چاڭ باسقان كىتاب [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

چاڭ باسقان كىتاب
مۇھەممەدئىمىن ھەسەن
كىتاب- ئىنسانلارنىڭ يۇقىرغا ئۆرلەيدىغان شوتىسى.
بىلىم- ئىنسانلارنىڭ مەڭگۈ ئايرىلمايدىغان، ھەرقانداق يامان قاراقچى، ئوغرىلارمۇ تارتىۋالالمايدىغان چاقناپ تۇرغان گۆھەر.
مەن بۈگۈن ئاشۇ شوتا ۋە نۇرلۇق چىراغلارنى ئىزلەپ، شەھرىمىزنىڭ ئاۋات يىرىگە جايلاشقان خۇسۇسىيلار ئاچقان بىر كىتاپخانىغا كىردىم. كىتاپخانا كىچىك بولسىمۇ ئىچىدىكى ئىشكاپلارغا تىزىلغان كىتابلارنىڭ تۈرلىرىنىڭ كۆپلىكى ئادەمنى بىر كىتاب دۇنياسىغا باشلاپ كىرىدۇ. مەن كىتابلارنى بىر- بىرلەپ كۆرۈشكە باشلىدىم، قارىسام بەزى كىتابلار كونىراپ، بەزىسى يىرتىلىپ كىتىپتۇ. مەن ھەيران قالدىم ۋە كىتابخانا خوجايىنىدىن
- بۇ يەردە كونا ۋە يىرتىلىپ كەتكەن كىتابلار تۇرىدۇ، كونا كىتابلارنى يىغىپ ساتامسىلەر؟ دەپ سورىدىم. بۇ چاغدا دۇكان خوجايىنى كىتاب رەتلەۋاتاتتى. ئۇ بىشىنى كۆتۈرۈپ ماڭا قارىدى ۋە ئۇلۇغ كىچىك تىندى، خۇرسىنغان ھالدا :-
- نىمىسىنى دەيلا ئاكا، مەن بۇ كىتابخانىنى ئاچقىلى بەش يىل بولدى، خەلقىمىزنىڭ مەنۋى مەدەنىيتىنى بىيتىش، مەدەنىىيەت ساپاسىنى يۇقىرى كۆتۈرۈش شۇنداقلا كىتابقا بولغان ئىھتىياجىنى قاندۇرۇش قاتارلىق ئۇلۇغۋار ئارزۇ- ئارمانلار ۋە زور ئۈمىدلەر بىلەن ئاچقان ئىدىم، ئەپسۇس كۆرۈپ تۇرۇپلا ئارمانغا چۈشلۇق دەرمان يوق دىگەندەك. كىتابلارنى ئالغىلى ئادەم يوق، توپا بىسىپ دۇكاننىڭ ئىجارىسىگىمۇ پۇل تاپالمىغۇدەك ھالغا چۈشۈپ قالدىم. قوللىرىدىكى كونا ۋە يىرتىلغان كىتابلار ئەسلى يېڭى كىتاب ئىدى، مەن سىلىگە دىسەم كىتاب ئوقۇشقا كەمبەغەل، نامرات، كىتاب سېتىۋالغىلى پۇلى يوق كىشىلەر ئامراق ئىكەن، ئاشۇ بىچارىلەر كىتابلارنى سىتىۋالالمىغاندىن كېيىن ئوقۇپ كونا ۋە يىرتىق كىتابلارغا ئايلاندۇرۇپ قويدى. كىتاب سىتىۋالغۇدەك پۇلى بار بايۋەتچىلەر پۇللىرىنى رېستوران، قاۋاقلارغا تۆكۈپ ئۆمرىنى ھەرخىل ئويۇن- تاماششا، ئەيش- ئىشرەت بىلەن ئۆتكۈزۈپ، ئۆزلىرىنى دۇنيادا ئەڭ بەخىتىلىك ئادەم ھېس قىلىپ، كىتاب سىتىۋالغىلى، كىتاب كۆرگىلى ۋاقىت چىقىرالمايدىكەن، كىتابخانىنى تاقىۋىتىپ باشقا ئىش قىلىشنىمۇ ئويلىدىم، بىراق كۆڭلۈم ئۇنىمىدى، يەنىلا خەلقىمىزگە ئۈمىد باغلاپ ئولتۇردۇم.
مەن بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ زادى ئىشەنگۈم كەلمىدى، لېكىن راست ئىدى، كۆڭلۈم بەك يىرىم بولدى، يۈرۈگۈمنى بىر نەرسە مۇجۇغاندەك بولدى. مەن ئۆز- ئۆزۈمگە ھازىر 21- ئەسىر ئەمەسمۇ دۇنيا  ئىلىم- پەننىڭ قايسى پەللىسىدە كىتىۋاتىدۇ؟ ئۇلار نېمە ئىش قىلىۋاتىدۇ؟ بىزچۇ؟ نېمە ئىشلارنى قىلىپ يۈرىۋاتىمىز. بىز ئۆز زامانىسىدا دۇنيانى ھەيران قالدۇرغان مۇتەپپەككۇر ئالىم، ئەدىپلىرىمىزدىن پەخىرلىنىپلا، ئۆزىمىز ئۈگەنمەي، ھىچ ئىش قىلماي، ھاراق- شاراپلارنى بولۇشىغا ئىچىپ، ناخشىلارنى تازا توۋلاپ، ھارماي ئويناپ ئۆتمەكچىمۇ دىگەنلەرنى ئويلىدىم. ئاشۇ ئەجدادلىرىمىز، ئۇستاز ئەدىپلىرىمىز بىزنىڭ مەڭگۈ پەخرىمىز. بىراق ئەجدادلىرىمىز بىزگە داۋاملىق بىزدىن پەخىرلىنىپ، سىلەر ھىچ ئىش قىلماي، ئۈگەنمەي، ئويناۋىرىڭلار دىمىگەن بولغىيتتى؟ ھەرقانداق بىر يۇرتنىڭ كىتابخانسى تاقىلىپ قالسا ياكى كىتابلىرىنى توپا باسسا ، ئاشۇ يۇرت، ئاشۇ خەلقنى توپا باسقانلىق، تەرەققىيات ئىستىقبالى تاقىلىپ قالغانلىق ئەمەسمۇ.
مەن دەۋرىمىزدىكى بىر  قىسىم ياشلارنىڭ، بولۇپمۇ ئالى مەكتەپنى پۈتتۈرگەن ھەتتا ئوقۇتقۇچى- ئۇستازلاردىن بولغان خەلقىمىزنىڭ ئۈمىدى زىيالىلىرىمىزنىڭ بۈگۈنكى كۈندىمۇ ھاراق- قىمار، ماجاڭ قاتارلىق ھەرخىل كەيىىپ- ساپا، ئەيشى- ئشرەت بىلەن رېستوران، قاۋاقلارغا بەند بولۇپ، ۋەتەن- خەلقنىڭ ئۆزلىرىدىن كۈتكەن ئۈمىدىنى ئۇنتۇپ، ئويۇندىن باشقا نەرسە كاللىسىغا كىرمەس  بولۇپ قالغانلىقى، ھەتتا ئاتا- ئانىسىنىڭ، مىڭ جاپادا يىغقان پۇللىرىنى بۇزۇپ، چېچىپ ئىسراپ قىلىۋاتقانلىقى، يەنە تېخى يىشى 40تىن ئاشقان رەسمى ئەركەك ھىساپلانغان چوڭ دادا بولۇش ئالدىدا تۇرغان ئەركەكلەرنىڭمۇ بۇ ئىشلاردىن قول يىغمايۋاتقان، پەرزەنتىلىرىنىڭ كەلگۈسى ئىستىقبالىنىمۇ ئويلىمايدىغان سىماسىنى كۆز ئالدىمغا كەلتۈرگىنىمدە كۆڭلۈم بەك يىرىم بولدى، كۆز ئالدىمدىن شەھرىمىزدىكى رېستوران، قاۋاقخانا ، بورتخانا، ئىلىكتۇرۇنلۇق ئويۇنچۇقخانا، كىشىلەر توپلىشىپ قارت ئوينايدىغان چاسا دوقمۇشلىرى بىر- بىرلەپ ئۆتتى. ئۇلارنى بىر- بىرلەپ ساناپمۇ چىقتىم. كىتابخانا ۋە بىلىم مەرىپەت ئورنى بولغان مەدەنىيەت ئورۇنلىرىنىمۇ ساناپ چىقتىم. بۇ ئىككى ئورۇننىڭ سانىنى سىلىشتۇرۇپ كۆردۈم، نەتىجىدە ئويۇن- تاماششا، بەزمىخانىلارنىڭ سانى كىتابخانىلارنىڭ سانىدىن 100ھەسسە ئارتۇق چىقتى، بۇ ئورۇنلارنىڭ شۈنچە كۆپ بولۇشىغا قارىماي، تىجارىتى شۇنداق روناق تىپىپ كۈندىن- كۈنگە جانلىنىپ، ھەر كۈنى دىگۈدەك ئادەملەر بىلەن توشۇپ كەتكەن. كىتاپخانىلار شۈنچە ئاز تۇرۇقلۇقمۇ كۈندىن- كۈنگە توپا بىسىپ ھەتتا تاقىلىپ قىلىش گىردابىغا يىتىپ قالماقتا.
دۇنيا خەلقى بىلىم ئارقىلىق ئۆزىنى قۇدرەت تاپقۇزۇپ، پەن- تېخنىكىدا يېڭى نەتىجىلەرنى، يېڭى كەشپىياتلارنى ئىجاد قىلپ پەخىرلەنسە، بىز بولساق ھەر تۈرلۈك ئويۇن- تاماششا، يېڭى- يېڭى توي ۋە چايلارنى ئىجاد قىلىپ پەخىرلىنىپ يۈرۈپتىمىز.
بىزنىڭ ھەر تۈرلۈك ئويۇن- تاماششلىرىمىز بىزنى كىتاب ئوقۇشقا ۋاقىت بەرمەيۋاتىدۇ ۋە كىتابدىن يىراقلاشتۇرىۋاتىدۇ. بىزنىڭ بايلىرىمىز پۇل تىپىش بىلەن ئالدىراش، خىزمەتچىلىرىمىز خىزمەت بىلەن ئالدىراش، لىكىن ۋاقىت تاپسىلا چاي ئويناش، كۆڭۈل ئېچىش سورۇنلىرىغا بىرىش بىلەن مەشغۇل بولۇپ، كىتاب ئوقۇشقا ۋاقىت چىقىرالمايۋاتىدۇ.
دېھقان- چارۋىچىلارمۇ ئۆز ئىشلىرى بىلەن ئالدىراش، ئەمما ۋاقىت تاپسىلا دوقمۇش- دوقمۇشلاردا قارت ئويناش، ياكى جۇغلىشپ قۇرۇق گەپ قىلىش بىلەن بەند بولۇپ، كىتاب ئوقۇشقا ۋاقىت چىقىرالمايۋتىدۇ.
بىزنىڭ ياشلىرىمىز شەھرىمىزدە قانچە رېستوران ۋە كۆڭۈل ئېچىش سورۇنلىرى بار دىسە تولۇق جاۋاب بىرەلىسىمۇ، قانچە كىتابخانا بار دەپ سورىسا جاۋاب بىرەلمەسلىكى مۆمكىن. جەمئىيتىمىزدىكى نۇرغۇن قىز- يىگىتلىرىمىز ئۆزلىرىنىڭ قىممەت باھالىق كىيىم سىىتۋالغانلىقىدىن ياكى بىر ئولتۇرشىدا نۇرغۇنلىغان پۇل خەجلىگەنلىكىدىن پەخىرلىنىپ كۆز- كۆز قىلىشىدىيۇ ئەمما بىرەر كىتاب سىتىۋالغانلىقىدىن ياكى ئوقۇغانلىقىدىن پەخىرلىنىشنى بىلمەيدۇ.
كىشىلەر ئۆي بىزىمەكچى بولغاندا ئالدى بىلەن كىيىم- كىچەك، زىبۇ- زىننەت ئىشكابلىرىنى ھەربىر ئۆيگە بىردىن ياساتىسىمۇ لېكىن كىتاب ئىشكابى ياسىتىشنى خىيالىغىمۇ كەلتۈرمەيدۇ، مانا بۇ قىلىقلىرىمىز كىشىنى ئويغا سالماي قالمايدۇ ئەلۋەتتە.  

قاغىلىق ناھىيە شادلىق دوختۇرخانىسىدىن:
تېلېفون:

دىمىسىمۇ كىتاپ كۆرىدىغانلاردىن تاماق يەپ ئىسراپچىلىق قىلىدىغانلار كۆپ. كىتاپ سىتىۋىلىپ مەنىۋىيىتىنى ئوزۇقلاندۇرىدىغانلاردىن، ئويۇن-تاماشاغا پۇل خەجلەپ كۆڭلىنى ئاچىدىغانلار كۆپ.

مەيلى نىمىش بولسۇن ،مەن ئۆزۈم ئوقۇشنى ئارزۇلاپ خالاپ تاللاپ سېتىۋالغان كىتاپلىرىمغا يۈز كېلىپ، ئەتراپلىق پايدىلىنالىسام  بولدى . ھېلىمۇ نۇرغۇن يىللاردىن بېرى كۆپلەر سۆزلىدى، سۆزلەۋاتىدۇ ۋە سۆزلەنمەكتە ....لېكىن جەمىيەتنىڭ ھەر خىل ئىس- تۈتەكلىرىدە روھىيىتى چاڭ- تۇزانغا كۆمۈلۈپ كېتىۋاتقىنىنى ھىس قىلالمايۋاتقان ئەزىزلىرىمىزنىڭ قۇلىقىغا بۇنداق سۆزلەر ھەرگىز يېقىن كەلمەيدۇ. مانا تۈنۈگۈن كۆرۈشمىگىلى ئۇزۇن بولغان بىر ساۋاغدىشىم ئالايىتەن يوقلاپ كەپتىكەن ،ئالدىنقى كۈنى كەچ يېتىشتىن بۇرۇن ئوقۇي دەپ ياستۇقۇم يېنىغا ئەكىلىۋالغان بىر قانچە كىتابنى تۈنۈگۈن ئەتىگەن ئىشقا مېڭىشتىن بۇرۇن ئېلىۋەتمىگەن ئىكەنمەن . قارا ساراڭمۇ سەن ھازىرغىچە يەنە بۇ بىرمىلەر ئىچىدە يۈرۈپسەندە ،نىمە بۇنچە يوقاپ كېتىدىكى دېسەم ،يەنە بۇلارنى قۇچاغلاپ يۈرۈۋېتىپسەن .دېگەن ئىدى.كۆڭلۈم شۇنداق يېرىم بولدى ....لېكىن چاندۇرماي:ماڭا مۇشۇلار بەك ئامراق چېغى ،ھېچ ئايرىلمايدىغۇ تاڭ مەندىن.مەنمۇ كۆنۈپ قاپتىمەن بۇلارغا .دەپ .ساۋاغدىشىمنى كۈتۈش بىلەن بولدۇم . بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ماھىرە تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-9-21 22:53  

دەر ھەقىقەت «بىلىم- ئىنسانلارنىڭ مەڭگۈ ئايرىلمايدىغان، ھەرقانداق يامان قاراقچى، ئوغرىلارمۇ تارتىۋالالمايدىغان چاقناپ تۇرغان گۆھەر» شۇڭا ھەمىمىز  بۇ نوقتىنى ئەستىن چىقارماسلىقىمىز كىرەك.

مەسىلىنى بايقاش ھەقىيقەتەن موھىم،لېكىن مەسىلىنى ھەل قىلىش يولىنى ئىزدەش تېخىمۇ موھىم.زادى قانداق قىلغاندا خەلقىمىزدە كىتابخۇمارلىقتىن ئىبارەت ياخشى ئادەتنى يىتىلدۈرگىلى بولىدۇ؟بەزى ئۇچۇرلاردىن كۆرسەك فىرانزۇسلارنىڭ شۇنداق ياخشى كىتابخۇمارلىق ئادىتى بولۇپ،كۈتۈپخانىلىرىدا ئولتۇرغۇدەك ئورۇن تاپقىلى بولمايدىغان،پويىز ،مېترولاردا ۋە ھەرخىل كۈتۈش ئورۇنلىرىدا كىتاب كۆرۈپ تۇرغانلارنى دائىم ۋە ھەر ۋاقىت ئۇچۇرتۇش ئادەم ھەيران قالمىغۇدەك ئىش ئىكەن.سىز دېگەندەك كىتابخانىلاردا توپا بېسىپ ياتقان،ئاران ئۈچ مىڭ تىراژدا بېسىلىپمۇ كىتاپخانىلارنىڭ كىتاب جاھازىسىنى تولدۇرغىنىچە يىللاپ تۇرۇپ قالىدىغان كىتابلارغا قاراپ ،ئۆزىنىڭ مەنىۋى دۇنياسىنى بېيىتىش ۋە بىلىم ئىزدەش ئۈچۈن كىتاب ئوقۇپ مەرىپەتكە ئىنتىلىدىغان كىشىلىرىمىز ئەيشى -ئىشرەت ۋە كەيىپ -ساپا بىلەن كۆڭۈل ئېچىپ ئۆزىنىڭ مەنىۋىيىتىنى پۈچەكلەشتۈرىدىغانلاردىن شۇ قەدەر ئازمىدۇ؟دەپ ئادەم ئەپسۇسلىنىشقا چۆكۈپ قالىدۇ.قانداق قىلغاندا كىشىلەردە كىتابخۇمارلىق ئادىتىنى يىتىلدۈرگىلى بولىدىغانلىقى ھەققىدە ئىلغار مىللەتلەرنىڭ تەرجىربە-ساۋاقلىرىنى ئۈگۈنۈش ،ئۆزىمىزگە ئۈلگە قىلىش ئۈستىدە ئىزدەنسەك ،بىر نەچچە ئەۋلادنىڭ ۋاقتى كەتكەن تەقدىردىمۇ  بىر كۈنلەر كېلىپ ھەر بىر ئائىلىدە بىردىن كىتابخانا بولۇشنى ئەمەلگە ئاشۇرغىلى بولىدۇ.

جەمئىيەت بىلەن كۆپ قاتلاملىق ئارلىشىش، ھەرخىل ئۇيۇن-تاماشا سورۇنلىرىغا قاتنىشىش ۋەزىيەتتىن خەۋەردار قىلىپ، نەزەر دائىرىسىنى ئېچىشى مۇمكىن، ئەمما كىشىگە ئېپكىلىدىغان پايدىسىدىن زىيىنى كۆپرەك. كىتاپ بولسا كىشىنى ھەر تەرەپلىمە تەربىيىلەپ، ئادىمىيلىك تۇيغۇلىرىمىزنى ئاچىدىغان، كىشىلەر ئوتتۇرىسىدا مىھرى-مۇھەببەت ھىسسىياتىنى ئويغىتىدىغان ئەڭ ياخشى قۇرال.

كىتاپ-ئۇ ئىنساننىڭ قېنى ھەم جېنى،
كىتاپ-ئۇ ئەجدادنىڭ ئۆلمەس مىراسى.
كىتاپ-ئۇ قاراڭغۇ دىلنىڭ ماياكى،
كىتاپ-ئۇ بىلىمنىڭ،ھېكمەتنىڭ كانى.


كىتاپسىز ئۆي بولۇرقاراڭغۇ زىندان،
كىتاپسىز قوياشنىڭ نۇرى چاقنىماس.
كىتاپسىز بۇلبۇللار سايرىماس خەندان،
كىتاپسىز باغلاردا گۈللەر ئېچىلماس.

كىتاپتا مۇجەسسەم ئەخلاق-پەزىلەت،
بىرىدۇ ئىنسانغا نۇر ۋە ھارارەت.
بېرىدۇ تۇرمۇشقا شېرىن مەنىلەر،
ۋە يەنە بېرىدۇ ئەقىل -پاراسەت.

كىتاب كۆرمەيدىغانلار بۇنداق تىمىلارنىمۇ كۆرمەيدۇ. يازىمىز يەنە ئۆزىمىز كۆرىمىز، يازمايلى دېسەك كۆڭۈل ئۇنىمايدۇ.

كىتاپ ئوقۇيدىغانلارنىڭ پۇلى ئانچە كۆپ ئەمەس.( پۇلى يوق دېسەك سەل مۇبالىغە بولۇپ قالار!)، پۇلى كۆپلەر  ئانچە كىتاپ ئوقۇپ كەتمەيدۇ! ( زادىلا كىتاپ ئوقۇمايدۇ دېسەك ، دائىم كېرەكلىك كىتاپلارنى كۆرۈپ، ئۆزىنىڭ بىلىم قۇرۇلمىسىنى كۈچەيتىپ، سەۋىيىسىنى ئۆستۈرۈپ تۇرىدىغان ، بىلىمنىڭ ئۆز نۆۋىتىدە پول تېپىشتىكى مۇھىم ۋاستىلەرنىڭ بىرى ئىكەنلىكىنى تولۇق چۇشىنىدىغان پۇلى باركىشىلەرگە ئۇۋال بولغىدەك!...يەنىلا ئۈمىدۋار بولايلى!..ئىشنى ئۆزىمىزدىن باشلايلى بۇرادەرلەر!....)

كىتاب رۇستەم پالۋان ، كىتاب بەخت قۇشى ئەنقا ، دېگەنىدى ئۇلۇغ ئالىمىمىز ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن .