ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىكى قاتىل كىتابلار

ئۇيغۇرلاردا ياخشى كىتابلارنىڭ تەقدىرى

ئەخەتجان تۇردى

   مۇشۇ يېقىندا«غايىب گۈل» نى ئارقا- ئارقىدىن بەش قېتىم ئوقۇپتىمەن. يەنە«لەگلەك قوغلىغۇچى بالا»،«كابۇللۇق كىتابپۇرۇش» قاتارلىقلارنىمۇ پات-پات ئوقۇپ تۇرىمەن. شۇنىڭ بىلەن بۇ دۇنياۋى ئەسەرلەرنىڭ بىزدىكى تەسىرى ھەققىدە ئويلىنىمەن.
     بىزدە ئورخان پامۇك، مىلان كۇندىرا ،جامىس جويىس دەك تالانىتلار چىقىپ قالسا ،ئۇ بىچارە بىر ئۆمۈر كىتابىنى نەشرىياتلاردىن قايتۇرۇپ ئەكىلىپلا ئۆمرى ئۆتەرمۇ دەپ ئويلىنىپ قالدىم. نەچچە يىل ئىلگىرى «بۆرە توتېمى» ئۇيغۇرچە چىققاندا بەك ئاستا سېتىلغان ئىدى، ئابدۇقادىر مۇئەللىم دېگەندەك ئۇشبۇ كىتابنىڭ ئانچە داغدۇغىسى بولمىدى. شىنجاڭ خەلىق نەشرىياتى چىقىرىۋاتقان  دۇنياۋى مەشھۇر ئەسەرلەرمۇ كىتابخانىلارداتوپا بېسىپ ياتىدۇ. پەقەت «مەمەت ئاۋاق»لا ياخشى سېتىلدى.نېمە ئۈچۈن ياخشى ئەسەرلەر بىزدە تەسىر قوزۈەيالمايدۇ؟«يۈز يىل غېرىبلىق»نى مۇھەممەت باغراش، مەمتىمىن ھۇشۇر، خالىدە ئىسرائىلدىن باشقا يەنە كىم باش چۆكۈرۈپ ئوقۇپ باققاندۇ؟چىخوفنى، ئەزىز نەسىننى مەمتىمىن ھۇشۇردىن باشقا كىم ئوپىراتسىيە قىلىپ ئوقۇپ چىققاندۇ؟
      شۇنىسىنى ئېتراپ قىلايلىكى، جالالىدىن بەھرام بىزنىڭ ئەدەبىياتىمىزغا بەك پاسسىپ تەسىر كۆرسەتتى. ئوقۇرمەنلەرنى ۋەقەلىك سۇس ئەسەرنى ئوقۇماس قىلىۋەتتى. يەنە«ئارمان»،«سەسكىنىش»،«سۆيگۈ ۋە قىساس»قاتارلىقلارمۇ بار. «مۇھەببەت ئۆزى سۆزلەيدۇ»،«گۈللالە»،«لالە»،«ئازغان كۆڭۈل»قاتارلىق كىتابلارۋە يەنە شىنجاڭ ياشلار- ئۆسمۈرلەر نەشرىياتى چىقارغان بىر قىسىم بازارلىق رومانلار نەشرىياتلارنى باي قىلغان بىلەن ئوقۇرمەننى ئەسەر تونۇماس دەلتە قىلىۋەتتى. ئۇلار جالالىدىن بەھرامنىڭ كىتابى چىقىشى ھامان كىتابخانىلاردا ئۆچرەت تۇرۇپ سېتىۋالىدۇ، ئەمما، تۇرسۇن مەخمۇت قاتارلىقلارنىڭ كىتابلىرىغا خېرىدار يوق.«جەزىرە»،«گۇگۇم»،«ئۆرتەنگەن دەريا»،«تۆتىنچى ئىېراغا سەپەر» قاتارلىق رومانلارغا خېرىدار يوق. چۈنكى يانچۇقتىكى پۇل بايا جالالىدىن ئاكىمىزنىڭ كىتابىغا خەجلىنىپ تۈگىگەن.
ئاڭلىسام يېقىندا«يۈز يىل غېرىپلىق»،«ئۇرۇش ۋە تېنىچلىق»،«تىنىچ دون» قاتارلىق ئەسەرلەر ۋە جالالىدىن بەھرامنىڭ بىر نەچچە رومانى تەڭ چىقىدىكەن. كىتاب ئوقۇش بەك ياخشى ئىش، ئەمما چەمشەردە سەۋزە يونايدىغان  ئوقۇرمەن بەك كۆپىيىپ كەتتى.
     دۇنياۋى بىر تەنقىتچى«خاررې پوتتىر« نى دۇنياۋى قاتىل كىتاب دەپتىكەن. چۈنكى بالىلار بۇ كىتابقا مەپتۇن بولۇپ قېلىپ دەرىس تاشلايدىغان، جىمغۇر بولۇپ قالغان، ھەتتابەزى بالىلارنىڭ سەۋدايىلىقىدىن پىسخىكىسىدىن چاتاق چىققان.
بىزدىمۇ بىر قىسىم يازغۇچىلار شۇنداق قاتىل ئەسەرلەرنى يېزىپ ئوقۇرمەنلەرنى سەۋدايى ھالغا كەلتۈرۈپ قويدى.ئەلۋەتتە، ئاممىباب رومانلارنىڭمۇ بولغىنى ياخشى. ئەمما بىزدە ئاممىباب رومان بەك جىق. تارىخى ئەسەرلەرمۇۋەقە دۆۋىسىگە ئوخشاپ قېلىۋاتىدۇ. شۇقا ئەسەر دىتلىيالايدىغان ئۆتكۈر كۆز بىلەن ياشىغان ياخشى.
     ئىسىل كىتابلارنى توپا بېسىپ قالمىسۇن!!