xelq tori (lop nahiye sampul bazarliq medeniyet-tenterbiye ponkitidin muhemmedeli enwer) baliman-pütünley qumushtin yasilidighan, Tarixi uzun, Özgiche milli alahidilikige ige, Püwlep chilinidighan yellik milli chalghulirimizning biri.

    balimanni inchikilik bilen küzitidighan bolsaq, Püwleydighan uch qisimi yapilaqlan'ghan, Toghrisigha qumush qisturulghan, Üstide köpligen tüshükchiler bar bolghan haletni körimiz. balimanning uzunluqi adette 28 santimir etrapida bolidu.

    balimanning chëlinish qanuniyti:

    chëlish qanuniyti bolsa bir tereptin püwlep, Yene bir tereptin baliman üstidiki tüshükchilerni barmaq bilen bësip, Neyge oxshash chëlinidu. uning awazi ottura awaz tüsini alghan bolup, Baliman qumushining yapilaqlan'ghan uch qismi ëghizning püwlesh küchi arqiliq titrishidin ajayip özgiche tüske ige awaz chiqidu. u xoten rayonigha, Bulupmu lop nahiysige keng tarqalghan. hazirqi baliman sekkiz tüshüklük bulup, C1 ahangdin G2 ahangghiche bolidu.

    emgekchan eqil parasetlik xelqimiz, Su kemchil chöl-idirlarda ösidighan bu gholluq ösümlük qumushtin paydilinip, Oqya yasap owchiliq bilen shughullan'ghan; qumushni yanjip, Yalpaqlap bora yasap, Öylerning ögze (turus) qisimini bora arqiliq yapqan; yene qumushni kësip, Bir uchini yalpaqlap püwlep özgiche awaz tüsini chiqirip, Bu balmandin ibaret qedimiy püwlime chalghuni yasap chiqqan.

    baliman sözi adette « qalunlar qamusi»da «bili» dep atalghan we uningdin bashqa «pipi» depmu atilidu.

    balimanning yasilishi:

    balimanning asasliq matëriyali qumush bulup, Yeni ichi qismi kawak aq qumushtin yasilidu. bundaq qumushlar asasen chöl –idir, Saylarda, Sazliqlarda köp chiiqidu.

    1)ghol qismini teyyarlash

    awwal yaxshi ösken qumushni kisip ëliwëlip qurutulidu. qurutulghan, Kisip talliwëlin'ghan qumushni 30 sanitimir etrapida tighliq qol pichiqi arqiliq kësip balimanning ghol qismi teyyarlinidu.

    uningdin këyin balimanning ghol qismi üsti teripige yettidin sekkizgiche töshük ëchilidu. töshük adette (bigiz) qol üshkisi arqiliq yaki 6 millimëtir tomluqidiki sim yaki tömürni qizitip köydürüp tüshük ëchilidu.

    balimanning ghol qismigha töshük ëchip bolghandin këyin püwlesh uchi qisimi qol pichiqi arqiliq qirip yapilaqlinip, Tüz haletke keltürlidu.

    2) tengshigüch yasash.

    undin këyin qumushtin paydilinip baliman tengshigüch yasilidu. baliman tengshügüchimu qumushtin yasilidu.

    tengshügüch yasilidighan qumushni otturidin yërip, Ikkige parchilinidu. ikki teripini qayta jipsilashturup, Ikki teripini inchike shoyna (yip) arqiliq yögep chigish arqiliq baliman tengshigüchi teyyarlindu. uningdin këyin tengshigüch balimanning püwlesh qismigha qisturlidu.

    bir tereptin püwlep, Yene bir tereptin tengshigüch muwapip awaz tüsige kelgen'ge qeder tengshesh ëlip bërilidu.

    balimanning roli we alahidiliki:

    gerche baliman tolimu addi usulda yasilidighan chalghu bolsimu, Uning özgiche mungluq küy awaz tüsi bilen milli chalghu senitimizde öz rolini körsitip kelmekte.

    biraq hazir baliman chalidighanlar künsiri aziyip, Baliman yasaydighanlarmu sanaqliq halette turmaqta.

    diyarimiz xotenning özgiche alahidilikige ige chalghusi süpitide, Xoten wilayiti lop nahiysi gheyriy maddi medeniyet miraslirini qayta tekshürüp, Arxip turghuzup, Noqtiliq tür qilip yuqirigha yollash arqiliq aptonom rayonning nuqtiliq qoghdilidighan gheyri maddi medeniyet mirasliri qatarigha kirgüzdi. (lop nahiye sampul bazarliq medeniyet-tenterbiye ponkitidin muhemmedeli enwer)

    sürette: lop nahiylik senet ömikining pishqedem baliman chëlish ustisi, Lop balimini yasash warisi merhum toxti siyt aka kesipdashliri bille

    muherrir: turghun abliz

    menbe: xelq tori