ئاخىرقى بىكەتتىكى خىياللار [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

                                                    ئاخىرقى بىكەتتىكى خىياللار

                                                          ئايزىت

نەسر ئەدەبىي ژانىرلار ئىچىدىكى مەزمونى، شەكلى ،  تىلى ۋە ئىپادىلەش ئوسولى ئەڭ جانلىق ،  ئەڭ ئەركىن،  ئەڭ ئىخچام بىر تۈر بولغاچقىمۇ كۆپلىگەن كىشىلەر نەسىر يېزىش ھېكايە، شېئىر يېزىشقا قارىغاندا ئاسان دەپ قارايدۇ. ئەمەليەتتە كىتابخانلارنىڭ قەلبىنى لەرزىگە سېلىپ ، دىلىنى چەككۈدەك شەكىل ھەم مەزمونغا ئىگە نەسر يېزىش تولىمۇ مۈشكۈل.
چۇنكى نەسرنىڭ شېئىرلارغا ئوخشاش مۇقىم ئۆزگەرمەس شەكلى بولماي تىل، شەكىل، مەزمون جەھەتلەردە ئەڭ ئىخچام ، ئەڭ ئاز چەكلىمىگە ئۇچرىغانلىقتىن، مەزمونى ئۈزلۈكسز تەرەققى قىلىپ تۇرىدۇ. مۇئەللىپتىن سۆزلەرنى تاللاپ ئىشلىتىشنى، ھېسسىياتنى ئوبرازلىق، يارقىن، لىرىك بىخلاندۇرۇپ ، پەلسەپىۋىي مەزموندا تۇيۇندۇرۇشنى تەلەپ قىلىدۇ.
مەن تۇرپان ژورنىلىدىن  ئۆمەر مەتنۇرى قۇتيارنىڭ «ئاخىرقى بىكەت»ناملىق نەسىرىنى ئۇقۇپ قۇتيارنىڭ تۇرمۇش ھەقىقىتى، ھايات مۇساپىسىدىن ئىبارەت مەنزىل پىكىر نۇقتىلىرىنىڭ تەسەۋۋۇر كەڭلىكىدىن ، مەنا چوڭقۇرلۇقىغا ئاددىي، ئىنچىكە تەسۋىر ، لىرىك ئوبراز ، لىرىك بايانلار ئارقىلىق كىرىپ ئۆزىنىڭ روھىيتىدىكى سىلكىنىش بىرلە  قاتتىق ئويلىنىش، ئىچكى ھېسسىياتنىڭ يورۇتقانلىقىدىن سۆيۈندىم ھەمدە بۇ قىسقا نەسرنى قايتا-قايتا ئۇقۇپ ئىلھام ئالدىم. ئۇقۇغانسېرى  ئاخىرقى بىكەتتىكى ئۇقۇرمەنگە ماھىرلىق بىلەن ئىشارە قىلىنغان بوشلۇقلاردا قانچىلىك تۇرغانلىقىمنى ، ئاپتورغا ئەگىشىپ قەيەرگە بارغانلىقىمنى، كىم ئادەم، قايسى شەيئىي بىلەن ئۇچراشقانلىقىمنى ، مەن بىلگەن، بىلىشكە قىزىققان، ئىشىكى ئالدىغا كىلىپ قانداق كىرىشنى بىلمەي مەڭدەپ قالغان، كىرىۋېلىپمۇ «ئاخىرقى بىكەت شۇ» دەپ مۇئەييەنلەشتۈرەلمەي ئەتراپقا بەزىدە تەلمۈرۈپ، بەزىدە گاڭگىراپ قالغان،  ھەتتاكى ئويلىشىپمۇ باقمىغان ئاخىرقى بىكەت ئىچىدە بىردە خوشال، بىردە ئىزتىراپلىق ئويلاردا ئولتۇرۇپ قالدىم.
نەسرنى يېنىشلاپ ئۇقۇغانسېرى ئۆزەمنىڭ ئاخىرقى بىكىتى ،  مېنى ساقلاپ تۇرغان شەكىللىك، شەكىلسىز تالاي ئاخىرقى بىكەتلەر ھەققىدە چوڭقۇر خىياللارغا پاتتىم.
«ئاخىرقى بىكەتتىن» ئىبارەت قىسقا نەسرگە ئىشتىراك قىلغان ھەر بىر كىتابخان  نەسرنىڭ تىلىدىكى لىرىكا ، كۈچلۈك ئوبرازچانلىق ئاستىدا گەۋدىلەندۈرۈلگەن نەسرنىڭ ئىجتىمائىي تۈسىنىڭ  قۇيۇقلىقىنى تەربىيىۋى رولىنىڭ كۈچلۈكلىكىنى چىن بايقاپ، تەپەككۈرنىڭ  نەسر مەزمونىغا ئىلىنىپ ، ئۆزىنىڭ تۇيغۇسىغا يېتەكلىنىپ تېخىمۇ ئەركىن ، ئىگىز پەرۋاز قىلۋاتقانلىقىنى سىزىۋالالايدۇ ھەم ئاپتورنىڭ قەلىمىگە بولغان قايىللىقىنى سۆزلىمەي تۇرالمايدۇ.
ئاپتور:« تۇغۇلغان يەردە ئۆلگەنلەرمۇ بار. ماڭغان يەردە توختاش دېگەندەك. چېچەك پەسلى ھەرگىزمۇ ئاخىرقى بېكەت بولالمايدۇ، ئەمما ئۇمۇ ئاخىرقى بېكەتتىن ئۆتىدۇ. خۇددى ئادەم بۆشۈكتىن - تۆشۈككە قەدەر ھايات ئالىمىدە بېكەتسىز ياشالمىغاندەك، ئۆتكەن ۋاقىت ئۆلدى، ئەمما ئارمانلىرىم نارەسىدە قىزدەك كۈندىن - كۈنگە بوي تارتماقتا»
يۇقۇرقى پارچىلارنى ئىخچام ، جانلىق تەسۋىرلەش ئارقىلىق سۈرەتلىك ، كۆركەم تەسۋىر سىزىپ ، تەسەۋۋۇر ھەم پىكىر قاتلاملىردا قايتىلانما ئىزلىنىش يارتىپ،  پەلسەپىيۋى مەزمون قاتلىمىنىڭ ئۇزۇن، كەڭلىكلىكىنى كۆرسىتىش بىلەن بىرگە ئوموملاشتۇرۇپ ئىپادىلەشنىڭ رولىنى تۇلۇق ئىشقا سېلىپ، تەسەۋۋۇردىكى سۇبيېكتىپ بىلەن ئوبيېكتىپنى، ھادىسە بىلەن ماھىيەتنىڭ ئۆتۈشۈش، ئىستخىيلىك سىڭىشىشىنى ئېچىپ بەرگەن.
نەسردىكى ھىسياتلىق مەزموننى :
«ئېشەك كۆزلىرىدىن يېشىنى قەدىمىدەك تېمىم − تېمىم تامچىلىتىپ ماڭماقتا.
ئۇنىڭ ھارغىن تۇرقىدا بېكەتنىڭ ياپراقلىرى كۆيمەكتە. چۈش ئويغاندى ۋە دېدى: بۇغداي بەك پىشىپ كەتسە تۆكۈلىدۇ، ئادەممۇ شۇ. ئەمما ئاخىرقى بېكەت رېئاللىققا يالىڭاچ تاشلانمايدۇ» دېگەن قۇرلاردا، ئوبيېكتىپ تۇرمۇش ئەمەلىيىتىدىن روياپقا چىقىرىپ، ئاخىرقى بىكەتتىكى ئارزو، ئۈمىد ، غايە، مۇھەببەت، ئىشەنچ، دەرت-ئەلەم ، بەختسىزلىك ، ھالاكەت قىسمەتلىرنى رېئاللىق ئىچىدە، باي ھىسياتنى تۇرمۇشتىكى مۇرەككەپ ئىجتىمائىي زىدىيەتلەرنىڭ پەيدا بۇلۇش، تەرەققى قىلىنىش جەريانلىرنىمۇ روشەن يۇرتۇپ بەرگەن.
ھەرقايسى ژانىرلاردا ئىجتىمائىي تۇرمۇش قىسمەن ياكى پۈتۈن ئەكىس ئەتتۈرۈلىدۇ. بىراق نەسردە ئەكىس ئەتتۈرۈلگەن رېئال تۇرمۇشنىڭ ماھىيىتى باشقا ئەدەبىي ژانىرلارغا قارىغاندا يىغىنچاق ، مەركەزلىك بۇلىدۇ. شۇڭا نەسىرنىڭ «شەكلى تارقاق، مەزمونى يىغىنچاق»لىق خۇسۇسيىتى ئاپتۇرنىڭ ماتېرىيال تاللاش دائىرسىگە كەڭرى زىمىن ھازىرلاپ ، مەزموننى قۇيۇق لىرىك، كۈچلۈك ئوبرازچانلىقتا ئەكىس ئەتتۈرىشگە تۈرتكە بۇلۇپ، ئاپتوردىن ئىنچىكە كۆزىتىش، پارچە-پارچە تۇرمۇش تەمەچلىرىنى باغلانما تەسەۋۋۇردا بىر-بىرىگە ئۇلاپ، جەلپكار ھاسلاتنى لوگىكىلىق تەپەككۈردىن ئۆتكۈزۈپ، پەلسەپىيۋىلىككە كۆتۈرىشنى تەخىرسىزلەندۈرىدۇ.
قۇتيار ئاخىرقى بىكەتتىكى  كونكىرت مەزمونلارنى :
«ئاخىرقى بېكەتتە ئۆلۈممۇ، ۋەھىمىمۇ، بەختمۇ بار، دېدىم مەن. يولۇچىA:  ــــ ئۇنىڭ بىلەن كىمنىڭ كارى. كۈن ئۆتسە، قورساق ئاچ قالمىسا بولدى، ــــ دېدى پەرۋاسىز ھالدا. يولۇچى Bئاخىرقى بېكەت ئېھتىمال ئۇ دۇنيادا، ئۇ يەردە دوزاقمۇ بار، بۇ ۋەھىمە. جەننەتمۇ بار، بۇ بەخت. راست گەپ، ئاخىرقى بېكەت ئۆلۈم، ــــ دېدى نېمىنىدۇر ئويلاپ. يولۇچى Cئاخىرقى بېكەت قان - ياش بەدىلىگە قۇرۇلغان. بۇ جايغا ھەممە كىشى بارىدۇ، ئەممابەزىلەر ۋىجدان، ئىنساپ، دىيانەت، ئىمان، ئېتىقاد، تۆھپىسى بىلەن بارسا، بەزىلەر ھورۇن، تۇزكور، ساتقىن ھالەتتە بارىدۇ، ــــ دېدى ھەسرەتلىك تىنىپ. يولۇچى Dئاخىرقى بېكەت ئالدى ۋە ئارقىمىزدا ئۆلگەنلەر ئۈچۈن كەتتى. تىرىكلەر ئۈچۈن ھايات، ئەمما قانداق بېرىش، قاچان بېرىش بىزگە بۇ سوئال بەلگىسى،ــــ دېدى جىددىي قىلىپ.
راست ئاخىرقى بېكەت بىزنى كۈتمەكتە، - دېدىم ئۆزۈمگە ئىچىمدە ئاستاغىنە.»
جانلىق بەدىئىي تىل ، مۇھاكىمە ، بايان ئارقىلىق تۇرمۇشنىڭ بىر توغرا كەسمە يۈزىنى ئەمەس ھاياتلىقنىڭ كەڭ سەھنىسىنى رىتىمى ئېنىق، بەدىئىيلىكى يۇقىرى يۇرۇتقان.
مەن بۇ قسىقا يوللانمام ئارقىلىق ماڭا ئىزلىنىش يولى ئىچىپ بەرگەن قۇتيار ئەپەندىمنىڭ بۇندىن كېيىنكى ئىجادىيىتىگە بەركەت ،   تىنىگە سالامەتلىك تىلەيمەن .

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئايزىت تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-6-4 15:37  

ئاخىرقى بېكەت
نەسىر

ئۆمەر مەتنۇرى قۇتيار

تۇغۇلغان يەردە ئۆلگەنلەرمۇ بار، ماڭغان يەردە توختاش دېگەندەك. چېچەك پەسلى ھەرگىزمۇ ئاخىرقى بېكەت بولالمايدۇ. ئەمما ئۇمۇ ئاخىرقى بېكەتتىن ئۆتىدۇ. خۇددى ئادەم بۆشۈكتىن - تۆشۈككە قەدەر ھايات ئالىمىدە بېكەتسىز ياشىيالمىغاندەك. ئۆتكەن ۋاقىت ئۆلدى. ئەمما ئارمانلىرىم نارەسدە قىزدەك كۈندىن - كۈنگە بوي تارتماقتا. ئۇ چۈش كۆردى. چۈشىدە پاقىلار ئۆمىلىمەكتە، قۇدۇق ئىچىدە كۇركىرىماقتا. ساداسىز قالغان تاشلاندۇق يىغا. يىغا ئىچىدە مۇڭ، ھەسرەت، ئازاب گۈللىرى تۈكۈچ ئىزىدەك قەلبتىن - قەلب ئارا پارلىماقتا. لالما ئىتنىڭ غىڭشىشىدىن مىسكىنلىك توپا توزىتماقتا. قۇلاقلىرى سالپايغان ئېشەك ئېغىر خۇرجۇنىنى يۆتكىنىچە بېكەتسىز بېكەتكە قەدەم تاشلىماقتا. ئۇنىڭ ئىزىدىن ئۈنگىنى ناخۇشلۇق.

- خىتە ئاناڭنى ئۆلۈمتۈك ئەبگاھ. تاياقنىڭ پۇلاڭلىشىدىن غىلپال تىترىگەن تەن، سالۋا تەلپەك كىيگەن سەپرا ئادەم نېمىگىدۇ ئالدىرىغاندەك ئېشىكىنى نۇقىماقتا. ئەمما ئۇنىڭ ئېرىشىدىغىنى يەنىلا مىس - مىسلىق....

ئۇنىڭ كۇسا ساقىلىغا ئاق سانجىغان، چىرايى تەقدىرىدەك پۇرلەشكەن، يۈرىكى سەۋزىدەك قىرىلغان، ئالدىدا چەكسىز يول. ئۇ نەگە بېرىشىنى ۋە نېمە قىلىشىنى بىلمەيدۇ. بىلىدىغىنى پەقەت ئاچ قالماسلىق. شۇڭا ئۇ «شۈكرى»لىقنى يانچۇقىغا تولدۇرۇۋالغان.
ئېشەك كۆزلىرىدىن يېشىنى قەدىمىدەك تېمىم − تېمىم تامچىلىتىپ ماڭماقتا.
ئۇنىڭ ھارغىن تۇرقىدا بېكەتنىڭ ياپراقلىرى كۆيمەكتە. چۈش ئويغاندى ۋە دېدى: بۇغداي بەك پىشىپ كەتسە تۆكۈلىدۇ، ئادەممۇ شۇ، ئەمما ئاخىرقى بېكەت رېئاللىققا يالىڭاچ تاشلانمايدۇ.
ئاخىرقى بېكەتتە ئۆلۈممۇ، ۋەھىمىمۇ، بەختمۇ بار، ـــ دېدىم مەن. يولۇچىA : ــــ ئۇنىڭ بىلەن كىمنىڭ كارى، كۈن ئۆتسە، قورساق ئاچ قالمىسا بولدى، ــــ دېدى پەرۋاسىز ھالدا. يولۇچى B:  ــــ ئاخىرقى بېكەت ئېھتىمال ئۇ دۇنيادا، ئۇ يەردە دوزاقمۇ بار، بۇ ۋەھىمە. جەننەتمۇ بار، بۇ بەخت. راست گەپ، ئاخىرقى بېكەت ئۆلۈم، ــــ دېدى نېمىنىدۇ ئويلاپ. يولۇچى C: ـــ ئاخىرقى بېكەت قان - ياش بەدىلىگە قۇرۇلغان. بۇ جايغا ھەممە كىشى بارىدۇ، ئەمما بەزىلەر ۋىجدان، ئىنساپ، دىيانەت، ئىمان، ئېتىقاد، تۆھپىسى بىلەن بارسا، بەزىلەر ھورۇن، تۇزكور، ساتقىن ھالەتتە بارىدۇ،ـــــ دېدى ھەسرەتلىك تىنىپ. يولۇچى D:  ــــ ئاخىرقى بېكەت ئالدى ۋە ئارقىمىزدا، ئۆلگەنلەر ئۈچۈن كەتتى، تىرىكلەر ئۈچۈن ھايات، ئەمما قانداق بېرىش، قاچان بېرىش بىزگە بۇ سوئال بەلگىسى،ــــ  دېدى جىددىي قىلىپ.

راست ئاخىرقى بېكەت بىزنى كۈتمەكتە، ــــ دېدىم ئۆزۈمگە ئىچىمدە ئاستاغىنە.

مەنبە:تۇرپان ژورنىلى

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئايزىت تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-6-4 15:44  

.............................................................؟
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   qasimjanosman تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-6-4 16:39  

ئاخىرقى بىكەت ئارقىلىق روياپقا چىققان بۇ تەھلىلدىن خېلى نەرسىلەرنى چۈشەنگەندەك بولدۇم.
ئايزىت، تېخىمۇ تىرىشقايسىز، بۇ مۇساپە بەك ئۇزۇن.