ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىكى قاتىل كىتابلار

«غايىب گۈل» نى ياقتۇرۇپ قالغاچقا بەش قېتىم ئوقۇدىڭىزمۇ ياكى چۈشەنمەي بەش قېتىم ئوقۇدىڭىزمۇ؟  ...      
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   qaraxan تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-6-20 12:03  

«لەگلەك قوغلىغۇچى بالا»،«كابۇللۇق كىتابپۇرۇش»نى ياقتۇرۇپ ئوقۇغان ئىدىم.

مەن ئۆلەرمەن،مەن ئۆلەرمەن،
يولدا قويماڭلار مېنى.
يولدا قويساڭلار قويۇڭلار،
چۆلدە قويماڭلار مېنى.

سەل توغرىلىۋالامسىز--قانداق؟

كىتابخانلارنىڭ خەلق چۆچەكلىرىنى ئوقۇشتىن جالالىدىن بەھرامنىڭ رومانلىرىنى ئوقۇشقا ئۆتكىنىنىڭ ئۆزى زور ئىلگىرلەش، جالالىدىنكام بۇ بىچارە كىتابخانلارنىڭ مەنىۋىيى ئېھتىياجىنى قاندۇرۇش ئۈچۈن كېچە كۈندۈز ئۇخلىماي يىلىغا ئىككى ئۈچتىن رومان يېزىپ بېرىۋاتسا، يەنە ئۇنى ئەيىبلىسەك توغرا بولمايدۇ. چۈنكى ھەركىم قولىدىن كەلگىنىنىلا قىلالايدۇ.باققالمۇ بازاردا قانداق مىۋە پۇل بولسا، شۇنى ئەپ كېلىپ ساتىدۇ.  بىر دېھقان دوستۇم جالالىدىن بەھرامنىڭ «تاغ جۇدۇنلىرى» ناملىق رومانىنى ئوقۇپتىكەن. ماڭا: «  بۇ روماندا بىزنىڭ يۇرتتىكى يەر ناملىرى باركەن لېكىن، جەنۇپتىكى شەرققە ئالمىشىپ كېتىپتۇ، سۆزلەنگەن ۋەقەلىككە بىر نېمە دېگىلى بولمايدۇ» دەپ يۈرىيدۇ. ئاچچىغىم كېلىپ: « بۇنداق دەيدىغان ئادەم رومان ئوقۇغۇچە، ئوغلۇڭنىڭ تارىخ، جۇغراپىيە كىتابىنى ئوقۇساڭ بولمامدۇ، جالالىدىنكام يەكەننى جەنۇبىي شىنجاڭدا دەپ يازغاندىكىن قالدىسىنى ئۆزۈڭ بىلمەمسەن دەپ» بىرمۇنچە چالۋاقىدىم. شۇ ئەمەسمۇ، بەك يۇقۇرى تەلەپ قويۇپ تۇرۇۋالساق ، ئۇلارنىڭمۇ كۆڭلىدە پىلانى باردە. شۇڭا ئوقۇيلى،....

تېمىنى كۆرۈپلا كۈلۈپ كەتتىم ھەم كۆڭلۈم غەش بولدى..  ئەتراپىمىزدا ‹ ياخشى، قالتىس، بەلەن، داڭلىق، ئىسىل، نوچى،تەڭداشسىز،سەرخىل..›قاتارى ئىجابىي مەنىدىكى سۆزلەملەر ئورنىغا بىردەك يىرگىنىشلىك ‹قاتىل›سۆزنى ئىشلىتىدىغان بىر تۈركۈم بالىلار پەيدا بولۇپ قالدى. ئۇلارنىڭ يولدا، مەكتەپتە، كەچلىك بازادا،تورخانىدا، قاۋاقتا،... ھەممە يەردە كالاچلىتىپ سېغىز چايناپ، كۇكا كۇچۈكتەك ئالاپۇلىماچ ئۇزۇن چاچلىرىنى پات- پات كەينىگە سىلكىپ قويۇپ ئەبجەش سۆزلەپ، ئىككى گەپنىڭ بىرسىدە‹ ناخشىنىڭ قاتىلى، ئويۇننىڭ قاتىلى، ..ياڭزاڭ ۋا، پەيزەڭ ۋا › دىيىشىپ ۋاقىرىشىپ تالىشىپ، ئەگرى- بۈگرى تولغىشىپ كۈن بۇيى خامۇش، مەس- ئەلەس يۈرىدىغان، قىز- ئوغۇللىغىنى تۇرقىدىن ئايرىش تەس بولغان ھالىتى ھەممە يەردە كۆرگىلى بولىدىغان ھادىسە بوپ قالدى. ئۇلارغا بۇ ‹ قاتىل › سۆزى بەك چىرايلىق -ھەيۋەت ئاڭلانسا كېرەك. بۇ گەپلەرنىڭ ئېشىپ- تېشىپ ئەدەبىيات مۇنبەرلىرىدە كۆرۈلۈشى ئادەمنى بىئارام قىلىدۇ.
   مېنىڭچە بۇ مۇنبەردە مۇنبەر قىزىتىش ئۈچۈن ئالاھىدە تەكلىپ قىلىنغان مۇنبەر قىزىقچىلىرى- ئىتوتچىلار يوق.    بولسا مۇشۇنداق مەخسۇس باشقىلارنىڭ دىققىتىنى تارتىش ئۈچۈنلا چاپلاپ قويۇلىدىغان تەتة-پەتە  ئەخلەت ئىبارىلەرنى  مۇنبىرىمىزدە- يەنە كېلىپ مۇشۇنداق ياخشى خەۋەرلەردە ئىشلەتمىسەك دەيمەن قېرىنداشلار.  ،..(. ئارتۇق كەتسە ئۆزرىلىكمەن..  ) بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   (ئۈمىد) تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-6-21 14:00  

يازغۇچنى مۇشۇنداق  ئۇخلاپ  قوپۇپلا سۆكمەيلى  دوسلار  
قارسام  لىيغان  بۇلاقنى   تەربىيەۋى  ئەھمىيتى يوق  دەيدىغانلار  چىققان  ئوخشايدۇ
شۇنداق  دىگەنلەر  ۋە  جالالىدىن  بەھرامنى  سۆككەنلەر قىنى  جالالىدىن  بەھرامدەك  خەلىقنىڭ مەنىۋىيەت تەلپنى  قاندۇرالىدىمۇ
ناۋادا  شۇنداق  دىيىلسە  
بىر  كىتاپنىڭ  بازارلىق  كىتاپ  بولۇشنىڭ ئەڭ تۈپكى  سەۋەبى  يازغۇچنىڭ  نامى  بولماستىن  بەلكى  كىتاپنىڭ ۋەزنىدۇر   كىتاپ  سىتۋالغۇچىنى  بىر  كىشى  چوقۇم  بۇ  كىتاپنى  سىتۋال  دەپ  زورلىغنى  يوق  ناۋادا  كىتاپ  راسىت  ياخشى  چىقمىغان  بولسا   ھىچقانداق  ئوقۇرمەننىڭ نەشىرىياتقا  چوقۇم  ئالىمەن  دەپ  بەرگەن  ۋەدىسىمۇ  يوق  ھەم  نەشىرىياتمۇ  بۇ  كىتاپنى  ئىلىڭلار  دەپ تەشۋىق  قىلىپ زورلاپ  تاڭغىنمۇ  يوق  
كىتاپ  سىتۋالغۇچىلارنىڭ  ھەممىسنىڭ  جالالىدىن  بەھرام  بىلەن  ئۇرۇق  تۇققانداچىلىقىمۇ  يوق  ئۇنداق  ئەھۋال  ئاستىدا  يازغۇنىڭ  كىتىپىنىڭ  بازارلىق  كىتاپ بولۇشى دەل  خەلىقنىڭ  يازغۇچىغا  بەرگەن ئەڭ  ياخشى  قەلەم  ھەققىدۇر  
بىر  كىتاپنىڭ  باھالىغۇچسى  ھەرگىزمۇ  كىتاپنىڭ  نەشىردىن  چىقش   مۇراسىمدىكى  قىرىق  ئەللىك  كىشى  ئەمەس  بەلكى  كىتاپخانىغا  كىتاپ  ئالغىنى  كىرگەن  كىشىنىڭ  ئاشۇ  كىتاپنى  قولىغا  ئىلىپ  ئوقۇشى  ۋە  سىتۋالغۇسى  كىلىشى  دەل ئاشۇ  كىتاپقا  بىرىلگەن  باھا
قاراپ  باقساق  بولىدۇ  كىتاپخانىدا  بەزى كىتاپلارنى  كۆرسەكمۇ ئالغۇمىز  كەلمەيدۇ ھەتتا  كۆرۈپ  باققىمىزمۇ  كەلمەيدۇ مانا  بۇمۇ  خەلىقنىڭ  باھاسى  
كىشىلەر  ئوقىماي  بازار تاپمىغان  كىتاپقا   كەلسەك
ئوقۇرمەنلەرنىڭ  ئۇ  كىتاپنى  كۆرمىگەنلىكنى  بىلدۈرمەيدۇ  بەلكى  دەل ئىلىشنى  خالىمغانلىقنى  شۇنداقلا كىتاپنىڭمۇ  تازا  ۋەزنى يوقلۇقنى بىلدۈرىدۇ  
شۇڭا   بازار  تاپمىغان  كىتاپ  ئۈچۈن  بۇ  يەردە  كىتىپى بازار  تاپقان يازغۇچنى  سۆكمەسلىك  كىرەك  

بۇ ئىنكاسىڭىزدىن شۇنداق سۆيۈندۈم.
مېنىڭ نەزەرىمدە ئوقۇرمەنلەرنى قىزىقتۇرۇش مەقسىتىدە قويۇلغان پۇچەك ماۋزۇلار ئەرلەرنى قىزىقتۇرۇش ئۈچۈن قېنىق گىرىم قىلىۋالغان ئاياللارغا ئوخشايدۇ!

   تورداشلارنىڭ  قاراشلىرىغا  قوشۇلىمەن. رومانلىرىمىز  باھاردىكى  چېچەكتەك ئېچىلىپ  كېتىۋاتىدۇ . ئەمما ، كۈزدىكى  مەي  باغلىغان  مېۋىلەردەك ھۇزۇر-قۇۋۋەت  بېرىدىغانلىرى

ئاز .ساندىن -سۈپەتكە  ئۆتىدىغان  ۋاقتىمىز  كەلدى .

بۇ يەردە دىيىلىۋاتقان ئاساسى مەقسەت توغرا بولسىمۇ ئەمما بىر شەخسكە قارىتىپ  رومانچىلىقتىكى ياكى يازغۇچىلىقتىكى ساقلىنىۋاتقان بەزى مەسىلىلەرنى تەنقىدلەش تازا مۇۋاپىق بولماسمىكىن،

ھەممىنى يازغۇچىدىن كۆرگىلى بولمايدۇ. كىتاپنى يېزىش بىلەن ئېلان قىلىش ئىككى گەپ. بىر قىسىملارنىڭ قولىدا دۇنياۋى ئەسەرلەرگە تەڭلەشكىدەك كىتاپ ( ئارگىنال) بار. لېكىن بىز كۆرەلمەيمىز. سەۋەپ جىق. بىز چەتئەلنىڭ نەچچە يۈزدە بىرىنى ئاران كۆرەلەيمىز. چۈنكى تەرجىمىنىڭ ئىشىمۇ شۇنداق ، نۇرغۇن بەلگىلىمە بار. يازغۇچىنى تەنقىدلەپ تۇرغىنىمىز ياخشى، بىراق تەنقىدمۇ چېكىدە بۇلۇش بىلەن بىرگە قوللاش ۋە چۈشىنىشكىمۇ مۇھتاج. بىىز ھەدىسىلا سۆكۈش بىلەن كۆڭلىمىزنى خوش قىلىپ يۈرسەك بولمايدۇ. ئۆزىمىزنىڭ نەدە ياشاۋاتقانلىقىمىزنىمۇ بىلىشىمىز كېرەك. بەزىلەر ئۆزى قىلغان ئىككى ئېغىز گەپكىمۇ ئېگە بۇلالمايدۇ، يازغۇچى يوغان بىر كىتاپقا ئېگە بۇلىدىغان گەپ. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   تۇرغۇن مىجىت تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-6-24 22:08  

ھەممە ئادەمنىڭ ئۇقۇش، چۈشىنىشى ، قوبۇل قىلىشى ئوخشاش بولمايدۇ. « غايىپ گۈل»نى ئۇ دەرجىدە كۆككە كۆتۈرۈپ كەتكۈدەك ئەسەرمۇ ئەمەس، بەلكىم بىز ياراتمىغان جالالىدىن بەھرامنىڭ ئەسەرلىرى تۈركىيەدە نەشىر قىلىنىپ قالسا تۈرۈكلەرگە ئالامەت ياراپ كېتىشىمۇ مۈمكىن، چۈنكى ئۆزگىلەرنىڭ مەدەنىيىتى ئۆزگىچە تۇيىلىدۇ. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   تۇرغۇن مىجىت تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2014-6-24 22:15  

  « قاتىل كىتاب » دىگەن  ئاتالغۇمۇ  بارمۇ ؟ بۇنى  قانداق  شەكىلدە چۈشىنىمىز ؟

   بۇ تورىمىز، مۇشۇ مۇنبىرىمىزدىكى  يازارمەنلەرنىڭ  90 نەچچە پىرسىنى ئالى مەكتەبلەرنىڭ ‹‹ پىراۋىسى ›› نى ئالغانلار ئىكەنمىز، ئەمما، ئون نەچچە مىلىيون خەلقىمىزنىڭ 1 پىرسەنتتىگە يەتمەيدىغان [ ئۇيغۇرچە، يېڭى يېزىقچە، خەنزۇچە ۋە باشقا تىل- يېزىقچە ئۇندىن باشقا، 14- مىللەتچە
] ساۋادى بار ئاتالمىش ‹‹ زىيالىلىرىمىز››  قانچىلىك كىتاب ساقلاپ، قانچىلىق كىتاب ئوقۇپ، قانچىلىك
تەسىرات [ يىغلاپ، كۈلۈپ ]لاردا بولارمىز ؟!  زامانىمىزدا  پەرزەنتلىرىمىزگە چۆچەك-قوشاق قىسسەلەرنى ئېيتىپ بېرەلەيدىغان - بېرەلمەيدىغانلىرىمىز ھەممىمىزگە بەش بارماقتەك ئاياندۇر.  ئۇيغۇر جەمىئىيىتى
مۇشۇ ھالدا تۇرۇپ، ....ئىشتان يوق،  ئېتىم مارجان بۈۋى ›› دەپ چوڭچىلىق، پوپاڭچىلىق قىلىشقا يەنە نېمە ئاساسىمىز [ھەقىقىتىمىز ] باردۇر؟! ‹‹ ئاز سان ›› دىكى ‹‹ شۇڭقار ›› لار  ‹‹ پەرۋاز ›› قىلىۋەرسۇن [ ھېچكىم ‹‹ رېگاتكا ›› تەڭلىگىنى يوق. ئەمما، ‹‹ قاغىنىڭ ئۇۋىسدىن سۇمرۇغ چىقىشى ›› مۇقەررەردۇر.
ئەگەر، ساۋادى بارلىكى ئادەم بىرمۇ كىتاب ئوقىمىسا، [ ئۆز قىزىقىشى بويىچە ] بۇ ئالەم ، بۇ كائىنات - قاراڭغۇدۇر. ئاشۇ ‹‹ مەمەدانىلار ، باشلانغۇچتىكىئىنشالىرىنى، ئوتتۇرا مەكتەبتىكى  تەسىراتلىرىنى، ئالى بىلىم يۇرتلىردىكى دېسسىرتاتسېيىلىرىنى ئۇنتۇپ قالمىسىلا، خىجىللىقا قالماس ئىدى. زامانىمىزدىكى 1000 دىن ئوشۇق يىرىك ئەسەرلىرىمىزدىن تېگشلىك نەپ ئالىدىغان  ئوقۇرمەنلىرىمىز يەنە كۆپتۇر. بىر گەپنى 10 قېتىم، 20 قېتىم تەكرارلايدىغان  ۋاراڭ-چۇرۇڭدىن 100 مېتىر يىراق تۇرۇپ،
  جىمجىت ئولتۇرۇپ  ھەر خىل كىتاب ئوقۇشقا، تەپەككۈر قىلىشقا ئىلھام بېرەلمەيدىغان ‹‹ مەخلۇقلار ››  كەچۈرگۈسىز ، بىرىنچى دەرىجىلىك - قاتىلدۇر !...

يېزىدھ كىتاپ ساقلىغان دېھقاننى كىم قورقۇتىۋاتىدۇ؟ دەل ئالىي تەربىيە ئالغان بىلىملىكلەر. بىز يەنە خەق كىتاپ ئوقۇماس بۇلۇپ كەتتى دەپ كىمدىن ئاغرىنىمىز؟ مۇشۇ ئاغرىنغانغانلار كىتاپخانىغا كىرگەندە  يېزىدىن كىرگەن قېرىنداشلىرىمىزنىڭ›‹ بۇ كىتاپنى سېتىۋالسام ساقلىغىلى بۇلارمۇ؟ دەپ سورىغان سۇئالىغا ، ھېچ ئىشتىن خەۋرى يوق مۇلازىم خادىملارنىڭ( نېمىشقا ساقلىغىلى بولمايدىكەن، بۇ دېگەن قانۇنلۇق كىتاپ تۇرسا ، دەپ بەرگەن تومتاق جاۋابىنى ئاڭلىغانلار قانچىلىك؟ دېھقانلار نېمىشقا قورقىدۇ؟ ئۇلارنىڭ قورقىشىنىڭ كىتاپ بازىرىغا قانچىلىك زېيىنى بار؟ مېنىڭچھ بۇ جەھەتلەرنى نەزەرگە ئالىدىغان كىشىلىرىمىز بەكلا ئاز بولسھ كېرەك.