بىلىكيار: نەزەرىيە ئەمالىقىنى تۈگىتىش، ئەدەبىياتىمىزدا يېڭى يۈكس [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

گەرچە مۇنداق ئەھمىيەتسىز پارالارنى قىلىشنى خالىمىساممۇ، ئۇلۇغۋار كەمتەرلىكنى بىر ياققا قايرىپ قويۇپ، شۇنى دېيىشنى لايىق تاپتىمكى، كاللىڭىزنى چىرمىۋالغان  تار ھەم تۆۋەن سەۋىيەدىكى «ئۆزلۈك»  قاتماللىقى ۋە ۋۇجۇدىڭىزدىكى تەبىئى پەن ۋاكوملىقىدىن قۇتۇلماي تۇرۇپ،سىز بىلەن مەن ئورتاق بىر ئوربىتىدا تۇرۇپ مۇھاكىمە قىلىشقا  ئامالسىزمىز.
ئۈمىدىم ئالەملىك ماكرو نەزەر، ئىنسانىيەت يۈكسەكلىكىدىكى دۇنياۋىي سەۋىيەلىك خەلقئارا سەۋىيە ۋە ئۆلچەمگە توشۇدىغان ئەھمىيەتلىك ئىلمىي مۇھاكىمە قىلىشنى ئارزۇ قىلىمەن. مېنىڭ كۆڭۈل بۆلىدىغىنىم ئۆزلۈك كىشەنلىرىنى پاچاقلاپ تاشلىغان، ئۆز لۈكىمىزدىن ھالقىغان  كەڭ دائىرە كۆپ قاتلاملىق يۇقۇرى سەۋىيەلىك ئىلمىي مۇھاكىمىىدىنلا ئىبارەت.سىز ئەدەبىياتتىن باشقىنى كۆرۈشنى خالىمىسىڭىز، ئەدەبىيات بىلەن تەبىئىي پەننىڭ ئورگانىك بېرىكىشىنى، نەزىرىڭىزنى ئالەملىك  كەڭلىك ئىنسانىيەت يۈكسەكلىكى ۋە خەلقئارا بىرلىك ،دۇنياۋىي سەىۋىيەگە قويۇشنى خالىمىغان ئەھۋالدا ئۈنۈملىك مۇھاكىمىدىن سۆز ئاچقىلى بولمايدۇ. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Bilikyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-1-29 19:52  

1،كىتابنىڭ ماڭا بەرگەن تۇنجى تەسىراتى يەنىلا شۇ ئۇيغۇر ئەدەبىيات ساھەسىدىكى نەزەرىيە ئەمالىقى ۋە ئىلىم-پەن  ساۋاتسىزلىقىدىن قۇتۇلۇشنىڭ نەقەدەر تەخىرسىزلىكىنى ھىس قىلىش بولدى. ئەدەبىياتچىلىرىمىز كەسپى نەزىريە  بىلىملىرى ئۆگۈنىش ۋە ئىلىم-پەن جەھەتتىن ئۆزىنى تەربىيەلىنىشنى كۈچەيتىش ــــ ئىلمىي نەزەرەيىە ئەمالىقنى تۈگۈتۈپ، ئۇيغۇر ئەدەبىيات ساھەسىدە ئالەملىك نەزەر بىلەن دۇنياۋىي سەۋىيە يارىتىشنىڭ ئالدىنقى شەرتى، بۇ شۇنداقلا ئەڭ تەخىرسىز ۋەزىپە بولۇپ تۇرماقتا.شۇڭا ،بارلىق ئەدىبلەر ۋە ئۆزىنى ئەدب ھىساپلايدىغانلار چوقۇم  تىرىشىپ ئۆگىنىپ نەزەرىيە ئەمالىقىنى ۋە  بىلىم قەھەتچىلىكىنى قەتئى تۈگۈتۈشى ، نەزىريە ئەمالىقى  ۋە بىلىم قەھەتچىلىكىنى تەڭ تۈگۈتىشنىڭ بىردەكلىكىدە چىڭ تۇرۇشى كېرەك.”ئەدەبىياتتىكى نەزەرەيە سۋاتسىزلىقى“ مەسىلىسىنى ھەل قىلىش جەھەتتە،ئاپتونۇم رايۇنلۇق يازغۇچىلار جەمئىيىتى ۋە «تارىم »ژورنىلى،ئۆزىنىڭ نوپۇزلۇق ئورگان ۋە سەركەلىك رولىنى ياخشى جارى قىلدۇرماقتا. بولۇپمۇ ،«تارىم »ژورنىلى دورنال يۈزىدە مەخسۇس سەھىپە ئاجرىتىپ تەبىيەلەش،تۈرلۈك مۇنبەر، مۇھاكىمە ۋە يىغىن شەكىللىرىدىن پايدىلىنىپ ياز يازارمەن ۋە ھەۋەسكارلارنى تەربىيەلەپ يىتىۈشتۈرۈشكە يۈكسەك ئەھمىيەت بېرىۋاتىدۇ،ئۈنىمىگىمۇ سەل قاراشقا بولمايدۇ. بىراق ،شۇنداق يىغىن ۋە مۇھاكىمىلەرنىڭ دەرىجىسى ۋە قاتلاملىقىنى ئۆستۈرۈش،ئازات سولتان،ياسىن زىلال،قاسىم سىدىققا ئوخشاش تولغان –پىشقان تەجرىبىلىك ئۇستازلارنى ئالدىن مەىسۇس تېمىلىق تەييارلىق قىلغۇزۇپ ،ئاندىن شۇدناق ھەر قىتىملىق شۇنداق يىغىنلار دا كەم دېگەندە بىر ئىككى ئۇستاز سىستېمىلىق ئىلمىي دوكىلات ۋە لىكسىيە بېرىشكە ئورۇنلاشتۇرۇش، لىكسىيە ماتىرياللىرىنى بېسىپ تارقىتىپ بېرىش لارىم.«  ئەدەبىيات نەزەرىيەسى» ،«نەزەرىيە تەتقىقاتى» دېگەندەك سەھىپىلەرنى تەسىس قىلىپ،تونۇلغان ئەدىبلەرنى  ماتىريال ئارقىلىق ياشلار يازارلار، بولۇپمۇ، بىرەر پارچە شىئېرى ياكى باشقا ژانىردىكى ئەسىرى توساتتىن ئېېلان قىلىنىپ قېلىپلا ،«بىر ئەسەر بىلەن ئەدەبىيات قوشۇنىغا كىرىپ قالغان ھەۋەسكار يازارمەنلەرنى ماتىريال ئارقىلىق تەبىيەلەشكە ئەھمىيەت بېرىش كېرەك. مېنىڭچە بۇنىڭ ئۈنىمىنى ھەرگىز تۆۋەن مۆلچەرلىگىلى بولمايدۇ.
پەن شۇناسلىق نۇقتىسىدىن شۇنداق كېسىپ ئېيتىشقا بولۇدىكى،پۇختا نەزەرىيە سىستېمىسى بولمىغان ھەر قانداق پەن مۈكەممەل بىر پەن سۈپىتىدە دۇنيا ئىلىم مۇنبەرىدە پۇت تىرەپ تۇرالمايدۇ، نەزەرەيەدىكى ئەمالىق ئىلىم-پەن تەتقىقاتىنى تۇيۇق يولغا باشلايدۇ.«ئۆزى شۇغۇللىنىۋاتقان پەننىڭ نەزەرىيەسىنى بىلمەسلىك ھەم ئۆگىنىشكىمۇ قىزىقماسلىق، ئادىمىيەت، ئىجتىمائىيەت پەنلىرى ساھەسىدىكى ئىلىم ئىگىلىرىدە ساقلىنىۋاتقان يەنە بىر ئىغىر مەسىلە.»[2 زۇلپىقار بارات ئۆزباش]  ئىلىم-پەن نەزەرىيەلىرىنىڭ ئەھمىيىتى شۇ يەردىكى ،  ئالدى بىلەن ھەر قانداق بىر پەن مۈكەممەل بىر نەزەرىيەۋىي سىستېمىسىسىز دۇنيا ئىلىم مۇنبېرىدە مۇستەقىل بىر پەن سۈپىتىدە مەۋجۇت بولۇپ تۇرالمايدۇ. ھەر بىر ئىلىم ئەھلىگە نىسبەتەن  ئۆزى مەشخۇل بولىۋاتقان شۇ پەننىڭ نەزەرەيىسىنى پۇختا بىلمەسلىك ئۇ، كىشىنى ئىلىم-پەندىكى تۇيۇق يولغا باشلاپ ، ھەرگىزمۇ شۇ ئىلىمنىڭ يۇقىرى پەللىسىگە ئۆرلەپ چىقالماس قىلىپ قويىدۇ.  بۇنىڭ ئۈچۈن چوقۇمكى، بىز قۇرۇق گەپنى ئاز قىلىپ سەمىمىي - ئەستايىدىللىق بىلەن ئىلىم تەھسىل قىلىپ نەزەرىيە ئۆگۈنىشىمىز، جۈملىدىن بارلىق پەنلەرگە ماس كېلىدىغان ۋە يىتەكچىلىك ئورۇندا تۇرىدىغان ئاساسىي نەزەرىيەلەرنى جەزمەن ياخشى ئۆگۈنىشىمىز، ئاندىن ئۆزىمىز مەشخۇل بولماقچى بولغان  ساھە ۋە شۇ كەسىپنىڭ ئاساسىي نەزەرىيەلىرىنى چوقۇم پۇختا ۋە ئەستايىدىل ئۆگۈنىپ - ئۆزلەشتۈرۈپ، پەن-تەتقىقات ۋە ئىلمىي ئىجادىيەت ئۈچۈن مۇستەھكەم ئۇل سىلىشىمىز لازىم.
شۇنداق دېيىشكە بولىدىكى بۇ كىتاب ئەدەبىيات تەتقىقاتى(ئەدەبىيات نەزەرىيەسى،ئەدەبىي ئوبزۇرچىلىق ۋە ئەدەبىيات تارىخى)غا ئالاقىدار تەتقىقات كاتىگورىيەسى، پىرىنسىپى،ھۆكۈم قىلىش ۋە باھا بېرىش ئۆلچىمى،ئۇسۇلى،تايىنىش ئاساسى،ئومۇمى بايان ۋە ئاساسى نەزەرىيەلەر تولىمۇ ئەتراپلىق ،چوڭقۇر ھەم مۇپەسسەل تونۇشتۇرۇلغان ناھايىتى يۇقۇرى ئىلمىي قىممەتكە ئىگە نادىر ئەسەر .كىتابنىڭ ئىلمىي تەتقىقاتتىكى قىممىتى شۇ قەدەر يۇقۇرىكى،ئاپتور ھەر بىر يېڭى قاراش ۋە ئاساسى ئىدىيە ، ھۆكۈمنى ئوتتۇرىغا قويماقچى بولغاندا، ئالدىنقىلارنىڭ نوپۇزلۇق(ۋەكىللىك) تىپىك قاراشلىرىنى ئەسلەش(يادقا ئېلىش)يولى بىلەن ئۆزىنىڭ قارىشىنى دەلىللەش ۋە كۈچەيتىشنى ماھىرلىق بىلەن بىرلەشتۈرگەن.بۇ جەھەتتە سىتاتا ۋە نەقىل  ئېلىشنى بىلمەي ،خىيالىغا كەلگىنىچە بىر نىمىلەرنى دەپ ئادەتلىنىپ كەتكەن ئۇيغۇر ئەدەبىياتچىلىرى ئۈچۈن تىپىك ۋە نادىر ئۆلگە دېيىش مۈمكىن. ئالايلۇق،كىتابدا،ئاساسلىق پايدىلانما ؛سىتاتا ۋە نەقىل ئالغان ھەر بىر مەزمۇننى باپ-فاراگىرافلار بويىچە مەخسۇس ئىنچىكە-تەپسىلى ۋە ئەستايىدىل  رەتكە تۇرۇغۇزۇپ،شۇ باپنىڭ ئاخىرىغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان. قارىسام ،بىردانە 671بەتلىك پۈتۈن كىتابدا،تەخمىنەن626دىن ئارتۇق سىتاتا ۋە نەقىل ئىلىنغان بولۇپ،پايدىلانمىنىڭ كېلىش مەنبەسىدىن ئىنتايىن تەپسلى ئۇچۇر بېرىلىپ، كىيىنكىلەرنىڭ سېلىشتۇرۇپ ئۆگۈنىشى ۋە تەتقىقاتقا كۈچلىك ئاساس بىلەن تەمىنلىگەن.
كەمىنە ئەسلىدە«ئىلىم-پەنگە كۆيەر ئىشقىم، قىزدىن بەكرەك لاۋۇلداپ.ئۆزەمگە دائىما شۇنداق دەپ قىلىمەن خىتاپ، ئېھ غەيرەت غەيرەت قىپ ئوقۇغىن كىتاب!»دەيدىغان تەبىئى پەن روھىغا باي تەپەككۇر ئىگىسى بولۇش سۈپۈتىم بىلەن،ھەرقانچە ئالدىراش بولساممۇ، ئۆگۈنىش ۋە تەتقىقات يۈزىسىدىن ئەدەبىيات نەزەريەسى تەتقىقاتى،ئەدەبىي ئوبزۇرلار ۋە ئەدەبىيات تارىخىغا مۇنەسىۋەتلىك  نادىر ھىساپلىنىدىغان ئەسەرلەرنى ئىزدەپ سوراپ ئوقۇيمەن.بىزنىڭ مۇتلەق كۆپ ساندىكى ئەدىبلىرىمىز مەيلى قايسى خىلدىكى تەتقىقات ئەسەرلىرى بولمىسۇن، ئۆلچەملىك سىتاتا ۋە نەقىل ئىلىشنى بىلمەيلا قالماستىن،مەنبەلەرنى دەل توغرا ئەسكەرتىشنى بىلىدىغانلارمۇ بەكلا ئاز ھەم ئۆلچەمسىز.ھەتتا بەزى ئەدىبلەر خىلى ۋەزىنلىك يېڭى ۋە زاماندار ئىلغار پىكىرلەرنى ئوتتۇرىغا  قويۇشىدۇ-يۇ،ئالدىنقىلار ۋە كىلاسسىكلاردىن سىتاتا ئېلىپ نەقىل كەلتۈرۈش ئارقىلىق ئۆز كۆز قاراشلىرىنى دەلىللەش ۋە ئۆز ئىدىيەسىنى كۈچەيتىپ يورۇتۇپ بېرىشنى بىلمىگەنلىكى ۋەياكى تىل پاساھىتى ۋە بالاغىتى جەھەتتە جەڭگىۋارلىقى ھەم جەلبكارلىقى بولمىغاننىڭ ئۈستىگە ، پىكىرلەردە ئالەملىك ماكرو نەزەر،ئىنسانىيەت يۈكسەكلىكى خەلقئارا ئۆلچەم ۋە دۇنياۋىي سەۋىيە دېگەنلەردىن سۆز ئاچقۇچىلىكى يوق. بۇ يەردە ،خەلقئارا مائارىپ تەربىيەسى كۆرگەن ئەدەبىيات دوكتورى ئەسئەت سۇلايماننىڭ «ئۆزلۈك ۋە كىملىك»ناملىك ئەسىرىنى مىسال قىلىساق، ئۇ ئەسەردە شۇنداق ئىسىل زاماندار ئىلغار  دۇنياۋىي پىكىرلەرلەرنى قىلغان بولسىمۇ ئۇنى ئالەملىك نەزەر ئىنسانىيەت يۈكسەكلىكى ۋە خەلقئارا بىرلىككە قويۇپ تۇرۇپ، دۇنيا ئىلىم ئوربىتىسى بىلەن ماس قەدەملىك تەپەككۇر –تەتقىقات قىلالمىغان؛ ئۇيان چۆگۈلەپ بۇيان چۆگۈلەپ ،يەنىلا شۇ ئۇيغۇرنىڭ تار ھەم تۆۋەن سەۋىيەدىكى مەھەللىۋىي مەدەنىيەت رامكىلىغىدىكى ئىپتىدائى ئۆزلۈك( ئۇيغۇرنىلا مەركەزقىلغان مىللى پىسخىيكىسى)نىڭ كونتىروللىقىدىن ھالقىپ ئۆتەلمەي تۇرۇپ پىكىر يۈرگۈزگەن ۋە دۇنيانى ئەشۇلارنىڭ ئۆزتىلى بىلەن ئەمەس ئۆزىنىڭ تىلى بىلەن تونۇشتۇرۇش سەۋىيەسىدىلا توختاپ قېلىپ، ئۆز پىكىرلىرىنى خەلقئارا پەن-تەتقىقات رىلىسى بىلەن جىپسىلاشقا سەل  قارىغان. ھەتتا كىتابنىڭ ئاخىرىدا بىر يەرلەردە ،بىر دوكتور ئىدىيە ۋە ھىسيات جەھەتتىن يىگانە قىلىپ گاڭگىراش-تىڭىرقاش،ياتسىراش(يىتىم قىلىش)قا دۇچ كەلگەن.مەنچە، خەلقئارا مائارىپ تەربىيەسى ئالغان  ئۆزلۈكتىن ھالقىغان،پىكىر تەپەككۇرى ئالەملىك كەڭلىك ۋە ئىنسانىيەت يۈكسەكلىكىگە تۇتاشقان ھەر قانداق بىر دوكتور ھەرقانداق برى مەدەنىيەت مۇھىتىدا بۇنداق «ياتسىراش»،«غىربلىق»، « گادىرماچلىق-مۈرەپ   كېتىش »ھادىسىسى يۈز بەرمەسلىكى كېرەك،ئەلبەتتە!
يەنە بەزى ئاپتورلار كىتابنى توملىتىش ئۈچۈنمۇ  ياكى باشقا سەۋەپمۇ بىلمىدىم، ھەتتا نەچچە بەتلەپ كىتابنىڭ باش تېمىسلەن قىلچە مۇناسىۋەتسىز ؛ ئائىلا ۋە تۇرمۇشقا ئالاقىدار خۇسۇسى پاراڭلار ۋە قۇرۇق گەپلەرنىمۇ ئاتاھىتەن قىستۇرۇپ قويۇشىدۇ.مەنچە تەتقىقات خاراكتىرىنى ئالغان ئەسەرلەرگە ئۇنداق مەزمۇنلارنى قىستۇرۇپ قويۇش بىمەنىلىكتىن باشقا نەرسە ئەمەس.بىر دوكتورىمىزنىڭ«لوندۇندىكى ئىلمىي مۇھاكىمى يىغىنىدىن كىيىن دۇتتار بىلەن ئۈرۈمۈمچىدىكى رېستۇراندا ئولتۇراش قىلغاندەك ئولتۇرۇشتىن سۆيۈنىپ كېتىشلىرى»(ئەسئەت؛439)چۇ تېخى! دۇنياۋىي ئىلىم مەركەزلىرىدىن بىرى بولمىش لوندۇنغا بېرىپ دۇتتار بىلەن ناخشا ئوقۇشۇپ ئۆزىمىزنىڭ تۇغما قوشاقچى- غەزەلخان  ھىسياتچان مىللەت ئىكەنلىكىمىزنى نامايەن قىلمىساقمۇ، ئاران دېگەندە بىرقانچە ئىلغار زېيالىي ۋەئىلىم سەرخىللىرى بىر يەرگە جەم بولۇپ دىدار مۇلاقەتتە بولىۋاتقاندا، دۇتتار چىلىشىپ ئولتارمىسىمۇ ئەجابا  ئۇلار قىلىشقۇدەك،ئۇيغۇرغا، دۇنياغا ،ئىنسانىيەتكە ئورتاق بولغان زاماندار ئىلمىي پىكىرلەر يوقمۇ؟ياكى بىزنىڭ مەدەنىيەت چۈشەنچىمىز شۇنچىۋالا خۈنۈك ۋە تار،دوكتورلىرىمىزنىڭ ساپاسىمۇ شۇنچىلىك بولغاچقا،دۇتتار بىلەن ئۆزىمىزنىڭ ئىلىم-پەنگە ئېرىنچەك، ناخشا-ئۇسسۇلغا ھىرىسمەن، ئىلىم-ئىرپاندا چولتا ،نەزەر دائىرىمىزنىڭ تارلىقىنى دۇتتار بىلەنلا تۈگەتمەكچى بولغىنىمىزمۇ؟ بۇ مەسىلە ئەستايىدىل ئويلاپ بېقىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ. كتابتا يەنە ياۋرۇپانىڭ رەڭگارەڭ يالتىراق نەرسىلىرى بىلەن ياشلارنىڭ كۆزىنى ئالىچەكمەن قىلىشنى خالىمىغان ئىكەن،نىمە ئۈچۈن ياۋرۇپانىڭ ئىلىم-پەن،رىقابەت ۋە ھەمكارلىق روھىغا تولغان ياۋرۇپالىقلارنىڭ ۋۇجۇدىدىكى كۈچلۈك تەبىئى پەن روھى،ئېتىكا قارىشى ۋە سەمىمىلىكى،ئۆزگىچە رىقابەت ۋە ھەمكالىق ئېڭى،ئۆگنىشچان ئادەم ۋە ئۆگىنىشچان جەمئىيەت قۇرۇش جەھەتتىكى ئۆزگىچە خاسلىقى، ئىجاتكارلىقى، ئىلىمنى ۋە ئىلىملىكلەرنى، ئىجات-ئىختىرانى قالتىس ئۇلۇغلاش، كەسىپنى قەدىرلەپ ئىش ئورنىنى سۆيۈش روھى قاتارلىقلارنى خەلقىمىزنىڭ مەدەنىيەت چۈشەنچىسى، ئەقىدە ئېتىقادلىرىغا تاقاپ تۇرۇپ چوڭقۇر قاتلاملىق سېلىشتۇرما تەتقىقات ۋە يۇقۇرى سەۋىيەلىك ئىلمىي مۇھاكىمە يۈرگۈزمەيدۇ؟كىملىكنى چىن مەنىدىن نامايەندە قىلىش ئۈچۈن ئۆزلۈكىمىزنى تونۇپ،ئۆز ئورنىمىزنى توغرا بەلگۈلەپ، ھىسياتچانلىق ۋە تار مەنىدىكى(شەخسىيەتچى ئۆزلۈك سەۋىيەسىدىكى) مىللەتچىلىك روھى ھالەت ۋە ھەركەت پىسخىيكىسى بىلەن ئەمەس،بەلكى قانداق قىلىپ ئۆزىمىزنى«يەرشارى كەنتى»نىڭ بىر ئاھالىسى،ئىنسانلار تۈر توپىنىڭ بىر ئەزاسى سۈپۈتىدە ــ ھەزرىتى «ئادەم»بىلەن«ھەۋۋا»نىڭ پۇشتى دەپ قاراپ(ئالەملىك نەزەر ئىنسانىي بىرلىك ئىچىگە قويۇپ تۇرۇپ)،بارلىق ئىنسانىيەت بىلەن ئوخشاش بىر ئوربىتا ۋە  ماس قەدەملىك (تەڭ سەۋىيەدە تۇرۇپ) تەپەككۇر- تەتقىقات ئېلىپ بارالمايمىز؟ ئەجەبا تەڭرى بىزگە ھىسياتچان سەنئەتخۇمارلىقنىلا قالدۇرۇپ، ئەقىل-پاراسەت ۋە تەپەككۇر ئىقتىدارىنى ياۋرۇپالىقلارغىلا تەخسىملەپ بەرگەنما؟مەنچە بۇنىسى نا تايىن!
پىروفېسسور ئابدىقادىر جالالىدىندا  گەرچە پىكىر ئىزچىللىقى كەمچىل بولۇپ ، ھازىرچە ئۆزىگەخاس ئىدىيە ۋە پىكىر  سىستېمىسىنى  شەكىللەندۈرمىگەن بولسىمۇ، ئۆزىنىڭ پىكىر ۋە ئىدىيەسىنى تاۋلاپ-پۇشۇرۇش ئۈچۈن غەربنىڭ، جۇڭگونىڭ، جۈملىدىن خرىستىئان، بۇددا- كوڭزى، ياپون-ساماۋىيخان(سامراي) روھى ۋە ئىسلام مەدەنىيەتلىرى  قاتارلىق كۆپلىگەن ھەزارەت - مەدەنىيەتلەر بىلەن ئۇچرۇشۇپ ، ئۆزىنىڭ ئىلمىي ئىدىيەسى ۋە پىكىرىنى تاۋلىماقتا؛  بۇ جەھەتتە گەرچە سىستېمىلىق بولمىسىمۇ مەۋقەنى رىئاللىققا قويۇپ ، ئەل قەلبىگە يىقىنلىشىپ كۆپ تەرەپلىمە ،كۆپ قاتلاملىق ئىزدەندى. بولۇپمۇ، ئۇ بىر ئىجتاھاتلىق  شائىر ، ئەدەبىياتشۇناس ، مەسئۇلىيەتچان ئوقۇتقۇچى بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئۆز كەسپى بولغان ئەدەبىيات تەتقىقاتى ۋە ئوقۇتۇش ئىشلىرىدا مەسئۇلىيىتىنى نەمۇنىلىك بىلەن ئادا قىلىپلا قالماستىن، ئۇيغۇرنىڭ ئەقلىي ئويغۇنۇش، ھەمكارلىق، يېڭىلىق يارىتىش، تەبىئى پەن ئۆگۈنىشكە دەۋەت قىلىپ، ئىلىمدارلاردىكى ئەبگالىق، جانباقتىلىق، ئىناقسىزلىقنى قامچىلاپ، ئىلىمدارلار ئىتتىپاقلىغىنى كۇچايتىش جەھەتتە كۆپ ئەجرى قىلدى؛ «شىنجاڭ مەدەنىيىتى» ژورنىلىنىڭ مەخسۇس ئىجتىمائى پەن ساھەسىدىكىلەرنىڭلا دەۋەتخانىسى بولۇپ قالماستىن، تەبىئى پەن ئالىملىرىنىڭمۇ  مۇلاھىزە- مۇھاكىمە سورۇنىغا ئايلىنىشىنى تەكىتلەپ ، ئەمىلىيەتچىل بولۇش، مەۋقەنى كۆز ئالدىمىزدىكى رىئال ئاددى ۋە كىچېك مەسىلىلەرنى ھەل قىلىشتىن باشلاپ تۇتۇش قاتارلىق جەھەتلەردەئىجادىي پىكىرلەرنى ئوتتۇرىغا قويۇپ تەپسە تەۋرىمەس ئىلىمدارلارلىرىمىزنى ئىندوكسىيەلەپ، كەڭ ئاۋامنى كۆپ تەرەپلىمە مەنئەپەتلىك ئىلمىي زەرەتلەپ ، زور ئىجتىمائى ئۈنۈملەرگە ئېرىشتى  شۇڭا ئاۋام  ئۇنى ئەتىدىن كەچكىچە كىتاب غاجىلاپ، ئۆلۈك يادىكەشلىك بىلەن چىرىگەن - ۋاقتى ئۆتكەن بىلىم لاتقۇلىرى ، قۇرۇق شۆھرەت ۋە زىغىردەك ئاقماس ئەمەل-مەنسەپلەر ئارسىغا غەرىق بولۇپ، ئەرزىمەس ئىشلار ئۈچۈن ھاياتى ۋە گۆھەردەك بىلىمىنى ئىسراپ قېلىپ، ئەلگە  ئەمىلىي نەپ يەتكۈزەلمەيۋاتقان «ئالىم، مۇتەخەسىس ۋە دوكتور، پروفېسور، تەتقىقاتچى» دىگەنلەردىن بەكرەك ھۆرمەتلەيدۇ.ئۇنىڭ «مەۋجۇتلۇق تەشنالىقى» دېگەن ئەسىرى،ئىلگىرىكى«ئۆزىنى ئىزدەش بوسۇغۇسىدا»دېگەن ئەسەرگە قارىغاندا خىلى زور ئىلگىرلەش بار دېيىش مۈمكىن. بىراق ،ئىدىيە- پىكىرلەردە ئاساسەن سىپى ئۆزىدىن ئەسلى ئىجادىيەت ۋە يېڭىلىق يارىتىش كەمچىل بولۇپلا قالماستىن ئىزچىللىق ۋە خاسلىق ئاز. شۇڭا ، ئابدىقادىر جالالىدىن ئەپەندىممۇ پىكىر ۋە ئىدىيەلىرىنىڭ سىجىللىقى(ئىزچىللىقى) ، سىستېمالاشتۇرۇشقا قاراپ يۈرۈش قىلىشى، ئىلمىي ئىجادىيەتتىكى ياپساچىلىق ، مۇرەسسەچىلىك پوزىتسىيەسى ۋە قىسقا مۇددەتلىك خاھىشىدىن يىراقلاپ، چوڭقۇرلۇق ۋە خاسلىققا قاراپ ئىلگىرلىشى،  شەيئى ۋە مەسىلىلەرنى ھادىسىدىن ئەمەس ماھىيىتىدىن ، تەبىئي خۇسۇسىيىتىدىن چۈشەندۈرۈشكە ، پىكىرلەرنىڭ تارخ سىنىغىدىن ئۆتەلىگۈدەك ئەبەدىيلىكى ئۈچۈن تىرىشىشىغا توغرا كېلىدۇ.
ئەسئەت سۇلايمان قانداقلا بولمىسۇن ئىنسانىي كامىللىق ئۈستىدە  بىر قەدەر سىستېمىلىق ئىزدەنگەن تەپەككۇرى چوڭقۇر ياش دوكتور بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئىنسانشۇناسلىق ۋە مەدەنىيەتشۇناسلىقنىڭ ئىتنوگىراپىيەلىك باسقۇچىسىن ھالقىپ، ئىجتىمائى ۋە زامانىۋىي -مەدەنىيەتلىك مىللەت باسقۇچىغا  ئۆتۈش ئۈچۈن جىددىي كېرەك بولغان  «ئۆزلۈك»نى بايقاشتىن ئىبارەت ئىپتىدائى ۋە ئۆتكۈنچى ئۇقۇملارنى تۇرغۇزۇپ، زاماندار ئىختىراۋىي مىللەت بولۇشقا قاراپ تەرەققىي قىلىپ، ئۆگلۈككە يېتىش ۋە ئۆگلۈشۈشنىڭ دەسلەپكى پىكىر سىستېمىسىنى ، ئىپتىدائى باسقۇچىدىكى ئاساسىي ئىدىيە ھەم پىكىر سىستېمىسىنى يورۇتۇپ بېرىشكە تىرىشتى.  بىراق بۇنىڭلىق بىلەن توختاپ قالماي ، داۋاملىق بۇ خىل چوڭقۇرلۇق ۋە كەڭلىككە قاراپ ئىلگىرلىمىكى لازىم بولىدۇ. چۈنكى،«ئۆزلۈك»（自我）ئۇقۇمى گەرچە قارىماققا بىر ئاز ئىلگىرلىگەن(ئىلغار) ۋە جەڭگىۋارلىققا ئىگە ئۇقۇمدەك تۇيۇلسىمۇ ، ئەمما يەنىلا شۇ ئۆزىنى مەرگەز  قىلىدىغان چىكىدىن ئاشقان شەخسىيەتچىلىكنى  تەرغىپ  قىلىدىغان ئۆتكۈنچى ئۇقۇم بولۇپ ئۇنىڭ ئالى باسقۇچى «ئۆگلۈك»（真我、真实我、创新型人精）كە قاراپ چوڭقۇرلىشى ۋە ئۆگلۈشىشىگە توغرا كېلىدۇ.
دەرۋەقە،دەل شۇنىڭغا ئوخشىغان ئوبىكتىپ ۋە سوبىيكتىپ سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ،بىزنىڭ خىلى يۇقۇرى ئىستىداتلىق ئەدەبىياتچىلىرىمىزنىڭ ئۆزلىرىچە ناھاياتى يۇقۇرى ئەقىل پاراسەت ۋە ئەمگەك سەرەپ ئەتتىم دەپ پەخرىلىنىدىغان «مەشھۇر» ئەسەرلىرىمۇ ئىلمى قىممىتى يوق ياكى تۆۋەن دەپ قارىلىۋاتىدۇ. شۇ سەۋەەپلىك، ئىلىمىز ۋە چەتئەللىك ئىلىمدارلارنىڭ ئۇيغۇر ئەدبلىرىنىڭ يازمىلىرىدىن پايدىلىنىپ سىتاتا ۋە نەقىل ئالغانلىقى ھەققىدە ئىشەنچىلىك مەلۇماتلار ئاساسەن يوق.مەن بۇھەقتە ئىلىمنىڭ بىر قىسىم ئىلىمدارلىرى ۋە پەن تەتقىقات ساھەسىدىكىلەر بىلەن پىكىرلەشكىنىمدە،ئۇلار ئېنىق قىلىپ،ئۇيغۇر ئەدبلىرىنىڭ تەتقىقات ئۇسۇلى ئۆلچەمسىز،سەۋىيە تۆۋەن، تەكرار ئەمگەك(كلونچىلىق)كۆپ ،دۇنيا بىلەن ماس قەدەملىك ئىلگىرلەش ،مۇستەقىل تەپەككۇر قىلىپ ئۆز ئالدىغا يېڭىلىق يارىتىشقا سەل قارىغانلىقتىن يېڭىلىق يوق، بولغاندىمۇ ئىپادىلەش ۋە ئىسپاتلاش(دەلىللەش)كە سەل قارالغانلىقتىن،پايدىلىنىشقا ئامالسىزمىز.دېگىنىنى ئۆز قۇلىقىم بىلەن ئاڭلىغانمەن. بۇلارنى ئوبدارق ئويلاپ باقساق،مەسىلە يەنىلا ئۆزىمىزدە بولۇپ،تېگى-تەھتىدىن ئالغاندا بۇ يەنىلا شۇ نەزەرىيە ئەمالىقى(بىلىمسىزلىك) ۋە شەخسىيەتچى ئۆزلۈككە بېرىپ تاقىلىدۇ.
بۇ يەردە ،يەنە مۇنداق بىر مىسال كەلتۈرۈش مۈمكىن،بىر قانچە يىل بۇرۇن مەلۇم ناھىيىدىكى بىر-دىنبىر  مىللىي تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ ھىساپلىنىدىغان مەكتەپنىڭ مۇدىرى شۇ مەكتەپنىڭ 18نەپەر ئۇيغۇر تىل ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىدىن ،ئۇلارنىڭ ئىچىدە زادى قانچىسىنىڭ  «قۇتاتقۇ بىلىك» ۋە«دىۋانى لۇغەتىت تۈرۈك»نى تولۇق تۈگۈتىپ ئوقۇپ  باققان ياكى ئوقۇمىغانلىقىغا سەمىمىي جاۋاب بېرىشنى سورىغاندا ئۇلادىن ئاران بەشىىنىڭ ئاز تولا ئوقۇغانلىقى، بۇنىڭدىن  پەقەت ئىككەيلەننىڭلا تەپسىلى ئوقۇپ تۈگەتكەنلىكىنى ئاڭلاپ قالدىم. دەل مۇشۇ پاراڭ بولىۋاتقانغا يەنە بىر ئۈلپىتىم يىنىمغا كىرىپ كەلدى ۋە سۆز قىستۇرۇپ:غەيرەتكا، يەنە ئەشۇ ئەدەبىياتچىلاردىن سوراپ باقايلىچۇ، ناۋادا  ئۇلاردىن قايسى بىرى ئەشۇ كىلاسسىكلارنىڭ ئاساسى روھى ماھىيىتىنى سېلى-بىزنى قايىل قىلالىغۇدەك قىلىپ مۇلاھىزە خاراكتىرلىك بايان قىلىپ بىرەلىسە، شۇنى بىر شىرە زىياپەت بېرىپ مىھمان قىلايلىچۇ! دىۋىدى . مەيدىسىگە مۇشتلاپ چىقالايدىغان بىرسى چىقمىدى. دېمىسىمۇ بۇ بىزنىڭ بۈگۈنكى  ئەدەبىياتچىلىرىمىزنىڭ ھالى شۇنچىلىك تۇرسا، ئۇلار كىلاسسىكلارىمىزنى بىلمەيلا قالماستىن، بۈگۈنكى دۇنياۋىي ئىلىملاردىن تېخى خەۋەرسىز. پەن-تېخنىكا ئېڭى سۇس، يازمىلىرىدا يېڭىلىق يارىتىش ، بىلىمچانلىق دېگەنلەردىن قانداقمۇ سۆز ئاچقىلى بولسۇن؟!  دەل مۇشۇنىڭغا ئوخشىغان،  كىلاسسىكلاردىن تېخى تولۇق خەۋەرى يوق، قىلچە تەبئى پەن ئاساسى بولمىغان يىرىم-يارتا ، « چالا ساۋات ئەدىب» لىرىمىزنىڭ قولىدىن چىقىۋاتقان ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىكى« پاخال ۋە ئەخلەت ماقالىلە» رنىڭ كۆپلىگىدىن بىزار بولغان داۋۇت مەتنىياز قاتارلىق كىشىلەر ئاللىبۇرۇن:” ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنى  ئىخچاملاش زۆۆرۈر بولۇپ قالدى. “[3]دەپ چوقان سۈرەن سىلىشقان . ئەجەبا بۇ سادا ئۇلارنىڭ قۇلاقلىرىغا يەتمىگەنمىدۇ؟! شۇڭا تەۋسىيەرىم بىز يەنىلا كەمتەر ۋە ئەستايىدىل ئۆگۈنەيلى!ئۆگۈنەيلى!يەنە ئۆگۈنەيلى!
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Bilikyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-1-29 19:38  

ئۈچ مەسىلىنى قىسقا دەپ قويۇشنى مۇۋاپىق تاپتىم.
بىرىنچى : مەن ئەدەبىياتنى  ئالاھىدە سەنئەت دەپ قارايمەن.سىز بولسىڭىز رەسمى پەن دەپ قارايدىكەنسىز.ئىككىمىزنىڭ پىيىزىنىڭ پىشماسلىقى ئەدەبىياتقا بولغان قارىشىمىزنىڭ ئوخشىماسلىقىدا ئىكەن.ئەدەبىياتنىڭ مەزمۇنىدىكى بىر ئامىل نۇقتىسىدىن قارىشىڭىزنى قوللايمەن.لېكىن كەسپى نۇقتىدىن قوشۇلالمايمەن.دۇنيادىكى جىمى گەپنى قويۇپ 100 يىلدىن بۇيان نوبېل ئەدەبىيات مۇكاپىغا نائىل بولغان ئەدىپلەرنىڭ ئەسەرلىگە قارايدىغان بولساق ساپ تىل سەنئىتى ئىكەنلىكى شۈبھىسىز.ئويلاپ باقارسىز ياكى ئويلىماسسىز.
ئىككىنچى :سىز كۈچەپ تىلغا ئالغان «ئۆزلۈكتىن كېچىش»«ئالەملىك نەزەر»تەلىماتلارى دۇنيادىكى ئىلغار تەشەبۇس،شۇئارلاردىن ئىبارەت.يەنى كومىنىزىم ياكى ئۇ ئالەمدىكى جەننەت تەلپۈندۈرىشىگە ئوخشايدۇ.مەيلى ياۋروپا ياكى   ئامىركا قىتئەسى،ئاسىيا قىتەسىدىكى ياپونىيە قاتارلىق ئىقتىسادىي كۈچلۈك دۆلەتلەر بولسۇن ھەتتا ئۇلارنىڭ ئىلىم نوپۇزلۇقلىرى بولسۇن ئەشۇ ئىككى تەشەبۇسنى كۈچەپ جار سالىدۇ.لېكىن ئۆزلىرى قەتئى ئەمەل قىلمايدۇ.1990-يىلى سابىق سېۋىت ئىتپاققى نېمە ئۈچۈن پارچىلىنىپ كەتتى؟ دەل يازغۇچى چىڭگىز ئايتماتوپ ئوتتۇرغا قويغان،گورباچىپ كۈچەپ قوللىغان «ئالەملىك نەزەر »«ئالەم بىر ئائىلە»تەلىماتى سەۋەبىدىن پارچىلىنىپ كەتتى.ئالەملىك نەزەر تەلىماتىنى بىزمۇ كۈچەپ تەشەبۇس قىلساق بولىدۇ.لېكىن ئۇنىڭغا رەسمى ئەمەل قىلساق ۋە ئۆزلۈكىمىزدىن ۋاز كەچسەك قەتئى بولمايدۇ! تەببئەت دۇنياسى ۋە ئىنسانىيەت دۇنياسى ئەلمىساقتىلا رىقابەت قانۇنىيىتى ئارقىلىق بارلىققا كەلگەن.مەڭگۈ شۇنداق بولىدۇ.ئېغىزدا «ھە ئە » كۆڭۈلدە بولسا «نېت » دېيىش ئادەملەرنىڭ ماھىيىتى.
ئۈچۈنچى : سىزنىڭ ماقالىڭىز ئۆتۈپ كەتتى.ئالاھىدىلىكىڭىزگە نەزەر سالسام سىز ئەدەبىياتشۇناس ئەمەس بەلكى ھەقىقى بىر پەنشۇناسكەنسىز.بۇندىن كېيىن پەنشۇناسلىقنى تەتقىقات ئوبىكتى قىلسىڭىز سىزگە ئەڭ مۇۋاپىق كەلگۈدەك.ئۇ ساھە بىر بوشلۇق. بىزگە پەنشۇناسلار بەكمۇ زۆرۈر.يەنە ئادىمىيەت،جەمئىيەتشۇناسلىق،...قاتارلىق ساھەلەر ئەھلىلىرىمۇ زۆرۈر.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەزىز ھېيت كۈن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-1-30 01:02  

بىر ئادەمنىڭ ھەقىقى قىممىتى ئەڭ ئالدى بىلەن ئۇنىڭ قايسى سەۋىيە-دەرىجە ۋە قانچىلىق مەنىدە ئۆزلۈكتىن قۇتۇلۇپ(ئازات بولۇپ)چىقالىغانلىقىغا باغلىق.                   ــــــــــ  ئالبېرت ئەينىشتىيېن
باشقا تەپسىلاتلارنى بىلمەك بولسىڭىز«يەنە ئۆزلۈك داۋرىڭى قىلارسىزمۇ» سەرلەۋىلىك ماقالىگە نەزەرىڭىزنى ئاغدۇرغايسىز.  مەنچە ئۆزىنىڭ بارلىغىنى ئىنسانىيەتنىڭ چىن مەنىدىكى پەن-مەدەنىيەت ،شۇنداقلا  ئىنسانىيەتنىڭ مەڭگۈلۈك تىنچلىق-تەرەققىياتى ۋە ئورتاق گۈلىنىشى قاتارلىق بارلىق ئۇلۇغۋار ئىشلارىغا بېغىشلىغان ھەقىقى بىر ئىلىمدار  بۈگۈنكى كۈندىمۇ يەنىلا ئۆزلۈك داۋرىڭى قېلىۋىرىشتىن  ئۇيۇلىشى ۋە نومۇس قىلىشقا تېگىشلىك. چۈنكى بۇ 19-ئەسىر ۋە 20ئەسىرنىڭ ئالدىنقى يېرىمى   ئەمەس ياكى بۇ دارۋىن«مەۋجۇتلۇق رىقابىتى»قىياسىنى ئىنسانلار جەمئىيىتىگە تەدبىقلاشنىڭ ئاۋانگارتى خۇكىسلى ۋە ياكى  ئادۇلۇف گېتلىرنىڭ زامانىسى بولماستىن، ئىنسانىيەت ھۆرلۈك ،ھەققانىيەت،ئادالەت گۈزەللىك، تىنچلىق  ۋە ئىناق  تەرەققىياتقا  مىسلىسىز دەرىجىدە ئىنتىلىۋاتقان 21-ئەسىر. ھاياجان بىلەن يېزىلغان ئىنكاس يازمىلىرىڭىزدىكى  باش تېما ۋە ئاساسى مىلودىيەدىن چەتنەپ كەتكەن تىتىقسىز تەرەپلەرنى  قايتۇرلىشمۇ ئاقىلانىك. تەۋسىيەرىم داۋاملىق تىرىشىپ ئىخلاس بىلەن ئۆگۈنۈڭدە! نۇرغۇن نەرسىلەرگە ئېرىشىپ قېلىشىڭىزدىن ئۈمىت زور. رەھمەت. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Bilikyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-1-30 10:02  

...
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Bilikyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-1-30 10:12  

      ئالدى بىلەن ،پەنشۇناسلىقنىڭ مۇھىم ۋەزىپىسىدىن بىرى، دەل سىزنى ئۆز ئىچىگە ئالغان چىن ئىلىم-پەندىن ھەقىقى خەۋەرسىز قېلىۋاتقان قولىدا قەلم تۇتىدىغان يازارلارغىمۇ پەننى ئومۇملاشتۇرۇپ،ئۇلارنىڭ چوڭ ئىلىم-پەن ئېڭىنى ئاشۇرۇپ، ئۇلاردىكى ئىلىم-پەن ساۋاتسىزلىقى، ئىجادىيەتلىرىدىكى بىلىم قەھەتچىلىكىنى تۈگۈتىشتىن ئىبارەت.  
بۇ يەردا تولىمۇ قورقۇنۇشلۇق  بىر سانلىق مەلۇمات بار،بەلكىم بۇنى دەپ بەرسەم بەزىلەر بۇ بەك ئاشۇرۋەتكەنلىكمۇ قانداق دەپ ھەيران قىلىشى،ھەتتا چۆچۈپ كېتىشى مۈمكىن. بىراق بۇ ئىنكار قىلغۇسىز رېئاللىق؛ يىقىندا جۇڭگونىڭ تۇنجى ئاتوم بومبىسى ۋە ۋادروت بومبىسىنى تەتقىق قىلىپ ياساشقا قاتناشقان مەشھۇر زەررىچە فىزىكىسى ئالىمى،نەزەرىيە فىزىكىسى ئالىمى ،ئاكادېمىك خې زوشيۇ: ”جۇڭگودىكى80%ئارتىس ۋە سەنئەتكالار ئىلىم-پەندىن ساۋاتسىز. “ دەيدۇ.ئەجەبا بۇ يالغانما؟جۇڭگو پەن-تېخنىكا جەمئىيىتىنىڭ يېقىنقى يىللاردىكى پۇخرالارنىڭ ئىلىم-پەن بىلەن تەربىيەلىنىش ئەھۋالىنى تەكشۈرۈش نەتىجىسىدىن مەلۇم بولۇشىچە،ئوتتۇرا ھىساپ بىلەن ئىلىم-پەن بىلەن تەربىيەلىنىشنىڭ ئۆلچەمگە يېتىشى ئاران(ئەڭ يېڭى مەلۇمات)3.5%گە يەتكەن،بۇ نېمە دېگنلىك؟بۇ دېگەنلىك مۇتلەق كۆپ ساندىكى جۇڭگولۇق ئىلىم-پەن تەربىيەلىنىش ئۆلچىمىگە يەتمىگەن، 96.5% ئادەم ئىلىم-پەندىن ساۋاتسىز،ئاران 3.5% جۇڭگولۇق ئەقەللىي ئىلىم-پەن بىلىملىرى ۋە ئىلىم-پەن روھىدىن خەۋەردار دېگنلىك بولىدۇ.بۇنى تېخىمۇ ئامبىباپلاشتۇرساق 96.5% جۇڭگولۇق «ئىلىم-پەندىن ساۋاتسىز»دېگەنلىك بولىدۇ.”   پۈتۈن مىملىكەت بويىچە ئومۇمى خەلقنىڭ ئەھۋالى شۇنداق تۇرسا، ئۆمۈر بويى بىرەر پارچە پەننى كىتاب ئوقۇمايدىغان، باشلانغۇچ، ياكى تولۇقسىز ئوتتۇرىنى پۈتتۈرۈپلا نوقۇل كەسپىي سەنئەت تەربىيەسىگە كىرىشىپ كەتكەن، ئۆيىدە بەش پارچە ئىلىم-پەنگە دائىر كىتاب چىقمايدىغان سەنئەتكارلىرىمىزنىڭ ئەھۋالى زادى قانچىلىك بولماقچى؟ ئۇيغۇر سەنئەتكارلىرى(ئەدەبىياتچىلىرىمىزمۇ شۇنىڭ ئىچىدە) تېخىمۇ ئېچىنىشلىك ئەلۋەتتە. بۇ ھەقتە مەنمۇ بەزى تەتقىقاتلارنى ئېلىپ بارغان، بۇ سانلىق مەلۇماتلارنى تىلغا ئېلىشتىن ئۇيىلىمەن. قالدىسىنى ئوقۇرمەنلىرىمىز ھىسياتى بىلەن ئەمەس، ئۆز ئەقىل-پاراسىتى ۋە  ئىلمىي ۋىجدانى بىلەن ئويلىشىپ باقسا بولىدۇ. قىسقى بىزنىڭ ئىلىم-پەننى كۆزگە ئىلمايدىغان،ئۆزىمىزگە تەماننا قويۇدىغان، بېرىلىپ ئۆگەنمەيدىغان ھىچقانداق ھەققىمىز ۋە ئاساسىمىز يوق.ئالىملىرىمىز-ئىلىمدارلىرىمىز، تاراتقۇلىرىمىزنىڭ پەننى ئومۇملاشتۇرۇش ۋەزىپىسى ئىغىر، مۇساپە بەكلا يىراق.
         ئۇندىن باشقا، سىزچە ناۋادا، ئەدەبىياتمۇ  كەسكىن مەنىدىكى «پەن» ھىساپلانسا، ئۇنداقتا، پەنشۇناسلىقنىڭ يەنە بىر ۋەزىپىسى،پەنلەرگە بولغان ئىلمىي تەپتىشلىك ۋە يىتەكچىلىكنى كۈچەيتىپ،شۇ پەنلەرنىڭ ئەقەللىك ئاجىزلىقى ۋە نۇقسانلىرىنى بايقاپ -كۆرسىتىپ،شۇ پەنلەرنىڭ ساغلام سىجىل ،ئىلمىي تەرەققىياتىنى ئەقلىي مەدەت ۋە روھى ئېنىرگىيە بىلەن تەمىن ئېتىشتىن ئىبارەت. سىزچە بۇمۇ بىرخىل بىمەنىلىكمۇ؟ بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Bilikyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-1-30 10:27  

قورقۇنۇچلۇق سانلىق مەلۇمات ئەمەس بەلكى ناھايىتى نورمال،تەبىي سانلىق مەلۇمات ئىكەن.
80% سەنئەتكارلارنىڭ ئىلىم-پەن جەھەتتىكى ساۋاتسىزلىقىنى ئۇلارنىڭ كەسپى ئالاھادىلىكى بەبەلگىلىگەن.سەنئەتكارلار ئەڭ كىچىك بولغاندا 6 ياش چوڭ بولسا 11 ياش چېغىدىن باشلاپ مۇزىكا ياكى ئۇسۇل تالانتى بويىچە تەربىيلىنىدۇ.شۇڭا جوڭگودىلا ئەمەس دۇنيادىكى 80% سەنئەتكارلار ساۋاتىسىز.بۇ خۇددى دۇنيادىكى 80% ئىلىم-پەن خادىملىرى سەنئەت جەھەتتە ساۋاتسىز بولغىنىغا ئوخشاش ناھايىتى نورمال بىر ئىش.ئەشۇ ئالىممۇ ۋە يەنە سىزمۇ پەقەت ئىلىم-پەن نەزرىدە تۇرۇپ -بىر تەرەپنىڭ تەرىپىدە تۇرۇپ سۆزلەپ،نورمال ساننى قورقۇنۇچلۇق سان دەپ ئاتىۋاپسىلەر.سەنئەتنىڭ رولى ،ئالاھىدىلىكى بىلەن ئىلىم-پەننىڭ ئالاھىدىلىكى تۈپتىن ئوخشاش ئەمەسلىكىنى شۇڭا ئىككىسىنى سېلىشتۇرسا مۇۋاپىق بولمايدىغانلىقىنى ئويلاپ باقمىدىڭىزمۇ ؟

بىزگە ئۇمۇ لازىم،بۇمۇ لازىم،ھەممىسى ئوخشاشلا لازىم.

يالقۇن روزى،ئەركىن ئىسھاق ئوغۇزخان شۇنداقلا بىلىكيار سىز ئۈچىڭلاردىكى ئورتاقلىق شۇكى :سەنئەتنى ئىنكار قىلىپ،تەبىي روھىنى ئەڭ يۈكسەك ئورۇنغا قۇيۇشتۇر.بۇ خىل قاراش
تۆۋەندىكى جەھەتلەردە خاتا:
1-جەمئىيەتشۇناسلىق نۇقتىسىدىن ئالغاندا پۈتكۈل جەمئىيەتنى ئادەمنىڭ بەدىنىگە ئوخشاتساق ھەربىر ساھە،كەسپ،پەن،تارماق شۇ بەدەننى تەشكىل قىلغۇچى ئەزالارغا،توقۇلمىلارغا سۆڭەكلەرگە ئوخشايدۇ .ئۇلارنىڭ ھەر بىرى زۆرۈريەت سەۋەبىدىن بارلىققا كېلىدۇ.مەۋجۇت بولىدۇ.تەبىي پەنمۇ شۇنداق،سەنئەتمۇ شۇنداق.ئۇلارنىڭ ھەر بىرى ئادەملەرنىڭ «بار بولسۇن »دېگەن ھۆكۈمىگە ئاساسەن بار بولۇپ قالمايدۇ.لازىم ئەمەس دېگىنىگە يوقۇلۇپ قالمايدۇ.

2-پەنشۇناسلىق نۇقتىسىدىن ئىلىم-پەن بىلەن ئەدەبىيات -سەنئەت بىر -بىرىگە پۈتۈنلەي ئوخشىمايدىغان ئىككى ساھەدۇر.ئوخشىماسلىق ئالاھىدىلىكى بىلەن رولىنىڭ ئوخشىمايددىغانلىقىغا قارىتىلغان.ئىككى ساھەنىڭ رولىنىڭ مۇھىملىقى جەھەتتە ئوخشاش ئىكەنلىكىگە دۇنيا كۆز يۇممايدۇ.دۇنيادىكى100 مەشھۇر شەخس دېگەن كىتاپتا نىيوتۇن بىلەن ئېنيىشتىيىن تىلغا رەسمىغا ئېلىنغىنىغا ئوخشاش شېكسپىر بىلەن پىكاسىمۇ ئوخشاشلا رەسمى تىلغا ئېلىنغان.ئىلىم-پەننىڭ تەڭداشسىز رولى ئىشلىتىلىش(ئىجتىمائىي)قىممىتىدە كۆرۈلسە ئەدەبىيات سەنئەتنىڭ تەڭداشسىز رولى -تەبئىي ھوزۇرلاندۇرۇش(ئىستىتىك)قىممىتىدە كۆرۈلىدۇ.شۇڭا بۈگۈنكى زامانىۋىي جەمئىيەتتە يانفۇندا رومان ياكى ناخشا-مۇزىكا ئاڭلاشنىڭ مەۋجۇت ئىكەنلىكى كىشىلەرگە ئىلىم-پەن،تەرەقىيات قانچىلىك زۆرۈر بولسا مەنىۋى ئېھتىياجنى قاندۇردىغان ئەدەبىيات -سەنئەتنىڭمۇ شۇ قەدەر زۆرۈرلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەزىز ھېيت كۈن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-1-30 14:08  

3-پىسخىكا نۇقتىسىدىن ئالغاندا ھەرقانداق ئادەمدە ماددى ۋە مەنىۋى تەلەپ بولىدۇ.ئىككى خىل تەلەپ ئېھتىياجى بويىچە قارىغاندا ئىلىم-پەن ھەرگىزمۇ ئەدەبىيات سەنئەتنىڭ رولىنى ئوينيالمايدۇ.ئەدەبىيات-سەنئەتمۇ ئىلىم پەننىڭ رولىنى ئوينىيالمايدۇ.ئۇلارنىڭ بىرىنى ئېتراپ قىلىپ يەنە بىرىنى يوققا چىقىرىش بىر كۆزى ئەما بولۇپ قېلىشتۇر.

4-پەلسەپە نۇقتىسىدىن ئالغاندا ئومۇملۇقنىڭ شەكىلىنىشىنى توغرا تونۇشتا ئايرىملىق بىلەن ئايرىملىق مۇناسىۋىتىنى توغرا بىر تەرەپ تەرەپ قىلىشتا توغرا ئۇسۇل : ئالاھىدىلىكى ۋە قانۇنىيىتى ئوخشىشىپ كېتىدىغان شەيىلەرنى ،ئوبىكتلارنى ئۆز ئارا سېلىشتۇرۇش مۇۋاپىق.مەسىلەن پەن بىلەن تېخنىكىنى،ئەدەبىيات بىلەن سەنئەتنى ئۆز ئارا سېلىشتۇرۇش مۇۋاپىق.ئايرىملىق بىلەن ئايرىملىقنىڭ مۇناسىۋىتىنى توغرا ھەل قىلىشتا بىر-بىرىگە ئالاھىدىلىكى ئوخشىمايدىغان ئوبىكتلارنى سېلىشتۇرۇش توغرا ئەمەس.سېلىشتۇرۇشقا ئۇلارنىڭ ئالاھىدىلىكى ئۇيغۇن كەلمەيدۇ.ئومۇملۇق بىلەن ئايرىملىقنىڭ مۇناسىۋىتىنى بىر تەرەپ قىلىشتا ئومۇملۇقنى ئومۇملۇق نەزرى بويىچە تەھلىل قىلىش،ھەر بىر ئايرىملىقنى كونكرېت مەسلىنى كونكرېت نۇقتىدىن تەھلىل قىلىپ يەكۈن چىقىرىش ،بىر-بىرىگە ئوخشىمايدىغان ئايرىملىقلارنى ئەنە شۇنداق بىر بىرلەپ تەھلىل قىلىپ.ئوخشىشپ كېتىدىغانلىرىنى بىر تۈر ،ئوخشىمايدىغانلىرىنى يەنە بىر تۈر قىلىپ جەملەپ،ئومۇمىي نەزەرگە يىغىنچاقلاش كېرەك.

5-كەسىپلىشىش نۇقتىسىدىن قارىغاندا ئېلىمىزدە ئەڭ كەم دېگەندىمۇ 2000-يىللىرى ساھلەرنىڭ مەخسۇسلىشىشى،كەسىپلىشىشى تولۇق ئەمىلىشىشتىن امىنىۋىلىققا قاراپ يۈزلەندى.كەسىپ نۇقتىسىدىن قارىغاندا ھازىر قەدىمكى زاماندىكىدەك بىر توپ ئادەم نېمە ئىش قىلىشنى خالىسا شۇ ئىش،كەسىپنى قىلىپ كېتەلەيدىغان ئىش يوق.
مەسىلەن رايۇنىمىزدىكى ئۈچ مىڭ نەپەر ئەدەبىيات -سەنئەتچى يالقۇن روزىنىڭ،ئەركىن ئىسھاق ئوغۇزخاننىڭ ۋە بىلىكيار سىز ئۈچىڭلارنىڭ گېپىگە ئەمەل قىلىپ ئۆز مەشغۇلاتى-كەسپىنى تاشلىدى دەيلى .لېكىن ئۇلارنى ئالىدىغان قايەردە ئورۇن بار؟ ئۇلار ئىشقا ئورۇنلىشىش ياكى كەسپ بىلەن شۇغۇللىنىش سالاھىيىتىنى ھازىرلاش ئۈچۈۈن قايتا ئوقۇپ،قايتا كەسىپ تاللىسا بولار؟

سىلەرنىڭ گېپىڭلار ئاڭلىماققا يېقىملىق ئاڭلانغان بىلەن يۇقۇرىقى 5 چوڭ نۇقتا بويىچە قارىغاندا ئۇسرۇق گەپ دېسەم سەت بولار،پاخپاق گەپ ،خالاس.

ئەدەبىيات ساھەسىسى ،سەنئەت ساھەسى دەرۋەقە يېتەرسىزلىكتىن خالىي ئەمەس.لېكىن ئۇنى تەبىي پەنگە چېتىۋالماي ئەدەبىيات ساھەسىنىڭ ئۆز مەيدانىدا،سەنئەت ساھەسىنىڭ ئۆز  مەيدانىدا تۇرۇپ تەھلىل قىلىپ ئوتتۇرغا قويۇش ئەڭ مۇۋاپىق بولىدۇ.
    بىزدە «ئۇ بولمايدۇ،سەن بولىسەن.ئاۋۇ نەرسە بولمايدۇ،بۇ نەرسە بولىدۇ»دەيدىغان بىر تەرەپلىمە،نا توغرا قاراش ساقلىنىپ كەلدى.دۇنيانى،مەسىلىنى بىر تەرەپلىمە نەزەر ئۆلچەش مۇۋاپىق ئەمەس.


سىلەر تەشەبۇس قىلغان ئىلىم-پەن،تەبىي روھى 1978-يىلى ئىلىم-پەنگە يۈرۈش قىلىش نامى بىلەن باشلانغان ھادىسە.ھەرگىز يېڭىلىق ئەمەس.

ئۆز نۇقتىسدىن ئېيتقاندا ئىلىم -پەن،تەبىي پەن روھى ئىنتايىن وھىم.تەرەققىيات ئۇنىڭدىن قەتئى ئايرىلالمايدۇ.لېكىن تەبىي پەن روھى بىر پۈتۈن ئادەملەرگە،مەسىلىلەرگە،جەمئىيەتكە نەزەر ئۆلچىمى بولالمايدۇ.تەبىي پەن روھىدىن باشقا يەنە ناھايىتى نۇرغۇن روھلار بار.ئۆز نۆۋىتىدە ئىنتايىن موھىم رول ئوينايدىغان.

سىلەرنىڭ گېپىڭلارنى قۇرۇق گەپنىڭ بىرى دەپ خۇلاسە چىقىرىلماسلىقى ئۈچۈن ئەمىلىي موھىم.مەسىلەن سىز «بىلىم نامراتلىقىنى تۈگىتىپ ،زامانىۋى تەپەككۈرگە يۈزلىنەيلى » دېگەن تېمىنى يورۇتۇپ بېرگەن يۇقۇرىقى ماقالىگە ماۋزۇ خاتا قويىۋېلىش خاتالىقىنى ئۆتكۈزگەن بولسىڭىزمۇ،ماقالىڭىزنى «بىلىم نامراتلىقىنى تۈگىتىپ،زامانىۋى تەپەككۇرگە يۈزلىنەيلى » دېگەن ماۋزۇ ئاستىغا قويۇپ ئوقۇپ چىققاندا ماقىلىڭىزنىڭ بىلىم يەتكۈزۈش،بىلىمنى،نەزىرنى يېڭىلاش جەھەتتىكى رولى ھەقىقەتەن زوركەن.

سىزنىڭ بىلىمىڭىزنىڭ مول ۋە ئېسىللىغىغا مەن قايىل بولدۇم.لېكىن تەپەككۇر ئۇسۇلىڭىزدا بىر تەرەپمىلىككە ئېغىپ كېتىش مەۋجۇت ئىكەن.سىز ئەدەبىياتنى ۋە سەنئەتنى چەتكە قېقىپ،تەبىي پەننى كۆككە كۆتىرىدىغان بىر تەرەپلىمە پۈچەك گەپلەرگە ئېغىپ كەتمەي،ئەدەبىيات ياكى سەنئەتنىڭ گېپىنى تىلغا ئالماي،ئۆز تەتقىقادىڭىز بىلەن شۇغۇللىنىۋېرىڭ.
شۇنداقلا بىزدە تەبىي پەنمۇ بولسۇن،ئەدەبىيات سەنئەتمۇ بولسۇن،ھەممىسى باربولسۇن دەپ ئويلاڭ.نېمىنىڭ تەرەققى قىلىپ نېمىنىڭ كەينىدە قالىدىغانلىقىنى ۋاقىت ۋە ئەمىلىيەت بەلگىلەيدۇ.بىز ھۆكۈمچى بولمايلى.

سەنئەتكارلارنىڭ ئىلىم-پەندىن ساۋاتسىزلىقىنى ئىتىراپ قىلغان بولسىڭىزلا كۇپايە. رەھمەت.
بۈيۈك گۈللىنىش يولى :ئىلىم-پەندۇر. شۇنىڭ ئۈچۈن داۋاملىق ئۆگۈنەيلى! قاراشنى يېڭىلاپ، ساپانى ئۆستۈرەيلى!تەپەككۇر پەللىسىنى يېڭى يۈكسەكلىككە كۆتۈرەيلى!  ئىلىم-پەنگە يىقىنلىشايلى! سىزگە رەھمەت. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Bilikyar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-1-30 15:58