چىڭگىزخان تاجاۋۇزى ۋە ئۇيغۇر نومۇسى
 
  ئوتتۇرا ئەسىردە چىڭگىزخان كېڭەيمىچىلىك ئۇرۇشى قىلىپ،ئۇيغۇر ئىدىقۇتلۇقىغا كەلگەندە،ئىدىقۇت خانى تەسلىم بولۇپ،باش ئەگكەنلىكىنى بىلدۈرگەن ھەمدە ئۇنىڭغا(چىڭگىزخانغا) تۈمەنلىگەن ئۇيغۇر ۋە باشقا تۈركىيلەردىن تەركىپ تاپقان ئۇيغۇر قوشۇنىنى قوشۇپ بېرىپ،قاراخانىيلار تەۋەسى،پۈتكۈل ئورتا ئاسىيا،تۈرك دۇنياسىدا ئۆز قېرىنداشلىرىنى يات قەۋىم تەرەپتە تۇرۇپ قىرغان.ئەشۇ قىرغىنچىلىق،بۇزغۇنچىلىقتا ئاز بولمىغان ئۇيغۇر قوللار،قىرغىن بولۇنغۇچىلارنىڭ قېرىنداشلىرى بار ئىدى.ئەمەلىيەتتە ئۇيغۇر تۈركىيلىرى ئەشۇ تاجاۋۇزچىلىق،بۇزغۇنچىلىقتا خېلى زور رول ئوينىغان ئىدى.
  بىزنىڭ تەسلىمچىلىك،كۈچلۈكتىن قورقۇپ ياتلارغا بولۇشىدىغان،قېرىنداشلىرىمىزنى قىرىدىغان مىجەزىمىز ئەشۇ يىللاردىن قالغان بولغىيمىتى،ياكى ئۇنىڭدىن بۇرۇنمۇ بار بولغىيمىتى؟؟؟؟!!؟!؟!!!!!
  بەلكىم،ھايات قېلىش ئۈچۈن،ۋەزىيەتنىڭ ئېھتىياجى ئۈچۈن دېگەن سەۋەبلەر،باھانىلەر بولۇشى مۇمكىن،شۇنداقتىمۇ ئەشۇ نومۇسلۇق تارىخنىڭ تەكرارلىنىشىدىن،ئۆز قېرىنداشلىرىمىزدىن داۋاملىق زەرەر يېتىشىدىن خۇدايىم ساقلىسۇن!

بەزىلەر چىڭگىزخانغا ياردەم قىلىپ موڭغۇل ئىمپىرىيىسىنى قۇرۇشۇپ بەرگەن دەپ پەخىرلىنىپ كېتىدىكەن تېخى،نومۇسلۇق تارىخنى شەرەپ دەپ بىلىش ياخشى ئىش ئەمەس،ئۇنىڭدىن ئىبرەت ئېلىشىمىز كېرەككى،ئەشۇنداق ئىشلارنى قايتىلىماسلىقىمىز كېرەك!

ئاغزىڭغا كەلگەننى جۆيلىمەي،سىڭگەن نىنىڭنى يىسەڭچۇ.قىنى قانداق ئاساسلىرىڭ بار،شۇنى ئەتىراپلىق ئوتتۇرغا قويۇپ ئاندىن ئىدىيەڭنى ئوتتۇرغا قوي.ئىككى توك-توك بىرنىمە يىزىپ قويۇپلا ئۇنداق-بۇنداق دىسەڭ ھىچكىم ساڭا قايىل بولمايدۇ.بەك تىما يوللىغىڭ كىلىپ كەتكەن بولسا،ئۇندانراق ئىزدىنىپ ئاندىن يوللا!

    تارىختا قاراخانىدلار بىلەن ئىدىقۇت ئۇيغۇر دۆلىتى ئوتتۇرىسىدىكى دىنى ئىختىلاپ ۋە ئۇرۇشلار موڭغۇل ئىستىلاسىدىن بۇرۇنلا مەۋجۇت.ياپونىيەلىك تارىخشۇناس ئانبۇ جەنشۇ نىڭ تەتقىقاتىچە قاراخانىلار سۇلالىسى دەسلەپكى مەزگىللەردە  ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىغى تەۋەلىگىدىكى «ئىلىكخان»لار،كېيىن ئىسلامىيەتكە كىرگەندىن كېيىن ئېتىقاتتا ئۆزىگە ئوخشىمايدىغان ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىقىدىن ئايرىلىپ مۇستەققىل بولغان دىگەن قاراشلار مەۋجۇت.ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىغى موڭغۇل ئىستىلاچىلىرى كىرىشتىن بۇرۇن غەربى لىاۋ سۇلالىسى(قارا كىدان خانلىقى)نىڭ ھامىلىغىدىكى دۆلەتكە ئايلىنىپ قالغان،ئالۋاڭ ياساقنىڭ ئېغىرلىغى ،كىدان ئاقسۆڭەكلىرىنىڭ يولسىز ئېزىشلىرىدىن ،موڭغۇللار بىلەن سۈلھىلىشىش يولىدا قارا خىتان زۇلمىدىن قۇتۇلۇش يولىنى تاللىغان ۋە چىڭگىزخانغا ئەلچى ئەۋەتكەن،چىڭگىزخانمۇ بۇ ئىشتىن خوشال بولۇپ مەلىكىسىنى ئىدىقۇتقا ياتلىق قىلىپ ،ئىدىقۇتنى 5-ئوغلۇم دەپ ئاتىغان .ئوتتۇرا ئاسىياغا كىرگەن قارا كىدانلارغا كەلسەك،بۇلارنىڭ تەركىۋىدە 840-يىلدىكى شىمالغا ،كىدانلارغا قوشۇلۇپ كەتكەن ئۇيغۇرلارمۇ زور سالماقنى ئىگەللەيدۇ،ھەتتا مىللەت جەھەتتىن بۇ قارا كىدانلار مەلۇم جەھەتتە ئۇيغۇرلاشقان كىدانلار بولۇشى  مۈمكىن...
دىمەك  بۇ تارىخى  نىزالار سىياسى-دىنى تۈس ئالغان مەنپەئەت كۈرىشى ،شۇ  چاغدىكى تارىخى مۇھىت بىلەن باغلاپ ئەتراپلىق تەھلىل قىلىش  كىرەك.
   

مەن ھىچنىمىنى بىلمەيمەن  شۇڭا ھىچنىمەدىمەيمەن  تارىخدىگەن ھامان ھەقنى شۆزلەيدۇ           

تارىخنى بىلدىغانلار سۆزلىسۇن، بىلمەيدىغانلار سۆزىلىسە ياسا تارىخ بۇزىلىدۇ، تارىخ چاخچاق قىلدىغان نەرسە ئەمەس
بىزنىڭ تەسلىمچىلىك،كۈچلۈكتىن قورقۇپ ياتلارغا بولۇشىدىغان،قېرىنداشلىرىمىزنى قىرىدىغان مىجەزىمىز ئەشۇ يىللاردىن قالغان بولغىيمىتى،ياكى ئۇنىڭدىن بۇرۇنمۇ بار بولغىيمىتى؟؟؟؟!!؟!؟!!!!!
بۇ گىپىڭىز ماڭا بەك ياختى

خاپا بولما ئاكا!
مەنمۇ جىق نەرسە بىلىپ كەتمەيمەن،بىراق بىلگىنىمنى يازدىم.دېگىنىمنى خاتا دېسەڭ،سەنمۇ بىر نېمە يېزىپ باق ئىنكار قىلىپ،ئادەم تىللىما!  خەقنى قايىل قىلىمەن دېگەن مەقسەتتىمۇ يازمىدىم.بەك ھاياجانلىنىپ كەتمە!

kisek  ئاكىمىزنىڭ تەلىمىگە رەھمەت!

شۇنداق تارىخقا ئالدىراپ باھا بەرسەك بولمايدۇ كىسېك ئاكىمىزنىڭ دىگىنىدەك شۇچاغدىكى مۇھىت بىلەن باغلاپ چۈشەندۈرۈش كېرەك قاراخانىيلار خانلىقىدىن بۇرۇنغى خانلىقلىرىمىز  ئاساسەن باشقا خانلىقلارغا بېقىنىپ كەلگەن ھەتتا كۈچلۈك ئورخۇن خانلىغىمۇ تاڭ سۇلالىسى بىلەن قۇدىلىشىش ئاساسىدا ئۇلارغا بېقىنغان

بىز خەق نىمىدىگەن ئەسكىرىشىپ كەتتۇق ھە!؟ بىرسى بىر تېما يوللاپ بولغىچە ئارقىدىنلا  بىرسى ئاغزىغا كەلگەننى جۆيلۇپ تېما يوللىغۇچىنى تىللاۋاتغان،شۇمۇ بىر ئەقەللى ئىنساننىڭ ئىنكاسىمۇ ئەمدى.بىزدە<سوزلىگۇچىدە ئەيىپ يوق،ئاڭلىغۇچى ئىبرەت ئالسۇن>دىگەن ماقال بارغۇ؟ باشقىلارنىڭ تېمىسىغا نىسبەتەن سىزمۇ ئۆزىڭىزنىڭ پىكرىنى بايان قىلسىڭىزلا بولىدىغۇ؟ بۇ دىگەن بىر تور مۇنبىرى،بۇ تېمىنى نۇرغۇن تورداشلار كۆرىدۇ،شۇڭا ئەڭ ياخشىسى چىرايلىق ئىنكاس قايتۇرغىنىمىز ياخشى.بۇ گەپنى 2-قەۋەتتىكى تورداش ئوبدان ئويلىنىپ باقسا بولىدۇ.

بۇ دوستىمىز راس گەپ قىپتۇ بۇ دىگەن ئادامنىڭ ئىتىراپ قىلغۇسى كالمەيدىغان پاكىت.مەنمۇ  قازاقىستاندا ئوقۇغان ۋاقتىمدا قەدىمقى تۈرۈك تارىخىدا مۇشۇنداق سوزلىگەنتى ئاڭلاپ مىنىڭمۇ قۇيۇق چىچىم تىك بولاپ كەتكەن،كىيىن سۈرۈشتۈرسەم  تارىخ فاكۇلتىتىدا ئوقۇيدىغان تۈرۈك دوسلىرىممۇ شۇنداق دىگەنتى.

ئاشۇ تارىخىي ۋەقەلەر ھەققىدە گەپ بولۇپ قاپتۇ،بىزلەر بۇرۇننىلا تەگەپ يۈرمەي بۇنىڭدىن كېيىنكى ماڭماقچى بولغان قەدەملىرىمىزنى ئويلىشايلى ،باشقىلار ئىلىم جەھەتتىن ئېشىپ بىر يەلەرگە كەتتى ،لېكىن بىزچۇ باشقا ئەل ياكى باشقا مىللەتلەردىن قېلىشمايدىغان مىللەتقۇ؟!ئۇيغۇرنىڭ مەنىسى ئۇيۇشۇش،ئىتتىپاقلىشىش .  قېرىنداشلىرىمىز بۇ مۇنازىرە بېتى خاپىلىشىپ،جېدەللىشىدىغان مەيدان ئەمەس!!!

ئىدىقۇت خانلىقى ئاھالىسى ئىسلام دىنىغا كىرمىگەن خانلىق ئىدى ، شۇڭاموڭغۇللار بىلەن بىرلىشىپ نەگە قۇشۇن تارتسا ئۇلار ئۈچۈن بەرىبىر . لىكىن قاراخانىلار تەۋەسىدىكى ئويغۇرلارغا قۇشۇن تارتمىغان ،  ئىدىقۇت ، قاراخانىلار قىتانلار قۇرغان غەربىي لىياۋ خانلىقىغا قارام بۇلۇپ قالغاندىن كىيىن ، ئىدىقۇت خانلىقى كىدانلارنىڭ ئىزىشىگە ، كەمسىتىشىگە چىدىماي ، موڭغۇللارغا بويسۇنغان ، بۇنىڭ بەدىلىگە ھاكىميىتىنى 1300 - يىللارغىچە ساقلاپ قالالىدى . قارا خانىلارنى قىتانلاردىن ھاكىميەت تارتىۋالغان كۈچلۈك تەخىتتىن چۈشۈردى ۋە ۋەھشى مىللى دىنى كەمسىتىش ، مىللى ئېكىسپىلاتاتسىيىنى يولغا قويدى ، كىيىن موڭغۇللار قارا جەبە نوياننى بىر بۈلۈك قۇشۇنغا باش قىلىپ ، خانىلار زىمىنىغا كىرگەندە ، يەرلىك خەلقنى كەمسىتمەسلىك ، دىنى ئىتىقاد ئەركىنلىكى شۇئارىنى ئوتتۇرغا قۇيۇپ ، خەلقنىڭ قوللىشىغا ئىرىشتى ، بىر ماتىريالدىن كۈرۈشۈمچە ، موڭغۇل قۇشۇنى كىرىشى بىلەن ، خەلق قوزغۇلۇپ ، ھەممە يەردە قىتان ئەسكەرلىرىگە ھۇجۇم قىلغان ، كۈچلۈكنىمۇ جەنۇبى شىنجاڭ ئاھالىسى تۇتۇۋېلىپ ، موڭغۇل قوشۇنىغا تاپشۇرۇپ بەرگەن . موڭغۇل قۇشۇنى ناھايىتى ئوڭۇشلۇق ئىلگىرلىگەن ، شۇ چاغدا كۈچلۈك قىتان ئەسكەرلىرىنى جەنۇبى شىنجاڭ ئاھالىسىنىڭ ئۆيلىرىگە ئۇرۇنلاشتۇرغان ، ئەسكلەرلەر زورلۇق زومبۇرلۇق قىلىپ ، ئۇيغۇر ئاھالىسىنىڭ قىز ئاياللىرىغا باسقۇنچىلىق قىلغان ، خوتەندە مەسچىت ئىماملىرىنى يىغىپ (كۈچلۈك نىستۇرى دىنىغا ئىتىقاد قىلىدۇ) ئىسلام دىنىدىن ۋاز كىچىپ ، نىستۇرى دىنىغا كىرشكە مەجبۇرلىغان ، ئۇنىمىغاندا بىر - بىرىگە كۆرسىتىپ ، بىر بىرلەپ ئۆلتۈرگەن . كۈچلۈك يوقۇتۇلغاندىن كىيىن بىر مەزگىل موڭغۇللار ئۇرۇش بىلەن بولغاچقا ، جەنۇبى شىنجاڭ رايۇنى ھۈكۈمرانسىز ، خەلقى باج سېلىقسىز پەقەت يەرلىك قازىخانىلارنىڭ ئىدارە قىلىشى بىلەن بىر مەزگىلنى ئۆتكۈزگەن ، بىز شۇ چاغدا ياشىمىغاندىن كىيىن ، خەلقىمىزنىڭ قانداق ئازاپ ئۇقۇبەتلەرنى تارتقانلىقىنى بىلمەيمىز ، شۇڭا ئالدىراپ باھا بەرمەيلى .
كىيىن ، موڭغۇللار مەملىكەت خەلقىنى 4 تەبىقىغە بۈلۈپ باشقۇرغان ، ئويغۇرلار 2 - تەبىقىغە مەنسۇپ بۇلۇپ ، ھاكىميەت ئىشلىرىغا قاتنىشىپ ، مۇھىم ۋەزىپىلەرنى ئۆتىگەن .

oqmasumut ئاغىنىمىزنىڭ پىكرى ئادەمنى شۇنداق قايىل قىلىدىكەن. ھىچگەپتىن ھىچگەپ يوق قاينايدىغان، بىرەر تارىخىي پاكىت ياكى ۋەقەنى سۆزلىمەي، ھەممىنى ئىنكار قىلىدىغانلاردىن ئاسمان زىمىن پەرقلىنىدىكەن. ھەقىقىي ئىلىم ئەھلىگە خاس پىكىر قىپتۇ.
oqmasumut كە رەھمەت. مۈمكىن بولسا،  بىر داستىخاندا ئولتۇرۇپ، پاراڭلىشىپ، نۇرغۇن بىلىملەرنى ئۆگىنىۋالغۇدەك ئاغىنىدەك.

تېما ئىگىسىنىڭ ئېتقانلىرى دۇرۇس...

پاكىت  ھەممىدىن ئۈستۈن تۇرىدۇ

يالغان گەپ ! قاراخانىيلار خاندانلىقىنى چىڭگىزخان يوقاتمىغان ! قىپقىزىل يالغان گەپ !  ....