«تۆگە»نىڭ ئورنىغا ئۆتۈپ قالغان تۈگمە ئەزىز ھېيت [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

«تۆگە» نىڭ ئورنىغا ئۆتۈپ قالغان  « تۈگمە»                             

   ( تەقرىز)                                                        

ئەزىز ھېيت  كۈن  

                                                      

يۇقۇرقى ماۋزۇدىكى«تۆگە » بىلەن  «تۈگمە» نىمىنى كۆرسىتىدۇ؟   ئالدى بىلەن ئۇيغۇر ئەدەبىياتىمىزدىكى تەخىرسىزلىك-تەققازالىق-زۈرۈريەتنى تىلغا ئالماي بولمايدۇ.ئەدەبىياتىمىزنى دۇنياغا يۈزلەندۈرۈش بىر تەخىرسىزلىك .بۇنىڭ ئۈچۈن دۇنياۋى تىل بولغان ئېنگىلىز تىلىدا   ۋە ئانا تىلىمىز ئۇيغۇر تىلىدا ئەسەر يېزىش ،بىۋاستە ئېنگىلىزچە ئەسەر يېزىش مۇمكىن بولمىسا ئۇيغۇرچىدىن بىۋاستە ئېنگىلىزچىغا  ئۆرۈش.. .نۆۋەتتە ئەدەبىياتنىڭ مەۋجۇتلۇقىغا كەلگەن خىرىس كۆڭۈل ئېچىش تۈرلىرىنىڭ كۆپىيىشى،تىلۋېزىيە ،تورنىڭ تىز تەرەققى قىلىشى....قاتارلىق تەرەپلەردىن ئېشىپ بارماقتا . ئەدەبىياتنىڭ مەۋجۇتلىقىنى ساقلاپ قالىدىغان ئالاھىدىلىكلىرى نىمە؟ ....ئەدەبىياتنىنىڭ پەنلەر ۋە ئىلمىيلىككە   باغلىنىشى  ...ئەدەبىيات نىڭ مەدەنىيەت  ۋە سەنئەت بىلەن باغلىنىشى...ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئىستىتىك تەلىپىنى زوقلىنىش ئادىتىگە ئۇيغۇن ھالدا يۈكسەلدۈرۈش...ئەدەبىياتىمىزنىڭ مىللى ئالاھىدىلىكىنى قانداق گەۋدىلەندۈرۈش ... قاتارلىق مەسىلىلەر ئومۇنىيلىققا،   ئىجتىمائىلىققا،ئەدەبىياتنىڭ جەمىيەتتە تۇتقان ئورنىغا، ئەدەبىياتنىڭ تەرەقىياتى ۋە ئەدەبىيات قوشۇنىنىڭ تەرەقىياتىغا تەسىر  كۆرسىتىدىغان چوڭ-چوڭ مەسىلىلەر بولۇپ « تۆگە » ئاتىلىشقا مۇناسىپ بولغان مەسىلىلەر ئىدى.                                «يازغۇچىلار تۆرى » نىڭ « كونا مۇنبەر » ىنى ۋە «يېڭى مۇنبەر»  قۇرۇلغان بىر قانچە كۈندىن بۇيانقى ئەھۋالغا ئومۇمى جەھەتتىن نەزەر سېلىپ «كونا كېسەل» نىڭ «يېڭى مۇنبەر» گىمۇ بىر ئوبدان «جايلىشىۋالغان» لىقىنى سەزدىم.« تۈگمە» ۋە «كونا كېسەل» ھەققىدە توختىلىشتىن ئاۋال بىر ئىشنىڭ زۈرۈريەت ياكى زۈرۈريەت ئەمەسلىكى ئەسكەرتىپ ئۆتمەكچىمەن.1986- يىلى «تەڭرى تاغ » ژورنىلى دەسلەپ نەشىر    قىلىنغاندا «خائىن تاغلار » ماۋزۇسى ئاستىدا بىر يۈرۈش شئېىرلار  بېرىلىپ « گۇڭگا شئېىر» لار دەۋرى باشلانغان.شۇ چاغدا شۇ ئېقىمغا   يۈزلەنگەنلەرنىڭ ھەممىسى ياشلار ئىدى.«گۇڭگا شئېىر » ئۇيغۇر ياش   شائىرلىرى،ھەۋەسكارلىرىغا نىسبەتەن بىر «تېيىلىش كۆلچىكى» بولۇ   ش رولىنى ئوينىغان.ئەخمەتجان ئوسمان شۇ ئۇستخىنى بار بىر پارچە « گۆش» نى تاشلاپ قويۇپ ،چەتئەلدە ئۆتۈۋەردى.«گۇڭگا شئېىر»ئۆزى  كىرگەن بىلەن ئۇنىڭ نەزىريىسى كىرمىگەنلىكى ۋە ئىلمىي تەتقىق قىلى  نمىغانلىقتىن « تېيىلىش كۆلچىكى» ىگە ئايلاندى.شۇ مەزگىلدە شۇ ئېقىم ۋەكىللىرى بولغان ئەركىن ئىبراھىم،ئابدۇقادىر جالالدىن،پەرھات   ئىلياس...قاتارلىق سەزگۇر شائىرلار شۇ « تېيىلىش كۆلچىكى» دىن ئەڭ ئاۋال چىقىۋالدى.تەدرىجى ھالددا «گۇڭگەا شئېىر » غولغۇلىسى بې  سىقتى.گۇڭگا شئېىردىكى يىغما تەپەككۇر قىلىش ئۇسۇلى ئەنئەنىۋى    شئېىريەتكە يېڭى قان بولۇپ كىرىپ شئېىريەتنىڭ ھاياتى كۈچىنى ئاش   ۇردى. شۇنداق قىلىپ 2007-يىلغىچە نورمال ھالەت داۋام قىلغان.لى   كىن يېقىنقى يىللاردىن بۇيان «ھېچنىمىزىم» نىڭ شامىلى پەيدا بولۇپ   بۈگۈنكى كۈنگە كەلگەندە جۈيلۈش دەرىجىسىگە يەتتى،                     

  بىز «يېڭى مۇنبەر» نىڭ « شئېىريەت» سەھىپىسىگە قارايدىغان    بولساق « پاسىئان  غەزەل  كۆرگۈچىلەر سانى 2304 ، ئىنكاس 74 قېتىم » دىگەن سانلىق مەلۇماتنى كۆرىمىز. «غەزەل» نى تور ئەھلى كۆرۈپ چىققان.بىرلا سۆز ؛ غەزەلنى بۇزغان.مەن ماقالىنىڭ بېشىدا   ئېيتىپ ئۆتكەن « تۆگە» مەسىلىلەر بىزنىڭ نەق رىياللىقىمىزدا مەۋجۇت بولۇپ تۇرىۋاتسا غەزەلنى چۇۋۇش زۈرۈريەتمۇ؟ بىز يەنە « مۇنبەر» دىكى تۆۋەندىكى سانلىق مەلۇماتلارنى كۆرۈپ باقايلى.«يازغۇچىلار  لۇغىىتى» سەھىپىسىدە « بۇغدا  ئابدۇللا، كۆرگۈچىلەر سانى 116 قېتىم، ئىنكاس 4 قېتىم » يەنە « ئېكران ۋە سەھنە ئەدەبىياتى »سەھىپىسىدە «  ۋەھمىلىك قان، كىنو سىنارىيىسى .كۆرگۈچى  48 قېتىم،ئىنكاس 1» ۋە يەنە « يەر-جاي ناملى  رى »سەھىپىسىدە « ئورخۇن شەجەرەسى رومانى» دىكى يەر ناملىرى.ماقالە،كۆرگۈچى 109 قېتىم ،ئىنكاس1» «مەدەنيەت  سەنئەت » سەھىپىسىدە « كىرىيە كىلياڭ مەشرىپىدىكى ئىپتىدائى تىياتىر ئېلمنتلىرى.ماقالە  كۆرگۈچى 48 قېتىم،ئىنكاس 1 »                                                                  

  كىيىنكى سانلىق مەلۇمات ئالدىنقى سانلىق مەلۇمات بىلەن  زور پەرققە ئىگە.غەزەلنى –شئېىرنى بۇزغان ھەتتا ئېنىق بىلىپ تۇرۇپ  بۇزغان ئاپتورنىڭ «يېڭى ئەسىرى» نى كۆرگۈچىلەر سانى 2304 ئادەم قېتىمغا يەتكەن.كىيىنكى 4 سەھىپىدىكى ئەسەرلەرنى كۆرگۈچىلەرنىڭ    سانى 400 گىمۇ يەتمىگەن.                                                                     ماقالەمنىڭ بېشىدا ئوتتۇرغا قويۇلغان « تۈگمە » دەل ئەشۇ  ئاتالمى  ش « غەزەل» دەك ۋە « مىكرۇ لىرىكا » « مىكرۇ ئوبزور » دىيىلۋاتقان  زۈرۈريەتسىز بولغان يېڭىلىق يارىتىش يېزىلمىلىرىغا قارىتىلغان.بۇ «تۈ گمە» لەر مەن يۇقۇردا ئوتتۇرغا قويغان « تۆگە» مەسىلىلەرنىڭ قولىغا سۇ قۇيۇپ بېرەلمەيدۇ.ئالايلۇق «يازغۇچىلار لۇغىتى» سەھىپىسىىدە تەۋەرۈك لىرىك شائىر بۇغدا ئابدۇللانىڭ تەرجىمھالى بېرىلگەن.«سالغا تېشى » ۋە ئابدۇمىجىت مەھەمەت تەرجىمە قىلغان مەزكۇر داستاننىڭ ئېنگىلىزچە تەرجىمە نۇسخىسى بېرىلگەن.ئەگەر مۇنازىرە،تەھلىل   قىلىشقا توغرا كەلسە مۇشۇ بىر تېمىنىڭ ئۆزىدىلا 1-بۇغدا ئابدۇللا قانداق شائىر؟ 2- شائىرنىڭ ئەدەبىياتتىكى ئورنى 3- سالغا تېشىنىڭ     بەدئى خۇسۇسىيەتلىرى 4- يىرىك ئەسەرلەرنى ئېنگىلىزچىغا  بىۋاستە تەرجىمە قىلىش ...قاتارلىق ئوقۇرمەنگە ئەقلى ھەم بەدئى مەنپەت بېرەلەيدىغان نادىر تېما ئىدى.ئەپسۇس كۆرگۈچىلەر سانى 300 گىمۇ   يەتمىگەن.كەينىدىكى سەھىپىلەرمۇ بىر-بىرىدىن موھىم بولۇپ «تۆگە » مەسىلىلەر ئىدى.ئەپسۇس تورداشلارنىڭ دىققىتىنى قوزغىيالمىغان.  

    مېنىڭچە تورداشلارنىڭ دىققىتىنى قوزغالمىغان دىمەي تورداشلارنىڭ دىققىتىنىڭ قوزغىلىشى ئويغانمىغان دىيىش مۇۋاپىق.مەيلى مەزكۇر  مۇنبەردىكى ياكى باشقا مۇنبەرلەردىكى مۇنازىرىنى ئالايلى.تۈپ ئالاھىدىلىكى ئوخشاش.يەنى ئالىقاچان تولا غاجىلىپ قېتىپ كەتكەن سۆڭەك  « گۇڭڭا شئېىر» ئۇقۇمىنى دەستەك قىلىۋېلىپ،ئۆزلىرىنىڭ بىر تەرەپ   مىلىكبىلەن يۇغۇرۇلغان گەپلىرىنى پىرىنسىپال ئۇقۇم،چۈشەنچىلەرنىڭ ئورنىغا دەسسىتىپ،ھەممىسى ئۆز سەنىمىگە دەسسەپ،بىر توپ گۇپپاڭ  چىلارنىڭ ئايىقى چىقمايدىغان مۇنازىرسىگە ئايلاندۇرىدۇ.مەيلى «ئەل كۈ يى مۇنبىرى» دىكى « ئەخمەتجان ئوسمانغا تەنقىد بولسۇن » ياكى  مەز كۈر مۇنبەردىكى « پاسىئان  غەزەل» مۇنازىرىسى بولسۇن ئوخشاشلا گۇ   پاڭچىلارنىڭ تور ئەھلىنى ئۆزلىرىگە جەلپ قىلىش، «سۇنى لېيىتىپ   بېلىق تۇتۇش ئويۇنى» دىن باشقا نەرسە ئەمەس.ئۇلارنىڭ ئەدەبىياتقا ۋە جەمىيەتكە قىلچە پايدىسى يوق.ئەدەبىيات چۈشەنچىسى تېيىز ياش ئوقۇرمەنلەرنى ئازدۇرۇش،تور ئەھلىنى كولدۇرلۇتۇشتىن باشقا رولى يوق.                  

  سۇنزىنىڭ« ھەربى ئىشلار دەستۇرى » قەدىمكى زاماندا ئۇرۇشتا ئىشلىتىلگەن بولسا يېقىنقى زاماندىن بۇيان سودا ،شىركەت،كارخانا،كى  شىلىك مۇناسىۋەت،جاھاندارچىلىق قاتارلىق كەڭ ساھەلەرگە تەدبىق قىلىنماقتا .پاسىئان گۇرۇھىدىكىلەر ئاۋال «ھېچنىمىزىم چاقىرقى» نى  ئەمدى بولسا «پاسىئانچە غەزەل» نى ئوتتۇرغا چىقاردى.بىز ئۇلارنىڭ    نىمە قىلاۋاتقانلىقىغا سەپ سېلىش،غەزەپلىنىش بىلەن چەكلەنمەي نىمە ئۈچۈن شۇنداق قىلىۋاتقانلىقىنى  بايقىشىمىز.سېزىشى

مىز كېرەك.ئۇلار شۇنداق قىلىشنىڭ خاتالىق ،ئەگرى يول،تۇيۇق يول ئىكەنلىكىنى بىلمىگەن بولسا گۆدەكلىك،ئازغۇنلۇق دىيىشكە بولاتى.بىراق ئۇلار ھەممىنى بىلىدۇ.                                                               

ئۇنداقتا نىمە ئۈچۈن شۇنداق قىلىدۇ؟  بىر جۈملە سۆز بىلەن ئېيتقاندا  نام-شۆھرەت قازىنىش ئۈچۈن شۇنداق قىلىدۇ.ئۇلار گېتلىرنى ئۇستاز تۇتقانلاردۇر.بۇ دۇنيادا نامقالدۇرۇشنىڭ ئىككى يولى بار.بىرى ئۇلۇغ يول،يەنى ئەڭ ياخشى تۆھپە بىلەن  نام قالدۈرۈش .يەنەبىرى  ئىپلاسلىق  يولى يەنى ئەڭ سېسىق ئىشلارنى قىلىپ نام قالدۇرۇش.ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ رەڭۋازلىق قىلىۋاتقانلىقىنى ،كىشىلەرنىڭ كۆزىنى بوياۋاتقانلىقىنى ناھايىتى ئوبدان بىلىدۇ.توغرا،نورمال،ئەنەنىۋى يولدا مېڭىپ نام قازىناي دىسە بۇ نىڭغا قابىليىتى يەتمەيدۇ،ۋاقىت،جەريان كېتىدۇ.كۈتۈش؟  بۇ بىر ئازاپلىق جەريان!قانداق قىلىش كېرەك ؟ قەتئى نىيەتكە كېلىپ ئىشتاننى باشقا كىيىش كېرەك!  ئادەملەرنى قەستەن تېرىكتۈرۈش،غەزەپلەندۈرۈش ئۈچۈن ئۇلۇغلارنىڭ يوللىغا ھۇجۇم قىلىش،كىلاسسىك ئەدەبىياتقا  ئوچۇقتىن ئوچۇق ھاقارەت قىلىش كېرەك!گەرچە  ۋىجدان تولغانسىمۇ چىداپ تۇرۇپ شۇنداق قىلىش كېرەك.شۇنداق ئىشتاننى باشقا كىيىپ چىققاندىن كىيىن بەزىلەر غەزەپلىنىدۇ.بەزىلەر كۈلىدۇ.بەزىلەر قوشۇلىدۇ. بەزىلەر ئىچ ئاغرىتىدۇ.شۇ ساراڭلىق يولىدا مېڭىش جەريانىدا ھەممە  ئادەم تونىۋالىدۇ.شۇ جەرياندا تىل،ئاھانەت،لەنەت،نەپرەت يامغۇرىغى ئاستىدا قالغان تەقدىردىمۇ سەۋىر قىلىش،بەرداشلىق بېرىش كېرەك.   ئايلار،يىللار ئۆتۈپ بىر پەيتكە كەلگەندە ھەممە ئادەم بىلىدىغان ئادەمگە ئايلىنىش تولۇق ئەمەلگە ئاشىدۇ.شۇ چاغدا خائىنلىق چاپىنىنى سېلىۋې تىپ سادىقلىق چاپىنىنى كىيىۋالساق  بولدى.شۇڭىچە بىزنى تىللىغانلارم ۇ ھەم بىزنى ماختىغانلارمۇ ئۆزلىرى بىلمەي بىز ئۈچۈن خىزمەت قىلغانلا ر،كەتمىنىمىزنى چاپقانلاردۇر.شۇڭا تىللايدىغانلار قانچە كۆپەيسە شۇنچە ياخشى !بىزنىڭ مەخسىدىمىز ئەدەبىيات  ئەمەس،شئېىريەت ئەمەس بەل  كى نام-شۆھرەت قازىنىش...

     بىز ئەقىل كۆزىمىز بىلەن قارايدىغان بولساق ئۇلارنىڭ ئەگرى نىيىتى ئۈچۈن كۆپ ئادەمنى كولدۇرلىتىۋاتقانلىقىنى ،ساز ئورنىدا چېلىۋاتقانلىقىنى بايقايمىز.مېنىڭچە مەسۇليەت تۇيغۇسىغا ئىگە قەلەم ساھىبىلىرى شۇ بىنورمال ھالەتنى بايقاش بىلەن چەكلەنمەي ئۆز-ئارا ھەمكارلىشىپ ئەشۇ مەككار،ساختىپەزلەرنىڭ ئويناۋاتقان ئويۇنىنى پاكىز ئەمەلدىن قالدۇرۇپ،بىتەرەپ تۇرىۋاتقان تور ئەھلىنىڭ دىققىتىنى باشتا ئوتتۇرغا قويۇلغان «تۆگە» مەسىلىلەرگە بۇراشقا كۈچ چىقىرىشىنى مۇراجەت قىلىمەن!شۇ  نداقلا ئەدەبىيات ئوتىدا، مىللى مەدەنىيەتنى قوغداپ يۈكسەلدۈرۈش ئوتىدا  يېنىۋاتقان قەلەم ئىگىلىرىنىڭ،ياش ھەۋاسكارلارنىڭ شئېىريەتتىن ئىبارەت بىر تار يولغا دىققەت ئېتىبارىنى قارىتىش بىلەن چەكلەنمەي مەزكۇر مۇنبەر باشقۇرغۇچىلىرىنىڭ ماكرۇلۇق نەزرىنى،ئەدەبىياتىمىزنىڭ ھەر قايسى ژانىر،تۈرلىرىنى تەڭ-ماس قەدەمدە ئىلگىرى سۈرۈش،ئۇيغۇر كىلاسسىك ئەدەبىياتى،ئۇيغۇر خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى،ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىياتى،يېڭى دەۋىر ئۇيغۇر ئەدەبىياتى،چەتئەل ئەدەبىياتىنىڭ ئىلغار تەسىرى قاتارلىق 5 تەركىبى ھىمزىر-ھىم يۇغۈرۈلغان يېڭى ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى بەرپا قىلىش ئۇلۇغ ئويىغا ماسلىشىپ ئىجادىيەتنىڭ سۈپەتلىك،خىلمۇ-خىل ،رەڭدار بولغان يېڭى مەنزىرسىنى يارىتىش ئۈچۈن ئورتاق تىرىشچانلىق كۆرسىتىدىغانلىقىمىزغا ئىشىنىمەن.                        

«تۆگە» بىلەن «تۈگمە » نىڭ ئورنى ئالمىشىپ قالماسلىقى كېرەك.مۇنازىرە ئېلىپ بېرىلسىمۇ ئەھمىيەتلىك تېمىلاردا ئېلىپ بېرىلىشى،قەلەم سا ھىبىلىرى بۇ جەھەتتە سەممىمى ھالدا مەسۇليەتچانلىق تۇيغۇسىدا  پىكىريۈرگۈزىشى،مۇنبەرنىڭ ساغلام،ئەتراپلىق،رەڭدار،جۇلالىق،ئوقۇرمەنلەرنى جەلىپ قىلالايدىغان،كۈچلۈك قەلەمكەشلەر يىغىلغان،خەلققە بەدئى زوق بېغىشلايدىغان،بىلىم بېرىدىغان،ئۇچۇر يېڭىلىق تارقىدىغان،ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ ئەڭ زامانىۋى گۈللۈك باغچىسى،يارقىن،پارلاق مۇنبىرىگەئايلىنىشىغا كۈچ چىقىرىش ئۈچۈن ئورتاق كۈچ چىقىردىغانلىقىمىزغا  ئىشىنىمەن.

        2012-يىل،2-ئاپرىل                                       

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەزىز ھېيت تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-2 18:05  

  بۇ ئوبزورمۇ يا چاقىرىقمۇ؟ تەشۋىقمۇ يا؟
  نۇرغۇن مەسىلىلەرگە بىرلا خىل نۇقتىنەزەردىن چىقىش قىلىپ جاۋاپ تاپقان بىلەنمۇ نۇقسانلىق جاۋاب بولىدۇ خالاس.
  ‹ ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى گۈللەندۈرۈش› ھەممە ئەدەبىياتچى، ھەۋەسكارلار ئورتاق تىرىشىۋاتقان، ئويلاۋاتقان تىمىدۇر.
‹مىكرو› ئاتالغۇسى ئاستىدىكى ناملارنىڭ ھەممىسى زۆرۆرىيەتسىز بولىشى ناتايىن. سىز دىگەن ئۇ بەش خىل تەسىر« ئالىي مەكتەپتىكى ئۇيغۇرتىل ئەدەبىياتىنىڭ ئوقۇغۇچىلىرى ئۈچۈن دەرىسلىك قىلىنغان‹ ئۇيغۇر بۈگۈنكى زامان ئەدەبىيات تارىخى ›ناملىق كىتابتىن ئالغان نەقىلىڭىز» گە ئۇچراش بىلەن ئۆزى يىڭىلىق ياراتقاننىڭ ھىچبىر زىيىنى يوق.
  مۇنبەردىكى تىمىلارغا ئىنكاس يىزىش مەسىلىسىگە كەلسەك، سىز ئوتتۇرغا قويغان ئىشلار ھەقىقەتەن نامۇۋاپىق داۋاملىشىۋاتىدۇ، بەزى تىمىلارغا ئىنكاس يازماي بولمايدۇ، يەنە بەزى ئايىغى چىقماس ئىنكاسلىق تىمىلاردىن ئۆزىنى چەتكە ئالغانمۇ ياخشى. ھەركىم سەۋىيىسى يەتكۈدەك تىمىلارنى كۆرىدۇ. بەزىلەر سەۋىيىسى يەتسىمۇ سۈكۈت ھالىتىدە.
  بۇ يازمىڭىزمۇ بىر تەرەپلىمە يىزىلىپ قاپتۇ ئاكا. سىزگە بەرىكەت تىلەيمەن.

«پاسئانچە غەزەل»نىمۇ  تەنقىد قىلىپسىزيۇ، سىزمۇ«ئەزىز ھېيت كۈنچە تەقرىز» نى ئوتتۇرىغا تاشلاپسىزمۇ قانداق!؟
بۇنى قانداقمۇ تەقرىز دېگىلى بولسۇن! بۇ بىر يۈزەكى، پىشمىغان پىكىرغۇ!؟

ئۆزىمىزگە ياقمىغانلا نەرسىنى تىللامدۇق؟

  كۆك  تولۇنغا:  
  
     سىز  قاچان شئېىردىن ئىبارەت بىر دەريانىڭ نەزرىدىن ھالقىپ ئەدەبىياتتىن ئىبارەت بىر پايانسىز دېڭىزنىڭ ئورنىغا ئۆزىڭىزنى قويالىغىنىڭزدا ئاندىن مەن ماقالىدا تۇرغان نەزەردە تۇرالايسىز.ۋە قارىيالايسىز...

  ئېرچىنگە:

      مەن يۇقۇرقى ماقالەمدە  ئومۇمىيلىققا ئىگە مەسىلىنى  ئوتتۇرغا  قويۇپ ئۆتتۈم.مەن ئۇنى « مۇنداق بولسۇن » دەپ ئېنىق ،تەپسىلى ھۆكۈم چىقىردىغانغا  ئەدەبىياتىمىزنىڭ «قازىسى» ئەمەس.« چوڭقۇرلاشتۇرۇش» مەسىلىسىگە كەلسەك  چوڭقۇرلۇققا يۈزلەندۈرۈش بىر ئادەمنىڭ ئەمەس خېلى كۆپ ئادەمنىڭ پىكىر يۈرگۈزۈشىگىمۇ باغلىق. ئەجىبا سىز  مۇشۇ ساھەنىڭ ئومۇمى ئەھۋالىدىن پىششىق خەۋەردار « ئۆلىماسى» يەنى  ئالى مۇھەرىر تۇرۇقلۇق   ئادەمنى قايىل قىغۇدەك ئىنكاسىڭىزنى ياكى سېسىتمىلىق كۆزقاراش ئىسپاتلاپ-دەلىللەپ بېرىلگەن ماقالىڭىزنى كۆرمەيمىز. يەنە باشقىلاردىن تەلەپ....    بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەزىز ھېيت تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-3 19:08  

رىسالەت مەردانغا :

     مەن ئۆزۈمگە ياقمىغان بولسا پەرۋا قىلمايتىم.سىزمۇ كۆك تۇلۇن بىلەن بىر قېلىپتا ...ماقالەمنى ئۆزۈڭلارنىڭ مەيدانىمۇ   ئەمەس ،مېنىڭ مەيدانىمدىمۇ ئەمەس بىر پۈتۈن ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ مەيدانىدا تۇرۇپ كۆرۈپ بېقىڭلار.

    شەخسى ھېسسىياتنىڭ قۇلى بولۇشتىن قۇتۇلۇپ پۇتكۈل ئەدەبىياتنىڭ مەيدانىدا تۇرۇپ تەپەككۈر  يۈرگۈزدىغانلار   ئۆلۈپ كەتكەنمىدۇ؟... ھەي شەخسىيەتچىلىك ! سەن ھاياجاننى قاچانمۇ كۆز نىڭ ئورنىغا بېكىتىپ قويمايدىغان بولارسەن؟!...

چارچىمامدىغانسىلەر مۇنبەرداشلار؟....

سوغۇققانراق بولايلى دوستلار!  دىمىسىمۇ ‹‹ھېچنىمىزىم››چىلار بەك ئەدەب كەتتى.  ئۇلار ئۆزلىرى ئېيتىشقاندەك ھېچنىمە - مەۋجۇت ئەمەس -يوقلۇقتىن  قانداقمۇ ھوزۇر ۋە زوق ئالغىلى بولسۇن!؟...  ئاتالمىش ‹‹گۇڭگاچىلار›› باشلىغان يولدىن شۇنداقلا  ئۇلارنىڭ  شەكىلسىز.مەزمۇنسىز ،تەمسىز...يازمىلىرىدىن 20نەچچە يىلدىن بۇيان خەلقىمىز  قانچىلىك  مەنپەئەت ۋە زوق ئالالىدى؟!    بۇنى ئويلايلى... ئەھۋال شۇنداق تۇرۇپ ئاشۇنداق بىمەنە ئىزىملارنىڭ بىزگە يەنە نىمە كېرىگى؟!

  ئەدەبىياتتىمىزدىكى نۆەتتە   زۈرۈر  بولغان مەسىلىلەر قايسى؟  
      مىللى ئالاھىدىلىك بىلەن زامانىۋىلىقنى  بىرلەشتۈرۈش ئاساسىدا  ئەدەبىياتىمىزنى  دۇنياغا  يۈزلەندۈرۈش قايسى دەرىجىدە كېتىۋاتىدۇ؟    ئەدەبىياتنىڭ مەۋجۇتلىقى ھازىرقى ۋەزىيەتتە قانداق خىرىسقا  دۇچ كېلىۋاتىدۇ؟ ھازىرقى كۈندە ئۇيغۇر شئېىريىتىنىڭ ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا ئورنى نىمە ئۈچۈن تۆۋەنلەپ كېتىدۇ؟  ئەدەبىياتىمىزنىڭ جەمىيەتتە ئوينىغان رولى قانداق بولىۋاتىدۇ؟ ئەدەبىيات نۆۋەتتە قايسى جەھەتتە بولۇپمۇ قايسى ژانىردا خەلق ئاممىسىدىن يىراقلاپ كېتىۋاتىدۇ؟ ئەدەبىياتنىڭ جەمىيەتتە تۇتقان ئورنى نىمە ئۈچۈن سەنئەتكە يەتمەيدۇ؟ ئۇيغۇر شائىرلىرى نىمە ئۈچۈن جەمىيەتتە ناخشىچىلارغا ئوخشاش ئالقىشقا ئېرىشەلمەيدۇ؟ ئۇيغۇر تىلىدا يېزىلغان ئەسەرلەرنىڭ چەتئەل تىللىرىغا جۈملىدىن ئېنگىلىز تىلىغا تەرجىمە قىلىنىشى قانداق بولىۋاتىدۇ؟ چەتئەللىكلەر ئۇيغۇر ئەدەبىياتى ھەققىدە قانداق چۈشەنچىگە ئىگە ؟ ....
    يۇقۇرقىدەك بىر يۈرۈش مەسىلىلەر ماكرۇلۇق خۇسۇسىيەتكە ئىگە .« تۆگە » دەك چوڭ،كۆزگە كۆرىنەرلىكتۇر.

«تېيىلىش كۆلچىكى» دىگەن بۇ ئۇقۇم  شئېرىي ئىجادىيەتكە دەسلەپ قەدەم قويغانلارنىڭ ئىختىيارسىز ھالدا «يېڭىلىق،ئىلغارلىق » دەپ قاراپ «يېڭىچە شئېىر» يولىغا كىرىدىغانلىقى،ئىجادىيەت داۋامىدا ئەنئەنىدىن بارغانسىرى يىراقلىشىپ قالماي شئېىريەتتىن ئىبارەت بىر چوڭ ژانىر ئىچىدىمۇ ئەنئەنىۋى شئېىردىن ئۈركۈپ.تار،غۇۋا،ئاز ساندىكى مەپتۇنكارلار بىلەن چەكلىنىدىغان،كۆپ ساندىكى ئوقۇرمەنلەردىن ئايرىلىپ قالىدىغان،كەڭ خەلق ئاممىسى ئالدىدا ئوقۇشقا تېگىشلىك شئېىر يېزىشقا قەتى يېقىن يوللىمايدىغان....كەسكىن رىياللىق،رىقابەت كۈچلىنىۋاتقان ۋەزىيەت،ھاياتنىڭ،جەمىيەتنىڭ،دۇنيانىڭ  ھېس قىلدۇرىشى بىلەن ئۆزىنىڭ نىمىنى قولدىن بېرىپ قويغانلىقىنى سېزىپ ،تار،غۇۋا،ئاز ئادەملەر ئۆز-ئارا بىر-بىر ئۈچۈن يېزىپ ئۆز-ئارا خوشال بولىدغان،بۇ خوشاللىقنى جەمىيەتكە سەزدۇرەلمەيدىغان «لاي»(غۇۋا) لىق بىلەن تولغان شۇ «كۆلچەك» تىن چىقىپ ئەڭ كۆپ ئادەم بىلەن  تولغان ئەدەبىيات سېپىگە قوشۇلۇپ كېلىۋاتقانلىقنى كۆرسىتىدۇ....«تېيىلىش كۆلچىكى » دىگەن بۇ ئۇقۇم  مۇلاھىيزە قىلىشقا ئەرزىيدۇ. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەزىز ھېيت كۈن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-4 22:51  

« ئىشتاننى بېشىغا كىيىش » قەستەن،بىلىپ تۇرۇپ شۇنداق قىلغانلىقنى بىلدۈرىدۇ.« ئىشتاننى  بېشىغا كىيىۋېلىش» تىن تۈپتىن پەرقلىنىدۇ.« كىيىۋېلىش» دىگەن سۆزدىن « يادىدا يوق،سەزمەي،تۇيماي» دىگەن مەنا كېلىپ چىققىدۇ. ھەممەيلەنگە مەلۇملۇقكى  « ھېچنىمىزىم چاقىرىقى» نى توۋلىغۇچىلار ،«پاسىئانچە غەزەل» يازغۇچىلار ئەسلا شئېىريەتكە يېڭىىلىق ئېلىپ كەلگىنى يوق،ئۇلارنىڭ ئەسلا ئەدەبىياتقا يېڭىلىق بېغىشلاش ئارزۇسى يوق...كونا يولدا ماڭسا مەشھۇر بولالمايدۇ... شۇنىڭ ئۈچۈن «دەي-دەي» گە سېلىش ئۇسۇلىنى قوللىنىش كېرەك.داۋاملىشىپ كېلىېتقان ئەدەبىياتقا يۈز پىرسەن قارشى تۇرۇش يوللىنى تاللىۋالغاندىلا جىمى ئادەمنىڭ دىققىتىنى قوزغىغىلى بولىدۇ.90 پىرسەن ئادەم چىشلىرىنى غۇچىرلىتىپ لەنەت ئوقۇيدۇ.10 پىرسەن نادان ئادەم قوللايدۇ.... پۈتكۈل مىللەتىكى 90 پىرسەن  ئادەم قارشى تۇرىدىغان،غەزەپ ،لەنەت ئوقۇيدىغان ئىشنى قىلىش قىپ-قىزىل ساراڭلىق، يەنى « ئىشتاننى بېشىغا كىيىش» تۇر....پەقەت شۇنداق قىلغاندىلا بىز مەشھۇر ئادەم بولىمىز.... .. مانا بۇ نىيەت مەسىلىسى ساددا ،كاللىسى ئەشۇ «يېڭىلىق» بايرىقىنى كۆتىرۋالغان ساختىپەز،ئالدامچىلارنىڭ زەھەرلىشىگە ئۇچۇرغانلار  ئۇلارنىڭ قىلىۋاتقىنىڭ   بىر « ئويۇن » ئىكەنلىكىنى  بىلمەيدۇ. ئادەمنىڭ نىمە ئىش قىلىۋاتقانلىقىنى بىلىش پەقەت ھادىسىنى بىلىش،نىمە ئۈچۈن شۇنداق قىلىۋاتقانلىقىنى - نىيىتىنى بىلىش بولسا ماھايەتنى بىلىشتۇر.

مۇنازىرە قانداق تېمىلاردا ۋە قايسى ئۇسۇلدا ئېلىپ بېرىلىشى كېرەك ؟ دىگەن مەسىلىمۇ بىر ماۋزۇ،بىر تېما.

  « تۆگە» نىڭ ئورنىغا ئۆتۈپ قالغان تۈگمە» ناملىق ماقالەم 1؛ئەدەبىياتىمىز دۈچ كەلگەن چوڭ زۈرۈريەتلەر،2؛ تېيىلىش كۆلچىكى» 3؛ ئىشتاننى بېشىغا كىيىش 4؛ مۇنازىرە قانداق تېمىلاردا ۋە ئۇسۇلدا ئېلىپ بېرىلىشى كېرەك؟
قاتارلىق 4 تېمىنىڭ يۇغرۇلمىسىدىن ئىبارەت.
     قىسقا ئېيتقاندا مەن ؛ ئەڭ كۆپ ئادەمنىڭ دىققىتى تۈگمىدەك كىچىك ئىشلارغا ئەمەس چوڭ-چوڭ ئەھمىيەتلىك مەسىلىلەرگە -تۆگىدەك ئىشلارغا مەركەزلىشىشى،قارىتىلىشى كېرەك ئىدى .دىمەكچى.

تىمىنى كۆرۈپتۇ ئەمەس چىكىپتۇ دەيلى...كىملەر شۇنداق سان كۆپەيتىۋاتىدۇ ھىچكىم بىلمەيدۇ. توردا ئۆزىدىن باشقىلارنىڭ ئەسىرىنى ئاساسەن ئوقومايدىغان بۈيۈكلەر كۆپ...