مامۇت داۋۇت: تەنھا بۆرە(پوۋست) [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

18-نۆۋەتلىك «خانتەڭرى ئەدەبىيات مۇكاپاتى»غا ئېرىشكەن ئەسەر:



تەنھا بۆرە



(پوۋست)



مامۇت داۋۇت



كىمىكى پەلەكسېرى ئاتار تاشنى،

تاش بىلەن ئارۇزدە① ئىتەر باشنى.

      __ئەلىشىر ناۋائى.



1



ــ ھوۋ...ھوۋ...

دەھشەتلىك ھوۋلىغان ئاۋاز بىلەن تەڭ يەنە ئويغىنىپ كەتتىم. قارىسام، ئۆي ئىچىگە غۇۋا يورۇق چۈشۈپتۇ.كەيىپنىڭ تەسىرىدىنمۇ ياكى يىرىم كىچىگىچە تاۋكادا ئولتۇرۇپ چىقىنى ئۈچۈنمۇ، دادام تىخىچە سۇنايلىنىپ يىتىپتۇ. ساناپ بولالمايلا،تاشلىۋەتكەن پۇللىرى ياستۇقنىڭ بىشىدا قالايمىقان چىچىلىپ تۇرۇپتۇ. مەن بۇ پۇللارغا قاراۋاتقىنىمدا، ئۇ ئۇيقىچىلىقتا كىمدۇر بىرسىنى   «ۋاي كۆزۈمنىڭ سەتى...» دەپ تىللاپ قويدى-دە،ئۆرۈلۈپلا يەنە خورەك تارتىشقا باشلىدى. ئىھتىمال، ئۇ ئانامنى تىللىغاندۇ. چۈنكى ئانامدەك كۈن بويى « ئۆيۈم »، «ئېرىم»، «بالام» دەپ چىپىپ يۈرۈيدىغان ئايال بىلەن دادامدەك 40ياشتىن ئاشقاندىمۇ، بىشى قايغان، پۇتى تايغان يەرلەردە لاغايلاپ يۈرۈيدىغان ئادەمنىڭ بىرگە ياشىمىقى، ھەقىقەتەنمۇ تەسكەن. ئۇلار ئوتتۇرسىدىكى تۈگىمەس ماجرالارنىڭ ھەممىسى دادامنىڭ ئاشۇ شوپۇر ئاغىنىلىرى كەلگەندە باشلىنىپ، كەتكەندە ئاخىرلىشىدۇ. چۈنكى ئاشۇ شوپۇرلار دادامغا سالجىدەك چاپلىشىۋىلىپ، دەسلىۋىدە ھاراق ئىچىشنى، كىيىن قىمار ئويناشنى ئۈگەتتى. مانا، ئەمدى دادام بىچارە قىمار بىلەن ھاراققا شۇ قەدەر بىرىلىپ كەتتىكى، تەزدۈرۈش مۈمكىن ئەمەس.بۇ قىمارۋازلار ئاۋال قۇلاق مىدىرىغۇچە ئىچىشىدۇ. كىيىن ئالا-تاغىل توۋلاپ ناخشا ئىيتىشىدۇ. كەيپى تەڭشەلگەندە بولسا، 《دەتتىكام!》 دەپ ۋاقىراپ، مەيدىسىگە گۈپ-گۈپ قىلىپ مۇشتلاپ، قىمارغا چۈشىدۇ.بۇنداق چاغدا،ئۇلار ئۈچۈن ئەڭ ئىسىل نەرسە يەنىلا دادامنىڭ ھىلىقى بۆرە ھوشۇقى.چۈنكى يىنىدا بۆرە ئوشۇقىلا بولسا، قىماردا ئامەت دىگەن دومۇلاپ كىلەرمىش...

ـــ ھوۋ...ھوۋ...

ھوۋلىغان ئاۋاز قايتا ئاڭلانغاندا، ياتاق ئۆينىڭ دەرىزىسىمۇ جالاقلاپ كەتتى. ئەمەلىيەتتە،يىقىنقى بىر-ئىككى ھەپتىدىن بۇيانقى زۇلمەت كېچىلەردە ھەمىشە مۇشۇنداق قورقۇنۇچلۇق ئاۋاز ئاڭلىنىپ تۇراتتى. كونا چارۋىچىلار ئۇنى 《چىلبۆرە》دىيىشتى. لىكىن مەن ئانچە ئىشىنىپ كەتمىدىم. چۈنكى قەدرى يوق قارا تاشتەك تاشلىنىپ ياتقان بۇ تاقىر تاغلارغا ئىتنى كۆرسىمۇ، قورقۇپ تىترەپ كىتىدىغان نۇرغۇن كان ئىشچىلىرى كەلدى. ئەگەر كۈدە جىلغىسىدا راستىنلا بۆرە بولىدىغان بولسا،ئاشۇلارغا ئۇچرىماي قالمايىتتى. يەرلىك كىشىلەر ئاشۇ كان ئىشچىلىرىنىڭ گىپىگە شەكسىز ئىشىنىدۇ. ئۇلاردىن ئاڭلىغان ھەر بىر ئىغىز گەپ ئۈستىدە ئۇزۇنغىچە مۇلاھىزە قىلىشىدۇ:

_ـــ_جىلغىدىن كۆمۈر چىقىپتۇ.

ـــ__كۆمۈر دەيدىغۇ بۇ؟! تۆمۈر چىقىپتۇ،تۆمۈر!

_ـــ_نەدىكى گەپنى قىلىسەن-ھوي، ئالتۇن چىقىپتۇ، ئالتۇن...

ـــ__قارغۇدەك گەپ قىلماڭلا. دۇڭپۇڭ ماشىنىغا لىققىدە باسقىنى كۆمۈر ئەمەسما؟!

_ـــ_ھەببەللى، ئاشۇ كۆمۈردىن ئالتۇن تاسقايمىش جۇما؟

ـــ__ئالتۇن دىگەننى تاسقىمايدۇ،چايقايدۇ...

ـــ_ ھەي ئاداش، تاشتىن سۈزسە تاسقايدۇ.

_ـــ گەپ ئېغىر كەلسە،سېكىلەكتەك يايقايدۇ.

_ـــ_چىدىمىسا،يىلمان سۇدا چايقايدۇ.

_ـــ_ھا...ھا...ھا..

ـــ_ھى...ھى...ھى...

ئاشۇ كان ئىشچىلىرى سەۋەبىدىن، ئائىلىمىزنىڭ شىنجاڭ-شىزاڭ تاشيولىنىڭ كۈدە ئۆتىڭىگە ئىچىۋالغان بۇ كىچىككىنە ئاشخانىسى بىردىنلا ئاۋاتلىشىپ كەتتى. كۈدە ئۆتىڭى ئەسلىدە كىچىككىنە بىر تاغلىق مەھەلللە ئىدى. كىيىنچە قاتمۇ-قات تاغلار ئارىسىغا دۆلەت تاشيولى ياسىلىپ، بۇ خىلۋەت مەھەللە بىر ئاۋات ئۆتەڭگە ئايلاندى.

دىمىسىمۇ،كۈدە جىلغىسى شىمال تەرەپتىن قارا قۇرۇم تاغلىرى ئارىسىدىكى ئىگىز چوققىلارنىڭ بىرى بولغان ئاقاز داۋانغا تۇتاشسا،جەنۇپ تەرەپتىن ياپ-يىشىل ئورمانلار بىلەن قاپلىنىپ تۇرىدىغان خالاستان دەرياسىغا تۇتىشاتتى. ياپ- يىشىل ئۆرۈكلۈك باغلىرى ياز ۋە كۈز پەسلىدە كىشىنىڭ ھەۋىسى كەلگۈدەك ئارامگاھ ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە،كۈدە ئۆتىڭى بىلەن ناھىيە بازىرىنىڭ ئارىسى ئۈچيۈز كىلومىتىرچە كىلىدىغان يىلان باغرى تاغ يولى بولغاچقا، تاغدىن چۈشكەنلەرمۇ،تاغققا چىقىدىغانلارمۇ بىر توختىماي كىتەلمەيىتتى. مۇشۇنداق ئالاھىدە ئورۇن كۈدە جىلغىسىنىڭ نامىنى يىراق- يىقىنغا تاراتقان ئىدى. گەرچە بۇ يەرگە كىلىپ-كىتىپ يۈرۈيدىغانلار كۆپ بولسىمۇ، لىكىن دادامنىڭ نەزىرىدە، ئاشۇ قاسماق شوپۇرلارلا ھەقىقى ئەزىز مىھمانلار ئىدى. ئاشۇ شوپۇرلارمۇ ھەر قىتىم كەلگىنىدە ئۇزۇن كوزۇپلۇق يۈك ماشىنىلىرىغا ئۇن، گۈرۈچ، سەي-كۆكتات قاتارلىق نەرسىلەرنى ئالغاچ كىلەتتى-دە، ئېقى كىلىشىدىغان بىرنەچچىسى توپلىشىپ بولغۇچە ئۆيىمىزدە بەھوزۇر يەپ- ئىچىشەتتى.سەپەر تەييارلىقلىرى پۈتكەندە، ئەگرى-بۈگرى تاغ يوللىرىنى بويلاپ، بىراقلا ئۇزاپ كىتىشەتتى. ئارىدىن 15-20كۈنلەر ئۆتكەندە، يەنە يەردىن ئۈنگەندەكلا لوككىدە پەيدا بولاتتى-دە، ئاچ ئەرۋاھتەك ئوخشاش توختىماي يەپ- ئىچەتتى. ئۇزاقتىن-ئۇزاق ئولتۇرۇپ، ئىگىزلىكتە كۆرگەنلىرىنى، زاڭزۇلاردىن ئاڭلىغانلىرىنى،يەنە مازار، كۆكئات ۋە جەسەت داۋانلىرىدا يۇلۇققان دىشۋارچىلىقلىرىنى توختىماي سۆزلەپ كىتەتتى. بۇنداق چاغلاردا، ئۇلار پۇل دىگەننى سۇدەك خەجلەيىتتى. دادام ئۇلارغا بەكمۇ سىخىيلىق بىلەن مۇئامىلە قىلاتتى. 40-50يىلغىچە مۇشۇ تاغلىق كەنتتىن باشقا جايغا چىقىپ باقمىغان چوپانلار ئۇلارغا قارىغىنىچە ھاڭۋىقىپ ئولتۇرۇپ قالاتتى. بولۇپمۇ خوشنىمىز ئاقنىياز ئاچقان ساتراشخانىغا سىغماي قالغان ياكى ئۆچرىتى كەلمىگەن خىرىدارلار ئاشخانىمىزنىڭ بوش ئورۇندۇقلىرىغا ئولتۇرۇپ، شوپۇرلارنىڭ قىززىقچىلىقلىرىنى كۆرەتتى. ئاقنىياز تۇغۇلۇشىدىنلا ئاجىز بولۇپ، ھەمىشە ئاغزىدىن شاھال ئېقىپ، تاققۇ-تۇققۇ سۆزلەپ، ھېجىيىپلا يۈرەتتى.لىكىن ئۇ ئۆز ھاجىتىدىن چىقالمىغۇدەك دەرىجىدە مىيىپمۇ ئەمەس ئىدى. ئانامدىن ئاڭلىسام، دادام ئاقنىياز ۋە ئۇنىڭ ئاكىسى شاھنىياز بىلەن نەۋرە تۇققانلاردىن ئىكەن. شاھنىياز 20 يىلنىڭ ئالدىدا ئەسكەر بوپتىكەن. شۇڭا ئۇ كەنتتە، ھەتتا پۈتكۈل تاغلىق يىزىدىمۇ ئاتالغان مەرگەن ئىدى. قايتىپ كەلگەندىن كىيىن،دەسلەپتە تاغلىق يىزىنىڭ ساقچىخانىسىدا ۋاقىتلىق ئىشلەپ يۈرۈپتۇ. كىيىنچە پاخپۇ كەنتىگە كىلىپ،كەنت مۇدىرى بوپتۇ. نىمىلا دىگەن بىلەن، ئۇ يەنىلا كەنت بويىچە ئەڭ بىلىملىك كىشى ئىدى. مۇشتلىشىش دەمسىز، ياقا-يۇرتلۇقلارنى دوراش ياكى تاغدىكى ياۋايى ھايۋانلارنى ئوۋلاش دەمسىز، ھېچكىم ئۇنىڭغا تەڭ كىلەلمەيىتتى. ھەتتا چېلىشىش مۇسابىقىسىدىمۇ ئۇنىڭ داڭقى بار.بىراق تاغ خەلقىنىڭ “تاغلاردىن تاغلار ئىگىز”دىگەن تەمسىلىدە ئىيتىلغىنىدەك شاھنىياز ئاكام بىزنىڭ بۇ يەردە ھەممىدىن نوچىسى ئەمەس. چۈنكى داداملا ئۇنى ياراتمايدۇ. ھەمىشە يۈزىدىن يۈزىگە ‹‹ئالا قۇرساق››،‹‹نامەرت›› دەپ تىللاپ كىتىدۇ.دىمىسىمۇ، داداممۇ شاھنىياز ئاكامغا ئوخشاشلا ئاتالغان ئەزىمەت. شۇڭا شاھنىياز ئاكاممۇ دادامغا ئارتۇق گەپ قىلالمايدۇ. ئاڭلىسام، ئۇلارنىڭ زىدىيىتى ئىككىنچى قىتىملىق يايلاق ھۆددىسىدە باشلانغان ئىكەن. شۇ چاغدا كەنتنىڭ چارۋىچىلىق ئىشلىرىغا مەسئۇل مۇئاۋىن مۇدىرى بولۇپ تۇرىۋاتقان شاھنىياز ئاكام چارۋىسى ئاز دەپ،بىزنىڭ ئۆيدىكىلەرگە “ئالتۇن يايلاق”تىن يازلىق ئوتلاق تەقسىملەپ بەرمەپتۇ. ئەمەلىيەتتە ئىشەك-ئات،سەكرەتكۇ، قۇتلۇق قاتارلىق ئۈچ داۋان ئارىسىغا جايلاشقان بۇ “ئالتۇن يايلاق”پەقەت سۈيىنىڭ قىسلىقىنىلا دىمىسە، ئالتۇنغا بەرگۈسىز ئىسىل جاي ئىدى. ھەممىلا چوپانلار ئۇ يەردە مال بىقىشنى، تۆت پەسىلنىڭ ھەر كۈنىدە ئوت-چۆپتىن غىمى يوق، قوي-كالىلىرىنىڭ قۇرسىقى توق يۈرۈشنى ئارزۇ قىلىشاتتى.

_ـــ ھوۋ...ھوۋ...

دىرىزە يەنە ئەنسىز جىغىلداپ كەتتى. مەن ۋەھىمە بىلەن ئورنۇمدىن چاچراپ تۇرۇپ كەتتىم.چۈنكى بۇ دەھشەتلىك ئاۋاز قوتىنىمىزغا يىقىنلا جايدىن ئاڭلىنىۋاتاتتى. دىمەك، چارۋا ماللىرىمىز نامەلۇم بىر يىرتقۇچنىڭ چاڭگىلىغا چۈشۈپ بولغاندەك قىلاتتى. دەرۋەقە، چارۋىچىلارنىڭ قوتانغا قارىتىپ قويغان مال ئىتلىرىمۇ ئارقا-ئارقىدىن قاۋاپ كەتتى.غەلىتە يىرى،  شاھنىياز ئاكام باققان سېرىق قانچۇق نىمىشقىدۇر قاۋىمايىتتى. ئاق تۆشلۈك، پۇت-پاچاقلىرى يوغان بۇ جانۋار تولىمۇ سەزگۈر ۋە قەھرىلىك ئىت ئىدى. شۇڭا شاھنىياز ئاكام ئۇنى ئاغزى-ئاغزىغا تەگمەي ماختاپ يۈرەتتى.

دىلىغۇل بولۇپ ياتقىنىمدا، تۇيۇقسىزلا ئانامنىڭ چاقىرغان ئاۋازى ئاڭلاندى:

  _ـــ_مىرئەھمەت، ھەي مىرئەھمەت!

ـــ ھە...

__ـــ بۆرە كەلدى...

راستىنلا بۆرە كەپتۇ. بىراق كۈدە جىلغىسىدا ئەزەلدىن بۆرە يوق ئىدى.شۇڭا ئۇيقىدىن كۆزلىرىمنى ئاچالماي، ئۆزەمچىلا غۇدىرىدىم: “بۇ دىگەن ئادەملەرنىڭ ماكانى تۇرسا، نىمە قىلىسىلەر بۇ يەردە؟ ئەجىبا، شۇنچە چەكسىز قارا قۇرۇم تاغلىرى كىچىك كەلدىمۇ سىلەرگە؟ ئادەملەرنىڭ ئۆز رېسقىغا چىقىلغانلارنى قانداق جازالايدىغانلىقىنى بىلمەيىتتىڭلارمۇ؟ ئەجىبا، ئۇلارنىڭ مال-چارۋىسىغا چىقىلساڭلار،ھايات قالامسىلەر؟... ”

__ـــ ھوۋ...ھوۋ...

دادام تىخىچە مەست ھالەتتە ياتاتتى. شاھنىياز ئاكام بولغىنىدا،قىلچىمۇ غەم قىلمىغان بولاتتىم. بىراق ئۇ يىزىغا يىغىنغا كەتكەن. شۇڭا نىمە قىلىشنى بىلەلمەي تىتىلداپ كەتتىم. چۈنكى شاھنىياز ئاكامنىڭ كۆك كۆزلۈك ئۈچ قىزى بىلەن كىسەلچان خوتۇنى مال-چارۋىلىرى بىلەن قوشۇلۇپ، بىزنىڭ قارىشىمىزغا قالغان. مۇنۇ ئاقنىياز كېچىلەردە ساتراشخانىسىدا ياتسىمۇ، لىكىن بويى پەتەك، تېنى ئاجىز پولغاچقا، كىچىك بالىلارمۇ ئۇنى بوزەك قىلىپ يۈرىيدۇ...

__ــــ تىز بول!

ئانامنىڭ ئەنسىزلىك بىلەن ۋاقىرىغان ئاۋازى ئاڭلاندى.

_ــــ_ھە مانا...

مەن شۇنداق دەۋىتىپ، ئوچاقنىڭ يىنىغا تاشلاپ قويغان شاخ پالتىسىنى بىلىمگە قىستۇرۇپ،دەرھال يۈرۈپ كەتتىم. كىتىۋىتىپ قارىسام، ئانام بىچارە تىخىچە جالاقلاپ تىترەپ تۇرۇپتۇ. چىرايىمۇ خوتەن قەغىزىدەك سارغىيىپ كىتىپتۇ. كۈلكىلىك يىرى، قورقۇپ تۇرغىنىغا قارىماي، يەنە ئاشخانىدىكى نوغۇچنى كۆتۈرىۋاپتۇ. ئايال خەق دىگەن مۇشۇنداق غەلىتە، بۆرە دىگەن يايغۇدىن قورقىدىغان خېمىر ئەمەسقۇ ئاخىر؟!...

شۇ خىياللار بىلەن ئېغىل تەرەپكە ئۆزۈمنى ئاتتىم. ھايت-ھۇيت دىگۈچە ئاشخانىدىن،شوپۇرلار ماشىنا توختىتىپ قويىدىغان سەينادىن ئۆيىمىزدىكىلەر سامان كۆمىدىغان دۆڭلۈككە ئۆتتۈم. يۈگرەپ كىتىۋاتسام، ئانامنىڭ يىغلامسىراپ ۋاقىرىغىنى ئاڭلاندى:

ــ مىرئەھمەت،توختاپ تۇر، بالام...

غەلىتە مىجەزىم بار.يۈگەرگەنسىرى، يۈگەرگۈم كىلىدۇ. بىرلىرى ھاي دىگەن ئېشنى تىخىمۇ ئاشۇرۇپ قىلغۇم كىلىدۇ. مانا، شۇ تاپتا ئانامنىڭ توختا دىگىنىنى ئاڭلاپ تۇرۇقلۇق، تىخىمۇ تىزرەك يۈگەردىم.ئانامنىڭ يىغلامسىراپ تۇرغىنىغا قاراپ، ئاشۇ بۆرىنى كاپپىدە تۇتۇپلا، بوغۇۋەتكۈم كەپ كەتتى. شاھنىياز ئاكامنىڭ ئىيتىشىچە، بۆرە دىگەن ئوتتىن قورقىمىش. ئېغىلنىڭ ئەتراپىغا بىسىقلىق قۇرۇق چۆپلەرگە گۈررىدە ئوت يىقىۋەتسەملا، بۆرىلەر قۇيرۇقىنى خادا قىلىدۇ. شۇ چاغدا ھەممە مال-چارۋىلىرىمىز ئامان قالىدۇ...

بىراق قۇرۇقدىلىپ قالغان ئېغىلغا قاراپ، ھەيران قالدىم: “توۋا،شۇنچە كۆپ كالا-قويلار نەگە كەتتىكىنە؟بىرەرسىمۇ كۆرۈنمەيدىغۇ؟! ئەجىبا، ھەممىسىنى بۆرە يەپ كەتكەنمىدۇ؟ لىكىن بۇ مۈمكىن ئەمەس؟! چۈنكى قويلارنى بۆرە يىگەن بولسا،ئىغىلدا قان يۇقۇندىلىرى ياكى يارىدار چارۋىلار بولۇشى كىرەكقۇ؟! ئەتراپ نىمىشقا بۇنچە جىمجىت؟...” ھاڭۋىقىپ تۇرغىنىمدا، قۇلۇقىمغا بوراننىڭ گۈكىرىگىنىدەك، دەريا سۈيىنىڭ شاقىرىغىنىدەك غەلىتە ئاۋازلار ئاڭلاندى. بىراق بۇمۇ ئەقىلگە سىغمايىتتى.چۈنكى ياز پەسلىدە بوران چىقمايىتتى.خالاستان دەرياسىمۇ يامغۇر پەسلىدىن باشقا چاغلاردا،بۇنداق شاۋقۇنلاپ ئاقمايىتتى.

شەپە چىققان تەرەپكە قاراپلا، چۆچۈپ كەتتىم. چۈنكى سانسىزلىغان قوي- كالىلار دالىغا كەڭ يىيىلغان بولۇپ،بىشىنى پەس قىلىپ، بىر خىل يۆلۈنۈشتە جىمجىت كىتىپ باراتتى. سەپنىڭ ئالدىدا ئىككى- ئۈچ قارا كۆلەڭگە بولۇپ،مال-چارۋىلارنىڭ ئۆزلىرىگە يىتىشىپ مىڭىشىنى ساقلاۋاتقاندەك ئاستا كىتىپ باراتتى. قارىماققا كالا-قويىلار ئۆز سەركىسىگە ئەگىشىپ يايلاق كۆچۈۋاتقاندەك كۆرۈنەتتى. بىراق يايلاق كۆچكەن چاغلاردا،ئاچارچىلىقنىڭ دەردىنى يەتكۈچە تارتقان بۇ بىچارىلەر يىڭى ئوت-چۆپلەرنىڭ شاتلىقىدا ئاغزى بىسىلماي ۋاقىرايىتتى. قوزا-پاقلانلار سەكرىشىپ، ئويناقشىپ كىتەتتى. لىكىن بۇ قىتىمقىسى ئالاھىدە بىر كۆرۈنۈش بولۇپ، كالىلار مۈڭگۈزلىرىنى پەسكە تەڭلەپ، كۈچەپ پۇشقىرىشاتتى. قويلار قاسساپ پىچىقى گىلىغا تىرەلگەندەك ئېغىر ھالسىرايىتتى. لىكىن نىمىشقىدۇر ئالدىدىكى قارا كۆلەڭگىلەرنىڭ ئارقىسىدىن تېۋىشسىز ھالەتتە ئېز بىسىپ كىلەتتى. مەن قوي-كالىلارنىڭ ئالدىدا كىتىۋاتقان سېرلىق قارا كۆلەڭگۈلەرنى ئىنىق كۆردۈم. بىرنەچچە جۈپ ۋەھىمىلىك كۆز زۈلمەت كېچىدە خۇددى باتارىيىسى ئاز قالغان قول چىراقتەك بوشقىنا پىلدىرلاپ تۇراتتى.

ــ بۆرە! ئۇلارنىڭ ھەممىسى چىلبۆرە...

مەن بار ئاۋازىم بىلەن قوي- كالىلىرىمغا قاراپ ۋاقىرىدىم:

__ــــ ھاي-ھاي!

جىمجىت كىتىۋاتقان چارۋىلار بۇيرۇق بىرىلگەن ئەسكەردەك شىپپىدە توختىدى-دە، ماڭا بويۇنداپ قاراشتى. مەن تىخىمۇ قاتتىق ۋاقىرىدىم:

_ــــ_ئېغىلە- ئېغىلە!

چارۋىلار ئىككىلىنىپ، بىر پەس جىمجىت تۇرۇپ قىلىشتى. بۇ خىل جىمجىتلىق خۇددى ئۇرۇش ئالدىدىكى قىسقىغىنا جىمجىتلىققا ئوخشاش شۇنچىلىك ۋەھىمىلىك ئىدىكى، مېنىمۇ ئىختىيارسىز ھالدا سۈر باستى.لىكىن  شۇ تاپتا، پەقەت مەنلا بۇ بىر مەيدان قانلىق قىرغىنچىلىقنى توسۇپ قالالايدىغان ھەقىقى سەركە ئىدىم. شۇڭا ئاۋازىمنى تىخىمۇ قاتتىق چىقىرىپ، بولۇشىغا ۋاقىرىدىم:

__ــــ ھاي-ھاي! ئېغىلە-ئېغىلە...

ئاۋازىم تۈن قوينىدا ئەكىس سادا چىقىرىپ، يىراق- يىراقلارغا تاراپ كەتتى.دەل شۇ چاغدا ھېلىقى قارا كۆلەڭگۈلەر شاققىدە ئارقىسىغا بۇرۇلۇپ، ساڭگىلىتىپ تۇرغان ئۇزۇن قۇيرۇقلىرىنى ئاستا تۈزلىدى-دە، ماڭا قاراپ خېقىراشقا باشلىدى. ئاي يورۇقىدا ئۇزۇن ۋە ئۇچلۇق ھېنگان چىشلار يالىلداپ، مۇدھىش كۆزلەر خۇددى ياغ سالغان چايدەك پارقىراپ كەتتى. قورقۇنۇشتىن ۋۇجۇدۇم ياپراقتەك تىترەيىتتى. لىكىن ھاياتلىق پۇرسىتىنى ئىگەللەش ئۈچۈن باتۇر، جىگەرلىك بولۇشقىلا بولاتتىكى، ھەرگىزمۇ ھودۇقۇشقا، قورقۇشقا بولمايىتتى. شۇڭا قورقۇپ تۇرساممۇ، پالتا سىپىنى چىڭ تۇتۇپ، قاتتىق ۋاقىرىدىم:

ـــ ھاي-ھاي...

سەككىز- ئوندەك پىستان كۆزلەر ئوت بولۇپ ياندى. ئارقىدىن يەر-زېمىن قېزىللىققا ئورالدى. دەل شۇ چاغدا كالا- قويلارمۇ خۇددى ناغرا- سۇناي چالغاندەك بار ئاۋازى بىلەن ۋاقىرىشىپ كەتتى. كالىلار مۈڭگۈزلىرىنى يەرگە تىرەپ،دەھشەتلىك ھۆكۈرىدى. قويلارمۇ قاتتىق مەرىشىپ، ماڭا مەدەت بىرىشتى. كۈدە جىلغىسىدا قىيامەت قايىم بولغاندەك  قورقۇنۇچلۇق زىل-زىلە پەيدا بولۇپ، يەر- زېمىن ھەيۋەتلىك تىترەپ كەتتى. بىردىنلا بىشىم قايقاندەك، يەر- زېمىن پىقىراۋاتقاندەك، پۇت- قوللىرىمدا جان قالمىغاندەك تۇيۇلدى. شۇنداقتىمۇ پالتىنىڭ سىپىنى چىڭ تۇتتۇم. توساتتىن قارا كۆلەڭگۈلەردىن بىرسى ئىتىلىپ كەلدى. بىر قارىسام،قېزىلدەك،يەنە بىر قارىسام،سېرىقتەك كۆرۈندى. ئۇ نەچچە ئون مىتىر يىراقلىقتىن ئوقتەك ئۇچۇپ كەلدى. ئارقىدىن يەنە بىرسى،ياق، بىرنەچچىسى بىراقلا يوپۇرۇلۇپ كەلدى.مەن پالتىنىڭ سىپىنى چىڭ تۇتتۇم.شۇ تاپتا شۇنداق قىلىشلا، ھېچ ئىش بولمايدىغاندەك تۇيغۇ ئاتا قىلاتتى. بىراق پۇت-قوللىرىم ئاللىقاچان ماغدۇرىدىن كەتكەن بولۇپ، ھازىرلا يىقىلىپ چۈشىدىغاندەك قىلاتتىم. ئاخىرى يىقىلدىم. قوي-ئۆچىكلەرنىڭ ماياق ھېدى كىلىدىغان يۇمشاق توپا ئۈستىگە پوكلا چۈشتۈم. كىيىن... كىيىن...

كۆزۈمنى ئاچسام،ئۆيدە يىتىپتىمەن. دىرىزىدىن چۈشكەن كۈن نۇرى ياستۇقىمنى قىزدۇرۇپ، يۈزۈمنى كۆيدۇرۇپ تۇرۇپتۇ. دادام تىخىچىلا سۇنايلاپ يىتىپ،خورەك تارتىۋىتىپتۇ. ئاشخانىدا بىر توپ كىشىلەر قىززىق پاراڭغا چۈشۈپتۇ. ئارىدا شاھنىياز ئاكامنىڭ ئاۋازى ئاڭلاندى.دىمەك، ئۇ قايتىپ كەلگەن ئىدى.

ـــ_ۋاقتىدا بىرىپتۇق،بولمىسا چاتاق چىقاركەن.

ئۇلاپلا يەنە بىرسى گەپ قىستۇردى:

ـــ_شىر يۈرەك بالىكەن، كاساپەت.

ـــ_ مۇشتۇمدەك تۇرۇپ، تۆت-بەش بۆرىنى قوغلاپتۇ...

ـــ_تۆت- بەش دەيسەنغۇ؟! ئون تۆت-ئون بەش بۆرىكەن!

ـــ ھەممىسىلا بۆرە ئەمەسكەن،ئارىدا ماۋۇ شاھنىياز دۇيجاڭنىڭ سېرىق قانچۇقىمۇ باركەن...

ـــ_توۋا،قانچۇق ئىت نىمە قىلار بۆرە توپىدا؟!

ـــ_كۇسۇپ قاپتۇ،بۆرە تۇققۇدەك...

ـــ_كۈچۈكتىن بىرەرنى بىرەلا بىزگىمۇ...

ـــ_بىرىدۇ پۇلۇڭ بولسا.

ـــ_ئەمىسە،كۈچۈك سېتىپ، باي بوپ كەتكۈدەك بىزنىڭ دۇيجاڭ...

ئارىدا يەنە ئانامنىڭ ئاۋازى ئاڭلاندى:

ـــ_رەھمەت سىلەرگە،ئوغلۇمنى قۇتقۇزۇپ قالدىڭلار...

ئارقىدىن شاھنىياز ئاكامنىڭ ئاۋازى ئاڭلاندى:

ـــ_ ئۇنداق دىمەڭ.چوپانلار ئەزەلدىن مۇشۇنداق.

ـــ_شۇنداق چىنارخان،لىكىن-زە،رەھمەت دىگەننى ئېغىزدىلا دىسە،ھىساپمۇ؟

ـــ__پىلتەم تۈگەپ كەتتى، چالىسىنى چۈشتە.

_ـــ_ما گىپىڭىزنىڭ جىنى بار.چۈشتە كىلىمىز ئەمىسە...

_ـــ يالماپ، يۈتىدىغان بولدۇڭ-دە؟!

ـــ_ چېۋىنغا ئوخشاش ھەمىشە كىلىۋالىدۇ بۇ.

ـــ__مۇت، زەھەر بولسىمۇ يۇت...

ـــ__ھا...ھا...ھا...

ـــ__ھى...ھى...ھى...

شۇندىلا كۆرگەنلىرىمنىڭ چۈش ئەمەسلىكىنى،ئۆزەمنىڭمۇ بىر قىتىملىق بۆرە قېرغىندىن ئامان قالغىنىمنى بىلدىم. بىراق بەدىنىمدە ھېچقانداق جاراھەت ئېزى يوق ئىدى.” ئەجىبا، ئۇ قېزىل بۆرە ماڭا نىمىشقا چىقىلمىدىكىنە؟ شاھنىياز ئاكامنىڭ ئىيتقىنىچە بولغاندا، بۆرە دىگەن كۆك، ئاق، كۈلرەڭ بولاتتى. بىراق ئۇ بۆرە ئوتقاشتەك قېزىل كۆرۈندى دىسە؟! بۆرە دىگەنمۇ قېزىل بولامدۇ؟ ياكى قاراقۇرۇم بۆرىسى شۇنداق كىلەمدۇ؟ چوپانلارنىڭ سېرىق قانچۇقنى كۇسۇپ قاپتۇ دىگىنى نىمىسى؟ ئەجىبا، قانچۇق ئىتمۇ بۆرە بىلەن جۈپ بولامدۇ؟...“ شۇنداق چىگىش سۇئاللار بىلەن بىشىم يەنە ئاغرىپ كەتتى.



2



بىرنەچچە كۈندىن كىيىن،ئېسىمگە كەلدىم. قارىسام،دادام ئۆزىنىڭ ھىلىقى ئەتىۋارلىق بۆرە ئوشۇقىنى تېشىپ، بوينۇمغا ئېسىپ قويۇپتۇ.ئاڭلىسام، بۆرە ئوشۇقىنى ئېسىۋالغان ئادەم چىداملىق بولارمىش. بۇنىسى راستمۇ يالغانمۇ، بىرنىمە دىمەك تەس. لىكىن مەن ئاشۇ كېچىدىكى بۆرە ۋەھىمىسىدىن بەكلا قورقۇپ كەتكەچكە، ئەتىسىدىن باشلاپ، ئۇدا بىرنەچچە كۈن ئوت-ئاتەش قىززىپ، ئاللىنىمىلەرنىدۇر جۆيلۈپتىمەن. گىلىمدىن سۇدىن باشقا ھېچنىمە ئۆتمەپتۇ. سەييارە داۋالاش گۇرۇپپىسىدىكىلەر كەلگەندە بەرگەن بىرمۇنچە دورىلارنى ئىچكۈزسىمۇ، يەنىلا ھۇشۇمغا كەلمەپتىمەن. ئانام كۈن بويى مىشىلداپ يىغلاپ، يىنىمدىن نىرى كەتمەپتۇ. غەلىتە يىرى، دادام ھىلىقى بۆرە ئوشۇقىنى بوينۇمغا ئىسىشى بىلەن تەڭلا،ھۇشۇمغا كەپتىمەن.شۇندىلا، خولۇم- خوشنىلارنىڭ ھەممىسى بۆرە ئوشۇقىنىڭ خاسىيىتىگە يەنە بىر قىتىم ئىشىنىپتۇ.

ئەسلىمگە كەلگەندىن كىيىن،دەرھال قويلىرىمنىڭ يىنىغا چاپتىم. بۇ بىر يەكشەنبە كۇنى بولغاچقا، مەھەللىدىكى بىكارچى بالىلارنىڭ ھەممىسى قويلىرىنى دەريا ساھىلىدىكى كالتە يايلاققا قويىۋىتىپ،كۈزلۈك ئاغدۇرما يەردە ئولتۇرۇپ، چىلبۆرە توغرىسىدا پاراڭغا چۈشكەن ئىدى.ھىلىقى بۆرىلەر ئۈن-تىنسىزلا غايىپ بولغاچقا، شاھنىياز ئاكاممۇ ئىنىسى ئاقنىياز بىلەن بىرگە مال- چارۋىلىرىنى ھەيدەپ،خاتىرجەم ھالدا ئىشەك-ئات داۋىنىدىكى 《ئالتۇن يايلاق》قا كەتكەن ئىدى. شۇڭا ئۇلارنىڭ داۋان ئاشالمايدىغان ئاجىز- ئورۇق،ئاقساق- چولاق قويلىرىغا قارايدىغان ئىش يەنىلا چوڭ قىزى پاتىمەگە قالغان ئىدى. شاھنىياز ئاكامنىڭ بۇ شادا پاچاق كۆك كۆز قىزى مەندىن ئىككى ياشلا چوڭ بولۇپ، شوپۇرلارنىڭ نەزىرىدىكى بىر قار مەلىكىسى ئىدى.لىكىن مەن ئۇنى چۆچەكلەردىكى كۈل قىزغا ئوخشىتاتتىم. چۈنكى ئەسكى كىيىملەر ئارىسىغا پۈركىنىپ، ئۆز گۈزەللىگىنى يامان كۆزلەردىن يوشۇرۇپ يۈرگەن بۇ قىز كەم ئۇچرايدىغان ساھىپجاماللاردىن ئىدى. بولۇپمۇ ئۇنىڭ ئاق سۈزۈك يۈزى ۋە قاپقارا ئەگمە كىرپىكلىرى ئارىسىدىكى ئاشۇ يوغان كۈلرەڭ كۆزلىرى بەكلا چىرايلىق ئىدى. بۇنداق چىرايلىق كۈلرەڭ كۆزلەرنى ئۇچرىتىش ھەقىقەتەنمۇ قىيىن.بىر كۈنى ئاشخانىمىزغا قارامتۇل كەلگەن بىر شوپۇر يىگىت كىرىپ كەلدى. چاينەكنى كۆتۈرۈپ كىتىۋىتىپ، ئۇنىڭمۇ پاتىمەگە ئوخشاش كۈلرەڭ كۆزلىرى بارلىقىنى ھىس قىلدىم-دە، جايىمدا شىپپىدە توختاپ، سىنچىلاپ قارىدىم. بىراق ئۇنىڭ بۇ كۆزلىرى قارامتۇل يۈزىگە پەقەتلا ياراشمىغان بولۇپ، ئۇنى ئوغرى مۈشۈكتەك تولىمۇ يىقىمسىز كۆرسىتىپ تۇراتتى. شۇندىلا كۈلرەڭ كۆزلەرنىڭ پەقەت پاتىمەگىلا يارىشىدىغانلىقىنى ھىس قىلدىم. دىمەك، پاتىمە خۇدا ياراتقان ھەقىقى بىر كۈل قىز ئىدى. لىكىن ياندىكى ھېسىپنىڭ قەدرى يوق دىگەندەك چوپان يىگىتلەر ئۇنىڭغا پەرۋاسىز ئىدى.

شۇ كۈنى كىچىككىنە بىر ئىش سەۋەبىدىن پاتىمە ئىككىمىز قىيداپ قالدۇق. ئەمەلىيەتتە بۇلارنىڭ ھەممىسىگە ئاشۇ غىياس ئىسىملىك ياغاق يۈز بالا سەۋەپچى ئىدى. ئۇ ھەمىشە ئادەم بار ياكى يوق دىمەي، ئوسۇرۇپلا يۈرىيدىغان بولغاچقا، كەنتتىكى بالىلار ئۇنى《غىياس غېڭ》دەپ چاقىراتتى. شۇ چاغدا پاتىمە ئوغۇللارنىڭ بۆرە توغرىسىدىكى تۈگىمەس گەپلىرىگە ئارىلاشماي،بىر چەتتە جىمجىت ئولتۇراتتى. كىمنىڭ تاپقان گەپلىگى ئىسىمدە يوق. لىكىن شۇنداق بىر تەكلىپ بىلەنلا، بىز قۇرداشلار ئارا چىلىشىپ، يايلاقتىكى بالا پالۋاننى ئايرىيدىغان بولدۇق. چىلىش مۇسابىقىمىز بەكلا قىززىدى. ھەتتا مەنمۇ يىڭىلا كىسەلدىن قوپقۇنىمنى ئۇنتۇپ،قۇرداشلىرىم بىلەن چىلىشىپلا كەتتىم. يىڭىش-يىڭىلىش ئالدىدا ھەممىمىز كۈچىمىز بىلەن ئەقلىمىزنى تەڭلا ئىشقا سالغان ئىدۇق. كۈچى بارلارنىڭ پەنتى يوق،پەنتى بارلارنىڭ كۈچى يوق ئىدى.شۇڭا ئوننەچچە بالا ئۆئارا چىلىشىپ، ئاخىرىدا ‹‹غىياس غېڭ›› بىلەن مەنلا تاللىنىپ چىقتۇق. غىياس گەرچە مەن بىلەن تەڭ دىمەتلىك بالا بولسىمۇ، لىكىن يەلكىسى ئىيىقنىڭكىدەك كەڭ،ئالقىنى ناۋاينىڭ قوللىرىدەك يوغان بىر كۈچتۈڭگۈر ئىدى. شۇ سەۋەپتىن ئۇنىڭدىن بىر ئاز قورقۇپ تۇراتتىم. بىراق ئۇ مېنى قىرىشقاندەك تار يەردە قىستاپ قويدى:

ــــ_قانداق مىرئەھمەت، قورقىۋاتامسەن؟ قورقساڭ،پاتىمەنىڭ ياغلىقىنى ئارتىۋال...

ـــ_بولمىسا،پاتىمەنىڭ كۆڭلىكىگە مۆكۈۋال!

ـــ_ ئورنۇڭغا پاتىمە چىقسۇن،بولمىسا.

ـــ_ھا...ھا...ھا...

ـــ_ھى...ھى...ھى...

بولۇنغان پاراڭلار غۇرۇرۇمغا تەگدى.شۇنداقتىمۇ چىلىشىپ،ئۇتتۇرۇپ قويغاندىن كۆرە، چىلىشمايلا كۈلكىگە قىلىشنى ئەۋزەل كۆردۈم-دە، چىشىمنى چىشلەپ، جىملا تۇرىۋالدىم. لىكىن غىياس غېڭ تىخىمۇ ھەددىدىن ئاشقىلى تۇردى:

ـــ بويى ئىگىز، ئۆزى ئورۇق، قىز بالىغىلا ئوخشايدۇ...

ـــ شۇڭا ھەمىشە پاتىمە بىلەن بىللە يۈرۈيدۇ.

ـــ_بەزىدە يانداش ئولتۇرۇپ،چاچ تارايدۇ.

ـــ_بەزىدە دۆڭگە چىقىپ،بەز مارايدۇ.

ـــ_ھا...ھا...ھا...

ـــ_ھى...ھى...ھى...

گەپلەر مۇشۇ ھالەتتە داۋاملاشسا،توختاپ قىلىشىمۇ مۈمكىن ئىدى.لىكىن ئويلىمىغان يەردىن پاتىمەنىڭ ئاچچىغى تۇتتى:

ـــ_جىم تۇرسا، شۇنداقمۇ ھەددىڭلاردىن ئاشامسىلەر؟ سىلىۋەتسەڭلار، يەرگە سالىسىلەرغۇ شۇ؟! بولدى، ئىككىڭلار چىلىشىڭلار. مەن ئۇتقىنىڭلار بىلەن چىلىشاي. قانداق؟

“ئۇيات، ئۇيات! 15-16ياشلىق چوپ-چوڭلا بىر قىز ئاق ئالمىدەك كۆتۈرۈلۈپ قالغان كۆكسىنى شۇنچە كۆپ خەقنىڭ ئالدىدا غىياس غېڭنىڭ مەيدىسىگە يىقىپ تۇرۇپ چىلىشماقچى. ئۇيات ئەمەسمۇ؟! نومۇس، نومۇس...”خىيال بىلەن تۇرغىنىمدا غىياس غىڭ ئۆزىچىلا چىلىشىشقا ئالدىراپ قالدى:

ـــ_قانداق مىرئەھمەت،يىڭىلگىنىڭگە ئىقرارغۇ-ھە؟

بىردىنلا ئۆزگۈرۈپ قالدىم: “نىمىلا دىگەن بىلەن پاتىمە مېنىڭ تۇققىنىم. قاراپ تۇرۇپ ئۇتتۇرىۋەتسەم،پاتىمە غىياس بىلەن چىلىشىدۇ.ئۇ چاغدا چىلىشتىن قورقۇپ، ئورنىغا ئاچىسىنى چىقاردى دەپ، يەنىلا مەن كۈلكىگە قالىمەن. ئاقىۋىتى شۇنداق تۇرسا، نىمە دەپ جىم تۇرغۇدەكمەن؟!...”

شۇ خىياللار بىلەن غىياس غېڭنىڭ بىلىنى تۇتتۇم.بىراق چىدىماس غېڭ ئىككى قولۇمنى ئۇچراشتۇرۇپ بولغۇچە مېنى كاپلا تۇتۇپ، پوككىدە ئاتتى. ئانام يىڭىدىن ئەپ بەرگەن كىيىملىرىم باھار ئاپتىۋىدا پوپاڭلىشىپ كەتكەن سەھرا توپىسىغا مىلىنىپ،گۆردىن چىققان ئۆلۈكتەكلا بولۇپ قالدىم.بالىلارنىڭ ھەممىسى چۇقىرىشىپ كەتتى. كۈلكە-چاقچاقلار ئارىسىدا بىز قايتا تۇتۇشتۇق. بۇ قىتىمدا مەن ئۇنىڭ بىلىنى كاپپىدە تۇتۇپ، ئومرۇتقا سۆڭەكلىرىمنى رۇسلاپ، قاتتىق تىركەشتىم. ئۇنى توختىماي سول تەرەپكە سىلكىيىتتىم. چۆيۈندەك ئىغىرلاپ كەتكەن غىياس مېنى ئوڭ تەرەپكە سېلكىيىتتى. بۇنداق چاغلاردا مەن پۈتۈن كۈچۈم بىلەن ئۆزەمنى يەرگە بىسىپ، تېرەجەپ تۇرىۋالاتتىم. بويۇم غىياستىن ئىگىز بولغاچقا،ئۇ مېنى سىلكىگەن چاغدا خۇددى تاپىنىمغا يىلىم سۈركەپ قويغاندەك پۇتۇمنى يەردىن ئاجراتماي، چىڭ تۇراتتىم. بىر پەس ئۇياق-بۇياققا چۆرۈشكەندىن كىيىن،غىياس نىمە قىلىشنى بىلمەي، تۇرۇپ قالدى. دەل شۇ چاغدا، مەن ئۇنىڭ بىلىنى ئالدىمغا قارىتىپ شاقلا تارتتىم-دە، كۆتۈرۈپلا، ئاتتىم.گۈپپىدە قىلغان ئاۋاز بىلەن تەڭلا غىياس غېڭ ئاستىمغا چۈشتى.  بالىلار چۇقىرىشىپ كەتتى. ئۈچىنچى قىتىمقى چىلىش بەكلا قىيىنغا چۈشتى.غىياس غېڭ بورا باداڭدەك كىلەڭسىز گەۋدىسىنى زاڭىقىمغا چىڭ تاقاپ، مېنىڭ بايامقىدەك بىرلا تارتىپ يانپاشقا ئىلىۋىلىشىمغا ئىمكان بەرمىدى. مەن يەنىلا قول- پۇتۇمنىڭ ئۇزۇنلۇقىدىن پايدىلنىپ، ئۇنى ئامبۇردەك چىڭ قىسىۋالغان ئىدىم. غىياس غېڭ قولىنىڭ، بىلەكلىرىنىڭ كۈچىگە تايىنىپ،بازغاندەك مۇشتۇمىنى خۇددى ناۋاي خېمىر دېسلىغاندەك بىلىمگە كۈچەپ پاتتۇرۇشقا باشلىدى. ئاغرىق ئازاۋىدىن تىنالماي كەتتىم. لىكىن يىڭىلسەملا، بايامقى گەپ بويىچە غىياس غېڭ پاتىمە بىلەن قۇچاقلىشىپ، مەيدانغا چۈشەتتى-دە، يۈزۈم بىراقلا چۈشەتتى. شۇڭا يىڭىلىشكە قەتئى بولمايىتتى. بىز يەنىلا تۇنجى قىتىمقىدەك بىر- بىرسىمىزنى ئوڭ- سول يۆلىنىشكە چۆرگىلەتتۇق. ئىككى- ئۈچ رەت چۆرگىلەتكەندىن كىيىن، غىياس غىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى يوقىتىپ، بۇرۇنقىدەكلا پوكىنىمغا كىرىپ قالدى. مەن پۇرسەتتىن پايدىلنىپ،ئۇنى سول تەرەپكە بىرلا بىسىۋىدىم، ئۇ خۇددى تاغ غۇلىغاندەك گۈپپىدە قىلىپ، بوش توپىغا يىقىلدى. زىرىكىپ يۈرگەن تاغ بالىلىرى خىلىغىچە قىقاس- چۇقان سىلىشتى.

ـــ ئاتاڭغا رەھمەت!

ـــ_يارايسەن مىرئەھمەت!

ـــ_يارايسەن ئوغۇل بالا...

شۇنداق قىلىپ، مەن مەھەللە بالىلىرىنىڭ نوچىسى بولدۇم. دەل شۇ چاغدا بىرسى بىلىمدىن كاپپىدە تۇتتى.كىملىگىنى بىلىشكە ئۈلگۈرمەيلا، يۇمشاق،لىكىن تولىمۇ ئىسسىق بىر جۈپ نەرسە مەيدەمگە بوشقىنا يىقىلدى. قارىسام، ئۇ پاتىمە ئىكەن. نىمىشقىدۇر خىجىللىق ۋە نومۇس كۈچىدىن ھەيكەلدەك تۇرۇپلا قالدىم. بىراق پاتىمە بىلىمدىن چىڭ قۇچاقلاپ، مېنى ھازىرلا ئاتىدىغاندەك راسا كۈچەپ كىتىپتۇ. قېنىم قىززىپ، غەلىتىلا بىر ھىس تۇيغۇلارغا چۆمدۈم. قانداقتۇر بىر كۈچنىڭ تۈرۈتكىسىدە ئۇنى چىڭ قۇچاقلاپ، لىككىدە كۆتەردىم-دە، يەرگە كۈچەپ ئاتتىم. غەلىتە ئىش! ئۇ يەنىلا بوينۇمغا ئېسىلغان پىتىچە كۆزلىرىنى يۇمۇپ،خۇددى ئانىسىنىڭ قۇچىغىدا تاتلىق ئۇخلاۋاتقان بوۋاقتەك جىمجىت يىتىپتۇ. ئىككىنچى رەت ئۇنى يەنە ئاتتىم. بىراق ئۇ يەنىلا قۇچۇغۇمدا يىتىپتۇ...

ـــ_ياخشى! باسە ئاستىڭغا.

ـــ_چىڭ باس!

ـــ_ھا...ھا...ھا...

ـــ_ھى...ھى...ھى...

بالىلارنىڭ قىقاس-چۇقانلىرى بىلەن ئىسىمگە كەلدىم. قارىسام، بالىلار بىزنى بىر- بىرىگە كۆرسىتىپ، ئاغزىنى پۈرۈشتۈرۈپ، كۇسۇرلاشقىلى تۇرۇپتۇ. شۇندىلا مەن پاتىمەنى دەرھال قويىۋەتتىم. لىكىن پاتىمە قىزىل مۇچتەك قېزىرىپ، ماڭا لەغمەن چوكىسىدەك ئىنچىكە قوللىرىنى شىلتىدى:

ـــ_ھۇ يۈزى قېلىن!

مەن نىمە دىيىشىمنى بىلەلمەي، جايىمدا ھەيكەلدەك قىتىپلا قالدىم: “توۋا، چىلىشىمەن دىگەن مەنمۇ؟ ئۆزەڭ چىلىشىمەن دەپ بىلىمنى تۇتقان تۇرۇقلۇق، يەنە مېنى تىللامسەن؟... ”

شۇنىڭدىن كىيىن، بىزمۇ دادىلىرىمىزغا ئوخشاشلا گەپلەشمەيدىغان بولدۇق.لىكىن ئۇ نىمىشقىدۇر ‹‹قاراكۆز›› دىگەن بىر ناخشىنى ئېغىزىدىن چۈشۈرمەي ئىيتاتتى. تۇغۇلۇشۇمدىن قارامتۇل، قارا كۆز بالا بولغىنىم ئۈچۈن بەزى چاغلاردا مېنى دەۋاتامدىغاندۇ دەپ ئويلاپمۇ قالاتتىم. لىكىن ئۇنىڭ غازنىڭكىدەك ئۇزۇن ۋە ئاق بويۇنلىرىنى سوزۇپ، تاياقتەك قېتىپ يۈرگەنلىرىنى كۆرگىنىمدە، بۇنداق خىياللىرىمدىنمۇ ۋاز كىچەتتىم. بىكار قالغان چاغلىرىمدا بولسا، يەنىلا پاتىمە توغرىسىدا ئويلايىتتىم. ھەتتا چۈشۈمدىمۇ پاتىمەننى كۆرەتتىم.ئەپسۇس،  ئۇ مېنى كۆرسىمۇ، كۆرمەسكە سېلىپ يۈرەتتى...



3



پاخپۇ كەنتىنىڭ ئادەملىرى تولىمۇ غەلىتە. مەسىلەن، نوپۇسى مىڭغا يەتمەيدىغان كىچىككىنە بىر كەنتتىكىلەر جەمەت، مەھەللە، ھەتتا ئۇنىڭدىنمۇ كىچىك گۇروھلارغا بۆلۈنگەن بولۇپ، ھەمىشە ئۆئارا پۇت تېپىشىپلا يۈرۈيدۇ. شۇڭا شاھنىياز ئاكامنىڭ ئىشلىرى بەكلا كۆپ. بىرلىرىنى ماختاپ ئۇچۇرۇپ، يولغا سالسا، بىرلىرىنى تىللاپ، قورقۇتۇپ يۈرەتتى. ئەگەر بىرەرسى مۇشت كۆتۈرۈپ، ئۇرۇشۇپ كەتسە، شاھنىياز ئاكام دەرھال ئۇلارنى ئايرىۋىتەتتى. لىكىن ئۆزئارا تىللىشىپ كەتسە، گىزىت قەغىزىگە يوغان قىلىپ ئورالغان موخۇركىسىنى چىكىپ، تاماششا كۆرەتتى. مەن بۇنى پەقەتلا چۈشەنمەيىتتىم. شۇڭا بىر كۈنى ئۇدۇللا سورىدىم:

ــ شاھنىياز ئاكا، نىمىشقا تىللاشقانلارنى ئاجراتمايسىز؟

ـــ_بىلەمسەن؟ــ_دىدى ئۇ مۈرەمگە يىنىك ئۇرۇپ قويۇپ __قاۋايدىغان ئىت چىشلىمەيدۇ. چىشلەيدىغان ئىت قاۋىمايدۇ. شۇڭا تىللاشقانلاردىن ئەنسىرەشنىڭ ھاجىتى يوق. لىكىن گەپ-سۆزسىزلا تۇتۇشۇپ قالىدىغانلار چاتاق...

ـــ قارا قۇرۇمدا قېزىل بۆرە بارمۇ؟

ــ قانداق دەيسەن؟

ــ ھىلىقى كۈنى كېچىدە بىر قېزىل بۆرىنى كۆردۈمغۇ؟!

ــ ئەخمەق بالا ــ دىدى ئۇ كۈلۈپ ــ سېرىق قانچۇق قول چىراق نۇرىدا قېزىل كۆرۈنگەن گەپ ساڭا...

ئۇنىڭ بۇ گەپلىرىنى خىلى كۈنلەرگىچە ئويلاپ يۈردۈم. توغرا،بۆرە ھۇجۇم قىلمايدىغان چاغدا، توختىماي ھوۋلاپ چىقىدۇ. لىكىن ھۇجۇمغا ئۆتىدىغان چاغدا ئالۋاستىدەك جىمجىتلا كىلىدۇ. ئادەم دىگەن باشقا گەپ. ئۇلاردا بىر- بىرىنى چۈشۈنەلەيدىغان ئورتاق تىل، ئورتاق ھىسسىيات بار. شۇڭا ئۇلار تالاش-تارتىشلارنى ئىتغا ئوخشاش چىشلىشىپ، ئاغزى- بۇرنىنى قان قىلىشىپ ئەمەس،بەلكى ئادەمگە ئوخشاش سۆزلىشىپ ھەل قىلىدۇ...

شاھنىياز ئاكام دادامنىڭ ھەمىشە قارشى مۇقام توۋلايدىغان مىجەزىنى ياقتۇرمايىتتى. داداممۇ شاھنىياز ئاكامنى چىپىلغاق دەپ كۆزگە ئىلمايىتتى.لىكىن ئانام ئىككى ئارىدا ھېچكىمگە يامان بولمايىتتى.ئۇ دائىم شاھنىياز ئاكامنىڭ كىسەلچان خوتۇنىغا تاماق سۇنۇپ تۇراتتى. كەم سۆز، كىسەلمەن ئىنسى ئاقنىيازغىمۇ كۈنىگە بىرەر ۋاق تاماق بىرىپ تۇراتتى.ئەلۋەتتە، ئاقنىيازمۇ تاماقنى بىكارغا يىمەيىتتى. ئۇ سەتراشخانىسىدا ئادەم بولمىسىلا ئىككى-ئۈچ يۈز مىتىرچە يىراقلىقتىكى دەريادىن ئاشخانىمىزغا سۇ توشۇپ بىرىپ، ئۆزىنىڭ تاماق قەرىزىنى تۆلىگەن بولاتتى. شاھنىياز ئاكاملارنىڭ كۈل قىزى پاتىمە تاغلىق يىزىنىڭ تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتىۋىنى پۈتتۈرۈپ كەلگەندىن كىيىن، ئىشنىڭ تايىنى يوق، بىكار قالغاچقا،پات-پات كىلىپ، ئاشخانىمىزغا قارىشىپ بىرەتتى. شاھنىياز ئاكامنىڭ بىرمۇ ئوغلى بولمىغاچقا، ماڭا بەكلا ئامراق ئىدى. دادام ئۇنىڭ ماڭا يىقىنچىلىق قىلىشلىرىغا نارازى بولسىمۇ، لىكىن ئىغىر- يىنىك ئىشلارغا قاراشقۇدەك ۋاقتى بولمىغىنى ئۈچۈن كۆرسىمۇ كۆرمەسكە سىلىپ يۈرەتتى.

شۇ كۈنى مەن شاھنىياز ئاكام ۋە ئۇنىڭ كىسەلمەن ئىنىسى ئاقنىياز بىلەن بىرگە قىشلىق ئېغىللىمىزنى قۇرۇقداپ يۈرەتتۇق.

ـــ_شاھنىياز ئاكا ــ_دەپ سورىدىم مەن ــ_بۆرىلەر نىمىشقا كەنتكە كىلىدۇ؟

ئۇ قولىدىكى تۆمۈر ئارىسىغا تايىنىپ تۇرۇپ، تاشيولدا بىرىنىڭ ئارقىسىدىن بىرى ئۈزۈلمەي كىتىۋاتقان يۈك ماشىنىلىرىنى ئىما قىلدى.مەن ماشىنىلارغا قاراپ،يەنىلا ئۇنىڭ نىمە دىمەكچى ئىكەنلىگىنى چۈشىنەلمىدىم. چۈنكى ماشىنىلار بۆرىلەرنى قوغلاپ كەلمەيدۇ ياكى بۆرىلەر ماشىنىغا چىقىپ كەلمەيدۇ.ماشىنا بىلەن بۆرىلەرنىڭ نىمە مۇناسىۋىتى بولسۇن؟!

ـــ_چۈشەنمىدىڭما؟ـــ دىدى شاھنىياز ئاكام ماڭا قاراپ خۇرسىنىپ قويۇپ ـــ_ئاشۇ ئادەملەر قارا قۇرۇم تاغلىرىدىن رودا كولايمىز دەپ، بۆرىلەرنىڭ نەچچە ئەسىرلىك ماكانىغا بىسىپ كىردى. شۇڭا ئاچ قالغان بۆرىلەر جان ساقلاش ئۈچۈن يىزا-قېشلاقلىرىمىزغا بىسىپ كىرىشتى...

دىمىسىمۇ،كۈدە جىلغىسى زۈلمەت كىچىلەردىمۇ تىنىچسىز ئىدى. ئەگرى- بۈگرى تاغ يولىدا سان-ساناقسىز ماشىنىلار تىنىمسىز گۈكىرەپ تۇراتتى. سېرىق داۋان تەرەپتىكى كان رايۇنىدىن پات- پات قۇلاقنى يارغۇدەك پارتىلاش ئاۋازى ئاڭلىنىپ تۇراتتى. چۆچۈپ كەتكەن سان- ساناقسىز ياۋا كەپتەرلەر ئۇۋىسى بۇزۇلغان ھەرىدەك تەرەپ- تەرەپكە پىتىراپ كىتەتتى. ئولجىلىرى يۆتكىلىپ كەتكەن يىرىتقۇچ ھايۋانلارمۇ ئاچلىق ئازاۋىغا چىدىماي، تۈن بويى ئۇياق بۇياققا سوكۇلداپ چىقاتتى. بەزىدە يىگانە ئادەملەرگە،بەزىدە قاراقسىز چارۋىلارغا ھۇجۇم قىلاتتى. شۇڭا شاھنىياز ئاكاممۇ يىغىن ئىچىپ، ھەمىشە مۇداپەئە خىزمەتلىرىنى ئورۇنلاشتۇرۇپ تۇراتتى. بىراق بۆرىلەر ھەممىنى كۆرۈپ تۇرامدۇ ياكى تۇغۇلۇشىدىنلا شۇنداق موللا تاپقاقمۇ، ئىشقىلىپ، مۇداپەئە كۈچەيتىلگەن، ئادەملەر ئۇخلىماي كۈزەتتە تۇرغان چاغلاردا جىمجىتلا غايىپ بولاتتى. بۇنداق چاغدا ھېچكىم بۆرە ھۇجۇمى بولىدىغىنىغا زادىلا ئىشەنمەيىتتى. ھەتتا مەنمۇ ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆرگەن ئاشۇ قىتىمقى ‹‹بۆرە ھۇجۇمى››نى ئۇنتۇشقا باشلىغان ئىدىم.

شۇ كۈنى كەچتىكى دىجۈرنىلىك نۆۋىتى بىزنىڭ ئائىلىگە كەلگەن بولسىمۇ، لىكىن دادام قوزا چۈش (بىزنىڭ بۇ يەردە چۈش ۋاقتىنى ئىلگىرى-كىيىنلىك تەرتىۋىگە ئاساسلىنىپ، قوزا چۈش ۋە چۈش دەپ ئىككىگە ئايرىيمىز) تىلا تەڭشىلىپ قالغاچقا، ئۇنىڭ ئورنىدا مەن چىققان ئىدىم. ئانام بىچارە ھىلىقى كۈندىكى بۆرە قىرغىنىدىن بەكلا قورقۇپ كەتكەچكە، خاتىرجەم بولالماي شاھنىياز ئاكامنى ماڭا ياردەمگە چاقىرغان ئىدى. بىز ئۈچىمىز ئىشلىرىمىزنى تۈگىتىپ، قوتاندىكى قوزىخانىدا (يىڭى تۆللىگەن قويلارنى ئايرىيدىغان ئېغىل) يىتىپ قالدۇق.

سېرىق ساقال شەھنىيازنىڭ بىلمەيدىغىنى يوق ئىدى. مانا، شۇ تاپتا ئۇ تورغاي تۇخۇمىدەك سەپكۈن يۈزلۈك ئىنىسى ئاقنىياز بىلەن بىرگە، سېسىق سامانلارنى كالىنىڭ قۇرۇق تېزەكلىرى بىلەن قوشۇپلا دۆۋىلەپ چىقتى-دە، ئوت يىقىپ، جىلغىنى كۆپ-كۆك ئىسقا توشقۇزىۋەتتى. ئۇلاپلا يەنە ئاقنىيازغا يىڭىلا قوزىلىغان بىرنەچچە قوينىڭ قوزا ھەمرىيىنى يىغدۇرۇپ، جىلغىنىڭ ئات-ئىشەك داۋىنى تەرىپىدىكى يوغان قارا تاشقا قاتار قىلىپ تېزىپ قويدى. مەن ھەيرانلىق بىلەن ئۇنىڭدىن يەنە سورىدىم:

ــ شاھنىياز ئاكا،نىمىشقا ئىس سالىمىز؟

ـــ_ئىس سالساڭ،پاشا چاقمايدۇ.

ـــ ئەمىسە نىمىشقا تاش ئۈستىگە قوزا ھەمرىيىنى تىزىپ قويىمىز؟

ـــ_بۆرىنىڭ قۇرسىقىنى تويغۇزۇپ، كەتكۈزىۋىتىمىز شۇ...

ـــ يەيدىغاننى يەپ بولۇپ، يەنە كەتمىسىچۇ؟

ـــ تاڭ يورۇسىلا كىتىدۇ.

_ـــ_ئەتە يەنە كەلسىچۇ؟

ـــ_ئۇنىڭدا تىخىمۇ ياخشى. چۈنكى بىر- ئىككى چىلبۆرىنى تۇتۇپ، تېرىسىنى تېۋىپقا، ئوشۇقىنى قىمارۋازغا ساتىمىز شۇ...

شاھنىياز ئاكامنىڭ بۇ گىپى بىلەن تاپىنىمدىن كىرگەن مىق مىڭەمدىن چىققاندەك بولدى. چۈنكى دادام قىمارۋاز، مەن دىگەن قىمارۋازنىڭ ئوغلى. لىكىن قىمار ئوينايدىغان ئوشۇقنى دادامغا شاھنىياز ئاكام بەرگەن.شۇنداق تۇرۇقلۇق، يەنە دادامنى ئەيىپلىگىنى نىمىسى؟...

شاھنىياز ئاكام مېنىڭ جىمىپ كەتكىنىمنى كۆرۈپ، بايامقى گەپلىرىدىن ئۆزىچىلا ئوڭايسىزلىنىپ قالدى-دە، كۆكۈش كۆزلىرىنى ھەييارلىق بىلەن قىسىپ قويۇپ،سۆز تىمىسىنى يەنە دادامنىڭ ھېلىقى ئىچەرمەن دوستلىرىنى يۆتكىدى. مەن ئۇنىڭ دادام توغرىسىدا ئۇنى-بۇنى سورايدىغان مىجەزىنى ياقتۇرمىغىنىم ئۈچۈن قاپىقىمنى تۈرۈپ، جىمجىتلا تۇرىۋالدىم. ئۇ ئاخىرى ئادىتى بويىچە چۆچەك ئىيتىشقا باشلىدى.

مەن شاھنىياز ئاكام ئىيىتقان يالماۋۇز قىزنى خىيال قىلىپ، ئۇزاققىچە ئۇخلىيالمىدىم:”ئىھتىمال، ئۇ يالماۋۇز قىز ئەسلىدە بەكلا ئوماق بىر قىز بولغىيىتتى. لىكىن ئاچارچىلىق ۋە مۇھتاجلىق سەۋەبىدىن يالماۋۇز قىزغا ئايلىنىپ كەتكەندۇ. ئىھتىمال، ئاخشىمى ساپ-ساق ياتقان بىر قىز جىن چاپلىشىۋالغىنى ئۈچۈن بىردىنلا يالماۋۇزقىزغا ئۆزگۈرۈپ كەتكەندۇر...“. خىياللار بىلەن ئورنۇمدىن ئاستا تۇرۇپ، سېرىق قانچۇققا ئاش قۇيۇپ بەردىم.يىقىنقى بىر-ئىككى ھەپتىدىن بىرى، سېرىق قانچۇقنىڭ بوغازلىقى خىلىلا بىلىنگەن بولۇپ، بوش قويىۋەتسەممۇ، ئىزىلەڭگۈلۈك بىلەن ھەمىشە سوزۇلۇپ ئۇخلايىتتى. كۈندۈزلىرى سالپاڭ قۇلاقلىرىنى كۆكۈيۈن چېقىپ قان چىقىرىۋەتسىمۇ، ئۆلۈكتەك جىمجىتلا ياتاتتى. بۇنداق ئەھۋالدا، ئۇنى قوي قوتىنىغا قارايدىغان مال ئىتى دىگەندىن كۆرە، بىكارغا يەيدىغان لالما ئىت دىگەن تۈزۈك ئىدى.

شۇ كېچىسى چۈش كۆرۈپتىمەن.چۈشۈمگە شاھنىياز ئاكام ئىيتقان ھىلىقى يالماۋۇز قىز كىرىپتۇ. غەلىتە يىرى، ئۇ يالماۋۇز قىز نىمىشقىدۇر پاتىمەنىڭ سىياقىدا تۇرغۇدەك. كۆزلىرى كۆك، كىرپىكلىرى ئۇزۇن، چىرايى ئاق سېرىق... ئۇ ماڭا قاراپ كۈلۈپتۇ. قارىسام، كۈلكىسى شۇ قەدەر يىقىملىق، چىشلىرىمۇ سەدەپتەك ئاق ھەم پاقىراق. مەن نىمىشقىدۇر ئۇنى باغرىمغا بىسىپتىمەن. ھەتتا ئاق سېرىق يۈزىنى ئالقانلىرىم ئارىسىغا ئىلىپ، تومۇچۇق باچكىسىغا دان يىگۈزگەندەك ئۇنى راسا سۆيۈپتىمەن. پاتىمە سىياقىدىكى ھېلىقى قىز نىمىشقىدۇر توختىماي كۈلۈپتۇ. كۈلگەندىمۇ، قاقاقلاپ كۈلىۋىرىپتۇ. كۈلىۋىتىپ، ھىلىقى سەدەپتەك ئاپئاق چىشلىرى تۇيۇقسىزلا ئۇزىراپ، خەنجەرگە ئوخشاش ئۇچلىنىپتۇ-دە، بىراقلا بۆرىنىڭ قوزۇق چىشلىرىغا ئايلىنىپ قاپتۇ. لىكىن بەدىنىنىڭ بىشىدىن باشقا قىسمى يەنىلا پاتىمە سىياقىدا تۇرارمىش. مەن بۆرە باشلىق پاتىمەگە قاراپ، بەكلا قورقۇپ كىتىپتىمەن. غەلىتە يىرى،پاتىمە سىياقىدىكى ھىلىقى چىشى بۆرە يەنىلا ماڭا ئەركىلەپ، سۈركىلىپ، قىپ-قېزىل تىلى بىلەن يۈز-كۆزلىرىمنى شارت-شۇرت قىلىپ يالاپ تۇرغىدەك...

ـــ_مىرئەھمەت... ھەي مىرئەھمەت!

شاھنىياز ئاكامنىڭ چاقىرىشى بىلەن چۆچۈپ ئويغاندىم.لىكىن چۈشۈمدە كۆرگەن پاتىمە سۈپەتلىك ھىلىقى چۇۋۇق چاچلىق قىز بىلەن قىلىشقان ئىشلىرىم ئىسىمگە كىلىپ، نومۇستىن يەرگە قاراپ تۇرىۋالدىم. جىمجىت تۇرغىنىمغا ئاچچىغى كەلگەن شاھنىياز ئاكام ئامبۇردەك قاتتىق قوللىرى بىلەن بۇرنۇمنى كاپپىدە تۇتىۋىلىپ، كۈچەپ سوزدى-دە، بىشىمنى زورلۇق بىلەن ئۆزىگە تارتىپ قاراتتى. شۇ چاغدا،ئۇنىڭ قولىدىكى سامان تاسقايدىغان غەلۋېرگە كۆزۈم چۈشتى. قارىسام، مۈشۈك ئارىسلىنىدەك تۆت-بەش دانە جانىۋار غەلۋېردە تىنىمسىز قىمىلداپ تۇرۇپتۇ. شاھنىياز ئاكام بۇ جانىۋارلارنى ئىما قىلىپ،ئۆزىچىلا ماختىنىپ كەتتى:

ـــ_بۆرە! توپتوغرا بەش بۆرە...

ئەسلىدە شاھنىياز ئاكامنىڭ سېرىق قانچۇقى كۈچۈكلىگەن بولۇپ، كۈچۈكلەرنىڭ غېڭشىغان ئاۋازلىرى ئۇيقىچىلىقتا بىردەم كىچىك بالىلارنىڭ يىغىسىدەك، بىردەم شاھنىياز ئاكام ئىيتقان چۆچەكتىكى ھىلىقى چۇۋۇق چاچلىق قىزنىڭ نازۇ-كەرەشمىلىرىدەك ئاڭلىنىپ، مېنى پۈتۈن بىر كېچە ئۇخلاتمىغان ئىكەن. بۇ بەش كۈچۈكنىڭ ھەممىسىلا كۈلرەڭلىك بولۇپ،ئارىدا پەقەت بىرسىنىڭلا بوينىدا ئىقى بار ئىدى. قارىماققا ئۇلاردا بۆرە كۈچىكىگە خاس ھېچقانداق ئالاھىدە بەلگۈمۇ يوق ئىدى.لىكىن قارا قۇرۇم بۆرىلىگە خاس بولغان رەڭگى بىلەن توختىماي تىترەپ تۇرغان ئۇزۇن قۇيرىقىدىنلا ئۇلارنى بۆرىگە ئوخشاتقىلى بولاتتى. ئارىدا ھىلىقى ئاق بويۇن كۈچۈك تولىمۇ جەلىپكار ئىدى. ئۇ يوغان بىشىنى توختىماي سىلكىپ، قاپ-قارا بۇرنى بىلەن سېرىق قانچۇقنىڭ ئەمچىكىنى ئىزدەيىتتى. تۇرۇپ-تۇرۇپ، ماڭا، شاھنىياز ئاكامغا، يەنە نىمىگە كۈلىۋاتقىنىنى بىلىش قىيىن بولغان ئاقنىيازغا قاراپ، دىمىقىنى بوشقىنە قېقىپ قوياتتى. بەزىدە يىنىك پىشقىرىپمۇ قوياتتى. شاھنىياز ئاكام گەپ ئارىسىدا ئۇنى ‹‹ئالا بويناق›› دەپ ئاتىدى.بۇ ئىسىم ماڭا بەكلا يارىدى. ئۇنىڭ ئىيتىشىچە، بويناقنىڭ كامشېرى بۆرە كۈچۈكلىرىنىڭكىدىن يوغان بولغىنى ئۈچۈن كىيىنچە ئىتلار ئارىسىدا قانخور، قورقۇمسىزسەركە بولارمىش. يىراق- يىقىندا ئۇنىڭغا تەڭ كىلەلىگۈدەك ھېچقانداق ئىت چىقماسمىش...

شاھنىياز ئاكام ئالا بويناقنىڭ قۇيرۇقىنى بىر قۇر سىلاپ چىققاندىن كىيىن،ئايىغىنىڭ يىپىنى سۇغۇرۇپ، قۇيرۇقىنىڭ تۈۋىدىن چىڭلا قىلىپ چىگدى. ئالا بويناق ئاغرىق سەۋەبىدىنمۇ ياكى باشقا سەۋەپتىنمۇ، شاھنىياز ئاكامغا قاراپ، ” خېر...خېر... “ قىلىپ، ھەيۋە قىلدى. لىكىن شاھنىياز ئاكام پەرۋاسىز ھالەتتە يەنىلا كۈچۈك قۇيرۇقىنىڭ چىگىلگەن جايلىرىنى سېلاشتۇرۇپ، نىمىدۇر بىر نەرسە ئىزدەۋاتقاندەك قىلاتتى. مەن ئۇنىڭ نىمە قىلىۋاتقانلىقىنى بىلەلمەي تۇرغىنىمدا،ئۇ ھەمىشە يىنىدىن ئايرىمايدىغان غېلاپلىق پىچىقىنى شارتتىدە سۇغۇرۇپ ئالدى:” نىمە قىلىدىغاندۇ ئۇ قاسساپ پىچىقىنى؟ ئەجىبا، قاق-سەھەردىلا تىرنىقىنى ئالامدىكىنە؟...“دەل شۇ چاغدا،ئۇ كۈچۈك قۇيرۇقىنىڭ ئاياق يىپىدىن چىقىپ تۇرغان قىسمىنى چىڭ تۇتۇپ، كىرىتلا قىلىپ، كېسىۋەتتى.ئاغرىق ئازاۋىغا چىدىمىغان ئالا بويناق بىردىنلا تولغۇنۇپ، شاھنىياز ئاكامنىڭ باش بارمىقىنى كاپلا چىشلىدى. ئارقىدىن قاپ-قارا قان سېرغىپ چىقتى. مەن بىردە يەرگە چۈشۈپ كەتكەن قۇيرۇققا، بىردە شاھنىياز ئاكامنىڭ قان ئېقىۋاتقان بارمىقىغا قاراپ، تىخىمۇ ھەيران بولدۇم: ”توۋا، نىمە كەپتۇ بۇنچە قىلىپ؟ ھېچبىر گۇناھى بولمىغان نارىسىدە كۈچۈكنىڭ قۇيرۇقىنى كەستى. ئۇنىڭ جازاسىغا قولىنى كۈچۈك چىشلەپ، قانغا بويىدى. ئەجەپ بىر ئىشلىرى بار بۇنىڭ؟...“شۇ خىياللار بىلەن تۇرغىنىمدا، ئۇ قان ئېقىۋاتقان بارمىقىنى ‹‹بويناق››نىڭ ئاغزىغا تىقتى. غەلىتە ئىش!ئالا بويناق خۇددى سېرىق قۇانچۇقنىڭ ئەمچىكىنى شورىغاندەك شاھنىياز ئاكامنىڭ قان ئېقىۋاتقان بارمىقىنى كۈچەپ شۈمۈشكە باشلىدى.

ـــ_ھا...ھا...ھا...، تازا قانخور بولغۇدەك بۇ كاساپەت، ھىھ.... ھىھ.... ھىھ....

شاھنىياز ئاكامنىڭ ئالا بويناقنى ئۆز قېنى بىلەن ئېغىزلاندۇرىۋاتقىنىغا قاراپ، ئويلىنىپ قالدىم: “توۋا، بىز ئادەملەر بۆرىلەرنىڭ قانخورلۇقىدىن قورقىمىز.لىكىن كۆزىمىزگە سېغمىغان، بىزنىڭ رېسقىمىزغا چاڭ سالغان ئادەملەرنى تالىتىش ئۈچۈنلا مۇنۇ بۆرە ئەۋلاتلىرىنىڭمۇ يەنىلا ئۆز ئەجداتلىرىدەك قانخور بولۇشىنى ئارزۇ قىلىمىز. دىمەك، ئاچكۆزلىگىمىز ئۆز توپىمىزدىن ھالقىپ، يەنە ئەتراپىمىزدىكى مۇھىتقا، ئىت-مۈشۈكلەرگىچە چىتىلىپ كەتتى.شۇڭا قىلىۋاتقان ئىشلىرىمىز شۇقەدەر مۇرەككەپ ۋە چۈشۈنۈكسىز...”

تۇيۇقسىزلا‹‹خېر...ر...ر...›› قىلغان قورقۇنۇچلۇق ئاۋاز ئاڭلاندى. چۆچۈپ قارىسام،كۈچۈكلىرىدىن قىزغىنىۋاتقان سېرىق قانچۇق كۆزلىرىدىن ئوت چاقناتقان پىتىچە شاھنىياز ئاكامغا ئىتىلىپ كىلىۋىتىپتۇ. شۇندىلا شاھنىياز ئاكام قولىدىكى ئالا بويناقنى دەرھال يەرگە تاشلىدى. كۆزلىرىدىن غەزەپ ئۇچقۇنلىرى چاقناپ تۇرغان سېرىق قانچۇق ئالا بويناقنى كاپپىدە چىشلەپ، ئۆز ئىنى تەرەپكە ئىلىپ كەتتى. مەن سېرىق قانچۇقنىڭ بايامقى ئوت چاقناپ تۇرغان قورقۇنۇچلۇق كۆزلىرىگە قاراپ،بىردىنلا ھېلىقى كۈنى كېچىدىكى بۆرە قېرغىنىنى ئەسلەپ قالدىم. توغرا،دەل مۇشۇ كۆزلەر ماڭا شىددەت بىلەن ئىتىلىپ كەلگەن. مەن قورققىنىدىن ھۇشۇمدىن كەتكەن. دىمەك، شاھنىياز ئاكام ئىيىتقاندەك، مېنىڭ ئالدىمغا كەلگىنى قانداقتۇر بىر قېزىل بۆرە بولماستىن، بەلكى بىزنىڭ مۇشۇ سېرىق قانچۇقىمىز ئىكەن.شۇ چاغدا،سېرىق قانچۇقنىڭ ماڭا ئەركىلەۋاتقىنىنى كۆرگەن ئەركەك بۆرىلەرمۇ ئاستا- ئاستا پەسكويغا چۈشكەن. نەتىجىدە، بىر مەيدان قانلىق قېرغىنچىلىق مۆجىزىلەرچە بىسىقىپ قالغان، مەنمۇ مۇشۇ سېرىق قانچۇقنىڭ سەۋەبىدىنلا ھايات قالغان ئىكەنمەن...

ئەتىسى ئەتتىگەندە،مەن بۆرە كۈچۈكلىرى ئۈچۈن كونا كىيىملىرىمدىن كىچىك بىر گەمە ياسىدىم. ئاندىن ئاشخانىدىن ئوغرىلاپ كەلگەن قوي جىگىرىنى قۇشقاچ تېلى قىلىپ توغراپ، بىر-بىرلەپ كۈچۈكلەرنىڭ ئاغزىغا سالدىم. كىيىن ئىختىيارسىز ناخشا ئىيتتىم:

  

ئالتە ئاي باقتىم قويۇڭنى،

  كۆرسەتمىدىڭ بويۇڭنى.

    كۆرسەتمىسەڭ، كۆرسەتمە،

بۆرە يىسۇن قويۇڭنى...



تاڭ سەھەردىكى يىگانە ناخشا ئاۋۋال غېرىپ جىلغىنى، كىيىن دۈگدىيىپ تۇرغان تورغاينى ئويغاتتى. ئاخىرىدا شاقىراپ ئېقىۋاتقان دەريا سۈيى بىلەن قوشۇلۇپ،ئۆزگىچە بىر كۈيكە ئايلىنىپ كەتتى...



4



شۇ كۈنى كەچكە يىقىن، يايلاقتا قورقۇنۇچلۇق بىر خەۋەر تارقالدى. ساراڭ قېتىش ئاقنىيازنىڭ ئىيتىشىچە، غىياس غېڭنىڭ 20نەچچە تۇياق قويىنى ئوغرى ئاپتۇمىش.ئەسلىدە غىياسنىڭ يايلىقى ئۇلۇق يايلاق دەرياسى تەرەپتە بولۇپ،كۈدە جىلغىسىغا ئون-ئونبەش كىلومىتىرچە كىلەتتى. گەرچە يايلاقتا 20نەچچە ئائىلىلىك چارۋىچى بولسىمۇ، لىكىن ھېچكىم ئوغرىنى سەزمەپتۇ. ھەتتا بىرەر قوي مەرەپمۇ قويماپتۇ.دالىدا ھېچقانداق تۇياق ئىزىمۇ يوقمىش.

20نەچچە تۇياق قوي دىگەن نامرات چوپانلار ئۈچۈن ئاز گەپ ئەمەس. ھېچ بولمىغاندا،بىزگە ئوخشاش چۆپچەلراق چارۋىچىلارنىڭ بىر ئېغىللىق مىلى دىگەن گەپ! شۇڭا ۋەھىمىگە چۈشكەن ئادەملەر ئاسمانغا يۇلتۇز چىققۇچىمۇ ئۆيلىرىگە كەتمەي،بۇ ھەقتە پاراڭغا چۈشكەن ئىدى.

ـــ_چوقۇم ماشىنىلىق ئوغرىلار كەلدى. بولمىسا، ئېزى قالاتتى.

ــــ_ناتايىن.

ـــ_قانداق دەيسەن؟

ـــ_ئۇلۇق يايلاقتا ماشىنا ماڭىدىغان يول بولمىسا، قانداق بارىدۇ ئۇ يەرگە؟!

ـــ_ماشىنىسىنى ئاقاز داۋاندا تاشلاپ، ئۇلۇق يايلاققا پىيادە كەلدىمىكىن  دەيمىنا؟!

ـــ_پىيادە كەلسىمۇ، نە ئادەم، نە قويلارنىڭ ئىزى چۈشمىگىنى قىززىق-تە؟!

_ـــ ئالۋاستى كەلدىمۇ-يا؟

ـــ_توۋا دە، يامان بولىدۇ...

_ـــ_توۋا!

ـــ_خۇدايا توۋا...

ـــ_بىراق ئاغىنىلەر، يايلاق يىقىندىن بىرى تىنچ ئەمەس جۇما؟!

ـــ_راست،ئىتلار بەزىدە تۇيۇقسىزلا قاۋاپ كىتىدۇ.

ــــ_تۆت ئادەم مىدىرلىتالمىغۇدەك قورام تاشلار ئۆزىچىلا دومۇلاپ چۈشىدۇ تىخى.

ـــ_ غەلىتىلا ئاۋازلار ئاڭلىنىپ، كىچىدە ئادەمنى سۈر باسىدۇ...

ـــ_ئۈلۈشكۈن ئەمەت بوراننىڭ ئاپتۇۋۇزى قۇتلۇق داۋاندا بۇزۇلۇپ قاپتىكەن. ئەر-ئايال، چوڭ-كىچىك، ئولۇغ-ئۇششاق، توڭ-پىششىق ئوننەچچە يولۇچى ئامالسىزلىقتىن تاغنىڭ يېرىقىدا تۈنەپتۇ. كىيىن نىمە بوپتۇ دىمەمسىلەر؟ سېرىتتا بىر ئەر كىشىنىڭ ھە! ھۇ! ھە! ھۇ... قىلغان ئاۋازى ئاڭلىنىپ قاپتۇ. قارىسا...

ـــ_نىمىكەن ئۇ؟

ـــ_ھەقىچان، ماشىنا ئوڭشاۋاتقان ئەمەت بوراندۇ شۇ...

ـــ_كاساپەت! كۈندۈزدە ئوڭشىيالمىغان ماشىنىنى كېچىدە ئوڭشىيالامتى؟!

ـــ_ۋاي ئىسكەتى يوق تاز!

ـــ ئاڭلىماپتىكەنسەن-دە؟

ــــ_نىمىنى؟

ـــ_قوناق تاپساڭ، غازغا بەر. تۇخۇم تاپساڭ، تازغا بەر، دىگەننى...

ـــ_ھا...ھا...ھا...

ـــ_ھى...ھى...ھى...

ـــ_ئوھۇش، جىم تۇرۇڭلار، ما گەپنى قىلغىلى قوياپ.

ـــ_توخۇدەك كەچكىچە روكۇلدىماي،دىمەمسەن تىزراق؟

ـــ_تورپاقتەك بىر ئىيىق ئىككى كۈچۈگىنى ئەگەشتۈرۈپ، ھە! دىگەندە بىشىنى ئوڭغا، ھۇ! دىگەندە بىشىنى سولغا تاشلاپ، ئۇدۇللا كىلىۋاتقۇدەك...

ـــ_ئالە شەرىڭنى!

ـــ_قاچە-قاچ!

ـــ_قاچ دەيدا ماۋۇ؟! نەگە قاچىدۇ ئۇ خالتا ئۆڭكۈردىن؟ ھەممىسىلا قورققىنىدىن سۈببىھانۇئاللاھنى تەتۈر ئوقۇپتۇ. دەل شۇ چاغدا ئەمەت بوراننىڭ كاللىسى ئىنژىنىردەك ئىشلەپ كىتىپ،ماشىنىنىڭ چىرىغىنى لاپپىدە يورۇتىپتىكەن،ئۇلار جىنغا ئوخشاش غىپپىدە يوقاپ كىتىپتۇ...

مەن گەپلىشىپ تۇرغانلارنىڭ پارىڭىغا قۇلاق سىلىپ تۇرغىنىمدا، تۇيۇقسىزلا سېرىق قانچۇق كېرىشىپ قاۋاپ كەتتى. قارىسام، ئىغىل ئەتراپىدا ھېچقانداق شەپە-شىماھ يوق. ئەمەلىيەتتە،شاھنىياز ئاكام ئادەم تەشكىللەپ، ئوغرى تۇتىۋاتقان بۇ ئاي، بۇ كۈنلەردە سېرىق قانچۇق خاتىرجەم ئۇخلىسا توغرا بولاتتى. بىراق ئۇ بۆرە ئائىلىسىنىڭ نەچچە مىڭ يىللىق ئۇدۇمى بويىچە ھەمىشە كۈدۈزدە ئۇخلاپ، كىچىدە توختىماي قاۋاپ چىقىدۇ. “ساراڭ قانچۇق! قاۋىساڭ، قاۋا! كارنىيىڭ يىرتىلغىچە قاۋا. شۇ تاپتا، ساڭا قارىغۇدەك ھالىم يوق مېنىڭ. دەسلەپتە قورسىغىنى رولغا ئارتىپ قويۇپ، ماشىنا ھەيدەيدىغان ھېلىقى پور كۆتەك شوپۇرغا كاۋاپ سالدىم. كىيىن رودا كولايدىغان ھاراقكەشلەرگە چاينەك شورپىسى قىلدىم. ئاخىرىدا سۇ توشۇيمەن دەپ، دەريا بويىغا توپ-توغرا بەش قىتىم بىرىپ كەلدىم. بۇنداق جاپاغا مەن تۈگۈل،سەنمۇ چىدىمايسەن. دادامنى دەيمەن،كۈن بويى يەۋاتقان،ئىچىۋاتقان، ئەتىسى تېقىمىغا ئاپتاپ چۈشمىگۈچە سۇنايلىنىپ ياتقان. پۈتۈن سۈرۈك ئەر تۇرۇپ، ھېچ بىر ئىشقا قول تىقمىغان. باش كىسىپ بەرسەممۇ، بىرەر قوينى ئۆز قولىچە سويمىغان. كۈدە جىلغىسىدىكى بائىس نوچىنىڭ ھالى شۇنچىلىك تۇرسا، چارچىماي قالاتتىممۇ مەن؟ بولدىلا، قاۋېساڭ، قاۋا...” سېرىق قانچۇق خۇددى قىززىتمىسى ئۆرلەپ كەتكەن كىچىك بالىدەك ئاغزى بىسىقماي توختىماي قاۋاپ چىقتى. بۇ چاغدا جىلغىغا تۈن پەردىسى يىيىلغان بولۇپ، بايامقى بىكارچىلارمۇ ئۆيلىرىگە كىتىشكەن، كىچىككىنە ئۆتەڭدە كېچە جىمجىتلىقى بالدۇرلا باشلىنىپ كەتكەن ئىدى.

ـــ ھاۋ!...

سېرىق قانچۇق يەنە غېڭشىدى. توۋا، نىمانداق غېڭشىيدۇ بۇ؟ قاراپ باقايمۇ-يا؟ بىراق يەنە جىمىپ كەتتىغۇ؟ شىتىلە چوكانلار بىلەن مۇنۇ قانچۇق ئوخشىشىپ كىتەمدۇ-نىمە؟ خوشلۇقى تۇتقاندا، ئۆزىنى تۇتالماي ئوينىشىپ، پومىداقلىشىپ كەتكەن؛ بىر يەرلىرى ئاز-تولا ئاغرىپ كەتسە،چىدىماي كاڭشىپ توختىمىغان... ئىھتىمال،شۇ تاپتا كۈچۈكلىرى بىلەن يەنە تالىشىپ-چېشلىشىپ كەتكەندۇ. بولدىلا،يوقىلاڭ ئىشلار ئۈچۈن ئۇيقۇمنى بۇزماي...

تورغايلار چۇرۇلدىغاندا،ئۇيقۇم ئىچىلدى.قارىسام،ياتاق ئۆينىڭ ئىچىمۇ خىلىلا يورۇپ قاپتۇ. شۇڭا ئادىتىم بويىچە قوتانغا قويلرىمنى يوقلىغىلى باردىم. بىراق مال توپىدىكى قاشقا تېكىگە قاراپلا ھەيران قالدىم. چۈنكى ئۇ شۇ تاپتا ئۇ يىرتقۇچ بۆرىنى كۆرگەندەك ئالدى پۇتلىرىنى يەرگە كۈچەپ ئۇرۇپ، قۇلاقلىرىنى شىڭتايتىپ، ماڭا غەلىتىلا قاراپ تۇراتتى. ئۆزەم بىر قوللۇق بىقىپ كىلىۋاتقان پادىلىرىمنىڭ تۇيۇقسىزلا ياتسىراپ قالغىنى ئۈچۈن ئىختىيارسىز ھالدا دېلىم غەش بولدى. شۇنداقتىمۇ بىرنەچچە باغلام قۇرۇق بېدە ۋە پاخالنى ئېغىلغا قارىتىپ پىقىرىتىپ ئاتتىم-دە،ئاشخانىدىن ئالغاچ كەلگەن ئېشىندى تاماقنى كۆتۈرۈپ، سېرىق قانچۇقنىڭ يىنىغا كەلدىم. لىكىن ئىت يالىقىغا قاراپلا چۆچۈپ كەتتىم. چۈنكى ئارقا پۇتىدىن قان تېمىپ تۇرغان ئالا بويناق ياغاچ يالاق ئىچىدە سوزۇلۇپ ياتاتتى.

ئۇ بوشقىنا تىترەپ تۇراتتى. سېرىق قانچۇق بىلەن باشقا كۈچۈكلەر نىمىشقىدۇر كۆرۈنمەيىتتى. قوتاننىڭ ئەتراپىغا تەپسىلى چىقتىم.بىراق ئۇلار يەنىلا تىپىلمىدى. قان ئىچىدە بوشقىنا غېڭشىپ تۇرغان ئالا بويناققا قارىغانسىرى بەدىنىم تىكەنلىشىپ، ئىچىمگە بىر خىل ۋەھىمە كىرىۋالدى. چۈنكى مال ئىتلىرىنىڭ ھەممىسى يازلىق يايلاقتىكى چارۋىلارنىڭ يىنىدا بولغاچقا، پۈتۈن كۈدە جىلغىسىدىمۇ سېرىق قانچۇققا چىقىلالايدىغان بىرەرمۇ ئىت قالمىغان ئىدى. بۆرە ياكى ئىيىق بولۇشى تىخىمۇ مۈمكىن ئەمەس. چۈنكى چوپانلارنىڭ قوغلاپ يوقۇتۇشلىرى سەۋەبىدىن بۆرە-ئىيىقلار كۈدە جىلغىسىدىن ئاللىقاچان يوقالغان ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە، راستىنلا بۆرە كەلسىمۇ، بۇنداق ئاۋاق كۈچۈكلەرنى ئەمەس، بەلكى ئېغىلدىكى سىمىز پاقلانلارنى تاللاپ يەيىتتى.

ئىشەك- ئات داۋىنى تەرەپتىكى ۋاننا ئورىكىدىن سېرىق قانچۇقنى تاپتىم. كارنىيى ئۈزۈۋىتىلگەن سېرىق قانچۇق ئاللىقاچان سەكراتقا چۈشۈپ قالغان بولۇپ، گىلىدىن توختىماي خات-خۇرت قىلىپ ئاۋاز چىقىپ تۇراتتى. بوينىدىكى ئۇيۇپ قالغان قاپ-قارا قانغا بىر توپ چېۋىنلار قونىۋالغان بولۇپ، تىنىمسىز ھالدا گاژ-گۇژ قىلىپ ئاۋاز چىقىرىپ تۇراتتى. مەن تۇرغۇزۇش ئۇچۇن سېرىق قانچۇقنى ئاستا يۆلىدىم. بىراق ئۇ زەردە بىلەن بىلىگىمنى كاپپىدە چىشلىدى-دە، بوشقىنا سىلكىپ،بىراقلا بوشاپ كەتتى...

سېرىق قانچۇقنىڭ ئۆلۈمىدىن كىيىن،كاللامدا نۇرغۇن گۇمانلىق سۇئاللار پەيدا بولدى. چۈنكى بوينىدىكى ئۆتكۈر قوزۇق چىشلارنىڭ ئىزلىرى، ئۇنىڭ ياۋايى قانخورلار تەرىپىدىن قالدۇرۇلغان جاراھەت ئىكەنلىگىنى بىلدۈرۈپ تۇراتتى.لىكىن ئەقىلگە سىغمايدىغان بۇ قونخورلۇق ئۈچۈن ئۆز-ئۆزەمگە توختىماي سۇئال قوياتتىم:” ئۇ قانخور زادى قانداق نەرسە؟ نەدىن كەلگەن؟ نەگە كەتتى؟...“ بۇلارنىڭ ھەممىسى خۇددى ئۇلۇغ يايلاق دەرياسىدىكى تۇتۇلمىغان قوي ئوغرىلىرىغا ئوخشاشلا چوپانلار ئۈچۈن يەنە بىر يىشىلمىگەن سېر ئىدى.



5



يايلاقتا ئەزەلدىن ئوغرى بولمايدۇ. چۈنكى ساناقلىقلا ئادەم بار بۇ خىلۋەت ماكاندا بىرلا قىتىم ئوغرىلىق قىلغان كىشى ئۆچكىنىڭ ئەۋرىتىدەك بىر ئۆمۈر چىقىپلا قالىدۇ. ئۇ چاغدا ھالىغا ۋاي! بالىلىقتا بالا ئوغرى، ياشلىقتا ياش ئوغرى،قېرىلىقتا قېرى ئوغرى! ئىشقىلىپ، بويىنى يۈز قىتىم سۇغا سالسىمۇ، يەنىلا بىر ئۆمۈر ئوغرى. شۇڭا بىر بولسا، بېشى چۈشكەن جايلارغا كىتىشى كىرەك. بىر بولسا، ئۆلۈپلا قۇتۇلۇشى كىرەك. بولمىسا، ئىت- ئىشەكنىڭ كۈنىنى كۆرىدۇ.

غىياس غېڭنىڭ قويلىرى يوقالغاندىن كىيىن،يىغىن ئىچىلىپ، جىلغىنىڭ مۇداپەئە خىزمەتلىرى ئورۇنلاشتۇرۇلدى. ھەممىلا قوتانلارنىڭ ئەتراپىغا قېسماق قۇيۇلدى.ئوۋ ئىتلىرى باغلاندى.چوپانلار تۆمۈر نەيزىلەرنى ياساپ، قوتاندا نۆۋەتچىلىك قىلىشقا بەلگۈلەندى. جىلغىدىكى مۇھىم يول ئىغىزلىرىغا قېزىل يەڭلىك تاقىغان خەلق ئەسكەرلىرىدىن پوست قويۇلۇپ، يوچۇن ئادەملەر بىر-بىرلەپ، تەكشۈرۈلدى. شاھنىياز ئاكام پوستتا تۇر دىسىلا، دادامنىڭ جىدەل تېرىيدىغىنىنى بىلگەچكە،قۇلاق يوپۇرۇپ، باشقىلارنى سۈيلەشكە كىرىشتى.لىكىن ئۇلۇق يايلاققا ئوغرى تۇتۈشقا بارىدىغان خەلق ئەسكەرلىرى مىڭىش ئالدىدا، ئاشخانىمىزنىڭ ئالدىغا يىغىلىپ، تەبىئىلا دەرت-تۆكۈپ،بەس سېلىشقا باشلىدى:

ـــ_ھەي بائىس نوچى، سېلىمۇ ئەركەك بولغاندىكىن، ئوغرى تۇتقىلى بىرىشىڭلار كىرەكقۇ؟!

ـــ_شۇ ئەمەسمۇ؟ بىر-ئىككى كۈن ھە-ھۇ قىلىشىپ بەرسە، يامان بولامدۇ؟!

ـــ_ئاز دىگەندىمۇ بىر ھەپتە ياتسۇن!

ـــ_بىر كۈن ياتسىمۇ مەيلى.

ـــ_ئۇ ياتمىسا، بىزمۇ ياتمايمىز.

ـــ_شۇ ئەمەسمۇ؟! بىزنىڭ مۇشۇ بائىستىن نەرىمىز كەم زادى؟

ـــ_كەم يىرىمىز خىلى بار!

ـــ_مەسىلەن؟

ـــ_ھاراق ئىچىپ، قارا تاشتا ياتالامسەن؟

ـــ_دەتتىكام! دەپ،توككىدە ئاتالامسەن؟

ـــ_ھا...ھا...ھا...

گەپ شۇ يەرگە كەلگەندە،خىلىدىن بىرى پەرۋايىغا ئالماي ئولتۇرغان  دادام بىردىنلا ۋاقىراپ كەتتى:

ـــ__ھەي نائىنساپلار، يايلاق ئۈلەشتۈرگەندە، چارۋىسى ئاز دەپ تىخى بېرىشمىدىڭ. ئەمدى بولغاندا، يەنە نىمەڭگە زەدەك قېرىيسەن؟! تولا ئاغزىمنى تاتىلاشماي، ئىشىمنى قىلغىلى قويۇشقىنا مېنى...

ـــ_نىمە ئىشىڭلا بار بائىس نوچى؟

ـــ_ بىلمەمسەن ياكى بىلمەسكە سالدىڭمۇ؟

ــــ__كەنت بويىچە ئوغرى تۇتقىلى بارىدىغىنىمىزنى، كىچە- كىچىلەپ جاپا تارتىدىغىنىمىزنى بىلىمىز، لىكىن بائىس نوچىنىڭ بۇ يەردە قىلىپ، بىز بىلەن بىللە بارمىغۇدەك بىرەر جىددى ئىشى بارلىقىنى بىلمەيدىكەنمىز...

ــــ_بوپتۇ ــ دىدى دادام چوپانلارنىڭ ئالدىغا دىۋەيلەپ ــ سىلەر سورىغاندىكىن،دىمىسەم بولماس. مەن بارغۇ، سىلەر ئۇلۇق يايلاققا كەتكەندە، ئۆيۈڭلارنى نۆۋەت بىلەن يوقلايمەن. قانداق، ئەمدىغۇ بىلگەنسىلەر؟!

تاغلىقلار پاكىزلىقنى، ئۆزلىرىگە ئاش-ئوزۇق بەرگەن تۇپراقنى، ئۆزىگە تەئەللۇق مىھرى- مۇھەببەتنى ھەممىدىن بەك قەدىرلەيدۇ. شۇڭا يايلاققا قالايمىقان كۈل- ئەخلەت تۆكمەيدۇ. تۈكۈرمەيدۇ، تاھارەت قىلمايدۇ. ئۆزلىرى قەدىرلەيدىغان نەرسىلەرنى قوغداش يولىدا قان تۆكۈشتىنمۇ يانمايدۇ. شۇڭا ئۆزەمچىلا قورقۇپ قالدىم. لىكىن ئويلىغىنىمنىڭ ئەكىسچە،چوپانلار دادامغا قول سالماي، نىمىشقىدۇر ھەدەپ تىللاشقا باشلىدى:

ــــ ھۇ توخۇنىڭ پوقى! لەنەت ساڭا.

ــــ_ھۇ ئانىسى يالىمىغان سوقچى قوزا...

ــــ_ھۇ ئادەم بولمايدىغان جوھۇت!

ــــ_ھۇ ئىشەك سۈيدىكىدە ئەقلى كۆيگەن دۆت...

مەن شۇندىلا شاھنىياز ئاكامنىڭ‹‹ قاۋىغان ئىت چىشلىمەيدۇ. چىشلەيدىغان ئىت قاۋىمايدۇ›› دىگەن گىپىنىڭ توغرىلىقى بىلدىم.  لىكىن كىشىلەر ئارىسىدىن شاھنىياز ئاكامنى كۆرۈپلا قورقۇپ قالدىم. چۈنكى ئۇنىڭ كۆزلىردىن بىر خىل غەزەپلىك، مۇدھىش ئۇچقۇنلار چاقنايىتتى. پۇتلىرى تىنىمسىز يۆتكىلىپ تۇرسىمۇ، لىكىن ئۇ ئوۋغا تاشلىنىش ئالدىدا تۇرغان بۆرىگە ئوخشاش كۆزلىرىنى قورقۇنۇچلۇق چەكچەيتىپ، تۇراتتى.

جىددى پەيىتتە، يەنىلا ئانام ئارىغا چۈشتى:

ــــ_رەنجىمەڭلا تۇققانلا، ئۇ ئەسكىنىڭ ئاغزى ئەزەلدىن شۇنداق سېسىق. لىكىن گىپىنىڭمۇ ئۆزىگە چۇشلۇق تىگى بار. بىرى، دۇكانغا يىتىشەلمەي قىلىۋاتىمەن.يەنە بىرى، مۇشۇ بىر- ئىككى كۈن ئىچىدە ئۇنىڭ ھېلىقى شوپۇر ئاغىنىلىرى كەلمەكچىدى...

ئانامنىڭ بۇ ياغلىما گەپلىرى بىلەن ئاچچىقتىن ئاران تۇرغان چوپانلار ئاستا-ئاستا بىسىقىپ قىلىشتى.لىكىن شاھنىياز ئاكام ئۇلۇق يايلاققا ماڭىدىغان چاغدا، مېنىڭدىن نىمىشقىدۇر غەلىتىلا بىر گەپنى سورىدى:

ــــ_مىرئەھمەت، ئاناڭنىڭ دىگەنلىرى راستمۇ؟

ــــ_قايسى گەپنى دەيسىزكىن -تاڭ؟

ــــ_داداڭنىڭ ئاغىنىلىرى كىلىدىغان گەپچۇ؟

كىلىدۇ دىسەم، چاشقاننىڭ كاماردىن قاچان چىقىدىغىنىنى بىلگىلى بولمىغاندەك، ئۇ ھاراقكەش شوپۇرلارنىڭمۇ كۈدە جىلغىسىغا قاچان كىلىدىغىنىنى بىلگىلى بولمايىتتى.كەلمەيدۇ دىسەم،شاھنىياز ئاكام دادامنى ئوغرى تۇتۇشقا سۆرەپ ماڭاتتى. ئۇ چاغدا ئەمدىلا بىسىققان جىدەل يەنە باشلىناتتى. شۇڭا تۈكنى يىتىشىغا سىلاپلا گەپنى تۈگەتتىم:

_ــــ راست...

شاھنىياز ئاكام ئىختىيارسىز ھالدا ئالقىنىنى بىر-بىرىگە سۈركەپ، ئۇياق- بۇياققا ماڭدى. مەن ئىچىمدە ئۇنى ئالدىيالىغىنىم ئۈچۈن راسا كۈلدۈم. بىراق“ئون كۈلكىگە بىر يىغا”دىگەندەك، مۇشۇ گەپلىرىم ئۈچۈن ئاخىرىدا نۇرغۇن خاپىلىققا قالدىم.



6



دەرۋەقە، دادامنىڭ ھېلىقى شوپۇر ئاغىنىلىرى ئىككىنچى كۈنى كەچتىلا يىتىپ كىلىشتى. كەلگەندىمۇ،ئاسماندىن چۈشكەندەك بىراقلا كەلدى.

ــــ_قانداق بائىس نوچى__دىگىنىچە قۇچاق ئاچتى گەپ خالتىسى زىلالىدىن ئاكام ـــ_ياخشى تۇردۇڭمۇ؟ خوتۇن-بالاڭ، موزاي-كالاڭ ساق-سالامەتمۇ؟ ئىنشائاللا، مەنمۇ ساق، بۇمۇ ساق، ئۇمۇ ساق،بىز ھەممىمىز ساپ-ساق. سىچۇەنخادىن چىققاندا، جاھان تىنچ، ئەل ئامان،مازار يولى تىك داۋان، كۈدە يولى بەك راۋان ئىدى. ۋادەررىخا، سېرىق داۋانغا كەلگەندە، يامغۇر يىغىپ، تاغ گۆمۈرلۈپ، يول ئېتىلگىنىدىن خەۋەر كەلدى. شۇنىڭ بىلەن، خولۇم-خوشنا،ھەقەم-سايە، كونا-يىڭى ئۈچ ئاغىنە ئۇدۇللا كەلدۇق دىگىنە بۇ يەرگە. قەدەم يەتتى، بالا يەتمىسۇن، قۇت-بەرىكەت نېرى كەتمىسۇن،ئوۋمىن، ئاللاھۇ ئەكبەر...

بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ، تاغۇ-تاشلار سېرىق داۋاننىڭ يولىغا ئەمەس،مېنىڭ بىشىمغىلا چۈشكەندەك بولدى. چۈنكى بۇ تەرەپلەردە يول بىرلا بۇزۇلسا، كەم دىگەندىمۇ ئۈچ-تۆت كۈنگىچە ئەسلىگە كىلەلمەيىتتى. بۇنىڭدا ئۇلار ئۈچ-تۆت كۈنگىچە بىزنىڭ ئۆيدىلا تۇراتتى-دە، دادام بىلەن ئانامنىڭ ھاراق سەۋەبىدىن پەيدا بولغان كونا جىدىلى يەنە باشلىناتتى. ئۇ چاغدا ھالىمغا ۋاي! ئۆيدە ئاتا-ئانا جىدەللەشسە، ئازاپنىڭ ھەممىسى بالىغا. ھاي دىمىسەڭ،ئۇۋاڭ بۇزۇلغان، ھاي دىسەڭ، سەندەك كىچىك بالىنىڭ گىپىنى ھېچكىم ئاڭلىمىغان. ئۇ چاغدا، يىتىم بالىدەك بىر بۇلۇڭدا شۈمشىيىپلا ئولتۇرغان. نوچىنىڭ كۈلكىسى، پوچىنىڭ يىغىسى كاللا-مىڭەڭنى يەپلا كەتكەن. بۇ سەتچىلىكنى ئاڭلىغانلار ئادەم قويماي، ھەممىسىگە دەپ كەتكەن...

شۇ كۈنى كەچتە ئىچكۈلۈك سورۇنى يەنە باشلاندى. بۇنداق سورۇنلار ئادەتتە كەچلىك تاماقتىن كىيىنلا باشلناتتى-دە،يىرىم كىچىگىچە داۋام قىلاتتى.سورۇننىڭ دەسلىپى ھاراقتا،ئوتتۇرىسى ناخشا- ئۇسسۇلدا، ئاخىرىسى قىماردا قىززىيىتتى. قىمار بىرلا باشلانسا، تاكى بىرەرسىنىڭ يانچۇقى قۇرۇقدالمىغۇچە توختىمايىتتى. ئۇتقانلار ئاللاكىملەرنى ‹‹پىت!›› ‹‹قەلەندەر!›› دەپ تىللايىتتى. ئۇتتۇرغانلار ھازىدار ئادەمدەك ھۆكۈرەپ يىغلايىتتى. بۇنداق چاغلاردا ئادىمىگەرچىلىگى بار ئادەم يەنىلا مېنىڭ دادام بولاتتى.چۈنكى ئۇ مەرتلىك مەيدىسىگە ئۇرۇپ، ئۇتتۇرغانلارنىڭ يانچۇقىغا ئاز-تولا پۇل تېقاتتى-دە، جىدەلنى بىسىقتۇراتتى. پۇلنىڭ بىر ئۇچى بىلەكتە،بىر ئۇچى يۈرەكتە. گەرچە ھەممىسى ‹‹دەتتىكام!›› دەپ مەيدىسىگە گۈپ - گۈپ قىلىپ ئۇراتتى - يۇ، ئۇتسىمۇ، ئۇتتۇرسىمۇ، ئوخشاشلا باش چايقىشىپ، ھېكىمگە ئىلتىپات قىلمايىتتى. بۇنداق چاغلاردا  ئۇيقۇم كەلگىنىدىن ئاچ بۆرىدەك ھاپ- ھاپ قىلىپ، ئەسنەپ چىقاتتىم. بىراق بۇنىڭ بىلەن ھېچكىمنىڭ كارى يوق. مانا، شۇ تاپتا زىلالىدىن ئاكام ئادىتى بويىچە دۇتتارنى سازلاپ، ناخشا باشلىدى:

گۈل مىدىڭ ساچىلغىلى،

غۇنچە مىدىڭ ئاچىلغىلى؟

ۋەدىمىز شۇنداقمىدى،

ئۆلمەي تىرىك ئايرىلغىلى؟



ئالتۇن تارتايمۇ؟

يامبۇ تارتايمۇ؟

كەلمەي يەنە كەلدى دەپ،

ئۆزەمنى ئاتايمۇ؟...



زىلالىدىن ئاكام ئادەتتە لەتىپىسىنى بىرلا باشلىسا، بىرىنىڭ ئارقىسىدىن بىرىنى ئىيتىپ، كېچىنى تاڭغا ئۇلاپ، ئادەمنى ئېڭىكى چۈشۈپ قالغۇدەك كۈلدۈرۈپ چىقاتتى.ئۇنىڭ ئىيتىشىچە، ئاۋۇ ئەسئەت دىگىنى سىچۇئەنخادىكى بىر قىتىمقى قىماردا زاڭزۇلارغا ھەممە دەسمايىسىنى ئۇتتۇرىۋەتكەندىن كىيىن، ئۇلارنى مەست قىلىۋىتىپ، يانچۇقلىرىنى قىسىپ تارتىپ، ئۇتتۇرىۋەتكەنلىرىنىڭ ھەممىنى قايتۇرىۋاپتۇ-دە، كېچىلەپ شىنجاڭغا قاراپ قىچىپتۇ. ‹‹لاخشىگىر›› دىگەن لەقەم شۇنىڭدىن كىيىنلا ئۇنىڭغا سىڭىپ قاپتۇ. لاخشىگىرمۇ ناخشا ئىيتىپ، دۇتتار چالاتتى. بەزىدە ھاراقنىڭ كەيپىگە تايىنىپ، ئەڭ ئەپسانە ۋە لاۋۇزا چاقچاقلارنى قىلاتتى.بۇنداق چاغلاردا مەن قاچىدىغانغا يەر تاپالماي قالاتتىم. شۇنداقتىمۇ،ئەسئەت بىلەن زىلالىدىن ئاكام ناخشا بىلەن چاقچاقتا بىر-بىرىگە ماسلىشىپ،ھەممە كىشىنى كۈلدۈرۈپ، بۇ خىلۋەت قونالغۇنى قىززىتىپ تۇراتتى.

ــــ_قىنى، ئەسئەت ئۇكا_ـــ_دىدى زىلالىدىن ئاكام دۇتارنى ئۇنىڭغا تەڭلەپ__سورۇننىڭ ئوتى ئۆچكۇچە، بىر-ئىككى پەدە چۇخچىلاپ تۇرايلى.

ـــ_نىمە دەۋاتىسىلەر زىلالىدىن ئاداش_ـــ_دىدى دادام پىيالىگە ھاراق قۇيۇپ_ـــ قانداق ئوتكەن ئۇ كۆيمەي تۇرۇپ ئۆچكىلى؟ ئاۋۋال ئەسئەت ئادىشىمغا بىرنى تۇتىمەن. ھە مانا،مانا... بىلىق كۆزى! قېنى خوش...

ـــ_نىمىگە خوش دەۋاتىسەن بائىس نوچى؟ بىزنى بۈگۈنلا كەتسۇن دىمەيدىغانسەن؟

ــــ_يا...ياق! ھاراققا خوش، ھاراققا.

ـــ_قۇرۇقلا خوشما؟ بىر-ئىككى ئىغىز بىيىت-پىيىتلىرىڭ يوقمۇ ماندا؟

ـــ_بار، ئەسەت ئاغىنە. قېنى، ئاڭلاپ تۇر-ھە؟ خوش كەتتى، كۆڭۈل كەتتى، كۆڭۈل بىرلە، دۇتتار كەتتى.سىز دوستلارنىڭ ھۆرمىتىگە، بىر پەدە ئۇسۇل كەتتى. خوشە!

ــــ_خوش!

ـــ_خوش...

مەستلەرنىڭ قىقاس-چۇقانلىرى ئىچىدە،قۇلاقلىرىم چۇڭۇلداپ كەتتى. زىلالىدىن ئاكام دادامنىڭ بىيىتلىرىنى ئالقىشلاپ،قېرى خورازدەك تېقىمىغا ئۇرۇپ، سەت چىقىرايىتتى. يىنىدىكى يىڭىدىن قوشۇلغان ئاۋاق شوپۇرمۇ باش بارماقلىرىنى چىقىرىپ،‹‹قالتىس!›› ‹‹ قالتىس!›› دەپ ۋاقىراپ قوياتتى.

زىلالىدىن ئاكامنىڭ زورى بىلەن لاخشىگىر دۇتتارنى باشقىدىن سازلىدى-دە، يىڭى بىر پەدىگە چالغىلى تۇردى:

   

ئالىيغا چىقاي دەيمەن،

   مەنزىلىم يىراق،يارىم.

   مەن كۈدىگە يانغۇچە،

   كۆيدۈرەر پىراق، يارىم.



  باغ سالدىم،ئانار سالدىم،

كۆرۈپ قويسىلا، يارىم.

   يۈرەككە ئوتنى سەپ قويلا،

سۆيۈپ قويسىلا، يارىم.



ئۇنداق دىمىسلە يارىم،

مۇنداق دىمىسلە يارىم...



رېتىمى تىز ۋە جۇشقۇن، پەقەت ئۇسۇل ئۈچۈنلا ئىيتىلغاندەك شوخ ۋە ئويناق ناخشا ساداسى بىلەن تەڭلا دادام قاس چىقىرىپ ئۇسۇلغا چۈشتى. لىكىن مېنىڭ پىكىر-خىياللىرىم پۈتۈنلەي چىچىلىپ كەتتى. “لاخشىگىر نىمىشقا بۇنداق لاۋۇزا ناخشا ئىيتىدۇ؟ ئەجىبا، كۈدە ئۆتىڭىدە ئۇنىڭ بىرەر سۆيگۈنى بارمىكىنە؟” لىكىن دادام توختىماي قاقاقلاپ كۈلەتتى.ئانام بىچارە تىخىچە مەستلەرنىڭ پىيالىلىرىغا چاي قۇيۇش بىلەن ئاۋارە ئىدى.كىينچە شۇنى سەزدىمكى، دۇتتارنىڭ قۇلىقىنى ھېلى چىڭىتىپ، ھېلى بوشىتىپ تۇرغان لاخشىگىر ئەتەي ھاراقتىن ئۆزىنى تارتىپ تۇراتتى. دادام ئۇنى پات-پات ھاراققا زورلايىتتى.لاخشىگىر يەنىلا ‹‹سەل تۇرۇپ...››دىگەن مەنىدە بىشىنى چايقايىتتى. بىر چاغدا زىلالىدىن ئاكام تېرىكىپ كەتتى:

ـــ_غېلجىڭ خوتۇندەك نىمە نازلىنىۋېرىسەن ئۇكاموي؟ بىز ئاغىنىمىز بائىس بىلەن ئۈلپەتچىلىك قىلغىلى ئىككى يىلدىن ئاشتى. كىم كۆرگەن ئۇنىڭ بۇنچە خوش بولغىنىنى؟ مەنمۇ؟ سەنمۇ؟ ئۇمۇ؟ ياق، ھېچكىم كۆرمىگەن. بىراق ئۇ بۈگۈن بەكلا خۇشال. چۈنكى بىز دىگەن قىيامەتلىك دوست! شۇڭا دەيمەن، ئادەمنىڭ ئىچىدە ئادەم بار. ئىنسانچىلىقتا ھۆرمەت بار، ھۆرمەت...

بۇ گەپ بىلەن تەڭلا ياندىكى ۋېجىك شوپۇرمۇ خەنزۇچە ئارىلاشتۇرۇپ، ۋاقىراپ كەتتى:

ـــ_ئاز-تولا يول قويدى،بولمىسا،ھەيدىلەتتىڭ سورۇندىن!

ـــ شۇ ئەمەسمۇ؟ نىمانداق قىلىدۇ ماۋۇ شادىپاچاق خۇنەنجى؟!

ـــ_ئىچە لاتا!

ـــ_ئىچە ماز...

تېل-دەشناملار ۋايىغا يەتتى. لاخشىگىر غېڭ قىلماي،رومكىنى ئالدى-دە،يەنە ئەزمىلىك قىلىشقا باشلىدى:

ـــ_يەۋاتىمىز. ئىچىۋاتىمىز. سىلەرنى يەتكۈچە ئاۋارە قىلىۋاتىمىز. پۇل بەردۇق دىگەندىمۇ، چوققىسىغا قارىساڭ، تۇمىقىڭ يەرگە چۈشىدىغان بۇنداق تاقىر تاغدا نىمە كىلەتتى شۇ ئىككى-تۆت تال پۇلغا؟! لىكىن زە، بۇ يەردە ئاغىنىمىز بائىس بار،يەنە چىنارخان... ياق! بىزنىڭ شەخسى يەڭگىمىز چىنارخان بار. شۇڭا قوساق توق، كۆڭۈل شوخ. ھېچنىمىدىن غىمىمىز يوق. بوپتۇ، بۈگۈن ئاغىنەم بائىسنىڭ قولىدىن ئۆپكە چىلىشقۇچە راسا بىر ئىچەي...

ئەگەر شاھنىياز ئاكامنىڭ قىزى پاتىمە بولمىغىنىدا، ئانام مىھمانلارنى كۈتۈشكە يىتىشەلمەي قالاركەن. شۇ تاپتا پاتىمە تەييارلىغان قورۇمىلار ئانامنىڭ قولى بىلەن مىھمانلارنىڭ ئالدىغا ئۇدۇللۇق توشۈلۈپ تۇراتتى. ھاراقنىڭ پۇرىقىدا تەم سەزگۈسىنى يوقاتقان ئىغىزلار تىنىمسىز ماچىلداپ تۇراتتى. غەلىتە يىرى، قوناق شىخىدەك ئارانلا تۇرىدىغان ئەسەت لاخشىگىر پات-پات كۆزلىرىنى ئوغرى مۈشۈكنىڭكىدەك ئالاق-جالاق قىلىپ، سورۇندىن ياكى سېرىتتىن قانداقتۇر بىر نەرسىنى ئېزدەۋاتقاندەك قىلاتتى. مەنمۇ سەللا بىخەستىلىك قىلسام، ئۇ بىرەر قىممەتلىك نەرسەمنى ئوغرىلاپ كىتىدىغاندەك ئۇنىڭغا مىقتەك تىكىلىپ تۇراتتىم. بىراق دادام بۇ ئىشلاردىن بىخەۋەر ئىدى.ئەسئەت بولسا، رومكىنى قولىغا ئىلىپ،ئەتەي ۋاقىتنى سوزۇپ، باشقىلارنىڭ پاراڭغا چۈشۈشىنى كۈتەتتى. باشقىلار ئەمدىلا پاراڭغا چۈشكەندە، ئۇ بار ئاۋازى بىلەن ‹‹خوشە!›› دەپ ۋاقىراپ قوياتتى-دە،رومكىنى ئاغزىغا توغرىلاپ،ھەممە ھاراقنى گىلىغا قارىتىپ كوررىدە تۆكەتتى. ئاندىن سەسكىنىپ تۇرۇپ، چاي پىيالىسىنى لىۋىگە چىڭ باساتتى. بىراق بۇ چالا مەست كىشىلەر ئۇنىڭ ھاراق ئىچكەنلىگىنى ياكى ئىچمىگەنلىگىنى پەقەتلا بىلمەيىتتى...

ـــ_ھوۋ...ھوۋ...



داۋامى بار:

داۋامى:



تۇيۇقسىزلا يەنە دەھشەتلىك ھوۋلىغان ئاۋاز ئاڭلاندى. قارىسام،ھوۋلاۋاتقىنى بۆرە بولماستىن، بەلكى بىزنىڭ ئالا بويناق ئىكەن. شۇ تاپتا، ئۇنىڭ ئەلپازى بەكلا يامان. تۇرۇپلا بوينىدىكى زەنجىرنى غاراس-غۇرۇس قىلىپ چىشلەپ كىتىدۇ. تۇرۇپلا ئاغزىدىن كۆپۈك ياندۇرۇپ، ھېچنىمىنى ئىلغا قىلغىلى بولمايدىغان كېچە قاراڭغۇلۇقىغا ئىتىلىپ تۇرىدۇ. ئۇنىڭ نىمىشقا بۇنچە غالجىرلىشىپ كەتكەنلىگىنى پەقەتلا بىلگىلى بولمايدۇ...كىمدۇر بىرىسى بۇرنۇمنى قاتتىق سوزدى. چۆچۈپ قارىسام،دادام ھېجىيىپ قاراپ تۇرۇپتۇ. ئەسلىدە سورۇندىلا ئۇخلاپ قاپتىمەن. چۈشۈمدە يەنە ئاللىقاچان قۇيرۇقىنى قۇم باسقان ئاشۇ سېرىق قانچۇقنى كۆرۈپتىمەن...

ـــ_ھاۋ!ھاۋ...

بۇ قىتىم راستىنلا ئالا بويناق قاۋاپ كەتتى.مەن ئۇيقىسىزلىقتىن كۆزلىرى يۇمۇلۇپ كەتكەن دادامغا قاراپ قويۇپ، دەرھال سېرتقا ماڭدىم.ئەمدىلا ئوتۇنخانىغا يىقىنلاپ كىلىشىمگە بىر ئەر كىشىنىڭ ئاۋازى ئاڭلاندى:

ـــ جىنىم چىنار، جىگىرىم چىنار. دەرتلىرىڭ جاننى ئالار. ئاپپاق ئايدىڭ كېچىدە، بىرنى سۆيسەم نېم بولار؟! ھىھ... ھىھ... ھىھ....

بۇ-ئەسەت لاخشىگېرنىڭ ئاۋازى ئىدى. ئارقىدىن ئانامنىڭ ھاسىراپ تۇرۇپ، ئىيتقان مۇنۇ سۆزلىرى قۇلۇقىمغا كىردى:

ــــ_تىگىپلا قويساڭ،ئوتۇن بىلەن سالىمەن...

ــــ_سەنما؟ نەگىراق سالىسەن جىنىم؟ ھىھ... ھىھ... ھىھ....، چىدامسەن ئۇرغىلى!؟...

ـــــ_كىم ئىدىڭ چىدىمىغىلى؟ ھۇ تۇزكور، لالما!

ــــ_راست ئۇرامسەن؟ بولدى، بولدى...چۈشەر قولۇڭنى پەسكە. توۋا، نىمانچە قىلىسەن-ھەي، ئىش كۆرمىگەن قىز بالىدەك؟...

ئەسەت ئىشتىنىنىڭ ئىغىنى كۆتەرگىنىچە ئارقىسىغا ياندى.بويناق تىخىچە بوينىدىكى سىم زەنجىرنى شاراقلىتىپ، ئۇنىڭغا ئىتىلىپ تۇراتتى. ئەلەم بىلەن نىمىلەرنىدۇر غودۇڭشۇپ كىتىۋاتقان لاخشېگىر بويناقنى زەردە بىلەن تىللدى:

ـــ_كەت! ھۇ قەلەندەرنىڭ ئىتى...

كۆرۈشكە تىگىشلىك بولمىغان ئىشنى كۆرۈپ قالغىنىم ئۈچۈن پۈتۈن بىر كېچە ئۇخلىيالماي چىقتىم. ئانامنىڭ ئۇلارنى كۈتىمەن دەپ تاماق ئىتىپ، سەي قورۇپ، ئۆلگۈدەك پاي-پىتەك بولۇشلىرى؛ دادامنىڭ خۇددى كۆرۈشمىگىلى ئۇزۇن بولغان تۇققىنى كەلگەندەك قىلىۋاتقان مەرتلىكى؛ يەنە ماۋۇ تۇزكورنىڭ”ئاچا“ دەپ تۇرۇپ،ئانامغا قىلىۋاتقان پەسكەش قىلىقلىرى قوشۇلۇپ،قۇرۇتقا ئوخشاش يۈرەك-باغرىمنى يەپلا كەتكەن ئىدى.ئازاپ ۋە ئەلەمدىن كىسەلمەن كىشىدەك ئىچ-ئىچىمدىن پۇشۇلداپ تىناتتىم. لاخشىگىرگە، دادامغا، يەنە دادام نىمىلا دىسە خوپ دەپ تۇرىدىغان ئانامغا نارازى بولۇپ، ھەسرەت ئوتىدا ياناتتىم. شۇنداقتىمۇ بۇ ئىشلارنى ھېچكىمگە دىمىدىم. چۈنكى كورتتىدە ئوسۇرسىڭىزمۇ، ھەممىلا كىشى ئاڭلاپ كىتىدىغان بۇ كىچىككىنە ئۆتەڭدە مۇشۇ ئىش سەۋەپلىك مەڭگۈلۈك ئىززا-ئاھانەتكە قالىدىغان گەپ...

ئاشخانىمىزنىڭ ئالدىدىكى سەينادا ئايلىنىپ يۈرگىنىمدە، يەنە مەستلەرنىڭ ئالا-جوقا ناخشىلىرى ئاڭلاندى:



ئىشىك ئالدى باراڭ يارىم،

باراڭدىن قاراڭ،يارىم.

ئەقىدەمنى بىلمىگەن،

ئەقلى يوق ساراڭ يارىم.



ئۇنداق دىمىسلە يارىم،

مۇنداق دىمىسلە،يارىم...



دەل شۇ چاغدا يەردىن ئۈنگەندەكلا پەيدا بولغان بىرنەچچە كىشى ئۆيىمىزگىنىڭ ئىشىگىنى جالاققىدە ئىچىپ، قۇيۇندەك كىرىپ كەتتى. ئۆينىڭ دەرىزىدىن چۈشۈپ تۇرغان غۇۋا يورۇقلۇق ئىچىدە يىزىلىق ساقچىخانىنىڭ ئوغرى تۇتۇشقا مەسئۇل ھىلىقى بالا ساقچىسى بىلەن شاھنىياز ئاكامنى تونىدىم-دە، دەرھال ئۇلارنىڭ ئارقىسىدىن يۈگەردىم. ئۆيگە كىرىشىمگىلا، لاخشىگىرنىڭ توڭگۇز كۈچىگىدەك چىقىرىغىنى، كىمدۇر بىرىنىڭ ‹‹ۋايجان!›› دەپ ئىچىنىشلىق توۋلىغىنى ئاڭلاندى.مەن پاتپاراقچىلىق ئىچىدە ھېچكىمگە قارىماستىن، ئۇدۇللا دادامنىڭ بىشىغا قاراپ چۈشىۋاتقان كالتەككە ئۆزەمنى ئاتتىم. تۇيۇقسىزلا بىرنەرسە بىشىمغا ۋاققىدە قىلىپ تەگدى. كىيىن، ئۆينىڭ چىرىقى ئۆچتىمۇ ياكى ھۇشۇمدىن كەتتىممۇ، ئەتراپ بىراقلا قاراڭغۇلىشىپ كەتتى...



7



ئارىدىن قانچىلىك ۋاقىت ئۆتكەنلىگىنى بىلمىدىم. بىر چاغدا كىمدۇر بىرلىرىنىڭ قىلىشقان پاراڭلىرى قۇلۇقىمغا كىردى:

ـــ_شۇنداقمۇ ئۇرامسىز ئۇكام؟ ئۇ تىخى بالا ئەمەسمۇ؟!

ـــ_كالتەكنىڭ كۆزى يوق، دۇيجاڭ...

ـــ_ئىسىت، ئوبدانلا بالا ئىدى.

ـــ_ھېچقىسى يوق، ئوغۇل بالا دىگەن تاياق يەپ چوڭ بولىدۇ. لىكىن-زە، ئۆلىدىغاندەك ياتىدۇ دىسە...

ـــ_ئاغزىڭىزنى ئۈشۈتمەڭ، ئۇكام. خۇدا ساقلىسۇن ئۇ كۈندىن. راستلا ئۆلۈپ قالسا، ئانىسى دىگەن كۈركە تۇخۇدىن قۇتۇلغىلى بولامدۇ؟!...

شۇندىلا سۆزلىشىۋاتقانلارنىڭ يىزىدىن كەلگەن بالا ساقچى بىلەن شاھنىياز ئاكام ئىكەنلىگىنى بىلدىم. توۋا، ئۇلار نىمىشقا مېنى 20-30كىلومىتىرچە يىراقلىقتىكى كەنت مەركىزىگە سولاپ قويدىكىنا؟ ئەجىبا ئۆز ئۆيىدە مەشرەپ ئويناش، ھاراق ئىچىشمۇ گۇناھمۇ؟

دەل شۇ چاغدا،ئۇلار يەنە پاراڭغا چۈشتى:

ـــ_نىمىلا دىگەن بىلەن، قوي ئوغرىلاش دىلوسى پاش قىلىندى. بىزمۇ غەمدىن قۇتۇلدۇق.

ـــ_ئاڭلىمىدىڭىزمۇ بائىس دىگەن ئاۋۇ قاۋان توڭگۈزنىڭ گىپىنى؟ مېنى ئېتىۋىتىڭلار. بولمىسا، سىلەرگە ئاراملىق يوق، دەۋەتمامدۇ ئۇ گىزەندە؟!

ـــ_ئاھاي دۇيجاڭ، مەن بارغۇ، ئاغزىدا شەھەر ئىلىپ، كۆتىدە مىلەڭزە قارىيدىغان نى-نى نوچىلارنى كۆرگەنمەن. قاراپ تۇرۇڭ،بىزنىڭ ساقچى بالىلار كەلگەندە، يەنە شۇنداق دىيەلەمدىكىن ئۇ؟!

ـــ_سىز بىلمەيسىز ئۇكام، بائىس دىگەن بىر توخۇ پوقى.ئۇنى ئاسانلىقچە ئىقرار قىلدۇرغىلى بولمايدۇ.

ـــ_ئۇنىڭغىمۇ مەيلى. پەقەت شېرىكلىرىنىڭ يىنىدىن چىققان 40-50مىڭ يۈئەن پۇل قولىمىزدا بولسا،ھەرگىزمۇ تىنىۋالالمايدۇ.

ـــ_بىراق بۇنچىلىك پۇل دىگەننى شوپۇر خەق كىراكەشلىك قىلىپمۇ تاپالايدۇ...

ـــ_نىمە دىدىڭىز؟ ــ شاھنىياز ئاكامنىڭ گىپى تۈگىمەيلا، بالا ساقچى ۋاقىراپ كەتتى ــ  ئەجەپ ئادۋۇكاتتەك گەپ قىلىسىزغۇ؟! بۇ گەپنى نىمىشقا شۇ چاغدا دىمىدىڭىز؟ ئەمدى بولغاندا، بۇنداق دىگەننىڭ نىمە پايدىسى؟! ئاڭلاڭ شاھنىياز دۈيجاڭ، مەن ھەممىنى سىزنىڭ دىگىنىڭىزدەك قىلدىم. سىز شۇ چاغدا،بائىس دىگەن قىمار ئوينايدۇ، ھاراق ئىچىدۇ، ئوغرىلىق قىلىدۇ، كەنتنىڭ باشقۇرۇشىغا بويسۇنمايدۇ، جاھاندىكى يامان ئىشلارنىڭ ھەممىنى ئاشۇ ھارامزادە قىلىدۇ، دىمىگەنمىدىڭىز؟ ئەگەر سىز بۈگۈن كەچتە بائىس نوچى قىمار ئوينىماقچى دىمىگەن بولسىڭىز، مەن ئۇنى تۇتامتىم؟! دىمەك، يىپ ئۇچىنى سىز بەرگەن.ئەمدى بولغاندا، تىنىۋالاي دەمسىز؟! بىلەمسىز، بۇ دىگەن يالغان گۇۋاھلىق بىرىش جىنايىتى. ئۇنىڭ ئۈستىگە،مەن دىگەن يىڭى كەلگەن. بىراق سىزچۇ؟ سىز دىگەن پاخپۇ كەنتىگە يەرلىك. ئەجىبا، سىز دىگەنلىرىڭىزدىن تېنىۋالماقچىما؟ مەن دەپ قوياي شاھنىياز دۈيجاڭ، كۆرىدىغان كۈنىڭىز بار تىخى...

ـــ_يا...ياق! مەن دىمەكچى، گىپىمىز بىر يەردىن چىقسۇن، ئۇكام .بولمىسا...

ـــ_ مۇنداق دىمەمسىز گەپ دىگەننى؟!

ئۇلار يەنە نىمىلەرنىدۇر دىيىشكىنىچە چىقىپ كىتىشتى.مەن شاھنىياز ئاكامنىڭ ئارقىسىدىن قاراپلا قالدىم: “توۋا دەيمەن،شاھنىياز ئاكام ئەسلىدە ئانامنىڭ ماجرانى پەسەيتىمەن دەپ مۇنداقلا دەپ قويغان گىپىنى تۇتىۋىلىپ، ساقچىنى باشلاپ كەپتىكەن. دادامنىڭ ئۇنى ‹‹ئالا قۇرساق››، ‹‹بەدنىيەت›› دىگەنلىرى توغرا بولۇپ چىقتىغۇ. دىمەك، شاھنىياز ئاكام ھەقىقەتەنمۇ تىلى باشقا، دىلى باشقا ئادەمكەن. ئۇ دادامنى ئوغرى دەپ چىقىشتۇرۇپتۇ. ھەتتا قوي ئوغرىسى قىلىپ، تۈرمىگە سولاشنىڭ كويىغا چۈشۈپتۇ. توۋا،ئۇ مېنىڭ شاھنىياز ئاكام شۇمىدۇر؟...”

شۇنداق خىياللار بىلەن ياتقىنىمدا، ئىشىك يەنە ئىچىلدى. قاپىقىمنىڭ يىرىلغان جايلىرى يېرىڭداپ، كىرپىكلىرىم بىر-بىرىگە چاپلىشىپ كەتكەنلىكتىن،مەن ئاپئاق بوشلۇقتىن باشقا ھېچنەرسىنى كۆرەلمىدىم. شۇنداقتىمۇ ئاياق تېۋىشىنى ئاڭلاپلا، ئىشخانىغا بىرنەچچە كىشى كىرگەنلىگىنى بىلدىم:

ـــ_ھىلىقى بائىسنىڭ ئوغلىما؟

ـــ_ھەئە،شۇ...

ـــ_تىخىچە ھۇشسىزما؟

ـــ_ھۇشىغۇ بار، لىكىن ئەسلىدىلا مۇشۇنداق ئەقلى كەم بالا...

ـــ_ ھېلىقى سەتراچ بالىما؟ ھەي، نىمىگە تۇتقانسىلەر بۇنى؟! ساراڭغا سوت يوق، سوراق تۈگىگەندە قويىۋىتىڭلار ئۇنى.

“توۋا، ماۋۇ شاھنىياز ئاكامنىڭ كۆتىگە ئۇرۇپلا، مېنى ئەقلى كەم دىگىنى قىززىق. ئەقلى كەم دىسە، ئۆزىنىڭ ئاشۇ دەلدۈش ئىنىسى ئاقنىيازنى دىسۇن. خەپ، بىر تويغۇزمىسام بىر كۈنى...”

دەل شۇ چاغدا، يەنە بىرسىنىڭ ئاۋازى ئاڭلاندى:

ـــ_بائىسنىڭ قىمار ئوينايدىغىنى بىلەتتۇق.لىكىن، ئوغرىلىق قىلىدىغانلىقىنى ئاڭلىماپتىكەنمىز. بۇ تەرىپى گۇمانلىقمۇ-قانداق؟

ـــ_ۋاي سوجاڭ،سوپى قېرىسا، موللا بولىدۇ. قىمارۋاز قېرىسا، ئوغرى بولىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئۇلارنىڭ يىنىدىن ئوغرىلىغان قويلارنى سېتىۋەتكەن پۇللىرى تولۇق تىپىلدى.

ـــ  ھەي شاھنىياز، كىم كۆرۈپتۇ ئۇلارنىڭ قوي ساتقىنىنى؟ قىنى، ئاشۇ قوينى سېتىۋالغان ئادەم؟ سېتىۋالغان قويلىرىچۇ؟ ھۆكۈم دىگەندە،پەرەز ئەمەس، ئىسپات ئاساس...

ـــ  شۇ تەرىپىنى ئويلاپ ــ_دىدى ھېلىقى بالا ساقچىمۇ ئۆزىنى ئاقلاپ ـــ_تىخى يىتەرلىك سوراق قىلمىدۇق.

ـــ يىتەرلىك سوراق قىلمىدۇق، دىگىن. بەللى، سەنچە بولغاندا، ئۇلارنى يەنە قانداق سوراق قىلىش كىرەك؟ مەسىلەن، ئاتا-بالا ئىككىسىنىڭ يۈز-كۆزلىرى ھەرە چىقىۋالغان گاچىدەك ئىششىپ كىتىپتۇ. يەنە تىخى ماۋۇ بالا ئىككى كۈندىن بىرى ئۆلۈكتەك ھۇشسىز  يىتىپتۇ. ئاۋۇ شوپۇرلارمۇ ئەرىز قىلىمىز دەپ توۋلاپ يۈرۈيدۇ. ئەجىبا،مۇشۇ قىلغىنىمىزمۇ يىتەرلىك ئەمەسما؟!

ئىشخانا بىردىنلا جىمىپ كەتتى. جىمجىتلىق ئىچىدە قەزغەزنىڭ شېرىقلىشى،چېۋىننىڭ ۋېژىلدىشى ئىنىق ئاڭلاندى. دىمەك، يىزىدىن كەلگەن ساقچىلار دىلو ماتىرىيالىنى كۆرۈۋاتقاندەك قىلاتتى.يەنە كىمدۇر بىرلىرى پەس ئاۋازدا كۇسۇرلىشىپ تۇراتتى. دەل شۇ چاغدا سەگەك ساقچى ياندۇرۇپ سورىدى:

ــ يەنە باشقىچە ئەھۋاللار بارمۇ؟

ـــ_يوق...ــ__دىدى ھىلىقى بالا ساقچى ــ لىكىن تۈنۈگۈن كەچتە ئۈچ- تۆت ئۆلۈك بۆرىنى ئۇچراتتۇق.

ـــ ئۆلۈك بۆرە؟

ـــ_شۇنداق، ھەممىسىلا ئۆلۈپتۇ. زەھەرلەنگەنمىكىن دىدۇق...

ـــ_نەدە؟

ـــ_ئىشەك-ئات داۋىنىغا چىقىدىغان يول ئىغىزدا.

مەن شۇندىلا قوزا گۆشىگە ئارىلاشتۇرۇپ، قارا تاشقا تېزغان چاشقان دورىلىرىنى ئىسىمگە ئالدىم: “توغرا،ئىشەك-ئات داۋىنىغا بۇرىلىدىغان دوقمۇش. مەن سېرىق قانچۇقنى چالا ئۆلۈك ھالەتتە دەل ئاشۇ يەردىن تاپقان. دىمەك، ئاشۇ يەردە سېرىق قانچۇق ۋە ئۇنىڭ تۆت كۈچۈگىنى بۆرە يەۋەتكەن.بۇنداق ئۆز قەۋمىگە ۋاپا قىلمىغان قانخورلارنىڭ ھايات يۈرگىنىدىن ئۆلگىنى ياخشى”.

_ـــ _زەھەرلەنگەن دىدىڭما؟

ـــ_شۇنداق،مازغاپ قۇسۈپ ئۆلۈپتۇ.

ـــ بۇ، مۇنداق ئىككى مەسىلىنى چۈشەندۈرىدۇ. بىرسى، بۆرىلەر زەھەرلەپ ئۆلتۈرۈلگەن. ئىككىنچىسى،ئۇلۇق يايلاقتىكى قويلارنى بۆرە يەۋەتكەن. شۇڭا...

_ـــ_ياق!_ـــ_دىدى ھىلىقى بالا ساقچى سەگەك ساقچىنىڭ گىپىگە ئالدىراش چۈشەنچە بىرىپ ـــ ئىشەك-ئات داۋىنى بىلەن ئۇلۇق يايلاقنىڭ ئارىسى 30نەچچە كىلومىتىر كىلىدۇ. شۇڭا بۇ بۆرىلەرنىڭ ئۇلۇق يايلاققا بارغانلىقى ناتايىن.ئۇنىڭ ئۈستىگە، 20نەچچە قوي دىگەن ئاز گەپ بولمىسا،نىمىشقا بىرەرمۇ يارىدار چارۋا تىپىلمايدۇ. شۇڭا دەيمەن، ئۇ قويلارنى ئىنىقكى، مۇشۇ بائىسلار ئوغرىلىغان.

_ــــ توغرا دەيسەن، ساڭا ھېچقانداق يارىدار چارۋا تىپىلمىدى. لىكىن ماڭىمۇ تىپىلماسلىقى ناتايىن.

شۇ گەپلەر بىلەن ئىشخانا يەنە جىمىپ كەتتى.دەل شۇ چاغدا، ئىشىك ئىچىلىپ،بىرسى ئالدىراشلا كىرگەندەك قىلدى. ئارقىدىن يەنە سەگەك ساقچى(مەن توختىماي ئۇنى-بۇنى سوراپ تۇرىدىغان ھېلىقى ساقچىنى شۇنداق ئاتىدىم) نىڭ ئاۋازى ئاڭلاندى:

__ـــ نىمە ئىش؟

ــــ_مېنى مەھەللە باشلىقى ئەۋەتكەنتى ...

مەن بۇ تونۇش ئاۋازدىن، ئۇنىڭ غېياس غىڭ ئىكەنلىگىنى بىلدىم.

ــــ__نىمىگە، نىمىگە ئەۋەتتى سېنى؟

_ ــــ_كېچىدىن يەنە 20 نەچچە قوي يوقالدى.

ـــ_نەدە؟

ــــ ئۇلۇق يايلاقتا.

ئىشخانا بىردىنلا پاتپاراق بولۇپ كەتتى. ھەممىلا كىشى غېياس غېڭدىن ئۆز ئالدىغا سۇئال سورايىتتى. بىرلىرى ئوغرى ئاللىقاچان  تۇتۇلۇپ بولغان ئەھۋالدا، يەنە يىڭى ئوغرىلارنىڭ پەيدا بولغىنىغا ئىشەنمىگەندەك قىلسا، بىرلىرى ئۇنداق ياكى مۇنداق پەرەزلەرنى قىلىشاتتى. دەل شۇ چاغدا، ھىلىقى سەگەك ساقچى غىياس غېڭدىن ئۈنلۈك ئاۋازدا سورىدى:

_ـــ  بىرەر ئېز ياكى يىپ ئۇچى سېزىلمىدىمۇ؟

ـــ قويلار سېرىق داۋان تەرەپكە مىڭىپتۇ. ئارىدا يەنە ئۈچ- تۆت ئىتنىڭ ئىزى بار ئىكەن.

ــ ئىتنىڭ ئىزى دىدىڭما؟

ــ ھەئە، بىراق دادام ئۇنى بۆرىنىڭ ئىزى دەيدۇ.

ــ بەللى، بەللى ــ دىدى سەگەك ساقچى ــ بىز بۆرە يوقاتقىلى ھازىرلا ماڭايلى. ھە راست، ئەركىنجان ساقچى،  ئىككى ئىشنى ھازىرلا بىجىرىۋەت. بىرسى، ماۋۇ ئادەملەرنىڭ ھەممىسىنى قويىۋەت. يەنە بىرسى،ئىدارىگە دوكىلات يوللاپ، قورال ئىشلىتىش تەستىقى بىجىر...

_ـــ_بىراق...

_ـــ_نىمە بىراق؟ سەن ھاماقەت بۇرنىڭغا يىمىگۈچە بولدى قىلمايدىغان ئوخشىمامسەن؟ مەن دەپ قوياي ئۇكا، بىزمۇ مۇشۇنداق ھۆكۈم ئاغدۇرلۇپ كىتىدىغان ئىشلارنى كۆپ كۆرگەن. شۇڭا دەيمەن، ئاۋۋال دىلونى پاش قىلايلى، ئاندىن توغرا-خاتا ئۈستىدە گەپ قىلايلى. قىنى، بايامقى ئىككى ئىشنى ھازىرلا بىجىرىۋەت...

شۇ گەپ بىلەن بىر-ئىككى كىشى ئىشخانىدىن ئالدىراشلا چىقىپ كەتتى. ئارقىدىن ئەسئەت لاخشىگىرنىڭ كىچىك بالىدەك يىغلىغان ئاۋازى ئاڭلاندى:

ـــ_ھۇ ئىتنىڭ بالىسى! خەپ توختاپ تۇر...ھۇ...ھۇ...ھۇ ... ھى...ھى...ھى...

كۆپ ئۆتمەيلا، ئالتە-يەتتىدەك ئادەم ئىشخانىغا بىراقلا كىرىپ كەلدى. كىمدۇر بىرسى كۆزۈمگە تىڭىپ قويۇلغان ياغلىقنى تۇتتى. تاماكا بىلەن ھاراق پۇرىقىدىنلا، ئۇنىڭ دادام ئىكەنلىگىنى بىلدىم.قارىسام، ساقچىلار ئارىسىدا تۇرغان غىياس غېڭ كۆزلىرىنى پاقىرىتىپ، ماڭا ھەيرانلىق بىلەن قاراۋىتىپتۇ. شۇ ئارىدا، ھىلىقى سەگەك ساقچى كۆزلىرىمنىڭ قەقەچلىرىنى تازىلاۋاتقان دادامغا ئۆزرە ئىيىتتى:

ـــ_كەچۈرۈڭلار بائىس ئاداش، ئۇقۇشماسلىق بوپتۇ.ئەگەر غىياسنىڭ خەۋىرى ۋاقتىدا كەلمىگەن بولسا، سىلەرنىمۇ قويىۋەتكىلى بولمايىتتى...

ـــ_بۇ گەپچە رەھمەت دىسەم بولغۇدەك-تە، سوجاڭ؟ ـــ__دىدى دادام زەردە بىلەن ـــ__شۇنچە يىل ياشاپتىمەن. خەقنىڭ ئاغزىدا دەسلەپتە پىيەنچۈك، كىيىن قىمارۋاز بوپتىمەن. مانا ئەمدى ئوغرى بولدۇم. ھەتتا مۇشتۇمدەك بالىمۇ ئوغرى دادىسىغا قوشۇلۇپ،ئۆلگۈدەك تاياق يىدى. ئەجىبا، بۇنىڭغىمۇ رەھمەت دەيمەنما؟ ياق! مېنىڭ بەزىلەر بىلەن قىلىشىدىغان ھىساۋاتىم بار تىخى...



8



كۈدە جىلغىسى ئاۋالقىدەكلا تىپ-تىنچ ئىدى. چوپانلار خالاستان ۋادىسىدا بۇرۇنقىدەكلا مال-چارۋىلىرىنى ئوتلىتىپ يۈرەتتى. تىك قىيادا تۇرۇپ قارىسام، تاغ يولىدىكى ماشىنىلار خۇددى ئۇۋىسىغا يىمەكلىك توشۇۋاتقان ھاشار چۈمۈلىسىدەك بىرىنىڭ ئارقىسىدىن بىرىسى ئەگىشىپ كىلەتتى. ئالا بۇيناقمۇ بۇرۇنقىدەكلا تېمەن ۋە شوخ ئىدى.ئۇ مەن بىلەن تىنىمسىز ئوينىشاتتى. گاھ يولۋاستەك ئىتىلىپ كىلەتتى-دە، مېنى خۇددى ھاپلا قىلىپ، يەۋىتىدىغاندەك ئەلپازدا ئاغزىنى يۈزۈمگە تەككۈزەتتى. ئارقىدىن بۇرۇلۇپلا شوخلۇق بىلەن پاررتىدە قاچاتتى.گاھ چاپىنىمنىڭ يىڭىنى چىشلەپ،ئىككى تەرەپكە كۈچەپ سىلكىيىتتى. گاھ ئادەمگە ئوخشاش ئىككىلا پۇتۇمنى كاپپىدە قىسىۋىلىپ، جىم تۇر دىگەن مەنىدە سۈرلۈك خېقىرايىتتى.

لىكىن بۇ ئىشلارمۇ مېنى پەقەتلا خۇشال قىلالمايىتتى. چۈنكى بىز كەنت مەركىزىدىن قايتىپ كەلگەندىن بۇيان، دادامنىڭ مىجەزى تىخىمۇ ئوساللىشىپ كەتكەن ئىدى. نىمىلا قىلسام،ئۇ ماڭا ھەمىشە ئاچچىق تىل سالاتتى. ئانامغىمۇ تۈزۈكرەك بىرەر ئىغىز گەپ قىلمايىتتى.خۇددى بىرىسىنى كۈتىۋاتقان ئادەمدەك پات-پاتلا دۆلەت تاشيولىغا تاقەتسىزلىك بىلەن قارايىتتى. تۇرۇپلا ئاشخانىنىڭ ئالدىدىكى سەيناغا چىقىۋىلىپ، ئۇياق-بۇياققا توختىماي ماڭاتتى. بەزىدە ئاشخانىغا تاماققا كەلگەن ئىشلەمچىلەرنى، بەزىدە تاماق پۇلىنى نېسى قويغان چوپانلارنى، ھەتتا ماشىنا سۈرئىتىنى ئاشۇرۇپ ھەيدىگەن شوپۇرلارنىمۇ يەتمىش پۇشتىغىچە چالا قويماي تىللاپ چىقاتتى. مۇبادا بىرەرسى دادامنىڭ بۇ مىجەزىنى بايقىماي، تىل قايتۇرۇپلا قالسا، ھالىغا ۋاي! مۇشۇنداق كىچىككىنە ئىشلار ئۈچۈنمۇ،ئۇ بىچارىلەرنىڭ ئاغزى-بۇرنى شاتۇتتا بويىغاندەك قىپ-قېزىل قان بولاتتى. بۇلارنىڭ سەۋەپچىسى يەنىلا شاھنىياز ئاكام ئىدى. چۈنكى ئۇ دادامنى خاتا ھالدا ئوغرى تۇتۇپ، ئۇۋالچىلىققا قويغان ئىدى. شۇ سەۋەپلىك مەھەللىدىكى كىچىك بالىلارمۇ دادامنى تېرىكتۈرۈپ، ‹‹بائىس ئوغرى!›› دەپ تىللايدىغان بولۇشتى. بۇنداق چاغلاردا، دادام تاش بولامدۇ ياكى توقماق بولامدۇ، ئىشقىلىپ، قولىغا چىققانلىكى نەرسىلەرنى كۆتۈرۈپ، ئۇلارنى قوغلايىتتى. بىرلىرىنى بىرەر-ئىككىنى ئۇراتتى، بىرلىرىنىڭ ئانىسىنى ئاختۇرۇپ، راسا تىللايىتتى. ئاخىرىدا يەنىلا شاھنىياز ئاكامنىڭ ئۆيىگە نەپرەتلىك نەزەردە قارايىتتى. لىكىن بۇنداق قارىغىنىنىڭ ھېچقانداق پايدىسى يوق ئىدى. چۈنكى شاھنىياز ئاكام ئالتۇن يايلاقتا ئوغرى تۇتۇش بىلەن ئاۋارە ئىدى.

شۇ كۈنى ئەتتىگەندە، ئالا بويناق قەھرى بىلەن قاۋاپ كەتتى:

ـــ_ھاۋ!ھاۋ!ھاۋ...

مال ئىگىسىنى دورىمىسا ھارام. ئالابويناقمۇ چوڭ بولغانسېرى ئانىسى سېرىق قانچۇققا ئوخشاش ئاچچىغى كەلسىلا ھەمىشە ئوتۇن بولامدۇ،زەنجىر بولامدۇ، قارا قويۇق غاراسلىتىپ چىشلەيىتتى.لىكىن ئاشخانىغا ئادەم كىرسىلا،بىزنىڭ خىرىدارىمىز ئىكەنلىگىنى بۇرۇندىنلا بىلىدىغاندەك پەسكويغا چۈشەتتى. بىراق بۇ دۆرەم ئاغزى بىسىلماي قاۋاشقا باشلىدى.

ـــ_ھاۋ! ھاۋ! ھاۋ...

كۆپ ئۆتمەي دەرۋازا يىنىك چىكىلدى.مەن دەرۋازىنى ئىچىشقا كىتىۋىتىپ،ئىختىيارسىزلا توختاپ قالدىم. چۈنكى يىقىنقى بەش كۈندىن بىرى، دادام بىلەن ئۇنىڭ شوپۇر ئاغىنىلىرى يەنە قىمارغا تەككەن بولۇپ،  ئۇ يەرگە ناتونۇش كىشىلەرنى باشلاپ كىرىشكە بولمايىتتى. شۇڭا خەۋەر قىلىۋىتىش ئۈچۈن دەرھال ئارقامغا ياندىم. بىراق بىر- ئىككى قەدەم ماڭا- ماڭمايلا، بىرسىنىڭ چاقىرغان ئاۋازى ئاڭلاندى:

ـــ مىرئەھمەت! ھەي مىرئەھمەت...

ئاڭلاپلا، بىشىمدىن بىر قاپاق سوغۇق سۇ قۇيغاندەك ئەندىكىپ كەتتىم. چۈنكى بۇ شاھنىياز ئاكامنىڭ ئاۋازى ئىدى.ئۇ ئۈچ- تۆت كۈنلەرنىڭ ئالدىدا، يىزىلىق ساقچىخانىدىكىلەر بىلەن ئۇلۇق يايلاققا بۆرە تۇتقىلى كەتكەن ئىدى. ئەمدىلىكتە ئۇنىڭ ئالۋاستىغا ئوخشاش بوسۇغىمىزدا لوڭڭىدە پەيدا بولۇشى ھەرگىزمۇ ياخشىلىقنىڭ بىشارىتى ئەمەس ئىدى.

ئارىسالدى بولۇپ تۇرغىنىمدا، شاھنىياز ئاكام يەنە چاقىردى:

ـــ_مىرئەھمەت، داداڭنى چاقىرىۋەت، بالام...

” تۇفى! كىم سىنىڭ بالاڭكەن؟ ھۇ بەدنىيەت ئالا قۇرساق، يىتىم قالساممۇ، سىنىڭدەك قاراكۆڭۈل ئادەمگە بالا بولماسمەن...  

دەل شۇ چاغدا، ياتاق ئۆينىڭ ئىشىگى ئىچىلىپ، ئاۋۋال لاخشىگىر، كىيىن دادام، ئاخىرىدا زىلالىدىن ئاكام بىلەن ھىلىقى ئاۋاق شوپۇر قاتارلىشىپ چىقىپ كەلدى. لاچشىگېر كىتىۋىتىپ،سۆڭگىچىگە ئىسىۋالگان پىچىقىنى باشقىدىن سىلاپ قويىۋىدى، نىمىشقىدۇر يۈرۈگۈم جىغغىدە قىلىپ كەتتى. دىگەندەكلا، ئۇ ھەممىىنىڭ ئالدىدا ئىشىكنى ئاچتى-دە،شاھنىياز ئاكامغا سوغۇق تەگدى:

_ـــ _ھە ،يەنە نىمە دەپ كەلدىڭلا سوكال دۈيجاڭ؟

ئاق سېرىق ئادەم قېزىرىدىغان بولسا، قان سېيرىتمىغان ئۆپكىدەك سەتلىشىپ كىتىدىكەن.شۇ تاپتا، شاھنىياز ئاكام ئوڭايسىزلانغىنىدىن قۇلاقلىرىغىچە قىزىرىپ كەتتى. شۇنداقتىمۇ، كۆرۈشۈش ئۈچۈن قائىدە بويىچە قولىنى لاخشىگىرگە سۇندى. لاخشىگىرمۇ خوش ياقار، خوش ياقماس ھالەتتە ئۇنىڭغا قول بەردى. لىكىن كۆرۈشۈش نۆۋىتى دادامغا كەلگەندە، قولىنى چىقىرىپمۇ قويماستىن،شاھنىياز ئاكامغا ھومايدى. دادامنىڭ نەپرەتلىك كۆزلىرىگە قاراپ، پۈتۈن بەدىنىمنى تىترەك باستى. ئوڭايسىزلانغان شاھنىياز ئاكام دۇدۇقلاپ تۇرۇپ،سۆزلىدى:

ـــ_يەنە ماۋۇ مىھمانلار توغرىسىدىكى گەپ. تۈنۈگۈن كەچتە كۈدە جىلغىسىدا قىمار سورۇنى باشلىنىپ كەتتى دەپ خەۋەر بىرىپتىكەن. شۇڭا...

ـــ_شۇڭا يەنە نوچىلىق قىلغىلى كەلدىم-دە؟ ئىيتە شاھنىياز، سەن يەنە نىمە قىلماقچى؟ خەتنىلىگىمنى باشقىدىن كېسەمسەن؟ ياكى بۆرە ئاتقاندەك ۋاڭلا قىلىپ ئاتەمسەن؟ بۇ گەپنى زادى قايسى ئالا بۆرەك، تۇزكور دەپتۇ؟ ئۇلار نىمىشقا مەن بىلەنلا قالىدىكەن؟ ياكى مەن ئۇلارنىڭ ئارپىسىنى خام ئورۇپتىمەنمۇ؟  ۋەياكى ئۇلۇق يايلاققا كەتكەندە بىشىغا لاتا ئارتىپتىمەنمۇ؟ ھۇ ئانىسىنى دادىسىغا چاقمىسا،ھارام بولىدىغان غالچىلار! ھۇ بىر نان تاپسا، يېرىمىدا داپ چالىدىغان قەلەندەرلەر...

دادامنىڭ ئۇزاقتىن بىرى يىغىلىپ قالغان ئاچچىغى بىراقلا پارتىلاپ چىققاندەك قىلاتتى.ئۇ مەھەللىدىكى ھەممە كىشىنى كۆرسۇن دىگەندەك چوڭ يولغا چىقىپ، ئوڭ قولى بىلەن بىلىنى تىرەجەپ، سول قولىنى شاھنىياز ئاكامنىڭ بۇرنىغا جۆنەپ، ھەدەپ تىللايىتتى.بەزىدە يەرگە كۈچەپ تىپەتتى. شاھنىياز ئاكام دادامنىڭ مۇشۇنداق دەيدىغىنىنى ئويلاپ قويغاندەك بىر كۈلۈپ، بىر قىزىرىپ،جىملا قاراپ تۇراتتى.

ماڭا ئايان.بۇنداق چاغلاردا دادامغا نەسىھەت قىلغاننىڭ قىلچە پايدىسى يوق. ئەكىسچە، ئۇ تىخىمۇ ئەزۋەيلەپ كىتەتتى. شۇڭا ئۇ تىرىككەندە، ھېچكىمنىڭ چاتىغى بولمايىتتى. بىراق بۇ قىتىمقى ئەھۋال باشقىچە ئىدى. چۈنكى دادام چوڭ يولغا چىقىۋىلىپ،پاخپۇ كەنتىنىڭ مۇدىرى، يىزىنىڭ بۆرە يوقۇتۇش ئۈلگىسى، كۈدە جىلغىسىدىكى ھەممە كىشى ئىتىراپ قىلغان شاھنىياز دۈيجاڭنى كىچىك  بالىنى تىللىغاندەك تىللاۋاتاتتى.شۇ سەۋەپتىن مەھەللىدىكىلەرنىڭ ھەممىسى ھەيرانلىق بىلەن قاراپلا قالغان ئىدى. بۇنداق ئەھۋالدا، شاھنىياز ئاكام بەكلا تەڭ قىسلىقتا قالغان بولۇپ، قۇلاق يوپۇرۇپ جىم تۇرسا، كەنت مۇدىرىغا لايىق يۈزى قالمايىتتى.جىم تۇرمىسا،ئىش چىڭىغا چىقاتتى. دەل شۇ چاغدا، ئاشخانىدىن پايپاسلاپ چىققان ئانام يەنىلا شاھنىياز ئاكامغا يىلىندى:

_ـــ_ئوبدان شاھنىياز، بۈگۈن ئىغىرلىق قىلىڭ. ھەرقانچە ئاچچىغىڭىز كەلسىمۇ، بۇ ساراڭ بىلەن تەڭ بولماڭ. تىزراق كىتىڭ...

شاھنىياز ئاكام بىردەم ۋاقىراپ- جاقىراپ تۇرغان دادامغا، بىردەم كىچىك بالىلاردەك يىغلامسىراپ تۇرغان ئانامغا قارايىتتى. ئۇنىڭچە بولغاندا، ئانامدەك كۆڭلى-كۆكسى كەڭ، ئاق كۆڭۈل ئايالنىڭ گىپىنى ئاڭلىمىسا بولمايىتتى. شۇڭا شاھنىياز ئاكامنىڭ چىرايىغا ئاستا، ئاستا كۈلكە يۈگەردى. دىمەك، جىدەل بىسىقىپ قالايلا دەپ قالغان ئىدى.

ــــ_ھەي ئاداش —__دەپ ۋاقىرىدى خىلىدىن بىرى تاماششا كۆرۈپ تۇرغان لاخشېگىر ـــ__ئىت دىگەننىمۇ كەت دىسە، كىتىدۇ. نىمانداق ئىنەك كالىنىڭ پىتىدەك چاپلىشىپلا تۇرىسەن. ماڭە،كەت!

ئۇ شۇنداق دەۋىتىپ، شاھنىياز ئاكامنىڭ گەدىنىگە قاسسىدە بىر شاپىلاق ئۇرىۋىدى، ئىش چىڭىغا چىقتى. جۇدۇنى ئۆرلەپ ئاران تۇرغان  شاھنىياز ئاكام بىردىنلا بۆرىگە ئوخشاش شاققىدە ئىتىلىپ كەلدى-دە، لاخشېگىرنىڭ ياقىسىدىن تۇتۇپ، دېرقايتىپ سۆرىدى. گەپنى چوڭ قىلغىنى بىلەن، لاخشېگىر چاغلىقلا نىمىكەن. بىردەمدىلا قارىسى كىچىك، ئېقى چوڭ كۆزلىرى پىيالىدەك يوغىناپ،لاسسىدە بوشاپلا كەتتى. بىچارە ئانام شاھنىياز ئاكامغا داۋاملىق يىلىندى، يالۋۇردى. لىكىن پايدىسى بولمىدى:

_ـــ_ياق، بۇ ئوغرىغا كۆرگۈلۈكىنى كۆرسىتىمەن!

ئوغرى دىگەن مۇشۇ سۆز سەۋەبلىك قەلبى دەرتكە توشۇپ كەتكەن دادام دەل شۇنى كۈتۈپ تۇرغاندەكلا، شاھنىياز ئاكامنىڭ يۈزىگە قارىتىپ گاچچىدە سالدى. تۇيۇقسىز ئۇرۇلغان مۇشىت زەربىسىدىن شاھنىياز ئاكام يەرگە گۈپپىدە چۈشتى. شۇنىڭ بىلەن بىر مەيدان قانلىق ئېلىشىش باشلاندى. ئەسكەر دىگەن ھامىنى ئەسكەر. يامغۇردەك مۇشت- پەشۋالار ئارىسىدا قالغان شاھنىياز ئاكام ئاخىرى ئۆزىنى ئوڭشىۋىلىپ،قايتۇرما ھۇجۇمغا ئۆتتى. دادام قەھرى بىلەن ئۇراتتى، لىكىن ئۇرغان مۇشتى كۆپىنچە بىكارغا كىتەتتى. شاھنىياز ئاكام ئۆزىنى قاچۇرۇپ، ئالدىرىماي ئۇراتتى. لىكىن ئۇرغانلىرى ياڭاق چاققاندەك قاس- قۇس قىلىپ، دادامنىڭ بۇرنىغىلا تىگەتتى. ئەمدىلىكتە ئىككىلا نوچى خىلىلا بىسىقىغا چۈشكەن بولۇپ، تاغلىقلارنىڭ ئەنئەنىۋى مۇشىتلىشىش قائىدىسى بۇيىچە يەكمۇ-يەك مۇشتلىشاتتى. بىردەمدىلا دادامنىڭ يۈز- كۆزلىرىمۇ قانغا بويالدى. لىكىن ئۇنىڭ مۇشتى يەنىلا ئىنتايىن تورلۇق بولۇپ، بىرلا ئۇرسا، بىچارە شاھنىياز خۇددى شاختىن تۆكۈلگەن ئۆرۈكتەك يەرگە پوك! پوك! قىلىپ، يىقىلىپ چۈشەتتى. كىمنىڭ يىڭىدىغىنى، كىمنىڭ يىڭىلىدىغىنىغا بىرنىمە دىيىش ھەقىقەتەن تەس ئىدى. دەل شۇ چاغدا، چەتتە تۇرۇپ، تاماششا كۆرۈۋاتقان لاخشېگىر ئەنجان خورىزىدەك ئىككى سەكرەپلا ئىتىلىپ كەلدى- دە، شاھنىياز ئاكامنىڭ يۈزىگە گۈسسىدە قىلىپ، بىرنى ئۈستى. شاھنىياز ئاكام گولۇپپىدە يىقىلدى-دە، قايتا تۇرالماي قالدى. دادام تىخىچە شاھنىياز ئاكامنى دەسسەپ، تىپىۋاتقان لاخشىگىرنىڭ كوكۇلىسىدىن كاپپىدە تۇتتى-دە، ئۇنى سۆرىگەن پىتىچە ئۆيگە ئىلىپ ماڭدى.ئارقىدىن گەپدان زىلالىدىن ئاكامنىڭ ئاۋازى ئاڭلاندى:

ـــ_قالتىس! قالتىس... بۇنداق مۇشتلىشىش دىگەننى پۇل خەجلەپمۇ كۆرگىلى بولمايدۇ. ئوغۇل بالىكەن ھەر ئىككىلىسىلا...ھا...ھا...ھا...ھى...ھى...ھى... بولدى، بولدى. ئەمدى ئەكىتىڭلار ماۋۇ شاھنىياز دۈيجاڭنى.

شۇ گەپ بىلەن، نە كۈلۈشىنى، نە يىغلاشنى بىلمەي ھاڭۋېقىپ تۇرغان چوپانلار شاھنىياز ئاكامنى يۆلەشتۈرگىنىچە كىتىپ قىلىشتى. كىيىنكى چاغلاردا كىشىلەر ئارىسىدا ھېكايە بولۇپ سۆزلەنگەن، مېنىڭ خاتىرەمدە مەڭگۈلۈك ئەسلىمىگە ئايلانغان بۇ ئۇنتۇلماس دۇئىلمۇ ئاخىرلاشتى.

ئەتىسى تاغ يولى ئىچىلغانلىقتىن، مىھمانلرىمىز ئالدىراشلا يولغا چىقتى. مەن ئۇلارنىڭ بۇنچە ئالدىراپ مىڭىشىنى سودا-سېتىق ئىشلىرى ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى شاھنىياز ئاكامنىڭ ئادەم باشلاپ كىلىشىدىن قورقىنى دەپ چۈشەندىم. شۇنداقتىمۇ، ئۇلارنىڭ كەتمەكچى بولغانلىقى ئۈچۈن، ئىچىمدە خۇشال بولدۇم.

ـــ_ھېساپلىق دوست ئايرىلماس ـــ_دىدى لاخشېگىر دادامغا بىر تۇتام پۇلنى تەڭلەپ تۇرۇپ_ـــ_ ئەپ قوي ئاداش، خۇدا خالىسا، يەنە كىلەرمىز...

دادام دەسلەپتە پۇلنى ئالغىلى ئۇنىمىدى. بىراق گەپدان زىلالىدىن ئاكامنىڭ سۈيلە-سالا قىلىشى بىلەن نۇرغۇن كۆڭۈلسىزلىكلەرنى تېرىغان پۇل ئاخىرقى ھىساپتا لاخشىگىرنىڭ قولىدىن يەنە دادامنىڭ قولىغا ئۆتتى.



9



سەھرالىقلارنىڭ قەلبى ئېكىن يەرگە ئوخشايدۇ. ئۇلار يەرنى ھېلىدىن-ھېلى ئاغدۇرۇپ، چاناپ، تىتما-تىتما قىلىۋىتىدۇ. ئاخىرىدا يەنە پەرۋىشلەپ، ئوغۇتلاپ،ئوخشاشلا ھوسۇل ئالىدۇ. شۇڭا ئاچچىغى كەلگەندە، ئۇلارنىڭ كۆزىگە ھېچنىمە كۆرۈنمەيدۇ.ئاچچىغى يانغاندا،ئۇلار ھېچكىمگە ئاداۋەت تۇتمايدۇ. شاھنىياز ئاكام بىلەن دادام ئوتتۇرسىدىكى ماجرامۇ سۈكۈت ئىچىدە تىزلا ئۇنتۇلۇپ كەتتى.گەرچە شۇ قىتىمقى جىدەلدىن كىيىن،نۇرغۇن تاغلىقلار شاھنىياز ئاكامنى ئادەم باشلاپ كىلىپ، يەنە بائىسنىڭ ئەدىۋىنى بىرىدۇ دىيىشكەن بولسىمۇ، لىكىن ئۇ ئۇنداق قىلمىدى. مەن بۇنىڭغا قاراپ،‹‹شاھنىياز ئاكاممۇ ئوغۇل بالا ئىكەن›› دەپ ئويلاپ قالدىم.بىراق دادام شۇ قىتىمقى ئىشتىن كىيىن،گەپ- سۆزسىزلا يۈرۈيدىغان باشقىچىلا بىر كىشىگە ئايلىنىپ كەتتى.ئۇ كۈن بويى ھاراقلا ئىچەتتى. مەن ئۇنىڭ ھاراقنى كۆپ ئىچىدىغان ئادىتىنى بىلگەچكە، بۇنى ئارتۇقچە ئويلاپمۇ كەتمىدىم.

شۇ كۈنلەردە،بازاردا بۆرە تېرىسى پۇلغا چىقىپ، يايلاقنىڭ ھەممىلا يىرىدە بۆرە يوقۇتۇش دولقۇنى كۆتۈرۈلگەن ئىدى. شاھنىياز ئاكاممۇ ئالتۇن يايلاقتىكى مال- چارۋىلىرىغا قارايدىغان ئىشنى ئىنىسى ئاقنىيازغا تاپشۇرۇپ، خوشنا يايلاقلارغا بۆرە تۇتقىلى كەتكەن ئىدى. ئۇلارنىڭ كۈدە جىلغىسىدىكى ئاقساق- چولاق قويلىرىغا قارايدىغان ئىش تەبىئىلا پاتىمەگە قالغان بولۇپ، ئىككىمىز بۇرۇنقىدەكلا قويلىرىمىزنى بىرگە باقاتتۇق. مەن كەچقۇرۇنلىرى ئالا بويناقنى ئەگشتۈرۈپ، قوتاندا تۈنەيىتتىم. چوپانلارنىڭ توپلىشىپ بۆرە ئوۋلاشلرى ئۈنۈمىنى كۆرسەتكەنلىكتىن، يايلاق خىلىلا تىنىچلىنىپ قالغان ئىدى. كېچىلەردە دۆلەت تاشيولىدىكى ماشىنىلارنىڭ ئاۋازىدىن باشقا ھېچقانداق غەيرى ئاۋاز ئاڭلانمايىتتى. تائاپخورلار قاياققىدۇر يوقالغان بولۇپ، كىسەللىك بىلەن ئۆلۈپ قالغان بۇغا-كىيىكلەرنىڭ گۆشىمۇ دالىلاردا سېسىپ، قۇرۇتلاپ كىتەتتى.مۇشۇنداق تىپ- تىنچ  ئەھۋالدىمۇ ئالا بويناق نىمىشقىدۇر بوينىنى ئاسمانغا سوزۇپ، توختىماي ھوۋلايىتتى. سوزۇق ئاۋازى بىر قارىسام، بۆرىنىڭ ھوۋلىشىغا ئوخشايىتتى. بىر قارىسام، ئەركەك ئىتلارنىڭ ھەمراھ ئىزدىگىنىگە ئوخشايىتتى.بىراق ئۇ  تىخى كۈچۈك بولغاچقا، ھەمراھ ئىزدەيدىغان يىشىغا يەتمىگەن ئىدى. شۇڭا زىرىكىپ قاپتۇ دەپ ئويلاپ، ئۇنى قۇلۇنباغلار جىلغىسى تەرەپكە باشلاپ باراتتىم-دە، باغلاقتىن بوشىتىۋىتەتتىم. بۇنداق چاغلاردا ئۇ ئۇزۇن تىلىنى ساڭگىلاتقان پىتىچە ئىگىز- پەس تاغ يوللىرىدا ئۇچقاندەك چاپاتتى. ئۇنىڭ يۈگرۈپ كىتىۋاتقان چاغدىكى ھالىتىدىن قۇلاقلىرى ئۇچلۇق،قۇيرۇقلىرى نوغۇچتەك ئۇزۇن ئاشۇ  كۈلرەڭ بۆرىلەرنى كۆرگەندەك بولاتتىم. ئىھتىمال، ئۇنىڭ تۈن بويى توختىماي ھوۋلىشىمۇ، نەسىل  ئالاھىدىلىگى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولسا كىرەك.

قوتاندا مال- چارۋىلارغا قاراپ،تۈنىگەن چاغلىرىمدا،ھەمىشە پاتىمە توغرىسىدا خىيال قىلاتتىم. تىزراق چوڭ بولۇشنى، ئۇنىڭ بىلەن يالغۇز ئۇچرۇشىشنى، ئۇنىڭ ئاق يۈزىنى ئالقىنىم ئارىسىغا ئىلىپ، تومۇچۇق ئۆز باچكىسىغا دان بەرگەندەك قېنىپ، قېنىپ،خۇماردىن راسا چىققۇدەك سۆيۈشنى ئويلايىتتىم. تۇرۇپلا، ئۆزەمنىڭ مۇشۇنداق ھاياسىز خىياللاردا بولغىنىم ئۈچۈن خىجىل بولاتتىم. بىراق خىجىللىق ھامان ھېلىقىدەك ھىس-تۇيغۇلىرىم ئالدىدا بەكلا ئاجىز كىلەتتى. مەن پاتىمەنى پەقەت مەن ئۈچۈنلا يارالغاندەك ھىس قىلاتتىم. بولغۇسى ئايالىمنى، تىخى تۇغۇلمىغان بالىلىرىمنى ھەمىشە پاتىمەگە باغلاپ، تەسەۋۋۇر قىلاتتىم. خىيالىمدا پاتىمەنىڭ پىشىگە ئىسىلىپ، ئۇنى‹‹ئانا!ئانا...››دەپ چاقىرىپ يۈرگەن نۇرغۇن قارا كۆز بالىلارنى تەسەۋۋۇر قىلاتتىم. يىقىندىن بىرى، پاتىمەمۇ نىمىشقىدۇر بەكلا پەرىشان يۈرەتتى. گەپ سورىسام، جاۋاپ بىرەتتى. سورىمىسام،ھەمىشە ئاشۇنداق مۇڭلىنىپ يۈرەتتى.

  بىر كۈنى كەچتە، قوي بىقىۋىتىپ، پەس ئاۋازدا ناخشا ئىيىتتىم:

لاچىن قونمىغان تىرەك،

سويما سالمىغان پىلەك.

ئون بەش ياشتا يار تۇتۇپ،

يارغا قانمىغان يۈرەك...

بىلىدىغىنىممۇ شۇنچىلىكلا ئىدى. لىكىن نىمىشقىدۇر بەكلا ھىسسىياتلىق ۋە مۇڭلۇق ئىيىتتىم. ئىيتقانسېرى پاتىمەگە بولغان ھىس-تۇيغۇم، دادام بىلەن شاھنىياز ئاكاملارنىڭ ئىككىمىزگە تىپىپ بەرگەن كۆڭۈلسىزلىكلىرى، يەنە تىل بىلەن دىيىشكە مۈمكىن بولمايدىغان ئازاپلىرىم ئىسىمگە كىلىۋىلىپ، كۆزلىرىمگە ياش كەلدى...

ـــ_مىرئەھمەت...

ـــ__ھە...

ــــ_سەن بەكلا ئاق كۆڭۈل-ھە؟

ــــ_قانداق دەيسەن؟

ــــ_نىمىشقا رەنجىشنى،ئاداۋەت تۇتۇشنى بىلمەيدىغانسەن؟

ــــ_قانداق دەيسەن؟

ـــ_غىياستىن ئاڭلىسام،دادام سېنى ئۇرغۇزىۋىتىپتۇ...

شۇنداق دەۋىتىپ، ئۇنىڭ كۆكۈش كۆزلىرى مۆللىدە ياشقا تولدى- دە، ئۆزىچىلا گەپ قىلالماي قالدى. مەنمۇ ئۆزەمنى ئارانلا تۇتۇپ تۇراتتىم.دەل شۇ چاغدا، ئۇ ئازاپ بىلەن ئۆكسۈپ، ئۆكسۈپ يىغلىۋەتتى. يىغلىغانسېرى شۇ قەدەر ھەسرەتلىك يىغلايىتتىكى، مەن تەمتىرىگىنىمدىن نىمە قىلارىمنى بىلەلمەي قالدىم. بىر چاغدا، ئۇ ئىختىيارسىزلا ماڭا ئۆزىنى ئاتتى. گەرچە ئۇ مەندىن ئىككى ياش چوڭ بولسىمۇ، لىكىن مەن ئەسلىدىنلا بىر شادىپاچاق بالا بولغىنىم ئۈچۈن قۇچاقلاشقان چىغىمىزدا بوي-بەستىمىز خۇددى ئۆلچەپ كەسكەندەك بىر-بىرىمىزگە تەپمۇ-تەڭ كەلدى.ئۇنىڭ ئەمدىلا كۆتۈرۈلگەن بىر جۈپ يۇمران كۆكسى مەيدەمگە يىقىلغاندا، قەلبىمدە بىردىنلا بىر خىل ياۋايى ئىستەكلەر قوزغىلىپ، مېنى تىخىمۇ قاتتىق قۇچاقلاشقا، ھەتتا ئىككى تەن ئارىسىدا قىلچىمۇ بوشلۇق قالدۇرماسلىققا ئۈندەيىتتى. لىكىن مەن يەنىلا قورقۇپ، جىددىلىشىپ تۇراتتىم. بەدىنىمدىن چىپىلداپ،سوغۇق تەر قۇيۇلاتتى...

ـــ_ھاۋ! ھاۋ...

ئالا بويناقنىڭ تۇيۇقسىزلا قاۋىشى بىلەن، پاتىمە ئېسىنى يىغدى-دە، مېنى كۈچەپ ئىتتىرىۋىتىپ، يۈزىنى ئالقىنى بىلەن توسىغىنىچە دەريا بويىغا قاراپ يۈگەردى. مەن ئۇنىڭ ئارقىسىدىن قارىغان پىتىمچە: “دادام بىلەن شاھنىياز ئاكام كىچىگىدە بىللە ئويناپ، بىللە چوڭ بوپتىكەن. شۇنداق تۇرۇقلۇق، چوڭ بولغاندا نىمىشقىدۇر رەقىپلەرگە ئايلىنىپ كەتتى.ئەگەر قېرىنداشلارغا ئوخشاش ئىنىق، ئىجىل ئۆتكەن بولسا،نەقەدەر ياخشى بولار ئىدى-ھە؟...” دەپ ئويلىدىم.

شۇ كۈنى كەچتە ئادىتىمىز بويىچە قويلارنى دەريا بويىدا سۇغاردۇق. ئاندىن كەتمەكچى بولۇپ، پادىلارنى قوتان تەرەپكە ھەيدىدۇق. لىكىن ھەمىشە جىلغىدا قۇرۇق قالغان شاپ بىلەن قۇرساق توقلاپ ئادەتلىنىپ كەتكەن بۇ جانۋارلار دەريا بويىدىكى شىۋاق ھېدىنى ئىلىپلا زادىلا ماڭغىلى ئۇنىمىدى. بۇنداق پاكار چۆپلەردە قۇرساق تويمايىتتى. شۇڭا ئۇلارنى يەنىلا قوتان تەرەپكە ھەيدەپ ماڭدىم. لىكىن پادىنىڭ ئارقىسىدىن ھەيدىسەم، باش تەرىپى چىچىلىپ كەتتى. باش تەرىپىنى بىر يەرگە يىغسام، ئاخىرى يەنە چىچىلىپ كەتتى. جىلە بولۇپ، پاتىمەگە قارىسام،ئۇ يەنىلا دەريا قىنىدىكى چوخچىيىپ تۇرغان بىر ئاق تاشتا ئولتۇرۇپ، خىيالغا كىتىپتۇ. ئۇنىڭ تۇرقىغا قاراپ غۇژژىدە ئاچغىم تۇتتى-دە، ئارقىسىدىن ئاستا كىلىپ، شالاققىدە قىلىپ سۇ چاچتىم. چۆچۈپ كەتكەن پاتىمە تىرىككىنىدىن قۇلاقلىرىغىچە قىزىرىپ كەتتى. مەن شۇندىلا ئۇنىڭ چىراي- شەكلى، خۇي- پەيلى جەھەتتىنمۇ دادىسى شاھنىياز ئاكامغا قۇيۇپ قويغاندەك ئوخشايدىغانلىقىنى سەزدىم: “بوپتۇلا، تاز بولساڭ قۇلاققىچە دەپتىكەن. نىمىلا بولسا بولسۇن، سېنى بۈگۈن سۇغا چۈشكەن مۈشۈكتەك راسا بىر سەتلەشتۈرەي...”دەپ ئويلىدىم-دە،ئۇنىڭغا يەنە سۇ چاچتىم. پاتىمە ئاچچىغى بىلەن مېنى قوغلاپ كەلدى. مەن سۇ يۈزىدىن چوخچىيىپ چىقىپ تۇرغان تاشلارغا دەسسەپ، دەريانىڭ ئوتتۇرسىغا قاراپ قاچتىم. پاتىمە ئىز بىسىپ قوغلىدى. مەن بىر تەرەپتىن سۇ چاچقاچ، بىر تەرەپتىن داۋاملىق قاچتىم. بىر چاغدا ‹‹ۋاي...›› دىگەن ئەنسىز ئاۋاز بىلەن تەڭلا، پاتىمە سۇغا چۈشۈپ كەتتى.ئادەتتە مەھەللىدىكى ئوغول بالىلار ياز كۈنلىرىدە ھەمىشە سۇغا چۆمۈلىدىغان بولغاچقا، دولقۇنلاپ ئىقىۋاتقان دەريادىمۇ بىمالال ئۈزەلەيىتتۇق. لىكىن قىزلار ئوغۇللارنىڭ ئالدىدا كىيىم سىلىشتىن خىجىل بولۇپ، كۆپىنچە قىرغاقتا قاراپ تۇرىدىغان بولغاچقا، سۇ ئۈزۈشنى پەقەتلا بىلمەيىتتى. دەرۋەقە،سۇ ئۈزۈشنى بىلمەيدىغان پاتىمە شۇ تاپتا بىر چۆكۈپ بىر لەيلەپ، ئېقىننىڭ ئوتتۇرسىغا قاراپ كىتىپ باراتتى.دادىسى يىقىندىلا ئۇنىڭغا ئەپ بەرگەن قېزىل رەڭلىك گاز رومىلىمۇ لەيلىگەن پىتىچە ئۇنىڭدىن خىلىلا ئۇزاپ كەتكەن ئىدى. مەن ئەھۋالنىڭ چاتاقلىقىنى بايقاپ، دەرھال پاتىمەنىڭ ئارقىسىدىن دەرياغا سەكرىدىم. تۆت-بەش مىتىرچە ئۈزگەندىن كىيىن، ئاخىرى پاتىمەگە يىتىشىپ، ئۇنى ئېقىن يۆلۈنىشىنى بويىچە قىرغاققا سۆرىدىم. بىراق پاتىمە ئاللىقاچان سۇ ئېقىنىنىڭ تىز ھەم چوڭقۇر يىرىگە بىرىپ قالغاچقا، مېنىمۇ قوشۇپ، قاينامغا سۆرەپ كەتتى. مەن ئۇنىڭ قولىنى چىڭ تۇتۇپ، ئۆزەمنى ئېقىننىڭ يۆلۈنىشىگە قاراپ،ئەركىن قويىۋەتتىم. قورقۇپ كەتكەن پاتىمە كىچىك قىزلارغا ئوخشاش بوينۇمغا چىڭ ئىسىلدى. مەنمۇ ئۇنىڭ بىلەن بىرگە، بىر چۆكۈپ، بىر لەيلەپ، ئاخىرى ئېقىننىڭ تىيىز يىرىگە چىقتىم-دە، ئۇنى يەرگە چۈشۈرۈپ قويدۇم. بىراق قورقۇپ كەتكەن پاتىمە تىخىچە ئىسىگە كىلەلمىگەن بولۇپ، مەيدىسىنى مەيدەمگە يىقىپ، ئىغىر ھاسىراپ تۇراتتى.تونۇش ھېد،تونۇش سىماھ ئالدىدا مەست بولۇپ،ئىختىيارسىز ھالدا لەۋلىرىمنى ئۇنىڭ جىغان چىچىگىدەك قېپ-قېزىل لەۋلىرىگە چىڭ باستىم.لەۋلەر ئارقىلىق تارالغان ئىسسىق ئېقىم سەبى يۈرەكلەرنى لەرزىگە سالدى. شوخ ۋە قورقۇمسىز دەريا بىلىقى ناتونۇش، لىكىن تولىمۇ جەلىپكار جايلارغا قاراپ بىمالال ئۈزۈپ كەتتى...

شۇ كۈنىدىن باشلاپ، پاتىمە ئىككىمىزنىڭ ئاجايىپ خۇشال ۋە غەمسىز كۈنلىرىمىز باشلىنىپ كەتتى. پاتىمە توختىماي كۈلەتتى. كۈلگەندىمۇ باشقىلار ئاڭلىسۇن دىگەندەك قاقاھلاپ كۈلەتتى.تۇرۇپلا ئۇنىڭ-بۇنىڭ پاراڭلىرىنى قىلاتتى.تۇرۇپلا ئۆزى ياقتۇرۇپ ئىيتىدىغان ھىلىقى ‹‹قاراكۆز››دىگەن ناخشىسىنى زوق-شوق بىلەن ئىيتىپ كىتەتتى:

توپ تىرەكنىڭ تۈۋىدە ،

توپ ئوينىغان قارا كۆز.

  ئاندا ساندا گەپ قىلىپ،

   ئالداپ يۈرگەن قارا كۆز...

بىراق شاھنىياز ئاكامنىڭ ئالتۇن يايلاقتىن كېچىلەپ قايتىپ كىلىشى بىلەن، بىزنىڭ بىللە پادا باقىدىغان خوشال كۈنلىرىمىزمۇ بىراقلا ئاخىرلاشتى. چۈنكى ئۇ يەردىكى قوي-ئۆچكىلەر ئارىسىدا ئاغرىماي ئۆلىدىغان غەلىتىلا بىر خىل كىسەللىك كەڭ تارقىلىپ كەتكەن بولۇپ، شاھنىياز ئاكام يۇقۇم مۇداپەئە ئىشلىرى، كېر-قات يۇيۇش ۋە تاماق ئېتىش قاتارلىقلارغا ياردەملەشتۈرۈش ئۈچۈن قىزى پاتىمەنى ئالغىلى كەپتۇدەك. شاھنىياز ئاكام كۈدە جىلغىسىغا قايتىپ كىلىشىدە، بىرنەچچە پاقلاننىڭ گۆشىنى تۆت-بەش ئىشەككە ئارتىپ، بىرگە ئىلىپ كەلگەچكە، كۈدە جىلغىسىدىكى چوپانلار ھىيىت بولغاندەك تويغۇچە گۆش يىيىشتى.



10



ـــ_ھوۋ...ھوۋ...ھوۋ...

يىقىندىن بىرى،ئالا بويناقنىڭ مىجەزى تىخىمۇ ئەسكىلىشىپ كەتتى. كۈندۈزلىرى ئۆلۈكتەك جىمجىت ئۇخلايىتتى.لىكىن ئاسماندا يۇلتۇز كۆرۈنسىلا، خۇددى چىلبۆرىگە ئوخشاش تۇمشۇقىنى ئاسمانغا قارىتىپ، قورقۇنۇچلۇق ھوۋلاشقا باشلايىتتى. بۇنداق چاغلاردا بىزارلىق ھىس قىلساممۇ، چىشىمنى چىشلەپ يۈرىۋىرەتتىم. لىكىن ئانام بىچارە تېرىكىپ كىتەتتى-دە،ئاشخانىدىكى ئۇن يايىدىغان يايغۇنى كۆتۈرۈپ ،ئالا بويناققا ھەيۋە قىلاتتى:

ـــ_ھاي-ھاي! ھۇ بىشىڭنى يىگۈر، بوشراق كاسىلدا ئەمدى...

شۇندىلا ئالا بويناق بىشىنى پەسكە چۈشۈرۈپ،سوزۇلۇپ ياتاتتى-دە، ئانامغا ھەيرانلىق بىلەن قاراپ قوياتتى. لىكىن بۇ خىل ھالەت پەقەت ئانام ئۆيگە قايتىپ كىرگۈچىلا داۋام قىلاتتى-دە، يەنە خەقىشلىك بىلەن ھوۋلاشقا باشلايىتتى. بۇنداق چاغلاردا كۈدە جىلغىسىدىكى ھەممە كىشى ئالا بويناق توغرىسىدا داتلاپ كىتەتتى:

_ـــ_يىڭنە يۇتۇپ ئۆلەرسەن، ھۇ قانخور...

ـــ__ئىگىسى تىخى ئۇخلاتمىغان،ئىتى تىخى ئۇخلاتمىغان. ھەجەپ تويغۇزىۋەتتىغۇ بۇلار؟!

ــــ__ناھەق ئوغرى تۇتقاندىكىن، ئۇۋالچىلىققا قالدى-دە،بائىس بىچارە...

_ــــ_ خوپ بولدى ئۇنىڭغىمۇ ،ھەمىشە ھاراق ئىچىپ يۈرگەندىكىن.

_ــــ_بۇ دىگەن تارتقۇلۇق جۇمۇ...

ــــ__توۋا دەڭلار، خۇدا ساقلىسۇن بۇنداق كۈندىن.

_ــــ_ توۋا خۇدايىم...

بۇلارسىزمۇ، ھەمىشە نامەلۇم بىر خىل بالائى-قازا كۈنسېرى ماڭا قاراپ يىقىنلاپ كىلىۋاتقاندەك ۋەھىمە ئىچىدە يۈرەتتىم. لىكىن ئۇنىڭ قانداق بىر ۋەھىمە ئىكەنلىگىنى بىلمىگەچكە، ئۆزەمچىلا تىت-تىت بولاتتىم. كېچىلەردە ھەمىشە چۈشلىرىم بۇزۇلۇپ، چىپ-چىپ تەرلەپ كىتەتتىم. بىر كۈنى چۈشۈمدە شاھنىياز ئاكامنىڭ ئاق قاشقىلىق تورۇق ئارغىمىقىنى مىنىپ چۈشەپتىمەن.مەنزىلىمگە يەتتىممۇ ياكى باشقا بىرەر ئىش بىلەن توختىدىممۇ، ئارغىماقتىن چۈشۈپ، ئۇنى ئاشخانىنىڭ ئالدىدىكى تۈۋرۈككە باغلاپتىمەن –دە، ئۆيگە كىرىپتىمەن. ئاندىن كۈپتىكى مۇزدەك سۇدىن قانغۇچە ئىچىپتىمەن.ئىشلىرىمنى تۈگىتىپ قارىسام،ئارغىماقنىڭ ئىگەر-توقۇملىرى يوق تۇرغۇدەك.ئىگەر- توقۇملىرىنى ئىزدەپ يۈرسەم، ئۆلمەك ئۈستىگە تەپمەك دىگەندەك ئارغىماقنىڭ باش-بويۇنلىرىمۇ يوق تۇرغۇدەك. بۇ ئالامەتلەردىن ھەيرانۇ-ھەس بولۇپ تۇرغىنىمدا، باش- بويۇنلىرى قالمىغان ئاق قاشقىلىق ئارغىماقنىڭ قۇيرۇقىمۇ يوق تۇرغۇدەك. ئاشۇ غەلىتە چۈشۈمدىن غەم قىلىپ، پۈتۈن بىر كۈن قولۇم ئىشقا بارمىدى. ئاخىرى ئانامنىڭ چۈشكە تەبىر بىرىش ئۇسۇلى بويىچە ئويلىنىشقا باشلىدىم. ئات دىگەن جىنازىغا، سۇ دىگەن رېسىققا ۋەكىللىك قىلاتتى.ئاشۇ چۈشۈم بويىچە بولغىنىدا،ئون گۈلۈمنىڭ بىرىمۇ ئىچىلماي، ئۆلۈپ كىتەتتىم.لىكىن قېنىپ-قېنىپ سۇ ئىچكىنىمدىن قارىغاندا،ئۇنداق ئەمەستەكمۇ قىلاتتى. شۇنداقتىمۇ ئىگەر-توقۇمسىز،باش-قۇيرۇقسىز ئات غايەت زور بالايى- قازاغا بىشارەت ئىدى...

ئارىدىن بىرەر ھەپتە ئۆتكەندە،كۈدە جىلغىسىدىكى كىشىلەر ئارىسىدا كېزىك كىسىلىگە ئوخشاش غەلىتىلا بىر خىل كىسەللىك تارقىلىشقا باشلىدى. دەسلىۋىدە ياشانغانلار ۋە بالىلار يىقىلدى. كىيىن ياش، قاۋۇل كىشىلەرمۇ يىقىلدى. ھەممىسىلا ياندۇرۇپ، ئىچى سۈرۈپ، ئوت-ئاتەش قىززىپ كىتىشكەن بولۇپ، ھۇشسىز ھالەتتە قالايمىقان جۆيلۈشەتتى.ئۈچ- تۆت كۈندىن كىيىن، سېرىق داۋاندىكى رودا كولايدىغان كان ئىشچىلىرى ئارىسىدىمۇ مۇشۇنداق غەلىتە كىسەللىك سېزىلدى. جىلغىدىكى يالاڭ ئاياق دوختۇر ئايال تىببى مەكتەپتە ئوقۇمىغاچقا،بۇنداق مۇرەككەپ كىسەللەرنى داۋالاشقا ئاجىزلىق قىلاتتى.شۇڭا چوڭلارنىڭ مەسلىھەتى بىلەن چاپاق كۆز مەھەللە باشلىقى شاھنىياز ئاكامغا ئادەم ماڭدۇردى. ئەمەلىيەتتە شاھنىياز ئاكامنىڭ ئايالى بىلەن ئىككى كىچىك قىزىمۇ دەل مۇشۇنداق كىسەل بىلەن يىقىلغان ئىدى.

ئەتىسى چۈشكە يىقىن،تاغلىق يىزىنىڭ باشلىقلىرى بىلەن ناھىيىلىك يۇقۇملۇق كىسەللىكنىڭ ئالدىنى ئىلىش پونكىتىدىكى دوختۇرلاردىن تەشكىللەنگەن ئوننەچچە كىشىلىك بىر سەييارە كىسەل داۋالاش گۇرۇپپىسى كۈدە جىلغىسىغا بىراقلا يىتىپ كىلىشتى.بىرنەچچە سائەتلىك تۈرلۈك تەكشۈرۈشتىن كىيىن، بۇ خىل كىسەلگە يۇقۇملۇق جىگەر ياللۇغى دەپ دىئاگونوز قويۇلدى ھەمدە بۇ كىسەل نەدىن يۇققان؟ قاچان يۇققان؟ دىگەندەك مەسىلىلەر ئۈستىدە نۇرغۇن بەس-مۇنازىرىلەر بولۇندى. لىكىن ھېچكىم قانائەتلىنەرلىك جاۋاپ بىرەلمىدى.

شۇ كۈنى كەچكە يىقىن، داۋالاش-تەكشۈرۈش گۇرۇپپىسىدىكىلەر كىشىلەرنىڭ ئۆزئارا ئۇچرىشىش ئارقىلىق كىسەل مىكروپىنى تارقىتىۋەتمەسلىكى ئۈچۈن ئاشخانىمىزنى تاقىدى. يەنە تەكشۈرۈلمىگەن چارۋا-ماللارنىڭ گۆشىنى يىمەسلىك، سوغۇق سۇ ئىچمەسلىك، ئۆزئارا قول ئىلىشىپ كۆرۈشمەسلىك قاتارلىق بىرنەچچە بەلگۈلىمە تۈزۈپ،مەھەللىدىكىلەرگە تارقاتتى. لىكىن ھەمىشە ئاشخانىمىزدىن تەييار تاماق يەپ كۆنۈپ قالغان بۇ كىشىلەر قولايسىزلىق ھىس قىلىشىپ،بىرمۇنچە غۇدىراشتى. شۇنداقتىمۇ ھەممىسىلا تەشكىلنىڭ جىددى ئورۇنلاشتۇرۇشى بىلەن دادامنىڭ چۇس مىجەزىنى بىلگەچكە، دەردىنى ئىچىگە يۇتۇپ، يەنىلا جىم بولۇشتى.

ـــ_قاراڭلار،بائىس ئوغرى كىلىۋاتىدۇ...

كاندىكى رودا كولايدىغان ئىشلەمچىلەرنىڭ يىنىدا تۇرغىنىمدا، كىمدۇر بىرسىنىڭ ۋاقىرىغان ئاۋازى ئاڭلاندى. قارىسام، بىرنەچچە بالا دادامنى كۆرسىتىپ،‹‹بائىس ئوغرى!››،‹‹ئوغرى كەلدى...››دەپ ۋاقىراشقىلى تۇرۇپتۇ. چالا مەست ھالەتتە ئەلەڭگۈپ يۈرگەن دادام شاققىدە ئېڭىشىپ، مۇشتۇمدەك چوڭلۇقتىكى بىر تاشنى ئالدى-دە، ۋاقىرىشىپ تۇرغان بالىلارغا قارىتىپ، كۈچەپ ئاتتى. قورقۇپ كەتكەن بالىلار پارتلا قىلىپ، قاچتى. دادام ئۇلارنىڭ ئارقىسىدىن ئاغزىنى بۇزغىنىچە تىل سالدى:

ـــ_كىم ئوغرىكەن؟ مەنما؟ نى...نىمەڭنى ئوغرىلاپتىمەن-ھە؟ ھۇ ئىتنىڭ بالىلىرى، ئاكاڭ قارىغاي ھاراق ئىچىدۇ. قىمار ئوينايدۇ. ھەپتە- ئون كۈندە ئانا- ئاچىلىرىڭنى يوقلاپ قويىدۇ. لىكىن مىنى ئوغرىلىق قىلىدۇ دەپ كىم دەيدۇ زادى؟ مەن سەن خەقنىڭ نىمىسىنى ئوغرىلاپتىمەن زادى؟...ھۇ ئانىسى يالىمىغان سوقچى قوزىلار، ھۇ ئاتا تەربىيىسى كۆرمىگەن ھاراملىقلار! يەنە شۇنداق دەيدىغان بولساڭ، ئەدەپ ئۈگەتمىگەن ئاناڭنى كۆرسىتىمەن كۆزۈڭگە...

ئادەتتە بۇنداق تىل-ھاقارەتلەر بالىلار قىچىپ كىتىپمۇ، خىلى ۋاقىتقلارغىچە داۋام قىلاتتى. خولۇم-خوشنىلار دادامنىڭ كەيىپتىن قىزارغان كۆزلىرىگە قاراپ، نىمىشقىدۇر خۇرسىنىپ قوياتتى. لىكىن ھېچنىمە دىيىشمەيىتتى. ئەمەلىيەتتە، شاھنىياز ئاكام قاتارلىق پۈتۈن- سۈرۈك يەتتە ئەركەكنىڭ تاياق-توقمىقىغا چىدىغان دادام ئەمدىلىكتە ئۇششاق بالىلارنىڭ ئۆزىنى ئوغرى دەپ ھاقارەتلىشىگە زادىلا چىدىمىغان ئىدى.شۇڭا ئۇ ‹‹بائىس ئوغرى!››دەپ ۋاقىراشقان كىچىك بالىلارنى قوغلىۋەتكەندىن كىيىن، شاھنىياز ئاكامنىڭ ئۆيىگە، غەزەپ بىلەن ھومىيىپ قارايىتتى. لىكىن شۇ تاپتا شاھنىياز ئاكام ئالتۇن يايلاقتىكى كىسەل قويلىرىنى داۋالاش بىلەن ئاۋارە ئىدى.

_ـــ_ ھاۋ...ۋ...ۋ... ھاۋ! ھاۋ!

بويناق يەنە قاۋاپ كەتتى.قارىسام، ئەتراپ يەنىلا قاراڭغۇ ئىكەن. دىمەك، تىخى تاڭ ئاتماپتۇ. لىكىن بۇ كاپ-كاپ كۈچۈك يەنە نىمىگە قاۋايدىغاندۇ؟ ئاۋازىمۇ باشقىچىلا، خۇددى بىرەر غەلىتە تېۋىشنى سەزگەندەك. ئەجىبا، بۆرە كەلدىمىكىنە؟ بىراق بۆرىلەر يوقالغان. ئەمەلىيەتتە، ئاشۇ چىلبۆرىلەرنىڭ يوقالغانلىقى سەۋەبىدىن مۇشۇنداق غەلىتە كىسەللەر كىلىپ چىقتى. ئەگەر بۆرىلەر بولغىنىدا، قوي توپلىرىدىكى كىسەلمەن چارۋىلار ۋاقتى-ۋاقتىدا تەبىئىلا شاللىنىپ تۇراتتى-دە، مۇنۇ نىجىس كىسەللىكمۇ يۇقمىغان بولاتتى. توۋا، شامال دارىپ قالغاندەك نىمانداق ئالا-جوقا خىياللارنى قىلىمەن؟ كىسەل دىگەننى خۇدا سالىدۇ، بەندىسى تارتىدۇ. بولدىلا، قۇرۇق خىياللارنى قويۇپ، ئۇيقۇمنى ئۇخلاي...

شۇنداقتىمۇ يەنىلا ئۇخلىيالمىدىم: “كىشىلەر پالتا- كەكە،ئارا-گۈرجەك، كالتەك-توقماق، ياغاچ -تۆمۈر قىسماقلارنى تەييار قىلىشتى. چاشقان دورىسى ۋە باشقا زەھەرلىك دورىلارنى قالايمىقان تاشلىدى. مەقسەت پەقەت بىرلا! يەنى چىلبۆرىلەرنى،ئىت- مۈشۈكلەرنى،ئوغرى چاشقانلارنى، ئىشقىلىپ،ئۆزى بىلەن يىمەكلىك ۋە زېمىن تالىشىشقا جۈرئەت قىلغان ھەرقانداق غەيرى جانلىقلارنى تەل-تۆكۈس يوقۇتۇش! بىراق ھېچكىممۇ ئۇلارنى ئۆلتۈرۈشكە بولمايدىغانلىقىنى، ئۇلارسىز ئۆزىنىڭمۇ، بۇ دۇنيانىڭمۇ مەۋجۇت بولمايدىغانلىقىنى پەقەتلا سەزمىدى...”

ـــ_مىرئەھمەت! ھاي مىرئەھمەت...

ئانامنىڭ چاقىرىشى بىلەن چۆچۈپ ئويغاندىم. قارىسام،ئۇ ماڭا جىددى ھالەتتە قاراپ تۇرۇپتۇ:

ـــــ__نىمە ئىش،ئانا؟

ــــ__داداڭ ئۆيگە قايتمىدى، ئىزدەپ باقساقمىكىن؟

شۇ گەپ بىلەن مەن قولچىرىقىمنى يورۇتۇپ، سېرىتقا چىقتىم. قارىسام،تاڭ سۈزۈلۈشكە باشلاپتۇ. ئالا بويناق نىمىشقىدۇر دەريا ئېقىنىنىڭ تۆۋەن تەرىپىگە قاراپ، زەنجىرىنى شاراقلىتىپ، كىرىشىپ قاۋاپ كىتىپتۇ. بۇنىڭدىن كۆڭلۈمگە بىر خىل تەشۋېشلىك ھىس-تۇيغۇلار كىرىۋالدى. شۇنداقتىمۇ ئۆزەمچىلا دەريانىڭ تۆۋەن ئېقىنىغا، يىراقتىن قارىيىپ كۆرۈنگەن ئىشەك- ئات داۋىنىغا، داۋاندىكى بىلىنەر-بىلىنمەس كۆرۈنۈپ تۇرغان ئۇلاق يولىغا قارىدىم. بۇ يوللار نۇرغۇن ئەسلىمىلەرنىڭ شاھىدى ئىدى. مەسىلەن، شاھنىياز ئاكام دەل مۇشۇ يول ئىغىزىدىكى يوغان قارا تاشقا قوزا ھەمرىيىنى تىزىپ قويۇپ، چىلبۆرىلەرنى باشلاپ كەلگەن؛ مەن ئۆلۈك قوزىنىڭ گۆشىگە چاشقان دورىسى ئارىلاشتۇرۇپ، تۆت دانە كۆك بۆرىنى زەھەرلەپ ئۆلتۈرگەن؛ يەنە ھىلىقى بالا ساقچى بىلەن شاھنىياز ئاكاملار مېنى مۇشۇ يەردىن دادام ۋە ئۇنىڭ پىيەنچۈك دوستلىرىغا قېتىپ، كەنت قوراسىغا سولاپ قويغان؛ مەن يەنە مۇشۇ جايدا پاتىمە بىلەن بىللە قوي باققان،بىللە ناخشا ئىيتقان، ئوتلۇق ھەۋەسلەر ئىلكىدە بىللە مەست بولغان ئىدىم.

ياز كېچىلىرى خالاستان دەرياسىنىڭ كۈدە بۆلۈكىدە ھەمىشە سۇ ئۇلغىيىپ، تاشقىن بولاتتى. شۇڭا بىز ئېقىننىڭ تۆۋەن تەرىپىدىكى كەڭرەك جايىغا كەلدۇق-دە، يوغان-يوغان قورام تاشلارغا دەسسەپ، دەريادىن كىسىپ ئۆتتۇق. ئاندىن ئېقىننىڭ باش تەرىپىگە قاراپ مىڭىپ، ئۆيىمىزنىڭ يىنىدىكى كونا كېچىككە كەلدۇق. ئانام يول بويى ‹‹ بائىس ئوغرى!....›› دەپ دادامنى تىللاپ يۈرۈيدىغان ئاشۇ كەپسىز بالىلارنى ۋە ئۇلارنىڭ ئاتا-ئانىلىرىنى داتلاپ ماڭدى. لىكىن مەن يەنىلا پاتىمەنى، ئۇنىڭ بىلەن بىللە ئۆتكۈزگەن ئاشۇ قىسقىغىنە بىر-ئىككى ھەپتىلىك بەختلىك مىنۇتلىرىمنى ئەسلەپ ماڭدىم. پاتىمەنىڭ ئورنىدا ئۇلارنىڭ كۈدە جىلغىسىدىكى قويلىرىغا قاراۋاتقان ساراڭقېتىش ئاقنىيازدىن ئاڭلىسام، پاتىمە سەككىز-ئون كۈندىن بىرى،يىقىلىپ قالغانمىش. لىكىن شاھنىياز ئاكام ‹‹يۇمشاق بۆرەك››كىسىلى بىلەن يىقىلغان 40نەچچە تۇياق قويىنى داۋالىتىمەن دەپ، ئۇنى دوختۇرغا ئاپىرالماپتۇدەك. بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ، كۆڭلۈم بەكلا غەش بولدى. چۈنكى پاتىمە ئائىلىسىدىكىلەرنى دەپ سەككىز-ئون يىلدىن بىرى كۆپ جاپالارنى تارتتى. شاھنىياز ئاكام خىزمەت بىلەن ھەپتە-ئون كۈنلەپ، ئۆيگە قايتمىسىمۇ، ئۇ ئاشۇ سىڭىللىرىغا دادا، ھەم ئانا بولۇپ، ياخشى قارىدى. ھەتتا ئۆزىنىڭ بويىغا يىتىپ قالغان قىز بالا ئىكەنلىگىنى ئۇنتۇپ، كونا كىيىملەرنى يۇيۇپ، يىرتىق كىيىملەرنى ياماپ، كىيدى. بىراق ئۇ كىسەل بولۇپ يىقىلىپ قالغاندا، شاھنىياز ئاكامنىڭ داۋالاتمىغىنى قىززىق...

خىيال بىلەن كىتىۋىتىپ،ئىختىيارسىزلا ھېلىقى قارا تاشقا كۆزۈم چۈشتى.ئەمەلىيەتتە دادام تاشنىڭ ئۈستىدە سۇنايلىنىپ ياتاتتى. مەن ئۇنىڭ بىشىنى يۆلەشتۈرىۋىتىپ،تۇيۇقسىزلا چۆچۈپ كەتتىم. چۈنكى ئاق كانىۋا كۆڭلىگى قىپ-قىزىل قانغا بويالغان بولۇپ، پەستىكى شېغىللىق يەرگىمۇ نۇرغۇن قان ئۇيۇپ قالغان ئىدى. شۇڭا دات-پەريات كۆتۈرۈپ،ۋاقىرىۋەتتتىم:

_ـــ_ۋاي دادا...

ئارقىدىن ئانامنىڭ يىغلىغان ئاۋازى ئاڭلاندى. مەن دادامنىڭ تۆمۈردەك تاتىرىپ كەتكەن چىرايىغا قاراپ،بار ئاۋازىم بىلەن ئۇنى چاقىردىم:

ــــ__دادا، جىنىم دادا، كۆزىڭىزنى ئىچىڭە! بۇ نىمە ئىش، دادا؟

مەن كۆز يىشىم بىلەن دادامنىڭ قان ئۇيۇپ قالغان يۈزىنى يۇياتتىم، يۈزۈمنى ئۇنىڭ ساقال-بۇرۇت باسقان، تىخىچە گۈپۈلدەپ ھاراق پۇراپ تۇرغان يۈزىگە سۈركەيىتتىم. ئۇنى قۇچاقلاپ، توختىماي سىلكىيىتتىم. بىر چاغدا، ‹‹ئۇھ....›› قىلغان ئۇلۇق بىر نەپەس بىلەن تەڭلا، دادام كۆزىنى ئاچتى. ئاۋۋال ماڭا، ئاندىن چاچلىرىنى يۇلۇپ،چىقىراق ئاۋازىنى بولۇشىغا قويىۋىتىپ، خۇددى چىشى بۆرىدەك ھوۋلاپ تۇرغان ئانامغا قارىدى. شۇندىلا مەن ئۇنىڭ كۈلىۋاتقانلىقىنى كۆردۈم. توۋا، ئۇ راستىنلا كۈلمەكتە ئىدى. كۈلكىسىدە تىل بىلەن تەسۋىرلەش مۈمكىن بولمايدىغان بىر خىل غالىپلىق، مەسخىرە ۋە غەزەپ تۇيغۇسى ئەكىس ئىتەتتى. مەن ئالدىراشلا سورىدىم:

_ـــ دادا، نىمە ئىش بۇ؟ كىم قىلدى بۇ ئىشنى؟

ئۇ نۇرسىز كۆزلىرىنى پىلدىرلىتىپ تۇرۇپ، ئىيىتتى:

ــــ_ئاق...ئاقنىياز ئوغرىكەن...

شۇنداق دەپلا ئۇنىڭ بىشى بىراقلا چۈشۈپ كەتتى.

كىيىنكى ئىشلارنى دىگۈم يوق. چۈنكى يىتىم بولغان بالا، ياشلا تۇل قالغان ئانا دات-پاريات ئۇرۇپ، كۈدە جىلغىسىنى بىشىمىزغا كىيدۇق. ئاۋۋال ئالا بويناق، كىيىن مەھەللىدىكى باشقا ئىتلار بەس-بەستە قاۋاپ، ھەممە ئادەمنى ئويغاتتى. كىشىلەر جىنى تۆمۈردىن پۈتكەن دادامنىڭ ئاقنىيازدەك بىر ساراڭ قېتىش بالىنىڭ قولىدا ئاسانلا ئۆلۈپ قالغىنىغا ھەيران قالاتتى. شۇنداقتىمۇ ئاقنىياز ئىيتقان قاتىللىق قىلىش سەۋەبى بىلەن جەريانىنى ئاڭلاپ، ھەممىمىز ئۇنىڭ ئىقرارىغا شەكسىز ئىشەندۇق. ئاقنىيازنىڭ ئىيتىشىغا قارىغاندا، ئاشخانىمىز تاقىۋىتىلگەن كۈنى ئۇنىڭ قۇرسىقى ئاچ قاپتۇ. ئاچلىققا چىدىماي، ئاخىرى بىزنىڭ ئۇن-ياغ، نان-پان، سەي-كۆكتات قويىدىغان قاسناق ئۆيىمىزگە كىرىپ، نان ئوغرىلاپ يەپتۇ. دەل شۇ چاغدا، دادام ھاراق ئىزدەپ كىرىپ قاپتۇ-دە، ئۇنى كاپلا قىلىپ تۇتۇپ، يىزىلىق ساقچىخانىغا ھەيدەپ مىڭىپتۇ. ئاقنىياز كىتىۋىتىپ،دادامغا يالۋۇرۇپتۇ، يىغلاپتۇ، ئاخىرى ھىلىقى كىچىككىنە يانچۇق پىچىقىنى چىقىرىپ، دادامغا‹‹قويىۋەتمىسەڭ تېقىۋىتىمەن!››دەپ ھەيۋە قىپتۇ. دادام ئاقنىيازنىڭ بۇنداق باتۇرلۇقىنى كۆرۈپ، كۆزلىرىدىن ياش چىققۇچە كۈلۈپتۇ. دەل شۇ چاغدا ئاقنىياز ئاشۇ يانچۇق پىچىقىنى چىقىرىپ،دادامنىڭ ئۇدۇل كەلگەن يىرىگە تىقىۋىرىپتۇ...

ئەتىسى كەچتە، قانۇن دوختۇرىنىڭ زەخمە باھالاش ئىسپاتى قولۇمغا تەگدى. ئۇنىڭغا ‹‹بائىس مىرسۇلتان بىسلىق ئەسۋاپ بىلەن ئۆپكە،يۈرەك ۋە جىگەر قاتارلىق ئىچكى ئەزالىرى ئېغىر دەرىجىدە زەخمىلەنگەنلىكتىن، كۆپ مىقتاردا قان يوقىتىپ ئۆلگەن›› دەپ يىزىلغان ئىدى.



11



_ـــ_ھوۋ...ھوۋ...ھوۋ...

ئالا بويناق يەنىلا تۇمشۇقىنى ئاسمانغا قارىتىپ، قورقۇنۇچلۇق ھوۋلايىتتى. ئۇنىڭ ئاۋازى تولىمۇ مۇڭلۇق ۋە ئازاپلىق بولۇپ، كىشىگە خۇددى قىرىنداشلىرىغا ھازا ئىچىۋاتقاندەك تۇيغۇ بىرەتتى. بىر چاغلاردا، دادام ‹‹ئىت-مۈشۈك ئۆلتۈرگەن يامان››دىگەندەك قىلغان. گەرچە بۆرە ئۆلتۈرگەن يامان دىمىگەن بولسىمۇ،لىكىن ئىت، مۈشۈك، بۆرە ۋە ئىيىق قاتارلىق ھايۋانلارنىڭ ھەممىسىلا ئادەملەرنىڭ دوستى. ئۆز دوستىنى، گۇناھسىز بىرەر جانلىقنى ئۆلتۈرگەن ئادەملەر مەڭگۈ ياخشى كۈن كۆرمەيدۇ. ئىغىر كىسەل تارتىدۇ، تۈرلۈك-تۈمەن بالايى-قازاغا ئۇچرايدۇ.ئاخىرىدا ماخاۋ كىسىلىدەك پۇت- قولىدىن قان-يىرىڭلار ئېقىپ، ئىچىنىشلىق ئۆلىدۇ...

دادامنىڭ ئۆلۈمىدىن كىيىن،مەن بۇ گەپلەردىن گۇمانلىنىپ قالدىم. چۈنكى شاھنىياز ئاكام ئۆلتۈرگەن جانلىقلار سان-ساناقسىز بولسىمۇ، لىكىن ئۇ ئۆلمىدى. ئەكىسچە دادام ئۆلدى. ئەمدىلىكتە ھېچكىمگە يامانلىقى يوق، كاللىسى ئاددى ئىنىسى ئاقنىيازمۇ ئۆلىدىغان بوپتۇ. چوپانلار قىلىۋاتقان بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ،يۈرەك-باغرىم ئېزىلىپلا كەتتى. بۇ قانداق ئادالەت؟ نەدىمۇ بىراۋنىڭ گۇناھى ئۈچۈن باشقا بىرسى خۇن تۆلەيدىغان ئىش بولسۇن؟! قائىدە بويىچە شاھنىياز ئاكام ئۆلۈشى كىرەك ئىدىغۇ؟! نىمىشقا دادامدەك خەقنىڭ رېسقىغا چاڭ سالمايدىغان، ئاقنىيازدەك مىيىپ، بىچارە، ھېچكىمگە يامانلىقى يوق ئادەم ئۆلىدۇ؟...

ــــ__مىرئەھمەت_ـــ_دىدى ئانام بىر كۈنى كەچتە_ـــ_ساڭا دەيدىغان بىر گەپ بار ئىدى،بالام. پەيتى كەلمەي، پەقەتلا دىيەلمىدىم.

  ئانامغا ھەيرانلىق بىلەن قاراپ كەتتىم. چۈنكى ئۇ بۇرۇنقى چاغلاردا بۇنداق تۈزۈت-پۈزۈت قىلىپ يۈرمەيىتتى. بولۇپمۇ ماڭا نىمە دىگۈسى كەلسە، شۇنى دەيىتتى. ئەمدىلىكتە ئۇ بەكمۇ ئىھتىياتچان، كەمسۆز بولۇپ كەتكەن بولۇپ،ھەمىشە كىسەلمەن كىشىدەك ئۇھسىنىپلا يۈرەتتى. دادام قازا تاپقاندىن كىيىن، چىكە چاچلىرىغا تىزلا ئاق كىرىپ، بىراقلا ئوننەچچە ياش قېرىپ كەتكەندەك قىلاتتى. شۇڭا دەرھال ئۇنىڭدىن سورىدىم:

ـــ__نىمە گەپ ئىدى ئانا؟

ئۇ ئۇلۇق-كىچىك تېنىپ، خىلىغىچە گەپ قىلمىدى. شۇندىلا ئۇنىڭ ئىغىز ئىچىش قىيىن بىر گەپ ئىكەنلىگىنى پەرەز قىلدىم. بولمىسا، ئۇ بۇنچە قىلىپمۇ كەتمىگەن بولاتتى.

ـــ__قېنى دەڭ، ئانا. قۇلۇقىم سىزدە.

ـــ__پاتىمەنىڭ يىنىغا كىرىپ چىقتىم.

_ـــ_نىمىشقا؟ نىمىشقا كىردىڭىز ئانا؟ ئاقنىياز دىگەن ئۇنىڭ تاغىسى، دادامنىڭ قاتىلى. شۇنداق بىر ئۆيگە كىرمىسىڭىز،كىرىدىغانغا ئۆي چىقمىغانما؟...

دەرت-ئەلەمدىن كۆز ياشلىرىمنى توختىتالمايلا قالدىم. چۈنكى پاتىمەنىڭ، مەن ياخشى كۆرىدىغان ئاشۇ قىزنىڭ تاغىسى يەنە مېنىڭ دادامنى ئۆلتۈردى. ئاشۇ پاتىمەنىڭ دادىسى ئۆزىنىڭ نەۋرە ئىنىسىغا، مېنىڭ دادامغا ‹‹ئوغرى›› دەپ بۆھتان چاپلاپ، ئىززا- ئاھانەت، پۈتمەس- تۈگىمەس ھاقارەت بىلەن ئۇنى تاكى ئۆلگۈچە قىينىدى. بىچارە دادام كۆزى يۇمۇلىدىغان چاغدىمۇ ئۇ ئائىلىگە بولغان ئۆچمەنلىك ۋە نەپرىتىنى پەقەتلا ئۇنتىيالمىدى. ئاخىرىدا يەنە ئاشۇ قىساس بالاسىدا ھاياتىدىن ئايرىلدى. ئەھۋال شۇنداق تۇرسا، مەن پاتىمەنى يەنە ياخشى كۆرەمدىم؟ ئۇنى ئۆزەمنىڭ كەلگۈسى جورام دىيەلەمدىم؟!

ــــ__ھەي...ي، بالام. ئۇ قىزدا نىمە گۇناھ؟ ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئاقنىياز دىگەن كىچىگىدىنلا ساراڭ تۇرسا؟!

ــــ__نىمە؟ ساراڭ خالىغانچە ئوغرىلىق قىلسا، ئادەم ئۆلتۈرسە، بولامدىكەن؟! كىم دىدى بۇ گەپنى سىزگە؟

ــــ__ئاڭلىسام، سوتتىكىلەر شۇنداق دەپتىمىش...

ــــ_ياق! ئاقنىياز ئەمدىلا 40 ياشتىن ھالقىغان دادامنى ئۆلتۈردى.بۇ  جىلغىدا 70-80ياشقا كىرگەنلەر خىلىلا كۆپقۇ؟! دادامنىڭمۇ ئاشۇلاردەك ياشىيالىشى تامامەن مۈمكىنتىغۇ؟! بىراق ئاشۇ بىر ئەبگا دادامنىڭ ھاياتىنى نابۇت قىلدى. شۇنداق تۇرسىمۇ، يەنە ئۇنى قويىۋىتەمدىكەن؟! قىنى ئۇ ئادالەت؟ قىنى ئۇ ئادىللىق؟ ئەگەر... ئەگەر راستىنلا قويىۋىتىىدىغان بولسا، قويغا ئوخشاش شارتتىدە بوغۇزلىۋىتىمەن ئۇنى.

ـــ_ئىھ بىچارە بالا! سەن تىخى بىلمەپسەن. ئەگەر بىلسەڭ، چاشقاننىمۇ ئۆلتۈرمەس ئىدىڭ. چۈنكى ئۇ ئادەملەردىن ئاشقان-تاشقاننى يەيدۇ. بىلەمسەن؟ ئاقنىيازنى ئۆلتۈرسەڭ، سەنمۇ ئوخشاشلا ئۆلىسەن. ئۇ چاغدا مەن كىمنى دەپ ياشايمەن؟!

شۇلارنى دەۋىتىپ، ئانام ئۆپكىدەپ يىغلىۋەتتى. مەن نىمە قىلارىمنى بىلمەي،تۇرۇپ قالدىم. ئەسلىدە ئۆزەم قىلىشنى خالايدىغان، ھەم تامامەن قىلالايدىغان ئىشنى قىلماقچى ئىدىم. لىكىن قىلىشقا تىگىشلىك ئىشلار بەكلا كۆپ ئىكەن. شۇڭا ئاشۇ بىرلا ئىشنى دەپ، باشقىسىنى تاشلىۋەتكۈم كەلمىدى. شۇڭا ئاقنىيازنى ئۆلتۈرمەيدىغان بولغىنىم ئۈچۈن دادامنىڭ روھىدىن تەكرار-تەكرار كەچۈرۈم سورىدىم.

خىيال بىلەن تۇرغىنىمدا، يەنە ئانامنىڭ ئاۋازى ئاڭلاندى:

ــــ_سەنمۇ ئاشماي-كەملىمەي، داداڭغىلا چىقىپسەن. بوپتۇ، دىگۈزمىسەڭ، دىمىگەن بولاي. لىكىن مەندىن ئاغرىنىپ يۈرمە.

شۇندىلا ئۇنىڭ گىپىدە گەپ بارلىقىنى، لىكىن قىساس سەۋەبىدىن قېنىم قىززىپ، ئۇنى ئېغىز ئاچتۇرماي قويغىنىمنى بىلدىم-دە،پەس ئاۋازدا، سورىدىم:

ـــ__ قېنى دەڭ، ئانا.

ـــ__ پاتىمەنىڭ كىسىلى ئىغىركەن، بالام. پەرىزىمچە ئۈچ-تۆت كۈندىن ئاشمىغۇدەك...

بۇ گەپنى ئاڭلاپ،بىشىمدىن سوغۇق سۇ قۇيىۋەتكەندەك ئەندىكىپ كەتتىم. چۈنكى دادىسى ئۆلۈمگە لايىق بولسىمۇ،لىكىن ئۇ، ئۇنىڭدەك چىرايلىق، ئاقكۆڭۈل، ئىشچان بىر قىز داۋاملىق ياشىشى، ياشىغاندىمۇ ئۆزىگە مۇناسىپ ھالدا خۇشال-خورام ۋە بەختلىك ياشىشى كىرەك ئىدى. لىكىن ئۇ كەتكۈدەك. بۇ نىجىس كىسەل ئۇنى يىنىمدىن، زىدىيەت ۋە كۆز يىشىغا تولغان بۇ دۇنيادىن مەڭگۈلۈك ئەپ كەتكۈدەك. ئۇ چاغدا كۈدە جىلغىسىدا، چەت ۋە تاقىر يايلاقتا يەنە نىمە قالىدۇ؟ بۇ... بۇ ئادىللىقمۇ؟ قېنى ئۇ ئادىللىق؟...

مەن يىقىلىپ چۈشمەسلىك ئۈچۈن كارۋاتنىڭ يانلىقىغا يۆلىنىپ، جىمجىت ئولتۇرىۋالدىم.ئانامنىڭ ئاۋازى يەنە ئاڭلاندى:

ــــ__خالىساڭ، ئۇنى يوقلاپ قوي...

كىيىنكى ئۈچ كۈن ئىچىدە: “ئادەم نىمىشقا ياشايدۇ؟ نىمىشقا تۇغۇلۇپ، يەنە نىمىشقا ئۆلىدۇ؟ تۇغۇلۇشتىن بۇرۇن مەن نەدە ئىدىم؟ ئۆلگەندىن كىيىن يەنە نەگە كىتىمەن؟ مېنىڭ ھاياتلىقتىكى نىشانىم نىمە؟ يەنە نىمە ئۈچۈن ياشايمەن؟ نىمىلەرنى قىلالايمەن؟ نىمىلەرنى قىلىشىم كىرەك؟...”دىگەندەك بىر قاتار غەلىتە خىياللارنى قىلىپ، بىشىم چۈشكەن، پۇتۇم تايغان جايلاردا سەۋدايىلارچە ئايلىنىپ يۈردۈم. بۆرە يوقۇتۇشتىن باشلانغان بىر قاتار كۆڭۈلسىزلىكلەرنى، يايلاقتىكى چارۋىلاردا تارقالغان ‹‹يۇمشاق بۆرەك›› كىسىلىنى،چارۋىلاردىن ئادەملەرگە يۇققان يۇقۇملۇق جىگەر ياللۇغىنى، تاقالغان ئاشخانىمىزنى، نان ئوغرىلىغان ئاقنىيازنى،ئوغرى تۇتتۇم دەپ قىممەتلىك ھاياتىدىن مەزگىلسىزلا ئايرىلغان دادامنى،يەنە نۇرغۇن مال- چارۋىسىدىن،بىر تۇققان ئىنىسىدىن ئايرىلىپ، ئۆلگەندىنمۇ بەتتەر ئازاپ تارتىۋاتقان شاھنىياز ئاكامنى ئەسلىدىم. شۇندىلا ئادالەت، ھەققانىيلىق، سۆيگۈ-مۇھەببەت دىگەنلەردىن ئەسەرمۇ قالمىغان بۇ دۇنيادا مىھرى- مۇھەببەتسىز، يەككە- يىگانە ياشاشنىڭ تولىمۇ ئازاپلىق ئىكەنلىگىنى چوڭقۇر ھىس قىلدىم. ئاھ دۇنيا، سەن نىمە دىگەن رەھىمسىز؟!

قانچىلىك ماڭغىنىمنى، ئارىدىن قانچىلىك ۋاقىت ئۆتكىنىنى پەقەتلا بىلمىدىم. بىلىدىغىم تۈن كېچە، دەھشەتلىك ھوۋلىغان ئالا بويناق، يۈزۈمگە چاچرىغان مۇزدەك سۇ،ئىچ- ئىچىدىن  ئوت تەپچىپ چىقىۋاتقان يوغان قارا تاش،جەنۇپتىن شىمالغا سوزۇلغان ئەگرى-بۈگرى دۆلەت تاش يولى، بىرىنىڭ ئارقىسىدىن بىرى تولىمۇ ئالدىراش ئۆتۈپ كىتىۋاتقان يۈك ماشىنىلىرى...پەقەت شۇنچىلىكلا نەرسىلەر ئىسىمدە قالغان ئىدى.

تۇيۇقسىزلا بىر ئەر كىشىنىڭ ھەسرەتلىك يىغا ئاۋازى ئاڭلاندى:

بىر غۇنچەڭ ئىچىلمىغان،

بېغىمنىڭ گۈلى ئىدىڭ،

يىراقنى يىقىن قىلغان،

  مۈشكۈلنى ئاسان قىلغان،

كۆزۈمنىڭ نۇرى ئىدىڭ،

تاشلاپ كەتتىڭغۇ مېنى،

نە كويغا سالاي دىدىڭ؟!

ۋاي بالام، ۋاي بالام...

ئارقىدىن چوڭلار- كىچىكلەر، ئەرلەر-ئاياللارنىڭ يىغا ئاۋازلىرى ئاڭلاندى. قارىسام، كۈدە جىلغىسىدا، كەنت باشلىقىمىز شاھنىياز ئاكامنىڭ ھويلىسىدا مەرسىيە قوشاقلىرى ياڭراپ كىتىپتۇ. دىمەك،قارا قۇرۇم تاغلىرىنىڭ ئاقباش چوققىسىدا ئىچىلغان قار لەيلىسى،كۈدە جىلغىسىدىكى جىغان گۈلى، مېنىڭ نەزىرىمدىكى ھەقىقى ساھىپجامال، چۆچەكلىرىمدە تەكرار – تەكرار ئىيتىلغان كۈل قىز پاتىمە نەپەستىن قاپتۇ.

مەن قوشاق قېتىپ، يىغا-زارە قىلىۋاتقان كىشىلەرگە سوغۇقلا قاراپ قويدۇم-دە، ئىشەك- ئات داۋىنىدىكى قارا تاشتا ئولتۇرۇپ، خىيالغا پاتتىم: “ئۇ راستىنلا يىغا-زارىمۇ ياكى ئەۋلاتتىن- ئەۋلات ئىيتىپ ئادەتلەنگەن ناخشىمۇ؟ بىرنىمە دىمەك، ھەقىقەتەنمۇ تەس. چۈنكى يىغا بولسا، يىغلىماسلىق ئۈچۈن بىرەر ئامال-چارە قىلىنغان بولاتتى. ناخشا بولسا، تەڭكەش ئۈچۈن ناغرا-سۇنايلار چىلىنغان بولاتتى.ئەپسۇسكى ھەممىلا كىشى يىغلىمىسا، پەقەتلا بولمايدىغاندەك ھۆكۈرەپ يىغلاشتى. لىكىن ھېچكىم ئۆزىنى تۇتىۋىلىپ، يىغلىماسلىق ئۈچۈن بىرەر چارە-ئامال ئويلاپ باقمىدى. ۋە ياكى ئازاپلىق قەلبلەردىن ئوخچۇپ چىققان بۇ ھەقىقى ناخشىلار ئۈچۈن،بىرەر ساز-پاز ئىزدەپ باقمىدى. پەقەت يىغلاپلا قويسا بولىدىغاندەك،مۇشۇنداق يىغلىمىسا،پەقەتلابولمايدىغاندەك ئۇزاقتىن ئۇزاق ھۈر-ھۈر يىغلاشتى...”

شۇ كۈنى كەچتە، ئالا بويناقنى يوغان سىم زەنجىردىن بوشىتىۋەتتىم. ئۇ خوشلۇقىدا، بىردەم توشقاننىڭ ئارقىسىدىن قوغلاۋاتقان ئوۋ ئىتلىرىدەك ئوخچوپ چاپتى. بىردەم جۆرە ئىزدەۋاتقان ئەركەك بۆرىدەك ھەر بىر تاش، ھەر بىر گىياھنى قېنىپ-قېنىپ پۇرىدى.ئاندىن“ھەمراھلىرىم كەلگەندە،مېنىڭ مەۋجۇتلۇقىمنى بىلسۇن دىگەندەك قورام تاشلارنىڭ تۈۋېگە جېرغايتىپ سېيدى.شۇندىلا، ئۇنى بۇرۇنراق بوشىتىۋەتمىگىنىم ئۈچۈن پۇشايمان قىلدىم.



12



چارۋا-ماللارنىڭ ‹‹يۇمشاق بۆرەك›› كىسىلى 20 نەچچە كۈنلۈك تىرىشچانلىق ئارقىلىق ئاخىرى تىزگىنلەندى. مال دوختۇرلىرىنىڭ ئىيتىشىغا قارىغاندا، بۇ خىل كىسەللىك-يۇد كەملىكتىن كىلىپ چىقىدىغان بولۇپ، ساھىل يايلاقلىرىدا، شېۋاقلىق دالىلاردا بىقىلىپ، تەبىئى ھالدا يۇد تولۇقلاپ تۇرغان ياكى بۆرە ئارقىلىق كىسەل چارۋىلار شاللىنىپ تۇرغان پادا توپلىرىدا بۇنچە كۆپ كۆرۈلمەيدىكەن. شۇڭا ئاجىزلىقى سەۋەپلىك ئالتۇن يايلاقتىن ئوتلاق ئالالمىغان، مال- چارۋىلىرىنى ئامالسىزلىقتىنلا دەريا ساھىلىدا بىقىپ يۈرگەن چوپانلار بۇ قىتىمقى ‹‹يۇمشاق بۆرەك ›› كىسىلىدە ھېچقانچە زىيان تارتمىغان ئىدى. لىكىن چارۋېمىز  كۆپ دەپ ئۆزىنى چوڭ تۇتقان، ئالتۇن يايلاقتىن ئوتلاق تالىشىپ، ئۇتۇپ چىققان چارۋىدارلارنىڭ ھەممىسى بىردەك ئىغىر زىيان تارتىشقان ئىدى. ئەگەر كۈدە جىلغىسىغا كەلگەن بالايى-ئاپەتلەر پەقەت چارۋا-ماللارنىڭ ‹‹يۇمشاق بۆرەك›› كىسىلى بىلەنلا تۈگىگەن بولسا، ھەر ھالدا كۆپ زىيان تارتمىغان بولاتتىكەنمىز.ئەپسۇسكى بۆرە يوقۇتۇشتىن كىلىپ چىققان چارۋا-ماللارنىڭ ‹‹يۇمشاق بۆرەك›› كىسىلى، كىسەل چارۋىلارنىڭ گۆشىنى يىيىشتىن كىلىپ چىققان ئادەملەردىكى  ‹‹يۇقۇملۇق جىگەر ياللۇغى››، يۇقۇملۇق جىگەر كىسىلىنى تىزگىنلەش سەۋەبىدىن تاقالغان ئاشخانا،  ئاشخانىمىزنىڭ تاقىلىشى سەۋەبىدىن ئاچ قىلىپ، ئوغرىلىق قىلغان شاھنىياز،ئوغرى تۇتۇم دەپ ھاياتىدىن ئايرىلغان دادام، ئاخىرىدا داۋالاش ئۈنۈم بەرمەي قازا تاپقان  پاتىمە ۋە باشقا قېرى-چال، ئاجىز-ئورۇق ئوننەچچە كىشى قوشۇلۇپ،جىلغىدىكى كىشىلەر قەلبىدە نۇرغۇن ساقايماس جاراھەتلەرنى قالدۇرغان ئىدى.

ئارىدىن يىرىم يىلچە ئۆتكەندە، كىشىلەر يەنە ئۆزىنىڭ نورمال تۇرمۇشىنى باشلىدى.كۈدە جىلغىسىدا بىرنەچچە ئىغىز ئاشخانا، ناۋايخانا، رېمونتخانا يىڭىدىن ئىچىلدى. لىكىن ئاقنىيازنىڭ سەتراشخانىسى بىلەن بىزنىڭ ئاشخانىمىز تاقالغان پىتىچە قالىۋەردى.

ـــ_ھاۋ...ۋ...ۋ... ھاۋ! ھاۋ!

ئالابويناق مەيلى تۈن كىچىلەردە بولسۇن، مەيلى شاۋقۇن-سۈرەنگە تولغان كۈندۈزدە بولسۇن، ئوخشاشلا مۇشۇنداق زەردە بىلەن قاۋاپ يۈرەتتى. بەزىدە ئىشەك-ئات داۋىنى تەرەپكە، بەزىدە ئۇلۇق يايلاق دەرياسى تەرەپكە، بەزىدە سېرىق داۋان تەرەپكە قاراپ، توختىماي چىپىپ كىتەتتى. لىكىن ئىككى-ئۈچ سائەتلەردىن كىيىن، قىپ-قىزىل تىلىنى ساڭگىلاتقان پىتىچە سولىشىپ قايتىپ كىلەتتى. بۇنداق چاغلاردا، ئۇنىڭ ئاشۇ تاغ-داۋانلار ئارىسىدىن نىمە ئىزدەيدىغىنىنى، نىمىشقا شۇنچە تىز يۈگرەپ، يەنە نىمىشقا شۇنچە روھسىز قايتىپ كىلىدىغىنىنى پەقەتلا بىلمەيىتتىم.

بىر كۈنى جىلغىدىن پادىنى قايتۇرۇپ كىلىۋىتىپ، دەرۋازىمىزغا چاپلانغان يوغان بىر ۋاراق قەغەزگە كۆزۈم چۈشتى. سىنچىلاپ قارىسام، ‹‹ياۋايى ھايۋانلارنى قوغداش قانۇنى›› ئىكەن. ئۇنىڭدا بۆرە-ئىيىق قاتارلىق ياۋايى ھايۋانلارنى ئوۋلاشقا بولمايدىغانلىقى، خىلاپلىق قىلغۇچىلار جىنايى جاۋاپكارلىققا تارتىلىدىغانلىقى ئالاھىدە ئەسكەرتىلگەن ئىدى. بىراق، بۆرە-ئىيىقلار قېرىلىپ تۈگىگەندە، بۇنداق ئېلان چىقىرىشنىڭ نىمە ھاجىتى باركىنە؟ شۇنداقتىمۇ مەن ئۇنى ياقتۇرۇپ قالدىم. چۈنكى ئالا بويناقنىڭ ھىلىقى ئاتا جەمەت تۇققانلىرى تەرەپباللا كۈدە جىلغىسىغا كەپ قالسا،مۇشۇ ئېلاننىڭ سەۋەبىدىن خىيىم-خەتەرسىز ھالدا كونا ئۇۋىسىنى تاپاليىتتى.

ئاشخانىمىزنىڭ ئۇدۇلىدىن ئۆتۈپ كىتىۋىتىپ، يەنە توختاپ قالدىم. چۈنكى ئىشىكنىڭ تور بىسىپ كەتكەن تۆمۈر ھالقىسىغا بىر پارچە خەت قىستۇرۇلغان ئىدى. دەسلەپتە ئانچە ئىرەنشىمەيلا ئوقۇپتىمەن. كىيىن بىردىنلا جىددىلىشىپ قالدىم. چۈنكى خەت ناھىيىلىك ج خ ئىدارىسى ئورمانچىلىق ساقچىخانىسىنىڭ تەكلىپنامىسى بولۇپ، بىۋاستە ماڭا يىزىلغان ئىدى:

__ھۆرمەتلىك مىرئەھمەت بائىس:

  قارا قۇرۇم تىغىنىڭ ئىكولوگىيەلىك مۇھىتنى تىخىمۇ ئەلالاشتۇرۇش ۋە ئەتىۋارلىق ياۋايى ھايۋاناتلارنى قوغداش ئۈچۈن ئاقاز داۋىنىدىن تاكى سېرىق داۋانغىچە بولغان 200كۇۋادىرات كىلومىتىر دائىرە ئىچىدە ‹‹قاراقۇرۇم تىغى ئىكولوگىيە باغچىسى›› قۇرۇلدى. مۇزاكىرە قىلىش ئارقىلىق سىز ئىكولوگىيە باغچىسىنىڭ تەكلىپلىك نازارەتچىلىكىگە ئالاھىدە تەكلىپ قىلىندىڭىز. شۇڭا ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇپ ئالغاندىن كىيىن، دەرھال ئورۇنىمىز بىلەن ئالاقىلىشىڭ...

ـــ_نىمە كۆرىۋاتىسەن، بالام؟

قارىسام، ئانام ھاسىغا تايانغان پىتىچە يىنىمدىلا قاراپ تۇرۇپتۇ. مەن گەپ-سۆزسىزلا خەتنى ئۇنىڭغا بىرىپ،سەپەر سومكامنى ئىزدەشكە كىرىشتىم. كىيىملىرىمنى تۈزەشتۈرۈپ، مەكتەپتىن قايتقاندىن بىرى، بىرەر قىتىممۇ ئىشلىتىپ باقمىغان قەلىمىم بىلەن نېسى قالغان تاماق پۇللىرىنى يازىدىغان يىشىل تاشلىق خاتىرىنى يانچۇقۇمغا سالدىم.

ـــ_ھاۋ...ۋ...ۋ...ھاۋ! ھاۋ!

ئالا بويناق يەنە قاۋاپ كەتتى.ئىھتىمال، ئۇ تۇمشۇقىنى ئاسمانغا توغرىلاپ، كۆزلىرىنى يىرىم يۇمۇپ، قەھرىلىك ھوۋلاش ئارقىلىق ئۆز ھەمراھلىرىنى ئىزدەۋاتقاندۇر. ئەپسۇسكى، بىر مەزگىللىك قوغلاپ يوقۇتۇشلاردىن كىيىن، كۈدە جىلغىسىدا، پاخپۇ كەنتىدە، تاغلىق يىزىدا، ھەتتا پۈتكۈل خالاستان دەرياسى ۋادىسىدا چىلبۆرىلەر پۈتۈنلەي يوقالغان ئىدى. چۈنكى ئادەملەردىن قورقۇپ كەتكەن بۇ قانخورلار بىخەتەر، خىلۋەت جايلارغا، سۇسىز – گىياھسىز كۆيۈك تاغلارغا، كۆككە تاقاشقان قارلىق چوققىلارغا قاراپ، جىمجىتلا كىتىپ قېلىشقان ئىدى.



(تۈگىدى)





2010-يىلى 20-نويابىر، قاغىلىق.

ئاپتور: قاغىلىق ناھىيەلىك بازار ئىچىش قۇرۇش مۇلازىمەت مەركىزىدە.

تىلىفۇن: 13899150031

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ئەسكەرتىش: ① ئارۇزدە-يارىدار دىگەن مەنىدە.

      مەن بۇ پوۋېستنى «تەڭرىتاغ» ژۇرنىلىدىن تەپسىلى ئوقۇغان، بۇ ناھايىتى ئۇتۇقلۇق چىققان ئەسەرلەرنىڭ بىرى، قەلەمكەش دوستىمىز مامۇت داۋۇتنىڭ بۇندىن كېيىن يەنىمۇ ياخشى ئەسەرلەرنى يېزىپ چىقىشىغا سەمىمىي تىلەكداشمەن
!

ئالدىرماي بىر ئوقۇپ چىقاي

دوستىمىز مامۇت داۋۇتنىڭ  مۇشۇ ئەسىېرىنىڭ مۇكاپاتقا ئىرىشكەنلىگى يۇرتىمىزنىڭ كاتتا شان-شەرىپى مۇبارەك بولسۇن،،
دوستىمىزنىڭ كىيىنكى ئىجادىتىگە  ئۇتۇق تىلەيمەن
تىما ئىگىسىگە رەھمەت

بەك داڭقىنى ئاڭلىدىم بۇ ئەسەرنىڭ بۈگۈن ئوقۇش نىسىپ بولىدىغان ئوخشايدۇ . تېما ئىگىسىگە رەھمەت.

تېما ئىگىسىگە كۆپ رەھمەت.بەك ياخشى يېزىلغان پوۋىستكەن.كومپىورۇر ئالدىدا نەچچە سائەت ئولتۇرپ ئوقۇپ تۈگەتتىم.ۋاقتىم چىقسا يەنە ئوقۇيمەن. قەلەملىرىڭىز ھارمىغاي.

بۈگۈنكى دەۋىر ئۇيغۇر پروزچىلىقى سان ۋە سۈپەتتە بارغانسىرى پىشىپ يېتىلىۋاتىدۇ،ئەمما مۇشۇنداق ئېسىل ئەسەرلەر ۋە يەنە نۇرغۇن ئەسەرلەرنىڭ باھاسىز قىلىشى بەكمۇ ئەپسۇ سلۇق بىر  ئش بولۇۋاتىدۇ ،ئالى مەكتەپلەرنىڭ بىر قىسىم ئەدەبىيات كەسپىنىڭ تولۇق كۇرس، ئاسپىرانتلرى ۋە باشقا كەسىپتىكىلەر قىلدىغان ئش يوق دەپ ئۇھ تارتىپ يۈرىدۇ ،ئش دېگەن بۇنىڭدن ياخشى بولامدىغاندۇ؟

    مەن بۇ پوۋېستنى « تەڭرىتاغ» ژۇرنىلىنىڭ قايسى بىر سانىدا ئوقۇغان ،ئەسەرنىڭ قۇرۇلمىسى پۇختا ،مەزمۇنى ساغلام بولۇپ، تىلى تولىمۇ گۈزەل، ھەرقايسى پېرسوناژلىرى بىر قارىسىڭىز يېزا-قىشلاقلاردا سىز بىلەن بىللە تىرىكچىلىك قىلىۋاتقاندەك تۇيغۇ بېرىدۇ، ھەر خىل پېرسوناژلارنىڭ دېئالوگلىرىمۇ شۇ پېرسوناژلار تىرىكچىلىك قىلىۋاتقان ماكان بىلەن زامانغا خاس ھالدا يارىتىلغان بولۇپ، ۋەقەلىك پېرسوناژلارنىڭ ياشاش ئىستىكى بويىچى داۋاملاشقان ، شۇڭا ئوقۇرمەنى زىرىكتۈرۈپ قويۇشتىن قاتتىق ساقلانغان، ئەڭ مۇھىمى، ھەربىر پېرسوناژنىڭ خاراكتېرى تولىمۇ خاسلىقا ئىگە  قىلىنىپ، بىر-بىرسىنىڭ مىجەز-خاراكتىرىدە ئۆزگىچىلىك بار ،بۇنىڭ ئۆزى تۇرمۇشنىڭ ئەدەبىياتلاشتۇرۇلۇشى ئىدى. مانا بۇ ئەسەرنىڭ مۇۋەپپەقىيىتىدۇر، تېخىمۇ نادىر ئەسەرلىرىڭىزنىڭ ۋۇجۇدقا چىقىشىغا تىلەكداشمەن، ئىجادىيەتلىرىڭىزگە ئاق يول تىلەيمەن!