باشئەگىم ئەدىبلىرى جەنۇبىي تاغدا   [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

   جەنۇبىي تاغدىكى «چەۋەنداز»لار....

«چەۋەنداز» لارنىڭ ئىچىدە ئەڭ يامىنى مەنىدىم ، بۇ چىدىماسلار مېنى ئايرىپ قويۇپتۇ دېسە ...

باش ئەگىم ئەدىبلىرى ھەممىسى چەۋەندازمۇ نىمە؟ قالتىس ، قالتىس ! سىلەرگە مەستلىگۈم كېلىۋاتىدۇ. ئەدەبىيات بەيگىسىدىمۇ مۇشۇنداق چەۋەندازلىق روھىڭلارنى چاقنىتىشىڭلارنى ئۈمىد قىلىمەن.

دىيارىمىز بايىنغۇلىندىكى ئەدىپلەرنىڭ ئەھمىيەتلىك سەپىرىگە ئۇتۇق تىلەيمەن

باش ئەگىم ئەدىپلىرىنىڭ ئەھمىيەتلىك پائالىيىتىدىن سۆيۈندۈم.ئىجادىيەت مېۋەڭلارنىڭ مول، تەملىك بولۇشىغا تىلەكداشمەن.

بايىنغۇلىندىكى ئەدىپلەرنىڭ ئۇرۇمچى جەنۇبى تاغدىكى  ئەھمىيەتلىك پائالىيىتىگە بارىكاللا، ئات ئۇستىدىكى ساياھىتىڭلار  كۆڭۇللۇك بوپتۇ. ھەبىبە تاھىر مىنگەن ئات ماڭماي تۇرۇۋاپتىمۇ نىمە؟

« چەۋەنداز »لار مىنىۋالغان ئاتنى بىر ئادەم سۆرەپ، ئىككى ئادەم غۇلدىلىغاندا، ئاندىن ئاران بىر قادەم مىدىرلايدىغاندەك قىلىدۇ...ئۆتمۈشتىكى « چەۋەنداز »لار چاپچىپ تۇرىدىغان ئارغىماق مىنىدىكەنمىش. ھەقىقەتەن دەۋر ئۆزگەردى. جەنۇبىي تاغدا سۈرەتكە چۈشۈش، سۈرەتنى تورغا يوللاش، ئاندىن ئىنكاسچىلارنىڭ گاھى يۈرىكىدىن چىققان، گاھى كومپىيوتىر كۇنۇپكىسىدىن چىققان ئىنكاسلارنى ئوقۇش ئارام ئېلىشنىڭ يەنە بىر تەرىپى بولغانلىقىدىن خۇرسەنمىز! ئەمما، تالاي يىغىلىشلار بولدى، تالاي لىكسىيەلەر بولدى. كىم نېمە دېدى، قانداق يېڭى پىكىرلەرنى ئوتتۇرىغا قويدى؟ بۇ سۇئال تا ھازىرغىچە قىسىر قالدى. ناۋادا ھەقىقىي پىكىر ئالماشتۇرۇش بولۇنغان بولسا، بىز كىمنىڭ نېمە دېگەنلىكىدىن خەۋەر تاپاتتۇق دەيمەن-دە، يەنىلا ئۇلارغا سۈرەت ئۈچۈن ئېسىل مەنزىرىلەرنىڭ بولۇشىنى ئۈمىد قىلىمەن!

ئەمەتجان مىنىۋالغان ئۇلاغ كۈندۈزى ئۆتمۈشتىكى ئەجدادىنى چۈشەپ، كېچىدە ئۇقۇر پۇرايدىغاندەك قىلىدۇ...

يەنە تېخى ئۇ چاپتۇرۇپ كېتىۋاتقان ئارغىماقنىڭ بوينى باغلاقلىق ئىكەن! مۇدىرنىزمچە چەۋەندازلىق مۇشۇنداق بولىدىغان ئوخشىمامدۇ؟!
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەرقۇت تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-7-30 14:26  

كۇرشاد مىنگەن ئاتئاينىڭ ئىسمى <<گۈل قۇيرۇق>>.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەرقۇت تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-7-30 14:28  

باش ئەگىم ۋادىسىدىكى قەلەمكەشلەرنىڭ جەم بولغانلىقى كاتتا ئىش بوپتۇ.بولۇپمۇ ئۆمەر مۇھەمەد ئىمىننىڭ بۇ قېتىمقى پائالىيەتكە ئاپتورلارنى تەڭشەپ ئورۇنلاشتۇرغانلىقى ياخشى ئىش بوپتۇ.چۈنكى بارلىق قەلەم ساھىبىلىرىنىڭ قاتناشتۇرىلىشى مۇمكىن ئەمەس.بۇ خىل پائالىيەتلەر ھەريىلى ئۆتكۈزۈلۈپ كېلىۋاتىدۇ.
    بۇ قېتىمقى پائالىيەتكە يازغۇچى نۇرگۈل ئەبەي ۋە ھەبىبە تاھىر دىداردىن ئىبارەت ئىككى نەپەر  خېجىڭلىق قەلەم ساھىبىنىڭمۇ قاتناشتۇرۇلغانلىقى ياخشى ئىش بوپتۇ.مەن مەرھۇم ئىجتاھاتلىق ئەدىپ مۇھەمەتجان ئىلياس ئاكا بىلەن تالانتلىق شائىر ھەبىبۇللا خوجىنى ئەسلەپ قالدىم.ئۇلارنىڭ ئىجادىيەتكە پىداكارلىق كۆرسىتىش روھىنى نۇرگۈل ئەبەي يېڭى مۇۋاپىقىيەتلەر بىلەن جۇلالاندۇردى.نۇرگۈل ئەبەينىڭ مۇۋاپىقىيىتى ئەلۋەتتە خېجىڭلىق قەلەمكەشلەرنىڭمۇ شان-شەرىپى.
     خېجىڭلىق ئەدىپلەرنىڭ گېپىنى قىلىۋىتىپ بۇنىڭدىن 21 يىل ئىلگىركى بۈگۈنكى كۈندە يەنى 1992-يىلى 7-ئاينىڭ ئاخىرىدا «كىرۇرەن» ژورنىلى كۆنەس ئورمانچىلىق مەيدانىدا ئورۇنلاشتۇرغان بىر ھەپتىلىك بايىنغۇلىن قەلەمكەشلىرى ئىجادىيەت سىمنارىيىسى يىغىلىشىنى ئەسلەپ قالدىم.شۇ چاغدا شۇ پائالىيەتكە خېجىڭ ناھىيىلىك مەدەنىيەت ئىدارىسىنىڭ سابىق باشلىقى مەرھۇم مۇھەمەتجان ئىلياس ئاكا زور تىرىشچانلىق كۆرسەتكەندىن باشقا شۇ قېتىمقى پائالىيەتكە قاتناشقانلار مەرھۇملاردىن شائىر ئابلىز ھەسەن ئاكا،ئابدۇللا ئېلى ھەققانى،ھەبىبۇللا خوجا،پېشقەدەملەردىن پىشقەدەم ئەدىپ مويدۇن سايىت ئاكا،ھۈسەن روزى تىرىك ئاكا،يازغۇچى پەرھات ئابدۇرھىم،پەخىردىن موسا،مۇھەمەتجان جېلىل،باۋدۇن ھەسەن،ياسىن يۈسۈپ،تۇرسۇن مەھمۇد،ئادىلجان تۇرسۇن،مەن ۋە ئۆمەر مۇھەمەد ئىمىن بار ئىدى.ھەش-پەش دېگۈچە ئارىدىن دەل 21 يىل ئۆتۈپتۈ. بۇ قېتىمقى پائالىيەت مەنزىرسىنى كۆرۈپ ئەينى ۋاقىتكى ئىجادىيەت قىزغىنلىقىنى ئەسلىدىم.شۇ قېتىمقى پائالىيەتكە قاتناشقۇچىلاردىن ئۆمەر مۇھەمەد ئىمىن بۇ قېتىمقى پائالىيەتكە يالغۇز قاتناشقان بولسىمۇ يېڭى ئىجادىيەت قوشۇنىنىڭ تەشكىللىگۈچىسى بولۇش رولىنى ناھايىتى ياخشى ئۆتەپتۇ.تېخى ئون يىل ئىلگىرى يەنى 2003-يىلى 11-ئايدا چارقىلىق ناھىيىسىدە «سۇلايمان ئابدۇرھىم رومان ئىجادىيىتى مۇھاكىمە يىغىنى »ئېچىلغاندا ئۆمەر مۇھەمەد ئىمىن غالىپ بارات ئەركنىڭ قىزغىن ماسلىشىشىدا شۇ قېتىملىق مۇھاكىمە يىغىنىنى تەشكىللەش خىزمىتىنى مۇۋاپىقىيەتلىك ئىشلىگەن ئىدى.
  ئەينى ۋاقىتتا بايىنغۇلىن ئۇيغۇر قەلەمكەشلىرى دەسلەپكى قەدەمدە شەكىللەنگەن مەزگىل ئىدى.بۈگۈنكى كۈندە ئىجادىيەت قوشۇنى كۈچەيگەن باسقۇچقا قەدەم قويدى...بولۇپمۇ ئايال ئاپتورلار قوشۇننى كۈچلەندى ۋە نەتىجىلىرى كۆرىنەرلىك بولدى...
   مەن بۇ قېتىمقى پائالىيەتكە قاتناشقان بارلىق قەلەم ئىگىلىرىنىڭ ۋاقتىنىڭ كۆڭۈلۈك ئۆتىشىگە،كېيىنكى ئىجادىيەتلىرىنىڭ مۇۋاپىقىيەتلىك بولىشىغا تىلەكداشلىق بىلدۈرىمەن.

مەن بۇ قېتىمقى پائالىيەتكە قاتناشقان بارلىق قەلەم ئىگىلىرىنىڭ  جەنۇبى تاغدىكى كۈنلىرىنىڭ  كۆڭۈلۈك ئۆتىشىگە،ئىشلىرىنىڭ نەتىجىلىك بولىشىغا  تىلەكداشمەن.

     
     بۇ قېتىمقى پائالىيىتىمىز ھەقىقەتەن ناھايىتى ئەھمىيەتلىك بولدى ، كۇرسقا يۇقىرىدىكى سۈرەتلەردە كۆرگىنىڭلاردەك بىزنىڭ مۆھتىرەملىرىمىز نۆۋەت بىلەن كېلىپ  ، ئەدەبىي ئىجادىيەت ھەققىدىكى قارشىنى ، بىزلەردىن كۈتىدىغان ئارزۇ -ئۈمىدلىرىنى ئەمەلىي مىساللار ئارقىلىق ناھايىتىمۇ ئەتراپلىق ئوتتۇرىغا قويۇپ ئۆتتى . ئوخشىمىغان نوقتىدىن ئېلىپ بېرىلغان قىممەتلىك لېكسىيەلەر، داڭلىق يازغۇچى ، شائىر ، تەتقىقاتچىلىرىمىزنىڭ ئوخشىمىغان كۆز قاراش ۋە يېزىقچىلىقتىكى ئوخشىمىغان ئۇسلۇبلىرى ھەققىدىكى يەكۈنلىگەن مول تەجىربىلىرىنى ئىگىلەش ئارقىلىق ، كۈرسقا قاتناشقان ھەر بىر كۇرسانىتنىڭ تەپەككۈرىدە ، تۇيغۇلىرىدا ، مەسىلىلەرگە بولغان قارشىدا ، ئوي -خىياللىرى ۋە بۇندىن كېيىنكى پىلانلىرىدا بىر قېتىملىق يېڭىلىنىش يەنى «قاسراق تاشلاش» بولدى .

   كۇرسانتلارنىڭ بۇ قېتىمقى پائالىيەتتىن ئىگىلىگەنلىرىنى پات ئارىدا ھەرقايسى مەتبۇئاتلاردا بىر -بىرلەپ ئوتتۇرىغا چىقىرىدىغىنىغا ئىشەنچەم كامىل . شۇڭا تورداشلىرىمىزنىڭ بۇ نوقتىدىن ئۇنچە بالدۇر ئۈمىدسىزلىنىپ كەتمەسلىگىنى ، «چۆجىنى كۈزدە ساناڭ» دېگەندەك پائالىيەت جەريانىمىزدىكى رەسىمگە ئەمەس ، بۇندىن كېيىنكى ئەمىلىيىتىمىزگە قاراپ باھا بېرىشىنى ئۈمىد قىلىمەن ...
   

چۆجىنى ئەلۋەتتە كۈزدە سانايمىز.ئەمما،كېيىنكى قىلىدىغان ۋە قىلماقچى بولغان ئىشلىرىڭلاردا يېڭلىق بولۇشۇنى،ئېھتىيات سىزىقىدىن بۆسۈپ ئۆتۈپ،بۇرۇنقى باشقىلار ماڭمىغان يولدا مېڭىپ جەمىيەتتىكى بىز ئۇچراۋاتقان كىرزس ھەققىدە  باش قاتۇرۇشۇڭلارنى ،بىللە سەپەرگە چىققان قەلەمكەشلەر ئۆز رايۇنىڭلاردا ساقلىنۋاتقان ئىجتىماھىي مەسىللەر،مەدەنىيەت،مائارىپ،ئانا تىل،دېھقانلارنىڭ ئاڭ-ساپاسىدا ساقلىنۋاتقان يېتەرسىزلىكلەر توغرىسىدا ئەتراپلىق ئىزدىنىش ،ئەمەلىي تەكشۈرەش ئېلىپ بېرىشىڭلارنى،مۇھىت،شەھەرلىشىش قاتارلىق تەرەقىيات ئامىللىرىدا ساقلىنۋاتقان ئۆز رايۇنىمىزدىكى بۇلغۇنۇش،ئىسراپچىلىق،ھەشەمەتچىلىك....قاتارلىق بىر قاتار ئەنئەنەمىزگە زىت بولۇۋاتقان ئىشلارغا سەگەكلىك بىلەن قارىشىڭلارنى،بايىنغولىن مۇڭغۇل ئاپتۇنۇم ئوبلاستىدا كىشىلەر نەزىرىدىن چەتتە قالغان مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى بايقاش ھەمدە ئاۋام ئارىسىدىن پىشقەدەم تارىخچىلارنى ئىزلەپ خاتىرە قالدۇرۇپ ھۆكۈمەت تەرەپنىڭ دىققىتىنى تارتىپ ،ئاسراش،قوغداش ئىشلىرىغا دەۋەت قىلىش ...كىشىنى يېتەكلەپ ماڭىدىغان قاراتمىلىقى كۈچلۈك، ئويغىتىش كۈچىگە ئىگە ياخشى يازمىلارنى روياپقا چىقىرىپ بايىنغولىن ئوبلاستىدىكى ئاممىغا يېتەكچى بولۇشۇڭلارنى سەمىمىي ئۈمىد قىلىمەن.