- جۇغلانما
- 200
 بايلىق- 123 دانە
 شۆھرەت- 0 سەر
ئوقۇغۇچى
|
تۆتىنچى بۆلۈم
قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر ئىنقىلابى
10. ”ئوڭۇممۇ — چۈشۈم؟“
1931-يىلىدىن 1933-يىلى 30-يانۋارغىچە258
1
ھىتلېر، گېلىنىڭ ئۆلۈمى سەۋەبلىك كۆڭلى يېرىملىق ھالەتتىن قۇتۇلۇپ شىمالدا چاقىرىلغان پارتىيە رەھبىرى كادىرلار يىغىنىغا قاتنىشىدۇ. بۇ قېتىمقى يىغىن پارتىيىنىڭ بەكلا مۇھىم يىغىنى بولغاچقا يىغىنغا پارتىيىنىڭ يەرلىك مەسئۇللىرى بىلەن ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنىڭ رەھبەرلىرىلا قاتناشتۇرۇلغان ئىدى. يىغىن ئىنتايىن مۇۋەپپەقىيەتلىك ئۆتىدۇ. بۇ يىغىننىڭ مۇۋەپپەقىيىتى، پارتىيەنىڭ ئۆزگەرتىپ تەشكىللىنىشى تاماملانغانلىقىدىن دېرەك بېرەتتى. ”پارتىيىمىز، بۈگۈن بىردەك ئىتتىپاق ھالىغا كەلدى. — دەيدۇ ھىتلېر يىغىندىن بىر قانچە كۈن كېيىن، — يەرلىك پارتىيە مەسئۇللىرى بىلەن سىياسىي رەھبەرلەر ئىستىخىيىلىك بىر شەكىلدە ئەڭ توغرا قارارلارنى ئېلىشتى.“ يىغىن نەتىجىلىرىدىن بىرسى، پارتىيە ”بارلىق ھۇرۇنلارنى، چىرىگەن ئۇنسۇرلارنى ۋە كارغا كەلمەسلەرنى“ تازىلاپ چىقاردى؛ پارتىيە ئورگانلىرى يىغىنچاقلانغان؛ پارتىيە قۇرۇلمىسى مۇستەھكەملەنگەن، ھىتلېرنىڭ شەخسى ھوقۇقىمۇ كۈچەيتىلگەن ئىدى.
پارتىيىنىڭ ئىچكى ئىشلىرى رەتكە سېلىنغاندىن كېيىن ھىتلېر تېخىمۇ ئەركىن ھالغا كېلىپ مەملىكەت بويىچە سىياسىي پائالىيەتلەرگە تولۇق قاتنىشىش ئىمكانىغا ئېرىشەلەيدۇ. 1931-يىلى 14-ئۆكتەبىردە پرىزدېنت ھىندېنبۇرگنىڭ يېقىن مەسلىھەتچىسىدىن بىرى بولغان گېنېرال كۇرت ۋون شلېيچېرنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشىدا ھىتلېر بۇ مارشال ”بوۋاي“ بىلەن كۆرۈشىدۇ. ھىتلېر، ھىندېنبۇرگنىڭ ئالدىدا تەمتىرەپلا قالىدۇ. ھىندېنبۇرگ بويى ئالتە يېرىم چارەك، ئاۋازى توم ۋە جاراڭلىق، بەستلىك كۆرۈنۈشتىكى بىر ئادەم ئىدى. ھىتلېرنىڭ گېپى بەكلا ئۇزاپ كەتكەچكە، بۇ قۇرۇغلۇق ئارمىيە مارشالى ئۆزىنى ئارانلا تۇتۇپ ئولتۇرىدۇ. ئېيتىشلاردىن قارىغاندا، كۆرۈشۈشتىن كېيىن ھىندېنبۇرگ شلېيچېرغا ئاچچىق بىلەن مۇنداق دېگەنمىش: ھىتلېر دېگەن بۇ كىشى بەكلا غەلىتى بىر مەخلۇق ئىكەن، ئۇ ھەرگىزمۇ باش مىنىستىرغا لايىق بىرسى ئەمەس ئىكەن. بەك بولۇپ كەتسە پوچتا-تېلېگراف مىنىستىرىلا بولالايدىغان بىرسى ئىكەن دەيدۇ. بۇ قېتىمقى كۆرۈشۈش بەك ئۈمىدلەندۈرگۈچى كۆرۈشۈش ھېسابلانمىسمۇ، شلېيچېر يەنىلا ھىتلېردىن ئۈمىدىنى ئۈزمەيدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا ھەقىقەتەنمۇ چوڭقۇر تەسىر قالدۇرغان ئىدى. بولۇپمۇ يېقىندا ئۆتكۈزۈلگەن ئومۇمى سايلامدا فۈھرېرنىڭ قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرى ئۇنى قاتتىق ھاياجانلاندۇرىۋەتكەنلا بولماي، ئۇنىڭ مىللى سوتسىيالىزم پروگراممىسىغىمۇ ئالاھىدە قىزىقىپ قالىدۇ. ”ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ قىزىق ئادەم. ئۇ ھەقىقەتەنمۇ سۆز قابىلىيىتى ئۈستۈن بىرى ئىكەن. — بۇ گەپلەر ئۇنىڭ ھىتلېرگە بەرگەن باھاسى ئىدى. — ئۇنىڭ پىلانىدىن قارىغاندا،260 بۇ ئادەم ھەقىقەتەنمۇ ئۆزىنى كۆكلەردە كۆرسە كېرەك. ئۇنى رىيال دۇنياغا قايتۇرۇپ كېلىشنى ئويلىساڭ چوقۇم ئۇنىڭ پېشىدىن تارتىپ يۈرىشىڭ كېرەك.“ شلېيچېر دېگەن بۇ ئىسىم نېمىسچىدە ”سۈيىقەستچى“ دېگەن مەنىگە ئىگە بولۇپ، ئۇنىڭ ئۆزىمۇ ھەقىقەتەن ۋەزىيەتكە قاراپ ئۆزگىرىپ تۇرىدىغان بىرى ئىدى. ئەمما ئۇنىڭ بۇ تۈر قىزىقىشى ئۇنى چوڭقۇر پاتقاققا پاتۇرىۋېتىشىمۇ مۇمكىن ئىدى. ئۇ ئىچىدە بۇ كونا ئون بېشىنى خالىغانچە يىتەكلەپ كىتەلەيمەن دەپ ئۆزىگە بەكلا ئىشەنچ قىلاتتى.
ھىتلېرمۇ ئادەتتە ئۆزىنى باشقىلارنىڭ تۆۋەن مۆلچەرلىشىنى خالايتتى. ھۆكۈمەتنىڭ كۈندىن-كۈنگە ئېغىرلىشىپ كېتىۋاتقان ئىشسىزلىق مەسىلىسىنى ھەل قىلىش جەھەتتىكى ئوڭۇشسىزلىقلىرى نۇرغۇنلىغان نېمىسلارنى ھۇشىغا كەلتۈرىدۇ. ئەمما ھىتلېر شۇندىن كېيىنكى بىر قانچە ئاي جەريانىدا بۇ كىشىلەر ئارىسىدا بىزنىڭ ھىمايىچىمىز دېگەن ئاساس تىكلىۋالغان ئىدى. ئۇ يەنە چەتئەللىكلەرنىڭ ھىمايىسىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن بىۋاستە ئامېرىكا خەلقىگە خىتاپ قىلشقىمۇ تىرىشىدۇ. ئۇنىڭ بۇ ئۇرۇنۇشى ھەقىقەتەنمۇ مىسلىسىز بىر تىرىشچانلىق ھەرىكىتى ئىدى. ھىتلېر، 11-دېكابىر جۇما ئاخشىمى كولومبىيە رادىئو شىركىتىدە ئامېرىكا خەلقىگە پارتىيىسىنىڭ ”تۇتقان يولى، ئەھمىيىتى ۋە غايىسى“ ھەققىدە چۈشەنچە بەرمەكچى بولسىمۇ ئۇنىڭ رادىئودا سۆزلەش ۋاقتىغا ئاز قالغاندا گېرمانىيە ھۆكۈمىتى ئۇنىڭ بۇ قېتىملىق رادىئو نۇتقىنى ئەمەلدىن قالدۇرىۋېتىدۇ. شۇنداقتىمۇ ھىتلېرنىڭ رادىئو نۇتقىنىڭ ئېنگلىزچە تەرجىمىسى ھېرستنىڭ ھەر قايسى گېزىتلىرىغا بېسىلىپ بولىدۇ. كىشىلەر ھىتلېرنىڭ كوممۇنىزمغا قارشى رادىكال سىياسەت تۇتقان قىسمىغا بەكىرەك قىزىققان ئىدى. بۇ نۇتۇق تىزىسىدە ھىتلېر ئامېرىكا خەلقىدىن ئۆزىنى مۇداپىيە قىلىش تۇيغۇلىرى ئاساسىدا ”دۇنياۋى ۋاباغا قارشى تۇرۇش“ ئىشىدا، يەنى بولشېۋىكچىلىككە قارشى كۈرەش جەريانىدا ئۆزى بىلەن بىر سەپتە تۇرۇپ بېرىشىنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقى ئىپادىلەنگەن ئىدى.
1932-يىلى يېڭى يىل بايرام كۈنى، ھىتلېر ميۇنخېندا بىر قېتىملىق نۇتۇق سۆزلەيدۇ. ئۇ مىتىنگ قاتناشقۇچى خەلق ئاممىسىغا، بۇنىڭدىنمۇ ياخشىراق بىر دۇنيا بەرپا قىلىش كۈرىشى جەريانىدا تەڭرى چوقۇم ئۇنىڭ تەرىپىدە بولىدىغانلىقىنى تەكىتلەيدۇ. «ئىنجىل» دا، سوغوق مۇئامىلە قىلىدىغانلار تۈكۈرۈپ تاشلىنىدۇ دېيىلمىگەنمىدى؟ يەنە شۇ پەيتلەردە ھىتلېر قانداقتۇ بىر غالىبىيەتنى قولغا كەلتۈرىدۇ — ھىندېنبۇرگنىڭ مەسلىھەتچىلىرى ھىتلېرنى دەرھال بېرلىنغا تەكلىپ قىلىشىدۇ. ئۇلارنىڭ مەقسىدى، ھىتلېردىن مارشال ھىندېنبۇرگنىڭ پرىزدېنتلىق مۇددىتىنى ئۇزارتىش ئۈچۈن ھەمكارلىشىشىنى تەلەپ قىلىش ئىدى. ئەمما بۇ تەلەپ ھىتلېرنىڭ ئارزۇسىغا تۈپتىن زىت بىر تەلەپ ئىدى. چۇنكى، بۇنداق بولغىنىدا مەلۇم مىقتاردىكى ئاۋاز بىلەن باش مىنىستىر برۈنىڭنىڭ يۈرگۈزمەكچى بولىۋاتقان ھەر تۈرلۈك سىياسەتلىرىنى قوللاپ ئاۋاز بېرىشكە مەجبۇر بولاتتى. بۇنداق بىر تەلەپنى رەت قىلىپ ھىندېنبۇرگ بىلەن ئاشكارە رىقابەتلىشىش دېمەك، ئۇنىڭ ئۈچۈن تېخىمۇ خەتەرلىك بىر دوغا چىقىش ھېسابلىناتتى. شۇنىڭغا قارىماي، پۈتكۈل سىياسىي ئىستىقبالىنى دوغا تىكىپ مىنىستىرلىك سايلىمىغا قاتنىشىش تەييارلىقىغا كىرىشىدۇ. ”بوۋاي“ ھەقىقەتەنمۇ بەكلا غەلىتە بىرسى ئىدى. ئۇنىڭ كونسىرىۋاتىپلىقى نۇرغۇنلىغان ئوڭچىلارنىڭ ئاۋازىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن بىر كاپالەت بولاتتى. شۇنىڭدەك يەنە ۋېيمار جۇمھۇرىيىتىنى ئاشكارە ھىمايە قىلىپ، ھىتلېردەك رادىكال ئەقىدىلىكلەرگە قارشى تۇرغىنىدا مۆتىدىل تەرەپلەر بىلەن دېموكراتچى تەرەپلەرنىمۇ ئۆزىگە جەلىپ قىلىش پۇرسىتى تۇغۇلىشى مۇمكىن ئىدى.
گيوبېلس، كېيىنچە بۇ كۈنلەردىكى ۋەزىيەت ھەققىدە كۈندىلىك خاتىرىسىدە مۇنداق دەپ يازىدۇ: ”… ھاكىمىيەتنى قولغا كەلتۈرۈش ئويۇنى، يەنى سىياسىي دامكا رەسمى باشلاندى.“ ئۇ ھىتلېرنى غەيرەتلەندۈرۈپ بۇ قېتىمقى تەۋەكۈلچىلىك ھەرىكىتىگە ئىلھام بېرىدۇ. ئۇنىڭ پۈتۈن پىكىر خىيالى قانداق قىلىپ سايلام ھەرىكىتى ئۈچۈن يېتەرلىك مەبلەغ توپلىۋېلىشتىلا قالغان ئىدى. ھىتلېر، گېرمانىيىنىڭ پولات-تۆمۈر مەركىزى بولغان دۈسسېلدورفتىكى باغچا مېھمانخانىسىدا بىر قېتىملىق نۇتۇق سۆزلەپ، بۇ مەسىلىنى بىراقلا ھەل قىلىۋالىدۇ. يېقىنقى كۈنلەردە بەلگۈلەنگەن ”تەسىرى كۈچلۈك بولغان سودىگەرلەر ئارىسىدا سىستېمىلىق خىزمەت ئىشلەش“ قارارىغا ئاساسەن، فرىتز تايسېننىڭ تەكلىۋى بويىچە، 17-يانۋار كۈنى سانائەتچىلەر كلۇبىدىكى تەسىرى كۈچلۈك كىشىلەرگە بىر نۇتۇق سۆزلەيدۇ.
ھىتلېر، دۈسسېلدورف نۇتقىنى سۆزلەشتىن بۇرۇن بىر قېتىملىق يوشۇرۇن سۆھبەت جەريانىدا سىياسىي پروگراممىسىغا چوڭ ئۆزگەرتىشلەرنى كىرگۈزىدۇ. ئۇ، ئىشچىلار ئۇيۇشمىلىرىنى تارقىتىۋېتىپ ئەركىن باشقۇرۇش دېگەندەك تەشەببۇسلارنىڭ ئەمەلدىن قالدۇرۇلۇشنى قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ يەنە ئومۇمىي يۈزلۈك ئىگىلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ھەققىدىكى بىر پىلاننى — بىر قاتار ئىجتىمائى قۇرۇلۇشى پىلانى بىلەن ئارمىيىنى قايتىدىن قۇراللاندۇرۇش پىلانىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشنى تەكىتلەش بىلەن بىر قاتاردا، چوڭ سودا سانائەتچى كاتىۋاشلىرىنىڭ باشقۇرۇش تەكلىۋىنىمۇ ئەمەلدىن قالدۇرۇش تەكلىۋىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. بىر سائەتكە قالماي، ئۇنىڭ نۇتقىنى ئاڭلاۋاتقانلار پۈتۈن دىققىتى بىلەن ئۇنىڭغا قۇلاق سالىدۇ. ھىتلېر نۇتقى ئارقىلىق بۇ تۈردىكى ئەمەلىيەتنى چىقىش نوقتىسى قىلىدىغان سودىگەرلەرگە بىۋاستە مۇناسىۋەتلىك مەسىلىلەرگە تېگىپ ئۆتىدۇ. مەسىلەن، ئۇ شەخسى مۈلۈككە ئىگە بولۇش ئۇلارنىڭ ھەققى ئىكەنلىكىنى كېسىپ ئېيتىدۇ.261 شۇنىڭ بىلەن بىرگە، كوممۇنىزم تەرەققىياتىنىڭ ئاخىرىدا ئوتتۇرغا چىقىدىغان قورقۇنۇشلۇق بىر مەنزىرىنى تەسۋىرلەپ بېرىدۇ. ”ئەگەر بۇنىڭ ئالدى ئېلىنمايدىكەن، خۇددى خرىستىئانلىقنىڭ دەسلەپكى مەزگىللىرىدە كۆرۈلگىنىدەك، بولشېۋىكچىلىك دۇنيانىڭ قىياپىتىنى پۈتۈنلەي ئۆزگەرتىۋېتىشى مۇمكىن. … يەنى ئەگەر بۇ ھەرىكەت داۋاملىق تەرەققى قىلىپ بارغىنىدا، ھازىردىن باشلاپ 3 يۈز يىلغىچە بولغان ۋاقىت ئىچىدە كىشىلەر لېنىننى 1917-يىللارنىڭ ئىنقىلابچىسى قاتارىدا تونۇيدىغانلا بولۇپ ئۆزگەرمەي ھەتتا پۇساغا چوقۇنغاندەك لېنىنغا چوقۇنۇش ۋەزىيىتى ئوتتۇرغا چىقىدۇ.“ ئۇ يەنە ئىقتىسادىي بوھران مىليونلىغان ئىشسىزلار بىلەن ھەممىدىن مەھرۇم قالدۇرۇلغان نېمىس خەلقىنى يول تاپالماي قاراڭغۇلۇق ئىچىدە كوممۇنىزمچىلاردىن بۇ زۇلۇمدىن قۇتۇلۇشنىڭ يولىنى كۆرسىتىپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا مەجبۇر بولۇپ قالىدۇ؛ بۇ مەسىلە گېرمانىيىنىڭ بۈگۈنكى كۈندە دۈچ كېلىۋاتقان ئەڭ جىددى مەسىلىلىرىدىن بىرى، بۇ مەسىلىنى ھەل قىلىش، ھەرگىزمۇ ئىقتىسادىي قانۇنلارغا تايىنىش بولماستىن ھاكىمىيەتكە تايىنىش ئىشىدۇر؛ ناتسىستلار پارتىيىسى، ۋە پەقەت ناتسىستلار پارتىيىسىلا بۇنداق قىزىللار ئېقىنىنى توساشقا تەييار ۋە بۇنى توساشنى خالايدۇ. ئەگەر مىللى سوتسىيالىزم بولمايدىكەن، گېرمانىيىدە ئوتتۇرا تەبىقە دەيدىغان بىر سىنىپ مەۋجۇت بولماي قالىدۇ؛ ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ بارلىقىلا دۆلەتنىڭ بىر پۈتۈنلىكىنى، روناق تېپىشىنى كاپالەتكە ئىگە قىلالايدۇ دەپ سۆزلەيدۇ.
ھىتلېرنىڭ نۇتقى ھېچ قاچان بۈگۈنكى نۇتقىدەك بۇنچە ياخشى ئۈنۈمگە ئېرىشىپ باققان ئەمەس. ئۇ نۇتقىدا ھېسسىيات بىلەن مەنتىقىنى نۆۋەتلەشتۈرۈپ پايدىلىنىدۇ. ئۇ، ھېلى بولشېۋىكچىلىكنىڭ قورقۇنۇشلۇق تەسۋىرىدىن پايدىلىنىپ ئۇلارغا بىخەتەرلىك ئېلىپ كەلگەن تۈزۈمنىڭ ئاغدۇرۇلىشىدىن كېيىنكى قورقۇنۇشلۇق ۋەزىيەت بىلەن كىشىلەرنى قورقۇتسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئۇلارنىڭ شەخسىيەتچىلىكىدىن ياردەم تەلەپ قىلاتتى. يەنى، ئەگەر ئۆز سانائېتىنىڭ مەۋجۇتلۇقىنى ساقلاشنى ۋە ئۇنىڭ تەرەققى قىلىشنى خالايدىكەن، ئۇلارغا چوقۇم بىر مۇستەبىت چىقىپ ھاكىمىيەتنى باشقۇرۇپ بېرىشىگە ۋە گېرمانىيەگە رەھبەر بولۇپ بېرىشىگە، ئاخىرىدا گېرمانىيەنى قايتىدىن دۇنيادىكى كۈچلۈك دۆلەتلەر قاتارىدىن ئورۇن ئالالايدىغان ھالغا كەلتۈرۈشكە مۇھتاج بولىدۇ دەپ كۆرسىتىدۇ. يىغىن قاتناشقۇچىلىرى 50 يىل مابەينىدە قولغا كەلتۈرۈلگەن ئۇتۇقلار بىلەن بايلىقلارنىڭ توزۇپ يوقاپ كېتىشنى كۆز ئالدىغا كەلتۈرۈپ، ھىتلېرنى تەستىقلاپ تۇرىدۇ. شۇنداق قىلىپ، نۇرغۇن كىشىلەر ئۆيلىرىگە قايتىپ بارا-بارماي ئۇنىڭغا، يەنى خەلق ئاممىسىنى قۇتقۇزۇش ۋەدىسىنى بېرىۋاتقان بۇ ئادەمگە ئىئانە قىلىش تەييارلىقىغا تۇتۇش قىلىدۇ.
2
ھىندېنبۇرگ، فېۋرالنىڭ ئوتتۇرلىرىدا يەنە بىر قېتىم پرىزدېنت سايلىمىغا قاتنىشىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. بۇ ئىش، ھىتلېرنىڭ بېشىنى ئاغرىتىدىغان بىر مەسىلىگە ئايلىنىدۇ. روشەنكى، ناتسىتلار سايلام مۇسابىقىسىگە قاتناشماقچى بولىدىكەن، چوقۇم بىر نامزات كۆرسىتىشى كېرەك ئىدى. ناتسىستلار پارتىيىسى ئۈچۈن ئېيتقاندا بۇنداق بىر نامزات پەقەت ھىتلېرلا بولۇپ، ئۇنىڭدىن باشقا بىرسى بۇنداق بىر پۇرسەتتىن بىرەر نەتىجە چىقىرالىشى مۇمكىن ئەمەس ئىدى. شۇنداق بولشىغا قارىماي، ھىتلېر يەنىلا بۇ ئىشقا جاسارەت قىلالماي كەلمەكتە ئىدى. ”شۇنداق ئەمەسمۇ، مەن چوقۇم تەختكە چىقالايمەن، باشقىلار مېنىڭ ئالدىمدا بىر-بىرلەپ مەغلوپ بولىدىغانلىقىنى ھېلىتىنلا ھېس قىلماقتىمەن. — دەيدۇ بىر كۈنى فرانكقا، — مەن ئۆزەمنى كۈنلەرنىڭ بىرىدە باش مىنىستېر بولىدىغان بىر ئادەم دەپ كۆرمەكتىمەن، مەن چوقۇم بولالايمەن دەپ قارايمەن. شۇنداقتىمۇ ئۆزەمنى ھېچ قاچان پىرىزدىنت بولالايمەن دەپ كۆزئالدىمغا كەلتۈرەلمىدىم، مەن زادىلا پرىزدىنىت بولالايدىغان بىرسى ئەمەسمەن.“ ئۇنىڭ بۇنداق ئەنسىرىشىنى ئاساسسىز دېيىشكە بولمايتتى. ئۇ، بۇ ئىشتا توپ-توغرا ئىككى ھەپتە تەۋرىنىپ بىر پىكىرگە كىلەلمەي يۈرىدۇ. ئاخىرىدا گيوبېلس ئۇنى بۇ ئىشقا قايىل قىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئۇ دەرھال سايلام مۇسابىقىسىغا قاتنىشىش لاياقىتىگە ئېرىشىش ئۈچۈن ئاتلىنىدۇ. ئۇ ناتسىستلار پارتىيىسى ئىچكى سىياسىي بىيرو باشلىقى براۋنشۋېيگنىڭ يول مېڭىشى نەتىجىسىدە گېرمانىيە پۇخرالىقىغا ئۆتىدۇ. ئاندىن بۇ شىتاتنىڭ پارلامېنت ۋەكىللىكىنىمۇ قولغا كەلتۈرىدۇ. ھىتلېر، ئەتىسى، يەنى 27-فۋرال، 15 كۈندىن كېيىن پرىزدىنت نامزاتى بولۇپ سايلامغا قاتنىشىدىغانلىقىنى رەسمى ئېلان قىلىدۇ.
ئىقتىسادىي بوھران بىلەن سىياسىي ئۆچمەنلىكلەر گېرمانىيىنى رەسمىي بىر ئۇرۇش مەيدانىغا ئايلاندۇرىۋەتكەن دېيىشكە بولاتتى. ”بېرلىن ئىچكى ئۇرۇش ھالىتىگە كىرىپ قالغان ئىدى. _ دەپ يازىدۇ كرىستوفېر ئىشېرۋود، _ ئۆچمەنلىكلەر خۇددى ئاسماندىن چۈشكەندەكلا پات-پاتلا ھەممە يەردە ئۆزىنى كۆرسىتەتتى: بۇنداق دۈشمەنلىشىشلەر كوچا-دوخمۇشلاردا، چوڭ-كىچىك مېھمانخانىلاردا، كىنوخانىلاردا، تانسىخانىلاردا، سۇ ئۈزۈش كۆللىرىدە، … ھەممىلا يەردە يۈز بېرىپ تۇراتتى؛ يېرىم كېچىلەردە، ناشتىدىن كېيىن، چۈشلۈك تاماق ۋاقىتلىرىدا جىدەل پەيدا بولۇپ تۇراتتى. پىچاققا قارشى پىچاق، توخماققا قارشى سۇنۇق بوتۇلكىلار بىلەن،262 مىق قادالغان توخماققا قارشى ئورۇندۇق پۇتلىرى بىلەن ئۆزئارا ھۇجۇم قىلىشاتتى؛ ئېتىشقان ئوقلار ئېلان-سەنئەت تاختايلىرىنى ئۆتمە-تۆشۈك قىلىۋەتكەن، ئوقلار ھاجەتخانا قاڭالتىر ئۆگزىسىدىن قاڭقىپ ھەر تەرەپكە چاچىراپ تۇرغان، … رەسمى بىر جەڭ مەيدانىنى ئەسلىتەتتى.“
ئۆچمەنلىكلەر خۇددى ۋابادەك پۈتۈن مەملىكەت بويىچە تارقالماقتا ئىدى. ئىقتىسادىي كرىزىستىن زىيان تارتقانلار ئۆزىدىن تەلەيلىك بولغان كىشىلەرگە ھۇجۇم قىلىشاتتى. دۇكان تاقاشقا مەجبۇرلانغان ئۇششاق دۇكاندارلار چوڭ-چوڭ تۈرلۈك ماللار ماگىزىن خوجايىنلىرىنى قاغىشاتتى؛ مىليونلىغان ئىشسىزلار ئىش تاپالىغانلار بىلەن ”خوجايىنلار“ غا ئۆچمەنلىك قىلىشاتتى؛ ئون مىڭلىغان ئۇنىۋېرسىتېت ستۇدېنتلىرى كىلەچەك ئىستىقبالىنىڭ توسىلىپ قالغانلىقىنى ھېس قىلىشىپ، ئۈمىدسىزلىكتىن كېلىپ چىققان غەزەپلىك ھېسسىياتلىرىنى ھەر تۈردىكى ئادەم ئېلىش ئورۇنلىرىنى قاغاش ئارقىلىق باستۇرۇشاتتى. ئىقتىسادىي بوھران پۈتۈن ساھە تەبىقىلىرىگە دېگىدەك زەربە بەرمەكتە ئىدى. دېھقانلار ئۈستىدىكى كۆتۈرەلمىگىدەك ئېغىر باج-سىلىق يۈكى ئاستىدا ئېزىلمەكتە، كالىدەك ئىشلىگىنىگە قارىماي دېھقانچىلىق مەھسۇلاتلىرىنىڭ باھاسى شۇندانداق تۆۋەن ئىدىكى، چىقىمنىمۇ قاپلىيالمايتتى. شۇڭا دېھقانلار شەھەرلىكلەرگە ئۆچمەنلىك كۆزى بىلەن قارىشاتتى؛ بۇنىڭ ئەكسىچە سانى كۈنسايىن ئارتىپ كېتىۋاتقان ئىشسىز ”ئاق ياقىلىقلار“ مۇ دېھقانلارغا ھەسەتخورلۇق قىلاتتى — ھەر نېمە دېگەن بىلەن دېھقانلارنىڭ يىغقىدەك ھوسۇلى بار-دە! نۇرغۇنلىغان چوڭ شەھەرلەردە ئىشسىز ئىشچىلار شەھەر ئەتراپىدا ئوچۇقچىلىقتا ئولتۇرۇپ تاماق يىيىشەتتى. كوچا-دوخمۇشلاردا تىلەمچىلەر دەستىدىن ئۆتكىلى بولمايتتى؛ ئومۇمى سايلام ھارپىسىغىچە ئىشسىزلار جەدۋىلىنى توشقۇزغانلار سانى 6 مىليونغا يەتكەن بولۇپ، بۇلاردىن باشقا يەنە نەچچە مىليونلۇق كۈنلۈكچىلەر قوشۇنى ياكى ئىشسىزلىق جەدۋىلى توشقۇزۇشنى خالىمايدىغانلارمۇ بار ئىدى.
ئىقتىسادىي جەھەتتە ئېغىر زەربە يەپ ۋەيران بولغان نۇرغۇن كىشىلەر بۇ پاجىئەدىن قۇتۇلۇشتا ئادولف ھىتلېرنىڭ سايلىنىشىنى بىردىن-بىر ئۈمىد دەپ قاراشقان ئىدى. ھىتلېر ئەزەلدىن ۋېيمار ھۆكۈمىتى بىلەن ھەرگىز ياراشماسلىق يولىنى تۇتۇپ كەلگەنلىكى، شۇنىڭدەك قىلچە تەۋرەنمەي ئاشكارە تۈردە ۋېرسال شەرتنامىسىغا ھەمدە قىزىللار تەھدىتىگە قارشى تۇرۇپ كېلىۋاتقانلىقى ئۈچۈن، گەرچە ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم سانائەت كاپىتالىستلىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى بەك قۇيۇق ئىكەن دېگەندەك ئۆسۈك سۆزلەر ھەر قانچە يامىراپ يۈرگەن بولسىمۇ كىشىلەر بۇنداق گەپلەرگە پەرۋا قىلىشماي ئۈمۈدىنى يەنىلا شۇ ھىتلېرنىڭ ئۈستىگە قويغان ئىدى. ھىتلېرنىڭ شۇئارى بەكلا ئاددى ئىدى: ”ئەركىنلىك ئۈچۈن، بولكا ئۈچۈن!“ پۈتۈن مەملىكەت بويىچە كۆتۈرۈلگەن بۇ قالايماقانچىلىق ئىچىدە قەتئى چىڭ تۇرۇپ گېرمانىيە ئۈچۈن ئەڭ مۇۋاپىق چىقىش يولىنى ئوتتۇرغا قويىمەن دەپ كەسكىن ۋەدىلەر بېرەتتى. ھىندېنبۇرگ تەرەتارلىرى بولسا ھەممە يەرگە ئېلان چاپلاپ سايلامدا ئاۋاز بېرىدىغان خەلقتىن ئۇنىڭ بۇرۇنقى ياخشىلىقلىرىنى ئۇنۇتماسلىققا چاقىراتتى: ”ئۇ بۇرۇن سىلەرگە ئىشەندى، ئەندى سىلەرمۇ ئۇنىڭغا ئىشىنىڭلار.“ گيوبېلس بۇنداق شۇئارلارغا ”ھىندېنبۇرگقا ھۆرمەت، ھىتلېرنى سايلاش“ دېگەن شۇئار بىلەن رەددىيە بېرەتتى.
فۈھرېر، ئاساسى دىققىتىنى پۈتۈنلەي خانىۋەيران بولغان ئوتتۇرا ياشلىقلار بىلەن غايىلىك ياشلار ئۈستىگە مەركەزلەشتۈرىدۇ. ئۇ جاپادىن قورقماي ھەممە يەرنى ئايلىنىپ نۇتۇق سۆزلەپ، بۇ ئىككى تۈر كىشىلەردىن ئورنىدىن دەس تۇرۇپ ئۇنىڭ بىلەن بىرلىكتە ھەر تۈرلۈك ئادەم ئىشلىتىدىغان ئورۇنلار بىلەن كۈرەش قىلىشقا چاقىرىدۇ. گيوبېلسنىڭ مېڭىسىنىڭ قېتىقى چىقىپ كەتكىچە باش قاتۇرۇپ ئويلاپ تاپقان تەشۋىقات ھەرىكىتى ھەقىقەتەنمۇ ئىجادىي خاراكتېردىكى بىر ئەسەر ئىدى. ئۇنىڭ بۇيرۇقى بىلەن، ناتسىستلار شۇئارى چاپلانمىغان تام قالمىدى دېيىشكە بولاتتى؛ خەلق ئاممىسىغا ئايروپلاندىن تەشۋىقات ۋارىقى تارقىتىدۇ؛ ئۆيىدە پاتىپون بولغان كىشىلەرگە 50 مىڭ پارچە تەشۋىقات ناخشا تەخسىسى ئىۋەرتىدۇ؛ ئاخشاملىرى ئاممىۋى مەيدانلاردا ھىتلېر بىلەن گيوبېلسنىڭ نۇتقى لېنتىغا ئېلىنغان ”ئاۋازلىق كىنو فىلىم“ لىرىنى قويۇپ بېرىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي بۇ ھەرىكەت پىلانىنىڭ مۇھىم نوقتىسى يەنىلا كىشىنى ھارغۇزۇپ ھالىدىن كەتكۈزىۋېتىدىغان نۇتۇق سۆزلەش كۈنلۈك ئورۇنلاشتۇرۇلىشىغا مەركەزلەشتۈرۈلگەن ئىدى. مارتنىڭ دەسلەپكى ئون كۈنىدە ھىتلېر بىلەن گيوبېلس ئىككىسى ھەر كۈنى دېگىدەك مۇھىم نۇتۇق سۆزلەش بىلەن مەشغۇل ئىدى. ئادەتتە بۇنداق نۇتۇقلار كۈنىگە ئىككى ھەتتا ئۈچ قېتىم سۆزلىنەتتى.
شۇ ۋاقىتلاردا يەنە، ھىندېنبۇرگچىلارنىڭ لاگىرى بولسا ئېغىر قالايماقانچىلىق ئىچىگە پېتىپ قالىدۇ. ئۇلار ئىشنىڭ بېشىدىلا ئۆز ئىچىدە بۆلۈنۈپ گۇرۇھ بولۇشقا باشلايدۇ. كىشىلەرمۇ ئۆزئارا پرىزدېنتنىڭ ئوغلى ئوسكار مەخپى تۈردە كاتولىك مورتلىقىنى قوبۇل قىلىپتۇ، ئۇ يەنە سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسىگە ئەزا بولۇپتۇ دېگەندەك گەپلەرنى تارقىتىشاتتى؛ ھىندېېنبۇرگ تەرەپتە ئىچكى بۆلۈنۈش كۈنسايىن ئارتماقتا ئىدى. تېخىمۇ بىمەنە بولغىنى، بەزىلەر ھىندېنبۇرگنىڭ ئوتتۇرا ياشقا كىرىپ قالغان ئىككى قىزىنى سوتسىيالىزمچى ستۇدېنتلار ئىتتىپاقىنىڭ رەھبىرى ئىكەن دەپ گەپ تارقىتىپ ھۇجۇم قىلىشىدۇ. ھىندېنبۇرگ تەرەپتىكىلەرنىڭ ۋاقتى بۇنداق يالغان-ياۋداق گەپلەرنى ئېنىقلاش ۋە رەددىيە بېرىش ئۈستىگە مەركەزلىشىپ قېلىپ، ھىتلېرنىڭ سىياسەتلىرىگە قارىتا ھۇجۇمغا ئۆتۈشكە ۋاقىت ئاجرىتالماس ھالغا چۈشۈپ قالىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇنداق يالغان گەپلەرنى رەت قىلغانسىرى بۇنداق يالغانلار تېخىمۇ راستتەك تۇيۇلاتتى. شۇنداق قىلىپ، ھىندېنبۇرگ تەرەپتارلىرى بىر-بىرسى بىلەن تىنماي مۇنازىرىلىشىپ يۈرىدىغان ۋەزىيەت شەكىللىنىدۇ.263 ھىندېنبۇرگنىڭ ئۆزىمۇ سايلامدا ئاۋاز توپلاش ئۈچۈن تۈزۈك تىرىشچانلىق كۆرسەتمەيدۇ. ئۇ، سايلامغا ئۈچ كۈن قالغان ۋاقىتتا جامائەت ئالدىدا بىرلا قېتىم كۆرۈنۈپ قويىدۇ. يەنە كېلىپ شۇ بىر قېتىملىق سۆزلىگەن نۇتقىدىمۇ نۇرغۇنلىغان ئوخشىمىغان سىياسىي كۆز قاراشتىكى نېمىسلارنىڭ، داۋاملىق ۋەزىپىدە تۇرۇپ بېرىشىمنى، ھوقۇقنىڭ سولچىلار ياكى ئوڭچىلارنىڭ قولىغا ئۆتۈپ كېتىشىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن توسالغۇ بولۇپ بېرىشىمنى تەلەپ قىلغىنى ئۈچۈنلا بۇ قېتىمقى سايلام رىقابىتىگە قاتناشماقتىمەن دېگەندەك بىمەنە گەپلەرنى قىلىدۇ.
سايلام كۈنى، يەنى 13-مارت گۈگۈم ۋاقتىدا سايلام ساندۇقىدىن چىققان رەقەملەر ھىندېنبۇرگنىڭ ھىتلېردىن ئۈستۈن ئاۋازغا ئېرىشكەنلىكىنى كۆرسىتىپ تۇراتتى. گيوبېلسقا ئوخشاش پارتىيە ئەسكەرلىرى سايلامدىن بەكلا ئۈمىدۋار ئىدى: بۇ قېتىم ھىتلېر چوقۇم پرىزدىنت تەختىگە ئولتۇرىدۇ دەپ قەتئىي ئىشىنەتتى. ئەمما ئۇلارغا تاشلانغان سايلام بىلەت سانىنىڭ پەرقى بارغانسىرى چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ لاسسىدە ئولتۇرۇپ قالىدۇ. تۈن يېرىمى سائەت بىر بولغاندا ئاۋاز سانى ئېنىق ئوتتۇرغا چىقىدۇ. ھىندېنبۇرگ 7 مىليون ئاۋاز بىلەن ئەڭ ئالدىنقى قاتارغا ئۆتكەن بولۇپ، زۆرۈر بولغان ئاۋاز سانىغا ئارانلا 350 مىڭ ئاۋاز كام قالغان ئىدى. گەرچە بۇ ئىككى رەھبەر ئوتتۇرسىدا يەنە بىر قېتىم سايلام ئۆتكۈزۈلىشى لازىم بولسىمۇ، گيوبېلس ”ھوقۇققا ئېرىشىش خىيالىمىز ھازىرچە يوققا چىقتى“ دەپ قارايدۇ.
ئەمما ھىتلېر ئۇنداق قارىمايتتى. ئۇ يېقىن سىرداشلىرى بىلەن بىرلىكتە خېك قەھۋىخانىسىدا ئاخىرغىچە چىداپ كۈتۈپ ئولتۇرۇپ باقىدۇ. ئۇ ئالدىراش قەھۋىخانىدىن چىقىپ ”قوڭۇر بىنا“ غا كېلىپ ئېغىزچە بىر بايانات ئېلان قىلىپ، كىچىكتۈرمەستىن مىللى سوتسىيالىزم نېمىس ئىشچىلار پارتىيىسىنى دەرھال ئاخىرقى سايلام ئۈچۈن تەييارلىق قىلىشقا بويرۇق قىلىدۇ. ”تۇنجى باسقۇچلۇق سايلام ئاخىرلاشتى. ئىككىنچى باسقۇچلۇق سايلام مۇسابىقىسى بۈگۈن باشلىنىدۇ. بۇ قېتىم ئۆزەم بىۋاستە مەيدانغا چۈشۈپ بۇ قېتىمقى سايلام مۇسابىقىسىغا يىتەكچىلىك قىلىمەن!“ ھىتلېر ئۈمىدسىزلىك روھى ھالىتىدىن پۈتۈنلەي قۇتۇلغان بولۇپ، گيوبېلس بىلەن بىرلىكتە بىر ھەپتىلىك بوش ۋاقىتتىن پايدىلىنىپ پارتىيىنىڭ يەرلىك مەسئۇل خادىملىرىغا، پارلامېنت ئەزالىرى ۋە پارتىيە گېزىتىنىڭ تەھرىرلىرى قاتارلىق كىشىلەردىن تەشكىل تاپقان يىغىن قاتناشقۇچىلىرىغا نۇرغۇن قېتىم نۇتۇق سۆزلەپ ئۇلارنىڭ ئىرادىسىنى كۈچەيتىدۇ. يىغىنىغا قاتناشقان بارلىق كىشىلەر، كېيىنكى قېتىملىق سايلامدا ھىتلېر چوقۇم غەلىبە قىلىدۇ دەيدىغان ئىشەنچنى تۇرغۇزۇشىدۇ.
ئەمما ئاخىرقى باسقۇچلۇق سايلام تەھدىت ئاستىدا قالىدۇ. بۇ تەھدىتكە سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسىنىڭ گېزىتى «ميۇنخېن پوچتىسى» دا رۆم بىلەن بىر پسىخولوگىيە مۇتەخەسسىسى ئوتتۇرسىدا يېزىشقان خەتلەرنىڭ تۇيۇقسىزلا ئېلان قىلىنىشى سەۋەپ بولىدۇ. بۇ خەتلەردە، ئۇ ئىككىسىنىڭلا مۇنداق ئىككى تۈرلۈك ھەۋىسىنىڭ بارلىقى مەلۇم بولىدۇ: ئۇلارنىڭ ھەر ئىككىسىلا ئوخشاش جىنىسلىقلار مۇناسىۋىتگە، ھەمدە يۇلتۇز پالچىلىققا قىزىقىدىغانلىقى تىلغا ئېلىنغان ئىدى. تەپسىلى تەكشۈرۈش ماتېرىيالى قولغا كەلگەندىن كېيىن، خانس فرانك شەخسىگە ھاقارەت سەۋەبىنى كۆرسىتىپ بۇ گېزىت ئۈستىدىن سوتقا ئەرز سۇنىدۇ. بۇ چاغدا، رۆممۇ ئامالسىز بۇ گەپلەرنى ئېتراپ قىلىدۇ — ئۇ شەرمەندىلەرچە، ئايلاندۈرۈپ يۇپۇرتۇپ يۈرۈپ ئۆزىنىڭ ”قوش جىنىسلىق“ ئىكەنلىكىنى ئېتراپ قىلغان ئىدى. ھىتلېرنىڭ ئادۋوكاتى بۇنىڭدىن قاتتىق غەزەپلىنىدۇ. چۇنكى ئۇ ئەزەلدىن تارتىپ ئوخشاش جىنىسلىقلار مۇھەببىتى قۇرىدىغانلارنى ھېس-تۇيغۇسىز ئادەملەر دەپ قارايتتى. ”بۇ قانداق بولغىنى؟ — دەيدۇ فرانك ئەسلىمىسىدە، — رۆمنىڭ كۆرۈنۈشى دەل ئەكسىنچە قەھرىمانلىق چىقىپ تۇرىدىغان، داۋاملىق ئالغا ئىنتىلىپ تۇرىدىغان ھەربى ئادەم تىپىغا ئىگە بىرسى ئىدى. ئۇنىڭ يۈز-كۆزى يارا-تاتۇقلار بىلەن قاپلانغان، كۆكرىكىنى كىرىپ مەردانىلارچە ماڭىدىغان بىرسى. تاشقى كۆرىنىشىدە رۆم ھەقىقەتەنمۇ كام-كۈستىسىز بىر ئەركەك ئىدى.“
ھىتلېرمۇ ئۇزۇندىن بېرى رۆمنىڭ ئوخشاش جىنىس مۇناسىۋىتىگە پەرۋا قىلماي يۈرگەن ئىدى. ئۇ يىللاردا، ئۇنىڭ بۇنداق مۇئامىلىدە بولىشىنى ھەقىقەتەنمۇ قالتىس مەرتلىك دېيىش كېرەك ئىدى. ئەمما ئۇ قولىدىكى رەسمى پاكىتلارنى كۆرگىنىدىن كېيىن، ئۇنىڭ دەسلەپكى ئىپادىسى غەزەپتىن مېڭىسىدىن تۈتۈن چىقىپ كەتكەندەك سەكرەپ كېتىش بولىدۇ. ئۇ مىڭ تەستە ئۆزىنى بېسىۋېلىپ، ”بۇ ئىشلار ھەممىنى مالىماتاڭ قىلىۋەتتى، نېمە دېگەن قورقۇنۇشلۇق! ئۇ ھەقىقەتەنمۇ ئادەم ئەمەس پەسكەش بىر نېمە ئىكەن! ئۇ بىر ھايۋان! ھەتتا ھايۋاندىنمۇ بەتەر، ئۇنىڭ قىلىقلىرىنى ھايۋانمۇ قىلمايدۇ!“ ئۇ ئادۋوكاتىدىن رۆمنىڭ ياش يىگىتلەر بىلەن ئۆسمۈر بالىلارنى ”دەپسەندە“ قىلىپ-قىلمىغانلىقىنى سورايدۇ. ئادۋوكات، بۇ ھەقتە بىرەر ۋەقە يۈز بەرگەنلىكى ھەققىدە پاكىت ئۇچرىتالمىدۇق دەپ جاۋاب بېرىدۇ. بۇ گەپنى ئاڭلاپ ھىتلېر سەل جايىغا كېلىدۇ. ”ئەگەر شۇنداق بىرەر ۋەقە بولغانلىقى ئىسپاتلىنىدىكەن، ئۇنىڭغا قەتئى رەھىم قىلماسلىق كېرەك. ياش يىگىتلەر ئارىسىدا … رۆمنىڭ قىلىپ يۈرگەن بۇ ئىشلىرى، … ئۇ بالىلارنى زىيانكەشلىككە ئۇچرىغانلار دېيەلمەيمىزمۇ؟“ فرانك بۇنداق بىر دەلىلىمىز يوق قايتا تەكىتلەيدۇ.264 ”ئۇنداقتا، بىز ئەمدى رۆمنى ساقلاپ قېلىش-قالماسلىق مەسىلىسىنى ئويلىنىشىمىز كېرەك. ئەگەر ئۇ راستلا ئۆسمۈرلەرگىمۇ چېقىلغان بولسا، ئۇنداقتا، تەڭرى جازاسىنى بەرگەي! ئۇنداق ئىش بارلىقى ئىسپاتلىنىشى ھامان ئۇنى سەپتىن قوغلاپ چىقىرىشىمىز كېرەك!“
رۆم ھەققىدىكى بۇ سەتچىلىك ھىتلېرنىڭ دىققىتىنى پۈتۈنلەي چېچىۋەتكەن ئىدى. ئەمما ئاخىرقى سايلام مۇسابىقە پائالىيىتى باشلىنىشى ھامان ھىتلېر بۇ سەتچىلىكنى پۈتۈنلەي ئېسىدىن چىقىرىۋېتىدۇ. ئۇ خۇددى ئادەتتىكى ۋاقىتلاردېكىدەك قايتىدىن زىھنى ئۇرغۇپ تۇرغان ئۈمىدۋار بىرسىگە ئايلىنىدۇ. ئاخىرقى سايلامغا ئارانلا بىر ھەپتە ۋاقىت قالغان ئىدى. شۇڭا ئۇ، ئايروپىلان بىلەن مىتىنگ مەيدانلىرىغا ئۇچۇپ كۈنىگە 3~4 قېتىمدىن نۇتۇق سۆزلەشكە كىرىشىدۇ.
ھىتلېر بۇ قېتىمقى مىتىنگ سەپەرلىرىدە ئەنگىلىيىلىك مۇخپىر سېفتون دېلمېر بىلەن ئۇنىڭ ھەمرالىرىنى بىرگە ھەمرا بولۇپ بېرىشلىرىنى تەكلىپ قىلىدۇ. گەرچە ھاۋارايى شارائىتلىرى بەكلا ناچار، كۈندىلىك پروگراممىلىرىمۇ بەكلا كۆپ بولىشىغا قارىماي يەنىلا پىلانلانغان مىتىنگلىرىنى ئۆز ۋاقتىدا ئېچىپ تۇرىدۇ. ئۇنىڭ بۇنداق غەيرىتى بۇ ئەنگىلىيىلىك مۇخبىرغا قاتتىق تەسىر قىلىدۇ. ھىتلېر ھەر بىر شەھەرگە بارغىنىدا ئەتراپى ئۇنىڭغا ھەۋەس قىلىدىغان ئاياللار تەرىپىدىن زىچ قورشاپ ئېلىناتتى. كوبلېنز شەھىرىگە بارغاندا پويىز ۋاگۇنىنىڭ كارىدورىدا ئىككى قىز ھىتلېرنىڭ ئالدىنى توسىۋالىدۇ. دېلمېر ئۇ ئىككى قىزنىڭ ھىتلېر تۇرىدىغان بۆلۈمدە ئۆزىنى يوقاتقان ھالدا يىغلاپ چىقىرىشىۋاتقانلىقىنى، ھىتلېر ئۈن چىقارماي بىر چەتتە تۇرغانلىقىنى كۆرىدۇ. دېلمېر ئۇ كومپارتمانغا كىرگەن ۋاقتىدا ھىتلېرنىڭ نېمە قىلارىنى بىلەلمەي قىزلارنىڭ ئالدىدا ھاڭۋېقىپ تۇرۇپ قالغانلىقىنى كۆرىدۇ. ئۇ دېلمېرنى كۆرمىگەندەك، بېرىپ دېرىزە پەردىسىنى بىر يانغا قايرىپ پويىز كۈتۈش سۇپىسىدىكى كىشىلەر توپىغا كۆز يۈگۈرتىدۇ. ”ئۇنىڭ ئۇيقىسىز كۆزلىرى خۇددى پىلجىكتىردەك ئەتراپنى كۈزەتكەش كىشىلەرنىڭ كۆزىدىلا يېنىدىكى ئىككى قىزدىن ئالغان ھاياجانلىنىشىنى ئىپادىلەپ تۇراتتى، شۇنىڭدەك بۇ ھېسسىياتىنى يەنە كىشىلەر ئۈستىگە يايماقتا ئىدى.“
بۇنداق كەسكىن سايلام رىقابىتى جەريانىدا ھىتلېر ئۆزىنىڭ ھېسسىياتىنى كامدىن-كام ئاشىكارقىلاتتى. ھامبۇرگنىڭ يەرلىك مەسئۇللىرىدىن ئالبېرت كرېبس بۇنىڭدەك باشقا بىر مەنزىرىنىمۇ كۆرگەن ئىدى. ئۇ فۈھرېرىنىڭ ئالدىنقى كۈنى ئاخشىمى سۆزلىگەن نۇتقى بېسىلغان گېزىتنى قولىدا تۇتقىنىچە فۈھرېر چۈشكەن ”ئاتلانتىك مېھمانخانىسى“ دىكى ياتىقىغا كىرىدۇ. ھىتلېر ھاياجان بىلەن ”مېنىڭ شويلام، ئۇمىچىم كەلدى!“ دېگىنىچە ئالبېرت كرېبسنى قارشى ئالغانلىقىنى ئېيتىدۇ. بۇ گەپنى ئاۋال ھىتلېر باشلاپ بەرگەن بولغاچقا، شۇندىن كېيىن ئۇنىڭ ھەمرالىرىمۇ خۇددى شاتۇتقا ئوخشاش بۇ گەپنى دوراشقا باشلايدۇ. كرېبس فۈھرېرىنىڭ ئالدىغا كېلىشى بىلەن تەڭ ناشتىلىق پۇرچاق يامىسى شويلىسىمۇ كەلتۈرۈلگەن ئىدى (ياۋروپا ۋە دۇنيانىڭ نۇرغۇن يەرلىرىدىكى كىشىلەردە ئادەتتە رەسمىي تاماقتىن بۇرۇن بىرخىل يېسى پۇرچاق يامىسىدا ئېتىلگەن پۇرچاق شويلىسى، يەنى ئۇماچ ئىچىش ئادىتى بار. يەنى ئاۋال سۇيۇق ئاندىن قۇيۇق.— ئۇ. ت). ھىتلېر پۈتۈن دىققىتى بىلەن ئۇمىچىنى ئىچىشكە كىرىشىدۇ. كۆرۈنۈشىدىن ھىتلېر بەكلا چارچاپ كەتكەن، ئۇنىڭ ئۈستىگە غەمدە قالغاندەك ئىدى. ھىتلېر ئۇمىچىنى ئىچكەچ بېشىنى كۆتۈرۈپ كرېبسقا قاراپ ئۇنىڭ گۆشسىز تاماق يېيىش ئادىتىگە قانداق قارايدىغانلىقىنى سورايدۇ. ئاندىن جاۋابىنى كۈتمەيلا ھەۋەس بىلەن بۇ ھەقتىكى قاراشلىرىنى سۆزلەپ، ”ئەنسىزلىك مىجەزىدىن كەلگەن قورقۇش كېسەللىك ئالامەتلىرى“ نى ئاشكارىلايدۇ.
ھىتلېر، كرېبسنىڭ ئالدىدا ئۆزىنىڭ باشقىلاردەك نورىمال بىرسى ئىكەنلىكىنى ئاشىكارىلايدۇ. ئۇ ئۆزىنى تۇنجى قېتىم بۇنداق ئاشكارىلىماقتا ئىدى (ئەسلىدە نېمىس تىلىدا ’كرېبس‘ دېگەن بۇ سۆز ’راك كېسىلى‘ دېگەن مەنىگىمۇ ئىگە ئىدى). ھىتلېر ئۇنىڭغا سەمىمىلىك بىلەن مۇنداق دەيدۇ: تۇرمۇشۇمدا بىر مۇنچە ئۆزگىرىشلەر كۆرۈلدى: مەندە جىددى تەرلەش، ھەر دائىم قاتتىق ھاياجانلىنىش، ھارغىنلىقتىن پۇت-قولۇم تىتىرەش، شۇنىڭدەك يەنە پات-پاتلا ئاشقازىنىم ئاغرىش دېگەندەكلەر كۆرۈلۈپ تۇرىدىغان بولۇپ قالدى دەيدۇ. ھىتلېر، ئاشقازىنىنىڭ قاتتىق ئاغرىپ كېتىشى چوقۇم راك كېسىلىنىڭ بىر ئالامىتى بولىشى ئېھتىمالىنى، شۇڭا، زىممىسىدىكى ۋەزىپىسىنى تېزلىكتە پۈتتۈرمىسە بولمايدىغانلىقىنى، ئۇلارنى پۈتتۈرۈش ئۈچۈن كۆپ ۋاقتى قالمىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ”مېنىڭ ئىشلارنى كەينىگە سۆرىگىدەك كۆپ ۋاقتىم يوق. — ئۇ بىر تەرەپتىن ئۇمىچىنى ئىچكەچ گېپىنى داۋام قىلىدۇ، — ئەگەر مېنىڭ يېتەرلىك ۋاقتىم بولسا ئىدى، ئۇ ھالدا بۇنچە ئالدىراپ نامزات بولىمەن دېيىشىمنىڭمۇ ھاجىتى يوق ئىدى. تەبىئىيكى’بوۋىمىز‘ (ھىندېنبۇرگنى دېمەكچى) نىڭ ۋاقتىمۇ كۈنسايىن ئازىيىپ بارماقتا. ئەمما مەن ۋاقتىمنى ئىسراپ قىلالمايمەن، بىر يىلىنىمۇ ئىسراپ قىلىشقا ھەققىم يوق. مەن ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە تېز تەختكە چىقىشىم كېرەك، قالغان شۇ ئازغىنە ئۆمۈرۈمدە بولسىمۇ ھەل قىلىشقا تېگىشلىك بەكلا كۆپ مەسىلىلەرنى پۈتتەرمىسەم بولمايدۇ. شۇڭا مەن چوقۇم تېزلىكتە ھوقۇقنى قولغا كەلتۈرۈشىم شەرت! قولغا كەلتۈرمىسەم قەتئى بولمايدۇ!“ ھىتلېر تۇيۇقسىزلا بۇ ھەقتىكى گېپىنى توختىتىدۇ. كرېبس بۇ ھەقتە پىكىرىنى ئوتتۇرغا قويۇپ مۇنداق مۇلاھىزە قىلىدۇ: ”كىشىلەر، ھىتلېر قايتىدىن روھلىنىپ ئۆز ئەسلىگە كەلدى دېيىشىدۇ. بۇنى ئۇنىڭ چىراي شەكلىدىكى ئىپادىلىرىدىن ھەمدە سۆز قىلغاندىكى ئاۋازىدىنلا ھېس قىلالىشىمىز مۇمكىن.265 ئۇنىڭدىكى ئۈمىدسىزلىك قىياپەتلەر پۈتۈنلەي تۈگەپ نورىمال ھالىتىدىكى ھىتلېر، قايتىدىن فۈھرېر ھالىدىكى ھىتلېرغا ئۆزگەردى.“
ھىتلېر خەلق ئاممىسى ئارىسىدا روھى ئۇرغۇپ تۇرغان ياش بىرىنىڭ كۆرۈنۈشىنى بېرىپ يۈرگەن كۈنلەردە، ھىندېنبۇرگ كۈچلىرىمۇ ئۈنسىز-ساداسىز سايلام رىقابىتىگە كىرىشكەن ئىدى. بۇ قېتىم ھىندېنبۇرگ بىرەر قېتىممۇ نۇتۇق سۆزلەشكە چىقمايدۇ. ئەمما ئۇنىڭ ئوتتۇرغا چىقماسلىقى كىشىلەر ئارىسىدا پات يېقىندا ئۆلۈپ كېتىشى مۇمكىن دەيدىغان گەپلەرنىڭ تارقىلىشىغا سەۋەپ بولىدۇ. كىشىلەر يەنە ئۆز ئىچىدە پىچىرلىشىپ، ئەگەر ھىندېنبۇرگ قايتىدىن سايلانغىدەك بولسا پېنسىيە پۇلىمىز بىلەن مائاشىمىزنىڭ يېرىمىنى تۇتۇپ قېلىشى، ئىشسىزلىق قۇتقۇزۇش پۇلىنىمۇ ئەمەلدىن قالدۇرىۋېتىشى مۇمكىن دەپ غۇدۇراشقا باشلايدۇ. سايلام ھارپىسىدا، قارىغاندا ھىتلېرنىڭ غەلىبە قىلىدىغانلىقى كۆرۈنۈپلا تۇراتتى. ھەتتا ھىتلېرنى شاڭخو قىلىپ مازاق قىلىپ يۈرگەن سپېنگلېرمۇ مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنى قوللاپ ئاۋاز بېرىش قارارىغا كەلگەن ئىدى. چۇنكى ”ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم بىر ئاخماق، شۇنداقتىمۇ مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنى يەنىلا قوللاشقا تېگىشلىك بىر پارتىيە“ دەپ قارايتتى. 10-ئاپرېل يەكشەنبە كۈنى، ھىتلېر 2 مىليون ئاۋاز كۆپەيتىپ جەمئىي 13 مىليون 418 مىڭ 51 ئاۋازغا ئېرىشىدۇ. گەرچە ياشانغان مارشال ئاۋاز سانىنى ئارانلا 700 مىڭ بىلەت كۆپەيتەلىگەن بولسىمۇ، يەنىلا 53 پىرسەنت لىك ئاۋازغا ئېرىشىپ مۇقىم ئۈستۈنلۈككە ئېرىشەلىگەن ئىدى. كومپارتىيىنىڭ ئالغان ئاۋازى بۇرۇنقىدىن ئازىيىپ كېتىدۇ. سايلامغا قاتناشقان خەلقنىڭ تۆتتە بىرىدىن ئارتۇقىراق قىسمى يا گيوبېلسنىڭ گېپىگە كىرىپ ھىتلېرغا ئاۋاز بەرگەن يا بولمىسا ھىندېنبۇرگقا ئاۋاز بەرگەن ئىدى. نەتىجىدە ھىتلېرنى پىرىزدېنت سارىيىغا كىرىشتىن چەكلەپ قويىدۇ.
لوندوندا، «كۈندىلىك خەۋەرلەر تېلېگراممىسى» ھىتلېر دېگەن بۇ ئاپەتتىن قېچىش مۇمكىنچىلىكى يوقتەك كۆرۈنىدۇ دېگەن پەرىزىنى باسىدۇ. ميۇنخېندا بولسا، داھىغا چوقۇنۇشقا قارشى تۇرۇپ كېلىۋاتقان سپېنگلېر بىلەن ئۇنىڭ سىڭلىسى دېرىزىسىگە كرىست بەلگىلىك بايراق ئېسىۋالىدۇ. ھەمدە ”كىمدە-كىم خەلقنى ئازاپقا قويىدىغان پۇرسەتكە ئىگە بولىدىكەن، بۇ پۇرسەتنى قولدىن بەرمىسۇن“ دەيدۇ.
3
ئومۇمى سايلام ئاخىرلىشىپ بىر قانچە كۈندىن كېيىن، برۈنىڭ باشقىلارنىڭ مەسلىھەتى بويىچە ”SS بىلەنSA چىلار قانۇنسىز تەشكىلات“ دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. بۇنداق بىر بۇيرۇقنى ئېلان قىلىشتىكى مەقسەت، سىياسىي جەھەتتە تېخى يۇمران ھالەتتىكى باش مىنىستېرنى ۋەيران قىلىش ئىدى. ئەمما ئۇنىڭ بۇ ئۇرۇنۇشى بىرەر نەتىجە بېرىش ئورنىغا ئوڭچىلارنىڭ شىددەتلىك نارازىلىق بىلدۈرۈشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بۇ ئەھۋال، كۆڭلىدە سىياسىي غەرەز پۈككەن گېنېرال ۋون شلېيچېرنىڭ ئۇزۇندىن بېرى كۈتۈپ كېلىۋاتقان بىر پۇرسەت ئىدى. ئۇ ئەسلىدە ناتسىستلارنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدىغان، ئەمما ئۇلارغا ھېچقانداق بىر ھوقۇق بەرمەيدىغان ئوڭچىل ھۆكۈمەتتىن بىرنى قۇرغۇزۇشنى كۆڭلىگە پۈكۈپ يۈرەتتى. ھەر نېمە دېگەن بىلەن شلېيچېرنىڭ نەزىرىدە ھىتلېر دېگىنى بەرىبىر ئادەتتىكى ئون بېشى ھەمدە بۇرنىدىن يېتىلەپ مېڭىشقا بولىدىغان بىرسىلا ھېسابلىناتتى: بۇ ئادەم، چوڭلار بىر قولىدىن يېتىلەپ ماڭىدىغان بالىدىن باشقا بىرسى ئەمەس دەپ قارايتتى.
شلېيچېر، شۇ يىلى مايدا فۈھرېر بىلەن يوشۇرۇن ئۇچرىشىپ، ئەگەر ھىتلېر يېڭى ئوڭچىلار ھۆكۈمىتىگە قارشى چىقمايدىغانلا بولىدىكەن پارتىيە گۇۋاردىيىسى (SS) بىلەن ھۇجۇمچىلار ئەترىتى (SA) نى چەكلەش بۇيرۇقىنى ئەمەلدىن قالدۇرىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇلار شۇنداق كىلىشىدۇ. ماينىڭ كېيىنكى يېرىمىدا، شلېيچېر باي ھەم مەدەنىيەت سەۋىيىسى يوقۇرى سالاپەتلىك چەۋەندازلاردىن فرانز ۋون پاپېن دېگەن بىرسىنى قۇرماقچى بولغان ھۆكۈمەتكە سىموۋۇللۇق باش مىنىستىر قىلىپ تاللىۋالىدۇ. پاپېن دېگەن بۇ ئادەم بۇرۇن باش قۇماندانلىق شىتاپ باشلىقى ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالغان، ھەمدە پروسىيە شىتاتلىق دېپوتات بىرسى ئىدى. پاپېن بۇ ئىشقا كىشىنى ھەيران قالدۇرغىدەك بىر جاۋاب بېرىدۇ: ”مەن ئۆزەمنىڭ بۇ ئىشقا لايىق بولۇپ-بولمايدىغانلىقىمغا پەقەتلا ئىشەنچىم يوق.“ شۇنداقتىمۇ، بىر قانچە مىنۇت چۈشەندۈرۈلۈشتىن كېيىن بۇ ئىشقا مۇۋاپىق بىر نامزات ھالىغا كېلىدۇ. پاپېن نېمە ئىشلار بولۇپ كېتىۋاتقانلىقىنى پەرق قىلىپ بولغىچە ئۆزىنى ھىندېنبۇرگنىڭ ئالدا كۆرىدۇ.
”قەدىرلىك پاپېن ئەپەندىم، ياخشى كەپسىز. — دەيدۇ قۇرۇقلۇق ئارمىيە مارشالى ئاتىلارچە مىھرىبانلىق بىلەن، — سىز چوقۇم بۇ قىيىن ئۆتكەلدىن ئوڭۇشلۇق ئۆتىۋېلىشىم ئۈچۈن ياردەم قىلالايسىز.“ مارشال، پاپېننىڭ بۇرۇن ئاتلىق ئەسكەرلەر ئوفىتسېرى بولغانلىقىنى، ئىقتىسادىي جەھەتتە باشقىلارنىڭ قولىغا قاراپ قالمايدىغان بىرسى ئىكەنلىكىنى، دالالاردا ئات چاپتۇرۇپ كەلگەن بىر داڭلىق كاۋاللېر ئىكەنلىكىنى،266 دېپلوماتىيە ساھەسىدىمۇ بەزى تەجرىبىلەرگە ئىگە ئىكەنلىكىنىلا بىلەتتى. شۇنداقتىمۇ ھىندېنبۇرگ، بۇ ئادەمنىڭ ھەربىلەرگە خاس پەزىلىتى بىلەن ئەپەندىلەرچە قىياپىتىنى كۆرۈپ بەكلا خوشال ئىدى. پاپېن يەنە بىر قېتىم، مەن بۇ ئىشقا مۇۋاپىق كېلىدىغان نامزات ھېسابلانمايمەن دەپ تەكرارلايدۇ. بۇ قېتىمقىسىدا، ھىندېنبۇرگ بىر قانچە ئېغىز گەپ بىلەنلا ئۇنى قايىل قىلىدۇ: ”سىز دېگەن بىر ھەربى ئادەمسىز. ئۇرۇش مەزگىلىدە ئەسكەرلىك بۇرچىڭىزنى پۈتۈن كۈچىڭىز بىلەن ئادا قىلغان بىرىسىز. ۋەتەن چاقىرىق قىلسا، پرۇسىيىلىكنىڭ بېرىدىغان پەقەت بىرلا جاۋابى بولىشى كېرەك: خوپ، بويسۇنىمەن!“
ھىتلېر مېكلېنبېرگتا ھەپتىلىك دەم ئېلىۋاتقان كۈنى گيوبېلس تېلېفون قىلىپ، ھىندېنبۇرگ بۈگۈن چۈشتىن كېيىن سىزنى قوبۇل قىلماقچى دەپ خەۋەر بېرىدۇ. بۇ خەۋەرنى ئالغان فۈھرېر ئالدىراش پايتەختكە قاراپ ئاتلىنىدۇ. بېرلىنغا بارغىنىدا پرىزدېنت ئۇنىڭغا، پاپېننى باش مىنىستىرلىققا تەيىنلىگەنلىكىنى ئۇقتۇرىدۇ (شلېيچېر بىلەن بۇ ھەقتە ئاللىمۇقاچان سۆزلىشىپ قويغاچقا، بۇ خەۋەر ھىتلېرغا يېڭىلىق ھېسابلانمايتتى). مارشال ئۇنىڭدىن پاپېننى قوللاپ-قوللىماسلىقىنى سورايدۇ. ھىتلېر قىسقىلا قىلىپ ”قوللايمەن“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ بۇ قىسقىچە كۆرۈشۈش ئاخىرلىشىدۇ.
شۆبىھسىزكى، شلېيچېر بۇ قارارىنى پۈتۈنلەي گېرمانىيىنىڭ ئۇلۇغۋار مەنپەتى ئۈچۈن دەپ قەتئىي ئىشىنەتتى. ئۇ، برۈنىڭ بەكلا يۇمشاقباش بىرسى بولغاچقا ھىتلېرنى تېزگىنلەپ كېتىشكە كۈچى يەتمەيدۇ دەپ قارايتتى. بەكلا كۆپ ھەربىلەرگە ئوخشاش شلېيچېرمۇ قۇرۇغلۇق ئارمىيە بۇنداق بىر تەلۋىگە تاقابىل تۇرالىشى مۇمكىن بولۇپلا قالماي، يەنە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىپ كۈچلۈك مىللەتچى بىر ئارمىيە قۇرۇپ چىقىشقا بولىدىغانلىقىغا بەكلا ئىشىنەتتى. شۇنداق قىلىپ، شلېيچېر بىرىنچى قەدەملىك نىشانىسىنى ئەمەلگە ئاشۇرغان ھېساپتا ئىدى. ئەمما، خۇددى ھەر دائىم ماچياۋېللىدىن ئۆتۈپ كېتىش خىيالىدا يۈرگەن كىشىلەرگە ئوخشاش (ماچياۋېللى — 1469~1527-يىللاردىكى ئىتالىيە سىياسەتچىسى، ھىلىمىكىرچى— ھ. ئىزاھاتى)، ئۆزىنى بەكلا ئەقىللىك ھېسابلايتتى. ئەمما بۇ قىلغىنى ئۇنىڭ ئىشلىرىغا پايدا كەلتۈرمەيدۇ. ئۇ، ھىتلېرنىڭ يېڭى ھۆكۈمەتنى قوللايمەن دەپ بەرگەن ۋەدىسىنىڭ ۋاقىتلىق بىر ۋەدە ئىكەنلىكىنى ئۇزۇن ئۆتمەيلا سېزىدۇ.
ئۇ، ئەگەر پاپېن گېپىدە تۇرۇپ پارلامېنتنى تارقىتىۋېتىش، شۇنىڭدەك مىللى سوتسىيالىزم ھەرىكىتىنى باستۇرۇش تەدبىرلىرىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش تەدبىرىنى ئالغىنىدىلا ئۇنى قوللاپ بېرىدىغانلىقىنى، بولمىسا ئۇنى قوللاشقا يېقىن يولىمايدىغانلىقى بىلدۈرىدۇ. پاپېنمۇ ئۇنىڭ دېگىنىدەك ھەرىكەت قىلغان بولسىمۇ، ھىتلېر يەنىلا ئۇنىڭ خىزمىتىنى قوللىماي تۇرىۋالىدۇ. ھەتتا قول ئاستىدىكىلەرنىڭ قايتىدىن كوچىلاردا قىزىللار بىلەن ئۇرۇشۇش ھەرىكىتىنى تەستىقلايدۇ. شۇنداق قىلىپ زوراۋانلىق ھەرىكەتلەر قايتىدىن پۈتكۈل گېرمانىيەنى قاپلايدۇ. پەقەت 7-ئايدىلا ئۇرۇش-جىدەللەردە 30 نەپىرى قىزىللار، 38 نەپىرى ناتسىستلار بولۇپ جەمئىي 86 كىشى ئۆلىدۇ . ھەر ئىككىلا تەرەپ جىدەل چىقىرىشقا ئۆزىنى ئۇرۇپ يۈرەتتى. تۇمۇز ئىسسىق كۈنلەردە ئۇششاق-چۈششەك ئۇرۇش-جىدەللەر كۈچىيىپ رەسمى بىر ئۇرۇش ھالىنى ئالىدۇ. 10-ئىيۇل كۈنى، يەنى يەكشەنبە كۈنى 18 نەپەر ساقچى ئۆلتۈرۈلىدۇ؛ ئارىدىن 7 كۈن ئۆتۈپ، بىر توپ ناتسىستلار ساقچىلارنىڭ ھىمايىسىدا نامايىش قىلىپ ئالتونا ئىشچىلار ئاھالە رايونىدىن ئۆتۈپ كېتىۋاتقىنىدا بىنالارنىڭ ئۈستى ۋە پەنجىرىلەردىن قاتىرىسىغا ئوق ئېتىلىپ نامايىشچىلار قوشۇنىنى تارقىتىۋېتىدۇ. نامايىشچىلارمۇ ئوق چىقىرىپ قارشىلىق كۆرسىتىدۇ. مەلۇماتلاردىن قارىغاندا ئۇ توقۇنۇشتا 19 نەپەر ئادەم ئۆلۈپ، 285 نەپەر ئادەم ياردار بولغان.
شۇنىڭدىن ئۈچ كۈن كېيىن، پاپېن پرىزدېنتنىڭ جىددى ھالەت ھوقۇقىدىن پايدىلىنىپ، يەنى ۋېيمار ئاساس قانۇنىنىڭ 48-ماددا بەلگىلىمىسى بويىچە جىددى ھالەت ئېلان قىلىدۇ. بۇ ماددا بۇرۇنمۇ كۆپ قېتىم ئىشقا كىرىشتۈرۈلگەن بولۇپ، 1923-يىلقى ئىقتىسادىي بوھران دەۋرىدە ئېبېرتمۇ بۇ قانۇن كۈچىدىن پايدىلىنىپ 8 سائەتلىك ئىش تۈزۈمىنى بىكار قىلغان؛ برۈنىڭمۇ نەچچە قېتىم بۇ ماددىدىن پايدىلىنىپ گېزىتلارنى پېچەتلىگەن ئىدى. شۇڭا پاپېنمۇ پروسىيە ھۆكۈمىتى قىزىللارغا تاقابىل تۇرۇشقا كۈچى يەتمىدى دېگەننى باھانە قىلىپ ئۆزىنى پروسىيە ئىمپىرىيە گوبېرناتورى دەپ ئېلان قىلىدۇ. بۇ دېمەك، بۇ شىتاتنىڭ پارلامېنتى بىلەن ھۆكۈمىتىنىڭ ئەمەلدىن قالدۇرۇلغانلىقىدىن دېرەك بېرەتتى، شۇنىڭدەك ھەر قايسى شىتاتلاردىمۇ ئاساسىي قانۇندا بەلگىلەنگەن بۇ ھوقۇقتىن پايدىلىنىش دېگەن بەلگىلىمىدە چىڭ تۇرالىسىلا خەلققە خەلقىگە بىرەر تەسىر كۆرسىتەلمەيتتى.
4
پارلامېنت سايلىىمى ئۈچۈن 31-ئىيۇل كۈنى بېكىتىلىدۇ. بۇ يەنە بىر قېتىملىق ئايلىنىپ يۈرۈپ تەشۋىقات ھەرىكىتى ئېلىپ بېرىش دېگەنلىك ئىدى. شۇنىڭدەك يەنە، بۇ ھىتلېرنى ئىككىنچى قېتىم ”گېرمانىيەنى كۆكتە ئايلىنىپ چىقىشى“ دىن دېرەك بېرەتتى.267 شۇڭا ھىتلېر يەنە بىر قېتىم ئايروپىلان كىرالاپ يەنە شۇ بۇرۇنقى ليوتچىكى بىلەن ئۇچىدۇ. ئەمەلىيەت، خانس باۋۇر ھەرقانداق بىر ھاۋا شارائىتىدا ئۇچالايدىغان قابىلىيەتلىك بىر ئۇچقۇچى ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىغان ئىدى. يەنى ئۇلار نەچچە قېتىم قار-شىۋرىغانلىق، قاتتىق يامغۇر ياققان ۋە پۈتۈن جاھاننى تۇمان قاپلاپ كەتكەن ئەھۋاللاردىمۇ ئايروپلاننى مەجبۇرى قوندۇرۇشنى مۇۋەپپەقىيەتلىك بېجىرەلىگەن ئىدى. شۇندىن باشلاپ ھىتلېر باشقا بىرسى ھەيدەيدىغان ئايروپىلان بىلەن ئۇچۇشقا ئۇنىمايدىغان بولىۋالىدۇ. ئۇنىڭ يەنە ئىككىنچى بىر شوپۇرىمۇ بار بولۇپ، ئۇ شوپۇر مەخسۇس ھىتلېرنىڭ ماشىنىسىنىلا ھەيدەيتتى. بۇ شوپۇر 21 ياشلىق ئېرىك كېمپكا دېگەن ياش بىر يىگىت ئىدى. كېمپكا گېرمانىيىنىڭ غەربى ئۇچىدا ھىتلېر ئولتۇرغان ئايروپلاننىڭ قونىشىنى ساقلىسا، يەنە بىر شوپۇرى جولىئۇس شرېك شەرقىدە ساقلاپ تۇراتتى. بۇ قېتىمقى ئومۇمى سايلام رىقابىتىدە بۇ ئىككى شوپۇر جەمئى 50 مىڭ كېلومېتردىن ئارتۇق يول باسقان بولۇپ، بۇ يولنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى توپا يول ئىدى. ھىتلېر كېمپكانى ئۆز تۇغقىنىدەك يېقىن كۆرەتتى. باۋۇرغىمۇ ئوخشاشلا يېقىنلىق كۆرسىتىدۇ. بىر ھەپتىلىك جاپالىق كۈرەشتىن كېيىن ھىتلېر ھەمرالىرى بىلەن بىرگە ۋېيمارغا كېلىپ ئازىراق دەم ئالىدۇ. ھىتلېر بۇ ئارىدا باۋۇرنى يېنىغا ئېلىپ باغچىدا سەيلى قىلغاچ پاراڭلىشىدۇ. بۇ باغچا، ئۇنىڭ چۈشكەن بېلويدېرې مېھمان كۈتۈش سارىيىدىن ئانچە يىراق بولمىغان يەردىكى بىر باغچا ئىدى. ئۇ باغچىدا قالغان ھەمرالىرىدىن يىراقلاشقاندىن كېيىن باۋۇرنىڭ ئۇرۇش مەزگىلىدە كۈرەشچى ئايروپلان ليوتچىكى بولغان جەريانىدىكى ئىشلارنى ھىكايە قىلغۇزۇپ ئۇنىڭ بىلەن توپ-توغرا بىر سائەت پاراڭلىشىدۇ. ئاندىن يەرلىك مەسئوللاردىن ساۋكېلغا قالغان كىشىلەرنى بىرلىكتە شەھەرگە باشلاپ بېرىشىنى، شۇنىڭدەك چۈشتىن كېيىن قەھۋە ئىچىش ۋاقتىدا 15 نەپەر قىز چاقىرىپ كېلىپ مېھمانلارغا ھەمرا قىلىشىنى بۇيرۇيدۇ. بۇ چاغدا، ھىتلېرنىڭ بېلويدېرې رېستۇرانتىدا تاماق ييدىغانلىق خەۋىرى تارقىلىپ كېتىدۇ. شۇڭا، چىرايلىق كىيىنگەن ئاياللار بىر-بىرلەپ رېستۇرانت ئىشىكىدىن ھىتلېرنى كۆرۈش ئۈچۈن ماراشقا باشلايدۇ. ھىتلېر ھاياجانلانغىنىدىن يېنىدا ئولتۇرغان باۋۇرنى نوقۇيدۇ: ”قارىغىنە باۋۇر، ئۇ تەرەپتە تۇرغان كىچىك قىزغا قارا، ئۇ قىز راستىنلا پەرىزاتتەك چىرايلىق قىز ئىكەن!“ باۋۇر فۈھرېرگە ئىچ ئاغرىتىدۇ. ”ئامال قانچە، بىزنىڭ فۈھرېرىمىز قىزلارنى يىراقتىن كۈزىتىشكىلا مەجبۇر، ئۇلارنىڭ ھېچ قايسىسىغا يېقىنلىشالمايدۇ“ دەيدۇ. ”شۇنداق دېگىنە باۋۇر“ دەيدۇ ھىتلېرمۇ قىزىقچىلىق قىلغان ھالدا.
شەھەردىن چاقىرتىلغان 15 نەپەر قىزمۇ يېتىپ كېلىدۇ. ئەمما بۇ قىزلار ئۆز ھەمرالىرىنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ خۇدىنى يوقاتقان ھالدا ھىتلېرغا تىكىلىپ قالىدۇ. ھىتلېر بۇ ھالەتتىن بەكلا ئوڭايسىزلىنىدۇ. شۇڭا ئۇ ھەممەيلەن بىرلىكتە ”سەنئەتكارلار قەھۋىخانىسى“ غا بارايلى دەپ تەكلىپ قىلىدۇ. كىشىلەر قاتار بولۇپ ماشىنىلارغا چىقىدۇ. فۈھرېردىن باشقىلار ھېچ بولمىغاندا بىرسى بىردىن قىزنى قۇچىقىغا ئېلىشقان ئىدى. ئەمما ئۇزۇنغا قالمايلا بۇ قەھۋىخانىدىكى قىز-ئاياللارمۇ كىلىپ ھىتلېرنىڭ ئەتىراپىغا ئولىشىۋالىدۇ. بىر مەزگىللىك پاتپاراقچىلىقتىن كېيىن ھىتلېر، خانفىستايىنگلغا پىيانو چېلىشنى بۇيرۇيدۇ. ئەمما ئۇ بىر-ئىككى نوتىنى ئاڭلاپلا ئەتىكى نۇتۇققا تەييارلىق قىلمىسام بولمىغىدەك دەپ سورۇندىن ئايرىلىدۇ.
ھىتلېر، سايلام رىقابىتىنىڭ ئاخىرقى ئىككى ھەپتىسىدە 50 تەك شەھەردە نۇتۇق سۆزلەيدۇ، ئۇ بارغانلا يېرىدە قىزغىن قارشى ئېلىنىدۇ. بىر قېتىمىدا ئۇ، باۋۇر قاراڭغۇلۇقتا قونۇشقا يەر تاللايمەن دەپ بەكلا كۆپ ئاۋارە بولۇپ ۋاقىتنى ئۇزارتىۋەتكەنلىكى سەۋەبىدىن ىسترالسۇندتا ئون مىڭدەك يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنى يامغۇردا نەق 6 سائەت ساقلىتىپ قويىدۇ. مىتىنگ قاتناشقۇچىلىرى ئۇنىڭ نۇتقىغا شۇنچە مەس بولۇپ كېتىشىنىڭ بىر سەۋەبى، ئىقتىسادىي پالەچلىك پۈتۈن مەملىكەتكە يامىراپ كەتكەنلىكى ئىدى. 11 ياشلىق ئېگون خانفىستايىنگىل ميۇنخېن شەھەر سىرتىدىكى بىر كاتتا چېدىردا ھىتلېرنىڭ خەلق ئاممىسىغا سۆزلىگەن بىر قېتىملىق نۇتقىنى ئاڭلىغان ئىدى. ”ئۇ ئاممىنىڭ پۈتۈن ھېسسىياتىنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىۋالغان بولۇپ، خەلق ئاممىسى پات-پاتلا قىزغىن ئالقىش سادالىرى ياڭرىتىپ تۇراتتى“ دەيدۇ. ئۇ يەنە نۇتۇق ئاڭلىغۇچىلار ئارىسىدا نامراتلارمۇ، بايۋەتچىلەرمۇ بار ئىدى؛ ھەتتا پروفېسسورلار بىلەن ئىشچىلارمۇ بارلىقىنى كۆرىدۇ. نۇتۇقنىڭ دەسلىۋىدە كۆپچىلىك قارشى تەرەپ ئادەملەرنىڭمۇ بۇ مىتىنگە قاتناشقانلىقىنى كۆرۈپ سەل خاتىرجەمسىزلىك ھېس قىلغان بولسىمۇ، ئۇزۇنغا قالماي ئۇلارنىڭ ھەممىسى بىر پۈتۈن ھالغا كېلىپ ئەسەبىلەرچە ئالقىش ياڭرىتىپ تەنتەنىگە قوشۇلۇپ كېتىدۇ. ئېگون ئۇ يەردە بىر-بىرسىگە بەك ماس كەلمەي قالغان بىر جۈپ ئەر-خۇتۇننىڭ، يەنى ئۇلارنىڭ بىرسى پروفېسسور، يەنە بىرسى ئايال خىزمەتچىسى، چېدىردىن چىقىپ كېتىۋاتقانلىقىنى، ”ھەممە ئۆزىنى ئۇنۇتقان ھالدا ۋارقىرىشىپ تەنتەنە قىلىشىۋاتقاىلىقىنى، ھەتتا بايىقى ئىككىسىمۇ ھاياجان ئىچىدە ئۆزئارا قىزغىن سۆزلىشىپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرىدۇ.268 ئادولف ھىتلېر ئەنە شۇنداق سىھىرلىك كۈچكە ئىگە بىرسى.“ كېيىن ئېگوننى دادىسى يېتىلەپ ”قوڭۇر بىنا“ غا ئېلىپ كېلىدۇ. ”ئەندى شوخلۇق قىلما ئوغلۇم. — دەيدۇ دادىسى، — بىر ئورۇن تېپىپ ئولتۇرۇپ ئەتراپنى تاماشا قىلغىن.“ ئالاقىچى ماشىنكىدا ئۇرۇپ چىقىرىلغان بىر تىزىق ئارگىنالنى گيوبېلسقا تاپشۇرپ، بۇ ھىتلېر سۆزلىگەن نۇتقىنىڭ خاتىرىسى، يېڭىراقتا ماشىنكىدا ئۇرۇپ چىقىرىلدى دەيدۇ. فۈھرېر كىشىلەر ئارىسىدىن چىقىپ ئىشخانمىسىدا ئىش ئۈستىلىگە كېلىپ ئولتۇرىدۇ. گيوبېلس ئۇنىڭ كەينىگە ئۆتۈپ ئۇنىڭغا قاراپ تۇرىدۇ. ئۇلار ئېلان قىلىشقا تەييار قىلىش ئۈچۈن بىرلىكتە ئارگىنالنى تەھرىرلەۋاتقاندەك كۆرۈنەتتى. ھىتلېر بىر تەرەپتىن قېرىنداش بىلەن خاتىرە يازسا، بىر تەرەپتىن ئۆز-ئۆزىگە غۇدۇڭشۇپ ’بۇ يېرى ياخشى بوپتۇ، … مانا بۇ گەپلەر ئىنتايىن كۈچلۈك ئىپادىلىنىپتۇ، … بۇنى چىقىرىپ تاشلاش كېرەك …‘ دەيتتى. تېخى بىر سائەت ئاۋاللا ئۆمۈرىدىكى ئەڭ ھېسسىياتلىق نۇتقىدىن بىرنى سۆزلەپ كەلگەن ئىدى. ئۇ نۇتۇقىدا چاقىرىق قىلاتتى، يالۋۇراتتى، ئاچچىغلىناتتى. مانا ئەندى، ئۇ بايىقى قىياپىتىنى پۈتۈنلەي ئۇنۇتۇپ مەن كۆگەن ھەر قانداق بىرسىگە ئوخشاش بەكلا تىنچ، بەكلا مىھرىبان بولۇپ كۆرۈنەتتى دەيدۇ ئېگۇن.
سايلام پائالىيىتى جەريانىدا ھىتلېر يەھۇدىيلارغا قارشى تۇرۇشنى بىرەر ۋەقە ھېسابلىمايتتى. ئۇ، ھەقىقەتەنمۇ يەھۇدىيلارغا ئۆچ ئىدى. بۇ تەرىپى ھەممىگە مەلۇم بىر ئەھۋال. ئەمما نۇرغۇن كىشىلەر بۇ ئىشقا ئۇنچە بەك ئەھمىيەت بېرىپ كەتمەيتتى. يەنى ھىتلېر بۇ مەسىلىنى مەنتىقىلىق بىر سەۋىيە بىلەن چەكلەپ تۇتۇپ بەرسىلا ئۇلارغا يېتەتتى. كۆپ ساندىكى نېمىسلار، ئادۋوكاتلىق قىلىدىغان يەھۇدىيلار بەك كۆپىيىپ كەتتى دەپ ئۆكۈنەتتى. ئۇلار يەنە يەھۇدىيلارنىڭ تۈرلۈك ماللار سودا سارايلىرى بىلەن كۆڭۈل ئېچىش ساھەلىرىنى تېزگىنلىۋالغانلىقىغا قارشى ئىدى. ئۇرۇشتىن كېيىن، يەھۇدىيلار گويا سەل تاشقىنىدەك شەرقتىن ئېقىپ كىرىشكە باشلىغان بولۇپ، بۇ يەھۇدىيلار گېرمانىيىگە شەرق يەھۇدىيلىرىنىڭ كىيىم پاسونى بىلەن ئادەتلىرىنىمۇ بىرگە ئېلىپ كېلىشكان ئىدى. كۆپلىگەن گېرمانىيىلىك يەھۇدىيلارمۇ بۇ ھالەتتىن يىرگىنىپ دەرت تۆكۈشەتتى. ئۇلارنىڭ ئارىسىدا ئىككى نەپىرى، يەنى داڭلىق ئىككى يەھۇدىي بانكىرى يېڭىدىن ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن ئەمگەك ئىشلار مىنىستىرىدىن شەرق يەھۇدىي كۆچمەنلىرىنى قوبۇل قىلىشنى توختۇتۇش تەلىۋىدە بولىدۇ. چۇنكى ئۇلار، بۇ يەھۇدىيلار بۇ يەرگە كەلگەندىن كېيىن چوقۇم يوشۇرۇن يەھۇدىي دۈشمەنلىكىنى ئولغايتىۋىتىدۇ دەپ قارىشاتتى. يەھۇدىيلار ئۆزلىرىنى ئاۋال گېرمانىيىلىك، ئاندىن يەھۇدىي دەپ تونۇشاتتى. ئۇلار گېرمانىيە ئىگىلىكى بىلەن قان بىلەن گۆشتەك زىچ باغلانغان بولغاچقا، مەۋجۇت ئىجتىمائى يەكلىنىشكە چىداشلىق بېرىپ كېتەلەيتتى. ھەر نېمە دېگەن بىلەن، شۇنچە كەڭ قۇرساق دەپ قارىلىۋاتقان ئەنگلىيە بىلەن ئامېرىكىدىمۇ يەھۇدىيلار ئەڭ ئىسىل كلۇب ۋە مېھمانخانىلاردىن چەتكە قېقىلىپ قوبۇل قىلىنمايدىغان يەردە گېرمانىيىدىكى يەكلەشلەر نېمىتتى؟ ئۇنىڭ ئۈستىگە مىللى سوتسىيالىزمغا بەرداشلىق بېرىۋاتقانلار يەھۇدىيلارلا ئەمەستە! يېقىندا، بىر توپ پەلەستىنلىك رادىكاللارمۇ ھىتلېرنىڭ يەھۇدىيچىلىققا قارشى ئىكەنلىكىنى ھېسابقا ئالمىغاندا ناتسىستلار ھەرىكىتىنى قوبۇل قىلىشقا بولىدىغان بىر ھەرىكەت، چۇنكى بۇ ھەرىكەت گېرمانىيىنى ئوت بالا ئاپەتلەردىن قۇتقۇزالايدۇ دەپ ئېلانمۇ قىلىشقان ئىدى.
31-ئىيۇلدا (گەرچە ۋيېننادا بىر گېزىت ”ياشىسۇن شكىلگرۇبېر!“ دېگەن تېمىدا چوڭ خەتلىك بىر خەۋەر بېسىپ ھىتلېرنىڭ كېلىپ چىقىشىنى ئاشىكارىلىۋەتكەن بولسىمۇ) (1932-يىلىنىڭ باشلىرىدا، ئاۋسترىيە باش مىنىستىرى دولفۇس ۋيېننا «يەكشەنبىلىك ۋە دۈشەنبىلىك گېزىت» تەھرىرلىرىنى كۈشكۈرتۈپ ھىتلېرنىڭ كىلىپ چىقىشىنى ئېنىقلاپ چىقىشقا ئۈندىگەن ئىدى. ئۇلار ھىتلېرنىڭ ئۆز دادىسىنىڭ بىر نىكاھسىز تۇغۇلغان بالا ئىكەنلىكى ھەققىدىكى ھۆججەتنى قولغا چۈشۈرگەن بولغاچقا بۇ خەۋەر ئارقىلىق گېرمانىيىدىكى سايلامغا تەسىر كۆرسىتىش ئۈمىدىدە يوقۇرقىدەك تېما بىلەن خەۋەر بەرگەن. — ئا. ھ. ئىزاھاتى)، ناتسىستلار سايلامدا 13 مىليون 702 مىڭ 779 ئاۋازغا ئېرىشكەن بولۇپ، بۇ سان ئۇلارغا رەقىپ بولغىدەك كۈچكە ئىگە دەپ قارالغان ئىككى رىقابەتچىسى، يەنى سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسى بىلەن كومپارتىيىنىڭ ئېرىشكەن ئاۋاز يىغىندىسىدىنمۇ 500 مىڭ ئارتۇق ئىدى. ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ 37.3 پىرسەنت ئاۋازغا ئېرىشكەنلىك غالىبىيىتىدىن روھلانغان ھىتلېر، پارتىيىسىگە ئۆزىنىڭ باش مىنىستىرلىك سايلام رىقابىتىگە قاتنىشىش تەكلىۋىنى بېرىدۇ.
ئەمما گيۆرىڭ بۇ تەكلىپكە قارشى چىقىدۇ. ستراسسېر بولسا، ھىتلېرنىڭ تەكلىۋى بويىچە ھەرىكەت قىلىنغاندا ئۇنىڭ باشقا ئوڭچىل پارتىيىلەر بىلەن بىرلىشىپ ھوقۇقنى قولغا كىرگۈزىمەن دەيدىغان سىياسىتى پۈتۈنلەي ۋەيرانچىلىققا ئۇچرايدىغانلىقىنى كۆزلەپ، ھىتلېرنىڭ تەكلىۋىنى قوللىمايدۇ. ئەمما ھىتلېر ھوقۇق ئۈچۈن بەكلا ئالدىراپ كېتىۋاتقاچقا ئۇنى ھەرگىز قايىل قىلغىلى بولمايتتى. شۇڭا، ئۇلار دەرھال بېرلىنغا ئادەم يوللاپ ھىتلېرنىڭ باش مىنىستىرلىك نامزاتى بولۇپ سايلامغا قاتنىشىش تەلىۋىنى شلېيچېرغا يەتكۈزىدۇ.269 ئەمما بۇ گېنېرال، ھىندېنبۇرگ بۇنداق بىر شەرەپنى سابىق ئون بېشى بىرسىگە بېرىشنى ھەرگىز خالىمايدۇ دەپ ئويلىغىنى ئۈچۈن بۇ گەپكە ئىشەنگىسى كەلمەيدۇ. بۇ گېنېرال ھىتلېرنى بۇنداق ”خام خىيالنىڭ كەينىگە كىرىپ يۈرمەي بۇ پىلاندىن ۋاز كەچسۇن“ دەپ ئويلاپ ھىتلېرنى سۆزلىشىش ئۈچۈن مېكلېنبۇرگقا تەكلىپ قىلىدۇ. 5-ئاۋغۇست كۈنى، بۇ ئىككى ئادەم پايتەخت ئەتراپىدىكى فۈرستېنبېرگ ھەربى گازارمىسىدا ئۇچرىشىدۇ. بۇ كۆرۈشۈشتە ھىتلېر باش مىنىستىر بولۇشنى تەلەپ قىلىپلا قالماي، يەنە قانۇن چىقارتىپ دۆلەتنى باشقۇرۇشقا تولۇق ھوقۇقلۇق دەيدىغا بۇيرۇقتىن بىرنى ئېلان قىلىنىشىنىمۇ تەلەپ قىلىدۇ. بۇ تەلەپ ماھىيەتتە مۇستەبىت ھۈكۈمۈران بولىمەن دېيىشتىن باشقا نەرسە ئەمەس ئىدى. بۇ قېتىمقى سۆھبەت ھەقىقەتەنمۇ ئۇتۇقلۇق بولىدۇ. ھەتتا ھىتلېرمۇ ھىندېنبۇرگ پىكىرىدىن يېنىپ ئۆزىنى قوللاش مۇمكىنلىكىگە ئىشەنگەن ئىدى. بۇ خوشاللىنارلىق كۈننىڭ قالغان قىسمىدا ھىتلېر تامغا بىر پلاكات مىخلاپ، بۇ قېتىمقى تارىخىي ئەھمىيەتكە ئىگە كۆرۈشۈشنى خاتىرە قالدۇرۇپ قويۇشنىمۇ تەكلىپ قىلىدۇ.
شۇنداق قىلىپ، ھىتلېر كۆتۈرەڭگۈ روھلۇق ھالدا ئوبېرسالىزبېرگقا قايتىپ كېلىدۇ. ئەمما گيوبېلس، بىزنىڭ ھوقۇققا ئېرىشەلىشىمىز ئۇنداق ئاسانغا توختىمايدۇ دەپ ئويلىغاچقا، بۇنداق گەپلەرگە ھىتلېر قىزىققاندەك قىزىقىپ كەتمەيدۇ. گيوبېلس پۈتۈن كۈچى بىلەن ھەرىكەتكە ئاتلىنىش تەرەپتارى بولۇپ، ئۇنداق سىلىق يوللار بىلەن ھاكىمىيەت ئۈستىگە چىقىشنى ئويلىمايتتى. ئەمما ئۇنىڭ بۇ تۈر قىزغىنلىقى ناتسىستلار گۇرۇھىدىكىلەرگە ئۆز تەسىرىنى كۆرسىتىدۇ. ”پۈتۈن پارتىيە ھاكىمىيەتنى تارتىپ ئېلىشقا تەييار. — دەپ يازىدۇ 8-ئاۋغۇست كۈنىدىكى كۈندىلىك خاتىرىسىگە، — بۇنىڭ ئۈچۈن ھۇجۇمچىلار ئەترىتى ئۆز يەرلىرىنى تاشلاپ يولغا چىقتى.“ 10-ئاۋغۇست كۈنى، ھىندېنبۇرگ يېزىدىكى داچىسىدىن ئايرىلىپ بېرلىنگە قاراپ يولغا چىققان ۋاقتىدا پايتەخت ئاساسەن يېرىم قورشاۋغا ئېلىنغان ھالدا ئىدى. بۇ كرىزىسنى ھەل قىلىش ئۈچۈن پاپېن تەشەببۇسكارلىق بىلەن ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا بېرىدۇ. ئەمما ھىتلېرنىڭ باش مىنىستېر بولىشى مەسىلىسىدە ھىندېنبۇرگ نېمە قىلارىنى بىلەلمەي قالىدۇ. تۇيۇقسىز كۆتۈرلۈپ چىققان بۇ ئاۋسترىيىلىك، ئۆز ئالدىغا شلېيچېرغا بەرگەن ھەر خىل ۋەدىلىرىنى ئەمەلدىن قالدۇردى، يەنە بىر تەرەپتىن ھىتلېردىمۇ ھۆكۈمەتنى باشقۇرالىغىدەك بىرەر تەجرىبە يوق، ھەتتا ئۆزىنىڭ پارتىيىسى ئىچىدىكى مىڭىسى قىزىپ كەتكەن ئۇنسۇرلارنىمۇ تېزگىنلىيەلمەي يۈرمەكتە دېگەن گەپلەر ئۇنى قايمۇقتۇرۇپلا قويىدۇ. شۇڭا پرىزدېنت ھىندېنبۇرگ، ھىتلېرنى يىغىنغا تەكلىپ قىلىشنىمۇ رەت قىلىپتۇ دېگەن گەپلەر تارقىلىدۇ.
ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، يەنى 13-ئاۋغۇست كۈنى، ھىتلېر بېرلىن باش شىتابى قىلىپ ئىشلىتىۋاتقان كايزېرخوف مېھمانسارىيىغا چۈشىدۇ. مېھمان كۈتۈش سالونىدىكى تېلېفونلار كۈن بۇيى تىنماي جىرىڭلاپ بۇ يەرنى خۇددى بىر جەڭ مەيدانى قۇماندانلىق شىتابىدەك ھالغا كەلتۈرىۋېتىدۇ. مېھمان كۈتۈشنىڭ ئايلانما ئىشىكى كىرگەن-چىققانلارنىڭ كۆپلىكىدىن تىنماي چۆگىلەيتتى. مېھمانساراينىڭ كۈتىۋېلىش زالىمۇ قاينىغان قازاندەك مىغىلداپ كەتكەن ئىدى. ئاساسلىق بىنادا فۈھرېرنىڭ كونۋىيى بىلەن ياردەمچىلىرى ئۈچۈن تەييارلانغان جىددى ھالەت ئىشخانىسىدا خەت ماشىنكىلىرى تىنماي تاراخشىپ ئىشلىمەكتە ئىدى. يەرلىك ۋە چەتئەل گېزىت ۋاكالەتچىلىرى ھىتلېرنىڭ بىرىنچى ئاخبارات باياناتچىسى بولغان ئوتتو دىترىخ ۋە خانفىستايىنگىلنىڭ ئەتراپىنى زىچ ئورىۋالغان بولۇپ، قىزىق خەۋەر ھالىغا كەلگەن ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەمنىڭ سۆھبەت ئېلان قىلىپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىپ چىڭ تۇرىشاتتى.
ھىتلېر، چۈش ۋاقتىدا شلېيچېر بىلەن كۆرۈشىدۇ. بۇ گېنېرال ئۇنىڭغا، ھىندېنبۇرگ سېنى ئورۇنباسار باش مىنىستىرلىققا تەيىنلىنىشىڭنىلا تەستىقلىشى مۇمكىن دەيدۇ. ھىتلېر قاتتىق ئاچچىغلىنىپ شلېيچېرنى گېپىڭدە تۇرمىدىڭ دەپ كايىپ كېتىدۇ. ئاندىن ئاچچىقىنى بېسىۋالالماي ئورنىدىن سەكرىگىنىچە تۇرۇپ غۇيۇلداپ چىقىپ كېتىدۇ. بىر ئازدىن كېيىن، پاپېننىڭ ئىشخانىسىغا كېلىپ ھۆكۈمەت كونا تۈزۈمگە يول قويدى دەپ ئۇنى ئەيىپلەپ كېتىدۇ. پاپېن، ھىتلېرنىڭ بۇ خىل ھە دىسىلا كىشىگە ۋارقىراپ-جارقىراپ ئەيىپلەپ كېتىشىگە قاراپ ھەيران قالىدۇ. ”پىرىزدېنتىمىز سېنى باش مىنىستىرلىككە تەيىنلەش نىيىتى يوق. — دەيدۇ پاپېن، — بۇنىڭ سەۋەبى، ئۇنىڭ سېنى تېخى تولۇق تونۇپ كېتەلمىگەنلىكىدە.“ ئەمما ھىتلېر ھەرگىزمۇ پارچە نانغا ماقۇل دەيدىغان بىرسى ئەمەس ئىدى. ھىتلېر ئۇنىڭغا، مەن پۈتۈن كۈچۈم بىلەن ماركسىزمچىلار پارتىيىسىنى يوقۇتۇشقا تىرىشماقچىمەن. ئەمما مەن تولۇق ھوقۇققا ئېرىشىپ ئۆز ئۇسۇلۇم بۇيىچە ھەرىكەت قىلالمىسام، بۇ مەقسىدىمنى ھەرگىزمۇ ئەمەلگە ئاشۇرالمايمەن دەيدۇ. ئۇ گېپىنى داۋاملاشتۇرۇپ يەنە مۇنداق دەيدۇ: كىشىلەر قان تۆكۈلۈشتىن ھەرگىزمۇ ساقلىنالمايدۇ. بۇ تارىخنىڭ بىزگە قالدۇرغان ساۋىقى. مۇسسولىن رىمغا يۈرۈش قىلغان ۋاقتىدا ئىتالىيە پادىشاھى ئۇنىڭغا باش مىنىستىر ئورۇنباسارلىقىنى تەكلىپ قىلمىغانمىدى؟270
ھىتلېر غەزەپلەنگەن ھالدا باش مىنىستىرلىك بىناسىدىن چىقىپ ئۇدۇل گيوبېلس تۇرغان يەرگە كېلىدۇ. ئۇ يەردە، قاتتىق غەزەپلىنىپ غۇدۇرىغىنىچە ئۈمىدسىز بىر شەكىلدە ھىندېنبۇرگنىڭ قوبۇل قىلىشىنى كۈتىدۇ. ئاخىرى، چۈشتىن كېيىن سائەت 3 لەردە پاپېننىڭ ئىچكى ئىشلار كاتىۋىدىن تېلېفون كېلىدۇ. ھىتلېر پەقەت بىرلا ئىشنى سورايدۇ: ھىندېنبۇرگ مېنى باش مىنىستىر قىلامدىكەن-قىلمامدىكەن؟ كاتىپ ئۇنىڭغا ھىندېنبۇرگنىڭ ساڭا دەيدىغان گېپى بار ئوخشايدۇ دېگەن گەپنىلا قىلىدۇ. بۇ قېتىمقى قوبۇل قىلىش پىرىزدېنت مەھكىمىسىنىڭ كۈتۈپخانىسىدا بەكلا ئاددى ئەمما رەسمى تۈردە ئۆتىدۇ. ھىندېنبۇرگ ھىتلېردەك بۇنداق بىرسىنى شۇنچە مۇھىم بىر ۋەزىپىگە تەيىنلىمەسلىككە قارار قىلغان ئىدى. شۇنداقتىمۇ ئۇنىڭ پاپېن بىلەن ھەمكارلىشىپ ئىشلىشىگە قارشى ئەمەس ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. ”شۇ ئارقىلىق ئۇنىڭ ۋەتەنپەرۋەرلىك تەلىپىنى قاندۇرماقچى“ بولىدۇ. ھىندېنبۇرگ ئېھتىيات بىلەن مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ ھۆكۈمەت ئىشلىرىغا ئارىلىشىشىنى قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ھىتلېرمۇ خۇددى شۇنداق ئەدەپ بىلەن جاۋاب بېرىپ بۇنىڭدىن قىلچە گۇمانىم يوق، مەملىكىتىمىزدىكى ئەڭ چوڭ پارتىيىنىڭ رەھبىرى بولۇش سۈپىتىم بىلەن شۇنى تەكىتلەيمەنكى، مەن يېڭى كابېنت تەشكىل قىلىشنى قەتئى تەلەپ قىلىمەن، بۇ ھۆكۈمەتنىڭ باش مىنىستىرلىكىنى شەخسەن ئۆزەم ئۈستۈمگە ئېلىشىم شەرت دەيدۇ.
”بۇ مۇمكىن ئەمەس! — دەيدۇ ھىندېنبۇرگ ۋارقىراپ، — مەيلى تەڭرى ئالدىدا ياكى ۋىژدانىم ۋە ۋەتەن ئالدىدا بولسۇن ھۆكۈمەتنىڭ پۈتۈن ھوقۇقلىرىنى بىر پارتىيىگە تۇتقۇزۇپ قويۇشنىڭ مەسئۇلىيىتىنى ھەرگىزمۇ ئۈستۈمگە ئالالمايمەن.“ ھىتلېر باشقا ئامال يوقلىقىنى ئېيتىپ ئەپسۇسلىنىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ”ئۇنداقتا سەن ئۆكتىچى سەپتە تۇرماقچىمۇ؟“ سورايدۇ پرىزدېنت. ”باشقا ئامال يوق“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ فۈھرېر.
ھىندېنبۇرگ ھېسسىياتىنى تۇتىۋالالمىغان ھالدا، ناتسىستلار بىلەن ساقچىلار ئوتتۇرسىدا يېقىنقى كۈنلەردە سۈركۈلۈش يۈز بەرگەنلىكىدىن بەكلا كۆڭۈلسىز ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. يوقۇرقىدەك قارارغا كېلىشىمدە بۇ ۋەقە مېنى تېخىمۇ بەك ئويلاندۇرۇپ قويغانلىقىمۇ بىر ئەمەلىيەت. يەنى دېمەكچىمەنكى، مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسى ئىچىدىكى بەزى كىشىلەرنى تېزگىنلەش ئاسان ئەمەستەك قىلىدۇ. شۇنداقتىمۇ مەن سېنى يەنىلا بىرلەشمە ھۆكۈمەت تەركىۋىدە كۆرۈشنى خالىدىم دەيدۇ. ئاندىن يەنە ھىتلېرنى بىر ئاز ئۇچۇغدايدۇ. بۇ ئەسلىدە بىر مارشالنىڭ سابىق ئون بېشىدىن بىرسىنى تەنقىتلىگىنىدەكلا بىر ئىش ئىدى. ”مەن شۇنىڭغا دىققەت قىلىشىڭنى تەلەپ قىلىمەنكى، بىر ئۆكتىچى بولۇشىڭ ئۈچۈن چوقۇم مەرت بولىشىڭ كېرەك، ئۇنۇتمىغىنكى، سەن ۋەتەن ئۈچۈن مەسئولىيەتنى ئۈستۈڭگە ئالغان بىرىسەن. ۋەتەنپەرۋەر بىرى سەن. بۇنىڭدىن قىلچە گۇمان قىلمايمەن. شۇنداقتىمۇ، ئەگەر ھۇجۇمچىلار ئەترىتى بۇرۇن قىلغىنىدەك قايتىدىن تېررورلۇق ياكى زوراۋانلىق ھەرىكەتلەر بىلەن شوغۇللىنىدىكەن، ئۇ ھالدا مەنمۇ قاتتىق تەدبىر قوللىنىشقا مەجبۇرمەن.“
ئۇنىڭ بۇ گەپلىرى خېلىلا قاتتىق گەپلەر بولسىمۇ، ئاخىرىدا ئوتتۇرلۇقنى بىر ئاز بولسىمۇ يۇمشىتىش مەقسىتىدە قوشۇپ قويىدۇ: ”بىز ئىككىمىزلا پىشقەدەم ھەربىيلەرمىز. شۇڭا ھەمكارلىق ئاساسىدا ئىش قىلىشىمىز كېرەك. بىزنىڭ تۇتقان يولىمىز چوقۇم ئورتاق نوقتىغا ئىگە دەپ قارايمەن. شۇنداق بولغاچقا، مەنمۇ ساڭا سەپداشلىق قولۇمنى ئۇزارتماقچىمەن.“ پىشقەدەم مارشالنىڭ بۇ دېگەنلىرى ھىتلېرنى قاتتىق تەسىرلەندۈرگەن بولسىمۇ، كىتابخانىدىن چىقىپلا ئاچچىقىنى پاپېندىن ئالىدۇ: بۈگۈنكىدەك نۇمۇسقا قېلىشىمغا پۈتۈنلەي سىز سەۋەپچى بولدىڭىز، بۇنىڭ ئاقىۋېتى بەلكىم پرىزدېنتنىڭ ئاغدۇرۇلىشىغا سەۋەپ بولىشىمۇ مۇمكىن، شۇڭا مەن بۇندىن كېيىن يۈز بېرىدىغان ھەر قانداق بىر ئىشقا قەتئىي مەسئۇل ئەمەسمەن.
ھىتلېر، گيوبېلس تۇرغان يەرگە قايتىپ كەلگەندىن كېيىن خانفىستايىنگىل ئۇنىڭ ”چىرايى تاتىرىپ كەتكەنلىكىنى، بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي ئۇزۇنغىچە سەپراسى قايتمىغان“ لىقىنى ئېيتىدۇ. قىزىق يېرى، بىر ئازدىن كېيىن ھىتلېر تۇيۇقسىزلا قايتا روھلىنىپ، ئورۇنباسار باش مىنىستىرلىقنى قوبۇل قىلىش كېرەكمۇ قانداق دەپ بۇ ئىشنىڭ ئالدى-كەينىنى دەڭسەشكە باشلايدۇ. ”مەلۇم مەنىدىن ئالغاندا، پاپېن بىلەن ھەمكارلىشىپ ئىشلەشنىڭمۇ بىرەر يامىنى يوق. بۇنى قىياس قىلدىم. ئۇرۇش مەزگىلىدە ئۇمۇ بىر ئەسكەر بولغان ئادەم. ئۇ ھەقىقەتەنمۇ بەكلا دۆت ئىكەن. — ئۇ سەل ئويلىنىپ تۇرىۋالغاندىن كېيىن، — قارىغاندا پاپېن راستىنلا ماڭا بىر يولداش بولالىشى مۇمكىندەكمۇ كۆرۈنىدۇ.271 شۇنى ئۇنۇتمايلى، ئەگەر ئۇ باش مىنىستىرلىكتە ئايالى بىلەن قولتۇقلاشقىنىچە قالغان ئۆمرىنى كۆڭۈللۈك ئۆتكۈزۈشنىلا ئويلاپ ھوقۇقنى راستىنلا ماڭا ئۆتكۈزۈپ بېرىدىغان بولسا، مۇئاۋىن باش مىنىستىر بولۇشىمنىڭ باش مىنىستىرلىك بىلەن نېمە پەرقى؟“ كوچىلاردا گېزىتچى بالىلار ۋارقىرىغىنىچە گېزىت تېمىسىنى خەۋەر قىلىپ گېزىت سېتىشقا كىرىشىدۇ: «قورقۇنۇشلۇق تەنقىت، ھىتلېر دەككىسىنى يېدى: ھىتلېر ئىمپىرىيە پىرىزدىنتىنىڭ ئەيىپلىشىگە ئۇچرىدى» گېزىتلاردا ھىتلېرنىڭ بارلىق ھوقۇقنى تەلەپ قىلغانلىقى يېزىلغان بولۇپ، بۇ گەپلەر كۆرۈشۈشتىن كېيىن ئېلان قىلىنغان ئاخباراتقا ئاساسەن يېزىلغان خەۋەر ئىدى. بۇ ئاخباراتنىڭ شۇنچە تېز ئېلان قىلىنىشى چوقۇم ئالدىن تەييارلىقى بار بىر ئىش بولىشىدا شەك يوق. بۇ ئىشتىن ھىتلېر قاتتىق خاپا بولىدۇ. ئۇ، ھىندېنبۇرگنىڭ تەنقىتلىرىنى پۈتۈنلەي بىر چەتكە قايرىپ قويىدۇ. ھىتلېر، ھەربىيلەر بىلەن سىياسەتچىلەر ”مېنى ئاخماق قىلىشتى“ دەپ قارايدۇ. ئۇنىڭغا دۈشمەن بولغان قايسى بىر ئەدەبى ئاخبارات يازغۇچىسى بۇ گەپلەرگە قوشۇلىدۇ. ”مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىدىكىلەر ھاكىمىيەت بوسۇغۇسىدا. — دەپ يازىدۇ رۇدولف ئولدېن، — ئۇلار سىياسىي كىلىشىش سۆھبىتىگە قاتناشقان بولسىمۇ كۆزگە ئىلىنمىدى، ھەمدە تەڭ باراۋەر مۇئامىلىگە ئېرىشەلمەي يەنە بىر قېتىم بۇرنىغا چۈلۈك ئۆتكۈزۈلدى، قارىغاندا ئۇلار يەنە بىر قېتىم مەغلوپ بولىدۇ، شۇڭا ئۇلارنىڭ غەزەپلىنىشىنى چۈشۈنۈشكە بولىدۇ، ئۇلار ھەقلىق ئىدى. گەرچە نۇرغۇنلىغان ئىشىكلەر ئۇلار ئۈچۈن چوڭ ئېچىق، نۇرغۇن كىشىلەر ئۇلار بىلەن قول ئېلىشىپ كۆرۈشۈپ تۇرغاندەك كۆرۈنسىمۇ، ’سالاھىيەتلىك كىشىلەر‘ تەرىپىدىن ئېتراپ قىلىنمىدى. بۇ ’ھۆرمەتلىك جاناپلار‘، ئۇلاردىن پايدىلىنىشنى خالىماي ئۇلارنى ئاخماق قىلىشقىلا ئۇرۇنماقتا.“
پاپېننىڭ ئاخباراتىدىن شلېيچېرمۇ ھاڭ-تاڭ قالىدۇ. چۇنكى ئۇ، ئەڭ ياخشى چارنىڭ ناتسىستلارنى ھۆكۈمەتكە قاتناشتۇرۇش ئىكەنلىكىگە ئىشىنەتتى. ئۇ دەرھال فۈھرېرگە گەپ ئىۋەرتىپ كېلىشىش پۇرسىتىڭ تېخى تۈگىمىگەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ ھىتلېر بىلەن يەنە بىر قېتىم ئۇچۇرۇشۇشنى تەلەپ قىلىدۇ. ئەمما ھىتلېر بۇ تەلەپنى قەتئى رەت قىلىدۇ. ئۆزىگە بەكلا ئىشەنگەن بۇ گېنېرال رەت قىلىنغانلىقىدىن قاتتىق ھەيران قالىدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى، بىر دوستى بۇ گېنرالنىڭ چىرايى تاتىرىپ كەتكەنلىكىنى، بەكلا چېچىلىپ كەتكەنلىكىنى، گېپىنىڭمۇ قولاشماي قېلىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلغان. ئۇنىڭ دېگىنىنى ئاخىرى چۈشەنگەندەك قىلىدۇ: ”ھىتلېر مېنىڭ بىلەن كۆرۈشۈشنى رەت قىلغانلىقى بىر مەنىدە ياخشى بولدى. دېگەندەك، دۆلەت ھوقۇقىنى ئادولف ھىتلېرغا تۇتقۇزغىلى بولمايتتى“ دەيدۇ.
شەھەردىكى بارلىق ئېس-ئاچىلار خېلىدىن بېرى چىشىنى چىشلەپ ئۆزىنى ئارانلا تۇتۇپ تۇراتتى. شۇنىڭغا قارىماي پارتىيە ئۇلارنى ھەرىكەتكە ئاتلىنىشىغا يول قويماي ئۆز ئورنىدىن قىمىرمۇ قىلدۇرمىغان ئىدىۇ. مانا ئەندى ئۇلارنىڭ چىداشلىق بەرگۈچىلىكى قالماي دەرھال ھەرىكەتكە ئاتلىنايلى دەپ غەلۋە قىلىشقا كىرىشىدۇ. بۇ چاغدا ھىتلېر دەرھال ھۇشىنى يىغىۋېلىپ ئېغىر بېسىق ھالغا كېلىدۇ. ئۇ ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ كوماندىرلىرىنى گيوبېلسنىڭ تۇرغان يېرىگە چاقىرتىپ، ھازىر ھوقۇق تارتىۋالىدىغان پەيت ئەمەس، بۇنداق بىر ئەھۋالدا قوزغىلاڭ قىلىدىكەنمىز ئاقىۋىتى چوقۇم ئېغىر ۋەيران بولۇش بىلەن نەتىجىلىنىدۇ دەپ ئۇلارنى قايىل قىلغانلىقى مەلۇم. كوماندىرلار گەرچە ھىتلېرنىڭ پىكىرىنى قوبۇل قىلغان بولسىمۇ، بۇ سەۋەپتىن ھىتلېرنىڭ ئابرويىغىمۇ بەلگىلىك داغ چۈشكەن ئىدى. بارلىق قىسىملار ئىككى ھەپتىلىك دەم ئېلىشقا قويۇپ بېرىلىدۇ.
شۇكۈنى قاراڭغۇ چۈشكەندە، ھىتلېر جەنۇپقا قاراپ يولغا چىقىپ سالىزبۇرگقا قايتىپ كېتىدۇ. شرېك قاراڭغۇلۇقتا ئەگرى-توقاي يوللاردا يول تېپىپ ئىلگىرلەيدۇ. ھىتلېر ئۈنىنىمۇ چىقارماي بېشىنى چۆكۈرۈپ ئولتۇرىدۇ. كېيىن، خانفىستايىنگىل ئۇنىڭ ئۆزىچە بىر نېمىلەر دەپ غۇدۇڭشىغىنىنى ئاڭلاپ قالىدۇ: ”قېنى قاراپ باقايلى، بەلكىم بۇنداق بولغىنى تېخىمۇ ياخشىدۇر.“ ”ئۇنىڭ مۈگىدەش ئىچىدە تەغدىرگە تەن بېرىپ غۇدۇڭشۇشلىرى، ئۇنىڭ پۈتۈن ئۇرۇنۇشلىرىنىڭ بىكار بولۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرسىتەتتى.“ فۈھرېر ھەر نېمە دېگەن بىلەن قول ئاستىدىكى كىشىلىرىگە قارىغاندا ئەقىللىق ۋە ئۆزىنى بېسىۋالايدىغان بىرسى ئىدى. شۇڭا ئۇ پات-پاتلا ”بىز ئۆزىمىز باشلىغان ئىشنى پەقەت ئۆزىمىزلا پۈتتۈرەلىشىمىز مۇمكىن، … مەن بىرەر قورغان ئىچىدە قورشاۋغا ئېلىنىشقا رازىمەنكى، ھەرگىزمۇ ئۇلارنىڭ قولىدىكى ئەسىر بولۇپ قېلىشنى خالىمايمەن. … بۇندىن كېيىن بىزمۇ ئىش دېگەننى مانا مۇنداق قىلىش كېرەك دىيەلەيدىغان بولىمىز“ دېگەندەك گەپلەر بىلەن قول ئاستىدىكىلەرنىڭ روھىنى كۆتۈرۈشكە تىرىشىدۇ. بۇنىڭ يەنە بىر سەۋىبى، باشقىلار بۈگۈننىلا كۆزدە تۇتقان بولسا، ھىتلېر يىراقنى كۆزلىيەلەيدىغان بىرسى بولشىدىن كۆرۈشىمىز مۇمكىن.272 ھىندېنبۇرگنىڭ ئالدىدا ئۆزىنى كۆرسىتىۋالماقچى بولۇپ بىر قېتىملىق دوغا چىققان بولسىمۇ، يېڭىلگەن ئىدى. ئەمما ئۇ، تەغدىرىنىڭ ئۇنى بۇ قىيىن ئۆتكەلدىن ئۆتىۋېلىشى ئۈچۈن يەنە بىر قېتىم پۇرسەت بېرىدىغانلىقىغىمۇ ئىشىنەتتى.
5
ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتمەيلا ھىتلېر بۇ ئوڭۇشسىزلىقتىن ئۆزىنى ئوڭشاپ قايتا ئەسلىگە كېلىدۇ. ھەتتا بۇ قېتىم تېخىمۇ كۆتۈرەڭگۈ روھلۇق ھالدا ئوتتۇرغا چىقىدۇ. ئەمما بۇ كرىزىس پەيتىدە بېرچتېسگادېندا ھىتلېرنى كۆرگەن ھەر قانداق بىرسى ئۇنداق قارىمايتتى. بۇلاردىن بىرسى جۋاچىم ۋون رىببېنتروپ دېگەن كىشى ئىدى. رىبېنتروپ، پاپېننىڭ دوستى بولۇپ، ئۇنىڭ بۇ يەرگە كېلىشىدىكى مەقسىدى، ئەسلىدە باش مىنىستىر بىلەن فۈھرېر ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەتنى تۈزەش ئىدى. ئەمما ئۇ بېرچتېسگادېنغا كېلىپ بىرەر سائەتمۇ ئۆتمەي ھىتلېرنىڭ سادىق مورتىغا ئايلىنىپ كېتىدۇ. ”ئۇ چاغدا ھەقىقەتەنمۇ مۇزاكىرە قىلىش ياكى كىلىشىم قىلىش ئىمكانىيىتى قالمىغان ئىدى. — دەيدۇ رىبېنتروپ كېيىنچە شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ، — ئۇ، نەق مەيداندا بولغانلارنىڭ ھەممىسى ماقۇللايدىغان سۆزلەر بىلەن مەسىلىنى پاكىتلار بىلەن بايان قىلىپ چىققان ئىدى. ئۇ ھېچكىمنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىمايدىغان مۇستەقىل پىكىرلىك بىرسى ئىدى. ھەرگىزمۇ سۇلھى-سالا قىلىشنى خالىمايتتى.“ ياراشتۇرۇش ئۈچۈن كەلگەن رىبېنتروپ، بۇ يەردىن ئايرىلغىنىدا پەقەت ھىتلېرلا گېرمانىيىنى كوممۇنىزمدىن قۇتۇلدۇرالايدۇ دەپ قەتئى ئىشەنچكە كېلىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئۇزۇنغا قالماي ئۇمۇ ناتسىستلار پارتىيىسىگە ئەزا بولىدۇ.
شۇندىن بىر قانچە كۈن كېيىن، يەنى 17-ئاۋغۇست كۈنى، بىر نەچچە ئامېرىكىلىق مۇخبېر ھىتلېر بىلەن كۆرۈشكىلى كېلىدۇ. پىلان بويىچە لويىس لوچنېر، ھ. ۋ. كالتېنبورن ۋە كاھل ۋون ۋىگاند ئۈچىسى بىرلىكتە فۈھرېرنى زىيارەت قىلىشنى پىلانلىغان بولسىمۇ ھېرست مەتبۇئاتىنىڭ ۋاكالەتچىسى بولغان ۋىگاند ئۆزى ئايرىم زىيارەت قىلىش تەلىپىنى قويۇپ تۇرىۋالىدۇ. 15 مىنۇت ئۆتكەندە، ۋىگاند قاتتىق خاپا ھالدا چۈشكەن مېھمان سارىيىغا، يەنى ۋاسىنفېرد بىناسىنىڭ يېقىنىدىكى مېھمان سارايغا قايتىپ كېلىدۇ. ”بۇ ئەبلەخ ھەرگىزمۇ تۈزەلمىگىدەك. — دەيدۇ قالغان ئىككى ھەمرايىغا، — مەن ئۇنىڭ بىلەن ھەر قېتىم كۆرۈشكىنىمدە ئاۋالقىسىدىنمۇ بەتتەر بولۇپ ئۆزگىرىۋالغانلىقىنى ھېس قىلىمەن. ئۇنىڭ ئاغزىدىن ھېچ قانداق گەپ ئالالمىدىم. سەن ئۇنىڭغا بىر سۇئال قويدۇڭمۇ-بولدى، ئۇ تىنماي چالۋاقاپ نۇتۇق سۆزلەپ كېتىدۇ. بۇ قېتىمقى زىيارىتىم ھەقىقەتەنمۇ ۋاقىت ئىسراپ قىلغانلىقتىن باشقا ئىش ئەمەس“ دەپ قايناپ كېتىدۇ.
كالتېنبورن بىلەن لوچنېر ئىككىسى كورىدوردىن ئىشىككە قاراپ كېتىۋاتقىنىدا ئىشىكتىن كىرىۋاتقان ھىتلېر بىلەن دوقۇرۇشۇپ قالىدۇ. كالتېنبورن دەرھال كىشىنى بەكلا بىزار قىلىدىغان سۇئالدىن بىرنى سورايدۇ: ”يەھۇدىيلارغا دۈشمەن كۆزى بىلەن قارايدىغانلىقىڭىزنى بىلىمەن. سىزدىن سورايدىغىنىم، سىز گېرمانىيىدىكى يەھۇدىيلار بىلەن باشقا دۆلەتلەردىن كۆچۈپ كەلگەن يەھۇدىيلارنى پەرىقلەندۈرۈپ قارامسىز؟“
ھىتلېرنىڭ چاقناپ تۇرغان ئۆتكۈر كۆزلىرى گويا كالتېنبورننىڭ كۆڭلىدىكىنى كۆرۈپ تۇرغاندەكلا ئىدى. ”بىز گېرمانىيىنىڭ مونروي نەزەرىيىسىگە ئىشىنىمىز. — دەيدۇ ھىتلېر ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ، — سىز كەلگۈسى كۆچمەنلەرنى ھېساپقا ئالمىدىڭىز، يەنى سىلەر قوبۇل قىلمىغان كۆچمەنلەرنى ھېساپقا ئالمىدىڭلار. سىلەر كۆچمەن سانىنى بەلگىلىك بىر ساندا چەكلەپ تۇتۇشنى خالايسىلەر. سىلەر كۆچمەنلەرگە بەلگىلىك سالامەتلىك چەكلىمىسى بولىشى كېرەك دەپ چىڭ تۇرىسىلەر“ دەيدۇ. گېرمانىيەنىڭ باشقا دۆلەتلەردىكى يەھۇدىيلارنىڭ غىمىنى قىلغىدەك ھالى يوقلىقىنى، گېرمانىيىدىكى دۆلەتكە قارشى ئۇنسۇرلارغىلا دىققەت قىلىمىز دەپ كېلىپ، ”بىز دۆلىتىمىزگە ئەڭ مۇۋاپىق كېلىدىغان ئۇسۇل بويىچىلا ئۇلارنىڭ ھوقۇقىنى بەلگىلەيمىز“ دەيدۇ.
لوچنېر گەپنىڭ تېمىسىنى نۆۋەتتىكى سىياسىي ۋەزىيەت ئۈستىگە بۇرايدۇ: ھىتلېر ئەپەندىم، سىز راستىنلا ھىندېنبۇرگدىن تەلەپ قىلغان موسسولىن ھاكىمىيىتىگە ئوخشاپ كېتىدىغان كۈچىگە ئىگە مىللى سوتسىيالىزم ھاكىمىيىتى قۇرۇش تەلىۋىدە بولامسىز؟ دەپ سۇئال قويىدۇ. ھىتلېر بۇنداق بىر سودىلىشىش تەلىپىدە بولغانلىقىنى قەتئىي رەت قىلىدۇ، ئەمما كەينىدىنلا قەتئى قىلىپ ”پۈتۈن ھوقۇققا ئېرىشىش ھەققىمنى تەلەپ قىلىمەن“ دەيدۇ. ئۇنىڭ دۇدۇقلىغان ھالدا دېگەنلىرى گويا ھوقۇقنى قولىغا ئېلىپ بولغان بىرسىدەك، شۇنىڭدەك گېرمانىيەدە تىكلىنىدىغان ھۆكۈمرانلىقنىڭ شەكلى ھەققىدە توختالدى. ئۇ، بۇنداق ھاكىمىيەت قەتئىي تۈردە بىر تۈرلۈك مۇستەبىتلىك ئاساسىدا قۇرۇلىدىغان ھۆكۈمەت بولىشى كېرەك.273 پارلامېنت تۈزۈمى ھەرگىزمۇ ياۋروپا قۇرۇقلىقىنىڭ مەھسۇلى ئەمەس، بۇنداق بىر تۈزۈم ياۋروپانىڭ ئەنئەنىسىگىمۇ ئۇيغۇن كەلمەيدۇ، ”شۇنداقتىمۇ بىز ھاكىمىيەتنى قوپاللىق بىلەن بىرەر مۇستەبىت ھاكىمىيەتكە ئالماشتۇرۇش تەرىپىدىمۇ ئەمەسمىز.“ ھۆكۈمەت چوقۇم خەلق ئاممىسىنىڭ قوللىشىغا ئېرىشىشى كېرەك. ”ئۇلى يوق قۇپ-قۇرۇق ھاكىمىيەت قۇرۇشنىڭمۇ ئىمكانىيىتى يوقتە! ئەگەر بىر ھاكىمىيەت خەلقتىن كۈچ-قۇۋۋەت ئالالمىسا، ئۇنداق بىر دۆلەت چەتتىن كىرگەن بىرەر كرىزىسقا دۈچ كەلگەندە مەغلوبىيەتتىن ھەرگىزمۇ قۇتۇلالمايدۇ.“
يېڭى پارلامېنتنىڭ ئېچىلىش مۇراسىم كۈنىسى مىللى سوستسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ ۋەكىللىرى ئىنتايىن رەتلىك ۋە ئەدەپلىك ئولتۇرۇشىدۇ. ئۆكتىچىلەر سۆزگە چىققىنىدا ئۇلار جىم ئولتۇرۇپ ئاڭلايتتى. پارلامېنت مەسئۇلىنى سايلاش ۋاقتىدىمۇ مۇخالىپ تەرەپتارلىرى بىلەن زىچ ھەمكارلىشىپ ھەرىكەت قىلىدۇ. ئۇلارنىڭ بۇ تۈردىكى ئۈلگىلىك ئىش-ھەرىكەتلىرى ئاخىرى مىۋىسىنى بېرىدۇ. مەركىزى پارتىيىنىڭ قوللىشى نەتىجىسىدە گيۆرىڭ پارلامېنت باشلىقى بولۇپ سايلىنىدۇ. پارلامېنت زالىدا كىشىلەر تىنچ ۋە مەسىلە ھەل قىلىش تەرەپتارى بولۇپ بىر قانچە كۈننى ئۆتكۈزىدۇ. گېرمانىيىنىڭ سىياسىي ۋەزىيىتى ئاخىرقى ھېساپتا خېلىلا مۇقىم ھالغا كەلگەن ئىدى. بۇ جەھەتتە ھەقىقەتەنمۇ ئادولف ھىتلېرغا ئاپرىن ئوقۇماي بولمايتتى. ئەمما ئارىدىن بىرەر ھەپتە ئۆتمەيلا ھىتلېر تۇيۇقسىز يولىنى ئۆزگەرتىدۇ. روشەنكى، ئۇنىڭ قېنى قايتىدىن قىزىشقا باشلىغان ئىدى. كومپارتىيىلىكلەر پاپېن كابېنتىغا ئىشەنمەسلىك تەكلىبىنى بېرىدۇ. ھىتلېر، ناتسىست ۋەكىللىرىدىن بۇ ئىشقا قارشى چىقماسلىقىنى تەلەپ قىلىدۇ.
بۇ قېتىمقى يىغىن بەس-بەستە ۋارقىراپ-جارقىرىشىشلار بىلەن ئۆتىدۇ. پاپېن، دەرھال يىغىن زالىدىن ئايرىلىپ ھىندېنبۇرگدىن پارلامېنتنى تارقىتىۋېتىش ھۈججىتىگە قول قويۇشنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ زالغا قايتىپ كىرگىنىدە پارلامېنت رەئىسى گيۆرىڭ ئۇنى كۆرمىگەن بولىۋالىدۇ. بۇنىڭدىن پاپېن قاتتىق خاپا بولۇپ قولىدىكى ھۆججەتنى رەئىسنىڭ ئالدىغا چۆرۈپ تاشلايدۇ. گيۆرىڭ بۇنىمۇ كۆرمىگەن بولۇپ ھۆكۈمەتنى تەستىقلاش ئۈچۈن ئاۋاز بېرىش باشلانغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. ئاۋاز نەتىجىسىدە پاپېننىڭ پۈتۈنلەي مەغلوپ بولغانلىقى ئوتتۇرغا چىقىدۇ: ئۇنىڭ قۇرغان ھۆكۈمىتى 512 ئاۋازغا قارشى ئارانلا 42 ئاۋازغا ئېرىشىپ پارلامېنتتا تەستىقلانمايدۇ.
كۈتۈلمىگەن سىياسىي ئۆزگىرىشتىن غالىب چىققان ھىتلېر خوشاللىقىدىن تېرىسىگە پاتماي قالىدۇ. شۇنداق قىلىپ ئۇ تولۇق ئىشەنچ بىلەن قايتا ئومۇمى سايلامغا تەييارلىنىش پىلانىنى تۈزۈشكە تۇتۇش قىلىدۇ. ھىتلېر بۇ سەھنىدە يەنە بىر قېتىم ئىككى يۈزلىمىلىك ئويۇن ئوينايدۇ. بۇ قېتىمقى سىھىرۋازلىق ئويۇنىنى نەق مەيداندا كۈزىتىپ تۇرغانلاردىن بىرسى، ئۇنىڭ دۈشمەنلىرىدىن بولغان ئاۋسترو-ۋېنگر ئىمپىرىيىسىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى شاھزادىسى ئىدى. بېرلىندا ئۆتكۈزۈلگەن بىر قېتىملىق ئوچۇق مەيدان مىتىنگىدە، ئوتتو ۋون ھابىسبۇرگ ئىزچىل تۈردە ھىتلېرگە ھاقارەت ياغدۇرۇپ كېلىۋاتقان كومپارتىيىلىكلەر بىلەن بىرلىكتە كىشىلەر توپىنىڭ بىر چېتىدا قاراپ تۇراتتى. ھىتلېر سەھنىدە پەيدا بولىدۇ. ئۇ نۇتقىنى باشلىماي تۇرۇپلا ئۆزىنى ھاقارەتلەپ يۈرگەن بايىقى كىشىلەرگە كۆزى چۈشىدۇ-دە، ”گېپىنىڭ بېشىدىلا تىغ ئۇچىنى ئۇلارغا قارىتىدۇ. ئۇنىڭدا ھەقىقەتەنمۇ بىر تۈر جەلىپ قىلارلىق تالانت كۈچى يوشۇرۇنغان ئىدى.“ ئۇنىڭ نۇتقى ئاخىرلىشاي دېگەندە، ئەتراپىدىكى كومپارتىيىلىكلەرنىڭمۇ بىرگە قوشۇلۇپ ھىتلېرنى ھىمايە قىلىپ تەنتەنە قىلىشىۋاتقانلىقىنى كۆرگەن ياش ھابىسبۇرگ قاتتىق ھەيران قالىدۇ.
گەرچە ھىتلېردا ئاممىنى ئۆزىگە جەلىپ قىلالايدىغان تالانت كۈچى باردەك قىلسىمۇ ئۇنىڭ سايلام رىقابەت پائالىيەتلىرىنىڭ سۈرئىتى دېگەندەك تىز ئەمەس ئىدى. بۇنىڭ بىر سەۋەبى، پارتىيىنىڭ مالىيە ۋە ئادەم كۈچى ئېغىر دەرىجىدە يېتىشمەي كېلىۋاتقان بولۇپ، رەسمى ۋەيران بولۇش گىرداۋىغا كېلىپ قالغان دېيىشكىمۇ بولاتتى. گويا ئاخىرى چىقماس سايلاملار نېمىسلارنىڭ قىزغىنلىقىنى چوڭقۇر ھاڭغا پاتۇرىۋەتكەندەك يوقۇلۇپ كېتىۋاتماقتا ئىدى. گيوبېلسنىڭمۇ بۇرۇنقى سايلام كۈنلىرىدىكىدەك ئۇنداق قىزغىنلىقنى قايتا پەيدا قىلالىغىدەك كۈچى قالمىغان بولۇپ، چوڭ-كىچىك مىتىنگلارغا قاتنىشىدىغان كىشىلەرنىڭ سانىمۇ كۈنسايىن ئازىيىپ كېتىۋااتتى. سپېنگىلېرنىلا مىسالغا ئالساق، بۇ ئاخىرى چىقماس سايلام پائالىيەتلىرى ئۇنى بەكلا تىرىكتۈرىۋەتكەن ئىدى. بۇرۇن ھىتلېرغا ئاز-تۇلا ئىشىنىپ ئۇنى قوللاپ كەلگەن بولسا، مانا ئەندى ئۇمۇ مازاق قىلىشقا كىرىشكەن ئىدى. شۇ يىلى كۈزدە مۇنداق دەپ يازىدۇ: گېرمانىيىدە ھەقىقى كايزەر يوق ئىكەن. ئەمما ئىسمى جىسمىغا لايىق فۈھرېرمۇ قورقماي ۋارقىراپ يۈرىدىغان بىرسى ئەمەس بەلكى قەھرىمان بىرى بولىشى شەرت.
ھىتلېر سايلام ھەرىكىتىگە پۈتۈن زىھنى بىلەن كىرىشىپ كەتكەن بۇ كۈنلەردە، ئۇنىڭ بېشىغا يەنە بىر قېتىم بەخىتسىزلىك كېلىدۇ. 1-نويابىر كۈنى، نەچچە ئايدىن بېرى ئىزچىل تۈردە ھىتلېرغا ئاشنا بولۇپ يۈرگەن ئېۋا براۋنمۇ خۇددى گېلى راۋبالغا ئوخشاش تاپانچا بىلەن ئۆزىنى ئېتىۋالىدۇ.274 ئېۋا ئۇنى ئەسەبىلەرچە ياخشى كۆرەتتى. ئەمما ھىتلېر بولسا سايلام ئالدىراشچىلىقىدا ئۇنىڭغا ھەمرا بولۇشقا پەقەتلا ۋاقىت چىقىرالماي يۈرەتتى. ھىتلېر بۇرۇن ئېۋاغا ئارىلاپ قىسقا خەتلەرنى ئىۋەرتىپ تۇرغان بولسىمۇ، كېيىنكى كۈنلەردە سىياسىي ۋەزىيەتنىڭ كەسكىنلىشىپ كېتىشى سەۋەبىدىن يازىدىغان قىسقا خەتلىرىمۇ بەكلا ئازىيىپ كەتكەن ئىدى. بولۇپمۇ بۇ يېقىندا ئېۋاغا ئۆچلۈك قىلىپ كېلىۋاتقان بىر كۈندەش قىز، فۈھرېرنىڭ سايلام پائالىيىتى كۈنلىرىدە چىرايلىق قىزلار بىلەن بىرگە چۈشكەن رەسىملىرىنى ئۇنىڭغا ئىۋەرتىپ بېرىدۇ.
پەرىشتىلەر بايرىمى كۈنى (1-نويابىر) يېرىم كېچىدىن ئەندىلا ئاشقان بىر ۋاقىتتا، ئېۋا براۋن ھىتلېرغا بىر پارچە ۋېدالىشىش خېتىنى تاشلاپ قويۇپ تاپانچا بىلەن بوينىغا قارىتىپ ئېتىپ ئارتىرىيە قان تومۇرىنى ئۈزىۋېتىدۇ. ئاندىن ئۆمىلىگىنىچە مىڭ تەستە تېلېفوننىڭ يېنىغا بېرىپ ھاسىرىغىنىچە تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرى پلاتقا تېلېفون قىلىدۇ: مەن تاپانچا بىلەن يۈرىكىمگە قارىتىپ ئۆزەمنى ئېتىۋالدىم!
ھىتلېر سايلام ئىشىنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ بىر دەستە گۈل تۇتقىنىچە ئېۋانى داۋالاۋاتقان شەخسى دوختۇرخانىغا يېتىپ كېلىدۇ. ”سىزچە براۋن خانىم قىز ئۆزىنى ئېتىۋېلىشىدىكى مەقسەت سىزنىڭ بىمارىڭىز بولۇش ۋاستىسى ئارقىلىق مېنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىش ئۈچۈن ئىدى دېيىشكە بولارمۇ، قانداق دەيسىز؟“ دەپ دوختۇر پلاتتىن سورايدۇ. دوختۇر ئۇنىڭغا، قارىغاندا بۇ قىز رەسمىلا ئۆلىۋېلىش نىيىتىگە كەلگەن. بۇ قىز ماڭا ھېچكىم مېنىڭ بىلەن كارى بولمىدى، شۇڭا بۇ ھاياتنىڭ ماڭا نېمە كېرىكى دەپ بىراقلا ئۆلۈپ تۈگەشمەكچى بولغاندەك قىلىدۇ دەيدۇ. ھىتلېر، دوختۇر چىقىپ كەتكەندىن كېيىن بىرگە كەلگەن خوفمانغا ”ئاڭلىدىڭمۇ، بۇ قىز مېنى ياخشى كۆرگەنلىكى ئۈچۈنلا ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋالماقچى بولغان. ئەمما مەن ئۇنى خاپا قىلمىغان تۇرسام نېمىشكە ئۆلىۋالماقچى بولىدۇ؟ — ئۇ جىم تۇرالماي ئالدى كەينىگە ماڭغىنىچە ئۆزىگە ئۆزى سۆزلەپ كېتىدۇ، — دېمەك، مەن بۇ قىزغا كۆڭۈل بۆلىشىم كېرەك ئىكەن.“ ئەمما خوفمان بۇ گەپكە قوشۇلماي، بۇ ئىش باھانىسىدا سېنى ھېچكىم ئاۋارە قىلماسلىقى كېرەك دەيدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭغا ”ئويلاپ باق، بۇنىڭغا ھېچ كىمنى ئىشەندۈرەلمەيسەن“ دەيدۇ. ھىتلېر كىشىلىك تۇرمۇشتىن ئاز-تۇلا خەۋىرى بار بولغاچقا، بۇ قىزنىڭ قايتا يەنە ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىشقا ئۇرۇنماسلىقىغا كىم كاپالەتلىك قىلالايدۇ؟ دەپ ئويلايتتى.
ئەسلىدىنلا سايلام پائالىيەتلىرى چىققىلى بولماس بىر داشقايناققا ئايلىنىپ كېتىۋاتاتتى. ئەمما تۇيۇقسىز يۈز بەرگەن بۇ ۋەقە ھىتلېرنىڭ دىققىتىنى چېچىۋېتىدۇ. ئارىدىن ئىككى كۈن ئۆتكەندە، ھىتلېر يەنە بىر ئاۋارىچىلىققا دۈچ كېلىدۇ. گيوبېلس ئۆزى باشلاپ قىزىللار بىلەن بىرلىكتە ئىشچىلار ئۇيۇشمىسىمۇ تەستىقلىمىغان بېرلىن ترانسىپورت ئىشچىلىرىنىڭ ئومۇمىي يۈزلۈك چوڭ ئىش تاشلاش ھەرىكىتىنى قوزغاپ، بېرىلىدىغان ئىش ھەققىنى سائەتىگە بىر سېنت ئەتراپىدا كۆپەيتىپ بېرىش تەلىۋىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. بۇ ئىككى پارتىيىنىڭ ئەسلىدىكى غايىلىرى ئىچىدە نۇرغۇن جەھەتلەردە ئوخشاشلىقلار بار بولغاچقا، بۇ ئىككى پارتىيىنىڭ ھەمكارلىشىپ ھەرىكەت قىلىشى بۇندىن بۇرۇنمۇ بولغان ئىدى. شۇنىڭدىن بىر قانچە كۈن كېيىن ھاۋا تۇتۇلۇپ سوغوق بولۇپ كەتكەچكە، مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىدىكىلەر بىلەن كومپارتىيىلىكلەر سوغۇق شامال ئۇرۇپ تۇرغان ئوچۇقچۇلۇقتا ساقچى توسىقى ئالدىدا يېتىپ قوپۇپ بىرلىكتە تاماق يېيىشىدۇ. ئۇلار مۆرىنى مۆرىگە تىرەپ، ئىش تاشلاشقا بۇزغۇنچىلىق قىلغۇچىلارغا قارشى تاش ئېتىشىپ، ترامۋاي رېلىسلىرىنى قومۇرۇپ تاشلاپ، بىر مۇنچە يەرلەرگە توساق قۇرۇپ چىقىشىدۇ.
ھىتلېر بۇ كالۋا مورئتىنىڭ بۇنداق بىر ھەرىكەت باشلاتقانلىقىنى ئاشىكارە ئەيىپلەشكە ئامالسىز قالغان بولسىمۇ، بۇ ئىش سەۋەبىدىن شۇنچە كۆپ ئوتتۇرا تەبىقە سايلىغۇچىلىرىنى قاچۇرۇپ قويغانلىقىدىن غەزەپلىنىپ يېرىلىپ كەتكىدەك بولۇپ كېتىدۇ. شۇڭا ئۇ بۇ قېتىمقى ئىش تاشلاش ھەرىكىتىنى دەرھال يىغىشتۇر دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. ”ئاخبارات ساھەسىدىكىلەر بىزگە بولشېۋېكچىلار دەپ بوھتان قىلىپ ھۇجۇم قىلماقتا. ئەسلىدە بىزنىڭمۇ تاقەت قىلغۇچىلىقىمىز قالمىغان ئىدى. — دەپ يازىدۇ گيوبېلس كۈندىلىك خاتىرىسىدىكى تەھلىلىدە، — ئەگەر بىز بۇ قېتىمقى ئىش تاشلاشقا پەرۋاسىز قارايدىغان بولساق، ئۇ ھالدا بىزنىڭ ئىشچىلار سىپى ئىچىدىكى ئورنىمىز زەئىپلىشىپ كېتىشى مۇمكىن.“ گيوبېلىسنىڭ بۇنداق دۆتلۈكى، بۇرجۇئازىيە سىنىپىنىڭ تەمىنلەپ كېلىۋاتقان ياردەملىرىنىڭ ئازىيىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
يەكشەنبە كۈنكى سايلامدا، يەنى 6-نويابىردا، ھىتلېر 2 مىليوندىن ئارتۇق ئاۋازدىن مەھرۇم بولىدۇ. پارلامېنت ئىچىدىمۇ 34 دېپوتات ئورنىدىن ئايرىلىپ قالىدۇ. نەتىجىدە مەركىزى پارتىيە بىلەنلا ھەمكارلىشىپ كۆپ سانلىق ئاۋازغا ئېرىشەلىشى مۇمكىن بولماي قالىدۇ. مۇھىمى، بۇ ئىش ھىتلېرنىڭ داغدۇغىلىق ھەرىكىتىنىڭ كەينىگە چېكىنگەنلىكىدىن،275 سايلام ساندۇقىغا تايىنىپ ھوقۇققا ئېرىشىش ستىراتىگىيىسىنىڭ مەغلوبىيەت بىلەن ئاخىرلاشقانلىقىدىن دېرەك بېرەتتى.
بەزى گەپلەردىن قارىغاندا، ھىتلېر بۇ كۈنلەردە يەنە بىر قېتىم ئۆزەمنى ئۆلتۈرىۋالىمەن دەپ سەبداشلىرىغا تەھدىت قىلغانمىش. ئۈمىدسىزلىك ئىچىدە قالغان ھىتلېرنىڭ بۇنداق گەپلەرنى قىلىش ئېھتىمالىنى يوق دېگىلىمۇ بولمايتتى. شۇنداقتىمۇ مەغلوبىيەتتىن كېيىن قايتىدىن ئەسلىگە كېلىپ ئۆزىنى روھلاندۇرۇش ئۇسۇلى قايتا ئۆزىنى كۆرسىتىدۇ. ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتمەيلا ھىتلېر قايتىدىن ئۈمىدسىزلىكتىن قۇتۇلىدۇ. ئۇ قايتىدىن سېفتون دېلمېرنى قوبۇل قىلغان ۋاقتىدا ئۇ ئاساسەن ئىشەنچىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈپ بولغان دېيىشكە بولاتتى. بۇ زىيارەت ۋېيماردىكى ”پىل مېھمان سارىيى“ نىڭ ئارقا بۆلۈملىرىدىن بىرسىدە ئۆتكۈزۈلگەن ئىدى. سۆھبەت جەريانىدا ھىتلېر تۇيۇقسىزلا گېپىنى سىياسىي مەسىلىلەردىن ئوتتۇردا تارقىلىپ يۈرگەن بىر سۆز-چۆچەككە، يەنى ئەنگىلىيىنىڭ گېرمانىيىدە بىر مۇنارخىيىلىك تۈزۈم تىكلىنىشىنى ئارزۇ قىلىدىغانلىقى ھەققىدىكى گەپكە بۇرايدۇ. بۇ گەپتىن بۇ ئەنگىلىيىلىك بەكلا ھەيران قالىدۇ. دېلمېر، مەن بۇ گەپنى تۇنجى قېتىم سىزدىن ئاڭلاۋاتىمەن دەيدۇ. ”ئەنگلىيە ھۆكۈمىتى گېرمانىيىدە تەرتىپ تىكلىنىپ مۇقىملىق ئورنىتىلىشىغىلا قىزىقىدۇ دەپ قارايمەن.“
”توغرا، بەكلا توغرا دېدىڭىز. _ دەيدۇ ھىتلېر، ئەگەر بىرسى چىقىپ خوخېنزۇللېرن خاندانلىق ئائىلىسىنى قايتا تىرىلدۈرگىنىدە، گېرمانىيە يېڭىدىن ئوت-يالقۇنى ئىچىدە قالىدىغانلىقى چوقۇم. مەن پات يېقىندا ھاكىمىيەت ئۈستىگە چىقىمەن. شۇڭا مەن، خانلىق سارىيىدىكىلەرنىڭ ئۈستۈمگە مىنىۋېلىپ چاپتۇرۇپ يۈرىدىغان ئات بولۇشىنى ھەرگىز خالىمايمەن.“ ھىتلېرنىڭ بۇ ئاچچىق گېپى، بەلكىم يېقىندا دۈچ كەلگەن بىر قېتىملىق ئىزاغا قالغانلىقىدىن، يەنى پوتسدامدا، بىر شاھزادە بولغان سېشىلېي بىلەن كۆرۈشكەنلىكىدىن نومۇس قىلىپ دېيىلگەن بولىشى مۇمكىن ئىدى. شۇقېتىم، كۆرۈشۈش ئاخىرلىشىپ ھىتلېر يولغا چىقماقچى بولۇپ تۇرغىنىدا، ھەمرالىرىدىن بىرسى، شاھزادىنىڭ ”دەرھال دېرىزىنى ئېچىۋەت، بۇ يەرنىڭ ھاۋاسى بۇلغىنىپ كەتتى!“ دېگىنىنى ئاڭلاپ قالغان بولۇپ، فۈھرېر بۇ ھەيكەلنىڭ ئۇنى داۋاملىق نۇمۇسقا قويۇشىنى تېزگىنلىيەلمەي كەلمەكتە ئىدى.
6
پاپېننىڭ پارلامېنتتىكى دېپوتات سانى باشقىلارنىڭكىدىن بەكلا ئاز بولغانلىقى ئۈچۈن ھىتلېرنىڭ مەغلوبىيىتىمۇ ئۇنىڭغا تەسەللى بولالمايدۇ. ئۇ ئۆزىنىڭ ئوڭۇشسىزلىققا ئۇچرىغانلىقىنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ ھىتلېرغا خەت يېزىپ مۇنداق دەيدۇ: يېقىنقى سايلام نەتىجىسى پۈتۈن گېرمانىيە بويىچە ئىتتىپاق بولۇشىمىز ئۈچۈن يېڭى بىر پۇرسەت سۇنماقتا. ”بىز ئەندى سايلام رىقابىتى مەيدانلىرىدا ئوتتۇرغا چىققان ئاچچىقلارنى ئۇنۇتۇپ، ئىككىمىز بىرلىكتە خىزمەت قىلىش ئويىمىز بولغان دۆلەت مەنپەتى ئۈچۈن كۈچ چىقىرىشنى بىرىنچى ئورۇنغا قويساق“ دەيدۇ. ئاۋغۇستتىكى كۆرۈشۈشنىڭ ئەسلىمىلىرى بەكلا ئاچچىق ئىدى. شۇڭا ھىتلېرنىڭ جاۋاب خېتى ئۇنى ئەيىپلەش بىلەن تولغان ئىدى. ھىتلېر، فۈھرېر بىلەن مۇھاكىمە قىلىش يىغىنىدا كىشىلەرگە خاتا چۈشەنچە بېرىپقويغانلىقىنى باھانە قىلىپ پاپېننىڭ كۆرۈشۈش تەكلىۋىنى رەت قىلىدۇ. سىز بىلەن ئەڭ ئاخىرقى قېتىم كۆرۈشكىنىمدىن كېيىن، مېنى ھەممە ھوقۇقنى ماڭا تاپشۇر دېدى دەپ ئاشكارە ئېلان قىلۋەتكەن ئىدىڭىز. ئەمەلىيەتتە بولسا، مەن پەقەت رەھبەرلىك قىلىش ھوقۇقىنىلا تەلەپ قىلغان ئەمەسمىدىم؟ ئۇنىڭدىن باشقا، مەن ھەرقانداق ئەھۋال ئاستىدا 13-ئاۋغۇست ئويۇنىنىڭ قايتا ئوينىلىشىغا يول قويالمايمەن. يەنى سىز، ھىندېنبۇرگ بىلەن بىرلىكتە مەسئولىيەتنى قەتئى ئۈستۈمگە ئېلىشىم كېرەك دېمىگەنمېدىڭىز؟ ”ئەپسۇسلىنارلىقى شۇكى، سىزدىن ئۈستۈڭىزگە ئېلىشقا تېگىشلىك مەسئولىيەتنىڭ ھۆددىسىدىن چىقىشىڭىزنى تەلەپ قىلغىنىمدا بۇ تەكلىۋىمنى ئاڭلاشنى پەقەتلا خالىمىغان ئىدىڭىز. ئەمما مەن ئۆزەمگە تېگىشلىك قىسمىنى ئورۇندىدىم. ئەكسىنچە، سىز بىر باش مىنىستىر بولۇش سۈپىتىڭىز بىلەن، ئىككى يۈزلىمىلىك بىلەن مېنى ئالدىدىڭىز. مېنىڭ ئارزۇيىمغىمۇ قارىماي، مېنىڭ چۈشەندۈرۈشۈمنىمۇ ئاڭلىماي، ئىمپىرىيە پرىزدېنتى بىلەن ئايرىم سۆزلىشىشكە مېنى شۇنچە ئوڭاي ماقۇل كەلتۈرىۋالغان ئىدىڭىز. … ئەندى مەن بۇنداق ئۇيۇننىڭ قايتا ئوينىلىشىغا پۇرسەت بەرمەيمەن.“
پاپېن، بۇ شەكىلدە رەت قىلىنغاندىن كېيىن 17-نويابىر چۈشتىن كېيىن ھىندېنبۇرگقا دوكلات قىلىدۇ.276 ئۇ، ھىتلېرنىڭ رەھبەرلىكى ئاستىدا بولىدىغان ھەر قانداق بىر بىرلىشىش قەتئى مۇمكىن ئەمەس ئىكەن دەيدۇ. پرىزدېنت ئۇنىڭ سۇنغان ئىستىپاسىنى قوبۇل قىلىپ، ئەتىسى خۇگېنبېرگتىن ھىتلېرنىڭ باش مىنىستىرلىككە تەيىنلىنىش ھەققىدىكى پىكىرىنى سورايدۇ. خۇگېنبېرگ بولسا ئەندى ھىتلېرغا ئىشەنمەس بولۇپ ئۆزگەرگەن ئىدى. ”مېنىڭچە، ئۇنىڭ سىياسىي ۋەقەلەرنى ھەل قىلىش جەھەتتىكى ئۇسلۇبىدىن قارىغاندا، ئۇنىڭغا رەھبەرلىك ھوقۇقىنى ھەرگىزمۇ تۇتقازغىلى بولمىغىدەك. نېمىلا بولسا بولسۇن، بۇندىن كېيىن ئۇنىڭغا ھەرگىز ئىشەنمەيمەن.“ مارشال، مەسلىھەتچىسى مېيسنېردىنمۇ بۇ ھەقتىكى پىكىرىنى سوراپ كېلىپ، بۇ مەسلىھەتچىسىدىن ھىتلېرنىڭ ميۇنخېندا تۇرغان ۋاقىتلىرىدا سىرچىلىق قىلىپ يۈرگەنلىكى راستمۇ دەپ سورايدۇ. ئەمما مەسلىھەتچىسىنىڭ جاۋابىنى كۈتمەيلا چاچلىرى ئاپئاق ئاقىرىپ كەتكەن خۇگېنبېرگقا تىكىلىدۇ. ”قەدىرلىك ياش دوستۇم، سەن بىر ھېسابتا مېنىڭ دېمەكچى بولغىنىمنى دېگەن بولدۇڭ. — دەيدۇ. بۇ رېۋايەتنىڭ جەمئىيەتتە كەڭ تارقىلىشىغا ھەمدەم بولۇشىنى ئۈمىد قىلىپ يەنە مۇنداق دەيدۇ: — بىز بىر سىرچىنى بىسمارك ئولتۇرغان بۇ ئورۇنغا ئولتۇرىشىغا ھەرگىز يول قويماسلىقىمىز كېرەك.“
ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، ھىتلېرنىڭ چىڭ تۇرۇپ تەلەپ قىلىشى بىلەن ھىندېنبۇرگ ئۇنىڭ بىلەن ئايرىم كۆرۈشىدۇ. سۆزلىشىش باشتىن تارتىپلا بەكلا ناچار باشلىنىدۇ. ھىندېنبۇرگ ھىتلېرنى ئەيىپلەپ كېلىپ، ناتسىست ياشلىرىنىڭ شەرقى پروسىيىدە خالىغانچە ھەرىكەت قىلىپ يۈرگەنلىكىنى تىلغا ئالىدۇ. ”يېقىن كۈنلەردىلا ئۇلار تاننېبېرگتا 'ئويغان، تېز ئويغان!' دېگەندەك بىر نېمىلەرنى دەپ ۋارقىرىشىپ يۈرگەن. ئۇلار مېنى مۈگىدەپ قالغان دەپ قارايدىغان ئوخشايدۇ!“ ھىتلېر ئۇنىڭغا قول ئاستىدىكى ئادەملىرىنىڭ بۇ دېگەنلىرىدە ھېچ قانداق يامان غەرەز يوقلىقىنى، ئۇلار مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ ”گېرمانىيە، تېز ئويغىنايلى“ دېگەن كونا شۇئارىنىلا توۋلىشىپ يۈرگەنلىكىنى دەپ چۈشەندۈرىدۇ.
ئارىدىن بىرەر سائەتتەك ۋاقىت ئۆتكەندە مېيسنېر كىرىپ كېلىدۇ. سۆھبەت بىر-بىرسىگە زەھەر سانچىغاندەك گەپلەر بىلەن داۋاملىشىدۇ. ھىتلېر پارتىيىسىز بىر كابىنتتا ۋەزىپە ئۆتەش نىيىتىدە ئەمەسلىكىنى، ئەمما ئۆزىنىڭ باش مىنىستىر بولىغىنىدىلا بۇنداق بىر ھۆكۈمەتكە قاتنىشىشى مۇمكىنلىكىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. ”ۋەتەن مەنپەتى سەۋەبىدىن پارتىيىمىز بۇ ئىشتا بۇنىڭدىن باشقىچە بولىشىغا ھەرگىز يول قويالمايدۇ. — دەيدۇ ھىتلېر، — يەنى پارتىيىمىز مېنى چوقۇم باش مىنىستىر بولغانلىقىمنى كۆرىشى كېرەك.“ ناتسىستلار بىلەن كومپارتىيە بىرلشىپ بېرلىندا ترانسىپورت ئىشچىلىرى ئىش تاشلاش ھەرىكىتى قوزغىغانلىقىغا نېمە دەيسەن؟ سورايدۇ ھىندېنبۇرگ. ”مەن بۇرۇن قول ئاستىمدىكى ئادەملىرىمگە قارىتا ئاز-تۇلا سەۋر قىلىپ كەلگەنلىكىم راس. — دەيدۇ ھىتلېر جاۋابەن، — ئەمما ئىش تاشلاش بەرىبىر پارتىلايتتى. ئەگەر مەن ئۇلار تەرىپىدە تۇرمىغان بولسام، ئۇچاغدا مەنمۇ ئىشچىلارنىڭ ھىمايە قىلىشىدىن مەھروم بولۇپ قېلىشىم مۇمكىن ئىدى. شۇڭا، ئادەملىرىمنىڭ ئۇلارغا قېتىلىشىنى گېرمانىيە مەنپەئەتىگە ئۇيغۇن ھەرىكەت دەپ قارايمەن“ دەپ ئېنىق ئېيتىدۇ.
ھىندېنبۇرگ بۇ ”سىرچى“ غا قەتئىي ئىشەنمىسىمۇ، يەنىلا ئۇنىڭ بىلەن ھەمكارلىق ئورنىتىشنى قولغا كەلتۈرۈشكە تىرىشىدۇ. ”مەن ساڭا يەنىلا ئۆز تەلىۋىمنى تەكرارلايمەن: ماڭا ياردەمچى بولغىن. — بۇ دېگىنى ھىتلېرنى ئۆزىگە سادىق بولىشىنى ئاشكارە تەلەپ قىلغىنى ئىدى، — مەن سېنىڭ ۋە بۇ پارتىيىڭنىڭ غايىلىرىدىن ھەقىقەتەنمۇ قايىلمەن، مەن سېنىڭ ۋە پارتىيىڭنىڭ ھۆكۈمەت تەشكىللەشكە قاتنىشىشىنى ئۈمىد قىلىمەن“ دەيدۇ. شۇنداق دەپ تۇرۇغلۇق يەنىلا ھىتلېرنى باش مىنىستىرلىككە تەيىنلەش مۇمكىن ئەمەس دەپ تۇرىۋالىدۇ. تەبىئىكى، ئەگەر ئۇ كۆپ سانلىق ئاۋازغا ئېرىشەلىسە مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسى ھۆكۈمىتىنى ئۆزى خالىغىنىچە قۇرىدىغانلىقىنىمۇ قوشۇپ قويىدۇ.
ھىتلېر ئىككى تىزىغا قويغان ئالقىنىنى چىڭ تۈگكىنىچە ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ: ”مارشال ئەپەندىم! باشقا پارتىيىلەر بىلەن كىلىشىم تۈزۈشۈمنى تەلەپ قىلغان ئىكەنسىز، ئۇ ھالدا ئاۋال ماڭا ھوقۇق بېرىشىڭىز كېرەك. مارشال ئەپەندىم، بۇنىڭ مەنتىقىغا سىغمايدىغان يەنە نەرى بار؟!“ ئۇ ئاچچىقىنى زادىلا يوشۇرالماي قالىدۇ.
ھىندېنبۇرگ مازاق قىلىپ كۈلۈپ كېتىدۇ.
ھىتلېرنىڭ بۇ گېپى بىلەن ئۆي ئىچى تىمتاس بولۇپ ھېچ بىر ئاۋاز چىقمايدۇ. ھەممەيلەن جىددى تۈسكە كىرگەن ئىدى. ”مارشال ئەپەندىم. — ھىتلېر ئاخىرى ئېغىز ئاچىدۇ، — سىز مېنى مۇستەبىت ھۆكۈمەت قۇرۇپ چىقىدۇ دەپ ئويلايدىغان ئوخشايسىز. ئەسلىدە مېنىڭ ئۇنداق بىر نىيىتىم يوق. ئەگەر سىز مېنىڭدىن پارلامېنتتا مۇتلەق كۆپ سانلىق ئاۋازغا ئېرىشىپ كەل دەپ تەلەپ قىلماقچى بولىدىكەنسىز، ئۇ چاغدا مەن پارلامېنتقا بىر قانۇن لايىھىسى سۇنۇپ پەۋقۇلئاددە جىددى ئىشلارنى ھەل قىلىش ئۈچۈن مېنى ۋەزىپىگە تەيىنلەڭلار دەپ تەلەپ قىلاي.“ ئۇ ھەقىقەتەنمۇ پارلامېنتنى بۇنداق بۇيرۇق چىقارتقۇزۇشقا مەجبۇرلاشقا كۈچى يېتەتتى. شۇنداق قىلسا مەسىلىمۇ ھەل بولىدۇ دەپ ئويلايتتى.277
ئەمما بۇنى ھىندېنبۇرگ ھەرگىز قوبۇل قىلالمايتتى. شۇڭا ئۇ ھىتلېردىن يەنە بىر قېتىم ئەسكەرلىك مەسئولىيىتى بىلەن تەلەپ قىلىپ، بۇ ئىشنى ئىككىسى ئارىسىدا ھەل قىلىپ پۈتتۈرۈشنى ئۈتۈنۈپ سورايدۇ. ھىندېنبۇرگ ئۇرۇش ۋاقتىدا ئۇلارنى بىرلىكتە تۇتۇپ كەلگەن ”كونا سەپداشلىق تۇيغۇلىرى“ نى ئىشقا سېلىپ ھىتلېرنى تەسىرلەندۈرۈشكە تىرىشىپ كۆرىدۇ. ”بۇ ئىشتا ھەر ئىككىمىزلا بىر-بىرىمىزگە ئازىراقتىن يول قويىدىغانلا بولساق، ئىككىمىز يەنىلا ئورتاق ھەمكارلىق ئاساسىدا ئىش قىلالايمىز دەپ ئىشىنىمەن.“ ھىتلېر پرىزدېنتنىڭ يېنىدىن ئايرىلىدۇ. ئۇ خۇددى بۇرۇنقىدەك قىلچىمۇ يول قويماي تۇرىۋالغان، ھىندېنبۇرگ بولسا مەن بۇ سابىق ئون بېشىنى تەسىرلەندۈرەلىدىم دەپ ئويلاپ مېيسنېرغا مۇنداق دەيدۇ: ”قارىغاندا بۇ ھىتلېر دېگەن ئادەم ئىش قائىدىلىرىنى ئاستا-ئاستا ئۆگۈنىۋالىدىغاندەكمۇ قىلىدۇ.“ ئەمما ھىتلېرنى باش مىنىستىرلىققا تەيىنلەش تەلەپلىرى ھىندېنبۇرگقا ھەر تەرەپتىن توختىماي كېلىپ تۇرغاچقا، ھىندېنبۇرگمۇ ئىككى كۈن كېيىن ھىتلېر بىلەن يەنە بىر قېتىم كۆرۈشۈش زۆرۈرلىكىنى ھېس قىلىدۇ. بۇ قېتىمقى كۆرۈشۈشكە ھىتلېر ئەستايىدىللىق بىلەن تەييارلانغان بىر پارچە بايانات بىلەن كېلىدۇ. بۇ باياناتتا، پارلامېنت تۈزۈمى ئوڭۇشسىزلىققا يولۇقتى؛ بۇ تۈزۈم خەلقنىڭ ئىرادىسىگە ۋەكىللىك قىلالماس ھالغا كەلدى؛ گېرمانىيىدە مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىلا كوممۇنىزمنى چەكلىيەلەيدۇ، شۇڭا ھىتلېرنى ھۆكۈمەت باش مىنىستىرلىكىگە تەيىنلىشى لازىم دەپ تەلەپ قىلىنغان ئىدى.
ھىندېنبۇرگ، پارلامېنتتا كۆپ سانلىقنى قولغا كەلتۈرۈش يولىنى ئاختۇرۇپ كۆر، شۇ چاغدىلا سېنى باش مىنىستىرلىككە تەيىنلىيەلىشىم مۇمكىن دەپ يەنە بىر قېتىم مەسلىھەت بېرىدۇ. ھىتلېر بۇ مەسلىھەتىگە ئۇنچە بەك قىزىقمايدۇ. بۇ قېتىمقى كۆرۈشۈش ئارانلا 10 مىنۇت داۋاملاشقان بولۇپ، سۆزلىشىش پرىزدېنتنىڭ ئەڭ مۇھىمى دوستلۇق دەپ تەكىتلىشى بىلەن ئاخىرلىشىدۇ.
شۇنىڭدىن كېيىنكى بىر قانچە كۈن جەريانىدا ھىتلېر بىلەن مېيسنېر ئۇزۇن يېزىلغان خەت ئارقىلىق پىكىر ئالماشتۇرىدۇ. ئەمما ھىتلېرنىڭ ئىزچىل تۈردە باش مىنىستىرلىققا تەيىنلىنىشنى چىڭ تۇرۇپ تەلەپ قىلىشى، ھەتتا پاپېنغا ئوخشاش تولۇق ھوقۇقلۇق باش مىنىستىرلىقنى تەلەپ قىلىپ تۇرىۋېلىشى، ئورتاق بىر كىلىشىمگە كېلىش تىرىشچانلىقلىرىنى نەتىجىسىز قىلىۋېتىدۇ. بۇنداق قاتمال ۋەزىيەت، تەسىر دائىرىسى كۈچلۈك بولغان بىر قىسىم سودا سانائەتچىلەر كاتىۋاشلىرىنىڭ دىققىتىنى قوزغايدۇ. شۇڭا ئۇلار بۇ ھەقتە ھىندېنبۇرگقا بىۋاستە بېسىم ئىشلىتىشكە كىرىشىدۇ. بۇ تۈردىكى كاتىۋاشلار ئەزەلدىن مىللىي سوتسىيالىزم پارتىيىسىگە ماددى جەھەتتە ياردەم قىلىپ كېلىۋاتقان كىشىلەر ئىدى. ئۇلار، ئەگەر مىللىي سوتسىيالىزم پارتىيىسى تەختكە چىققىدەك بولسا، ئۇلار ھۆكۈمەتنىڭ ئىقتىسادىي سىياسەتلىرىگە پايدىلىق تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن دەپ ئىشىنەتتى. مەسىلەن، ھىتلېر بىر ۋاقىتلاردا ئى. گ. فاربىنغا كاپالەت بېرىپ مۇنداق دېگەن ئىدى: ئۇنىڭ قۇرىدىغان ھۆكۈمىتى چوقۇم ئۇنىڭ سىنتېتىك كىرېسىن ئىشلەپچىقىرىشىنى قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن ئىدى. ھىتلېر، شۇ يىلىنىڭ باشلىرىدا ئىزچىل تۈردە ”دوست جەمئىيەت“ دەپ تونىلىۋاتقان كايسېرخوف بىرلەشمىسىدە سۆزلىگەن بىر قېتىملىق مەخپى نۇتقىدا، ئەگەر مەن باش مىنىستىر بولسام، بارلىق ئىشچىلار ئۇيۇشمىلىرى بىلەن قالغان پارتىيىلەرنى تارقىتىۋېتىمەن دەپ ۋەدە بەرگەن ئىدى.
نويابىرنىڭ ئاخىرىدا، 39 نەپەر داڭلىق سودا سانائەتچى (خىجالمار شاخت، سابىق باش مىنىستىر گۇنو ۋە شۇنىڭدەك كرۇپ، سېيمەنس، بوش، تايسېن، ۋۆرمان ۋە ۋۆگلېرغا ئوخشاش سانائەت كاتىۋاشلىرىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان) كاتىۋاشلار بىرلىشىپ ئىمزا يىغىپ پرىزدېنتقا خەت يېزىپ، ھىتلېرنى گېرمانىيە باش مىنىستىرلىقىغا تەيىنلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. بۇ تۈردىكى ئەمەلىيەتچان كىشىلەر ھىتلېرغا بولۇشۇپ ناتسىستلار ئۈچۈن دوغا چىقىدۇ. ئۇلار، ھىتلېرنىڭ سوتسىيالىزم دېگىنى بىر ئالدامچىلىق، ئەگەر ئۇ تەختكە چىقىپلا ئالىدىكەن، دەرھال كاپىتالىزمنىڭ قۇرالىغا ئايلىنىدۇ دەپ قەتئىي ئىشىنەتتى (ھىتلېر بۇ جەرياندا گېرمانىيە كارخانىچىلىرىدىن مەنپەئەتلىنىپ كېلىۋاتقان ئاساسلىق بىرسىمۇ ئەمەس ئىدى. ”ھەر تۈرلۈك قوللاشلاردىن كېيىن شۇنى ئېتراپ قىلىشىمىز كېرەككى، گېرمانىيە كارخانىچىلىرىنىڭ مالىيە ياردىمىنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى ئەسلىدە ناتسىستلارغا قارشى پائالىيەتلەر ئۈچۈن سەرىپ قىلىنغان“ دەپ يازىدۇ خ. ئا. تۇرنېر. ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ ئاساسلىق كىرىمى يەنىلا ئاساسەن پارتىيە بەدەل پۇلىدىنلا كېلەتتى — ئا. ھ. ئى).
پارلامېنت تۈزۈمىدىكى ھۆكۈمەتنىڭ ھەر قايسى ئورگانلىرى گېرمانىيىنى سىياسىي جەھەتتە ئىلگىرلىيەلمەي بىر ئىزدا توختاپ قېلىشىغا سەۋەپچى بولماقتا ئىدى. ھىندېنبۇرگ، قاتماللىق ئىچىگە چۈشۈپ قالغان بۇنداق ۋەزىيەت ئاستىدا پارلامېنت ئىچىدە ھەمكارلىق ئاساسىدا يېڭى كابېنت تەشكىل قىلىش ئىمكانى بولمايدىغانلىقىنى تونۇپ يېتىدۇ.278 ”مەن سېنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا ھەر دائىم تەييارمەن“ دەيدۇ ھىندېنبۇرگ ئاچچىق بىلەن مەركىزى پارتىيە رەئىسى پاپېنغا. پاپېنمۇ ئۆزىنى بىر چەتكە قويۇپ تۇرۇشى ئۈچۈن ھىندېنبۇرگنى رىغبەتلەندۈرىدۇ. ئۇنىڭ بۇ تۈر ئىپادىسى ھىندېنبۇرگنى خوش قىلىۋېتىدۇ. پاپېن ئۇنىڭغا مۇنداق دەيدۇ: ”ئەگەر مەن مەملىكەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى زاتلارنىڭ تېگىشلىك ئىشەنچىسىگە ئېرىشەلمىگەن بولسام، ئۆزەمنى گېرمانىيىنىڭ ئالدىغا قويىۋېلىپ تىركىشىپ تۇرىۋېلىشقا ھەرگىز ھەققىم يوق. شۇ سەۋەپتىن ئۆزەمدىن يەنىلا غۇرۇرلىنىمەن.“ ھىندېنبۇرگ، ھەر تەرەپتىن كەلگەن تەلەپلەر ئۇنى ئۈمىتسىزلەندۈرۈپ كېلىۋاتقاچقا، 1-دېكابىر كۈنى پاپېن بىلەن يېڭىدىن دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرلىكىگە تەيىنلەنگەن شلېيچېرنى ئىشخانىسىغا چاقىرتىدۇ. ئۇ ئىككىسى چۈشتىن كېيىن سائەت 6 دا يېتىپ كېلىپ، مېيسنېر ۋە ئوسكار ۋون ھىندېنبۇرگ ئىككىسى بىلەن بىر قاتاردا پىرىزدېنت ئۈستىلى ئەتراپىدا يېرىم دائىرە بولۇپ ئولتۇرۇشىدۇ. پاپېن سۆز ئېلىپ، ھىتلېر ھۆكۈمەت كابېنتىنىڭ باش مىنىستىرلىكىگە تەيىنلەنگىنىدىلا ئاندىن بارلىق مەسئولىيەتنى ئۈستىگە ئالىدىغانلىقىنى سۆزلەپ يۈرىدۇ. شۇڭا مەن، ئۇ چاققىچە كابىنىتىمنىڭ ۋاقىتلىق ھوقۇق يۈرگۈزۈپ تۇرۇشىنى تەلەپ قىلىمەن دەيدۇ. پاپېن، ئۆزىنىڭ پارلامېنتنىڭ قوللىشىغا ئېرىشەلمەيدىغانلىقىنى بىلگەچكە، پارلامېنتنى بىر مەزگىل تاقىۋېتىش زۆرۈرلىكىنى تەكىتلەيدۇ. بۇ جەريان پرىزدېنتنىڭ ئاساسى قانۇنغا خىلاپ ھەرىكەت قىلغانلىقىنى كۆرسىتىدىغان بىر جەريان بولۇپ ھېسابلىناتتى. ئەمما ۋەزىيەت بەكلا جىددىي بولغاچقا بۇنداق تەدبىر قوللىنىشتا يېتەرلىك باھانىلارمۇ بار ئىدى. ئەگەر ساقچى تەرەپ تەرتىپنى ساقلىيالمىغىدەك قىلسا، ئۇ ھالدا قۇرۇغلۇق ئارمىيىسى ئوتتۇرغا چىقىپ ۋەزىيەتنى تېزگىنلىشىگە توغرا كېلەتتى.
”مىلتىق ۋە نەيزە تەڭلەپ تۇرۇپ بەكلا كۆپ مەسىلىنى ھەل قىلالىشىمىز مۇمكىن. — دەيدۇ شلېيچېر رەھىمسىزلەرچە، — ئەمما سىزنىڭمۇ قىلالمايدىغان بىر ئىشىڭىز بار، سىزمۇ ئۇزۇنغىچە ئۇلارنىڭ ئۈستىگە چىقىۋالالمايسىز.“ بۇ دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرى، پاپېننىڭ بۇ پىلانىنىڭ كارغا كەلمەيدىغانلىقىنى ئېيتىپ، ئۆز پىلانىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ: مەن پاپېننىڭ ئورنىغا باش مىنىستىر بولسام بۇ مەسىلە ھەل بولۇپ كېتىدۇ دەيدۇ. يەنى شۇنداق قىلغاندا ناتسىستلا ئۆز ئىچىدە ئىككى تەرەپ بولۇپ پارچىلىنىپ كېتىشى مۇمكىن. شۇ چاغدا ئۇمۇ پارلامېنت ئىچىدە كۆپ سانلىق ئاۋازنى قولغا كەلتۈرەلىشى مۇمكىن دەيدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇ گرېگور ستراسسېر بىلەن بىر قاتاردا ئۇنىڭ بىر-ئىككى سادىق كىشىلىرىنى يېڭى كابىنتتا ۋەزىپىگە تەيىنلەش ئارقىلىق ناتسىستلار دېپوتاتلىرىنىڭ 60 نەپىرىنىڭ ئاۋازىنى قولغا كەلتۈرىۋېلىش مۇمكىنلىكىنى، سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسى بىلەن قالغان بۇرجۇئازىيە پارتىيىلىرىمۇ ئۇنى ھىمايە قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ.
بىر قانچە ھەپتىدىن بېرى پاپېن، شلېيچېرنىڭ ”بۇرۇنقى ۋاقىتلاردىكىدەك ئۇنداق سەمىمى، ئوچۇق كۆڭۈل مۇئامىلىدە بولماي كېلىۋاتقانلىقىنى“، ئۇلارنىڭ ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەت ”كۆرىنەرلىك دەرىجىدە سوغۇقلىشىپ كېتىۋاتقانلىقىنى“ ھېس قىلماقتا ئىدى. شۇنىڭغا قارىماي، بۇرۇن ئۇنى ۋەزىپىگە تەيىنلەش ئۈچۈن ياردەم قىلغان بۇ گېنېرالنىڭ يەنە كېلىپ ئۇنى ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلىشىنى تەلەپ قىلىشىدىن ھەيران بولۇپ داڭ قېتىپ تۇرۇپلا قالىدۇ. پاپېننىڭ يولغا قويۇپ كەلگەن سىياسەتلىرىنى شلېيچېر ئىزچىل تۈردە قوللاپ كەلگەن، ھەتتا بەزى سىياسەتلەرنى ئۇنىڭ ئۆزى ئوتتۇرغا قويغان ئىدى. پاپېن ئۈمىدسىزلىك ئىچىدە ئۆزىنى ئاقلاپ، دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرىنىڭ بەرگەن پىلانلىرى پرىزدېنتنىڭ ھۆكۈمەت بىلەن پارلامېنت مۇناسىۋىتىنىڭ ياخشىلىنىپ قېلىشىنى مەقسەد قىلىپ تۈزۈلگەن ئۇزۇن مۇددەتلىك بىر پىلان ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈپ باقىدۇ.
بۇ تۈر مۇزاكىرىلەر ئەتىگەندىن كەچكىچە ئىزچىل داۋام قىلىۋاتقاچقا، ھىندېنبۇرگ چارچاپ ھالىدىن كەتكىدەك بولۇپ كېتىدۇ. ئۇ بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي مۇنازىرە ئاخىرلاشقىچە تىك ئولتۇرۇپ چىقىدۇ. ئاندىن ئورنىدىن تۇرۇپ پاپېنغا مۇنداق دەيدۇ: ”باش مىنىستىر ئەپەندى، مەن سىزنى يېڭى ھۆكۈمەت قۇرۇش ئۈچۈن دەرھال مۇزاكىرە باشلىتىشىڭىزنى تەلەپ قىلىمەن. قۇرۇلىدىغان بۇ يېڭى ھۆكۈمەتكە سىزنىڭ پىلانىڭىز بويىچە ئىش قىلىشىنى بۇيرۇيمەن.“
بۇ گەپتىن شلېيچېر ھېچ نېمە ئۇقالماي ھاڭۋېقىپ ئولتۇرۇپ قالىدۇ. ئۇ پاپېن بىلەن بىرگە پرىزدېنت ئىشخانىسىدىن ئايرىلغان ۋاقتىدا، پاپېن ئۇنىڭغا ۋەزىپىسىدە يەنە بىر قانچە ئاي قېلىپ ئاساس قانۇننى تۈزىتىش ھەمدە پارلامېنت مۇقىملىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئىشىنى پۈتتۈرىۋېلىشنى تەكلىپ قىلىدۇ. ”شۇ چاغدا مەنمۇ ئىستىپا بەرسەم، سىزمۇ ھۆكۈمەتنى قولغا ئالسىڭىز، شۇنداق بولغاندا، سىزمۇ ئىش باشلىغان كۈندىن تارتىپلا خاتىرجەم ۋەزىپە ئادا قىلالايدىغان بولىسىز. قانداق دەيسىز؟“
شلېيچېر بۇ تەكلىپنى سوغۇققانلىق بىلەن بىر بىرلەپ رەت قىلىدۇ. ئاندىن خۇددى لۇتېرنىڭ ”ئېۋورمس يىغىنى“ دىن ئايرىلغان ۋاقتىدىكىدەك (1521-يىلى چاقىرىلغان ”ئېۋورمس يىغىنى“ دا مارتىن لۇتېر كاپىر دەپ ھۆكۈم قىلىنغان) ”ھەي راھىپ، ھەي راھىپ، سەن خەتەرلىك يول تاللىۋالدىڭ“ دەيدۇ.279
ئەتىسى چاقىرىلغان ئىچكى كابېنت يىغىنىدا بۇ مەسىلە بەكلا كۆڭۈلسىز ھەمدە ئاشكارە بىر مەسىلىگە ئايلىنىدۇ. پاپېن تۈنۈگۈن كەچتىكى پرىزدېنت سارىيىدا ئۆتكۈزۈلگەن مۇزاكىرە ئەھۋالىنى بىر قۇر تونۇشتۇرۇپ كېلىپ، شلېيچېرنىڭ ئىسمىنى ئاتاپ تۇرۇپ پىكىرىنى سورايدۇ. شلېيچېر ئورنىدىن تۇرۇپ، ئەگەر پاپېن رەھبەرلىكىدە يېڭى بىر ھۆكۈمەت قۇرۇلغىدەك بولسا پۈتۈن مەملىكەت دائىرىسىدە قالايماقانچىلىق پارتىلاپ چىقىشى مۇقەررەر؛ ئەگەر ئىچكى ئۇرۇش يۈز بېرىپ قالسا، ساقچىلار بىلەن قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىمۇ قانۇن تۈزۈم بىلەن تەرتىپ ئىنتىزامنى ساقلىيالماي قېلىشى مۇمكىن دەيدۇ. ئۇ يەنە بۇ ئىشلارنى بىر قۇر تەھلىل قىلغاندىن كېيىن، باش قۇماندانلىق شىتابدىكىلەر ساقچىلار بىلەن ئالاھىدە ۋەزىپە ئۆتەش قىسىملىرىغا ئوخشاش يەرلىك ناتسىستلارنىڭ سىڭىپ كىرىشى نەتىجىسىدە بۇلغىنىپ كەتكەن بولغاچقا، قۇرۇغلۇق ئارمىيىسى ھىتلېرنىڭ قوزغۇلىڭىنى باستۇرۇشقا ئامالسىز قېلىشى مۇمكىن دېگەن خۇلاسىغا كەلدى دەيدۇ.
ھېچ بىر مىنىستىر قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىنىڭ بۇ تۈردىكى پەرىزىگە قارىتا قارشى پىكىر بىلدۈرەلمەيدۇ. شۇڭا پاپېن دەرھال پرىزدېنت ئىشخانىسىغا قاراپ چاپىدۇ. ئالدىنقى كۈنلىرىدىكى كۈندىلىك ئىشلاردىن چارچاپ ھالى قالمىغان ھىندېنبۇرگ، بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي پاپېننىڭ قۇرساق كۆپۈكى قىلىپ دېگەن گەپلىرىنى ئاڭلايدۇ. ”قەدىرلىك پاپېن. — دەيدۇ ھىندېنبۇرگ، ئۇنىڭ ئاۋازىدىن بۇرۇنقى ئىشەنچىنىڭ قالمىغانلىقى بىلىنىپ تۇراتتى. — ئەگەر مەن مۇشۇ تاپتا پىكىرىمنى ئۆزگەرتسەم مېنى چوقۇم بەكلا پەسكەش بىرسى ئىكەن دەپ قارىشىڭ مۇمكىن. ئەمما مەن بەكلا قېرىپ كەتتىم. ئۆلۈم بوسۇغۇسىغا كېلىپ قالغان ئادەممەن. شۇڭا بۇنداق بىر ئىچكى ئۇرۇشنىڭ مەسئولىيىتىنى ئۈستۈمگە ئالالىغىدەك كۈچ-قۇۋۋەت مەندە يوق. ئامال يوق، تەڭرى ئاشقى، شۇ شلېيچېر دېگەن ئەپەندىنىڭ تەلەي سىناپ بېقىشىنى كۆرۈپ باقساق قانداق؟“ دەيدۇ.
ھىندېنبۇرگ ھاسسىسىغا تايانغىنىچە مىڭ تەستە ئورنىدىن تۇرۇپ سەندۈرۈلۈپ يۈرۈپ پاپېننىڭ ئالدىغا كېلىدۇ ۋە ئۇنىڭ قولىنى سىقىدۇ. بۇنىڭدىن پاپېن قاتتىق تەسىرلىنىدۇ. ئۇ، بوۋاينىڭ ئىككى كۆزىدىن مۇنچاقتەك ياش تامچىسىنىڭ تۆكۈلۈپ ئىككى مەڭىزىگە ئېقىپ چۈشىۋاتقانلىقىنى كۆرىدۇ. بىر قانچە سائەت ۋاقىت ئۆتكەندىن كېيىن، مارشال بىرسىدىن خەيرىلىشى خاتىرىسى سۈپىتىدە پاپېنغا بىر پارچە رەسىم ئىۋەرتىدۇ. رەسىم ئۈستىدە: ”مېنىڭ بىر سەبدىشىم بار بولدى!“ دېگەن سۆزلەر يېزىلغان ئىدى. بۇ سۆز ئەسلىدە داڭلىق بىر ھەربى مارشتىن ئېلىنغان بىر مىسراشىئېر ئىدى.
شلېيچېر پرىزدېنتنىڭ يېنىغا كىرىدۇ. پرىزدېنت ئۇنىڭغا يېڭى ھۆكۈمەت تەشكىللە دەپ بۇيرۇيدۇ. ئەمما شلېيچېر: ”مەن دېگەن سىزنىڭ ئېغىلىڭىزدىكى ئەڭ ئاخىرىدا جەڭگە سالىدىغان بىر ئايغىرمەن. شۇڭا مېنى ھازىرچە زايا قىلماي ساقلىشىڭىز كېرەك ئىدى“ دەپ نارازىلىق بىلدۈرىدۇ. ھىندېنبۇرگ ئەگەر بۇ ۋەزىپىنى قوبۇل قىلمساڭ مەن ئىستىپا بېرىمەن دەپ قورقۇتقاندىن كېيىنلا شلېيچېر تەيىنلەنگەن بۇ ۋەزىپىنى قوبۇل قىلىدۇ. ئۇ راستىنلا شۇنداق دېگەن ئىدى. بەلكىم دېگىنىدەك ئامالسىزلىقتىن بۇ ۋەزىپىنى قوبۇل قىلغاندۇ. ھىندىنبۇرگ شۇندىلا راھەت بىر نەپەس ئېلىپ كۈلۈمسىرىگىنىچە ئۇنى تەبرىكلەيدۇ. ئاندىن بۇ ئىش ئۈچۈنمۇ بىر باشقا بىرسىنىڭ سۆزىنى نەقىل كەلتۈرىدۇ. ئەمما بۇ قېتىم نەقىل كەلتۈرگىنى لاتىنچە بىر جۈملە ئىدى: ”بىر پۇتىمىز گۆرگە ساڭگىلىغان كىشىلەر سىزنى تەبرىكلەيمىز!“
شۇنداق قىلىپ، 1932- يىلى 2- دېكابىر كۈنى، كۇرت ۋون شلېيچېر 1890- يىلى بىسمارك ۋەزىپىگە ئولتۇرغىنىدىن بۈگۈنگىچە تۇنجى قېتىم بۇ ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن گېنېرال بولۇپ قالىدۇ. ئۇنىڭ بىرىنچى قىلغان ئىشى گرېگور ستراسسېرنى ئۆيىگە تەكلىپ قىلىپ (ئۇ ئىككىسى قايسى بىر چىش دوختۇرىنىڭ ئۆيىدە تونۇشۇپ قالغان ئىدى) ئورۇنباسار باش مىنىستېر ۋە قوشۇمچە پروسىيە شىتاتىنىڭ باش مىنىستىرىلىق ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئېلىشىنى تەكلىپ قىلىدۇ. بۇ تەكلىپ ستراسسېرنى ھەقىقەتەنمۇ بەكلا قىزىقتۇرىدۇ. شۇنداقتىمۇ ئۇ ھىتلېرغا سادىق بىرسى بولغاچقا، بۇ ھەقتە باشلىقىم بىلەن سۆزلىشىپ ئاندىن جاۋاب بەرمىسەم بولمايدۇ دەيدۇ. ئەمما ئۇ، فۈھرېرىنىڭ ئەتىراپى قاتتىق قورشاۋ ئاستىدا ئىكەنلىكىنى، بۇ قورشاۋغا ئالغان كىشىلەرنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك ئاخماق ساداقەتمەن ۋە تەخسىكەش كىشىلەر ئىكەنلىكىنى، ئەنە شۇنداق كىشىلەر فۈھرېرنى تېزگىنىدە تۇتۇپ كېلىۋاتقانلىقىنى، بۇ تۈر كىشىلەرنىڭ بۇ ئىشتىنمۇ ئاز-تۇلا خەۋەر تېپىپ قالغانلىقىنى بۇ يېڭى باش مىنىستېرغا تىنمايدۇ. تېخى يېقىندىلا ستراسسېر خاپا بولۇپ فرانكقا مۇندەپ دەرتلەنگەن ئىدى: ”ھىندېنبۇرگ دېگەن بۇ ئادەم ئىنتايىن ھۆرمەتلىك بىر بوۋاي. ئۇ ھەقىقەتەنمۇ چىن كۆڭلىدىن مېنى ھۆكۈمەت ئىچىدە ۋەزىپە ئۆتەپ بېرىشىمنى ئېيتقان. ئەمما لوھېڭگرىن-ھىتلېرنىڭ ئەتراپى بىر ئۇچۇم غەلىتى كۆرۈنۈشلۈك مەلئۇنلار تەرىپىدىن ئوراپ ئېلىغان. ھەي فرانك، مېنىڭچە بۇ ئىشنىڭ ئاقىۋىتى ياخشى بولمايدۇ: گيۆرىڭ دېگىنى رەھىمسىز ۋە شەخسىيەتچى بىر مەخلۇق، ئەگەر ئۇ بىرەر ۋەزىپىگە تەيىنلەنگىدەكلا بولىدىكەن، ئۇنىڭ گېرمانىيە ئىشلىرىغا باش قاتۇرىشى ناتايىن. گيوبېلس دېگىنى رەسمى بىر ئالۋاستى، ئىككى يۈزلىمىچى. رۆم دېگىنى رەسمىلا بىر توڭگۇز. مانا بۇلار فۈھرېرنىڭ پىشقەدەم مۇھاپىزەتچىلىرى. ئاھ، نېمە دېگەن قورقۇنۇشلۇق!“280
شلېيچېر-ستراسسېر ئىككىسىنىڭ مەخپى ئۇچرىشىشى پاپېن ئىشخانىسىدىكى كىشىلەر تەرىپىدىن سېزىلىپ قالىدۇ. ئۇلار بۇ خەۋەرنى بىر مۇخپىرغا ئاشىكارلىۋېتىدۇ. ئۇ مۇخپىر يەنە بۇ خەۋەرنى خانفىستايىنگىلغا يەتكۈزىدۇ، خانفىستايىنگىل بولسا بۇنىڭدىن ھىتلېرنى خەۋەردار قىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ، پاپېن، توغرىسى پاپېننىڭ سابىق خىزمەتچىلىرى شلېيچېر مەسىلىسىدە گەپ تارقىتىشقا باشلىغان ئىدى. ئەمما بۇ ئىشلاردىن ئەڭ ئاۋال زىيان تارتقۇچى كىشى ستراسسېر بولۇپ چىقىدۇ. ئۇ ئەسلىدە ھىتلېرغا بولغان ساداقىتىنى بۇزماي شلېيچېر بىلەن مۇناسىۋەت باغلاپ كېلىۋاتقان ئىدى. بۇ ئىشتا ئۇ پارتىيىنىڭ پارچىلىنىپ كېتىشىدىن ساقلىنىشنىڭ ئەڭ ياخشى ئۇسۇلى، بىرلەشمە ھۆكۈمەتكە قاتنىشىش بەدىلىگە بولسىمۇ دەرھال ھوقۇق ئۈستىگە چىقىش دەيدىغان تۇنۇشتا ئىدى.
ھىتلېر بولسا ستراسسېردىن خېلى بۇرۇنلا گۇمانلىنىپ يۈرگەن بولۇپ، ئۇنىڭ بۇنداق بىر گۇماندا قېلىشىغا گيوبېلس سەۋەپچى بولغان ئىدى. چۈشىنىشكە بولىدۇكى، ھىتلېر تەبىئى ھالدا بۇ ئىشنى خائىنلىق دەپ قارايدۇ. شۇنداقتىمۇ نىسبەتەن مۆتىدىل مەسلىھەتچىلىرى بولسا شلېيچېرنىڭ يېڭى تەكلىۋىنى ئويلىشىپ كۆرۈشنى تەشەببۇس قىلىدۇ. يەنى فۈھرېرنىڭ ئورۇنباسار باش مىنىستىرلىقنى ئۈستىگە ئېلىش تەرىپىدە ئىدى. 15-دىكابىر (ئەسلى ئېنگلىزچە ئارگېنالدا 5-دېكابىر — ئۇ. ت) كۈنى، پارتىيە كايسېرخوفتا بىر قېتىملىق رەھبىرى كادىرلار يىغىنى چاقىرغان بولۇپ، بوران-چاپقۇنلۇق ئۆتكەن بۇ يىغىندا ستراسسېر فۈھرېرىنى بۇ ۋەزىپىنى قوبۇل قىلىڭ دەپ چىڭ تۇرۇپ يالۋۇرىدۇ. ئەمما گيوبېلس بىلەن گيۆرىڭ ئىككىسى بۇنداق بىر سودىلىشىشقا قەتئىي قارشى چىقىدۇ. ھىتلېرمۇ بۇ ئىككىسىنىڭ پىكىرىگە قوشۇلىدۇ. ستراسسېر ئۇلارنى مۇنداق دەپ ئاگاھلاندۇرىدۇ: ئەگەر يېڭى ھۆكۈمەت مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ قوللىشىغا ئېرىشەلمىگىنىدە شلېيچېر پارلامېنتنى تارقىتىۋېتىش مۇمكىن. ئەمما ستراسسېرنىڭ ”خائىنلىق قىلىشى“ دىن قاتتىق رەنجىگەن ھىتلېر، بۇ مەسىلىنىڭ داۋاملىق تالاش-تارتىش قىلىنىشىنى رەت قىلىدۇ.
ئارىدىن ئىككى كۈن ئۆتۈپ، ستراسسېر كايسېرخوفتا ھىتلېر بىلەن يەنە بىر قېتىم كۆرۈشىدۇ. ھىتلېر بۇ قېتىمقى كۆرۈشۈشتە ستراسسېرنىڭ خائىنلىق ھەرىكىتىنى ئاشىكارە ئەيىپلەيدۇ. مەلۇماتلاردىن قارىغاندا، ستراسسېر جاۋابەن مۇنداق دېگەن: ”ھىتلېر ئەپەندىم، ئەگەر يۈز ئۆرۈشنى تىلغا ئېلىشقا توغرا كەلسە، مەن ھەر قانداق بىر گەپ توشۇغۇچىلاردىن ئاشۇرىۋەتكەن يېرىم يوق. مېنىڭ لايىھەم پارتىيىنىڭ تېخىمۇ بەتەر خاراپ بولىشىغا يول قويۇش ئەمەس بەلكى ئۇنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى مەقسەت قىلىدۇ.“ ئۇ قاتتىق ئاچچىغلانغانلىقىدىن نېمە دېيىشىنى بىلەلمەي يىغىننى تاشلاپ چىقىپ تاكسىلىق ئېكسسېلسىيور مېھمان كۈتۈشكە قايتىپ كېتىدۇ. ستراسسېر ياتىقىغا كىرىپمۇ ئاچچىقىنى بېسىۋالالماي يالغۇز ئولتۇرۇپ كېتىدۇ. ئەتىسى، يەنى 8-دېكابىردا ھىتلېرغا بىر پارچە خەت يېزىپ، فۈھرېرىم ماڭا بولغان ئىشەنچىنى يوقۇتۇپتۇ. بۇنداق بىر ئەھۋالدا پارتىيە ئىچىدىكى بارلىق ۋەزىپىلىرىمدىن ئىستىپا بېرىشتىن باشقا چارەم قالمىدى دەپ بىلدۈرىدۇ. ئۇ خېتىدە، ئاشكارە يۈز ئۆرۈش تەشەببۇسىدا بولماي، پارتىيىنىڭ بارلىق كادىرلىرىنى ئۆز ئورنىدا چىڭ تۇرۇپ ۋەزىپىسىنى ئورۇندۇشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ستراسسېر بۇ خېتىنى ئۆزى بىۋاستە ھىتلېرگە تاپشۇرۇشنى ئەپ كۆرمەي پوچتىدىن ئىۋەرتىۋېتىدۇ. ئاندىن ياتىقىدا ھىتلېردىن تېلېفون كېلىشىنى كۈتۈپ ئولتۇرىدۇ.
گيوبېلىسنىڭ دېيىشىدىن قارىغاندا، بۇ خەت كايسېرخوف ئۈستىگە بومبا چۈشكەندەك كۈچلۈك تەسىر پەيدا قىلىۋەتكەن. ھىتلېرمۇ بۇنىڭدىن قاتتىق چۈچۈپ بىر مەزگىل نېمە قىلارىنى بىلەلمەي قالغان. يەنە بىر تەرەپتىن ستراسسېرغا تېلېفون بېرىپ ئۇنىڭغا يالۋۇرۇشقىمۇ كۆڭلى ئۇنىمايدۇ. ئېنىقكى، ستراسسېر يارىشىپ قېلىش يولىنى ئوچۇق ئوتتۇرغا قويغان ئىدى. شۇنداقتىمۇ ئۇ پارلامېنتتىكى بىر كىشىلىك ئورنىنى بوشىتىپ بېرىش ياكى پارتىيە ئەزالىقىدىن ۋاز كېچىشنى پەقەتلا خالىمىغان ئىدى. كايسېرخوفتىن بىرەر خەۋەر كەلمىگەچكە، ستراسسېر نەرسە-كېرەكلىرىنى يىغىشتۇرۇپ پويىز ئىستانسىسىغا قاراپ يۈرۈپ كېتىدۇ. ئۇ يەردە يېقىنلىرى بىلەن بىرگە بىر ئاز پىۋا ئىچكەندىن كېيىن كېچىلىك پويىزغا ئولتۇرۇپ ميۇنخېنغا قاراپ يولغا چىقىدۇ.
شۇ كۈنى ئاخشىمى ھىتلېر گيوبېلسنىڭ ئۆيىدە بولىدۇ. ”بىز خوشال بولىمىز دەپمۇ بولالمىغان ئىدۇق. — دەپ يازىدۇ گيوبېلس كۈندىلىك خاتىرىسىگە، — ھەممىمىزنىڭلا كۆڭلى يېرىم ئىدى. بۇرۇن قىلغان ئىشلىرىمىزنىڭ ھەممىسى توزۇپ كېتىپ پارتىيىمىز پارچىلىنىپ چېچىلىشقا باشلىغانلىقى بۇكۆڭۈلسىزلىكنىڭ ئاساسلىق سەۋىبى ئىدى.“ تۈن يېرىمىدىن ئېشىپ سائەت ئىككى بولغاندا لېيدىن تېلېفون كېلىپ، پارتىيە ئىچىدىكى كىشىلەر ئارىسىدا كۆرۈنەرلىك تەۋرىنىش ۋە خاتىرجەمسىزلىكلەر كۆرۈلمەكتە دەپ خەۋەر قىلىدۇ. شۇڭا ئۇ فۈھرېرنى دەرھال كايسېرخوفقا قايتىپ كېلىشكە ئۈندىسەڭ دەپ ئۆتۈنىدۇ. ھىتلېرمۇ دەرھال ئۇ يەرگە يېتىپ بارىدۇ. ئەمما ئەتىگەنلىك گېزىتلارنىڭ يېتىپ كېلىشى بىلەن تەڭ، پارتىيە ئىچىدە خۇددى قازان قاينىغاندەك پات-پاراقچىلىق بولۇپ كېتىدۇ.281 يەنى، گېزىتلاردا ستراسسېرنىڭ ئىستىپا بەرگەنلىكى ھەققىدە سەرلەۋھەلىك خەۋەرلەر بېسىلغان ئىدى! ھىتلېر، بۇ خەۋەرنى چوقۇم ستراسسېرنىڭ ئۆزى ”يەھۇدىي گېزىتلىرى“ غا ئاشىكارىلىۋەتكەن دەپ ئىشىنەتتى. ئۇ غەزەپلەنگەنلىكىدىن كېكەچلەپ، گرېگور ”غەلىبە قىلىشقا بەش مىنۇت قالغاندا بىزنى كەينىمىزدىن پىچاقلىدى“ دەپ قايناپ، كۆڭلى يېرىم، كۆزىدىن ياش تۆككىنىچە ئولتۇرۇپ كېتىدۇ.
”بۇنداق بىر رەزىللىك بىزنىڭ بېشىمىزغا كەلگىنىنى قارىمامدىغان. — دەيدۇ خاتىرىسىدە گيوبېلس، — بۇ بىر خائىنلىق! خائىنلىق، خائىنلىق قىلىش! … فۈھرېرىمىز نەچچە سائەتلەپ مېھمان كۈتۈشتىكى ياتاقتا تىنماي ئالدى-كەينىگە مېڭىپ چىقتى! … بىر قېتىم، ئۇ مېڭىشتىن توختاپ، 'ئەگەر پارتىيە پارچىلىنىپ كەتكىدەك بولىدىكەن، مەن 3 مىنۇت ئىچىدە ئۆزەمنى ئېتىۋېلىپ پۈتۈن ئىشلىرىمغا خاتىمە بېرىمەن!' دەپ قايناپ كەتتى.“
كېيىن، بىرسى ئوتتۇرغا چىقىپ، ئىش بۇ يەرگە كەلگەنىكەن، بىزنىڭ قىلىدىغان ئەڭ ئاقىلانە ئىشىمىز ستراسسېرنى تېپىپ كېلىپ بۇ جىدەلنى ئاخىرلاشتۇرۇش بولىشى كېرەك دېگەن تەكلىپنى بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ھىتلېر شوپۇرى شرېكقا ”ھەر قانداق بەدەل تۈلەپ بولسىمۇ“ دەرھال ستراسسېرنى تېپىپ كەل دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. ئەمما بۇ چاغدا ستراسسېر ميۇنخېندىكى ئۆيىگە كىرىپ بولغان ئىدى. ستراسسېر ئالدىراش نەرسە-كېرەكلىرىنى يىغىشتۇرۇپ دەم ئېلىش ئۈچۈن ئىتالىيىگە قاراپ يولغا چىقىش تەييارلىقىغا كىرىشكەن ئىدى. دەل شۇ ئەسنادا بىر دوستى ئۇنى يوقلاپ كېلىدۇ. ئۇ دوستىغا قەتئى قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: ”مەن دېگەن پارتىيىمىز تەرىپىدىن ئۈستۈمدىن ئۆلۈم پەرمانى چىقىرىلغان ئادەممەن.“ شۇڭا ئۇ بۇ يېقىن دوستىغا بۇندىن كېيىن مېنىڭ ئۆيۈمگە كېلىپ يۈرمىگىن، ”ھەر قانداق بىر ۋەقە يۈز بېرىشىدىن قەتئى نەزەر بۇ دېگەنلىرىمنى قەتئى ئۇنۇتما: بۈگۈندىن ئېتىبارەن، گېرمانىيە بىر ئاۋسترىيىلىكنىڭ قولىغا چۈشۈپ كەتتى دەۋەر. بۇ ئاۋسترىيىلىك ئادەم، قېپقىزىل تۇغما يالغانچى، ئۇ ئارمىيىدە ئوفىتسېر بولۇپ قان كۆرگەن بەكلا رەھىمسىز، غەلىتە مىجەزلىك بىر مەخلۇق. شۇنداق دەپ كېسىپ ئېيتالايمەنكى، ئىشنىڭ ئەڭ يامان تەرىپى، ئۇ بىر ئادەم قېلىپىغا پۈركىنىۋالغان ئالۋاستى.“ ئىچكى قىسىمدىكى كىشىلەر ئارىسىدا ستراسسېر بۇنداق تىللار بىلەن ھىتلېرنى قارىلايدىغان ئىككىنچى كىشى ئىدى. شۇنىڭغا قارىماي، ستراسسېر فۈھرېرىنى يەنىلا ھۆرمەت قىلاتتى. بۇندىن سەل ئاۋال، ئۇ روزېنبېرگكە مۇنداق دېگەن: ”مېنىڭ ھاياتىم ھىتلېرغا بېغىشلانغان، مەن ئۇنىڭ ئۈچۈن كۈرەش قىلىمەن؛ كۈنلەرنىڭ بىرىدە ئۇنىڭ سادىق ئادىمى قاتارىدا گۆرگە كىرىشنى ئۈمىد قىلىمەن.“
شۇ كۈنى، پارتىيىنىڭ رەھبىرى كادىرلىرى بىلەن يەرلىك كادىرلىرى پارلامېنت باشلىقىنىڭ ئىشخانىسىغا يىغىلىپ ستراسسېرنى تەنقىت قىلىشىدۇ. ھىتلېر يەنىلا ھاياجىنىنى بېسىۋالالماي ياش ئېقىتىپ تۇرۇپ، ستراسسېرنىڭ يۈز ئۆرىگەنلىكىدىن بەكلا ھەيران ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ. گيوبېلسنىڭ دېيىشىچە، يىغىن قاتناشقۇچىلىرى ”ئۆزلىكىدىن فۈھرېرنى تەبرىكلىشىپ، بىر-بىرلەپ بېرىپ ئۇنىڭ قولىنى سىققان. شۇنىڭدەك ھەر قانداق بىر ۋەقە يۈز بېرىشىدىن قەتئى نەزەر، بۇ ئۇلۇغ غايىسىدىن يانماي ئۇنىڭ بىلەن بىرگە ئاخىرغىچە كۈرەش قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈرۈشكەن. نەتىجىدە ستراسسېر پۈتۈنلەي يېتىم ھالغا چۈشۈرۈلۈپ، بىر موردىدىن پەرقى يوق بىرسىگە ئايلىنىپ قالغان.“
ئەسلىدە ستراسسېرنىڭ بۇ تۈر ھاياجان ئىچىدە قىلغان ھەرىكىتىنى ھەرگىز خائىنلىق قىلىش دەپ قاراشقا بولمايتتى. ئۇنىڭ بىردىن-بىر مەقسىدى فۈھرېرىنى گيوبېلسقا ئوخشاش كىشىلەرنىڭ چاڭگىلىدىن قۇتقۇزۇپ چىقىشلا ئىدى. ئۇ ھېچ قانداق بىر تەرەپكە ۋەكىللىك قىلمايتتى. شۇنىڭدەك ستراسسېرغا سادىق مۇھىم ئورۇندىكى پارتىيىلىكلەرمۇ ئۇنىڭ بىلەن بىرلىكتە ئۇنۇتۇلۇپ كەتكەن بىر ئىشمۇ يوق. شۇڭا ئۇنى دەپ پارتىيە ئىچىدە تازىلاش ئېلىپ بېرىشنىڭمۇ ھاجىتى يوق ئىدى. ھىتلېر: ستراسسېر كېسەللىك سەۋەبىدىن ئۈچ ھەپتىلىك دەم ئېلىشقا ئايرىلدى. بۇ ئىشنى تەشكىلىمى تەستىقلىغان دەپ ئېلان قىلىدۇ. شۇنداقتىمۇ، پارتىيە ئەزالىرى فۈھرېرنىڭ ستراسسېرغا ئىشەنمەس ھالغا كەلگەنلىكىدىن خەۋەر تېپىپ، ھەممەيلەن ستراسسېرغا ئىشەنمەس بولىدۇ.
ئىشلا بۇ شەكىلدە بىر تەرەپ بولشىغا قارىماي، ھىتلېر يەنىلا بۇ شاھزادىسىنىڭ ئېزىپ كەتكەنلىكىدىن بەكلا كۆڭلى يېرىم ئىدى. شۇڭا ئۇ پۈتۈن كۈچى بىلەن ستراسسېرنى ئەقلىدىن چىقىرىۋېتىشكە تىرىشىدۇ. دېكابىرنىڭ ئوتتۇرلىرىدا، ھىتلېر ئۇزۇن بىر دوكلات خاتىرسى ئېلان قىلىپ، ستراسسېرنىڭ ھوقۇقلىرىنى تۆۋەنگە تارقىتىۋەتكەنلىكىنى ئۇختۇرىدۇ. شۇندىن كېيىن، ھىتلېر پارتىيە ئىچىدە بىرەرسىنىڭ بۇنچە چوڭ ھوقۇقنى قولغا كىرگۈزىۋېلىشىغا ھەرگىز يول قويمايدىغان بولىدۇ. ستراسسېرنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسىم ۋەزىپىلىرى ھېسنىڭ قولىغا ئۆتۈپ كېتىدۇ. چۇنكى ھېس ”ئاساسى ئىدىيىسى بىلەن مەقسىدىنى (ھىتلېرنىڭ ئىدىيىسىنى دېمەكچى) ئەڭ پىششىق بىلىدىغان بىرسى ھېسابلىناتتى.“282
گەرچە فۈھرېر پارتىيىنىڭ تېزگىنىنى قايتىدىن قولىغا ئالغان بولسىمۇ، كەڭ پارتىيە ئەزالىرى يەنىلا خاتىرجەم بولالمايدۇ، روھى ھالىتىمۇ بەكلا تۆۋەنلەپ كېتىدۇ. شۇڭا ئۇلارنىڭ سىياسىي ئىستىقبالغا بولغان ئۈمىدلىرى سوۋۇشقا باشلىغان ئىدى. گيوبېلس، ”ھۇجۇمچىلار ئەترىتى بىلەن پارتىيە كادىرلىرىنى ئېنىق بىر يۆلۈنۈشتە تۇتۇش بەكلا قىيىنلىشىپ كەتتى“ دەپ يازىدۇ 15-دېكابىردىكى كۈندىلىك خاتىرىسىگە. 24-دېكابىردىكى خاتىرسىگە يەنە مۇنۇلارنى يازىدۇ: ”يالغۇز ئولتۇرۇپ بولغان ئىشلارنى ئويلاپ غەم قىلىشقا باشلىدىم. جاپا مۇشەققەتلىك ئۆتكەن كۈنلەر، قاپقاراڭغۇ كېلەچەك. ئۈمىتسىزلىك، قورقۇنۇشلۇق يالغۇزلۇق مېنى قىينىماقتا. بارلىق ئۈمىدلەر، بارلىق پۇرسەتلەر پۈتۈنلەي يوقالدى.“
ھىتلېرمۇ خۇددى شۇنىڭدەك كۆڭلى يېرىم ئەھۋلدا ئىدى. ئۇنىڭ مەيۈسلىك روھى ھالىتى، شۆبىھسىزكى، يەنە شۇ ئارچا بايرىمى ۋاقتى كەلگەن كۈنلەردىكى بۇرۇختۇرمىلىقتىن تېخىمۇ كۈچىيىپ كېتىدۇ (كېيىنكى ۋاقىتلاردا، ئۇ خىزمەتچىسىگە مۇنداق دېگەن: ئۇ زادىلا ئۆزىنى ئوڭشىۋالالماي قالغاچقا، ئارچا بايرىمى ئۈچۈن ئۆي بىزەشكىمۇ قولى بارماس بولۇپ قالغان. ھىتلېر، ئاپام دەل مۇشۇنداق ئارچا بايرىمى ئاخشىمى چىراقلار بىلەن بىزەلگەن ئارچا دەرىخى تۈۋىدە يېتىپ جان ئۈزدى دېگەن). ”بارلىق ئۈمىدلىرىم غايىپ بولدى. — دەيدۇ ۋاگنېر خانىمغا ئارچا بايرىمى ئۈچۈن ئېۋەرتكەن سوغىتىغا رەخمەت ئېيتىپ يازغان خېتىدە، — ئويلىغانلىرىمنىڭ ھېچقايسىنى ئىشقا ئاشۇرالمىدىم. ئەندى مەندە ھېچقانداق بىر ئۈمىد قالمىدى، دۈشمەنلىرىم بەكلا كۈچلۈك چىقتى. ئەگەر مەن بارلىق نەرسىلىرىمدىن مەھرۇم بولغانلىقىمنى ھېس قىلغان ۋاقتىمدا نېمە قىلىدىغانلىقىمنى سىز ياخشى بىلىسىز. مەن ئەزەلدىن شۇنداق قىلىشقا غەيرەت قىلىمەن دەپ ئويلاپ كەلگەنمەن. مەغلوبىيەت، بۇنىڭغا مەن ھەرگىزمۇ بەرداشلىق بېرەلمەيمەن. ئۇنداق بىر ئەھۋالدا بىر پاي ئوق بىلەن ھاياتىمنى ئاخىرلاشتۇرىمەن دېگەن ۋەدەمنى ئىجرا قىلىشتىن قەتئى يانمايمەن.“
ئۇنىڭ دۈشمەنلىرى ھىتلېر ئۆزىنى ئالداپ يۈرىدۇ، مانا ئەندى ئۆزىنىڭ سىياسىي ئۆلۈمىنى تەنتەنە قىلىپ تەبىرىكلىمەكتە دەپ قارىشاتتى. ”ھىتلېر تۈگەشتى. ئەندى ئۇ، بىر كۈشكۈرتكۈچى سۈپىتىدە ياكى ئىنتايىن كۈچلۈك ئىلگىرلەش غەيرىتىگە ئىگە ئازسانلىقلار داھىسى سۈپىتىدە ئەمەس بەلكى مۇستەبىت بولۇش ئېھتىمالى بولغان بىرسى سۈپىتىدە تۈگەشتى. — دەپ يازىدۇ ۋىللىيام بۇللىت پرىزدېنت بولۇپ سايلانغان فرانكلىن روزېۋېلتقا ئىۋەرتكەن 11 بەتلىك ئۇزۇن دوكلاتىدا، — ھىتلېرنىڭ تەسىرى تېزلىكتە ئاجىزلاشماقتا. ھۆكۈمەتمۇ ئەندى ناتسىستلار ھەرىكىتىنىڭ تەرەققىياتىدىن ئەنسىرىمەيدىغان بولدى.“
مۈللېرن-شۆنخاۋسېننىڭ دېيىشىدىن قارىغاندا، دەل شۇ كۈنلەردە ھىتلېر يەنە بىر قېتىم خانۇسسېنغا پال باقتۇرغانمىش. بۇ مەشھۇر يۇلتۇز پالچىسى ئۇنىڭغا بىر قېتىم پال سېلىپ بەكلا توغرا تاپالىغان ئىدى. ئۇ پال سېلىپ كېلىپ، گەرچە ھىتلېرنىڭ يۇلتۇزى يېقىن كەلگۈسىدە ئۇنىڭغا پايدىلىق ھالەتكە كېلىدىغاندەك قىلسىمۇ، ھوقۇقنى قولغا كەلتۈرۈش جەريانىدا نۇرغۇن توسالغۇلارغا دۈچ كېلەرمىش. خەۋەرلەردىن قارىغاندا، خانۇسسېن، ھىتلېرغا پەقەت بىرلا نەرسە ئۇنىڭ بۇ قىيىنچىلىقتىن قۇتۇلۇشىغا ياردەم بېرەلىشى مۇمكىنمىش؛ ئۇ نەرسە يىلتىزى ئادەم شەكلىدىكى ماندراكگۈل بولۇپ، بۇ گۈل ھىتلېر تۇغۇلغان كىچىك شەھەردىكى بىر قاسساپنىڭ بېغىدا ئۆسىدىكەن؛ ئۇ گۈلنى تولۇنئاي كېچىسىدىلا تاپقىلى بولارمىش؛ خانۇسېن جاسارەت كۆرسىتىپ بۇ ئاجايىپ ۋەزىپىنى ئورۇنداشنى ئۆز ئۈسىگە ئالغان. ئېيتىشلاردىن قارىغاندا، ئۇ 1933-يىلى يېڭى يىل بايرام كۈنىسى يوقۇرى سالسبېرگنىڭ ۋاشىنفېلد زالىغا قايتىپ كېلىپ ھىتلېر بىلەن كۆرۈشكەنمىش. تەبرىكلەش مۇراسىمىدا ئۇ ئەكەلگەن ماندراگۈلىنى بىر قانچە مىسرا قوشاق قوشۇپ ھىتلېرغا سۇنغان. بۇقوشاقتا، ھىتلېرنىڭ 30-يانىۋار كۈنىدىن باشلاپ تەختكە چىقىپ ھوقۇق يۈرگۈزىدىغانلىقى ئالدىن كۆرسىتىلگەنمىش. بۇ قوشاق تۈۋەندىكىدەك ئىدى:
غايە يولى تولۇق ئېچىلمىدى،
مۇۋاپىق ياردەمچىلەر يىغىلىپ بولمىدى،
بۇ يول ئۈچ كۈن ئىچىدە ئۈچ دۆلەتتە،
بانكا ئارقىلىق، ھەممە يۈرۈشۈپ كېتىدۇ!
ئاينىڭ ئاخىرقى كۈنى،
جاناب مەقسىدىگە يېتىدۇ _ جانابنىڭ بۇرۇلۇش نوقتىسى بولىدۇ،
بۇ يولدا سۇمرۇغنىڭ يولى ئەمەس،
چۈمۆلە يولى بولىدۇ!
سوغۇق شامالدا يوپۇرماقلار شىلدىرلايدۇ،
تۆكۈلگەن غازاڭلار ئۇچۇشىدۇ،
دەل-دەرەخلەر غۇلاپ،
شاخلىرى قاراسلاپ سۇنىدۇ!283
ئەگەر ھىتلېرنى بۇ ئالدىن پەرەزگە ئىشەنگەن دېيىشكە توغرا كەلسىمۇ، — بۇ خەۋەر گېزىتقا بېسىلىپ قاتتىق مازاق قىلىنغان — بۇنداق بىر ئىشقا ئەستايىدىللىق بىلەن مۇئامىلىدە بولمىغان بىرلا داڭلىق ياۋروپالىق ئۇ ئەمەس ئىدى. يۇلتۇز پالچىسى لوئىس گاۋرىك، رىم پاپىسى ئونىنچى لىئوغا (ئىنگلىزچىدىن تەرجىمىدە 5- بولۇپ قالغان — ئۇ. ت) سەن چوقۇم پاپىلىق تەختىگە چىقالايسەن دەپ ئېيتقانىكەن. نوستراداممۇ (نوسترادام — بۇندىن 4 ئەسىر بۇرۇنقى ياۋروپانىڭ داڭلىق پالچىسى. ئۇنىڭ تۆت مىسىرالىق شىئىردىن تۈزۈلگەن مىڭ كوپلىتتەك تاپقاقلىق كىتابىدىكى بەزى مىسرالارغا قاراپ ناپالىئون، ھىتلېر، ھەتتا نىيۇيورك 11-سىنتەبىر قوش كېزەك بىنا ۋەقەسىگىچە بولغان داڭلىق كىشى ۋە ۋەقەلەرنى ئالدىن مۆلچەرلىيەلىگەن دېيىشىدۇ. ئۇ يەنە 2012.12.21 كۈنى ئاخىرزامانغا ئوخشاپ كېتىدىغان بىر بالايى-ئاپەت بولىشىنىمۇ ئالدىن مۆلچەرلىگەن دەپ قارىلىدۇ. ئەمما ئۇنىڭ تۆتلۇك مىسىرالىرى ئارىسىدا يۇرتىمىزغا ماس كەلگىدەك بىرەر گەپ تاپقىلى بولمايدىكەن! — ئۇ. ت) بىرىنچى ھېينىنىڭ ئۆلىدىغان ۋاقتىنى توپ-توغرا تېپىپ چىققان ئىكەن. بەزى گەپلەرگە قارىغاندا، پيېر لې كلېركمۇ ناپالىئونغا چوقۇم ئىمپىراتور بولىسەن دەپ ئېيتقانىكەن. نېمىلا بولسا بولسۇن، خانۇسسېننىڭ بۇ ئالدىن پەرەز قىلىپ توقىغان قوشىقىنىڭ 3- ۋە 4-مىسىرالىرى ھىتلېرنى قاتتىق ھەيران قالدۇرىۋەتكەن بولىشى مۇمكىن. چۇنكى ئۇ تېخى يېڭىلا ئۈچ كۈن ئىچىدە سابىق باش مىنىستىر ۋون پاپېن بىلەن مەخپى كۆرۈشۈش تەكلىۋىنى تاپشۇرىۋالغان بولۇپ، كۆرۈشۈش ئورنى ئۈچۈن بانكېر بارون كۇرت ۋون شرۆدېرنىڭ ئۆيى بېكىتىلگەن ئىدى. بۇ شرۆدېر دېگەن ئادەم، ھىندېنبۇرگتىن ھىتلېرنى باش مىنىستىرلىققا تەيىنلەشنى تەلەپ قىلغان 39 نەپەر كىشىدىن بىرسى ئىدى. بۇ ئالدىن پەرەز شۇنچىلىك ئېنىق ئوتتۇرغا چىققانلىقىنىڭ مەنتىقىلىق چۈشەندۈرۈلۈشى ئۈچۈن، خانۇسېننى، خۇددى ئۇنىڭ بۇرۇنقى كەسىپداشلىرىغا ئوخشاش، ھەقىقەتەنمۇ ئەقىللىق ئالدامچى، دېيىشلا قالىدۇ. ئۇنىڭ ئالدىن ئېيتىشى چوقۇم بەكلا ئىشەنچىلىك مەنبەدىن بۇ خەۋەرنى قولغا كەلتۈرۈپ، شۇ ئاساستا پال باققان دېيىشلا مۇمكىن. شۇنىڭغا دېىققەت قىلىش كېرەككى، بۇ يەردە بانكا ئارقىلىق دېگىنى ”Durchdie Bank“ سۆزىنىڭ تەرجىمىسى بولۇپ، بۇ يەنە ”ئومۇمىيۈزلۈك“ دېگەننىمۇ بىلدۈرىدىغان بىر ئىدىئوم. بۇ سۆزنى ”بارلىق ئىشلار تەلتۈكۈس ئۆزگىرىدۇ“ دەپ چۈشىنىشكىمۇ بولىدۇ. بەلكىم، قاقۋاش خانۇسېن بىر قانچە خىل ئېھتىماللىقنى چىقىرىش مەقسىتىدە بۇ خىل مۇجمەل ئىدىئومدىن مەخسۇس پايدىلانغان بولىشىمۇ مۇمكىن.
شۇ كۈنى ئاخشىمى، ھىتلېر ميۇنخېندا ”شىئېر كەچلىكى“ گە قاتنىشىدۇ. ئۇنىڭ بىلەن بىرگە ھېس ئەر-خوتۇن ھەمدە ئېۋا براۋنمۇ بىرگە ھەمرا بولۇپ كەلگەن ئىدى. ئۇ يەردىن چىقىپ ئۇلار خانفىستايىنگىلنىڭ ئۆيىدە قەھۋە ئىچىشىدۇ. ”ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ بەكلا مۇلايىم يېقىملىق. — دەپ يازىدۇ خانفستانگىل، — بۇ كېچە بىزگە 20-يىللاردا تۇنجى قېتىم كۆرۈشكەن ۋاقتلىرىمىزدىكى مەنزىرىنى ئەسلەتتى. ئۇ ئاخشىمىقى ئوركىستىر درىژورلىقىنى خانس كناپپېرتشبۇش ئۈستىگە ئالغان ئىدى. ھىتلېر ئۇنداق توننى ۋە ئۇ تۈردىكى چۈشەندۈرۈشنى ياخشى كۆرمەيدىغانلىقى ئۈچۈن تىنماي تالىشىپ باھالاپ ئولتۇردى. ئۇنىڭ باھالىشىنى ھەقىقەتەنمۇ يامان ئەمەس بىر باھا دېيىشكە بولاتتى. نۇرغۇن قىسىملىرىنى غىڭشىپ دوراپ بېرەلەيتتى ياكى ئىسقىرتىپ بېرەلەيتتى. تەبىكى سۆزلىرىنىمۇ سۇدەك يادقا بىلەتتى. شۇڭا ئۇ، شىئېرنىڭ مەنىسىنىمۇ چۈشەندۈرۈپ بېرەلەيتتى.“ فۈھرېر قىزىقچىلىق قىلىپ بۇرۇنقى كۈنلەرنى ئەسلەيدۇ. كېيىن، تىياتىرخانىدىن ئايرىلىشتىن ئاۋال سۆز قالدۇرۇش دەپتىرىگە ئىمزا قويۇپ، ئاستىغا ئېنىق قىلىپ ئاي-كۈنىنى قوشۇپ قويىدۇ. ئاندىن ئۇ بېشىنى كۆتۈرۈپ خانفىستايىنگىلغا قارىغىنىچە ھاياجانىنى ئاران بېسىپ: ”بۇ يىل بىزنىڭ يىلىمىز بولىدۇ. بۇ ھەقتە ساڭا خەت ئارقىلىق تەپسىلى چۈشەندۈرۈش بېرىمەن!“ دەيدۇ.
7
ھىتلېر بەلگىلەنگەن 4-يانىۋاردا كولوگندىكى بارون ۋون شرۆدېرنىڭ ئۆيىدە پاپېن بىلەن كۆرۈشىدۇ. بۇ كۆرۈشۈش مەخپى بىر ئۇچۇرۇشۇش بولىدىغانلىقى پىلانلىنىپ ھەر قايسى تەرەپلەر كۆرۈشۈشتىن بۇرۇن شۇنچە ئەستايىدىل پىلانلاشقان بولسىمۇ خەۋىرى يەنىلا تارقىلىپ كېتىدۇ. شۇ كۈنى، بېرلىن گېزىتلىرىدىن بىرىنىڭ مۇخپىرى (بۇ مۇخپىر ھىتلېرنىڭ بىر مۇھاپىزەتچىسىنى پۇل بېرىپ قولغا چۈشىرىۋالغان)، ھىتلېر بىلەن پاپېن ئايرىم-ئايرىم ھالدا شرودېرنىڭ قوراسىغا كىرىۋاتقىنىدا ئۇ ئىككىسىنىڭ رەسىمىنى تارتىۋالغان. بۇ قېتىمقى سۆھبەت ئىككى سائەت داۋام قىلىدۇ. دەسلىۋىدە، پاپېن، ھىتلېر-پاپېن ھۆكۈمىتى قۇرۇپ چىقىپ شلېيچېر ھۆكۈمىتىنىڭ ئورنىغا دەسسىتىش، بۇ ھۆكۈمەتتە پاپېن بىلەن ھىتلېر ئىككىسى پۈتۈنلەي تەڭ ھوقۇقلۇق بولۇش دېگەندەك تەكلىپلەرنى بېرىدۇ. ھىتلېر بەكلا ھەيران قالغان بۇ تەكلىپ ئۈستىدە ئۇزۇن بىر جاۋاب بېرىدۇ: ئەگەر مەن باش مىنىستىر بولدىكەنمەن، ئەمەلىيەتتە ھۆكۈمەتنىڭ ھەقىقى باشلىقى ھېسابلانغان بولىمەن. ئۇ چاغدا مەنمۇ سىزنىڭ بەزى ئادەملىرىڭىزنى مىنىستىر قىلىپ تەيىنلىشىم مۇمكىن.284 ئەمما بۇنىڭ بىر شەرتى بار: بۇنىڭ ئۈچۈن ئادەملىرىڭىز بىزنىڭ سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسىلىكلەرنى، كومپارتىيەلىكلەرنى ۋە يەھۇدىيلارنى رەھبەرلىك ۋەزىپىلەردىن تازىلاپ چىقىرىۋېتىش سىياسىيتىمىزگە قوشۇلۇشى كېرەك. شرودېرنىڭ دېيىشىچە ئۇ ئىككىسى ”پىرىنسىپ جەھەتتە بىر كېلىشىمگە كېلەلىگەن؛“ ئۇلار بۇ يەردىن ئايرىلىش ۋاقتىدا، ئىككىسى ئەدەپ بىلەن ئۆزئارا قول ئېلىشىپ خوشلاشقان.
شلېيچېر، ئۇ ئىككىسىنىڭ قول ئېلىشىپ تۇرغان رەسىمىنى كۆرگەندىن كېيىن قاتتىق غەزەپلەنگەن ھالدا پىرىزدېنت مەھكىمىسىگە كىرىپ پاپېننى خائىنلىق قىلدى دەپ پرىزدېنتقا شىكايەت قىلىدۇ. شۇڭا ئۇ، پرىزدېنتتىن پاپېننى بۇندىن كېيىن مەن يوق يەردە قوبۇل قىلماڭ دەپ تەلەپ قىلىدۇ. ئەمما بۇ بوۋاي پاپېندىن ئىبارەت بۇ جاسارەتلىك چەۋەندازغا بەكلا ئامراق ئىدى. شۇڭا پاپېننىڭ ئۆزىنى ئالدايدىغانلىقىغا ئىشەنمەيدۇ. ئەكسىچە، پاپېننى ھىتلېر بىلەن داۋاملىق غەيرى رەسمى تۈردە كۆرۈشۈشىنى، ھەمدە ئۇنىڭ كاتىۋىدىن بۇ سۆھبەت ئەھۋالىنى ۋون شلېيچېردىن يوشۇرۇن تۇتۇشنى تاپىلىمىغان بولاتتى.
ھىندېنبۇرگ، ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكەندىن كېيىن شلېيچېرنىڭ ئابرويىنى تېخىمۇ چۇشىرىۋېتىدۇ: شلېيچېر، شەرقى گېرمانىيىدە ۋەيران بولغان جۇڭكېرلار (پومېشچىكلار) نىڭ زېمىنىنى مۇسادىرە قىلىشنى پىلانلايدۇ؛ ئەمما ھىندېنبۇرگ بۇ پىلانغا قارشى چىقىپ جۇڭكېرلارنىڭ تەرىپىنى ئالىدۇ. دېگەندەك، ئۇ ھىندېنبۇرگ تەرىپىدىن قول ئاستىدىكى بىر ئەسكەر قاتارىدا مۇئامىلىگە ئۇچرىماقتا ئىدى، ئەمما ئۇمۇ پاجىئەلىك بىر سىياسىي خاتالىق سادىر قىلىدۇ. يەنى مارشال بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلەردە ھەددىدىن تاشقىرى ئاچچىغلىنىپ كېتىدۇ. ئۇ توپىلاڭ چىقارغان جۇڭكېرلار بىلەن بېرىش-كىلىش قىلىشنى رەت قىلىپلا قالماي ئۇلارغا قارشى ئاشكارە ئۇرۇش ئېلان قىلىدۇ. نەتىجىدە، ھىندېنبۇرگنىڭ مېھمان كۈتۈش ئۆيى دەرت تۆكۈپ كەلگەن جۇڭكېرلار ئائىلە تاۋابەتلىرى بىلەن لىق توشۇپ، ئۇنىڭدىن شلېيچېر ھۆكۈمىتىنى تارقىتىۋېتىشنى قەتئىي تەلەپ قىلىشىدۇ. ئىشلار بۇنىڭلىق بىلەنلا تۈگىمەيدۇ. شلېيچېر يەنە ھەربىلەرنى غەزەپلەندۈرۈپ ئۇلارنىمۇ ئۆزىگە دۈشمەن قىلىۋالغان ئىدى. گېنېرال شلېيچېر شۇنى ئېسىدىن چىقارماسلىقى كېرەك ئىدىكى، جۇڭكېرلار بىلەن ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقىنىڭ ئورتاق غايە ئۈچۈن ھەمكارلىشىپ كەلگىنىگە ئىككى يۈز يىلدىن ئاشقان!
شلېيچېرنىڭ بۇ تۈردىكى ئاخماقانە ھەرىكىتىدىن مەنپەئەت كۆرگەن كىشى يەنىلا ئادولف ھىتلېر بولىدۇ. ھىتلېر كۈنسايىن كۈچىيىپ كېتىۋاتقان نارازىلىق ھېسسىياتلاردىن ئۇستىلىق بىلەن پايدىلىنىپ، لىپ تەۋەسىدە سايلامدا ئۇتۇپ چىقىدۇ. ئۇ، بۇ قېتىمقى كىچىككىنە بىر ھەرىكەتنى مەملىكەتلىك ئومۇمى سايلام قاتارىدا كۆرۈپ، پارتىيىنىڭ پۈتۈن كۈچلىرىنى بۇ ئىشقا سالغان ئىدى. شۇ ئارقىلىق نىسبەتەن زور بىر ئۇتۇققا ئېرىشىش ئارقىلىق ئەمەلى كۈچكە تايىنىپ ھىندېنبۇرگ ۋە پاپېن ئىككىسىنى كېلىشىم تۈزۈشكە قىستاشنى مەقسەت قىلغان ئىدى. نويابىر مەغلوبىيىتىدىن كېيىن قايتا باش كۆتۈرۈپ چىقىپ خەلق ئاممىسى ئارىسىدا قايتىدىن ئابروي قازىنىشنى كۆزلەپ لىپنىڭ بارلىق شەھەر ۋە بازارلىرىدا نۇتۇق سۆزلەش ھەرىكىتىنى باشلىۋېتىدۇ. ئۇ بارغانلا يېرىدە قىزغىن قارشى ئېلىنىىدۇ. 15-يانىۋاردا، 39.6 پىرسەنتلىك خەلق ئاۋازىنى قولغا كەلتۈرۈپ، ئېرىشكەن ئاۋاز سانىنى 17 پىرسەنت كۆپەيتىۋالىدۇ. بۇ شۇنى كۆرسەتمەكتىكى، ھىتلېرنىڭ جەلىپ قىلىش كۈچى ھەقىقەتەنمۇ كۈچلۈك ئىدى. ئومۇمىي سايلام كۈنىسى ھىتلېر ۋېيمارغا كېلىپ ”خوشاللىقىدىن خۇددى كىچىك بالىدەكلا يايراپ كېتىدۇ.“ ئۇ، بۇ قېتىمقى مۇۋەپپەقىيەت ”مۆلچەرلىگۈسىز مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە بىر غالىبىيەت“ دەپ كۆرسىتىدۇ. ئۇ ئىنتايىن كۈچلۈك ئىشەنچكە ئىگە بولغانلىقى ئۈچۈن ئەتىسى ستراسسېر بىلەن (ئۇ ئىتالىيىدىكى دەم ئېلىشىنى تۈگىتىپ ميۇنخېنغا قايتىپ كەلگەن ئىدى) بولغان زىدىيىتىنىمۇ ئاشكارە ئېلان قىلىدۇ. ئۇ، 3 سائەت داۋام قىلغان پارتىيىنىڭ يەرلىك مەسئۇل كادىرلار يىغىنىدا سۆزلىگەن نۇتقىدا، خائىنلىق قىلدى دەپ ستراسسېرغا ھۇجۇم قىلىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە ستراسسېر بىلەن مۇناسەتلىرىنى تولۇق ئۈزۈش بىلەنلا قالماي ”پارتىيە ئىچىدىكى بارلىق مەغلوبىيەت قارىشىدىكى ئۇنسۇرلارنىڭ بوينىنى ئۈزۈپ تاشلىماقچى“ ئىكەنلىكىنىمۇ خەلق ئاممىسىغا بىلدۈرۈپ قويىدۇ. ئۇنىڭ نۇتقىنى كىشىلەر ئىنتايىن قىزغىنلىق بىلەن ئاڭلايدۇ. پارتىيە ئىچىدە بىر قىسىم بۆلگۈنچى ئۇنسۇرلار ستراسسېرغا ئەگىشىپ فۈھرېرغا تاقابىل تۇرماقچى بولغان بولسىمۇ، فۈھرېرنىڭ بۇنداق بىر جىدەل ئىچىگە كىرىش نىيىتى يوق ئىدى. ستراسسېرمۇ مۇناسىۋىتى بۇزۇلغانلىقى سەۋەبىدىن پارلامېنتىكى دېپوتاتلىق ئورنىدىن ۋاز كېچىپ ماشىنىلىق ميۇنخېنغا قايتىدۇ.
ئاخىرى ستراسسېر سىياسىي سەھنىدىن پۈتۈنلەي چېكىنىپ چىقىشى نەتىجىسىدە ھىتلېرمۇ ئاخىرقى ھېسابتا خاتىرجەم بولىدۇ.285 ھىتلېر كېلىشىشنى مەقسەت قىلىپ 18-يانىۋار ئاخشىمى يەنە بىر قېتىم پاپېن بىلەن كۆرۈشىدۇ. بۇ قېتىم ئۇلار بېرلىن شەرھەر سىرتىدىكى داھلېم دېگەن يەردىكى جۋاچىم ۋون رىبېنتروپنىڭ ھەشەمەتلىك ئۆيىدە كۆرۈشىدۇ. ئۇلار مۇتلەق مەخپىي بولسۇن ئۈچۈن پاپېننى رىبېنتروپنىڭ ماشىنىسىدا ئېلىپ كېلىدۇ. ھىتلېرنىڭ ماشىنىسى ئۇدۇللا گەرەجىگە كىرىپ كېلىدۇ. ئۇ، رۆم ۋە ھىملېر بىلەن بىرلىكتە باغ تەرەپتىن داغدام قەدەملەر بىلەن بىناغا كىرىپ كېتىدۇ.
”ھىتلېر باش مىنىستىر بولۇشتا قەتئى چىڭ تۇرىۋالىدۇ. — دەپ يازىدۇ رىبېنتروپ خانىم شۇ قېتىمقى يىغىن خاتىرىسىگە، — پاپېن بۇ مۇمكىن ئەمەس دەپ قايتا تەكىتلەيدۇ. ئۇ ئۆزىنىڭ ھىندېنبۇرگقا بۇنىڭدىن ئارتۇق تەسىر كۆرسىتەلمەيدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭ بىلەن داۋاملىق كۆرۈشۈش توغرىلىق بىر نېمە دېمەيدۇ. جۋاچېم ئۇنىڭغا ھىندېنبۇرگنىڭ ئوغلى بىلەن كۆرۈشۈپ بېقىش تەكلىۋىنى بېرىدۇ.“ مۇزاكىرە ھېچقانداق بىر نەتىجىگە كېلىنمەيلا تاماملىنىدۇ. ھىتلېرنىڭ جاھىللىقى پاپېننى بەكلا ئۇڭايسىز ھالغا چۈشۈرۈپ قويىدۇ. ئەمما بۇ ئۆينىڭ ئايال خوجايىنى ئۇنداق ھېسابلىمايتتى. رىبېنتروپ خانىم يولدىشى بىلەن ئوخشاش ھىتلېردىن قاتتىق تەسىرلىنىپ، ”ھىتلېر ھەقىقىقەتەنمۇ مەرت ئادەم ئىكەن، قالتىس نوچى ئادەم ئىكەن“ دەيدۇ.
8
شلېيچېر ئورنىنى ساقلاپ قېلىشتا كۈندىن-كۈنگە قىينالماقتا ئىدى. 20-يانىۋار كۈنىگە كەلگەندە ئۇ مەيلى ئوڭچى ياكى سولچى بولسۇن، بارلىق پارتىيىلەرگە دېگىدەك دۈشمەن كۆزى بىلەن قارايدىغان ھالەتكە كېلىدۇ. ئۇنىڭ بۇنداق چېكىدىن ئاشقان ھالىتى پاپېن ئۈچۈن تېپىلماس بىر پۇرسەت ئىدى. شلېيچېر ئىستىپا بەرگىنىدىن بۇيان، بۇ سابىق باش مىنىستىر پات-پات ئۇنىڭ قوشنىسى ھىندېنبۇرگ ئاتا-بالا ئىككىسىنى يوقلاپ، ئۇلارنىڭ مەيۈس ئائىلىسىگە بىر ئاز بولسىمۇ خوشاللىق قېتىپ كېلىۋاتقان ئىدى. ئەمما بۈگۈن ئۇنىڭ قارغا پۈركەلگەن پرىزدېنت باغچىسىغا كىرىپ كېلىشىدە باشقا بىر مەقسىدى بار ئىدى. بۇ قېتىم ئۇ پرىزدېنتنىڭ كۆڭلىنى كۆتۈرىدىغان خەۋەر ئېلىپ كېلەلمەيدۇ. بۇگۈن ئۇنىڭغا ھىتلېر بىلەن كۆرۈشۈش ئەھۋالىدىن تەپسىلى دوكلات بېرىدۇ. پاپېن يەنە مۇتەئەسسىپ پارتىيىلەرنىڭ بىرلىشىپ كېتىش ئېھتىمالى بارلىقىنىمۇ ئوتتۇرغا قويىدۇ. پاپېن پرىزدېنتقا ئۆتۈنۈش شەكلىدە بىر تەكلىپ بېرىدۇ: بىز نېمە ئۈچۈن ھىتلېرگە باش مىنىستىرلىك ۋەزىپىسىنى بەرمەيدىكەنمىز؟ ئۇ سىزنىڭ دېگەن يولىڭىزدىن چىقمىسىلا بولدىغۇ؟
بۇ ئىشتىكى ئەڭ چوڭ توسالغۇ پرىزدېنتتىن ئەمەس بەلكى ئۇنىڭ ئوغلىدىن كەلمەكتە ئىدى. يەنى ئوغلى ھىتلېرنى ئوچۇق ئاشكارە كۆزگە ئىلمايتتى. ئەمما ئوسكارنىڭ بۇ تۈردىكى ھېسسىياتى ئىدىيولوگىيە جەھەتتىكى زىتلىقتىن ئەمەس بەلكى ھاكاۋۇرلىقىدىن كەلمەكتە ئىدى. ئۇلار ئوتتۇرسىدىكى زىدىيەتنى ھەل قىلىش ئۈچۈن ئوسكار ھىتلېر بىلەن سۆھبەتلىشىش تەكلىۋىنى قوبۇل قىلىپ، 22-يانىۋار يەكشەنبە كۈنى ئاخشىمى رىبېنتروپنىڭ ھەشەمەتلىك ئۆيىدە كۆرۈشىدىغانغا كېلىشىدۇ.
ئۇلار، ئوسكار بىلەن بىرگە دادىسىنىڭ دۆلەت ئىشلىرى كاتىبى مېيسنېر بىلەن بىرگە بېرىشنى كېلىشىدۇ. باش مىنىستىر ۋون شلېيچېردىن سىر تۇتۇش مەقسىتىدە ئۇ ئاخشىمى ئۇلار ئاۋال پرۇسسىيە شىتاتلىق تىياتىرخانىغا بېرىپ تىياتىر كۆرىدىغان بولىدۇ. شۇ ئاخشىمى بۇ تىياتىرخانىدا ۋاگنېرنىڭ دەسلەپكى سەھنە ئەسەرلىرىدىن «پەرىزاتقا يولۇقۇش» دېگەن سەھنە ئەسىرى ئوينىلاتتى. ئۇ ھەمرالىرى بىلەن بىرگە تىياتىرخانىغا يېتىپ بارغىنىدا ”فىكۇس سايىسى“ كوچىسىدىن سۈڭەكتىن ئۆتىدىغان سوغۇق شىۋرىغان ئۇرۇپ تۇراتتى. پەردە ئېچىلغىچە بولغان ئارىلىقتا، ئۇلار بىر قانچە سائەت ئاۋال ناتسىستلارنىڭ كومپارتىيە مەركىزى شىتابى ئالدىدا ئۆتكۈزگەن نامايىش ھەققىدە پاراڭلىشىدۇ. شلېيچېر 20 مىڭ كىشىلىك قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەرنىڭ نامايىش ئۇيۇشتۇرۇشى ئۈچۈن رۇخسەت قىلىپ قىزىللارنىڭ قارشى نامايىش ئۆتكۈزۈشىگە بولسا رۇخسەت بەرمىگەن ئىدى. كېيىن ئۇ ساقچى ئەترەتلىرىنى چىقىرىپ، بروۋنىك ۋە پىلىموتلارنى ئىشقا سېلىپ نامايىشچىلار قوشۇنىنى قوغداشقا مەجبۇر بولغان ئىدى.
پەردە ئارىسى دەم ئېلىش ۋاقتىدا ئوسكار بىلەن ئايالى ئىككىسى نۇرغۇن تونۇشىغا سالام بېرىپ،286 ئۆزىنى ھەممىنىڭ ئالدىدا مەن بۇ يەردە دەيدىغان تۇيغۇ بېرىشكە تىرىشىدۇ. ئەمما پەردە چۈشۈرۈلۈپ ئەڭ ئاخىرقى بىر مەيدان ئۈچۈن تەييارلىق باشلانغان ۋاقتىدا ئوسكار بىلەن مېيسنېر ئىككىسى يان ئىشىكتىن غىپلا قىلىپ تىياتىرخانىدىن چىقىپ كېتىدۇ. ئەمما ئايالى بۇرۇنقى ئورنىدىن ئايرىلماي ئولتۇرىۋېرىدۇ. ئۇلار سىرتقا چىقىپ تاكسى توساپ يولغا چىقىدۇ. ئۇلار تاكىسى يولغا چىققاندىن كېيىنلا ئاندىن بارىدىغان يېرىنى تاكسىچىغا ئېيتىدۇ. پىشىگە چۈشىۋالغان ئادەم يوقلىقىدىن خاتىرجەم بولغىنىدىن كېيىنلا شلېيچېرنىڭ ئادەملىرىنى ئېزىقتۇرىۋەتكەنلىكىگە ئىشىنىپ خاتىرجەم يولىنى داۋام قىلىدۇ. شۇنداقتىمۇ ئېھتىيات يۈزىسىدىن رىبېنتروپنىڭ ئۆيىگە خېلى يىراق بىر يەردە تاكسىدىن چۈشۈپ قالغان يولنى قار كېچىپ پىيادە ماڭىدۇ. خېلى كۆپ ئايلىنىپ يۈرۈپ رىبېنتروپنىڭ ئۆيىنى تاپىدۇ.
پاپېن، ھىتلېر، گيۆرىڭ ۋە فرىك قاتارلىقلار مېھمان كۈتۈش ئۆيىدە ئۇلارنى كۈتۈپ ئولتۇراتتى. ھەممەيلەن بەكلا جىددى قىياپەتتە ئىدى. ئۇلار ئۆزئارا سالاملاشقاندىن كېيىن، ھىتلېر تۇيۇقسىزلا ئوسكارغا ئىككىمىز ئايرىم كۆرۈشسەك قانداق دەپ تەكلىپ قىلىدۇ. مېيسنېر ئېغىز ئېچىشقا ئۆلگۈرمەيلا ئوسكار بىلەن ھىتلېر ئىككىسى ياندىكى ئۆيگە كىرىپ كېتىدۇ. ئۇلارنىڭ كەينىدىن رىبېنتروپ ئىشىكنى مەھكەم ئىتىپ قويىدۇ. كېيىن كىچىك ھىندېنبۇرگنىڭ ئېيتىشىچە، ھىتلېر باشتىن تارتىپلا گەپنى قولدىن بەرمىگەن بولۇپ، ئۇ گەپنى پەقەت ھىتلېر ئۆزىنىڭلا گېرمانىيىنى قىزىللار قولىدىن قۇتقۇزالايدىغانلىقىنى، پەقەت ئۆزىلا كۈچلۈك باش مىنىستىرلىق رولىنى ئوينىيالايدىغانلىقىنى، مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ قوللىشى بولماي تۇرۇپ قالغان ھېچ بىر پارتىيە ھۆكۈمەتنى تۇتۇپ تۇرالمايدىغانلىقى ھەققىدىكى مەسىلىگە مەركەزلەشتۈرىۋالغان. ئارىدىن بىرەر سائەتتەك ۋاقىت ئۆتكەندە ئۇ ئىككىسى مېھمانخانا ئۆيىگە قايتىپ چىقىدۇ. ھەر ئىككىسىنىڭلا چىرايى جىددى تۈستە ئىدى. ئاندىن ھەممە بىرلىكتە دەستىخانغا يىغىلىپ كەچلىك تاماققا ئولتۇرىدۇ. قولىغا پەلەي كىيىۋالغان خىزمەتچى ھەممىنىڭ ئالدىغا بىردىن كۈمۈش چىنا قويۇپ چىقىدۇ. قاچىلار تۇزلانغان سۈرلەنگەن گۆشلۈك پۇرچاق شورپىسى بىلەن توشقۇزۇلغان ئىدى. ھىتلېر مېنرال سۈيى ئىچىدۇ. قالغان مېھمانلار بولسا شامپانىسكى ئىچىشىدۇ. سورۇنغا ئەڭ كېيىن كېلىپ قوشۇلغان كىچىك ھىندېنبۇرگ بىلەن مېيسنېر ئىككىسى يەنە ئەڭ بالدۇر ئايرىلىدۇ. تۈن يېرىمىدا تالادا قار-شىۋرىغان ئۇچۇشۇپ تۇراتتى. تاكسى يولغا چۈشكەندىن كېيىن، مېيسنېر ھەمرايىنىڭ ”بەكلا جىمىپ كەتكەنلىكىنى، كېيىن ئامال يوق، ھىتلېرنى ھۆكۈمەت ئىشلىرىغا ئارىلاشتۇرۇشتىن باشقا چارە يوق دېگەنلىكىنى ئېيتىپ، ھىتلېر بۇ ياشنى ئوڭۇشلۇق تۈردە ئۆزىگە قارىتىۋالغاندەك قىلىدۇ“ دەپ ئېيتىدۇ. ئەسلىدە ئەھۋال بۇنىڭدىنمۇ ئاددى بولىشى مۇمكىن. بىر ئېھتىمالدا ھىتلېر ھەممە بىلىپ كەتكەن بىر مەخپىيەتلىكتىن پايدىلىنىپ يوقۇرى تەبىقە كىشىلەر ئارىسىدا ئۇلارنىڭ چاۋىسىنى چىتقا يېيىۋېتىش بىلەن تەھدىت قىلغان بولىشى مۇمكىن: بۇندىن 6 يىل بۇرۇن، جۇڭكېرلارنىڭ مۈلكىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن ھۆكۈمەت بىر مىقدار ”شەرق تەرەپكە ياردەم قىلىش مەبلىغى“ ئايرىغان ئىدى. بۇ قانۇنغا تايىنىپ پرىزدېنت ۋون ھىندېنبۇرگ خېلى كۆپ مىقتاردا پارا ئۈندۈرىۋېلىش بىلەنلا قالماي (خەۋەرلەردىن قارىغاندا بۇ پۇل 620 مىڭ مارك)، يەنە بۇ مەبلەغنى ئوسكارنىڭ نامىغا يازدۇرۇش ئارقىلىق ئېغىر باج تۆلەشتىنمۇ قۇتۇلىۋالغان. ھەتتا ئۆتۈنۈپ بېرىش پۇلىمۇ تۆلىمىگەن. بۇلار ئۇنى تەھدىت قىلىشقا يېتەرلىك دەلىل ئىدى. ئەگەر بۇ ئىشتا گۇناھسىز دەپ ھۆكۈم چىقىرىلغان تەقدىردىمۇ بەرىبىر ھىندېنبۇرگنىڭ ئابرويىنى تۆكۈشكە يېتىپ ئاشىدىغان دەلىل ھېسابلىناتتى.
پاپېن، ھىتلېرنىڭ ئوسكارغا كۈچلۈك تەسىر قالدۇرغانلىقىنى بىر قاراپلا سېزىۋالىدۇ. ئوسكار چىقىپ كەتكەندىن كېيىن، پاپېن فۈھرېرگە ساداقەت كۆرسىتىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ ھىتلېرنىڭ باش مىنىستىر بولىشىنى قوللاش ۋەدىسىنى بېرىپلا قالماي، ھەر قانداق ئىش يۈز بېرىشىدىن قەتئى نەزەر مەن باش مىنىستىرلىق ۋەزىپىسىنى تەلەپ قىلمايمەن دەپ ۋەدە بېرىدۇ. يوشۇرۇن كۆرۈشۈش ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ھىتلېر ھەمرالىرى بىلەن مەغرۇر قەدەملەر بىلەن ماشىنىسىنى قويغان گەرەجگە كىرىدۇ. ئەمما ئۇ شلېيچېرنىڭ ئادەملىرىنىڭ پېيىغا چۈشىشىدىن قېچىپ قۇتۇلالمىغان ئىدى. ئەتىسى سەھەردە، شلېيچېر، مېيسنېرغا تېلېفون قىلىپ، ئۇنى مازاق قىلغان ھالدا مۇنداق دەپ سورايدۇ: ئاخشامقى ئادەم بېشىغا بىر چىنىدىن تارقىتىلغان كەچلىك تاماق كۆڭلۈڭگە ياقتىمۇ؟ گېنېرال شلېيچېر ئۇستا ھېلىمىكىرچى بولغاچقا، ئەندى دەرھال ھەرىكەتكە ئاتلانمىغىنىدا بەكلا كېچىكىپ قالىدىغانلىقىنى ھېس قىلىدۇ. ئۇ ھىندېنبۇرگقا ناتسىستلارنى تېزگىنلەش ئۈچۈن ”ھەربى دىكتاتۇرلۇق“ نى ئىشقا كىرىشتۈرمىسە بولمايدىغانلىقىنى، شۇنىڭدەك پارلامېنتنى تارقىتىۋېتىپ ئومۇمى سايلام ئېلىپ بېرىش ئىشىنى ئەمەلدىن قالدۇرىۋېتىشى ئۈچۈن ئۇنى ماقۇل قىلىشقا كۈچەپ ئۇرۇنىدۇ. ئەمما شلېيچېرنىڭ تۈگىمەس پىلانلىرىدىن ئۇزۇندىن بېرى زىرىككەن ھىندېنبۇرگ، بۇنداق پەۋقۇلئاددە تەدبىر قوللىنىشنى قەتئى رەت قىلىدۇ.287
شلېيچېرنىڭ ھەربى دىكتاتۇرلۇق يۈرگۈزمەكچى بولىۋاتقانلىقى ھەققىدىكى خەۋەر تارقالغاندىن كېيىن، سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسى بىلەن مەركەزى پارتىيە شلېيچېرنى خەلق دۈشمىنى دەپ ئېلان قىلىدۇ. ئۇلار، شلېيچېرنىڭ بۇ پىلانى ئاساسىي قانۇنغا خىلاپ بىر پىلان بولۇپلا قالماي، ئەينى ۋاقتىدا يەنە ”ئاشكارە توپىلاڭ چىقىرىش“ دەپ ئاشكارە بايانات بېرىشىدۇ. بۇ تۈردىكى قارشى پىكىرلىك كىشىلەرنىڭ كۆڭلىنى ئېلىش ئۈچۈن شلېيچېرمۇ، ئەسلىدە مەن ئاساسىي قانۇنغا خىلاپلىق قىلىدىغان بىر نىيىتىم يوق ئىدى دەپ بايانات بەرگەن بولسىمۇ قىلچە رولى بلمايدۇ. ھەتتا بۇنداق بايانات بېرىشىنىڭ ئۆزىلا چوڭ بىر خاتالىق ھېسابلىناتتى. ئۇنىڭ بۇ باياناتىدىن ھۇگېنبېرگ بىلەن مىللەتچى پارتىيە قاتتىق غەزەپلىنىدۇ. شۇڭا ئۇلار دەرھال شلېيچېرنى قوللاشتىن ۋاز كېچىدۇ.
ۋەزىيەت تۇيۇقسىزلا بۇ تۈردە ئۆزگىرىش قىلىپ ھىتلېرغا پايدىلىق تەرەپكە قاراپ ئۆزگەرگەچكە، ھىتلېرمۇ 27-يانىۋار كۈنى دەرھال بېرلىنغا قايتىدۇ. ئەمما پايتەختتىكى سۈيىقەست ۋەزىيىتىدىن قاتتىق ئۈمىتسىزلەنگەن ھىتلېر، رىبېنتروپقا بېرلىندىن دەرھال ئايرىلىشىم كېرەك دەيدۇ. ”جۋاچىم ئۇنىڭغا ھۇگېنبېرگ بىلەن بىرلىشىپ مىللەتچى بىرلىكسەپ قۇرۇش تەكلىۋىنى بېرىدۇ. — دەپ يازىدۇ رىبېنتروپنىڭ ئايالى، — ھىتلېر ئۇنىڭغا، مەن مارشالغا دەيدىغان گەپلىرىمنىڭ ھەممىسىنى دەپ بولدۇم. ئەندى يەنە قوشۇمچە قىلغىدەك گېپىم قالمىدى. — دەيدۇ. جۋاچىم ئۇنىڭغا نەسىھەت قىلغاچ، — ئەڭ ئاخىرقى تەدبىرنىمۇ ئىشقا سېلىشىڭىز كېرەك، ۋەزىيەت تېخى ئۇنچىۋالا ئۈمىدسىزلەنگىدەك ھالدا ئەمەس“ دەيدۇ.
ھىتلېر شۇ كۈنى پاپېن بىلەن سۆزلىشىشكە تەستە ماقۇل بولغان ئىدى. ئەمما كۆرۈشۈشنىڭ بارلىق تەييارلىقلىرى پۈتكەن بىر ۋاقتىدا ئەركىن سۆزلىشىش ئىمكانىيىتى يوقلىقىنى باھانە قىلىپ كۆرۈشۈشتىن يېنىۋالىدۇ. ئۇ نېمە دەركىن دەپ، چوقۇم بېرلىندىن ئايرىلىمەن دېگەن بولسىمۇ، ئەمما باياناتىدا يەنىلا رىبېنتروپنىڭ ئۆزىگە ۋاكالىتەن پاپېن بىلەن كۆرۈشۇشكە قوشۇلىدىغانلىقىنىمۇ بىلدۈرگەن ئىدى. شۇ كۈنى ئاخشىمىقى كۆرۈشۈشتە، رىبېنتروپ بىردىن بىر ھەل قىلىش چارىسى — ھىتلېرنى باش مىنىستىرلىككە تەيىنلەش، دېگىنىگە پاپېننى مىڭ تەستە قايىل قىلىدۇ. ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن پاپېن بۇ پىكىرنى ھىندېنبۇرگقا يەتكۈزىدۇ. ئەمما مارشال بۇنىڭدىن ئارسالدا بولۇپ ئېنىق بىر نېمە دېيەلمەيدۇ. بىر قانچە ئايدىن بېرى، ھىتلېرنى باش مىنىستىرلىققا تەيىنلەڭ دەيدىغان تەلەپلەر رەسمى بىر دولقۇن بولۇپ بېشىنى ئاغرىتىپ كەلمەكتە ئىدى. تېخى يېقىندىلا ئوغلىمۇ ئەنە شۇنداق خۇلاسىغا كەلگەنلىكىنى بىلدۈرگەن ئىدى. گەرچە بۇ مارشال بۇ ”چېخ ئونبېشى“ غا قارىتا — ھىندېنبۇرگ ھىتلېرنى دائىم شۇنداق دەپ ئاتايتتى — يەنىلا قاتتىق يىرگىنىپ يۈرەتتى. قارىغاندا، بۇ ياشانغان كىشى ئاخىرى ھىتلېرغا ماقۇل بولمىسا بولمايدىغاندەك كۆرۈنەتتى.
بۇ چاغدا، شلېيچېر ھۆكۈمەت كابېنتىنى يىغىپ يىغىن ئاچىدۇ: ئۇ ھۆكۈمەت رەھبەرلىرىگە، ھىندېنبۇرگقا بۇيرۇق چىقىرىپ پارلامېنتنى تارقىتىۋېتىڭ دەپ يەنە بىر قېتىم تەلەپ قىلىپ بېقىش ئويىدا ئىكەنلىكىنى، ئەگەر بۇنى ئەمەلگە ئاشۇرالمسا، ھۆكۈمەت باشلىقى ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا بېرىشكە مەجبۇر ئىكەنلىكىنى ئۇقتۇرىدۇ. ئۇ پرىزدېنت ھىندېنبۇرگنىڭ قوبۇل قىلىشىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن يىغىننى ۋاقىتلىق توختىتىدۇ. بۇ قېتىملىق كۆرۈشۈش ئارانلا 10 مىنۇت داۋام قىلىدۇ. ھىندېنبۇرگتىن پارلامېنتنى تارقىتىۋېتىش بۇيرۇقىنى ئېلان قىلالارسىزمۇ دەپ سورىۋىدى، پرىزدېنت ئۇنىڭغا ”ياق، ئۇنداق قىلالمايمەن!“ دەپ كېسىپلا ئېيتىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي شلېيچېر، ئۇنداقتا بىردىن-بىر چارە ھىتلېرنىڭ ھۆكۈمەت كابېنتى تەشكىللىشىگە ماقۇل بولۇش يولىلا قالدى دەيدۇ. ھىندېنبۇرگ، شلېيچېر ھۆكۈمىتى كۆپ سانلىقنىڭ ماقۇللىقىنى قولغا كەلتۈرەلمەيدۇ. بەلكىم ئۇ سابىق ئون بېشى گېرمانىيىنى مۇقىملىققا ئېرىشتۈرۈش ئۈچۈن كۆپ سانلىق قوللىغۇچىلىرىنى قولغا كەلتۈرۈش چارىسىنى قىلالىشى مۇمكىن دەپ، شلېيچېر ھۆكۈمىتىنىڭ ئىستىپاسىنى قوبۇل قىلىدۇ. ئاندىن غەزەپلەنگەن ھالدا ئۆز-ئۆزىگە: بۇ مەسىلە ئۈستىدە داۋاملىق تالاش-تارتىش قىلىشتىن زىرىكتىم دەپ غۇدۇڭشىيدۇ.
ھىندېنبۇرگ پۈتۈنلەي ھارغىن بىر قىياپەتتە: ”قارار قىلماقچى بولغان بۇ ئىشنىڭ توغرا بولۇپ-بولمىغانلىقىنى مەنمۇ بىلەلمىدىم. — دەيدۇ بوۋاي يوقۇرىغا ئىشارەت قىلىپ باش مىنىستىرغا، — قەدىرلىك شلېيچېر، بۇ قارارىمنىڭ توغرا بولۇپ-بولمىغانلىقىنى ئۇ ئالەمگە بارغان ھامان بىلەلىشىم مۇمكىن. مەن دېگەن بىر پۇتى گۆرگە ساڭگىلىغان بىرسىمەن. ئۇ ئالەمگە بارغىنىمدا قىلغان ئىشلىرىمدىن پۇشايمان قىلىش-قىلماسلىقىمنىمۇ بىلمەيمەن.“
”مېنىڭچە، جانابلىرى، — دەيدۇ شلېيچېر ئېچىتىپ تۇرۇپ، — بۇ قېتىمقى خائىنلارچە قوزغىلاڭدىن كېيىن سىزنىڭ ئۇ ئالەمگە قاراپ سەپەر قىلىش-قىلالماسلىقىڭىزغىمۇ بىر نېمە دېيىش تەستەك قىلىدۇ.“288
گۈگۈم چۈشۈشتىن بۇرۇن پاپېن بىلەن ئوسكار، مېيسنېرلار بىرلىكتە يەنە بىر قېتىم پرىزدېنت كابېنتىغا كېلىدۇ. ھىندېنبۇرگ پاپېننى باش مىنىستېرلىققا تەيىنلەش تەكلىۋىنى قايتا ئوتتۇرغا قويغان بولسىمۇ بۇ ئۈچ نەپەر مەسلىھەتچى بىرلىكتە، بىردىن-بىر چارە ھىتلېر، دەپ تەكىتلىشىدۇ. ”ئۇنداقتا، ھەر قانچە ئۆچلۈك قىلساممۇ ھىتلېر دېگەن بۇ نەرسىنى تەيىنلىمەكتىن باشقا چارە يوق ئوخشىمامدۇ؟“ دەيدۇ بوۋاي گۇڭۇلدىغىنىچە. شۇنداقتىمۇ، قۇرۇلىدىغان يېڭى ھۆكۈمەت كابېنتىدا چوقۇم گېنېرال ۋېرنېر ۋون بلومبېرگ دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرلىك ۋەزىپىسىگە تەيىنلىنىشى شەرت دەپ چىڭ تۇرىدۇ. ھىندېنبۇرگ، بۇ ئادەمنى ”يېقىملىق مۇئامىلە قىلىدىغان، سىياسەت بىلەن كارى بولمايدىغان، ھەربىلىككە قاتتىق ئىشتىياق باغلىغان ئادەم“ دەپ قارايتتى. شۇنىڭدەك يەنە مۇئاۋىن باش مىنىستىرلىقنى پاپېن ئۈستىگە ئالىدىغان بولىشى شەرت دەپ تەكىتلەيدۇ. ئەندىكى ئىش، بۇ نامزاتلارنى ھىتلېرغا قانداق قىلىپ قوبۇل قىلدۇرۇش مەسىلىسىدە قالغان ئىدى.
ئەتىسى، يەنى يەكشەنبە چۈشتىن بۇرۇن، پاپېن ھىتلېرنى قوبۇل قىلىدۇ. ھىتلېر شەرتلەرگە پۈتۈنلەي ماقۇل كېلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ _ شۇنداقتىمۇ ئۆز تەلىۋىنى ئوتتۇرغا قويۇشتىنمۇ يانمايدۇ: يېڭىدىن ئومۇمى سايلام ئۆتكۈزۈش، ھەمدە تولۇق ھوقۇقلۇق بولۇش پەرمانىنى ئېلان قىلىپ، ئۇنىڭغا بۇرۇنقى كايسېرلەرنىڭ ھوقۇقىدىنمۇ ئارتۇق باش مىنىستىرلىق ھوقۇقى بېرىلىش شەرتىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. چۈشتىن كېيىن بولغاندا، پاپېن ھىندېنبۇرگقا دوكلاد قىلىپ ھەرقايسى تەرەپلەر بۇنداق بىر يېڭى ھۆكۈمەت قۇرۇپ چىقىشقا ماقۇل كەلگەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ گەپلەرنى دەپ بولۇپ، ھىتلېرنىڭ قايتىدىن ئومۇمى سايلام ئۆتكۈزۈش تەلىۋى بارلىقىنى، ئۇنىڭ بۇ تەلىۋىنى مۇۋاپىق تەلەپ دەپ قارايدىغانلىقىنىمۇ قوشۇپ قويىدۇ. ئاندىن ھىتلېرنىڭ ۋەدىسىنى تەكىتلەپ، بۇ قېتىمقى سايلام ئاخىرقى سايلام بولۇپ قالغۇسى دەيدۇ.
بۇ خەۋەرنى ئالغان گيۆرىڭ خوشاللىقىدىن يايراپ كېتىدۇ. ئۇ دەرھال گيوبېلسنىڭ ئۆيىگە بارىدۇ (ھىتلېر ئۇ يەردە قەھۋە ئىچىپ ئولتۇراتتى). بۇ خوش خەۋەرنى بىرىنچى بولۇپ ھىتلېرگە ئۇقتۇرىدۇ. گيوبېلسنىڭ شۇ كۈنكى خاتىرىسىدە يېزىلىشىچە، ئۇلار ئۈچىسى خوشاللىقىدىن نېمە دېيىشىنى بىلەلمەي ئۇزۇنغىچە ئولتۇرۇپ كېتىشكەن. ئاندىن ئۇلار قوزغىلىپ قىزغىنلىق بىلەن قول ئېلىشىپ ئۆزئارا بىر-بىرىنى تەبرىكلەشكەن. ئۇلار ئۈچىسى بىر-بىرسىنىڭ قولىنى قويىۋەتمەي توپلىشىپ تۇرغىنىدا، ماگدا گيوبېلس خانىم يېڭىلا دوخاپكىدىن چىققان بىر لېگەن مېۋىلىك تورتنى كۆتۈرۈپ كىرىپ بۇ قىزغىن مەنزىرىنى تېخىمۇ قىزىتىپ بېرىدۇ. تۇيۇقسىزلا بىرسى، ئەگەر ھىندېنبۇرگ فۈھرېرنى باش مىنىستىرلىككە تەيىنلەيدىكەن، چوقۇم ھەربىلەر قوزغىلاڭ كۆتۈرىدۇ دەپ شلېيچېرنىڭ خەۋىرىنى كەلتۈرىدۇ. قىزغىن تەبرىكلەشلەر دەرھال جىمىيدۇ. ھىتلېر بىلەن گيۆرىڭ نېمە دېيىشىنى بىلەلمەي تېپىرلاپلا قالىدۇ. ئەمما پوتىسدام بىلەن بېرلىن ھەربى گازارمىسىدىكى ئىشەنچىلىك ئادەملىرىنى تېپىپ ھەربى قىسىملارنىڭ جىددى ھالەتكە ئۆتۈپ-ئۆتمىگەنلىكىنى سۈرۈشتە قىلىپ بېقىش ھېچ كىمنىڭ خىيالىغا كەلمىگەن ئىدى. ئەكسىنچە، ھىتلېر دەرھال بېرلىندىكى ھۇجۇمچىلار ئەترىتى قۇماندانىغا تېلېفون قىلىپ شۇ يەردىكى بارلىق ئېس-ئاچىلارنى جىددى ھالەتكە ئۆتكۈزۈش بويرۇقىنى بېرىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا يەنە كىملەرنى ئاگاھلاندۇرۇپ قويۇشىمىز كېرەك؟ سورايدۇ ھىتلېر. بۇنىڭغا يەنە ئۆزى جاۋاب بېرىپ، پاپېن، ئوسكار ۋون ھىندېنبۇرگ ۋە مېيسنېرلارنى خەۋەرلەندۈرەيلى دەيدۇ. گيوبېلس بىلەن گيۆرىڭ ئىككىسى ۋەزىپە ئادا قىلىش ئۈچۈن ئالدىراپ چىقىپ كېتىۋاتقىنىدا ھىتلېر ناتسىست بىر ساقچى مايورىغا تېلېفون قىلىپ، ئۇنىڭغا ”6 باتالىيون ساقچى قىسىمىنى ۋىلھېلم كوچىسىنى ئىشغال قىلىشقا تەييار ھالغا كەلتۈرۈش“ يوليورۇقىنى بېرىدۇ. ئاخىرىدا، جەنىۋەدىن پويىزلىق قايتىپ كېلىۋاتقان دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرىگە تەيىنلىنىدىغان گېنېرال ۋون بلومبېرگكە بېرلىن پويىز ئىستانسىسىدا پويىزدىن چۈشىشى ھامان دەرھال پرىزدېنت مەھكىمىسىگە بېرىپ ۋەزىپە تاپشۇرىۋېلىش قەسىمى قىلىشنى ئېيتىدۇ. شۇنداق بولغاندا ھەر قانداق بىر قۇراللىق قوشۇنلار توپىلىڭنى باستۇرۇشقا تەييار ھالغا كەلگىلى بولاتتى.
ھەربىلەرنىڭ سىياسىي ئۆزگىرىش قىلىشى ھەققىدىكى گەپلەر دەرھال ھۆكۈمەت ئىچىگە تارقىلىپ، پايتەخت پۈتۈن بىر كېچە ئەنسىزلىك ئىچىدە قالىدۇ. ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، يەنى 30-يانىۋار دۈشەنبە كۈنكى پاراكەندىلىكتە پاپېننىڭ سارىيىدا يەنە بىر قېتىم قاتتىق مۇنازىرە قوزغىلىپ كېتىدۇ. مىللەتچىللەر پارتىيىسىنىڭ رەئىسى بولغان ھۇگېنبېرگ ھىتلېرنىڭ يېڭىدىن ئومۇمى سايلام ئۆتكۈزۈش تەلىۋىگە قەتئى قارشى چىقىدۇ.289 قارىغاندا، بۇ يېڭى ھۆكۈمەتنىڭمۇ ئۆمۈرى ئۇزۇنغا بارالمايدىغاندەك كۆرۈنەتتى. ھۇگېنبېرگ ئۇزۇنغىچە چىڭ تۇرۇپ تالىشىپ تۇرىۋالىدۇ. پاپېن ئۈمىدسىز بىر ھالدا ۋارقىرايدۇ: ”ئەگەر سائەت 11 غىچە يېڭى ھۆكۈمەت يەنىلا قۇرۇلۇپ بولالمايدىكەن، ھەربىلەر قوزغىلىپ كېتىشى مۇمكىن. ئۇ چاغدا شلېيچېر ھەربى مۇستەبىتلىكنى تىكلىۋېلىشى تۇرغانلا گەپ!“ ھۇگېنبېرگ، ”بۇ خەۋەرنى نەدىن ئالدىڭ؟“ دەپ سورىۋىدى، پاپېن تىت-تىت بولغان ھالدا ۋارقىراپ ئېيتىدۇ: ”كىچىك ھىندېنبۇرگ شۇنداق دەيدۇ!“
دەل شۇ ۋاقىتتا، پاپېننىڭ سارىيى سىرتىدىن ”خايىل!“ دېگەن ئاۋاز كېلىپ، كەينىدىنلا ھىتلېر بىلەن گيۆرىڭ كىرىپ كېلىدۇ. بۇ چاغدا سائەت 10 دىن 35 مىنۇت ئۆتكەن ئىدى. پاپېن، ھەممەيلەن بىرلىكتە باش مىنىستىرلىك سارىيىغا ماڭايلى دەپ تەكلىپ قىلىدۇ. ئۇلار قېلىن قار قاپلاپ كەتكەن باش مىنىستىرلىق سارىيى گۈللۈكىدىن ئۆتۈپ مېيسنېرنىڭ ئىشخانىسىغا كىرىدۇ. ئۇ يەردە، قالغان مىنىستىر نامزاتلىرىغا يولۇقىدۇ. ھەممەيلەن پرىزدېنت كابىنتىغا كىرىشنى كۈتىۋاتقان پەيتتىن پايدىلىنىپ پاپېن ئومۇمى سايلام مەسىلىسىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ.
”ئومۇمى سايلام ئۆتكۈزۈش دېدىڭىزمۇ؟“ ھۇگېنبېرگ بۇنداق گەپكە ئەندى ئورۇن يوق دەيدۇ. ھىتلېر ئۇنى بىر چەتكە تارتىپ چۈشەندۈرگەن بولسىمۇ، فۈھرېرنىڭ يالۋۇرۇشلىرى ئۇنى تېخىمۇ چىڭىتىۋېتىدۇ. ھىتلېر بۇ ياشانغان كىشىنىڭ قولىدىن تۇتقىنىچە، ئۆزىڭىزنى بېسىۋېلىڭ دەپ نەسىھەت قىلغاچ سايلام نەتىجىسى قانداق بولىشىدىن قەتئى نەزەر، ھۆكۈمەت ئەزالىرىنى ئۆزگەرتمەيمىز دەپ ۋەدە بېرىدۇ. ئەمما بۇ قېرى يەنىلا ”ياق“ دەپ تۇرىۋالىدۇ.
دەل شۇ پەيتتە، مېيسنېر كىرىپ ”ئەپەندىلەر، بەلگىلەنگەن ۋاقىتتىن 5 مىنۇت ئۆتۈپ كەتتى. — دەيدۇ، — پرىزدېنتمىز ۋاقىتقا بەكلا دىققەت قىلىدۇ.“ پاپېن، ئىشلار مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇش ئالدىدا تۇرىۋاتقىنىدا بۇ بىرلەشمىنىڭ پارچىلىنىپ كېتىۋاتقاندەك ھېسسىياتقا كېلىپ قالغان ئىدى. ”جانابى كابىنت ۋەزىرى ئەپەندى. — دەيدۇ ئۆتۈنۈش بىلەن، — سىز، مىڭ بىر بالالاردا كىلىشىپ قولغا كەلتۈرۈلگەن ۋەتەن بىرلىكىنى دوغا تىكىشنى ئويلىمايدىغانسىز ھەر ھالدا؟ سىز بىر نېمىسنىڭ تەنتەنىلىك بىلەن بەرگەن ۋەدىسىدىن گۇمان قىلمايدىغانسىز؟!“
ھۇگېنبېرگ يەنىلا ئۆز گېپىدە چىڭ تۇرىدۇ. ئۇ، بۇنىڭغا چىدىماي سائەتىگە قارىغىنىچە ئالدىراش چىقىپ كېتىۋاتقان مېيسنېرنى كۆرۈپ ئاندىن جىمىيدۇ. ”پرىزدېنت ئۆزىنى بەك ساقلىتىۋەتمەڭلار دەيدۇ. — ئۇ كۆپچىلىككە قاراپ، — ھازىر سائەت 11 دىن چارەك ئۆتتى. بوۋاينىڭ ئىشخانىدىن ئايرىلىشىنى خالامسىلەر بولمىسا، تېزىراق بولايلى!“
ھىتلېر يەنە بىر قېتىم ھۇگېنبېرگنىڭ قولىنى سىقىدۇ. بۇ قېتىم ئۇ مەركىزى پارتىيىسى ۋە باۋارىيە خەلق پارتىيىسى بىلەن مۇزاكىرىلىشىپ پارلامېنت كۆپ سانلىقىنى قولغا كەلتۈرۈشنىڭ ئەڭ كەڭىرى ئاساسىنى قولغا كەلتۈرۈشكە كاپالەتلىك قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ھۇگېنبېرگ ئۇنىڭغا، ئۇنداقتا بۇ ئىشقا ھىندېنبۇرگ قارار قىلسۇن دەيدۇ. ئۇنىڭ بۇنداق دېيىشىگە بەلكىم مېيسنېرنىڭ پات-پاتلا قولىدىكى سائەتىنى كۆرسەتكەنلىكى سەۋەپ بولدى ھەقىچان. ھىتلېرمۇ دەرھال بۇنىڭغا قوشىلىدۇ. بۇ چاغدا گيۆرىڭ ۋارقىرايدۇ: ”ئىش پۈتتى!“ شۇنداق قىلىپ ئۇلار قاتارلىشىپ پرىزدېنت كابىنتىغا كىرىدۇ.
ھىندېنبۇرگ ھىتلېرغا ئۆچلىكىدىن ئۇنىڭ باش مىنىستىرلىققا تەيىنلەنگەنلىك قارارىنى ئۆز ئاغزىدىن بەرمەيدۇ. باش مىنىستىرنى كۆزگە ئىلمايدىغان بۇنداق مۇئامىلە تۇنجى قېتىم كۆرۈلىۋاتاتتى. ھىندېنبۇرگ، يېڭى قۇرۇلغان ھۆكۈمەت كابىنتىنى تەبىرىكلەش سۆزىنىمۇ سۆزلىمەيدۇ. ھەتتا ھۆكۈمەتنىڭ كەلگۈسى ۋەزىپىلىرىنىمۇ بايان قىلماي ئىشنى تۆگىتىدۇ. قەسەم بېرىپ ۋەزىپە تاپشۇرىۋېلىش مۇراسىمى خۇددى مەجبۇرى نىكاھ قىلىنغاندەك بەكلا ئاددى ئۆتىدۇ. ئەمما ھىتلېر، تارىخىي ئەھمىيەتكە ئىگە بۇنداق بىر پەيتتە ئۈن-تۈنسىز چىقىپ كېتىشكە كۆڭلى ئۇنىمايدۇ. شۇڭا ئۇ، بۇ يەردە بىر نۇتۇق سۆزلىۋېتىدۇ. بۇ ئەھۋالدىن ھەممە ھەيران قالىدۇ. ئۇ، ۋېيمار ئاساسى قانۇنىنى قوغدايمەن دەپ تەنتەنە بىلەن جاكارلىغاندىن كېيىن، پارلامېنتتا كۆپسانلىق ئاۋازنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن تىرىشىدىغانلىقىغا ۋەدە بېرىپ، پىرىزدېنتنىڭ جىددى ھالەت بۇيرۇققا قول قويىشىنىڭ ھاجىتى قالمايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.290 شۇنىڭدەك يەنە، ئىقتىسادىي كرىزىس مەسىلىسىنىمۇ ھەل قىلىپ پاجىئەلىك تالاش-تارتىشلار نەتىجىسىدە پارچىمۇ-پارچە بۆلىنىپ كەتكەن گېرمانىيىنى ئىتتىپاقلاشتۇرۇپ قايتا بىرلىككە كەلتۈرۈدىغانلىقىنىمۇ بىلدۈرىدۇ. ئاندىن ئۇ سەل تۇرىۋېلىپ ھىندېنبۇرگنىڭ بۇنىڭغا بىرەر ئىپادە بىلدۈرۈشىنى كۈتۈپ باقىدۇ. ئەمما بۇ مارشال خۇددى ئەندى قىسىملار تارقالسا بولىدۇ دېگەندەك قىياپەتتە، ”بۇندىن كېيىنكى ئىشىڭلار ئەپەندىلەر، تەڭرىگە باغلىق!“ دەيدۇ. خانۇسسېننىڭ ئالدىن ئېيتقان پەرىزىنى ئەمەلگە ئاشتى دېيىشكە بولاتتى، ئەگەر دېگىنىنى پەرەز دېيىشكە بولغىنىدا. تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپنىمۇ ئوقۇمىغان، گۈزەل سەنئەتلەر ئىنىستىتۇتىغىمۇ قوبۇل قىلىنمىغان، ۋيېننا كوچىلىرىدا سەرگەردان بولۇپ يۈرگەن بۇ ئادەم، 1933-يىلى 30-يانىۋار كۈنى، گېرمانىيىنىڭ باش مىنىستىرى بولۇپ ئوتتۇرغا چىقىدۇ. ھىتلېر كۆڭلى چېچىلغان ھالدا پرىزدېنت كابىنتىدىن ئايرىلىدۇ. دەل شۇ چاغدا خوفماننى كۆرىدۇ. ئەسلىدە ئۇ خوفماننى قەسەم بېرىش مۇراسىمىنىڭ رەسىمىنى تارتقۇزۇش ئۈچۈن بىرگە ئېلىپ كەلگەن ئىدى. ھىتلېر ئۇنىڭ چوققىسىغا ئۇرۇپ قويۇپ ۋارقىراپ كېتىدۇ: ”ئاھ تەڭرىم، قارىمامسەن، مەن سېنى پۈتۈنلەي ئۇنتۇپ قالغىنىمنى. ئەندى بەكلا كېچىكتىڭ خوفمان!“ ئۇ دەرھال كايسېرخوفقا قايتىپ كېتىشى لازىم بولىۋاتقاچقا، يېڭى كابېنت ئەمەلدارلىرىغىمۇ بىر نېمە دېيىشكە ۋاقت چىقىرالمايدۇ. ئۇ ماشىنىسىدا تىك تۇرغىنىچە ئۆزىنى تەبرىكلەشكە كەلگەن كىشىلەر توپى ئىچىدىن ئۆتىدۇ. ئۇنىڭ بۇ مورتلىرى تولا توۋلىشىپ ئاۋازلىرىمۇ پۈتۈپ كەتكەن ئىدى. ”بىز ئۇتۇپ چىقتۇق!“ ئۇ مېھمان كۈتۈشتە ساقلاپ تۇرغان سىرداشلىرىغا تەنتەنە بىلەن ۋارقىرايدۇ. كىشىلەر غۇژژىتە كېلىپ ئۇنى ئورىۋېلىشىدۇ. ئۇ ئەر-ئايال خىزمەتچىلىرى بىلەن، چوڭ كاپىتالىست ۋە ئۇلارنىڭ خانىملىرى بىلەن قىزغىن قول ئېلىشىپ چىقىدۇ.
بۇ خەۋەر تارقىلىشى بىلەن تەڭ، گېرمانىيىنىڭ ھەر ساھە كىشىلىرى ھەر تۈرلۈك باھالاردا بولىشىدۇ. مۆتىدىل تەرەپتىكى كىشىلەر قورققىنىدىن پۇت-قولىدا جان قالمايدۇ. ئادەتتىكى نېمىسلار بولسا بۇلتۇرقى پارلامېنت قالايماقانچىلىقىغا قارىغاندا ھەر نېمە دېگەن بىلەن بۇ قېتىمقىسى نىسبەتەن ياخشىراق دېيىشەتتى. غايىلىق ياشلار، ئىشىدىن ئايرىلىپ قالغان كاسىپلار، ئېغىر غەم ئىچىدە قالغان ۋەتەنپەرۋەرلەر، شۇنىڭدەك مىللەتچىلەر بولسا بۇ يېڭى ھۆكۈمەت قۇرۇلغانلىقىدىن بەكلا خوشال ئىدى. ئۇلارنىڭ خىياللىرى ئىشقا ئېشىش ئالدىدا ئىدى. ميۇنخېندا بولسا، ئېگون خانفىستايىنگىل ئۇچقاندەك يۈگۈرۈپ سىنىپىغا كىرىپ بۇ خەۋەرنى ۋارقىرىغىنىچە ئېلان قىلىدۇ. ”كۇرت! — ئۇ بىر دوستىغا قاراپ ۋارقىرايدۇ، — بىز غەلىبە قىلدۇق! بىز ھوقۇقنى قولغا كەلتۈردۇق!“ ئۇ بۇ گەپنى دەپ بولۇپلا كۇرتنىڭ بىر يەھۇدىي ئىكەنلىكىنى ئېسىگە ئالىدۇ. كۇرتمۇ شۇنداقلا بىر كۈلۈپ قويۇپ، ”سېنىڭ ئۈچۈن خوشالمەن دوستۇم، مەنمۇ سىلەرنىڭ قاتارىڭلاردىن بىرى بولۇشنى نەقەدەر ئارزۇ قىلار ئىدىم“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ.
ئادولف ھىتلېرنىڭ بۇنداق تۇيۇقسىز كۆتۈرلۈپ چىقىشىغا بەكلا ھاياجانلىنىپ كەتكەنلەر يەنىلا شۇ بېرلىندىكى قوڭۇر كۆڭلەكلىك تەرەپتارلار ئىدى. ئۇلار شۇنچە ئۇزۇن يىل مابەينىدە بەكلا نامرات تۇرمۇش كۆچۈرۈپ كەلمەكتە ئىدى. ئۇلار يەنە پايتەخت كوچىلىرىدا ئۆلۈم خەۋىپىگە قارىماي دائىم دېگىدەك فۈھرېرىنىڭ ئارزۇسىغا خىلاپ ھەرىكەتلەر بىلەن شوغۇللىنىپ كەلمەكتە ئىدى. مانا ئەندى، ئۇلارنىڭ غايىلىرىمۇ بىراقلا ئەمەلگە ئاشقان ھېسابلىناتتى. شۇنداقتىمۇ مۇتلەق كۆپ كىشىلەر بۇ ئاخشام مەشئەل كۆتۈرۈپ نامايىش قىلىدىغانلىقىنى گېزىتلاردىنلا خەۋەر تاپىدۇ.
بەستلىك قاۋۇل ئېس-ئاچىلار بىلەن ئېس-ئېسچىلارنىڭ ھەممىسى رەسمى ئۈنفورمىلىرىنى كىيىپ كوچىغا چىقىدۇ. خېلى كۆپ كىشىلەر بۈگۈن يەنە ساقچىلار بىلەن توقۇنۇش يۈز بېرىدىغان بولدى دەپ قاراشقان بولسىمۇ، ئۇلار ساقچىلارنىڭمۇ خوشال، چىرايىدىن تەبەسسۈم يېغىپ تۇرغانلىقىنى، ھەتتا بەزىلىرىنىڭ مەيدىسىگە كرىست بەلگىلىك ئىزنەكلەرنى تاقاپ چىققانلىقىنى كۆرۈپ ھەيران قېلىشىدۇ. ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەر مەشئەل كۆتۈرۈشۈپ گۈگۈم ۋاقتىدىن باشلاپلا تيېرگارتېندىن يولغا چىقىپ، قەدەملىرىنى ئوركىسترانىڭ ھەربى مارشقا تەڭكەش قىلىپ ئىنتايىن رەتلىك شەكىلدە قاتارلىشىپ براندېنبۇرگ دەرۋازىسىدىن ئۆتىدۇ. مىڭلىغان دۆلەت مۇداپىيە ئەسكەرلىرىمۇ ئۇلارنىڭ سېپىگە قوشۇلىدۇ. ۋاقىت سائەتلەپ ئۆتمەكتە، ئۇلار «ۋېسسېل ئورمىنى» مارشى بىلەن باشقا مارشلارنى توۋلاشقىنىچە رەتلىك شەكىلدە ۋىلھېلم چوڭ كوچىسىدىن ئۆتىدۇ. ئۇلار ئالدى بىلەن ھىندېنبۇرگقا سالام كەلتۈرىدۇ. ھىندېنبۇرگ پرىزدېنت مەھكىمىسىنىڭ دېرىزىسىدە نامايىشچىلارنى كۈزەتمەكتە ئىدى. بىر ئازدىن كېيىن، نامايىشچىلار ھىتلېر تۇرغان پەنجىرىنىڭ ئالدىغا كېلىپ ئۇنىڭغا سالام بېرىدۇ. ھىتلېر باش مىنىستىر مەھكىمە بىناسىنىڭ بىر دېرىزىسىدە تۇرغىنىچە قاتتىق ھاياجان ئىچىدە مەشئەلچىلەرنى كۈزەتمەكتە ئىدى.
ۋىلھېلم كوچىسىنىڭ ئىككى ياققىسىدىكى دەرەخلەر يامىشىۋالغان بالىلار بىلەن تولغان ئىدى.291 ئۇششاق بالىلارمۇ خۇددى ئۈزۈم تاللىرىدەك تۆمۈر رىشاتكىلارغا يامىشىپ چىقىشاتتى. بۇ قەھرىتان سوغۇق كېچىدە مەشئەل يالقۇنى پۈتۈن كېچە قاراڭغۇلۇقىنى كۈندۈزدەك يۇرىتىۋەتكەن بولۇپ، كۆرگەن كىشىنى ھەقىقەتەنمۇ ھاياجانغا سالاتتى. بارابان ئاۋازلىرىمۇ قولاقنى يارغىدەك ياڭرايتتى. قىزغىن مەنزىرە بارغانسىرى يوقۇرى پەللىگە كۆتۈرۈلمەكتە ئىدى. بۇ كۆرۈنۈشلەرنىڭ ھەممىسى ئۇستا ئارتىس بولغان گيوبېلس تەرىپىدىن ئالدىن رىپىتىس قىلىپ ئوينالغان ئۇيۇنلار ئىدى. ھەتتا ھىتلېرمۇ ھەيران بولۇپ يېنىدىكىلەردىن سورايدۇ: ”قىسقىغىنە بىر قانچە سائەت ئىچىدە بۇ ئون مىڭلارچە مەشئەلنى نەدىنمۇ تاپقاندۇ؟“ ئۇ پاكىنەك دوكتور يەنە رادىئو ئىستانسىسىنىمۇ تېزگىنلىۋالغان ئىدى. ئۇ نەق مەيدان ئاڭلىتىش بېرىپ پۈتۈن مەملىكەت خەلقىنى بۇ مەشئەل نامايىش مەنزىرىسىدىن ھۇزۇرلاندۇرماقتا ئىدى.
پاپېن، ھىتلېرنىڭ كەينىدە تۇرغىنىچە بۇ مەشئەل نامايىشىنى كۈزىتىدۇ. ئۇ، بۇ نامايىشچىلارنىڭ ھىندېنبۇرگ تۇرغان دېرىزە ئالدىغا كەلگىنىدە ئۇنىڭغا ھۆرمەت بىلدۈرۈپ سالام بەرسە، ھىتلېر بار پەنجىرىنىڭ ئالدىغا كەلگىنىدە ئۆزىنى تۇتىۋالالمىغان ھالدا تەنتەنە قىلىپ كېتىشكەنلىكىنى سېزىدۇ. ”ئوتتۇردىكى پەرق ھەقىقەتەنمۇ بەكلا روشەن ئىدى، بۇ خۇددى ئۆلىۋاتقان ھۈكمىرانلىقتىن يەپ-يېڭى ئىنقىلابى كۈچ تۇغۇلىۋاتقاندەك بىر مەنزىرىنى ئەسلىتەتتى. … بۇ ھەقىقەتەنمۇ بەكلا ئاجايىپ بىر تەسىرات. بۇ يەردە مەڭگۈ توختىمايدىغان غەلىبە ئالقىش سادالىرى ياڭرىماقتا، تەبرىكلەيمىز! تەبرىكلەر! غالىبىيەتنى تەبرىكلەيمىز! دېگەن سادالار خۇددى قانداقتۇ بىر ئاگاھلاندۇرۇش سېگنالىدەك قۇلىقىمنىڭ تۈۋىدىلا جاراڭلاۋاتقاندەك قىلاتتى.“ ھىتلېر بۇرۇلۇپ پاپېن بىلەن پاراڭلاشقىنىدا ئاۋازى بۇغۇلۇپ قېلىۋاتاتتى. ”ۋون پاپېن ئەپەندىم، ئۈستىمىزدىكى ۋەزىپە ھەقىقەتەنمۇ ئېغىر! مەقسەتكە يەتمىگەچە ھەرگىز بىر-بىرىمىزدىن ئايرىلمايلى.“
كىشىنى ھاياجانغا سالىدىغان بۇ كېچىدە، ئادۋوكات خانس فرانكمۇ ھىتلېرنىڭ كەينىدە تۇراتتى. ”تەڭرى بىلىدۇكى، شۇ كۈنى قەلبىمىز ھەقىقەتەنمۇ ساپ ئىدى. — دەيدۇ فرانك كېيىن دارغا ئېسىلىش ئالدىدا، — ئەگەر شۇ كۈنى بىرەرسى قوپۇپ بىزگە كەلگۈسىدە بېشىمىزغا بۇنداق كۈنلەرنىڭ كېلىدىغانلىقىنى ئېيتسا ئىدى، ئۇنداق گەپلەرگە ھېچكىم ئىشەنمىگەن بولار ئىدى. ئۇنداق گەپلەرگە ئەڭ ئالدى بىلەن ئىشەنمەيدىغانلاردىن بىرى دەل مەن ئىدىم. شۇ كۈنى ھەقىقەتەنمۇ پارلاق، ھەقىقەتەنمۇ بەخىتلىك بىر كۈن بولغان ئىدى.“ تۆۋەندە غەلىبىنى تەنتەنە قىلىشىۋاتقان كىشىلەر خوشاللىقىدىن ھاياجانلىنىپ كۆز ياشلىرىنى تۇتىۋالالماي قېلىشقان ئىدى. ”ھەممە كىشى ئوخشاش ھېسسىياتتا كەلگۈسىمىز پارلاق دەپ ئويلايتتى. — دەيدۇ ئىلگىرى ستېننېس بىلەن بىرلىكتە توپىلاڭغا قاتناشقان قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر ئەزاسى بولغان بىرسى ئۆز ئەسلىمىسىدە، — شۇ پەيتتە، تۇرمۇشىمىزنىڭ تېخىمۇ ياخشىلىنىدىغانلىقىغا ئىشىنىش ئىمكانىيىتى يوق. ئەمما ئۇلار چوقۇم ياخشى بولۇپ كېتىدۇ دەپ ئىشىنەتتى. ئۇلار باشقىلاتىن ئۈمىدۋار ھالغا كەلگەن ئىدى. مېنىڭچە بولغاندا، شۇ كۈنلەردە گېرمانىيە خۇددى ھىتلېرغا ئوخشاش بىزگە ئۈمىد، ئىشەنچ ۋە سۆيگۈ بەخىش ئېتەلەيدىغان باشقا بىرسىنى ئوتتۇرغا چىقىرالمىغان ئىدى.“
”ئۇ ئاخشىمىقى غەلىتە تۇيغۇلىرىمدىن بەزىلىرى تا بۈگۈنگىچە ماڭا ھەمرا بولۇپ كەلمەكتە. — دەپ يازىدۇ شۇ چاغدا ئاتا-ئانىسى بىلەن بىرگە نامايىشقا قاتناشقان مېلىتا ماشمان، — شۇ كۈندىكى ئاجايىپ ئاياق تاۋۇشلىرى، قارا-قىزىل رەڭلەردىكى بايراقلاردىن شەكىللەنگەن ھەشەمەتلىك مەنزىرىلەر، كىشىلەرنىڭ يۈزلىرىدىن ئەكىس ئېتىۋاتقان مەشئەل جىلۋىسى، شۇ ۋاقىتتا نېمە دېگەن ھاياجانلىق، نېمە دېگەن سەمىمى كۆرۈنۈشلەر ئىدى-ھە! ئەمما بۈگۈن كۆز ئالدىمغا كەلتۈرگىنىمدە ئۇ كۆرۈنۈشلەر ھەقىقەتەنمۇ ئېچىنىشلىق ناخشا سادالىرى ئىكەندۇق. …“ مۇتلەق كۆپ ساندىكى چەتئەللىك كۈزەتكۈچىلەر بۇ ئەھۋالنى ياخشىلىقتىن دېرەك بەرمەيدۇ دەپ قاراشقان ئىدى. ”ئوت دەرياسى فرانسىيە باش ئەلچىخانىسىنىڭ ئالدىدىن ئېقىن بولۇپ ئۆتىۋاتقىنىدا، — دەپ يازىدۇ فرانسىيە باش ئەلچىسى فرانچويىس پونسېت — مەن ئىنتايىن ئېغىر غەم ۋە قورقۇنۇشلۇق سەزگۈلەر ئىچىدە بۇ ئوت يالقۇنىنى كۈزەتمەكتە ئىدىم.“
شۇ كېچىسى، ھېس، گيۆرىڭ، گيوبېلس، رۆم ۋە فرانك قاتارلىقلار ھىتلېر بىلەن بىرگە كىچىك بىر ئۆيدە ئولتۇرۇپ كېچىلىك تاماققا ئولتۇرىدۇ. ھىتلېر ھاياجاندىن توختىماي سۆزلەيتتى. ”بۈگۈن بىر قىسىم چەتئەللىك كىشىلەر مېنى ’خرىستوسقا قارشى‘ تۇردى دېيىشمەكتە. ئەسلىدە، مېنىڭ بىردىن-بىر قارشى تۇرىدىغان ئادىمىم لېنىن. — دەيدۇ فرانكنىڭ دېيىشىچە، ئۇ يەنىمۇ ئىلگىرلىگەن ھالدا، ھىندېنبۇرگنى ئۆز تەرىپىگە تارتىپ كېلىشنى ئويلايدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. — بۈگۈن ئۇنىڭغا، ھازىر مەن باش مىنىستىر بولساممۇ سىز مېنىڭ قەلبىمدە خۇددى بۇرۇنقىدەكلا بىر قەھرىمان ھېسابلىنىسىز. مەن سىزنىڭ ئەسكىرىڭىز بولغان ۋاقتىدىكىگە ئوخشاشلا سىزگە سادىق بولىمەن دېگىنىمدە بوۋاي بۇ گېپىمدىن بەكلا خوشال بولۇپ كەتتى،“ دەيدۇ. ئۇ تىنماي سۆزلەيتتى.292 ئۇ گەپنى بىراقلا كوممۇنىزم تەرەپكە بۇرىدى. ”بۈگۈن، 'قىزىل بېرلىن' دېگەنگە خاتىمە بېرىلگەن كۈن. كىشىلەر ئۈمىدسىزلىك ئىچىدە باشقا چىقىش يولى تاپالمىغىنىدىلا ئاندىن 'قىزىللىشىش' يولىغا كىرىپ قالىدۇ. ئۆزلىرىنى ئادەتتە بىز خەلقنىڭ ھىمايىچىلىرىمىز دېيىشىۋالغان كىشىلەر يەنە كېلىپ خەلققە ئەڭ بەك ئەدەپسىز مۇئامىلىدە بولىدىغانلاردۇر. خەلقنىڭ ھېسسىياتى خېلى كۆپ جەھەتلەردە ئاياللارنىڭ ھېسسىياتىغا ئوخشايدۇ. — كۆپچىلىك سىرتقا چىقىپ گۈللۈكتە كېتىۋاتقىنىدىمۇ ھىتلېرنىڭ ئاغزى بېسىقمىغان ئىدى. — بۇ باش مىنىستىر مەھكىمىسى، — دەيدۇ ھىتلېر، — خۇددى بىر كۇبا تاماكا قۇتىسىغىلا ئوخشاپ قالغان. مېھمان كۈتۈشكىمۇ قەتئى ماس كەلمەيدىكەن. شۇڭا بىز بۇ يەرنى پۈتۈنلەي يېڭىلاپ چىقىشىمىز كېرەك.“
شۇ ئاخشىمى، ئىچ-ئىچىدىن خوشال بولۇپ كەتكەن گيوبېلس مۇنداق دەپ خاتىرە قالدۇرىدۇ: ”بۇ ھەقىقەتەنمۇ بىر چۈشكە ئوخشايتتى. … خۇددى چۆچەكلەردىكىدەكلا بىر كۈن. … يەپ-يېڭى بىر ئىمپىرىيە دۇنياغا كەلدى. 14 يىللىق تىرىشچانلىق ئاخىرى ئۆز مىۋىسىنى بەردى. گېرمانىيە ئىنقىلابى رەسمى باشلاندى!“ ئەمما شۇ كۈنى ئاخشىمى، بۇ نوقتىنى گېرمان خەلقى ئارىسىدا بەكلا ئاز كىشى ھېس قىلالىغان ئىدى. بەلكىم ھېينرىخ ھېين بىر ئەسىردەك ۋاقىت بۇرۇن يېزىپ قالدۇرغان ئالدىن پەرەز خاراكتېرىدىكى مۇنۇ گەپلەرنى بەلكىم ھېچكىممۇ ئېسىگە كەلتۈرەلمىگەن بولسا كېرەك؟ ”گېرمانىيىدە ياڭرايدىغان گۈلدۈرماما ساداسى ھەقىقى گېرمانلارنىڭ ساداسى بولۇپ قالىدۇ. بۇ سادانىڭ ياڭرىشى ئۈچۈن كۈتەيلى. ئەمما ئۇ سادا چوقۇم پارتىلاپ چىقىدۇ؛ بۇ گۈلدۈرماما ئاۋازى ياڭرىغان ۋاقتىدا، ئۇنىڭ كۈچى مىسلىسىز بولۇپ، خۇددى تارىختا پەقەتلا ئاڭلىنىپ باقمىغان بىر ئاۋازغا ئايلىنىدۇ. بۇنداق بىر پەيىت چوقۇم يېتىپ كېلىدۇ. … شۇ چاغدا ئوينىلىدىغان بىر مەيدان فرانسىيە ئويۇنىنى كىچىك بىر مىسىرالىق ئويۇن ئورنىغىلا چۈشۈرۈپ قويىدۇ. … بۇنىڭدىن گۇمان قىلىش ھاجەتسىز؛ بۇنداق بىر پەيىت چوقۇم كېلىدۇ.“
11. ئېزىپ كېتىش
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ۋاقتى: 2016-5-22 15:32:06
ساقلاش
ھەمبەھر
قېزىلما
قوللاش
قارشى
ئىگىسى