تارىمى تور خاتىرىسى

2010-04-11

كىلىشلەر - [تۈركچە ئۆگىنەيلى ]

版权声明：转载时请以超链接形式标明文章原始出处和作者信息及本声明
logs/61930245.html

 

 

1. كىلىشلەر 

 

كىلىشلەر  تولدۇرغۇچى  سۆزگە  قوشۇلغان ئۇلانمىنىڭ ياردىمىدە ئىپادىلىنىدۇ .

تۈرك تىلىدا ئالتە  كىلىش  بار   .

 

1.   باش كىلىش  ھېچقانداق ئۇلانما ئۇلانمىغان ، ئەسلىدىكى تۈپ سۆز بىلەن ئوخشاش  كىلىش  .

 

مەسلەن  : 

  talebeler   gidiyorler          ئالىي  ئوقۇل  ئوقۇغۇچىلىرى مېڭىۋاتىدۇ .
kitabım    burdadır               مېنىڭ   كىتابىم  بۇ يەردە  .
kitabınız   nerederdir              سىزنىڭ  كىتابىڭىز   قەيەردە ؟

 

2.   ئىگىلىك  كىلىش 

تۈرك تىلىدا  سۆزلەرگە قوشۇلۇپ  ، دائىم    kimin ،  neyin،  كىمنىڭ  ، نىمىنىڭ  ، دىگەن  سۇئاللارغا  جاۋاب  بولۇپ  كىلىدىغان  كىلىش  ئىگىلىك  كىلىش .

سوزۇق تاۋۇش بىلەن ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە   ئۇلىنىدىغان  ئىگىلىك كىلىش  قوشۇمچىسى  تۆۋەندىكىدەك  :  
nın  , nin  , nun , nün

ئۈزۈك تاۋۇش  ىلەن  ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە  ئۇلىنىدىغان   ئىگىلىك  كىلىش  قوشۇمچىسى   تۆەندىكىدەك  :

ın  , in  , un , ün

 

مەسلەن :

ordu   ----ordunun                      ئارمىيە  ----ئارمىيەنىڭ

   tabur  ---taburun                         لاگىر ، چىدىر ---- لاگىرنىڭ ، چىدىرنىڭ

      yüz ----yüzün                            يۈز  ---------يۈزىنىڭ

 

3.  بېرىش كىلىش

سۆزلەرگە  قوشۇلۇپ   kime , niye , nereye  ,   كىمگە ، نىمىگە ،  قەيەرگە   دىگەندەك  سۇئالغا   جاۋاب  ولۇپ  كىلىدىغان  كىلىش  بېرىش  كىلىش .

سوزۇق  تاۋۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە  ئۇلىنىدىغان  بېرىش كىلىش قوشۇمچىسى  ya , ye

ئۈزۈك  تاۋۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە  ئۇلىنىدىغان   بېرىش  كىلىش   قوشۇچىسى   a  , e 

 

مەسلەن  :

arkadaŞ -----arkadaŞa                    ساۋاقداش  -----ساۋاقدىشىمغا

kumandan  ---kumandana              قوماندان -----قوماندانغا  (فىرانسۇز   تىلدىن  كىرگەن  سۆز)

asker---askere                                     ئەسكەر-------ئەسكەرگە  (ئەرەبچىدىن   كىرگەن   سۆز)

ordu  --orduya                                     ئارمىيە  --------ئارمىيەگە

 

4.  چۈشۈم  كىلىش

سۆزلەرگە  قوشۇلۇپ    kimi , neyi    كىمنى  ، نىمىنى  دىگەن  سۇئالغا  جاۋاب بولۇپ  كىلىدىغان  كىلىش  .

سوزۇق  تاۋۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە ئۇلىنىدىغان  چۈشۈم  كىلىش  قوشۇچىسى    yı , yi , yu , yü 

ئۈزۈك   تاۋۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە  ئلىنىدىغان  چۈشۈم  كىلىش  قوشۇمچسى      ı , i , u , ü

 

مەسلەن  :

itap  ---kitabı                                   كىتاب ---كىتابنى
yel  --- yeli                                      شامال ----شامالنى       
kol -----kolu                                  قول  ----قولنى
 kapi  ---kapi  ,                              ئىشى 

 

5.ئورۇن  كىلىش 

سۆزلەرگە  قوشۇلۇپ  kimde  , nede   كىمدە  ، نىمىدە  دىگەن  سۇئالغا  جاۋاب بولۇپ  كىلىدىغان  كىلىش  .

سوزۇق  تاۋۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە ئۇلىنىدىغان  چۈشۈم  كىلىش  قوشۇچىسى     da , de ,

ئۈزۈك   تاۋۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە  ئۇلىنىدىغان  چۈشۈم  كىلىش  قوشۇمچسى     ta  .  te  .

  

مەسلەن :  okul  -------oklda                    مەكتەپ    ---مەكتەپتە  .

iŞçi -----   Şiç                                               ئىشچى  ----ئىشچىلاردا
at  ----atta                                                  ئات  ------------ئات  ۈستىدە

 

6.  چىقىش  كىلىش

سۆزلەرگە  قوشۇلۇپ  kimden  , neden   كىمدە  ، نىمىدە  دىگەن  سۇئالغا  جاۋاب بولۇپ  كىلىدىغان  كىلىش  .

سوزۇق  تاۋۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە ئۇلىنىدىغان  چۈشۈم  كىلىش  قوشۇچىسى    dan  , den 

ئۈزۈك   تاۋۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆزلەرگە  ئۇلىنىدىغان  چۈشۈم  كىلىش  قوشۇمچسى   tan  , ten

 

مەسلەن  : 

     sevdikten                                                  دوستۇمدىن

,  gügümden                                                   گۇگۇمدىن

 

ئۈزۈك  تاۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆز 

 

    باش   كىلىش                 saz                                duŞ 
ئىگىلىك  كىلىش                 sazın                           duŞun
بېرىش  كىلىش                  saza                                duŞa
 چۈشۈم  كىلىش                 sazı                               duŞu
  ئورۇن  كىلىش                 sazda                              duŞta
  چىقىش  كىلىش               sazdan                          duŞdan

 

سوزۇق  تاۋۇش  بىلەن  ئاياقلاشقان  سۆز

 

باش  كىلىش                     usta                                lürgü

  ئىگىلىك  كىلىش           ustanın                            lürgün     

بېرىش  كىلىش             ustaya                             lürgüye       

چۈشۈم  كىلىش              ustayı                              lürgüyi      

  ئورۇن كىلىش            ustada                             lürgüde   

چىقىش  كىلىش        ustadan                           lürgüdaen     

 

 

 

 2.  ئىسىملارنىڭ  كىلىش  قوشۇمىچلىرى  ئۇلىنىپ كەلگەندىكى  ئۆزگۈرىشى 

بىرىنجى  ، ئىككىنجى  شەخىس  ئىپادىلىگەن  سۆزلەرگە ، ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاخىرلاشقان  سۆزلەرگە  ئۇلىنىدىغان كىلىش قوشۇمچىلىرى قوشۇلىدۇ  ،  ئۈچىنجى  شەخىسنى  ئىپادىلىگەن  سۆزلەرگە  كىلىش قوشۇمچىلىرىنىڭ  ئالدىغا  ئۈزۈك  تاۋۇش  n 

  قوشۇلۇپ     ئۇلىنىدۇ  .

 

مەسلەن  : 

 

بىرىنجى شەخىس  ، ئىككىنجى  شەخىس

 

 

باش كىلىش                                    kozum
 ئىگىلىك  كىلىش                         kozumun          
بېرىش كىلىش                                      kozu
  چۈشۈم كىلىش                                kozumu              
   ئورۇن كىلىش                                  kozuda                                                           
   چىقىش  كىلىش                         kozumadan

 

ئۈچىنجى  شەخىس

 

   
 باش  كىلىش                                   ovası
 ئىگىلىك  كىلىش                         ovasının            
بېرىش  كىلىش                                ovasına              
چۈشۈم  كىلىش                                    ovasını
 ئورۇن  كىلىش                                   ovasında
 چىقىش   كىلىش                                     ovasndan