تەسەۋۋۇپنىڭ پەيدا بولىشى ۋە تەرەققىياتى [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

تەسەۋۋۇپنىڭ پەيدا بولىشى ۋە تەرەققىياتى

               ھەزرىتى پەيغەمبەر زامانىدا كىشىلەر ھەرقانداق بىر قىيىنچىلىققا يولۇققاندا ئۆزلىرىنىڭ ۋە كۆپچىلىكنىڭ ھەل قىلالمىغان مەسىلىلىرىنى توغرا بىر تەرەپ قىلىش ئۈچۈن پەيغەمبىرىمىز سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ ئالدىغا كېلەتتى . بۇنىڭ بىلەن ئۇلار ئىسلامنىڭ كۆرسەتكەن توغرا يولىدا ئىلگىرلەيتتى . پەيغەمبىرىمىز سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەم ۋاپات بولغاندا ، ئۈممەتلىرىگە قۇرئان بىلەن سۈننەتلىرىنى قالدۇرۇپ كەتتى . مۇسۇلمانلار ھەرقانداق مەسىلىنى بىر تەرەپ قىلىشتا ئاۋۋال قۇرئان كەرىم بىلەن پەيغەمبىرىمىز سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ سۈننەتلىرىگە مۇراجات قىلاتتى ياكى پەيغەمبىرىمىزنىڭ ساھابىلىرىدىن ياردەم سورايتتى . ئارىدىن بىر مەزگىل ئۆتكەندىن كېيىن زىمىن كېڭەيمىچىلىكى ۋە ھەرخىل سىياسى ئۆزگۈرۈشلەر تەسىرىدە مۇسۇلمانلار پۇل ۋە مال – دۇنياغا ھېرىسمەن بولۇپ كەتتى . يەنە بىر قىسىم خەلىق ھەزرىتى پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ يولىنى تۇتتى .
         بىر ھەدىستە ئىسلامدا ئۈچ دەرىجە باردۇر ئۇلار ئىسلام ، ئىمان ۋە ئېھسان . ئۆزى كۆرۈنمىسىمۇ ، ھەممە نەرسىنى كۆرۈپ تۇرغۇچى ئاللاھنى كۆرىۋاتقاندەك ئىبادەت قىلىش ئېھسان دېمەكتۇر . ( مۈسلىم 1-1 ،   بۇخارى 2 ،  1-37 )   بۇ يەردىكى ئېھسان ئەڭ يۇقرى دەرىجە بولۇپ ، بۇنىڭدا ئېتقاد بىلەن ئەمەل بىر-بىرىگە پارالىلدۇر . بۇ ئېتقاد ۋە ئەمەلدىكى ساھابىلەرنىڭ دەرىجىسى ئەڭ ئۈستۈن ئىدى . چۈنكى ، قۇرئان كەرىمدە ھەركىم ئۆز ئەمەلىگە يارىشا مۇكاپاتقا ئېرىشەتتى ، ئاللا ھەممىگە ئادىل مۇئامىلە قىلاتتى .
         مانا مۇشۇ مەزگىللەردە ئېھسان دەرىجىسىگە كۆتۈرىلىشنى ئارزۇ قىلغان بىر قىسىم كىشىلەر زۈھىد ( تەقۋا ، نەفىستىن يىراق تۇرۇپ ، ئاللاھقا يېقىنلىشىش ) ئېقىمىنىڭ پەيدا بولىشىغا سەۋەب بولدى . ( چۇبۇكچۇ ئى.ئاگالى    ئىسلامدا تەسەۋۋۇپ  ئا.ت. ئىلاھىيەت فاكولتىتى ژورنىلى )
         سوپىلار ، قۇرئاندا ۋە پەيغەمبەرنىڭ سۈننىتى بويىچە ياشاشنى داۋاملاشتۇرۇپ ، ھەتتا پەيغەمبەردەك ياشاشقا تىرىشاتتى .( كۇشەيرى ) دېمىسىمۇ پەيغەمبىرىمىز سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەم ۋەھى كېلىشتىن بۇرۇن قانداق ياشىغان بولسا ، ۋەھى كەلگەندىن كېيىنمۇ شۇنداق ئاددى تۇرمۇشىنى كەچۈرگەنىدى . ئۇنىڭ دۆلەت باشلىقى ، ئىسلامنى تارقاتقۇچى پەيغەمبەر بولىشى بىلەن ئۇنىڭ تۇرمىشىدا چوڭ ئۆزگۈرۈش بولمىدى . ئۇ يەنىلا بۇرۇنقىدەك تۆۋەن ، سىلىق ، يۇمشاق ئاۋازدا سۆزلەيتتى ، ئەڭ گۈزەل ئەخلاقلارنىڭ ھەممىسى ئۇنىڭغا مۇجەسسەملەنگەنىدى ، كونا بولسىمۇ پاكىز كىيىنىپ يۈرەتتى ، ئۆزىنىڭ ئىشىنى ئۆزى قىلاتتى . خىزمەتچىلىرى بىلەن بىللە ئولتۇرۇپ تاماق يەيتتى ، ھېچكىمگە قوپاللىق قىلمايتتى . تاكى ئۆمرىنىڭ ئاخىرىغىچە ھەممە ئىشتا ئۆلچەملىك ئىدى ، ھېچ بىر ئىشنى ھەددىن ئاشۇرىۋەتمەيتتى . ساھابىلەرمۇ ئۇنىڭ ئىش ھەركەتلىرىگە قاراپ ئۇنى ئۆزلىرىگە ئۈلگە قىلاتتى . ئۇنىڭغا ئوخشاش دۇرۇس بولۇشقا تىرىشاتتى . پەيغەمبىرىمىز سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەم ھەرقانداق ئىشتا ئوتتۇرىھال يول تۇتۇشنى ، ئۆلچەملىك بولۇشنى ، ھەرقانداق ئىشنى چەكتىن ئاشۇرىۋەتمەسلىكنى تەۋىسيە قىلاتتى .
       ھېجرى ئىككىنجى ئەسىردىن باشلاپ پەيغەمبىرىمىز سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ سۈننەتلىرىنى ئاساسى قىلىپ تۇرۇپ شۇ يولدا ماڭغانلار  ئوتتۇرىھال يول تۇتۇشتىن ھالقىپ دىندىكى ئەمەللەرنى ۋايىغا يەتكۈزۈپ ئورۇنداشقا باشلىدى ، بۇنىڭ بىلەن ئاۋۋال ‹‹ ئابىدۈن  ( كۆپ ئىبادە قىلغۇچى ) ›› ۋە ‹‹ زۈھھاد ( زاھىد ،زاھىدلار ) ›› كېيىن بولسا ، ‹‹ سۇفى( ئاللا ئۈچۈن قەلبىنى پاكىزلىغان كىشى ، قەلبى ئاللانىڭ نۇرى بىلەن تولغان كىشى )  ›› ۋە ‹‹ مۇتەسسەۋۇف ( تەسەۋۋۇپچى ، قەلبىنى پاكلىغانلار ، گۈزەل ئەخلاق بىلەن قەلبىنى پاكلاش ) ›› دېگەن ناملاردا كىشىلەر يېڭى ئېقىملارنى شەكىللەندۈردى .
         تۇنجى قېتىم سوفى نامى بېرىلگەن كىشى ئەبۇ ھاشىم ئەل كۈفى ( مىلادىدىن بۇرۇنقى 150-569 ) . ھازىرغا قەدەر سوفى ، تەسەۋۋۇپ دېگەندەك ناملارغا بېرىلگەن تەبىرلەرھەرخىل .
          تەسەۋۋۇپ دېگەن بۇ سۆز ھەزرىتى پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەم ياشىغان دەۋىرلەردە مەۋجۈد ئەمەس ئىدى . ئۇ ياشىغان مەزگىللەردە ئىنسانلار ئالاھىدە ئونۋان بىلەن ئاتالمايتتى . پەقەت ھەزرىتى پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ يېقىن دوستلىرى ، ئۇنىڭ بىلەن ياشاپ ئۇنى قوغدىغانلار ، ئۇنىڭ يولىدا ماڭغانلار ۋە ئۇنىڭ يولىنى تۇتقانلار ‹‹ ساھابىلەر ›› دەپ ئاتىلاتتى . ساھابىلەر بىلەن بىللە بولغان ، ئۇلار بىلەن ھەمسۆھبەت بولغانلار ‹‹ تابىئۈن ›› ، تابىئۈنلەر بىلەن ھەمسۆھبەتتەبولغانلار ھەم ئۇلار بىلەن بىر دەۋىردە ياشىغانلار ‹‹ تەبەئۇت ياكى تابىئىن ›› دېگەن ناملار بىلەن شەرەپلەندۈرۈلگەندى . بۇلار ياشىغان دەۋىر تابىئۈنلەر دەۋرى دەپمۇ ئاتىلىدۇ ، بۇ دەۋىر ھېجرى 120- يىلغىچە داۋاملاشقان  بولۇپ ، ئىسلام مەدەنىيەت تارىخىدا ئەڭ گۈللەنگەن دەۋىردۇر.  بۇ ئەمەۋىيلەرنىڭ ھاكىمىيىتىگە توغرا كېلىدۇ . ( ئەمەۋىيلەر – تۆت خەلىپە دەۋرىدىن كېيىن ( 632-661) مۇسۇلمان ئەرەپ دۆلەتلىرىدە ھاكىمىيەت يۈرگۈزگەن خاندانلىقتۇر. 661- يىلى ھەزرىتى ئەلىنىڭ ئۆلتۈرىلىشىدىن كېيىن ھاكىمىيەت بېشىغا چىققانلار ، 750-يىلى ئابباسىلار تەرىپىدىن ئاغدۇرۇۋىتىلگەن . ئەمەۋى خاندانلىقىنىڭ قۇرغۇچىسى مۇئاۋىيە ، مەككىلىك قۇرەيىش قەبىلىسىگە قاراشلىق ئۈمەييە ئائىلىسىدىن كېلىپ چىققان . )
       كېيىنكى قىسقىغىنە بىر مەزگىل ئىچىدە ھەرخىل مەسىلىلەر سەۋەبىدىن خەلىق ئارىسىدا ھەرخىل ئىختىلاپلار چىقىشقا باشلىدى . يۇقاردىكى ئىسىملار بىلەن شەرەپلەندۈرۈلگەن كىشىلەر ئارىسىدىكى بىر قىسىملىرى دىنى ئىشلاردا ھەددىدىن زىيادە ئېھتىياتچان ، ئىنچىكە بولۇشقا باشلىدى ، بۇ تۈردىكى كىشىلەرگە خەلىق ‹‹ زاھىد ›› ۋە ‹‹  ئابىد ( كۆپ ئىبادەت قىلغۇچى )   ›› دېگەن ناملارنى بەردى . ئىسلام دىنىدىكى بىدئەتچىلەرمۇ ئەنە شۇ مەزگىللەردە ئوتتۇرىغا چىقتى .  بۇنىڭ بىلەن زاھىد ۋە ئابىد نامىدا ئاتالغان بىر توپ كىشىلەر ئۆز مەزھەپلىرىدە چىڭ تۇردى . بۇلارنىڭ ئارىسىدا ‹‹ ھەر نەپەستە ئاللا بىلەن بىللە بولۇپ ، غەپلەتتىن يىراق تۇرۇش ›› نى تەرغىپ قىلغانلارغا تەسەۋۋۇپچى دېگەن نام بېرىلدى . سوفى ۋە تەسەۋۋۇپ دېگەن بۇ ئىككى سۆز ھەققىدە تەتقىقات ئېلىپ بارغان ئالىملارنىڭ بۇھەقتىكى قاراشلىرى ھەرخىل .
         تەسەۋۋۇپچىلارنىڭ تەسەۋۋۇپقا بولغان كۆز قارشى ھازىرغىچە ھەرخىل بولۇپ كەلدى .
تەسەۋۋۇپ – ئاللاھۇتائالانىڭ ئەخلاقى بىلەن ئەخلاقلىنىش . ( جۈنەيدى باغدادى )
تەسەۋۋۇپ – ۋاقىتنى قەدىرلەش ۋە ۋاقىتنىڭ قىممىتىنى بىلىش . ( ئىبنى ئوسمان مەككى )
تەسەۋۋۇپ- پايدىسىز ئىشلارنى تەرىك ئېتىش ( يىراق تۇرۇش ، قول ئۈزۈش ) .(ئەبۇ سەئىد ئىبنى ئارابى )
تەسەۋۋۇپ – نەفىسنىڭ يامانلىقلىرىنى تەرك ئېتىش .( ئەبۇ ھۈسەيىن نۇرى )
تەسەۋۋۇپ – گۈزەل ئەخلاقتۇر . ( ئى. كەتتانى )
تەسەۋۋۇپ – قەلبىنى پاكلاش . ( ئەبۇ ئالى رۇد بارى 9
تەسەۋۋۇپ – ئەدەپلىك بولۇش .( ئەبۇ مۇھەممەد جەۋىرى )
تەسەۋۋۇپ – ئېترازنى يوقۇتۇپ ( قارىشلىقنى يوق قىلىپ ) ئاللاھنىڭ ۋە پەيغەمبەرنىڭ بۇيرىقىغا ئەمەل قىلىش . ( ئەبۇ سەھىل سالۈكى )
تەسەۋۋۇپ – باشقىلارغا جاپا سالماسلىق ، كېسەللىك ۋە مۇسىبەتلەردە باشقىلارغا ھەمدەرت بولۇش ، دۈشمەنلەرنى كەچۈرۈش ، ئىنسانلىق مەرتىۋىسىنىڭ ئەڭ يۈكسەك دەرىجىسىگە ئېرىشىشتىكى ئۇسۇل . ( ئەھمەد شىرباھى )
تەسەۋۋۇپ – نەفىسكە ئائىت بارلىق زەۋىك ، ئىشتىياقلارنى تەرك ئېتىش. ( مۇھەممەت ب.ئەن نۇرى )
تەسەۋۋۇپ – ئاچ يۈرۈش ، دۇنيانى تەرك ئېتىش ، ئۆزى ياخشى كۆرىدىغان ھەرقانداق نەرسىدىن ۋاز كېچىش . ( جۈنەيد باغدادى )
تەسەۋۋۇپ – دۇنيالىقتىكى بارلىق نەرسىلەردىن ۋاز كېچىپ ، ئاللاغايۆنىلىش .( ئىبىن ھالدۇن )
        يۇقارقىدەك ھەربىر دەۋىردىكى تەسەۋۋۇپچىلارنىڭ تەسەۋۋۇپقا بولغان قارشى ھەرخىل بولسىمۇ ئۇلاردىكى ئورتاقلىق يەنىلا بىر . يەنى ئاللانىڭ كىتابى قۇرئان كەرىم بىلەن پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ سۈننەتلىرى ، ساھابىلەرنىڭ كۆرسەتكەن يوللىرى ، نەسىھەتلىرى بويىچە يول تۇتۇش ، شۇ يولدا تاكى ئۆلگۈچە چىىڭ تۇرۇش ،ھەر ئىشتا ئەخلاقنى ئۆلچەم قىلىش، ئاللا يولىدىكى ئەڭ يۇقرى دەرىجىگە يېتىش ئۈچۈن قەلبىنى پاكلاش قاتارلىقلار.
        تەسەۋۋۇپ يەھۇدى ۋە ياكى يۇنان پەيلاسوپلىرىنىڭ ئويدۇرۇپ چىقارغان ئىلمى ئەمەس .
تەسەۋۋۇپنى بىلىدىغان ، چۈشىنىدىغانلارنىڭ ھەممىسى رەسۇلىللانىڭ يولىدا مېڭىپ كەلگەنلەردۇر. ئۇلارنىڭ ئىسىملىرى ۋە قالدۇرۇپ كەتكەن ئەسەرلىرى تاكى ھازىرغىچە ھۆرمەت بىلەن تىلغا ئېلىنماقتا.
        تەسەۋۋۇپ ئىسلام ئەخلاقىنى ئۈگىتىدىغان ئىلىمدۇر، شۇڭا ئۇنى ئەخلاق ئىلمى دەپمۇ ئاتايدۇ . تىبابەتتە بەدەن ساغلاملىقىنى ، ئىنسان بەدىنىنى تەتقىق قىلىپ ، داۋالاشنى ئۈگەتكەندەك ، تەسەۋۋۇپمۇ قەلىب ۋە روھنى پاكلاش ، يامان خۇيلاردىن قۇتۇلۇش يولىنى ئۈگىتىپ ئىنساننى يامانلىقلاردىن يىراقلاشتۇرىدىغان ئىلىم .  
        مانا مۇشۇنداق ھەرخىل قاراشلار بىلەن باشلانغان بۇ ئېقىم مۇسۇلمانلار ئارىسىغا ئىنتايىن تېز تارقالغان . ئاللاھتىن باشقا ھەممە نەرسنى تەرك ئېتىش يولىنى ئاساس قىلغان‹‹ زۈھىد ››مەنىۋى ھاياتتا ياشاۋاتقانلارنىڭ ئەڭ يۈكسەك ماقامى بولۇپ ، بۇ زۈھىدلىك ماقامىغا يېتىش ئۈچۈن تىرىشىۋاتقان زاھىدلارغا تەسەۋۋۇپتىمۇ يۇقرى ئورۇن بېرىلگەن . مانا شۇ دەۋىرلەردە ھاسان باسرى ( 728-1100 ) بىلەن ھەللاج (  309-922) پۈتۈن سوفىلارغا زۈھىدنىڭ ئۆلگىچە داۋاملىشىدىغانلىقىنى ئۈگەتكەن . بۇنىڭ بىلەن ئىسلامدا بۇ ئېقىم تىز تەرەققى قىلىپ بەسىر ، كۈفە ، ھىجاز ۋە خۇراسان تەرەپلەرگە تارىلىپ ئۇيەرلەردە تەسەۋۋۇپنى تارقىتىش مەركەزلىرى قۇرۇلغان . ھاسان باسرى بۇ ئىلىمدە سوپىلارنىڭ ئەڭ چوڭ شەيخى بولۇپ ، زۈھىد ئىلمى بىلەن تەسەۋۋۇپنى بىرلەشتۈرگەن . تەسەۋۋۇپ ئىلمى مانا شۇنىڭدىن باشلاپ مۇكەممەللىشىپ تەرەققى قىلىشقا باشلىغان ۋە يۇقاردا ئېيتىلغان مۇسۇلمانلار كۆپ بولغان رايونلارغا مەركەزلەر تەسىس قىلىنىپ ، مەجلىسلەر ، بارگاھ (دەرگاھ ) لار قۇرۇلغان .

ئىسلامدا تەسەۋۋۇپنىڭ چەكلىنىش سەۋەپلىرى

　      1. ئىسلامدا ئىمان شاھادەت ئېيتىش بىلەن باشلىنىدۇ . ئاللا ئىنسانغا ئەڭ يېقىن دېيىلىدۇ . تەسەۋۋۇپتا بولسا ‹‹ ئاللاغا بولغان ئاشىق (مۇھەببەت ) ›› ئاللا بىلەن ئىنساننى بىرلەشتۈرىدۇ . بۇنىڭلىق بىلەن ئاللا ئىنسان سۈپىتىدە تەرىپلىنىپ قالىدۇ . ئالەملەرنىڭ ياراتقۇچىسى بولغان يەككە يىگانە ئۇلۇغ ئاللا ، ئىنساننىڭ ئاللاغا بولغان مۇھەببىتى بىلەن بىرلەشكەندە  ، ئاللا ئۆزى ياراتقان مەخلۇقاتلارنىڭ قاتارىدىن ئورۇن ئالغان بولۇپ قالىدۇ .
       2.  تەسەۋۋۇپتا ئىسلام دىنى ئاسانلىقنى تەرغىپ قىلىدىغان دىن ، ئۇ ئىنساننىڭ تاقىتىدىن ئارتۇق نەرسە تەلەپ قىلمايدۇ ، ئۇ ھەممىنىڭ ئاسان تەرىپىنى ئاساس قىلىدۇ دەپ قارايدۇ ۋە تەسەۋۋۇپتا ئىسلامدىكى ئەمەللەرنى ۋايىغا يەتكۈزۈپ ئورۇنلىدىم دەپ قاراپ ،ھەممە ئىشنى چەكتىن ئاشۇرىۋىتىپ قالىدۇ . ھەر ئىشنى چەكتىن ئاشۇرىۋىتىش پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ سۈننەتلىرىگە قارشى چىققانلىق بولىدۇ .
      3. قۇرئان كەرىمنىڭ نۇرغۇن ئايەتلىرىدە جەننەت ھەققىدە سۆزئېچىپ ئىنسانلارنى جەننەتتە ياشاش ئۈچۈن بۇ دۇنيادا توغرا دۇرۇس ، ياخشى  ياشاشقا دەۋەت قىلغان . رابىئاتۈل ئادەۋىيدىن كېيىنكى تەسەۋۋۇپچىلار ئاللانىڭ بۇ دۇنيادا دۇرۇس ، ياخشى ياشاش دېگەن دەۋەتلىرىدىن ۋاز كېچىپ ، ئىسلام دۇنيا ۋە ئاخىرەت دىنى ، شۇڭا مال – دۇنيادىن ۋاز كېچىشنىڭ ، ئۇنى قولدىن بېرىپ قويۇشنىڭ ھاجىتى يوق دەپ قارايدۇ .
       4. مۆمىنلەرنىڭ ئەخلاقى ھاياتى ، ھەزرىتى پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ ھاياتىدۇر . قۇرئانغا ۋە پەيغەمبەر سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ سۈننەتلىرىگە ئەمەل قىلىشتۇر. تەسەۋۋۇپتا تەسەۋۋۇپچىلار پەيغەمبەرلەرنى ئۈلگە قىلىپ ، ئۇلاردەك بولۇشقا ۋە ياشاشقا تىرىشىدۇ ۋە بەزىلىرى مۇناجات ۋە زىكرىلىرىدا ئۆزلىرىنى پەيغەمبەرلەر بىلەن تەڭ ئورۇنغا قويۇپ تۇرۇپ ، ئاللاغا يېقىنلىق ھېس قىلىدۇ .
         مانا مۇشۇنداق بىر قانچە نۇقتىلار سەۋەبىدىن ئىسلامدا تەسەۋۋۇپ چەكلىنىدۇ . ئەمما يۇقارقى نۇقتىلارغا دېققەت قىلغان ئاساستا تەسەۋۋۇپ ئىلمىنى ئۈگەنمەكچى بولغانلارغا چەكىلمە يوق .چۈنكى ، تەسەۋۋۇپ گۈزەل مەنىۋى ئەخلاق ئىلمىدۇر.

مەنبە :  تەسەۋۋۇپ تارىخى – دوتسىنىت دوكتور. ھايرانى ئالتىنباش
دىنى تەسەۋۋۇپى خەلىق ئەدەبىياتى – پىراپپىسور دوكتۇر ئەرمان ئالتۇن
Neslimiz osmanli.cm
Sesli- islam.com
ۋە مەنبەسى قالدۇرۇلمىغان ئۆزۈم توپلىغان بەزى ماتىرياللاردىن ئېلىنىپ ، رەتلىنىپ ئۇيغۇرچىلاشتۇرۇلدى .
تۈركچىدىن ئۇيغۇرچىلاشتۇرغۇچى : نىگاران  

رەھمەت!
ھۆرمەتجان ئاكامنىڭ تەتقىقاتىغا يانداش ياخشى ماقالە ئىكەن!تەشەككۈر!!
پامۇكتىن سالام!!!

   تەسەۋۇپ دۇنيا ئىدىيە ۋە پەلسەپە، بەلكى ئىسلامىي تۈسى قويۇق بىرخىل بۈيۈك ئىلىم، ئۇنى بۇنداق بىرەر پارچە ماقالە بىلەن چۈشىنىپ كەتكىلى بولماس. دېمەكچى، بىز تەسەۋۇپنى خېلى چوڭقۇر ئۈگىنىشىمىز كېرەك.

تەسەۋۋۇپقا چۆكۈش ئاۋال ئۆزىمىزگە چۇڭقۇرلاشتىن باشلىنىپ چەكسىز ئىشىقنىڭ باشلىنىش نوختىسىغا قەدەم قويۇشتىن باشلىنىش ، دەپ ئويلايمەن ئۇزۇندىن بۇيان .

ئۆزىگە چۆكۈش ئۈچۈن ئالدى بىلەن ئۆزىنى بىلىش كېرەك، ئۆزىنى بىلگەن ھەقنىمۇ بىلىدۇ.

بۇ تىمىنى يوللىغىنىڭىزغا كۆپ رەھمەت، خۇددى مەن ئۈچۈنلا يوللاپ قويغاندەك سۆيۈنۈش بىلەن ئوقۇپ چىقتىم، قولىڭىزغا دەرت كەلمىسۇن. ئىزدىنىشلىرىڭىز تىخىمۇ روناق تاپقاي، روۇمى ھەققىدە بىلىدىغانلىرىڭىز بولسا يوللاپ قويسىڭىز بوپتكەن، ئورتاقلاشساق، سىز بۇ ھەقتىمۇ بىلسىڭىز كىرەك!

تەسەۋۋۇپ بىر ئېقىم ياكى ئېنىق بىر ئاتالغۇدا ناملىنىپ ئوتتۇرىغا چىقمىغان، ھەسەنۇل بەسىرى ‹بەسىرىيلىك ھەسەن،‹‹اللاھ ›› ئۇنىڭدىن رازى بولسۇن امىن!› گە ئوخشاش سۇننەت ياقىلىغۇچى ‹يول تۇتقۇچى› پىشقەدىم ئۇستاز -ئۆلىمالارمۇ بۇ ئېقىمنى ئوتتۇرىغا چىقارغۇچى ياكى راۋاجلاندۇرغۇچى ئەمەس. بەلكى ئىسلامنىڭ ئارغامچىسى بولغان قۇرئان ۋە‹‹ تىرىك قۇرئان›› دەپ تەرىپلەنگەن پەيغەمبىرىمىز مۇھەممەد ‹سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەم›نىڭ كۆرسەتمىللىرىگە مەھكەم ئېسىلىپ ماڭغان خالاس. چۈنكى ئۇلار دىندا يوق نەرسىلەرنى ئۇنىڭغا قوشۇشنىڭ قانچىلىك يامان ئاقىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى ھەممىدىن ئوبدانراق بىلەتتى ۋەياكى ھاياتنىڭ تەمىنى سىزىپ بىرىدىغان بۇ ئەندىز نۇسخىغا قوشقىدەك ئىش قالمىغانلىقىنىمۇ،ھەم ھەددى ئەمەسلىكىنىمۇ بىلەتتى. چۈنكى ئۇلار سۆيۈملۈك پەيغەمبىرىمىزنىڭ  ‹‹ ئاراڭلاردا ھاياتقا تەم بىرىدىغان نەرسىگە‹دىنغا › ئەڭ پىششىق ئادەم مەن>> دىگەن سۆزىگە تەسلىم ۋە ئىقرار ئىدى.سۇننەتى رەسۇل <ئەلچىنىڭ يولى >نى ۋۇجۇدى بىلەن ياخشى كۆرەتتى.....ئۇلار بولسا؛شۇ چاغدىكى ئىسلام ھاياتى كەڭ كۆلەملىك پىتنىگە يۈزلەنگىنىدە ئۆز دەۋرىدىكى سۇفا ئەھلى‹ پەيغەمبەر مەسچىدىنىڭ يېنىغا ھازىرلانغان ئىسلامى ئەنجۈمەن ، ئېلىم سورۇنى قىلىپ تەييارلانغان بىرقىسىم تەھسىلچىلەر ئۈچۈن ھازىرلانغان سۇفا›نىڭ رەھبەرلىرىدىن سىانىلىدىغان پىشقەدەم ساھابى ئەبۇ ھۈرەيرە ‹ ‹‹اللاھ›› ئۇنىڭدىن رازى بولسۇن،امىن!› قاتارلىقلارنىڭ تەلىمىدە بولغان كىشىلەر بىلەن بىرلىكتە ، دۇنيانىڭ مەئىشەتلىرى ، پىتنە-پاساتلىرى، سىياسى چاڭ-توزانلاردىن نېرى بولغان ھالدا،ئىسلامى مۇھەببەت بىلەن ھايات ،تۇرمۇش، كەلگۈسى شۇنىڭغا ئوخشاش ھەرساھەگە سەزگۈرلۈك بىلەن قاراپ،تەرىقەت يۇلىنى تۇتقانلاردۇر.....ئۇلارنىڭ دىللارغا يۇرۇقلۇق يەتكۈزۈپ بىرىدىغان ، ھېكىمەت چىراقلىرى، كىشىنى قەيسەرلىككە، ئىففەتكە، مۇلايىملىققا، قانائەتكە،ئىخلاسقا ئاق كۆڭۈللۈككە،راستچىللىققا چاقىرىدىغان ئۈگۈت -نەسىھەتلىرى دەۋىردىن دەۋىرگە ئۆز قىممىتى بىلەن سۇلغۇن روھلارنىڭ شىپاسى بولمىش ماھىيتىدە  زامانلارغا ئۇلىشىپ كىلىۋاتىدۇ ۋە كەلگۈسى.....

شۇ مۇناسىۋەتتە تەسەۋۇپچىلار‹ تېما دائىرسىدە شۇنداق دەپ تۇرىلى ›ئېقىمىدىكى نامەلۇم ئۇستازلاردىن بىرىنىڭ، شۇ دەۋىردىكى بىر ئەمىرنىڭ ئوردا زىياپىتىدە بولۇپ ئۆتكەن ھېكىمەتلىك ۋەقەلىكىگە قاراپ باقايلى، تېمىنى بېيىتىشقا ۋە چۈشىنىشكە پايدىسى بولۇپ قالسا.....

ئەمىر ئۆز تەسىر دائىرسىدىكى يۇرت كاتتىلىرى ۋە مۈلكى ئەمەلدارلىرى بىلەن زىياپىتىگە ئۇستازنى تەكلىپ قىلىدۇ،ئۇستاز ، ئوردا ئىچىدىكىلەرگە كوللىكتىپ سالام قىلىدۇ ۋە چۇرىقىنى ئۆزى چەت ھېساپلىغان سۇپىنىڭ نېرىسىدىكى تەخىت يېنىغا سالىدۇ،سۆھبەت كۈن تەرتىپى بۇيىنچە ئۇستازغا ئەمىر كۈيلەنگەن قوشاق نەزمىلەر نى بەجا كەلتۈرۈش بولغاندا ، ئۇستاز ئورنىدىن تۇرمايدۇ ۋە ئەمىرنىڭ ئىسمىنى بىۋاستە ئاتاپ ، خەلقنىڭ تۇرمۇشى توغرىسىدا قىسقىغىنە نەسھەت قىلىدۇ ۋە يىمەكلىكلەرگە قولمۇ تەككۇزمەستىن ئوردا ئەھلىنىڭ ئوڭ تەرىپىنى باسقىنىچە چىكەتمەكچى بولىدۇ.....

تەسىر ۋە نوپوسىنىڭ بىر مىسكىن شەيىخ تەرىپىدىن پايخان بولىۋاتقىنىغا چىداپ تۇرالمىغان ئەمىر، ياساۋۇللارنى توۋلايدۇ ۋە چۈشەندۈرۈشنى تەلەپ قىلىدۇ.
ئەمىر- سەن نېمە ئۈچۈن مىنى ئەمىر دەپ ئاتاپ ئاندىن سالام قىلماي كوللىكتىپ قىلىسەن؟
-سېنى ھەممە يۇرت ئەھلىنىڭ ئەمىردەپ تونىشى ناتايىن، شۇلار توغرىسدا يالغان گۇۋاھلىق بەرگۈم كەلمىدى.
-نىمىشقا كەشڭنى كاتتىلارنىڭ ئالدىدىلام سېلىپ ،ئۇزەڭ چەتتە ئورىنلىشىسەن؟
-مەن ئۇنى كاتتىلارنىڭمۇ كاتتىسى بولغان، سېنىڭ ۋەمىنىڭ ئىگەمنىڭ ئالدىدا كۈنىگە بەش قېتىم سالىمەن،بۇ ئىشىم سەۋەبلىك ئۇنىڭدىن تاپا ئىشتىم باقمىدىم،پەيغەمبىرىمىزنىڭ ئۆي ئەھلىگە سالام قىلىپ ،ئوڭ تەرەپتىن باشلاپ ئولتۇرۇش قائىدىسگە ئەمەل قىلىمەن دەپ ،ئوردا ئەھلىنى كىسىپ ئۆتتۇم.
-نىمىشقا ماڭا سالام قىلىپ ئورنىڭدىن تۇرمىدىڭ؟
-سۆيۈملۈك پەيغەمبىرىمىزنىڭ ئۆزى ئولتۇرۋېلىپ باشقىلارنى قول باغلىتىپ ئۆرە تۇرغۇزغۇچىلارنىڭ تەككەببۇرلىقىغا ۋاي دىگىنىنى ئاڭلىغان ئىدىم، ساڭا بۇ ئىش سەۋەبلىك زىيان بولىشىنى ياقتۇرمىدىم.
-نىمىشقا ئىسمىمنى بىۋاستە ئاتايسەن؟
-‹‹اللاھ›› ياخشى كۆرگەن بەندىللىرىنىڭ ئىسمىنى يا يەھيا ، يا مۇسا دەپ بىۋاستە چاقىرىدۇ، نەسب ئۇنىۋانىنى پەش قىلىدىغان غەزەپكارلىرىغا بولسا .....‹‹ ئەبۇ لەھەبنىڭ ئىككى قولى قۇرۇپ كەتسۇن! ،،،شۇ ئايەتنى ئوقۇغۇنىچە ئوردىدىن ئايرىلدى، قورقۇنجىدىن تىترەك بېسىپ ئۆزىگە كەلگەن ئەمىر ساقاللىرىنى كۆز يېشى بىلەن نەملەپ،ئۇستازنىڭ نەسىھەتلىرىنى ئوردا كاتىپىنىڭ خاتىرلىشىگە بۇيرۇپ خەلق تۇرمۇشى توغرىسىدىكى تېمىغا يۆتكەلدى.....

يەنە بىر نوقتا، تەسسەۋۇپچىلار تەركىدۇنيا بولۇپ تۇرمۇشتىن يىراقلاشقان كىشىلەر بولماستىن، ئەسلى مەنىسىدە ھاياتقا ھەقىقى يېقىنلاشقان كىشىلەر بولىشى كېرەك.....
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   شۇئەيب تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-1-24 22:02  

ئۆزىگە چۆكۈش ئۆزىنى بىلىشنىڭ قەدەملىرىنى بېسىپ ھەقنىڭ چەكسىز پايانىغا تەلمۈرۈپ تۇرغان بولىدۇ .

بۇ گەپنى بەك توغرا دېدىڭىز بەگيار ئەپەندى .