گېتلىر تەرجىمىھالى - جون تولان

“”

10 تېما	77 يازما	200 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 1040

يازما سانى:

تىللا:

123

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

21 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-3

ئۇچۇر

31^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2016-7-10 05:39:47 | ئايرىم كۆرۈش

31. تۈن يېرىمىدىن 5 مىنۇت ئۆتكەندە ۋېدالىشىش
1945-يىلى 20~30-ئافرېل864

1
ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر مىڭلىغان بومباردىمانچى ئايروپلان يوللاپ فۈھرېرنىڭ تۇغۇلغان كۈنىنى بومباردىمان بىلەن تەبرىكلىشىدۇ. ئەمما ھىتلېرنىڭ ئىشەنچى قىلچە تەۋرەنگەندەك قىلمايتتى. 20-ئافرېل كۈن بويى ئۇنىڭ تۇغۇلغان كۈنىنى تەبىركلەپ كەلگەنلەرگە، مەن يەنىلا ئۇرۇسلارنىڭ بېرلىندا يېڭىلىدىغانلىقىغا قەتئى ئىشىنىمەن دەيتتى. چۈشتىن كېيىن ھىتلېر باش مىنىستىرلىق گۈللۈكىدە بىر گۇرۇپ “ھىتلېر ياشلىرى” نى قوبۇل قىلىپ، ئۇلارغا پايتەخت ئۈچۈن قەھرىمانلارچە جەڭ قىلغانلىقىغا رەخمەت ئېيتىدۇ. ئاندىن ئۇ، يەر ئاستى ئاكوپىغا كىرىپ ئادمىرال پولكوۋنىك كارل دۆنىتزنى قوبۇل قىلىدۇ. دۆنىتز، ھىتلېرنىڭ ئېغىر يۈك ئاستىدا قالغان بىر بوۋايدەك مۈكچىيىپلا قالغانلىقىنى كۆرىدۇ. ئۇ يەنە كېيتېلدىن قىزغىن ھال سورايدۇ: “ئاتتېنتات (ئېنگىلىزچىدىن تەرجىمىدە ئاتلېنتات بولۇپ قالغان — ئۇ. ت) مەزگىلىدە سىز مېنى قۇتۇلدۇرۇپ قالغان ئىدىڭىز، يەنە كېلىپ راستېنبۇرگتتا مېنى تارتىپ چىقىرىۋالغان ئىدىڭىز. مەن سىزنىڭ بۇ قىلغانلىرىڭىزنى ھەرگىز ئۇنۇتمايمەن. سىزنىڭ ئۇسۇلىڭىز توغرا ئىدى، ھەرىكىتىڭىزمۇ توغرا ئىدى.”
كېيتېل پەيتنى قولدىن بەرمەي “تىنچلىق سۆھبىتىنى دەرھال باشلىشىڭىز كېرەك، بولمىسا بېرلىن ئۇرۇش مەيدانىغا ئايلىنىپ قالىدۇ” دەيدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭ گېپىنى بۆلۈپ “كېيتېل، نېمىلەرگە ئېھتىياجلىق بولىۋاتقانلىقىمىزنى ياخشى بىلىمەن. بۇ ئۇرۇش مەيلى بېرلىننىڭ ئىچىدە ياكى سىرتىدا بولسۇن، مەن بۇ ئۇرۇشنى قەتئىي داۋاملاشتۇرىمەن” دەيدۇ. ئۇ جودل بىلەن بىۋاستا مۇزاكىرىلىشىۋالغاندىن كېيىن ئورنىدىن قوزغىلىدۇ. قالغان مەمۇرى ئەمەلدارلار — بورمان، رىبېنتروپ ۋە سپېر قاتارلىقلارنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان كىشىلەر قاتار تىزىلغىنىچە ھىتلېرنى ئۇزۇتۇپ قالىدۇ؛865 ھىتلېر چىقىشتىن ئاۋال ئۇ يەردىكىلەر بىلەن بىرمۇ-بىر قول ئېلىشىپ چىقىدۇ، ھەتتا بەزىلەرگە بىرەر ئىككى ئېغىز گەپمۇ قىلىدۇ. ھەممىسىلا دېگىدەك ئۇنى يول ئۇچۇق ۋاقتىدىن پايدىلىنىپ دەرھال بېرچستگادېنغا كېتىۋېلىشىنى ئۈندەيدۇ. ئەمما ھىتلېر بۇ يەردىن قەتئى ئايرىلمايدىغانلىقىنى ئېيتىپ، بۇندىن كېيىن ئىمپىرىيە ئىككى ئۇرۇش فرونتىغا ئايرىلىدۇ. شىمالىي رايونغا دۆنىتز قۇماندانلىق قىلىدۇ. جەنۇبىي رايونغا قۇماندانلىق قىلىدىغانغا ئەڭ ئۇيغۇن نامزات غەربىي سەپ قۇماندانى مارشال ئالبرېچت كېسسېلرىڭ بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا ئۇ يەرگە گيۆرىڭنى تەيىنلەشنى ئويلايدۇ. بەلكىم بۇ ئۇنىڭ سىياسى جەھەتتىكى ھوقۇق تەخسىملەش ھۈنىرىنىڭ بىرى بولىشى مۇمكىن. ئەمما ئۇ يەنىلا تەڭرىنىڭ قارار قىلىشىغا بويۇن ئېگىمەن دەيدۇ. ئۇ، ھەر قايسى ئۇرۇش رايونلىرىنىڭ شىتاپ خادىملىرى ئىككىگە بۆلۈنۈپ يولغا چىقىشى كېرەكلىكىنى، جەنۇپقا تاللانغانلار بۇ ئاخشام بېرچتسگادېنغا قاراپ يولغا چىقىشى كېرەكلىكىنى ئېيتىدۇ. گيۆرىڭ ئۇنىڭدىن، مەنمۇ جەنۇپقا بارايمۇ ياكى شىتاپ باشلىقى كوللېرلا بارسۇنمۇ دەپ سورىۋىيدى، ھىتلېر ئۇنىڭغا “ئۆزەڭلا بارغىن” دەپ جاۋاب بېرىدۇ. بۇرۇندىن شۇنچە يېقىن ئۆتكەن بۇ ئىككى كونا يولداش ئەدەپ بىلەن بەكلا سوغۇق بىر شەكىلدە ئايرىلىدۇ. گيۆرىڭ دەرھال كارىنھالغا قاراپ ئاتلىنىدۇ. ئۇ يەردە ئۇنىڭ ئۆي خوجايىنى كېيىم-كىچەك ۋە قىممەتلىك سەنئەت ئەسەرلىرىنى يىغىشتۇرۇپ 14 ماشىنىغا قاچىلاپ تەل قىلىپ قويغان ئىدى.
ھىتلېر، ئېۋا بىلەن بىرگە يەنە بىر قانچە كاتىبى قوشۇلۇپ بىرلىكتە تاماققا ئولتۇرىدۇ. خانىملارمۇ ھىتلېرنى يەنە بىر قېتىم جەنۇپقا كېتىڭ دەپ ئۈتۈنۈپ باقىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇلارغا، ئۇنداق قىلسام خۇددى تىبەت لاماسىغا ئوخشاش قۇرۇق چاق پىلەك پىرقىرتىپ ئولتۇرۇشتىن باشقا قىلغىدەك ئىشىم بولماي قالىدۇ. “شۇڭا مەن قەتئىي تۈردە بېرلىندا قېلىپ كەسكىن تەدبىر قوللىنىشىم ياكى بۇ يەردە يوقۇلۇشۇم كېرەك” دەيدۇ. يېرىم كېچىدىن كېيىن، ئۇ نىسبەتەن چوڭىراق ئىككى نەپەر كاتىپىنى ئىشخانىسىغا چاقىرتىپ، ئۇلارنى يېرىم سائەت ئىچىدە ماشىنىلىق ئادمىرال پولكوۋنىك پۇتكامېر ۋە يەنە 80 نەپەر كىشى بىلەن بىرلىكتە يوقۇرى سالزبۇرگقا قاراپ يولغا چىقىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. (جەنۇپى رايونغا ئاتلانغانلار ئارىسىدا مورېل دوختۇرمۇ بار ئىدى. ئۇنى مەجبۇرى تۈردە جەنۇپقا يوللىۋەتكەن ئىدى. چۇنكى ئۇ، ھىتلېرغا كافىئىن ئوكۇلى بېرىپ ئۇنىڭ ھارغىنلىقىنى ئازايتىش تەكلىبىنى بەرگىنىدە ھىتلېر ئۇنىڭغا ۋارقىرىغىنىچە “سەن يەنىلا ماڭا مورفىن ئوكۇل قىلىمەن دەپ ئويلاپ يۈرىدىغان ئوخشىمامسەن؟” دەيدۇ ھەمدە ئۇنى دەرھال فۈھرېرنىڭ خۇسۇسىي دوختۇرلۇقىنى بىلدۈرىدىغان ئۈنفورمىسىنى سېلىپ تاشلاپ دەرھال كېتىشنى بۇيرۇيدۇ. “دەرھال يولغا چىق! مېنى ھېچ قاچان كۆرۈپ باقمىغاندەك يولۇڭغا راۋان بول!” دەيدۇ. مورېل بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ شۇ ھامات ھىتلېرنىڭ ئايىقىدىلا ھۇشىدىن كېتىپ يېقىلىپ چۈشىدۇ. باشقىلار ئۇنى يەردىن نۇسۇلكىلىق ئېلىپ چىقىدۇ. ئۇرۇشتىن كېيىن ئۇنىڭ سالامەتلىك ئەھۋالى پۈتۈنلەي تۈگۈشۈپ ئاخىرى ئۆلىدۇ. — ئا. ھ. ئى) چاقىرتىلغان ئىككى نەپەر كاتىپ ھەيران بولۇپ ھىتلېرغا كۆزلىرىنى پاقىراتقىنىچە قاراپلا قېلىشىدۇ. ھىتلېر ئۇ ئىككىسىگە، سىلەر ئىككىڭلار مەن بىلەن ھەممىدىن ئۇزۇن بىرگە بولدۇڭلار، ئۇنىڭ ئۈستىگە ۋولف خانىمنىڭ يەنە بىر ياشانغان ئانىسىنى بېقىش ۋەزىپىسىمۇ بار، “مەن ئۇزۇنغا قالماي سىلەرنىڭ يېنىڭلاردا بولىمەن” دەپ تەسەللى بېرىدۇ. ئۇنىڭ ئاۋازى بەكلا زەئىپ ئىدى. سول قولىنىڭ تىترىشىنى يۇشۇرۇشقا ئۇرۇنۇپ باققان بولسىمۇ ئامال بولمىدى. ئۇ ئېغىر بىرنى تىنىۋالىدۇ. شرۆدېر خانىمنىڭ ھېس قىلىشىچە ئۇنىڭ بۇ تىنىشى خۇددى ئۈمىدىنى يوقاتقان بىرسىنىڭ تىنىشىغىلا ئوخشايتتى. ئارىدىن سەل ئۆتكەندە ھىتلېر قىزلارغا تېلېفون ئارقىلىق بېرلىن قورشاۋ ئاستىدا قالغانلىقىنى، شۇڭا ئۇلارنىڭ تاڭ سۆزۈلگەندىلا يولغا چىقالىشى مۇمكىنلىكىنى ئۇقتۇرىدۇ. بىر قانچە مىنۇت ئۆتۈپ، ھىتلېر ئۇلارغا يەنە بىر قېتىم تېلېفون قىلىدۇ. ھاۋا ھۇجۇمى ئاگاھلاندۇرۇش سېگنالى ئاخىرلىشىشى ھامان ئايروپلان ئۇچىدىغان بولدى دەپ خەۋەر قىلىدۇ. شرۆدېر خانىم ئاۋازى بەكلا گاراڭلاپ چىققانلىقى ئۈچۈن گەپنى تازا ئېنىق ئاڭلىيالماي قايتا تەكرارلىشىنى ئۆتۈنىدۇ. ئەمما ھىتلېر ھېچ نېمە دېمەيدۇ. ئۇنىڭ ۋولف خانىمغا دېگەن ئەڭ ئاخىرقى گېپى “پۈتۈنلەي تۈگەشتۇق” دېيىش بولدى.
شۇكۈنى ئاخشىمى قاراڭغۇ چۈشمەستە فۈھرېرنىڭ تۇغۇلغان كۈنىنى تەبرىكلەشنى بالدۇرلا تۈگىتىپ ھىملېرمۇ يەر ئاستى ئىستىھكامدىن ئايرىلىدۇ. ماشىنىسى بىلەن شارقىراپ يېغىۋاتقان يامغۇردا بىر قانچە سائەت يول يۈرۈپ دۇنيا يەھۇدىيلار قۇرۇلتىيىنىڭ ۋەكىلى ماسۇر بىلەن مىڭ تەستە ئۇچرىشالايدۇ. ھىملېر ئۇنىڭغا، ماڭا يەھۇدىيلار مەسىلىسىنى ھەل قىلىش ھوقۇقى بېرىلگەن ئىدى. ئەڭ دەسلەپكى پىلانىمدا، كۆچۈرۈشتىن پايدىلىنىپ ئىنسانىي بىر تۈردە بۇ مەسىلىنى ھەل قىلىشنى پىلانلىغان ئىدىم. ئەمما ئۆزلىرىنى يەھەدىي دوستى دەپ ئاتىشىۋالغان دۆلەتلەرمۇ كۆچمەن يەھۇدىيلارنى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلدى.866 “بىز ئۇرۇش ۋاستىسى ئارقىلىق” شەرقتىكى يەھۇدىي پرولىتارىياتلىرى بىلەن ئۇچراشتۇق. — دەيدۇ ھىملېر، — بۇ ئىشتىن بىز يېڭى بىر مەسىلىگە دۈچ كەلگەن ئىدۇق: بىز ئارقىمىزدا بۇنچە زور بىر دۈشمەننى ساقلاپ قالالمايتتۇق.” بۇ يەھۇدىيلار پارتىزانلارغا ياردەم بېرىش بىلەنلا قالماي، يەنە تىفۇس دېگەندەك يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىمۇ تارقىتىشماقتا. “بۇنداق بىر يۇقۇملۇق كېسەللىكنىڭ تارقىلىپ كېتىشىدىن ساقلىنىش مەقسىتىدە كەڭ كۆلەمدە بۇ تۈر يۇقۇملۇق كېسەللىكتىن ئۆلگەن جەسەتلەرنى يوقۇتۇش ئۈچۈن بىر قىسىم جەسەت كۆيدۈرۈش خۇمدانلىرىنى ياساشقا مەجبۇر قالدۇق. بۈگۈنكى كۈندە بولسا ئۇلار بۇنى باھانە قىلىپ كۆرسىتىپ، بىزنىڭ بۇ قىلغانلىرىمىز ئۈستىدە ئوڭ-تەتۈر گەپلەرنى يېيىشقا كىرىشتى!” دەيدۇ ھىملېر چۈشەندۈرۈپ كېلىپ.
“قىلىنغان نۇرغۇن ئىشلارنى قايتىدىن ئەسلىگە كەلتۈرۈشنىڭ ئىمكانىيىتى يوق، — دەيدۇ ماسۇر، — شۇنداقتىمۇ، ئەگەر بىز خەلقىمىزنىڭ كىلەچىكى ئۈچۈن بىرەر كۆرۈك قۇرۇپ چىقماقچى بولىدىكەنمىز، ئۇنداقتا بۈگۈنكى كۈندە گېرمانىيە ھۆكمۈرانلىق قىلىۋاتقان رايونلاردىكى ھېلىغىچە ئۆلمەي ساق تۇرىۋاتقان يەھۇدىيلارنى چوقۇم ھاياتىغا كاپالەتلىك قىلىشىمىز كېرەك.” ھىملېر بۇنىڭغا نارازىلىق بىلدۈرگەن ھالدا، ئۆزىنىڭ ئەزەلدىن بۇ تۈردىكى يىغىۋېلىش لاگىرلىرىنى ئىتتىپاقداش ئەللەرگە ئۆتكۈزۈپ بېرىشنى تەشەببۇس قىلىپ كېلىۋاتقانلىقىنى ئېيتىدۇ. مەن بېرگېن-بېلسېن بىلەن بۇخېنۋالدتا ئەنە شۇنداق قىلمىدىممۇ؟ ئەمما مەن ئۇلاردىن قانداق جاۋاب ئالغانلىقىمغا بىر قاراپ باقايلى: ئامېرىكىلىقلار سۇنئىي زوراۋانلىق رەسىملىرىنى ئۇيدۇرۇپ چىقىپ ھەممىلا يەردە تارقىتىپ يۈرمەكتە! مەن 2700 نەپەر يەھۇدىينى شىېۋىتسارىيەگە يولغا سالغىنىمدا، چەتئەل گېزىتلىرى بۇ ئىشنىڭ ئۆزلىرىنىڭ خىزمىتى ئىكەنلىكىنى، بۇ ئىش مېنىڭ بىلەن قىلچە مۇناسىۋىتى يوقلىقىنى ھە دەپ داۋراڭ قىلىشقا كىرىشتى. “مەنمۇ ئۆزەمنى ئاق نىيەتلىك دەپ قارايمەن. مەن ئەزەلدىن شۇنداق بىرى ئىدىم. مانا بۇ خەلقىمنىڭ ئېھتىياجىنى قاندۇرىدىغان ئىشلاردۇر. بۇئىشتا مەن پۈتۈنلەي مەسئۇلىيەتنى ئۈستۈمگە ئالىمەن. مەن ھېچقاچان ئۇلارغا تايىنىپ بېيىش نىيىتىدە بولۇپ باقمىدىم.”
ماسۇر ئىشىكتىن چىقىۋاتقىنىدا ھىملېر ئۇنىڭدىن تۇيۇقسىزلا، ئورنىڭىزغا ئالماشقان كېرستېن دەرھال ئېيزىخاۋېرنىڭ شىتابىغا ئۇچۇپ دۈشمەنلىشىش ھەرىكەتلىرىنى دەرھال توختىتىش مەسىلىسىنى مۇزاكىرە قىلىشقا بارالماسمۇ؟ دەپ سورايدۇ. “ئېزىنخاۋېرغا چۈشەندۈرۈشكە تىرىشىڭ، ئىنسانىيەتنىڭ ھەقىقىي دۈشمىنى سوۋېت رۇسسىيىسى ئىكەنلىكىگە ئىشەنسۇن. ئۇلارنى پەقەت بىز نېمىسلارلا يوقۇتالىشىمىز مۇمكىن. مەن بۇ كۈرەشنىڭ غالىبىيەت مېۋىسىنى غەرپ ئىتتىپاقداش دۆلەتلىرىگە ئۆتۈنۈپ بېرىشكە تەييار ئىكەنلىكىمنى بىلدۈرىمەن. يېتەركى ئۇلار بىزنىڭ رۇسىيەنى تارمار كەلتۈرىشىمىز ئۈچۈن ۋاقىت بەرسۇن. ئەگەر بىزگە ئۇرۇش ماتېرىياللىرىنى يەتكۈزۈپ بېرىدىغانلا بولىدىكەن، مەن ھېلىمۇ ئۇلارنى مەغلۇپ قىلالىشىمغا كۆزۈم يېتىدۇ.”
ماسۇر قايتىپ كەلگىچە، ھىملېر ئۆزىنىڭ گېپىدە تۇرىدىغانلىقىنى كۆرسىتىش ئۈچۈن دەرھال راۋېنسبرۈكتىن مىڭ نەپەر يەھۇدىي ئايالنى قويۇپ بېرىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ يەنە، بۇ كىشىلەرنىڭ شىۋىتسىيەگە يېتىپ بارغىچە بۇ ئىشنى مەخپى تۇتۇش كېرەكلىكىنى، شۇنىڭدەك بۇ كىشىلەرنى يەھۇدىيلار ئەمەس بەلكى “پولەكلەر” دەپ ئاتاش كېرەكلىكىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئاخشىمى گۈگۈم ۋاقتىدا، ھىملېر، ماسۇرغا ماشىنىلىق گېبخاردت ساناتورىيىسىگە بېرىشىنى، ئۇ يەردە كونت بېرنادوتنىڭ ئۇنى كۈتۈپ تۇرىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئىككىسى بىرلىكتە ئەتىگەنلىك ناشتا قىلىدۇ. ھىملېر گەرچە ماشىنىلىق يول يۈرۈپ بەكلا چارچاپ كەتكەندەك قىلسىمۇ ئۇنىڭ ئىشتاھىغا قىلچە تەسىر قىلمىغاندەك قىلاتتى. ئۇ پات-پاتلا بارمىقى بىلەن چىشلىرىنى بېسىپ قوياتتى.
بېرنادوت، سكاندىناۋىيەلىك ئەسىرلەرنى دانىيەدىن شىۋىتسىيەگە ئۆتكۈزۈلۈشىگە رۇخسەت قىلىشنى تەلەپ قىلىدۇ. ئەسلىدە ئۇنىڭ بۇ تەلىۋى ئۇنچە مۇھىم بىر تەلەپ ھېسابلانمىسىمۇ ھىملېر قەتئىي رەت قىلىدۇ. بۇنىڭ سەۋەبىنى پەقەتلا چۈشەنگىلى بولمايتتى. بېرنادوت يەنە تەشەببۇسكارلىق بىلەن راۋېنسبرۈكلۇق ئاياللارنىڭ ھەممىسىنى شىۋىتسىيە قىزىل كىرىست جەمىيىتىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا تاپشۇرۇلۇشىنىمۇ تەلەپ قىلىدۇ. ئاندىن، بېرىپ ئۇخلايدۇ. شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن، ھىملېر، شېللېنبېرگنى ياتىقىغا چاقىرتىپ، مىجەزى يوقلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ ئىككىسى پىكاپلىق قىستا-قىستاڭلىق تاش يول بويىچە ئىلگىرلەپ يېقىندىكى بىر قۇماندانلىق شىتابىغا يېتىپ كەلگىنىدە، ھىملېر “شېللېنبېرگ، بېشىمىزغا كېلىدىغانلاردىن قېچىپ قۇتىلالىشىمىز تەستەك قىلىدۇ” دەيدۇ.
“بۇنىڭ ئۈچۈن سىز ھەرىكەت قىلىشقا جاسارەت كۆرسىتىشىڭىز كېرەك” دەيدۇ شېللېنبېرگ.
ھىملېر گەپمۇ قىلمايدۇ. شېللېنبېرگ، پۈتۈن يىغىۋېلىش لاگىرلىرىدىن چېكىنىپ چىقىشتىكى ئەمەلىيەتكە ماس كەلمەيدىغان سىياسەتنى تەنقىتلەپ، خۇددى تىلغا قالغان كىچىك بالىدەك ئاغزىنى پۈرۈشتۈرىدۇ. “شېللىنبېرگ، سەن بۇنداق گەپنى قىلساڭ بولمايدۇ.867 چۇنكى، بۇخېنۋالد بىلەن بېرگېن-بېلسېندىن تولۇق چېكىنىپ بولالمىغانلىقىنى ئاڭلىغان ھىتلېر نەچچە كۈنگىچە تىنماي سۆزلەپ يۈردى” دەيدۇ ھىملېر.
ھىملېر، ماسۇرغا ۋەدە قىلىپ، نۆۋەتتە پۈتۈن چېكىنىش ئىشلىرى ئاخىرلىشىش ئالدىدا ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ؛ ژۇكوفنىڭ بېرلىنغا ھۇجۇم قىلىش يولى ئۈستىدىكى ساشېنخاۋسېننىڭ مەھبۇسلىرى پۈتۈنلەي لاگىردىن ھەيدەپ چىقىرىلىپ يامغۇرغا قارىماي يولغا چىقىرىلدى؛ شەرقتىكى 10 مىل يىراقلىقتا ژۇكوف قىسىملىرى ئاتقان توپ ئوقلىرى تىنماي پارتلىماقتا ئىدى. قىزىل كىرىست جەمىيىتى يىغىۋېلىش لاگىرىنىڭ مەسئۇلىدىن ساشىنخاۋسېننى ئۆزلىرىگە تاپشۇرۇپ بېرىشىنى تەلەپ قىلغان بولسىمۇ رەت قىلىنىدۇ. چۇنكى ئۇلار ھىملېرنىڭ بۇيرۇقى بويىچە ئۇرۇسلار يېقىنلىشىپ كەلگىنىدە دوختۇرخانىدىن باشقا يەرلەرنىڭ پۈتۈنلەي چېكىنىپ چىقىشى كېرەك ئىكەن. شۇڭا، 40 مىڭدەك ئاچقۇرساق، كېسەللىكتىن ماغدۇرىدىن كەتكەن، ئۇچىسىغا ئارتقىدەك كىيىمىمۇ قالمىغان مەھبۇسلار ئىككى قاتار قىلىپ تىزىلىپ لاگىردىن ھەيدەپ چىقىرىلىدۇ. شارقىراپ يېغىۋاتقان قاتتىق يامغۇر ئاستىدا كۈزەتچىلەر ئۇلارنى غەرىپكە قاراپ ھايداپ مېڭىشىدۇ. قوشۇنغا يېتىشەلمىگەنلىرى ئېتىپ تاشلىنىپ يول بويىدىكى ئازگاللارغا ئىتتىرىۋېتىلىدۇ.
“ئەگەر بىر مىللەت، قىزلىرىدىن تارتىپ باسقۇنچىلىققا ئۇچىراپ تۇرغىنىغا قارىماي ئەرلىرى ئۇلارغا قارشى چىقماي قاراپ تۇرسا، بۇنداق بىر مىللەتكە نېمە دېيەلەيسەن!” دەيدۇ گيۆبېلس شۇ ئاخشىمى ئاديۇتانتلىرىغا ئېتراپ قىلىپ، دېمەك ئۇرۇش مەغلۇبىيىتىدىن قۇتۇلۇش مۇمكىن ئەمەس، بۇ ئۇرۇش ھىتلېر سەۋەبىدىن مەغلوبىيەتكە يولۇقمىدى، بەلكى خەلقى بۇ ئۇرۇشتا مەغلوپ بولۇشقا سەۋەب بولدى دەپ قاتتىق ئېچىنىدۇ. “پۈتۈن پىلانلار بىلەن مىللىي سوتسىيالىزم ئىدىيىسى، بۇنداق بىر خەلق ئۈچۈن ھەقىقەتەنمۇ بەكلا يوقۇرى بىر ئەقىدە بولۇپ قالغان. … ئەندى ئۇلارنىڭ بېشىغا كېلىدىغان بۇ تەقدىرگە خوپ بولدى دېمەي يەنە نېمە دېيىش كېرەك؟” ئۇ ھەتتا ئۆز ئاديۇتانتلىرىنىمۇ بىر قۇر ئەدەپلەپ چىقىدۇ: “شۇنىڭدەك سىلەرمۇ بار شۇ قاتاردا. سىلەر نېمىشقا مېنىڭ بىلەن بىرگە ئىشلىگەن ئىدىڭلار؟ مانا ئەندى ھەممىڭلار ئۆز بوغۇزۇڭلارنى ئۆزەڭلار بوغۇزلاڭلار! بىز تەختتىن چۈشۈرۈلگىنىمىزدە پۈتۈن يەر شارى قورقۇپ تىترىسۇن!” گيۆبېلس كۈن بويى ئۈمىدسىزلىك ئىچىدە غەزەپلىنىپلا يۈرىدۇ. ئىككى نەپەر كاتىپ ۋېلسىپىتلىق سەھراغا قېچىپ كېتىپتۇ دېگەن خەۋەرنى  ئاڭلاپ تېخىمۇ قايناپ كېتىدۇ: “ئەندى مەن سىلەردىن سوراي: بۇنداق بىر ئىش قانداقلارچە يۈز بېرىشى مۇمكىن؟ مانا ئەندى قانداقمۇ نورىمال ئىش قىلىشقا كاپالەتلىك قىلالايمىز؟”
شەرقى سەپتە بېرلىندىكى رەھبەرلەر ئۈمىدلىرىنى پۈتۈنلەي يوقۇتۇپتۇ، ئالىي باش قۇماندانلىق شىتابىمۇ بېرچتېسگادېنغا قېچىپ كېتىپتۇ دېگەندەك ئېغۋالار پۈتۈن ئەتراپقا يېيىلىدۇ. ۋىستۇلا دەرياسىدىكى ئۇرۇش سېپىدە ئۇرۇسلار 5~6 يەردىن ئېغىز ئېچىۋالىدۇ؛ قىزىل ئارمىيىنىڭ بىر ئالدىن يۈرەر قىسىمى بېرلىن بىلەن فۈھرېرنىڭ يەرئاستى مۇداپىيە ئاكوپىغىمۇ 20 مىلغىچە يېقىنىلاپ كېلىدۇ. 21-ئافرېل كۈنى چۈشتە بۇ يەرلەر زەمبىرەك ئوقى مۇساپىسى ئىچىگە كىرىپ، فۈھرېرنىڭ يەرئاستى يوشۇرۇنۇش ئاكوپى ئىچىدە تۇرۇپمۇ توپ ئوقىنىڭ پارتىلىشىنى ئاڭلىغىلى بولاتتى. جودل دوكلاتىدا ژۇكوفنىڭ بىر بېرىگادىسىنىڭ مانتېۋفېلنىڭ كورپۇسىنى قورشاۋغا ئالغانلىقى، شۇنىڭدەك يەنە بۇ بېرگادىغا توساپ ھۇجۇم قىلىش ئۈچۈن ئېس-ئېس گېنېرالى فېلىكس ستېينېر قۇماندانلىقىدىكى كىچىك بىر زاپاس قىسىم بېرلىننىڭ شىمالىدىن 25 مىل يىراقلىقتا مۇداپىيە سېپى ئورۇنلاشتۇرغانلىقى بىلدۈرۈلگەن.
ھىتلېر بۇ خەۋەرنى ئاڭلاپ دەرھال بېلىنى روسلاپ ئولتۇرىدۇ. ستېينېرمۇ خۇددى سكورزېنىي بىلەن رۇدېلغا ئوخشاش داڭقى چىققان كىشىلەردىن ئىدى. 2-ئايدا ژۇكوفنىڭ ئىلگىرلىشى دەل شۇ ستېينېرنىڭ پومېرانىيە قولتۇقىدىن پۈتۈن كۈچى بىلەن ھۇجۇم قىلىشى نەتىجىسىدە توختىتىلغان ئىدى. ھىتلېر دەرھال ئىگىلىپ بىر ھازا خەرىتىگە قارىغاندىن كېيىن بېشىنى كۆتۈرگىنىدە ئۇنىڭ كۆزلىرى چاقناپ كېتىدۇ: “قايتارما ھۇجۇمغا ئۆتىشى كېرەك! — دەيدۇ ھاياجانلانغان ھالدا، — ستېينېر ئۇدۇل شەرقىي جەنۇپتىن ھۇجۇم قىلىپ كىرپ ژۇكوفنىڭ ئالدىن يۈرەر قىسىمىنىڭ يولىنى توسىسۇن. شۇنداق دادىل زەربە بىلەن بېرلىننى تۇتۇپ تۈرالىشىمىز مۇمكىن.868 شۇنداق بولغاندا مانتېۋفېلمۇ قورشاۋ خەۋىپىدىن قۇتۇلالايدۇ.” ئۇ دەرھال ستېينېرغا بىۋاستە بۇيرۇق بېرىپ ئۇنىڭ غەرىپكە قاراپ چېكىنىشىنى چەكلەيدۇ. “ئەگەر كىمىكى بۇ بۇيرۇققا بوي سۇنمايدىكەن، ئۇنداق ئوفىسسېر قەتئى قولغا ئېلىپ دەرھال ئېتىپ تاشلانسۇن. سىز، ستېينېر، بۇ بۇيرۇقنىڭ ئىجرا قىلىنىشىغا كاللىڭىز بىلەن كاپالەتلىك قىلىڭ.” ستېينېرنىڭ ھىتلېردىن تاپشۇرۇپ ئالغان ئىجرا قىلىنىشى قەتئىي مۇمكىن بولمايدىغان بۇيرۇقلىرى ئارىسىدا بۇ بۇيرۇق ئەڭ ئاخماقانە بۇيرۇق ھېسابلىناتتى. ئۇنىڭ بروۋنىك بېرگادىسى ئەسلىدە ئەمەلىيەتتە يوق، ئاتاقتىكىلا بىر قوشۇن ئىدى. ئۇ، قىلچە ئۈمىدى بولمىغان بىر ئىش ئۈچۈن قىسىملىرىنى بىھۇدە ئۆلۈمگە تۇتۇپ بېرىشنى ھەرگىز خالىمايتتى. شۇڭا ئۇ، كۆرۈنۈشتە بۇيرۇقنى ئىجرا قىلىۋاتقان قىياپەتكە كىرىۋېلىپ دەل بۇنىڭ ئەكسىچە بىر ھەرىكەت قىلىدۇ: بۇرۇن فۈھرېرنى بۇلاپ كېتىشنى پىلانلىغان بىرسى ئۈچۈن بۇنداق قارارغا كېلىشى ئۇنچە بەك تەسكىمۇ توختىمايتتى.
بورمانمۇ ۋەزىيەتتىن ئۈمىد قالمىغانلىقىنى بىلەتتى. شۇڭا ئۇ بېرچتسگادېندا تۇرىۋاتقان ئايالىغا تېلېفون قىلىپ، ئۇنىڭغا تىيرولدا بالىلىرى ئۈچۈن “قالتىس بىر يوشۇرۇنۇش يېرى” تېپىپ قويغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ ئايالىدىن قۇتقۇزۇش يېرىدە ئاتا-ئانىسىدىن يىتىم قالغان بالىلارنىڭ ھىمايىچىسى قىياپىتىگە كىرىۋېلىپ بالىلىرىنى ئېلىپ كېتىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ يەنە ئايالىدىن بۇنداق نىقاپلىنىشنى رەسمى ئوخشىتىشى ئۈچۈن ئۇنىڭ ئۈچۈن گارمىشتىكى بىر يەسلىخانىدىن 6 بالىنى قاچۇرۇپ بىر يەردە ساقلاپ قويغانلىقىنى ئېيتىدۇ.

2
22-ئافرېل چۈشتىن بۇرۇن، ستېينېر ھاۋا مۇداپىيە ئاكوبىدا تۇرىۋاتقانلارنىڭ سۆزلىشىدىغان ئاساسلىق تېمىسىغا ئايلىنىپ قالىدۇ: ئۇنىڭ بېرلىننى مۇھاسىرىدىن قۇتۇلدۇرۇش ئوپراتسىيىسى ئۈچۈن شىمالدىن باشلىتىدىغان ھۇجۇمى باشلانغانمىدۇ؟ ئەگەر باشلانغان بولسا قانچىلىك ئىلگىرلىيەلىگەندۇ؟ دەپ بىر-بىرىدىن تىنماي سورىشاتتى. قۇرۇقلۇق ئارمىيە شىتاپ باشقۇماندانى، يەنى گۇدېرىياننىڭ ئىزباسارى گېنېرال خانس كرېبس ئۇلارغا دوكلات قىلغىدەك ئېنىق بىرەر مەلۇمات يوق دەپلا جاۋاب بېرەتتى. بۇ ئارىدا ھىتلېرنىڭ ئەنسىرىشىمۇ بارغانسىرى كۈچىيىپ كېتىۋاتاتتى. چۈشتىن كېيىنكى ئالىي قۇماندانلىق يىغىنىدا بېرلىننىڭ ئۈچ تەرەپتىن مۇھاسىرە ئاستىدا قالغانلىق خەۋىرىنى ئالغاندىن كېيىن، ھىتلېر ئاخىرقى قېتىم ستېينېرنىڭ ھۇجۇمى زادى قانچىلىك ئىلگىرلىدى؟ دەپ سورايدۇ. كرېبس ئاخىرى چىداپ تۇرالماي راستىنى ئېيتىدۇ: ستېينېرنىڭ ئارمىيىسى ھېلىغىچە تەشكىللەش باسقۇچىدا تۇرماقتا، شۇڭا ھازىرچە ئۇ ھەقتە دوكلات قىلىشقا يارىغىدەك بىرەر يېڭىلىق يوق.
بۇ گەپتىن ھىتلېرنىڭ كاللىسىغا مۇش تەككەندەك بولىدۇ. ئاندىن ئۇ نەپىسى نەپىسىگە ئۇلاشماي قاتتىق ھەسىرەپ كېتىدۇ. ئۇ ئۆيدىكىلەرنى، يەنى قۇماندانلىرى بىلەن بورماندىن باشقىلىرىنى چىقىپ كېتىڭلار دەپ قەتئىي بۇيرۇق قىلىدۇ. بۇنى ئاڭلىغان قالغان كىشىلەر كەينى-كەينىدىن ئالدىراش ئۆيدىن چىقىپ كېتىدۇ. ئۇلار زالغا چىقىپ ئۈن چىقارماي قورققىنىچە كۈتۈپ تۇرۇشىدۇ. ئىشىك تاقىلىشى ھامان، ھىتلېر دەرھال ئورنىدىن تۇرۇپ ئالدى-كەينىگە سەنتۈرۈلگىنىچە ئوڭ قولىنى قاتتىق شىلتىپ ئەتراپىدىكىلەرنىڭ ھەممىسىلا ۋەتەن ساتقۇچلار، يالغانچىلار دەپ قاتتىق ۋارقىراپ تىللاپ كېتىدۇ: سىلەرنىڭ ھەممىڭلار قىلچە سەۋىيىسىز، كاللىسى ئىشلىمەيدىغان دۆت نېمىلەر ئىكەنسىلەر، سىلەر مېنىڭ ئۇلۇغ غايىلىرىمنى قەتئى چۈشىنەلمەيسىلەر، مەن چىرىك، قورقۇنچاقلارنىڭ زىيىنىنى يەتكۈچە تارتتىم، مانا ئەندى ھەممىڭلار مېنى تاشلاپ قېچىۋاتىسىلەر دەپ تىنماي قاينايتتى. ئۇنىڭ گېپىنى ئاڭلاپ تۇرغانلار ئۇنىڭ بۇنچىۋالا خاپا بولغانلىقىنى زادىلا كۆرۈپ باقمىغان ئىدى. ئۇ بارمىقىنى شىلتىپ تۇرۇپ، سىلەر بۇ ئۇرۇشتا بەكلا ئېغىر ئاپەتلەرنىڭ پەيدا بولىشىغا سەۋەب بولدۇڭلار دەپ ئالدىدىكى گېنېراللىرىنى بىرمۇ-بىر كۆرسىتىپ قارىلاشقا كىرىشىدۇ. بۇ كىشىلەر ئارىسىدىن پەقەت بورمانلا قورقماي ئۇنىڭغا رەددىيە بېرىشكە پېتىنىدۇ. بورماننىڭ دېگەنلىرىدىن گېنېراللار ھەيران ئىدى: ئۇ گېنېراللارنى ئاقلاپ سۆزلىدى دېگەندىن كۆرە، ھىتلېرنى تىنجىتىشنى مەقسەت قىلىپ سۆزلەۋاتىدۇ دېيىش توغرا ئىدى.
سىرتتىكىلەر ھىتلېرنىڭ ستېينېر توغرىلىق نېمىلەر دەپ ۋارقىراپ كەتكەنلىكىنى ئېنىق ئاڭلىيالماي قالىدۇ. ئۇ لاسسىدە قىلىپ ئورۇندۇقتا ئولتۇرۇپ قالىدۇ. ئاندىن ئۇ قاتتىق ئازابلانغان ھالدا “ئۇرۇشتا مەغلوپ بولدۇق!” دەيدۇ. ئارقىدىن ئۇ يەنە تىترەپ تۇرغان ئاۋازى بىلەن ئۈچىنچى رېيچ مەغلوبىيەت بىلەن ئاخىرلاشقانلىقىنى، ئۇنىڭ ئەندى ھاياتىنى ئاخىرلاشتۇرۇشتىن باشقىچە ماڭغىدەك يولى قالمىغانلىقىنى ئېيتىدۇ.869 ھىتلېرنىڭ رەڭگى-روھى ئاپئاق تاتىرىپ، خۇددى بىرسى قاتتىق ئۇرىۋەتكەندەك پۈتۈن بەدىنى قاتتىق تىترەپ كېتىدۇ. تۇيۇقسىز، ئۇ ئولتارغان يېرىدە قىمىرمۇ قىلماي ئولتۇرۇپ قالىدۇ. ئىڭىكى چۈشۈپ ئاغزى ئېچىلىپ قالىدۇ. ئۇنىڭ نۇرسىز كۆزلىرى ئالدىغا تىكىلىپ قالغان ئىدى. ئۇنىڭ بۇ قىياپىتى ئەتراپىدىكىلەرنى بايام ئاچچىغلىنىپ ۋارقىراپ كەتكىنىدىنمۇ بەكىرەك ئۈركىتىۋېتىدۇ. ۋاقىت بىر مىنۇت-بىر مىنۇتلاپ ئۆتمەكتە، زادى قانچىلىك ۋاقىت ئۆتۈپ كەتكەنلىكىنى ھېچ كىم بىلمەيتتى.
ئاخىرىدا فۈھرېرنىڭ چىرايى ئاستا-ئاستا ئوڭشىلىدۇ. ئاندىن قاتتىق بىر شۈركىنىپ كېتىدۇ. بەلكىم يۈرەك كېسىلى قوزغالسا كېرەك؟ بورمان، كېيتېر ۋە قۇرۇقلۇق ئارمىيە كادىرلار بىيروسى باشلىقى بۇرگدورفلار بىرلىكتە ئۇنى غەيرەت قىلىڭ، ئەگەر سىز باشلاپ ئۈمىدسىزلىك ئىچىگە كىرىپ قالسىڭىز ئۇ چاغدا ھەممە ئىشىمىز تۈگىشىدۇ دەپ نەسىھەت قىلىشىدۇ. ئۇلار ھىتلېرنى دەرھال بېرچتېسگادېنغا كېتىشىنى ئۆتۈنىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئاستا بېشىنى چايقىغىنىچە ھارغىن ئەمما قورقۇنۇچلۇق بىر ئاۋازدا، ئەگەر كېتىشنى خالايدىغانلار بولسا، ئىختىيار، ئەمما مەن پايتەخت بىلەن بىرگە كۆمۈلىمەن دەيدۇ. ئاندىن ئۇ گيۆبېلسنى تېپىپ كىرىشنى بۇيرۇيدۇ.
سىرتتا كۈتۈپ تۇرغانلار بۇ گەپلەرنىڭ ھەممىسىنىلا دېگىدەك ئېنىق ئاڭلىغان ئىدى. فەگەلېين دەرھال تېلېفون قىلىپ بۇ يەردە بولغان ئىشلارنى ھىملېرغا بىرمۇ-بىر ئېيتىپ بېرىدۇ. بۇنىڭدىن قاتتىق چۈچۈپ كەتكەن ھىملېر دەرھال ھىتلېرغا تېلېفون قىلىپ، ئۈمىدسىزلەنمەسلىكىنى، دەرھال ئېس-ئېس قىسىملىرىرى بىلەن يېنىغا يېتىپ بارىدىغانلىقىنى ئېيتىپ تەسەللى بېرىدۇ. شۇندىن كېيىن ھىتلېرمۇ تراۋدل جيۇڭ، گېردا كرسىتىئان ۋە يېڭى ئاشپىزى كونستانز مانزلىئالىيلارنى چاقىرتىشقا ئادەم ئىۋەرتىدۇ. ئۇلار بىرلىكتە ساراي ئۆيىگە كېلىپ يىغىلىدۇ. ھىتلېر ئېۋا براۋن بىلەن بىرگە ئۇلارنى بۇ يەردە كۈتۈپ تۇرغان ئىدى. ھىتلېرنىڭ چىرايى بەكلا سوغۇق، ئىككىلا كۆزى بەكلا خۇنۈك كۆرۈنەتتى. ئۇ، ئېنىق بىر شەكىلدە ئەمما ھۈكۈمىرانلارچە توندا بۇ 4 نەپەر خانىمغا بىر سائەت ئىچىدە جەنۇپقا ئۇچىدىغان ئايروپلانغا چىقىسىلەر، دەرھال تەييارلىق قىلىڭلار، دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. “پۈتۈنلەي تۈگەشتۇق. قىلچى ئۈمىد قالمىدى” دەپ قوشۇپ قويىدۇ.
بۇ تۆت نەپەر خانىم بۇ گەپتىن قاتتىق چۈچۈپ قىمىرمۇ قىلماي تۇرغان يېرىدە تۇرۇپلا قېلىشىدۇ. ئارىدىن ئېۋا ئايرىلىپ چىقىپ ھىتلېرنىڭ يېنىغا كېلىپ ئۇنىڭ ئىككى قولىنى تۇتىدۇ. مۇلايىملىق بىلەن كۆلۈپ، خۇددى كىچىك بالىغا سۆزلىگەندەك “بىلىسىز، مەن سىزدىن ئايرىلمايمەن. مېنى يولغا سېلىۋېتىشىڭىزگە ئۇنىمايمەن.” ئېۋانىڭ بۇ سۆزلىرى ھىتلېرنىڭ كۆزلىرىنى قايتىدىن جانلاندۇرغاندەك قىلاتتى. ئۇنىڭ يېقىنلىرىدىن ھېچ كىم كۆرۈپ باقمىغان بىر ئىشنى قىلىدۇ: ھىتلېر ئۇنى لەۋلىرىدىن سۈيۈپ قويىدۇ.
بۇ مەنزىرىنى كۈزىتىپ تۇرغان تراۋدل ھاياجىنىنى بېسىۋالالمىغان ھالدا “مەنمۇ قالىمەن” دەيدۇ. گېردا بىلەن ئاشپىزىمۇ قالماقچى بولىدۇ. ھىتلېر (ئېنگىلىزچىدىن تەرجىمىدە ھىملېر دەپ ئېلىنغان — ئۇ. ت) ئۇلارغا دەرھال  يولغا چىقىڭلار دەپ قايتا بۇيرۇق قىلىدۇ. ئەمما خانىملار ئۇنىڭ گېپىگە قۇلاق سالمايتتى. ھىتلېر قايتىدىن ئۇلارنىڭ قولىنى تۇتقىنىچە، قاتتىق تەسىرلەنگەن قىياپەتتە “مېنىڭ گېنېراللىرىممۇ سىلەردەك جەسسۇر بولسا كاشكى!” دەيدۇ. ئەندى ئۇنىڭ تۇرغىدەكمۇ كۈچى قالمىغاندەك بەكلا ھارغىن كۆرۈنەتتى. ئۇ پۇتىنى سۆرىگىنىچە ياندىكى ئۆيگە كىرىپ كېتىدۇ. ئۇ ئۆيدە بىر توپ ئوفىتسېر ئۇنى كۈتۈپ تۇرىشاتتى. “ئەپەندىلەر، — دەيدۇ ھىيتلېر ئۇلارغا، — ئەندى ۋەزىپەڭلار مۇشۇ يەرگىچە ئىكەن. مەن بېرلىندا قالىمەن، پەيتى كەلگىنىدە ئۆزەمنى ئېتىۋالىمەن. شۇڭا سىلەر خالىغان ۋاقىتتا بۇ يەردىن ئايرىلساڭلار بولىدۇ.”
فۈھرېر گيۆبېلسنى ئىزدەۋاتقان پەيتلەردە گيۆبېلس ئۆيىدە ئىدى. ئۇمۇ ئۇنىڭ يېنىغا چىقىشقا تەييارلىنىۋاتاتتى. شۇ پەيتتە ھىتلېردىن ماگدا بىلەن بالىلىرىنىمۇ بىرلىكتە كۆرمەكچى بولغانلىقى خەۋىرى كېلىدۇ. سائەت 5 بولغاندا، گيۆبېلس خانىم خاتىرجەم بىر شەكىلدە بىرلىكتە فۈھرېرىمىزنى كۆرگىلى كىرىمىز دەپ بالا باققۇچىسىغا بالىلارنى تەييار قىلىشىنى بۇيرۇيدۇ. بۇ گەپتىن بالىلار قاتتىق خۇشال بولۇپ كېتىدۇ: ئادى تاغىمىز بىزگە بۇرۇنقىدەك شاكىلات بىلەن پىچىنە بېرەمدۇ دەپ سورىشىدۇ. ئانا بولغۇچى ماگدا كۆڭلىدە، سىلەر ھەممىڭلار بىرلىكتە ئۆلۈم يولىغا قاراپ ماڭىسىلەر دېگەنلەرنى ئۆتكۈزىدۇ. شۇڭا ئۇ مەجبۇرى كۈلۈمسىرەشكە تىرىشىپ، “ھەممىڭلار جىق ئالماي پەقەت بىردىنلا ئۇيۇنچۇق ئېلىۋېلىڭلار، ئۇختۇڭلارمۇ؟” دەيدۇ.
كېيتېل كەلگەنلەرنى يولغا سېلىۋېتىدۇ. يىغىن زالىدا ھىتلېر بىلەن ئىككىسىلا قالىدۇ. ئۇ، فۈھرېرنى ئۇدۇل بېرچتېسگادېنغا كېتىپ شۇ يەردە تۇرۇپ تەسلىم بولۇش سۆھبىتىنى باشلىتىشنى تەلەپ قىلىدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭ سۆزىنى بۆلۈپ،870 “نېمە دېمەكچىلىكىڭىزنى ئۇقتۇم: ‘دەرھال قارار قىل!’ دېمەكچىسىز. — ھىتلېرنىڭ ئاۋازى قۇلاقنى يارغىدەك قاتتىق ئىدى. — مەن قارارىمنى بېرىپ بولدۇم: مەن بېرلىندىن مەڭگۈ ئايرىلمايمەن، مەن بۇ شەھەرنى ئەڭ ئاخىرقى نەپىسىمگىچە قوغدايمەن!” جودل كىرىپ كېلىدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىش ئىشىنى قايتا ئوتتۇرغا قويىدۇ: “مېنىڭ بۇنداق بىر قارارغا كېلىشىم، ھاياتىمدىكى ئەڭ مۇھىم بىر قارار ئېلىشىم ھېسابلىنىدۇ، ئەسلىدە بۇ قارارنى 1944-يىلى 11-نويابىردا ئېلىشىم كېرەك ئىدى. ئەسلىدە مەن شەرقىي پرۇسىيەدىكى قۇماندانلىق شىتابىدىن ئايرىلماسلىقىم كېرەك ئىدى.”
ھىتلېر بورماننى چاقىرتىپ كىرىپ ئۇنى جودل بىلەن كېيتىللارغا قوشۇلۇپ برېچتسگادېنغا قاراپ ئۇچۇڭ دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. “ئۇ يەردىكى قۇماندانلىق شىتابىغا جودل قۇماندانلىق قىلسۇن، گيۆرىڭ فۈھرېرلىكنى ھەمدە مېنىڭ شەخسى ۋەكىلىم بولۇشنى ئۈستىگە ئالسۇن. — بۇنىڭغا كېيتىل قوشۇلمايدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇلارغا، — ھەر نېمە دېگەن بىلەن پۈتۈنلەي پارچىلىنىپ كەتتۇق. مەنمۇ قولۇمدىن ھېچ  ئىش كەلمەس ھالغا كەلدىم. قالغان ئىشلارنى گيۆرىڭ بىر تەرەپ قىلسۇن. — دەيدۇ. كەينىدىن يەنە، — بۇندىن كېيىن ئۇرۇشۇشنىڭ قىلچە ئەھمىيىتى قالمىدى. ئەگەر سۆھبەت قىلىشقا توغرا كەلسە، رېيچ مارشالى بۇ ئىشنى مەندىنمۇ بەكىرەك قاملاشتۇرالايدۇ. بېرلىن مۇداپىيىسى ئۇرۇشىدا مەن يا غەلىبە قىلغىچە ئۇرۇشىمەن، ياكى غەلىبە قىلالمىسام بېرلىندا ئۆلىمەن. — ئۇ ئۆزىنىڭ دۈشمەن قولىغا تىرىك چۈشۈپ قالالمايدىغانلىقىنى، شۇڭا ئەڭ ئاخىرقى پەيت يېتىپ كەلگىنىدە ئۆزىنى ئېتىپ ئۆلتىرىۋالىدىغانلىقىنى ئېيتىپ، — بۇ مېنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قارارىم. بۇ قارارىمدىن ھەرگىز يانمايمەن!” دەيدۇ.
گېنېراللىرى دەرھال دىققەتتە تۇرۇپ، ۋەزىيەت تېخى تولۇقۇق قولدىن كەتكەن ھېسابلانمايدۇ؛ ۋېنكنىڭ 12-كورپۇسى چوقۇم بىرلىشىپ بېرلىننى مۇھاسىرىدىن قۇتۇلدۇرالايدۇ، دېيىشىدۇ. بۇ گەپلەردىن ھىتلېرنىڭ كۆزلىرى قايتىدىن چاقناپ كېتىدۇ. ئەمما ئىشەنگۈسى كەلمىگىدەك يېرى، ئۇنىڭدىكى ئۈمىدۋارلىق قايتىدىن ئەسلىگە كەلگەنلىكى ئىدى. شۇ قاتاردا ئۇنىڭ جاسارىتىمۇ قايتا ئەسلىگە كەلگەندەك قىلاتتى. ئۇ دەسلىۋىدە بىر قاتار سۇئاللارنى سورايدۇ، ئاندىن بېرلىننى قانداق قۇتۇلدۇرۇش ئىشىنى تەپسىلى تەتقىق قىلىشقا كىرىشىپ قالىدۇ. كېيتېل، دەرھال ۋېنكنىڭ يېنىغا بېرىپ بۇيرۇق بېرىش ئۈچۈن يولغا چىقىدۇ. ئۇ چىقىپ كېتىشى ھامان ھىتلېرنىڭ روھى قايتىدىن پەسكويغا چۈشۈپ قالىدۇ، ئۇ يېقىنلىرىغا قاراپ ئۈمىد يوقلىقىنى ئېيتىدۇ. ئوتتۇردىن بىرسى ئىمپراتور فرېدېرخنىڭ رەسىمىنى ئىشارەت قىلىپ سىز ھازىرمۇ خۇددى ئۇنىڭكىگە ئوخشايدىغان تارىخى مۇجىزىنىڭ (بەزى ئىلاھىيەتشۇناسلارنىڭ تەبىرىدە، مۇجىزە — تەڭرىنىڭ ئۆزى قويغان قانۇنلىرىنى ۋاقىتلىق قىسمەنلىكتە بۇزىشى، ئەمما كارامەت بولسا، بەندىنىڭ تەڭرى ياردىمى بىلەن قىسقا مۇددەتلىك تەڭرى قانۇنلىرىدىن، يەنى تەغدىردىن ھالقىپ چىقىپ تەبىئەت قانۇنىيەتلىرىگە توغرا كەلمەيدىغان بىرەر قابىلىيەت كۆرسىتىشى، دەپ چۈشەندۈرۈلمەكتە. — ئۇ. ت) ئوتتۇرغا چىقىشىغا ئىشىنەمسىز دەپ سورايدۇ. فۈھرېر ھارغىن بىر شەكىلدە باش چايقايدۇ:
“قۇرۇقلۇق ئارمىيە ماڭا خائىنلىق قىلدى، گېنېراللىرىمنىڭ ھەممىسى ئاقنانچىلار. — دەيدۇ تىرىككەن ھالدا، — ئۇلار بۇيرۇقلىرىمنى ئىجرا قىلمىدى. ئەندى ھەممە ئىش تۈگەشتى. مىللىي سوتسىيالىزممۇ ئۆلدى، ئەندى بۇ قاراشلار مەڭگۈ قايتا باش كۆتۈرەلمەيدۇ!” بەلكىم بۇندىن يۈز يىل كېيىن شۇنىڭغا ئوخشايدىغان بىرەر ئەقىدە ئوتتۇرغا چىقىشى، ئۇ بىرەر دىنغا ئوخشاش پۈتۈن يەر شارى بويىچە يامىرىشىمۇ مۇمكىن. “ئەمما گېرمانىيە مەغلۇپ بولدى. راستىنى ئېيتسام، گېرمانىيە بۇلارغا تېخى تولۇق تەييار ئەمەس ئىكەن، شۇنىڭدەك يېتەرلىك كۈچلەنگەنمۇ ئەمەس ئىدى، شۇڭا بۇ دۆلەت مەن بەلگىلەپ بەرگەن ۋەزىپىلەرنى قوبۇل قىلىپ كېتەلمىدى.”

3
شۇ كۈنى ئاخشىمى، گېرمانىيە ھاۋا ئارمىيە ئۇرۇش ئوپىراتسىيە شىتاب باشلىقى گېنېرال ئېكارد كرىستىيان ئۇشتۇمتۇتلا بېرلىن شەھەر سىرتىدىكى كوللېرنىڭ قۇماندانلىق شىتاپىغا ئالدىراپ كىرىپ كېلىدۇ:”فۈھرېر ۋەيران بولۇش ھالتىگە كېلىپ قاپتۇ!” دەيدۇ. ئۇ يۈز بەرگەن قورقۇنۇشلۇق ھادىسىنى بىر باشتىن ئېيتىپ بېرىدۇ. كوللېر ئۇنىڭ دېگەنلىرىگە ئىشەنگىسى كەلمەي ماشىنىسىغا ئولتۇرغىنىچە ئۇدۇل ئالىي قۇماندانلىق شىتابىغا بېرىپ جودلدىن كرىستىياننىڭ دېگەنلىرىنىڭ راست-يالغانلىقىنى سورايدۇ. جودل ئۇنىڭغا “ئۇنىڭ دېگەنلىرى تامامەن راست” دەپ خاتىرجەم بىر شەكىلدە جاۋاب بېرىدۇ. كوللېر، فۈھرېرىمىز راستىنلا ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋالارمۇ دەپ قايتا سورايدۇ. “راست شۇنداق، بۇ ئىشتا ئۇ بەكلا چىڭ تۇرىۋالدى” دەيدۇ. كوللېر قاتتىق رەنجىگەن ھالدا چوقۇم بېرىپ گيۆرىڭ بىلەن كۆرۈشۈپ، فۈھرېرنىڭ “ئەگەر سۆھبەت ئۆتكۈزۈشكە توغرا كەلسە، ئىمپىرىيە مارشالى مەندىن بەكىرەك قاملاشتۇرالايدۇ” دېگەنلىرىنى ئېيتىمەن دەيدۇ.
23-ئافرېل ئاخشىمى، كوللېر بىلەن ئۇنىڭ شىتاپ خادىملىرى ئايرىم-ئايرىم 15 دانە JU-52s ئايروپلانىغا ئولتۇرۇپ مىيۇنخېنغا قاراپ ئۇچىدۇ.871 بېرچتسگادېندا گيۆرىڭمۇ بۇ ھەقتە خېلى كۆپ ئىشلاردىن خەۋەر تېپىپ بولغان ئىدى. شۇ كۈنى چۈشتىن بۇرۇن باشقا ھېچكىم يوق بىر ۋاقىتتا خىزمەتچىسىگە، بورمان ئۇنىڭغا بىر پارچە مەخپى تېلېگرامما يوللاپ فۈھرېرنىڭ روھى يىمىرىلىش كېسىلىگە گىرىپتار بولغانلىقىنى، شۇڭا ئۇنىڭ قۇماندانلىق ھوقۇقىنى قولغا ئېلىشى كېرەكلىكىنى ئۇقتۇرغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ بىر تۇرۇپ ئىشىنىپ بىر تۇرۇپ ئىشەنمىگەندەك ھالدا ئەندى مەن قانداق قىلىشىم كېرەك؟ دەرھال ھەرىكەت قىلايمۇ ياكى كۈتۈپ تۇرايمۇ؟ دەيدۇ.
كوللېر، چۈشكە يېقىن ئاران يوقۇرى سالزبۇرگقا يېتىپ بېرىپ گيۆرىڭنىڭ ئازادە ئەمما بەكلا ئاددى ياسالغان تۇرالغۇسىغا كىرىدۇ. ئۇ قاتتىق ھاياجان ئىچىدە ھىتلېرنىڭ ۋەيران بولغانلىق ئەھۋالىنى گيۆرىڭغا بىرنىمۇ قويماي ئېيتىپ بېرىدۇ. تەبىئىيكى، گيۆرىڭ بۇ دېگەنلەرنىڭ ھەممىسىنى دېگىدەك بىلەتتى. شۇڭا ئۇ بۇ ھەقتە تۈزۈك ھەيران قالغاندەك كۆرۈنمەيدۇ، بۇنىڭدىن كوللېر بەكلا ھەيران قالىدۇ. گيۆرىڭ ئۇنىڭدىن ھىتلېر ھېلىغىچە ھاياتمىكەن، ئۇ بورماننى ئىزباسار قىلىپ بېكىتىپ بوپتىمۇ؟ دەپ سورايدۇ. كوللېر ئۇنىڭغا بېرلىندىن ئايرىلىش ۋاقتىدا فۈھرېرنىڭ تېخى ھايات ئىكەنلىكىنى، قېچىپ چىقىش يولىدىن يەنە بىر-ئىككىسى بارلىقىنى، پايتەختنى يەنە بىرەر ھەپتە تۇتۇپ تۇرۇشقا بولىدىغانلىقىنى ئېيتقاچ مۇنداق دەيدۇ: “ھەر نېمە دېگەن بىلەن ئەندى سىزنىڭ ھەرىكەت قىلىشىڭىزغا تايىنىشتىن باشقا چارە قالمىدى، رېيچ مارشال!”
گيۆرىڭ بىر قارارغا كېلەلمەي ئىككىلىنىپ تۇرۇپ كېتىدۇ. ھىتلېر بورماننى ئۆزىگە ئىزباسار قىلىپ بېكىتىپ بوپتىمۇ؟ ئۇ قايتا سورايدۇ. بورمان دېگەن بۇ بىر ئۇۋىنىڭ بۆرىسى ئۇنىڭغا تېلېگرامما يوللىشىدىكى مەقسەت ئۇنى مەخسۇس ھوقۇق تارتىۋېلىشقا كۈشكۈرتىشى بولىشىمۇ بىر ئېھتىمال دەپ ئويلايدۇ. “ئەگەر مەن ھەرىكەتكە ئاتلانسام، ئۇ مېنى چوقۇم ۋەتەن ساتقۇچ دەپ ئېلان قىلىشى مۇمكىن. ئەگەر ھەرىكەت قىلماي جىم تۇرىۋاسام، ئۇنداقتا مېنى ئەيىپلىشى، مېنى ئەڭ جىددىي پەيتتە كۆكرەك كېرىپ ئورتىغا چىقىشقا جۈرئەت قىلالمىدى دېيىشى تۇرغانلا گەپ.” شۇڭا ئۇ خانس لاممېرسنى تېپىپ كېلىشكە بىرسىنى ئىۋەرتىدۇ. بۇ ئادەم ئەسلى بىر قانۇن مۇتەخەسسىسى، شۇنىڭدەك 1941-يىلى ھىتلېر ئۇنى ئۆز قولى بىلەن ئىزباسار قىلىپ بەلگىلىگەن ۋاقتىدىكى قانۇنىي ھۈججەتلەرنى ساقلاشقا مەسئۇل قىلىنغان بىرسى ئىدى. ئۇ ھۈججەتتە، ھىتلېر ئۆلۈپ كەتسە گيۆرىڭ ئۇنىڭ ئىزباسارى بولىدۇ دەپ بەلگىلەنگەن ئىدى. ئۇنىڭدا يەنە فۈھرېر مەڭگۈلۈك ياكى قىسقا مۇددەتلىك بولسىمۇ ھوقۇقىنى ئىجرا قىلالمىغىدەك ھالەتكە چۈشۈپ قالغىدەك بولغىنىدىمۇ گيۆرىڭ يەنىلا ھىتلېرنىڭ ئىز باسارى بولۇپ ۋەزىپىنى ئۈستىگە ئالىدۇ دەپ بەلگىلەنگەن ئىدى.
گيۆرىڭ ئېنىقلىۋالماقچى بولغىنى، بېرلىننىڭ ھەربىي ئىشلار ۋەزىيىتى ئۇنىڭ پۈتۈن ھوقۇقنى ئۆتكۈزۈپ ئېلىش باسقۇچىغا كېلىپ-كەلمىگەنلىكى ئىدى. بۇ ھەقتە لاممېرس بىر نېمە دېيىشكە جۈرئەت قىلالمايدۇ. لامېرس، گيۆرىڭنىڭ فۈھرېرگە بولغان تەسىرى بەكلا ئازىيىپ ئۇنىڭ ئورنىغا بورماننىڭ تەسىرى ئارتىپ كەتكەنلىكىنى بىلەتتى. شۇڭا ئۇ، گيۆرىڭدىن 1941-يىلىدىن بېرى فۈھرېر ئۇنى ئىزباسار قىلىپ تىكلىگەنلىكى توغرىسىدىكى بۇيرۇق ھۈججىتىنى ئەمەلدىن قالدۇرغانمىدى دەپ سورايدۇ. “ياق، ئۇنداق ئىش بولمىدى” دەپ جاۋاپ بېرىدۇ گيۆرىڭ. لاممېرس، ئۇ ھۈججەتنىڭ ھېلىمۇ كۈچكە ئىگە ئىكەنلىكىنى قايتىدىن ئىسپاتلاش ئۈچۈن ئۇنىڭ ئەمەلدىن قالدۇرۇلۇپ-قالدۇرۇلمىغانلىقىنى سۈرۈشتە قىلىپ كەلگەنلىكىنى، شۇڭا بۇ بۇيرۇقنىڭ قانۇنى كۈچكە ئىگە بىر بۇيرۇق بولالايدىغانلىقىنى، ئۇنى قايتىدىن ئېلان قىلىپ يۈرۈشنىڭ ھاجىتى يوقلىقىنى ئېيتىدۇ.
بىرسى ئۇلارغا فۈھرېرگە بىر پارچە تېلېگرامما يوللاپ ئۇنىڭدىن گيۆرىڭنى ھېلىمۇ ئىزباسارى دەپ قاراپ-قارىمايدىغانلىقىنى سوراپ بېقىش مەسلىھەتىنى بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ بىر پارچە تېلېگرامما تېزىسى تەييارلىشىدۇ: “فۈھرېرىم، سىز بېرلىننى ئاخىرقى نەپىسىڭىزگىچە قوغداش قارارىغا كەلگەن ئىكەنسىز. شۇڭا سىز مېنى 1941-يىلى 29-ئىيۇندىكى بۇيرۇققا ئاساسەن ئىمپىرىيىنىڭ بارلىق ھوقۇقىنى ئۆتكۈزۈپ ئېلىشىمنى زۆرۈر دەپ قارامسىز؟” دەپ سورالغان ئىدى. بۇ تېزىسنى ئوقۇپ چىققان گيۆرىڭ، تېلېگرامما تېزىسىگە “… مەملىكەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى بارلىق ئىشلارنى بىر تەرەپ قىلىشقا تولۇق ھوقۇقلۇق” دېگەن بىر جۈملىنى قوشۇپ، ئۆزىنىڭ ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر بىلەن تىنچلىق سۆھبىتى ئۆتكۈزۈش ھوقۇقىنىڭ بارلىقىنى بېكىتىۋالماقچى بولىدۇ. شۇنداقتىمۇ ئۇ يەنىلا خاتىرجەم بولالماي، “ئەگەر جاۋاپ بەرمىسە قانداق قىلىمىز؟ شۇڭا بۇ ھەقتە چوقۇم بىر ۋاقىت چەكلىمىسىنى ئوتتۇرغا قويۇشىمىز كېرەك. يەنى، مۇنچىلىك ۋاقىتتىن بۇرۇن چوقۇم جاۋابىڭىزنى ئېلىشىم كېرەك” دېگەن سۆزنىمۇ قوشۇپ قويۇشنى ئېيتىدۇ.
كوللېر بۇنىڭ ئۈچۈن بۇ مۇھلەتنى 8 سائەت قىلىپ بېكىتىش تەكلىۋىنى بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ گيۆرىڭمۇ تېلېگرامما تېزىسىغا جاۋاب بېرىش مۈھلىتىنى قوشۇپ قويىدۇ. ئاندىن ئۇ ئاخىرسىغا ئالدىراش مۇنۇ سۆزلەرنى يازىدۇ: “سىزگە شۇنىسى قەتئى ئايدىڭ بولىشى كېرەككى، مەن ئۆمۈرۈمدىكى ئەڭ قىيىن شارائىتلاردىمۇ سىزگە بولغان سۆيگۈ ھېسسىياتىمنى تىل بىلەن قەتئى ئىپادىلىيەلمەيمەن. تەڭرى سىزنى ساقلىسۇن ھەمدە بۇ يەرگە تېزىراق يېتىپ كېلىشىڭىزنى تىلەپ: سىزگە سادىق ھېرمان گيۆرىڭ.”
بۇلارنى يېزىپ بولۇپ كەينىگە يۆلەنگىنىچە “نېمە دېگەن قورقۇنۇشلۇق!” دەپ تاشلايدۇ.872 ئەگەر ئاخشىمى سائەت 10 دىن بۇرۇن جاۋابقا ئېرىشەلمىگىدەك بولسا، قەتئىي تۈردە جىددىي ھەرىكەت قوللىنىپ “بۇ ئۇرۇشقا دەرھال خاتىمە بېرىمەن!” دەيدۇ.
ھاۋا مۇداپىيە ئۆڭكۈرىدە، ئەنگلىيەنىڭ “پەۋقۇلئاددە مەخپى تىلى” تەرىپىدىن قولغا چۈرۈلگەن گيۆرىڭنىڭ تېلېگراممىسىدىن ھەممىدىن بەك غەزەپلەنگەن كىشى بورماندەك قىلاتتى. ئۇ، گيۆرىڭنى ئۆلۈم جازاسىغا مەھكۈم قىلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئىشنى ئۇنچىۋالا ئاشۇرىۋېتىشكىمۇ قوشۇلمايدۇ. شۇڭا ئۇ، گيۆرىڭغا بىر-بىرىگە زىت ئۈچ پارچە تېلېگرامما يوللايدۇ. بىرىنچى تېلېگراممىدا، گيۆرىڭنىڭ ۋەتەنگە خائىنلىق قىلغانلىق سەۋەبىدىن ئۆلۈم جازاسىغا مەھكۈم قىلىنىشىدىن قۇتۇلۇپ قېلىشى ئۈچۈن بارلىق ۋەزىپىلىرىدىن ئىستىپا بېرىشى تەلەپ قىلىنغان؛ ئىككىنچى تېلېگراممىدا گيۆرىڭنىڭ ئىزباسارلىققا تىكلىنىش ھەققىدىكى قانۇننىڭ ئەمەلدىن قالدۇرۇلغانلىقى بىلدۈرۈلگەن؛ ئۈچىنچىسى بەكلا مۇجىمەل يېزىلغان (“سىز مېنى ئۆز ئارزۇلىرىمنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئىمكانىيىتىم قالمىغىدەك ھالغا چۈشۈپ قالغان دەپ ئويلىسىڭىز كېرەك. بۇ ئويىڭىز پۈتۈنلەي خاتا. بۇنداق خاتا قاراشقا قانداق كېلىپ قالغانلىقىڭىزنى پەقەتلا بىلەلمىدىم”) بولۇپ، ئەسلىدە بۇ تېلېگرامما ھىتلېرنىڭ بەكلا پىكىرى چېچىلىپ كەتكەنلىكىنى ھەممىدىن بەكىرەك تەستىقلاپ تۇرغان بىر تېلېگرامما ھېسابلىناتتى. بۇ تېلېگراممىنى بورمان، ھىتلېرنىڭ كېچىرىۋېتىش بىشارىتى دەپ پەرەز قىلىدۇ. شۇڭا ئۇ ئۆز ئالدىغا قارار قىلىپ يوقۇرى سالزبۇرگ ئېس-ئېس قۇماندانىغا ئايرىم تېلېگرامما يوللاپ ۋەتەنگە خائىنلىق قىلغانلىق جىنايىتى بىلەن گيۆرىڭنى قولغا ئېلىشنى ئۇقتۇرىدۇ.
كرېبس يەر ئاستى مۇداپىيە ئاكوپىدىن كېيتېلگە تېلېفون قىلىپ گيۆرىڭنىڭ ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلانغانلىق ئىشىنى تەپسىلى ئېيتىپ بېرىدۇ. بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ كېيتېل قاتتىق چۆچۈپ كېتىدۇ. ئۇ ئىختىيارسىز ھالدا، بۇ ئىشتا چوقۇم بىر ئۇقۇشماسلىق بولىشى كېرەك دەيدۇ. تۇيۇقسىز، ئارىغا بورماننىڭ ئاۋازى كىرىدۇ. ئۇ ۋارقىرىغىنىچە، گيۆرىڭ قوغلاپ چىقىرىلغانلىقىنى، “ھەتتا ئۇنىڭ گېرمانىيە ئوۋچىلار جەمىيىتىدىكى ۋەزىپىسىمۇ يوققا چىققان” لىقىنى ئېيتىدۇ. كېيتېل ئۈن چىقارمايدۇ. ئەمما ئۇ كۆڭلىدە، “ۋەزىيەت بەكلا ئېغىر، بۇنداق كىشىنى سوۋۇتىدىغان سۆزلەرگە بىر نېمە دېمەك تەس” دەپ ئويلايدۇ. كېيتېل شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن ھىتلېر بىلەن كۆرۈشىدۇ. سۆزلىشىش ئوڭۇشلۇق بولمايدۇ. شۇڭا ئۇ جودل بىلەن بىرگە ماشىنىلىق شىتاپقا قايتىپ كېتىدۇ. “يول ئۈستىدە، بىز بەكلا ئوچۇق سۆزلەشتۇق. شۇڭا ئىككىمىزلا بۇنداق گەپلەرگە قۇلاق سالماسلىق ھەققىدە كېلىشتۇق. بىز يەنە، يەر ئاستى ئاكوپتا فۈھرېرنى نازارەت ئاستىغا ئېلىنىشىنىمۇ مۇھاكىمە قىلىشتۇق، ھەتتا زۆرۈر تېپىلغاندا ئۇنىڭغا قۇرال كۈچى ئىشلىتىشنىمۇ ئويلاشتۇق.” ئەمما ئۇ ئىككىسى، ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپىدىكى فۈھرېرنىڭ مۇھاپىزەتچىلىرى بىلەن ئامانلىق ساقلاش كۈچلىرىنىڭ ھەمكارلىقىنى قولغا كەلتۈرەلمەيدىغانلىقىنى چۈشىنىپ بۇ خىيالىدىن تېزلا ۋاز كېچىشىدۇ.

4
ئۇرۇسلار تۆت تەرەپتىن پايتەخكە قاراپ قورشاپ كېلىۋاتقانلىقى ئۈچۈن، ئېۋا براۋن تاشقى كۆرۈنىشىدىكى ئوچۇق چىراي قىياپىتى بىراقلا ئەنسىرەش مىجەزىگە ئالمىشىپ قالغان بولىشىغا قارىماي يەنىلا بۇ ھېسسىياتىنى بىلىندۈرۈپ قويۇشتىن قورقاتتى. بىر كۈنى ئۇ، تراۋدل جيۇڭنىڭ ئىككى قولىنى چىڭ تۇتقىنىچە تىترىگەن ئاۋازدا بەكلا قورقىۋاتقانلىقىنى ئىتراپ قىلىدۇ. “ھەممە ئىشلار ئاخىرلىشىشىنى نەقەدەر ئارزۇ قىلاتتىم! — دەيدۇ يېقىن دوستى ھېرتاغا يازغان ۋىدالىشىش خېتىدە، — بۇ مېنىڭ ئەڭ ئاخىرقى خېتىم، شۇنىڭدەك ھاياتىمنىڭ ئەڭ ئاخىرقى جىلۋىسى. — ئۇ خېتىدە چۈشەندۈرۈپ كېلىپ زىننەت بويۇملىرىنى ئۇنىڭغا ئىۋەرتىۋەتكەنلىكىنى، ئۇ نەرسىلەرنى ۋەسىيىتىدىكىدەك تەقسىم قىلىنىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ پات-پاتلا كەچۈرۈم قىلىشىنى تەلەپ قىلىپ يازىدۇ: يان ئۆيدە گيۆبېلسنىڭ 6 بالىسى تىنماي جىدەل قىلىشىپ ئۆينى بېشىغا كەيگىنى ئۈچۈن دىققىتى چېچىلىپ خەتنى ياخشىلاپ يازالمىغانلىقىنى ئەسكەرتىدۇ. — چۈشەنمىدىم، بۇ يەردە نېمە ئىشلار بولۇپ كېتىۋاتىدۇ! بۇ يەردىكى ئادەملەرنىڭ تەڭرىگە بولغان ئېتىقادى يوقالدى!” ئۇ خېتىنىڭ ئاخىرىدا ھىتلېرنىڭمۇ ھەممىدىن ئۈمىدىنى كەسكەنلىكىنى ئەسكەرتىپ ئۆتىدۇ. شۇنداقتىمۇ ئەتىسى، يەنى 23-ئاپرېل دۈشەنبە كۈنى ئېۋا سىڭلىسىغا يازغان خېتىدە يەنە بىر پۇرسەتنىڭ بارلىقى ئۈستىدە توختىلىپ كېلىپ، “شۇنداقتىمۇ، بىز ئۇلارنىڭ قولىغا تىرىك چۈشمەيمىز ئەلىۋەتتە” دەپ يازىدۇ. ئۇ خېتىدە سىڭلىسىغا قولىدا بار ھۈججەت ۋە خەت-چەكلەرنىڭ ھەممىسىنى كۆيدۈرۈپ تاشلىشىنى، فۈھرېرنىڭ ئېۋەرتكەن خەتلىرىنى بىر كۈپكە سېلىپ بىر يەرگە كۆمىۋېتىشىنى تەلەپ قىلىدۇ.873 ئۇ خېتىنىڭ ئاخىرىسىنى ئېچىنىشلىق ئۈمىدلەر بىلەن ئاخىرلاشتۇرغان: “مەن ھېلىراقتا فۈھرېرگە، كىلەچىكىمىزگە بولغان قارىشىڭىز تۈنۈگۈنكىدىن كۆپ ياخشىلىنىپ قالدى دېدىم.”
ھىملېرمۇ ئاخىرقى مىنۇتلىرى ئۈچۈن تەييارلىق قىلماقتا ئىدى. ئۇ، يېرىم كېچىدىن ئاۋال فولك بېرنادوت بىلەن يەنە بىر قېتىم كۆرۈشۈدۇ. ئۇلار بۇ قېتىم كۆرۈشۈش يېرى قىلىپ شىۋىتسىيە كونسۇلخانىسىنى بېكىتكەن ئىدى. ئۇ يەر بالتىق دېڭىز بويىدىكى لۈبېك دېگەن يەردە ئىدى. “ئۇرۇشنى قەتئى ئاخىرلاشتۇرىشىمىز شەرت. — دەيدۇ ھىملېر كۈتۈلمىگەندە، بۇ گەپتىن كېيىن چارىسىز چوڭقۇر بىر ئۇلۇغ-كىچىك تىنىپ قويىدۇ، — شۇنى ئېتراپ قىلىشقا مەجبۇرمەنكى، بۇ ئۇرۇشتا گېرمانىيە مەغلۇپ قىلىندى. — دەيدۇ. ئۇ يەنە ھىتلېرنىڭ بۇ چاققىچە ئۆلۈپ بولغانلىقىنى، شۇ سەۋەپتىن قەسىمىنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرىمايدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ يەنە غەربىي سەپتە تەسلىم بولۇشقا رازى ئىكەنلىكىنى، ئەمما شەرقىي سەپتە ئۇنداق قىلالمايدىغانلىقىنى ئېيتىپ، — مەن ئەزەلدىن ھەمدە مەڭگۈ بولشېۋىكلارنىڭ ئەشەددىي دۈشمىنى بولۇپ قالىمەن” دەيدۇ. ئۇ، كونت بېرنادوتتىن بۇ تەكلىپلىرىنى شىۋىتسىيە تاشقى ئىشلار ۋەزىرىگە يەتكۈزۈش ھەمدە ئۇ ۋەزىر ۋاستىسى ئارقىلىق بۇنى غەرپلىكلەرگە يەتكۈزۈشىگە ئىمكان يارىتالارسىزمۇ دەپ سورايدۇ.
بېرنادوت بۇنداق بىر تەكلىپنى خالىمايدىغان بىرى بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا بۇ گەپلەرنى شىۋىتسىيە ھۆكۈمىتىگە يەتكۈزۈشكە رازىلىق بېرىدۇ. ئەگەر بۇ تەكلىپ رەت قىلىنغىدەك بولسا سىز قانداق قىلماقچى؟ دەپ ھىملېردىن سورايدۇ. “ئەگەر تەكلىۋىم رەت قىلىنغىدەك بولسا، — دەيدۇ ھىملېر جاۋاب بېرىپ، — مەن شەرقىي سەپنىڭ قۇماندانلىق ھوقۇقىنى قولۇمغا ئېلىپ جەڭ مەيدانىدا ئۆلىمەن. — ھىملېر يەنە، ئېيزىنخاۋېر بىلەن كۆرۈشۈشنى خالايدىغانلىقىنى، ئۇنىڭغا دەرھال شەرتسىز ئەل بولىدىغانلىقىنى دەپ كېلىپ، — ئىككىمىزنىڭ كونا دوستلۇقىنىڭ ھۆرمىتى ئۈچۈن سەمىمىيلىك بىلەن دەپ بېقىڭ، مەن ئېيزىنخاۋېرگە تەسلىم بولسام بولامدۇ؟” دەپ سورايدۇ.
بېرنادوت كېيىن شۇ كۈنكى ئەھۋالنى مۇھاكىمە قىلىپ، ئۇ كۈنلەر ھىملېرنىڭ ئەڭ پاجىئەلىك كۈنلىرى ئىدى. شۇڭا ئۇ قەستەن قاراڭغۇلۇققا قاراپ مېڭىپ كابىنكىغا كىرىپ ئولتۇرىدۇ. ئاندىن ئۇ ئۇزاتقۇ پىدالىنى قويىۋېتىدۇ. ئاپتوموبىل سىلكىلگىنىچە بېرىپ دەرەخلىك ئىچىگە شۇڭغۇپ كىرىپ چېگرا سىم توسىقىغا بېرىپ سوقۇلۇپ توختاپ قالىدۇ. شىۋىتسىيىلىكلەر بىلەن نېمىسلار بىرلىكتە ھەپىلىشىپ يۈرۈپ ماشىنىنى ئۇ يەردىن مىڭ تەستە تارتىپ چىقىرىدۇ. ئاندىن ھىملېر ماي پىدالىنى باسقىنىچە ئۇ يەردىن يىراقلىشىدۇ. بېرنادوت بۇ ئەھۋالنى مۇلاھىزە قىلىپ كېلىپ، ئۇنىڭ بۇ قىلىقى قانداقتۇ بىر نەرسىگە ئىشارەت قىلىشى ئىدى، دەيدۇ.
ئەتىسى، يەنى 24-ئاپرېل كۈنى ئۆتكۈزۈلگەن ھەربىي ئىشلار يىغىنىدا ھىتلېر بەكلا پاراكەندە ئىدى. مانتېۋفېلنىڭ ئون ئىككىنچى ئارمىيىسى سوۋېتلەر ئىتتىپاقى تانكىلىرى تەرىپىدىن توغرىسىغا كېسىپ ئۆتۈپ چېكىنىش يولى پۈتۈنلەي كېسىۋېتىلگەن ئىدى. “ئودېر دەرياسى بىپايان كەتكەن تەبىئىي توساق. — دەيدۇ ھىتلېر بىر ھازا سۈكۈت قىلغاندىن كېيىن، — ئەمما رۇسىيە قوشۇنلىرى ئۈچىنچى تانكا ئارمىيىمىزدىنمۇ بۆسۈپ ئۆتۈپ كەتتى. بۇ نوقتىدىن قارىغىنىمىزدا، رۇسىيەنىڭ غالىبىيىتى ئۇ يەردىكى گېرمانىيە ھەربىي ئىشلار يېتەكچىلىرىمىزنىڭ قابىلىيەتسىزلىكىنىلا كۆرسىتىدۇ!” كرېبس ئالدىنقى سەپ قۇماندانلىرىنى ئاقلاشقا ئۇرۇنۇپ باققان بولسىمۇ ئۇنىڭ بۇ ھەرىكىتى ھىتلېرغا ستېينېرنىڭ ھۇجۇمدا ۋەيران بولىشىدىن ئىبارەت ئاچچىق خاتىرىسىنى ئېسىگە كەلتۈرىدۇ. ئۇ تىترەپ تۇرغان قوللىرى بىلەن خەرىتىنى كۆرسىتىپ، بىر سوتكا ئىچىدە قەتئىي تۈردە بېرلىننىڭ شىمالىدىن يەنە بىر قېتىملىق ھۇجۇم قوزغاش شەرت دەيدۇ. “ئۈچىنچى ئارمىيە سېپىمىزنىڭ ھۇجۇمغا ئۇچرىمىغان سەپلىرىنى تىنچ قالدۇرۇش ئۈچۈن قەتئىي تۈردە ئىشقا سالغىدەك بارلىق كۈچلىرىنى ئىشقا سېلىپ بۇ ھۇجۇمنى ئىشقا ئاشۇرىشى كېرەك. بېرلىننىڭ شىمالى بىلەن بېرلىن شەھىرىنىڭ باغلىنىشىنى قەتئىي تۈردە ئەتە ئاخشامغىچە ئەسلىگە كەلتۈرۈش شەرت. بۇ بۇيرۇق دەرھال يوللانسۇن.” بىرسى ئۇنىڭغا بۇ قېتىمقى ھۇجۇمغا ستېينېر يېتەكچىلىك قىلسا دەپ تەكلىپ بېرىۋىدى، ھىتلېرنىڭ غەزەپتىن مېڭىسىدىن تۈتۈن چىقىپ كېتىدۇ. “ئۇ ئېس-ئېس ئوفىتسېرلىرى بەكلا ئاستا ھەرىكەت قىلىدىغان سۆرەلمىلەر، كەسكىن ھەرىكەت قىلىشنى بىلمەيدۇ، شۇڭا ئۇلار مېنىڭ ئۈچۈن ھېچ ئىشقا ئەسقاتمايدىغان نەرسىلەر!”
بۇ چاغدا گيۆبېلس، بېرلىنلىقلارغا ئەڭ ئاخىرقى ئۇقتۇرۇش ئېلان قىلىش ئۈچۈن چىقىپ كېتىدۇ. بۇ قېتىم ئۇ، بېرلىنلىقلارغا ئەھۋالنىڭ ئوچۇق ئېيتىش ئارقىلىق ئۇلارنى قورقۇتۇپ تۇتۇپ تۇرۇش ئارقىلىق قىزىللارغا قارشى ئەھلى سەلىپ ئۇرۇشىنى ئاخىرغىچە داۋاملاشتۇرۇش ئىرادىسىگە كەلتۈرمەكچى بولىدۇ. “بىز ھەرگىز ئارىسالدا بولۇپ يۈرمەسلىكىمىز، ھەرگىز قورقۇپ يۈرمەسلىكىمىز شەرت. بولشېۋىكلار كەڭ كۆلەملىك ھۇجۇمغا ئۆتۈپ بولدى،874 ئۇلار شەرق تەرەپتىن ئىمپىرىيە پايتەختى تۈۋىگە قاراپ سەلدەك يۇپۇرۇلۇپ كېلىپ ياۋروپانىڭ قەلبىگە زەربە بەرمەكچى بولىۋاتىدۇ.” ئۇنىڭ بۇ ئاخىرقى سۆزلىرى شەھەر خەلقىگە ئاڭلىتىلغان بولسىمۇ جۇلىئۇس شاۋب يەنىلا فۈھرېرنىڭ شەخسى خەتلىرىنى كۆيدۈرۈش بىلەن ئاۋارە ئىدى. ئۇ خەت-چەكلەرنى كۆيدۈرۈپ بولۇپ فۈھرېرنىڭ بۇ يېقىن ئاديۇتانتى بۇيرۇقنى ئېلىپ ئايروپلان بىلەن جەنۇپقا قاراپ ئۇچىدۇ. ئۇ، مىيونخېندىكى ئۆيدە ھەمدە بېرگخوفتىكى شەخسى ھۈججەتلەرنى كۆيدۈرۈش بۇيرۇقىنى تاپشۇرۇپ ئالغان ئىدى.

5
بېرچتېسگادېندىكى ئېس-ئېس كوماندىررى،  گيۆرىڭ بىلەن ئۇنىڭ پۈتۈن ئائىلىسىنى قولغا ئېلىش توغرىسىدىكى بورماننىڭ تېلېگراممىسىنى تاپشۇرۇپ ئېلىپ دەرھال ھەرىكەتكە ئاتلىنىدۇ. ئىمپىرىيە مارشالى گيۆرىڭنىڭ درامماتىك ھاياتى جەريانىدا ئۆتكەن ئىككى كۈن ئۇنىڭ ئۈچۈن ئەڭ ئەسەبىلىكتە ئۆتكەن ئىككى كۈن بولىدۇ: ئۇنىڭ فۈھرېرى پۈتۈنلەي تۈگەشكەن ئىدى؛ ئۇ ئۆزىچە ھىتلېرنى ئۈچىنچى ئىمپىرىيىنى ئۆتكۈزۈپ بېرىدىغان بولدى دەپ ئويلايدۇ؛ كەينىدىن كەلگەن ئۈچ پارچە تېلېگرامما بۇ خىيالىنىمۇ يوق چىقىرىدۇ؛ مانا ئەندى، ئۇ ئۆزىنىڭ ئۆلتۈرۈلۈشىدىن قورقۇپ يۈرمەكتە. شۇ كۈنى چۈشتىن بۇرۇن، يەنى 25-ئاپرېل كۈنى بىر قانچە ئېس-ئېس ئوفىتسېرى كېلىپ گيۆرىڭ خانىمى بىلەن ئۇنىڭ ئۆي خوجايىنىنىغا قارىتىپ تۇرۇپ، گيۆرىڭنى سالامەتلىكىم يار بەرمىگەچكە بارلىق ۋەزىپەمدىن ئىستىپا بېرىمەن دەيدىغان بىر پارچە بايانات ھۈججەتكە قول قويۇشقا زورلايدۇ. گيۆرىڭ بۇنداق بىر باياناتقا قول قۇيۇشنى رەت قىلىدۇ؛ گەرچە ئۇ ھىتلېردىن 3 پارچە تېلېگرام تاپشۇرۇپ ئالغان بولسىمۇ يەنىلا ھىتلېرنىڭ بۇرۇنقى دېگەن ۋەدىسىدىن يانمايدىغانلىقىدىن ئىشەنچىنى يوقاتمىغان ئىدى. ئېس-ئېس ئوفىتسېرى تاپانچىسىنى چىقىرىپ ھەيۋە قىلغاندىن كېيىنلا گيۆرىڭ ئامالسىز دەرھال قول قويۇپ بېرىدۇ. بۇ ئىمزالاش مۇراسىمى يىراق-يېقىندا ئۇچۇپ يۈرگەن ئايروپلانلارنىڭ گۈرۈلدىشى تەرىپىدىن ئۈزۈپ تاشلىنىدۇ.
ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر ئايروپلانلىرى يوقۇرى سالزبۇرگ، لىنز ۋە قالغان نىشانلارغا قاراپ ئۈچۈش جەريانىدا ھەر دائىم بېرچتېسگادېن ئۈستىدىن ئۇچۇپ ئۆتەتتى. ئەمما بۈگۈنگە كەلگىچە ھىتلېرنىڭ كونا ئۇۋىسى تېخىچىلا بىرەر زىيان-زەخمەتكە ئۇچرىماي كېلىۋاتقان ئىدى. ئەمما بۈگۈن كەلگەن 318 دانە “لانكاستېر” بومباردىمانچى ئايروپلانلار بۇ يەرنى يەر بىلەن يەكسان قىلىۋېتىش ئىرادىسىگە كەلگەندەكلا كۆرۈنەتتى. چۈشتىن بۇرۇن سائەت 10 بولغاندا بىرىنچە ئەترەت بومباردىمان ئايروپلانلىرى تاغ چوققىسىنى سىپاپ دېگىدەك ئۇچۇپ ئۆتۈپ ئالىي قۇماندانلىق شىتابىنىڭ يانلىرىغا يوقۇرى قۇۋۋەتلىك سنارىيەتلەرنى تاشلايدۇ. يېرىم سائەتكە قالماي تېخىمۇ چوڭ بىر ئەترىتىنىڭ بومباردىمان ئايروپلانلىرى ئۇچۇپ كېلىدۇ. كەينى-كەينىدىن ئۇچۇپ كېلىۋاتقان بومباردىمانچى ئايروپلانلار يوقۇرى سالزبۇرگقا كۈچلۈك پارتلاش كۈچىگە ئىگە سنارىيەتلەرنى تاشلاپ ئۇ يەرنى توپ-توغرا بىر سائەت بومباردىمان قىلىدۇ. ئەڭ ئاخىرقى بومباردىمان ئايروپلانى كۆزدىن ئۇزاقلاشقاندا، ئەسلىدە مىيونخېن ھاۋا ئارمىيە 6-ئەترىتىنىڭ قۇماندانى بولغان گېرمانىيە ھاۋا ئارمىيە گېنېرالى روبېرت رىتتېر ۋون گرېيىن بېرگخوفقا قاراپ ماشىنىلىق يېتىپ كېلىدۇ. ئۇ ئەتراپنى كۈزۈتۈپ ھەيران قالىدۇ. فۈھرېرنىڭ تۇرىدىغان ئۆيى بىۋاستە بومباردىمانغا ئۇچرىغان، ئۆيىنىڭ بىر تەرىپى پارتلاپ ئۆرۈلۈپ چۈشكەن، ئۆگزىسىدە بىر مۇنچە بېتون چىۋىقلىرى چوخچۇيۇپ تۇراتتى.
گرېيىن، ئىنتايىن سادىق ناتسېست ئەزاسى ئىدى. بۇ كىشى، 1920-يىلى ھىتلېرنىڭ تۇنجى قېتىم ئايروپلانغا ئولتۇرغىنىدا ئايروپلان ئۇچقۇچىسى بولغان كىشى ئىدى. ئۇ، بېرلىندىن كەلگەن دەرھال ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپىغا كېلىپ تەييار بول دەپ بۇيرۇق قىلىنغان تېلېگراممىنى تاپشۇرۇپ ئالغان ئىدى؛ شۇ تاپتا ئۇ كۆللېرنى ئىزدەيدۇ. چۇنكى ئۇ كۆللېرمۇ بۇنىڭدەك بىر تېلېگرامما تاپشۇرۇپ ئالغانلىقىنى ئاڭلىغان ئىدى. گرېيىن، ئەسلى سىز بېرلىندىن ئايرىلماسلىقىڭىز، ۋەتەن ساتقۇچلۇق ھەرىكەتلەرگىمۇ قەتئىي يېقىن يولىماسلىقىڭىز كېرەك ئىدى دەپ گيۆرىڭنى قاتتىق ئەيىپلەيدۇ. ئەمما كۆللېر باشلىقىنى ھىمايە قىلىپ ئوتتۇرغا چىققان بولسىمۇ گرېيىن ئۇنىڭ دېگىنىگە قۇلاق سالمايدۇ. شۇڭا ئۇ، گيۆرىڭنىڭ قىلغانلىرىنى ئاقلاپ بولغىلى بولمايدۇ دەيدۇ-دە، بېرلىنگە قاراپ يولغا چىقىدۇ.

قىزىل ئارمىيىنىڭ بېرلىننى ئەتراپتىن قورشاش ئىشى بىر يەرگە بېرىپ، قىسقاچنىڭ ئاغزىنى ئېتىشكە كىرىشكەن ئىدى. ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپىدا سائەت 10 دىن 30 مىنۇت ئۆتكەندە ئېچىلىش بېكىتىلگەن يىغىنغا قاتنىشىشقا كەلگەنلەر بۇ بۇرۇختۇرمىلىق مۇھىت ئىچىدە ھىتلېرنىڭ كىرىشىنى كۈتۈپ تۇرىشاتتى. ھىتلېرنىڭ كۆڭلى پەقەتلا جايىدا ئەمەس ئىدى. ئارقىدىن گېرمانىيە ھۆكۈمەت ئاخبارات ئاگېنتلىقىدىن ھېينز لورېنز تېخى يېڭىلا مەلۇم بىر بىتەرەپ دۆلەتنىڭ ئېلان قىلغان بىر پارچە رادىئو خەۋىرى ئاڭلىغانلىقىنى دوكلات قىلىدۇ:875 سوۋېت-ئامېرىكا ئىككى دۆلەت قوشۇنلىرى مولد دەرياسىدا بىر-بىرى بىلەن ئۇچراشقىنىدا ئۆتتۇردا تالاش-تارتىش يۈز بەرگەنلىكى، ئىشغالىيەت رايونلىرى مەسىلىسىدە پىكىر ئىختىلابى يۈز بەرگەنلىكىنى؛ ئۇرۇسلار ئامېرىكىلىقلارنى يالتادا تۈزۈشكەن ئىشغال قىلىش رايونلىرى ھەققىدىكى كىلىشىمگە خىلاپلىق قىلغانلىق بىلەن ئەيىپلىگەنلىكىنى ئاڭلاتقان دەيدۇ.
ھىتلېر بۇ خەۋەرنى ئاڭلىغاندىن كېيىنلا ئۆزىگە كېلەلەيدۇ. ئۇ تىك ئولتۇرغىنىچە كۆزلىرى چاقناپ تۇراتتى: “ئەپەندىلەرنىڭ دېيىشىچە بۇمۇ دۈشمەن ئىتتىپاقسىزلىقىنىڭ بىر دەلىلى ئىكەن. ئەگەر دۈشمەنلىرىمىز ئەتىمۇ مۇشۇنداق جىدەللىشىپ جاھاننى بېشىغا كىيىپ يۈرگىدەكلا بولىدىكەن، ئۇنداقتا مېنىڭ بۈگۈن ئۇلاردىن تىنچلىق سۆھبىتى تەلىبىدە بولسام نېمىسلار بىلەن تارىخ چوقۇم مېنى گۇناھكار قىلىپ ھۆكۈم قىلىدۇ! — ئۇ سۆزلەۋېتىپ گويا قايتىدىن كۈچ-قۇۋۋەتكە كەلگەندەك تېتىكلىشىپ قالىدۇ، — بولشېۋىكلار بىلەن ئانگلو-ساكسونلار ئوتتۇرسىدىكى بۇنداق ئولجا بۆلۈشۈشتىكى تەڭپوڭسىزلىق مەسىلىسى بۈگۈنلا روي بېرىۋاتقان جىدەل ئەمەس، بەلكىم بۇ جىدەل ھەر ۋاقىت ئۇرۇش پەيدا قىلىش ئېھتىمالىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.” ئۇ كرېبسقا بۇرۇلۇپ باش لىڭشىتىپ ئەندى يىغىننى باشلىساڭ بولىدۇ دېگەن ئىشارەتنى بېرىدۇ. بۇ قۇرۇقلۇق ئارمىيە باش شىتاپ باشلىقى دوكلاد بېرىشكە كىرىشىدۇ. ئۇنىڭ دوكلاتى ئارىلىقتا ھىتلېر تەرىپىدىن ئىككى قېتىپ بۆلىۋېتىلىدۇ: ۋېنك نەدە يۈرىدۇ؟ دېگەن سۇئالىغا “بۇ ھەقتە بىرەر مەلۇمات يوق” دەپ تۈزلا جاۋاب بېرىدۇ.
بۇ يەرگە يېتىپ كەلگەن خەۋەرلەر ھىتلېرنى ئەنسىرىتىپ قويىدۇ. شۇندىن كېيىنكى بىر سائەت جەريانىدا ئۇ قايتىدىن ئۇخلىماي چۈش كۆرگەندەك خام خىيال قىلىپ كېتىدۇ. ئۇ، يەنە بىر قېتىملىق مۇجىزە چوقۇم ئەڭ ئاخىرقى بىر مىنۇت ئىچىدە ئوتتۇرغا چىقىشى مۇمكىن دەيدۇ: ئانگلو-ساكسونلار ئۆزىنى قوغداش ئىچكى كۈچىنىڭ تۈرتكىسىدە قىزىللارغا قارشى تۇرۇش ۋاقتى يېتىپ كەلگەنلىكىنى چوقۇم ھېس قىلىدۇ. “ئەگەر ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر سانفرانسىسكودا (تۇنجى قېتىملىق بىرلەشكەن مىللەتلەر — بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى، يەنى ب د ت يىغىنىغا قاتنىشىدىغان ۋەكىللەر بۇ شەھەرگە يىغىلغان ئىدى) راستىنلا پىكىر ئىختىلابى ئوتتۇرغا چىققىدەكلا بولىدىكەن، — ئىشىنىمەنكى بۇنداق بىر ئىختىلاپ چوقۇم چىقىدۇ، — شۇنداق بىر پەيتتە مەنمۇ بولشېۋىك دېگەن بۇ دېۋىنىڭ بىرەر يېرىگە زەربە بېرەلىسەملا چوقۇم بىر بۇرۇلۇش نوقتىسى پەيدا بولىدۇ دېگەن گەپ. بۇ ئىش يەنە كېلىپ كىشىلەرنى بولشېۋىك دېگەن بۇ دېۋىنى پەقەت بىرسىلا چەكلىيەلەيدۇ دەپ قەتئى ئىشەنچكە كېلەلەيدۇ. بۇ چەكلىگۈچى كۈچ دەل مەن ۋەكىللىك قىلىۋاتقان پارتىيە، بۈگۈنكى گېرمان دۆلىتىدۇر.” گېرمانىيە ئاخبارات ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋىرى ئەسلىدە توغرا ئەمەس ئىدى. ئەمەلىيەتتە ئامېرىكا-سوۋېت ئىككى دۆلەتنىڭ ئالدىن يۈرەر قىسىملىرى ئوتتۇرسىدا ھېچقاچان ئۇنداق بىر ئىختىلاپ يۈز بەرمىگەن ئىدى. ئەسلىنى سۈرۈشتە قىلساق، ئۇلار دېيىلگەن كۈنى ئەمەس بەلكى ئۇنىڭ ئەتىسى، يەنى 26-چىسلا كۈنىسىلا ئۆزئارا ئۇچراشقان بولۇپ، ئۇ ۋاقىتتا ئىككى نەپەر ئامېرىكىلىك چارلىغۇچى ئەسكەر ئايرىم-ئايرىم ئېلبە دەرياسى بويىدىكى سترېھلا بىلەن تورگاۋ دېگەن يېرىدە قىزىل ئارمىيە بىلەن ئالاقە ئورنىتىشقان ئىدى. ئىككى قوشۇننىڭ ئۇچرىشىشى كۈنسايىن كىچىكلەپ بېرىۋاتقان ئىمپىرىيە تۇپراقلىرىنى ئىككى پارچىغا بۆلىۋەتكەن ئىدى.
يېرىم كۈندەك ۋاقىت ئۆتكەندىن كېيىن گېنېرال ۋېنكنىڭ قىسىملىرى ھىتلېرنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن ئاتلىنىدىغاندەكلا قىلاتتى. رادىئودا بۇ قىسىمنىڭ مەزمۇت قەدەملەر بىلەن ئىلگىرلەپ كىلىۋاتقانلىق خەۋىرى ئاڭلىتىلىشى بىلەن پۈتكۈل بېرلىنلىقلار قايتىدىن جانلىنىپ كېتىدۇ. ئۇلارنىڭ ئىچىدە ھەممىدىن بەكىرەك تەقەززار بولىۋاتقىنى ئەلىۋەتتە ھىتلېر ئىدى. ھىتلېر، ۋېنك بۇ ئۇرۇشنى 5-مايغىچە داۋام قىلدۇرالىغىنىدا ناپولئون ئۆلگەن كۈندە ئۆلۈشنى ھەممىدىن بەكرەك ئارزۇ قىلاتتى. بۇ پۈتۈنلەي خامخىيال ئىدى. ۋىنكنىڭ قولىدا ئارانلا بىرلا توپكورپۇس ئەسكەر، يەنى 20-توپكورپۇسلا قالغان بولۇپ، شۇ كۈچ بىلەن پايتەخىتكە قاراپ ھۇجۇم قىلماقچى ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە ۋىنكنىڭ ۋەزىپىسىمۇ ئارانلا پوتىسدامغا كېلىشكىلا بېكىتىلگەن بولۇپ، قالغان ئىشلار بېرلىن مۇھاپىزەت قىسىملىرىنىڭ قورشاۋنى يېرىپ ئۇلارنىڭ يېنىغا كېلىش ئۈچۈن تار بىر يول ئېچىشلا ئىدى. ۋېنكنىڭ ئەسكەرلىرىنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى ھىتلېرنىڭ بۇيرۇقىغا خىلاپ ھالدا شەرققە قاراپ ھۇجۇم قىلىشقا مەجبۇر، ئۇ يەردە قورشاۋ ئاستىدا قالغان توققۇزىنچى ئارمىيىنى قورشاۋدىن قۇتقۇزۇپ چىقىش ئۈچۈن تىركىشىش ئىدى.
شۇ كۈنى گۈگۈم ۋاقىتىغا يېقىن، فۈھرېر ئۈچۈن جېنىم پىدا دەپ ئەسەبىلەرچە ساداقەتلىك كۆرسىتىپ كېلىۋاتقان يەنە بىر گېنېرالمۇ ھىتلېرغا دوكلاد بېرىش ئۈچۈن جېنىنى قولىغا ئېلىپ يولغا چقىدۇ. بۇ گېنېرال، رىتتېر ۋون گرېيىم دېگەن كىشى ئىدى. شۇ پەيتتە ئۇ كىچىك بىر رازىۋېتكا ئايروپلانىنى ھەيدىگىنىچە دەرەخلىك ئارىلىرىدىن شۇڭغۇپ يۈرۈپ ئۇرۇش ئوتى ئىچىدە لاۋىلداپ كۆيىۋاتقان بېرلىن شەھەر مەركىزىگە قاراپ يەر سېپىلاپ ئۇچۇپ كەلمەكتە ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستى شۇ ھامات توپ ئوقلىرىنىڭ ھۇجۇمىدا قالىدۇ.876 تۇيۇقسىز كابىنكىنىڭ ئاستىدىن بىر تۈشۈك ئېچىلىدۇ. گرېيىم شۇ ھامات قىڭغىيىپ چۈشىدۇ. ئايروپلان تېزگىندىن ئايرىلىپ يەرگە قاراپ تىك شۇڭغىۋاتقان جىددى پەيتتە، ئايروپلاندىكى بىردىن-بىر يولۇۋچى، خاننا رېيتش دەرھال ئالدىغا ئېتىلىپ بېرىپ رولغا ئېسىلىدۇ. ئۇ ئايروپلاننى تېزگىنىگە ئېلىۋالىدۇ. ئاندىن براندېنبۇرگ دەرۋازىسى ئالدىدىكى چوڭ كوچىنىڭ كەڭ يولىغا بىخەتەر قونىۋالىدۇ. ئۇ يەرگە چۈشەر-چۈشمەي دەرھال ماشىنىدىن بىرنى تېپىپ گرېيىمنى ئېلىپ دوختۇرخانىغا چاپىدۇ.
گرېيىمنىڭ سول پۇتى يارىلانغان ئىدى. يارىسى تېڭىلغاندىن كېيىن نوسۇلكىلىق (دوختۇر زەمبىلىدە) ھىتلېر تۇرغان ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپىغا چۈشۈرۈلىدۇ. ئۇلار ئاكوپتا كېتىۋېتىپ ماگدا گيۆبېلس بىلەن دوقۇرۇشۇپ قالىدۇ. ئۇ بۇلارنى كۆرۈپ ھەيران بولغانلىقىدىن تىكىلىپ قاراپلا قالىدۇ، ئەسلى بۇ يەرنى باراي دەپ ئىرادە باغلىغان ھەرقانداق بىرسى تېپىپ كېلەلەيدىغانلىقىنى دەپ، بۇرۇن تونۇشمىغان بولسىمۇ يەنىلا خاننا رېيتشنى باغرىغا بېسىپ قۇچاغلاپ مىچىلداپ يىغلاپ كېتىدۇ. ئۇلار تار ئاكوپ يولىدا كىتىۋېتىپ ھىتلېرغا دۈچ كېلىدۇ. ھىتلېرنىڭ بېشى چۈشۈپ كەتكەن بولۇپ، ئىككى بىلىكىمۇ تىنماي تىترەيتتى، كۆزلىرىمۇ نۇرسىز كۆرۈنەتتى. شۇنداقتىمۇ گرېيىمنىڭ بەرگەن مەلۇماتلىرى ھىتلېرغا قايتىدىن ھايات بەرگەندەك جانلىنىپ كېتىدۇ. شۇڭا ئۇ، گرېيمنىڭ ئىككى قولىنى چىڭ سىققىپ تۇرۇپ رېيتىش خانىمغا: “قەھرىمان ئايال! دېمەك بۇ دۇنيادا ساداقەت بىلەن جاسارەت دېگەن نەرسە يەنىلا بار ئىكەندە!” دەيدۇ.
ھىتلېر ئۇلارغا گيورىڭنىڭ خائىنلىق قىلغانلىقىنى كۆرسىتىدىغان تېلېگرامما ئىشىنى سۆزلەپ بېرىدۇ. “ئۇنىڭ ئىۋەرتكىنى ھەقىقەتەنمۇ ئاخىرقى ئۇلتىماتوم ئىدى. سېپى ئۆزىدىن بىر ئۇلتىماتوم! مانا ئەندى ھەممە ئىش يوققا چىقتى. قارىڭا، مەن بۇ يەردە نېمە كۈنلەرنى كۆرىۋاتىمەن. قەسەم قىلغانلاردىن بىرمۇ كىشى ساداقەت كۆرسەتمەس بولىۋالدى. ئابروي دەيدىغان بىرمۇ ئادەم يوق. مېنىڭ ئۈمىدسىزلەنگىدەك ھېچنىمەم يوق. ياكى ماڭا ساتقۇنلۇق قىلغىدەكمۇ بىر ئىش قالمىدى. بولۇپمۇ بۇ قېتىم تېخىمۇ قالمىدى.” ئۇ گېپىنى توختىتىپ، داۋاملىق بۇ گەپلەرنى قىلىشنى خالىمايدىغاندەك كۆرۈنۈشنى ئىپادىلەيدۇ. ئاندىن ئۇ كۆزلىرى يېرىم ئوچۇق بىر قىياپەتتە گرېيىمنى دىققەت بىلەن كۈزىتىدۇ. ئاندىن پىچىرلىغاندەك ئاۋازدا: “مەن شۇ تاپتا، سىزنى گيۆرىڭنىڭ ئىزباسارلىقىغا تەيىنلىگەنلىكىمنى ئېلان قىلىمەن. يەنى سىز بۇندىن كېيىن گېرمانىيە ھاۋا ئارمىيىسىنىڭ باش قۇماندانىسىز. مەن نېمىس خەلقىگە ۋاكالىتەن سىزنى تەبرىكلەيمەن.” بۇ ئىككى مېھمان ھىتلېرنىڭ بۇ دېگەنلىرىدىن قاتتىق ھاياجانلىنىپ كېتىدۇ. شۇڭا ئۇلار، گيۆرىڭنىڭ بۇ ئالدامچىلىقىدىن پەيدا بولغان زىياننىڭ ئورنىنى تولدۇرۇش ئۈچۈن بىزمۇ سىز بىلەن بىرگە بۇ يەردە قېلىشنى ئويلايمىز دەيدۇ. بۇنىڭدىن ھىتلېرمۇ ئوخشاشلا قاتتىق تەسىرلىنىپ، ئۇلارنىڭ بۇ يەردە قېلىش تەلىبىنى قوبۇل قىلىدۇ. ھىتلېر ئۇلارغا “سىلەرنىڭ بۇ قارارىڭلار گېرمانىيە ھاۋائارمىيە تارىخىدا مەڭگۈ خاتىرلىنىدىغان بىر قارار بولۇپ قالغۇسى” دەيدۇ.
27-ئاپرېل گۈگۈم ۋاقتىدا، بېرلىن پۈتۈنلەي قورشاۋ ئاستىدا قالىدۇ. بېرلىندىكى ئاخىرقى ئىككى ئايرودروممۇ قىزىل ئارمىيە تەرىپىدىن ئىشغال قىلىنىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي، ۋېنكنىڭ يوللىغان تېلېگراممىسىدا، يىگىرمىنچى كورپۇس پوتىستامغا بىر قانچە مىللا قالدى دەپ بىلدۈرگىنىدە مۇداپىيە ئاكوپىدىكىلەردە قىسقا بىر مەزگىل خۇشاللىق پەيدا قىلىدۇ. گيۆبېلس ئىشخانىسىدىكى رادىئودا ۋېنك پوتىستامغا كىرىش ئالدىدا دەپ دەرھال ئېلان قىلىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە پات يېقىندا پايتەختتە بولىدىغانلىق مۆلچەرىنىمۇ ئۇقتۇرىدۇ. ۋېنك قىلالىغان ئىشنى باشقىلار نېمىشقا قىلالمايدىكەن؟ “ۋەزىيەت ئۆزگەردى، ۋەزىيەتنىڭ ئۆزگىرىشى چوقۇم بىزگە پايدىلىق. — دەيدۇ گيۆبېلس بېرلىنلىقلارغا، — ئامېرىكىلىقلار بېرلىنگە قاراپ يۈرۈش قىلماقتا. ئۇرۇشنىڭ بۈيۈك بۇرۇلۇش ياساش پەيتە يېقىنلاشتى. ھەر قانچە بەدەل تۆلەشكە توغرا كەلسىمۇ، بىز چوقۇم بېرلىننى چىڭ ساقلىشىمىز، ۋېنكنىڭ قىسىملىرى بېرلىنغا يېتىپ كېلىشىنى كۈتىشىمىز كېرەك!”
رادىئودىن ئاڭلىتىلغان كۈندىلىك ئۇرۇش خەۋەرلىرى ۋېنكنىڭ ئېنىق ئورنىنى ئاشكارىلاپ بەرگەن ئىدى. شۇڭا ۋېنك بۇنىڭدىن قاتتىق خاپا بولىدۇ: “مانا ئەندى بىز ئەتىدىن باشلاپ بىر غېرىچمۇ ئىلگىرلىيەلمەيدىغان بولدۇق!” دەيدۇ شىتاپ باشلىقىغا قاراپ گۈكىرىگىنىچە. ئېنىقكى، ئۇرۇسلارمۇ بۇ رادىئو خەۋەرلىرىنى ئاڭلايدۇ. شۇڭا ئۇلار پۈتۈن كۈچىنى بىر يەرگە يىغىپ سېپىمىزگە ھۇجۇم قىلىشى تۇرغان گەپ دەپ قاينىغىنىچە بۇ دېگەن ساتقۇنلۇق دەپ ۋارقىراپ كېتىدۇ.
چۈشلۈك ھەربىي ئىشلار يىغىنىدا ھىتلېر، ۋېنكقا تولۇق ئىشەنچ بىلەن “ھەقىقى يىگىت” دەپ باھا بېرىپ ئۇنىڭ يېتىپ كېلەلىشىگە قەتئى ئىشىنىدىغانلىقىنى ئېيتسىمۇ،877 ئارىدىن ئۇزۇن ئۆتمەيلا بۇنداق ياردەمدىن ئۈمىد يوقلىقىنىمۇ ھېس قىلىدۇ. شۇڭا ئۇ، “بۈگۈن مەن يېتىپ بىر ئاز ئارام ئېلىۋالاي، رۇسىيە تانكىلىرى ياتىقىمغا بۆسۈپ كىرمىگىچە مېنى ئويغاتماڭلار، تەييارلىنىۋېلىشىمغا يول قويۇڭلار” دەيدۇ. ئەمما ئۇ قايتىدىن، ئۇرۇسلار بېرلىندا قانسىراپ ئۆلۈشىنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىپ، كەينىدىنلا يەنە 1585~1642-يىللاردا ياشىغان فرانسىيە سىياسىيونى رىچېليۇنىڭ ئاجايىپ مەنىلىك سۆزىنى نەقىل كەلتۈرۈپ يىغىننىڭ خاتىمىسى قىلىدۇ: “مەن نېمىدىن ئايرىلدىم؟ ئەڭ قىممەتلىك ئەسلىمىلىرىمدىن! بۇ دېگىنىم نېمىنى بىلدۈرىدۇ؟ قاچانلا بولمىسۇن، بۇ قالايماقانچىلىقلار ھامىنى بىر كۈنى ئۇنتۇلۇپ كېتىدۇ!”
يىغىن ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ھىتلېر بىر تال قارا كرېست ئوردېنىنى كۆزلىرىدىن قاتتىق ھارغىنلىق چىقىپ تۇرغان پاكىنەك بىربالا ئەسكەرنىڭ كۆكرىكىگە تاقاپ قويىدۇ — بۇ بالا ئەسكەر تېخى يېڭىلا بىر ئورۇس تانكىسىنى پاچاقلاپ تاشلىغان ئىدى. بۇ ئۆسمۈر ئەسكەر گەپمۇ قىلماي كورىدور تەرەپكە قاراپ ماڭىدۇ. ئەمما ئۇ نېرىغا بارا-بارمايلا گۈپلا قىلىپ يېقىلىپ چۈشۈپ شۇ ھامات ياتقان يېرىدىلا قاتتىق ئۇيقىغا غەرق بولىدۇ. كرېبسنىڭ ئىككى نەپەر ئاديۇتانتى ئاۋازىنىڭ بولىشىچە ۋارقىراپ بۇ ئېغىر ۋەزىيەتكە بەرداشلىق بەرگۈچىلىكىمىز قالمىدى دەپ نارازىلىقىنى بىلدۈرىدۇ. بورمان ئۇلارنىڭ كەينىگە كېلىپ مىھرىۋانلىق بىلەن ئۇلار ئىككىسىنىڭ مۆرىسىنى پەپىلەپ قويىدۇ. يەنىلا ئۈمىد بار، ۋېنك يولدا، بېرلىن پات يېقىندا مۇھاسىرىدىن قۇتۇلىدۇ دەپ سۆزلىگەچ، “فۈھرېرىمىز ئەڭ قىيىن ئەھۋالدا تۇرىۋاتقىنىدا سىلەر ئۇنى تاشلىۋەتمەي يېنىدا تۇرۇپ فۈھرېرگە بولغان ساداقىتىڭلارنى كۆرسىتىپ كېلىۋاتىسىلەر، بۇنىڭغا چوقۇم رەخمىتىنى بىلدۈرۈپ سىلەرگە چوڭ قورۇقتىن بىرنى سوغات قىلىدۇ” دەپ ئۇلارغا قۇرۇق ۋەدىلەرنى قىلىدۇ. بۇ ئىككى ئاديۇتانت ئۇنىڭ دېگەنلىرىگە ئىشەنگىسى كەلمەي ئاغزى ئېچىلغىنىچە تۇرۇپلا قالىدۇ. چۇنكى ئۇلار كەسىپى ھەربىي بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئەزەلدىن بورمان بىلەن ئۇنىڭ يېقىنلىرى تەرىپىدىن قاتتىق گۇمانلىنىدىغان كىشىلەر قاتارىدىن ئورۇن ئېلىپ كېلىۋاتقانلىقىنى ئۇنۇتمىغان ئىدى.
شۇ كۈنى، خاننا رېيتىش كۆپ ۋاقتىنى گيۆبېلسنىڭ ئائىلىسىدە ئۆتكۈزىدۇ. گيۆبېلس گيۆرىڭنىڭ يۈز ئۆرىشىنى زادىلا ئۇنۇتالمىغاندەك قىلاتتى. شۇڭا ئۇ قول-پۇتلىرىنى ئويناتقىنىچە مارشال گيۆرىڭنىڭ قىلچە ئىقتىدارى يوق بىرى ئىكەنلىكىنى، دەل شۇنىڭ ئاخماقلىقى سەۋەبىدىن ۋەتىنىمىز بۈگۈنكىدەك ۋايرانە ھالغا كەلتۈرۈلگەنلىكىنى، ئەندى كېلىپ پۈتۈن مىللىتىمىزگە يېتەكچى بولۇشنى تەلەپ قىلىۋاتقانلىقىنى دەپ كېلىپ، بۇ شۇنى كۆرسىتىدۇكى، “ئۇنىڭ قەلبىنىڭ چوڭقۇر بىر يەرلىرىدە ئەزەلدىن ۋىژدان دېگەن نەرسىنىڭ بولۇپ باقمىغانلىقىنى، ئۇ ئەزەلدىن بىر ۋەتەن ساتقۇچ ئىكەنلىكىنى ئېنىق ئىسپاتلاپ بېرىدۇ” دەپ تىنماي سۆزلەيتتى. گيۆبېلس خۇددى ۋەز ئېيتىۋاتقان بىر پوپتەك ئورۇندۇقنىڭ يۈلۈنچۈكىنى قاماللىغىنىچە بۇ ئىستىھكامدا قېلىشقا رازى بولغان كىشىلەر ئۆچمەس تارىخ يېزىپ ئىمپىرىيىمىزنىڭ شان-شۆھرىتى ئۈچۈن، گېرمانىيە دېگەن بۇ ئىسىمنىڭ مەڭگۈ ياشنىتىلىشى ئۈچۈن ئۆزلىرىنى پىدا قىلماقتا دەپ نۇتۇق سۆزلەيتتى.
رېيتىشنىڭ قارىشىچە، گيۆبېلس بەكلا ياسالما بىرى ئىدى. ئەمما رېيتىش ئۇنىڭ خانىمىغا بەكلا قايىل ئىدى. ماگدا دېگەن بۇ ئايال، ئالتە بالىسىنىڭ ئالدىدا ھەر دائىم خۇشال كۆرۈنۈشكە تىرىشاتتى. بەزىدە پەقەت چىدىيالمىغىنىدا ھېسسىياتىنى بالىلىرىدىن يوشۇرۇپ دەرھال سىرتقا چىقىپ كېتەتتى. “قەدىرلىكىم خاننا، — دەيتتى ماگدا، — بالىلىرىمنىڭ بۇنداق بىر تۇرمۇش ياشىشىدىن قۇتۇلۇشى ئۈچۈن سىز ماڭا ياردەم قىلىشىڭىزنى ئۈمىد قىلىمەن. ئۇلار ئۈچىنچى ئىمپىرىيىگە ۋە فۈھرېرگە تەۋە پەرزەنتلەر. ئەگەر بۇ ئىككىسى مەۋجۇت بولماي قالسا بالىلىرىمنىڭ ياشىغىدەك يېرىمۇ قالمىغان بولىدۇ” دەيدۇ. ئۇ، ئاخىرقى مىنوتلار يېتىپ كەلگىنىدە جۈرئەت قىلالماي قوللىرىنىڭ تىترەپ كېتىشىدىن بەك قورقىدىغانلىقىنى دەيتتى. رېيتىش بالىلارغا ئۆزىنىڭ ئايروپلان ھەيدەش سەرگۈزەشتلىرىدىن ھىكايە قىلىپ بېرەتتى. ئۇ يەنە بالىلارغا ناخشىمۇ ئۆگۈتىدۇ. ناخشىنى ئېيتالىغىدەك ياتلىيالىغىنىدىن كېيىن بېرىپ ئادى تاغاڭلارغا ئېيتىپ بېرىسىلەر دەيتتى. ئۇ يەنە ئېۋا براۋننىڭ قېشىدىمۇ بولۇپ تۇراتتى. ئۇنىڭ قارىشىچە، ئېۋا بەكلا ئاددى بىر ئايال ھېساپلىناتتى. بۇ ئايال ئەتىدىن كەچكىچە تىرناقلىرىنى ياساپ بوياش، كىيىم يۆتكەپ چېچىنى ياساش بىلەنلا كۈنى ئۆتەتتى. رېيتىش، فۈھرېرگە قاتتىق چوقۇنىدىغان، ئۇنى قىلچە قۇسۇرسىز مۇكەممەل بىرسى دەپ قارايدىغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ ئاشكارە تۈردە بىر ئايال بىلەن بىرگە يېتىپ-قوپۇپ يۈرگىنىنى كۆرگىنىدە ھەقىقەتەنمۇ قاتتىق چۆچۈپ كېتىدۇ.
شۇ كۈنى ئۆتكۈزۈلگەن ئىككىنچى قېتىملىق يىغىندا ھىتلېر كونا ئىشلارنى ئەسلەپ قالىدۇ. ئۇ، 1933-يىلىسى ھوقۇقنى قولغا كىرگۈزۈش ئۈچۈن ئېلىپ بارغان كېلىشتۈرۈشلەرنى، شۇنىڭدەك بۇ ئىشلارنى قانداق قىلىپ تا ھىندېنبۇرگنىڭ ئۆلىشىگىچە داۋاملاشتۇرالىغانلىقىنى ئەسلەپ سۆزلەپ كېتىدۇ. بۇ ئىشلار ئۇنى بېرلىندىن چىقماسلىقى ئۈچۈن يەنە بىر تۈرتكە بولۇپ بېرىدۇ. ئۇ، شۇنداق قىلىش ئارقىلىق يۇمشاقباشلارغا ئۆنۈملۈك تاقابىل تۇرۇشقا بولىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ.878 “ئۇنداق بولمىغاندا، مەن بۇنداق بىر ئەخلاقى ھوقۇقتىن پايدىلىنالىشىم مۇمكىن ئەمەس. ئەگەر مەن كرىزىس پەيتىلىرىدە پايىتەختتىن قېچىپ كەتكىدەك بولسام، ھەرگىزمۇ پەيتى كەلگىنىدە باشقىلارنى قورقۇتالماي قالىمەن. مانا بۈگۈن، مەن تەقدىرىمنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشىغا بويۇن ئېگىشىم شەرت بولماقتا. گەرچە مەن ئۆز جېنىمنى ساقلاپ قېلىش پۇرسەتلىرىگە ئىگە بولساممۇ ھەرگىز ئۆزەمنى قۇتقۇزىمەن دەپ يۈرمەيمەن. چۇنكى، ئەگەر پاراخوتنىڭ پېتىپ كېتىشىدىن ساقلىنىش ئىمكانى قالمىغان بولسا، ئۇ ھالدا كاپىتانمۇ كېمە بىلەن بىرلىكتە چۆكىشى شەرت.”
كەچلىك پىكىرلىشىش يىغىنىدا بېرلىن ھەربىي رايون قۇماندانى گېنېرال ھېلمۇت ۋېيدلىڭ، بېرلىن شەھىرىنىڭ پۈتۈنلەي قورشاۋ ئاستىغا چۈشۈپ قالغانلىقىنى، مۇداپىيىلىنىش ھالقىسىنىڭ بارغانسىرى تارىيىپ كېتىۋاتقانلىقىنى ھىتلېرغا چۈشەندۈرۈپ باقىدۇ. گېنېرال، بۇندىن كېيىن ئايروپلاندىن ئوزۇقلۇق تاشلاشنىڭمۇ ئىمكانىيىتى قالمىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. شەھەر خەلقى بىلەن ياردارلار بەكلا ئېغىر ئازاپ ئىچىدە ئىكەنلىكىنىمۇ تىلغا ئالىدۇ. ئەمما ھىتلېر، ئۆزىدىن يۈز ئۆرىگەن خەلقىگە ئېچ ئاغرىتىشلارغا قىلچە قىزىقمايدۇ. “نۇرغۇن كىشى مېنىڭ دەردىمنى چۈشەنمەيدۇ. مەن بۇيرۇق قىلغان پارتىيە رەھبەرلىرىنىڭ بۇيرۇقۇمغا ئەمەل قىلماسلىقىنى ھېچقاچان ئويلىمىغان ئىكەنمەن. ئۇلارنىڭ بۇنداق بۇيرۇقۇمغا بوي سۇنماسلىقى نەتىجىسىدە پۈتۈن ئىشلىرىمىز ۋەيران بولۇپ كەتتى. ھەر بىر كىشى ئېغىر كۈنلەرنى بېشىدىن ئۆتكۈزمەكتە. بىر ئادەمنىڭ مەسئۇلىيەت دائىرىسى قانچىكى كەڭ بولىدىكەن، ئۇ كىشى بۇيرۇققا شۇنچە بەك بوي سۇنۇشى كېرەك. — ئۇ، قۇرۇقلۇق ئارمىيە مارشالى ۋون بلومبېرگنىڭ ئۆزىگە دېگەن ‘بۇيرۇققا بوي سۇنۇش، گېنېراللىق دەرىجىسىگىچىلا كۈچكە ئىگە’ دېگىنىنى ئەسلەپ مازاق قىلغان ھالدا، — بۇ دېگەنلىك، بىرەر يالغان دوكلات بېرىشقا تايىنىپلا ئوڭۇشسىزلىققا ئۇچرىغان ۋەزىيەتتىن ئۆزىنى قاچۇرۇشقا ئۇرۇنۇشنىڭ بىر يولى. بولۇپمۇ قىيىنچىلىق پەيدا بولغان پەيتلەردە بۇ تۈزۈم گېنېراللارنىڭ مەسئۇلىيەتتىن قېچىشى ئۈچۈن تېخىمۇ چىڭ چاپلىشىدىغان بىر باھانىسى بولىدۇ” دەيدۇ.
ئەندى ئۇ، ئۆز تەقدىرى ئۈستىدە غەمگە پېتىپ قالىدۇ. ئۇ، ستالىننىڭ ئۆزىنى بىرەر قەپەزگە سېلىپ كۆرگەزمە قىلدۇرۇشىغا ھەرگىزمۇ چىدىيالمايتتى. “مەن، ئۇرۇسلارنىڭ تانكا ھىلىسى ئىشلىتىپ مېنى تىرىك قولغا چۈشۈرىشىگە ھەرگىز يول قويمايمەن.” شۇنىڭ بىلەن بىرگە ئۇ بېرلىندىن ئايرىلىشنىمۇ خالىمايتتى. ئۇ ئۆزى باشلاپ ۋەتىنىنىڭ قەلبىدە تۇرۇپ كۈرەشكە قۇماندانلىق قىلىشتىن باش تارتىۋاتقان يەردە، باشقىلارنى ۋەتەن ئۈچۈن جان پىدا قىلىشقا قانداقمۇ چاقىرىق قىلغىلى بولسۇن؟
بىر قېتىم، فۈھرېر يەنە شۇ بۇرۇنقى ئىشلارنى ئەسلەۋاتقان ۋاقتىدا، گيۆبېلسنىڭ ياردەمچىسى ۋېرنېر نيۇماننى سىرتقا چاقىرىپ بىرسى تېلېفون قىلغانلىقىنى ئېيتىدۇ. تېلېفوندا ئۇنىڭغا ئامېرىكا گېزىتلىرىنىڭ خەۋىرىدىن قارىغاندا “بىر قىسىم يوقۇرى دەرىجىلىك ناتسىستچىلار ھىتلېرنىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپلا قۇرۇقلۇق ئارمىيە باش قۇماندانلىق شىتابىنىڭ قوللاپ قۇۋۋەتلىشى بىلەن” تېخى يېڭىلا غەرپ ئەللىرىگە ئەل بولغانلىق خەۋىرىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ خەۋەردە، ئۇلار شۋىتسىيە ھۆكۈمىتى ۋاستىسى ئارقىلىق يوللىغان ھىملېرنىڭ تەكلىپىدىن بىشارەت بەرگەن بولسىمۇ، گېزىتتا ئىسمى تىلغا ئېلىنمىغان، شۇنىڭدەك بۇ خەۋەرنىڭ نەدىن كەلگەنلىكىمۇ تىلغا ئېلىنمىغان.
نىيۇمان يىغىن زالىغا قايتىپ كىرىپ ھىتلېرنىڭ قۇلىقىغا كۇسۇرلاپ بۇ خەۋەرنى ئېيتىپ بېرىدۇ. ھىتلېر دەرھال گيۆبېلس بىلەن بۇ ھەقتە بىر نېمىلەر دەپ پىچىرلىشىۋاتقىنىدا، بېرلىن ھەربىي رايون قۇماندانى ۋېيدلىڭمۇ بىرسى تەرىپىدىن سىرتقا چاقىرتىلىدۇ. ئۇ، بورمان، فۈھرېرنىڭ ئاديۇتانتى، ھەمدە ئىككى نەپەر ئايال كاتىبى زالدا پاراڭلىشىپ ئولتۇرغانلىقىنى كۆرىدۇ. ۋېيدلىڭ، بۇ كىشىنى قىسىمىدىكىلەر “ئاۋاق مايمۇن كارل” دەپ ئاتىشاتتى، يىغىندا تاقىتى قالماي ھىتلېر ئاڭلاشنى خالىمايدىغان گەپنى قورقماي قىلاتتى: بىزنىڭ بىردىن-بىر ئۈمىدىمىز دەرھال بېرلىننى تاشلاپ چىقىشتىلا قالدى. بورماننىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا، ھەممەيلەن بۇ گەپكە قوشۇلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. بۇنىڭدىن روھلانغان ۋېيلدىڭ يىغىن زالىغا قايتىپ كىرىپ بۇ تەكلىبىنى كرېبسقا تەكرارلايدۇ. كرېبسمۇ بۇ تەكلىپكە قوشۇلىدىغانلىقىنى بىلدۈرۈپ، كىلەر قېتىملىق يىغىندا قورشاۋدىن بۆسۈپ چىقىشنىڭ تەپسىلى پىلانىنى ئوتتۇرغا قويىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.879 50 مىل يىراقلىقتا، ۋېنكنىڭ ئون ئىككىنچى كورپۇس شىتابىدا، بىر رادىست ۋېيدلىڭغا تېلېگرامما يوللىماقتا ئىدى:
“ئون ئىككىنچى كورپۇسنىڭ قايتارما ھۇجۇمى پوتىسدامنىڭ جەنۇبىدا توسالغۇغا دۈچ كەلدى.
قىسىملار جان پىدالىق بىلەن مۇداپىيىلەنمەكتە. شۇڭا سىلەرنى قورشاۋنى بۆسۈپ ئۆتۈپ بىز تەرەپكە كېلىڭلار دەپ تەكلىپ قىلىمەن. ۋېنك”
رادىست قارشى تەرەپنىڭ جاۋابىنى كۈتكەن بولسىمۇ ھېچ قانداق بىر ئۇچۇر ئالالمايدۇ.

6
ھىتلېرنىڭ ئەڭ يېقىن ئىتتىپاقدىشى مۇسسولىننىڭمۇ قىيامەت كۈنلىرى يېقىنلىشىپ كەلمەكتە ئىدى. ئۇ، سكورزېنىي تەرىپىدىن قۇتۇلدۇرىۋېلىنغىنىدىن كېيىن “ئىتالىيىنى سىياسىي يول بىلەن قۇتۇلدۇرۇش ئۇسۇلى” ئۈستىدە ئويلانماقتا بولۇپ، شۇ ئارقىلىق بۇ قېتىمقى ئاپەتلىك ئۇرۇشنى ئاخىرلاشتۇرماقچى ئىدى. ئۇ ئوغلى ۋىتتورىيونى غەرىپلىكلەر بىلەن تىنچلىق سۆھبىتى ئۆتكۈزۈش توغرىسىدىكى ئېغىزچە تەكلىبىنى ئېلىپ مىلاندىكى باش پىسكوپوس بىلەن كۆرۈشۈشكە يوللايدۇ. ۋاتىكان بۇ تەكلىپنى شۇ ھامات ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرگە يوللىغان بولسىمۇ رەت قىلىنىدۇ.
مۇسسولىن، شۇ پەيتلەردە ھىتلېر بىلەن كۆپ ئۇچرىشىپ تۇرالمىغاچقا بۇ ئىشنى ھىتلېرغا دېمىگەن ئىدى. ئەمما ئۇ، بۇ قاراشلىرىنى مۇخپىرلاردىنمۇ يوشۇرۇپ يۈرمىدى: ئۇ ھىتلېرنىڭ رۇسىيەگە قارشى “چېكىدىن ئاشقان ئەسەبىلەرچە” ھۇجۇم قىلىشىغا قوشۇلمايتتى. مۇسسولىن، ھىتلېرنى گېرمانىيە تۈۋەن تەبىقە كىشىلىرىدىن بىرسى دەپلا تونۇيتتى. ئەمما ئۇنىڭ ئۆزىنىڭ يۇلتۇزى قېيىشقا باشلىغان ئىدى. 25-ئافرېل كۈنى، مۇسسولىن مىلاندىن ئاران ئون ماشىنا بىلەن ئايرىلىپ شىمالغا قاراپ يولغا چىقىپ ئۆزىگە پۈتۈن قەلبى بىلەن ساداقەت كۆرسىتىپ كەلگەن “قارا كۆڭلەكلىكلەر ئەترىتى” بىلەن ئاخىرقى قېتىم ئۇچراشماقچى بولىدۇ. ماشىنا ئەترىتى ئارىسىدا ئالفا رومىيو ماركىلىق پىكاپتىن بىرسى بار بولۇپ، ئۇنىڭغا ئىسپانىيە ماشىنا نومۇرى قادالغان ئىدى. بۇ ماشىنىدا مۇسسولىننىڭ ئاشنىسى كلارا پېتاكى ئولتۇراتتى. “تەغدىرگە بوي سۇنۇشتىن باشقا چارەم يوق. — دەيدۇ كلارا بىر دوستىغا يازغان خېتىدە، — ئاقىۋېتىمنىڭ نېمە بولۇپ كېتىشىنى پەقەتلا بىلمەيمەن. شۇنداقتىمۇ يەنىلا ئۆز تەقدىرىمدىن شىكايەتچىمۇ ئەمەسمەن.” مۇسسولىن بۇ سەپىرىگە ئايالىنى بىرگە ئېلىپ چىقمايدۇ. ئايالى بىلەن بالىلىرىنىڭ چېگرادىن تىنچ ئۆتەلىشىگە ياردىمى تىگەرمۇ دېگەن ئۈمىد بىلەن چېرچىلدىن كەلگەن خەتلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان پۈتۈن ھۈججەتلىرىنى ئايالىغا قويۇپ كەتكەن ئىدى. “ئەگەر ئۇلار سېنى توسىۋالسا ياكى ساڭا زىيانكەشلىك قىلماقچى بولغىدەك قىلسا، مېنى ئېنگلىزلارغا تاپشۇرۇپ بېرىڭلار دېگىن” دەپ تاپىلىغان ئىدى.
26-چېسلا تاڭ سەھەردە مۇسسولىن ھەمرالىرى بىلەن بىرگە كومو كۆلىنىڭ غەربىي قىرغىقىنى بويلاپ ئەگرى-توقاي قىيالىق يوللاردا شىمالغا قاراپ يولىنى داۋام قىلىدۇ. ئۇ كۈنى سىم-سىم يامغۇر يېغىۋاتقاندەك قىلغىنى بىلەن، بۇ كۆلنىڭ ئەتراپىدىكى مەنزىرىنىڭ گۈزەللىكى ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى مەپتۇن قىلاتتى. ماشىنا ئەترىتىدىكىلەر 25 مىلدەك يول يۈرگەندىن كېيىن بىر مېھمان كۈتۈشكە كېلىپ ئارام ئالغاچ 3 مىڭ نەپەر قارا كۆڭلەكلىكلەر ئەترىتىدىكىلەرنىڭ ئۇلارغا قوشۇلۇشىنى كۈتىدۇ. ئەمما ئۇلاردىن بىرسىمۇ كەلمەيدۇ؛ ئەتىسى، ئۇلار ئامالسىز شىمالغا قاراپ يولىنى داۋام قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ. ئەمما ئۇلار دوڭگو يېقىنلىرىدا پارتىزانلارنىڭ قولىغا چۈشۈپ قالىدۇ، بۇ پارتىزانلار بۇ ئەسىرلەرنى قانداق قىلىش توغرىسىدا پىكىر بىرلىكىگە كېلەلمەي ئىككىگە بۆلۈنۈپ كېتىدۇ. ئۇلاردىن بىر قىسمى بۇ فاشىستلارنى دەرھال ئېتىپ تاشلاش كېرەك دەپ چىڭ تۇرسا، يەنە بىر قىسمى بۇلارنى ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرگە تاپشۇرۇپ بېرەيلى دەيتتى. شۇنداق قىلىپ بۇ ئىككى تەرەپ كىشىلەر كېلىشەلمەي ئۇرۇشۇپ كېتىدۇ. 28-ئاپرېل كۈنى، مىلاندىن 3 نەپەر ئۆلۈم جازاسى بېرىدىغان كىشى كېلىپ بۇ تالاش-تارتىشقا خاتىمە بېرىدۇ. يەنى بۇ كەلگەنلەر يەڭگىل پىلىموت بىلەن مۇسسولىن ۋە ئاشنىسى كلارا پېتاكىنى ئوققا تۇتۇپ ئۆتمە-تۆشۈك قىلىۋېتىدۇ.
شۇ كۈنى چۈشكە يېقىن، شەرقىي سەپتىكى نېمىس قوشۇنلىرى ئاساسەن تارمار كەلتۈرۈلىدۇ. قىسىملارنىڭ قۇماندانىمۇ ئاشكارە دېگىدەك يۈز ئۆرۈپ چىقىدۇ.880 يەنى، مانتېۋفېلنىڭ ئۈچىنچى پانزېر ئارمىيىسى ھىتلېرنىڭ ئاخىرغىچە چىڭ تۇرۇپ تىركىشىش دېگەن بۇيرۇقىغا خىلاپلىق قىلىپ ئۇرۇشا-ئۇرۇشا غەرپكە قاراپ چېكىنىدۇ. ئۇلار ئەنگلىيە بىلەن ئامېرىكا قوشۇنلىرىغا تەسلىم بولۇشنى پىلانلاپ چېكىنمەكتە ئىدى.
ھەربىي تەشكىلاتلارنىڭ يىمىرىلىپ كېتىشى بېرلىندىكى ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپىدىمۇ ئېنىق بىلىنىدۇ. تاڭ سەھەردە بورمان، كرېبس ۋە بۇرگدورف ئۈچىسى ئىچىپ قاتتىق مەس بولۇپ، بىر-بىرسى بىلەن گەپ تالىشىپ بويۇنلىرىغىچە قىزىرىپ كېتىشىدۇ. “9 ئاي ئاۋال، مەن كۈچلۈك ئۈمىدۋارلىق ئىچىدە بۈگۈنكى بۇ ۋەزىپەمنى پۈتۈن قەلبىم بىلەن قوبۇل قىلغان ئىدىم. — دەيدۇ بۇرگدورف، — مەن پۈتۈن كۈچۈم بىلەن قۇرۇقلۇق ئارمىيىسى بىلەن پارتىيىمىزنى ھەمكارلىق ئاساسىدا بىرلىكتە ھەرىكەت قىلدۈرۈشقا كۈچ چىقىرىپ باقتىم. — ئەمما ئۇنىڭ پۈتۈن خىزمەتداشلىرى تەرىپىدىن ئەھمىيەتسىز بىرى دەپ تونۇلغانلىقىنى، ھەتتا خائىنلىق قىلىۋاتىدۇ دەپ كەمسىتىلگەنلىكىنى دەپ كېلىپ، — ئەندى قارىسام ئۇلارنىڭ بۇنداق ئەيىپلەشلىرىنىڭمۇ ئاساسى بار ئەيىپلەشلەر ئىكەن. مەن ئەندى پۈتۈنلەي ھالىمدىن كەتتىم، مېنىڭ غايەم ئەسلىدە خاتا تاللىنىلغان بىر غايە ئىكەندۇق. ھەتتا ئۆزەمنىڭ نەقەدەر ساددا ۋە نەقەدەر ئاخماق بىرى ئىكەنلىكىمنى ھېس قىلماقتىمەن!” دەيدۇ.
كرېبس ئەسلىدە ئۇنى ئاغزىڭنى يۇم دەپ جىكىلىمەكچى بولسىمۇ ھېچكىم قۇلاق سالمىدى، بۇ يەردىكى ۋارقىراپ جارقىراش ئاۋازلىرى يان بۆلۈمدە ئۇخلاۋاتقان ئىككى نەپەر ئاديۇتانتنىمۇ ئۇيغىتىۋېتىدۇ. ئۇلار بۇرگدورفنىڭ غەزەپ بىلەن دەرت تۆكۈشىنى، ئوتتۇرلۇقنى تىنجىتىش ئۈچۈن كرېبسنىڭ ۋارقىراپ ئۈنى پۈتۈپ كەتكەنلىكىنى تۇيىدۇ. “قويىۋېتىڭ مېنى خانس، بۇ گەپلەرنى دەۋالمىسام چىدىيالمايمەن! بەلكىم يەنە ئىككى سوتكا ۋاقىت ئۆتكەندىن كېيىن بۇ گەپلەرنىمۇ دېيەلمەي قېلىشىم مۇمكىن، … شۇنچە ساداقەتلىك، شۇنچە غايىلىق ياش ئوفىتسېرلار مىڭلاپ-تۈمەنلەپ ئۆلۈپ تۈگىدى. ئۇلار نېمە ئۈچۈن جېنىنى پىدا قىلدى؟ ۋەتەن ئۈچۈن دەپمۇ؟ ئۇنداق ئەمەس! ئۇلار پەقەتلا سىز ئۈچۈنلا جېنىنى بەردى! — برۇگدورف نىشانىنى بورمانغا قاراتقان ئىدى. ئۇ، مىليونلارچە ئادەمنىڭ قۇربان بولىشى پەقەتلا پارتىيە ئەزالىرىنىڭ يوقۇرى ئۆرلىشىنىلا مەقسەت قىلغان دەپ قايناپ، — سىزنىڭ ھەشەمەتلىك تۇرمۇشىڭىزنى، سىزنىڭ ھوقۇق خۇمارىڭىزنى باستۇرۇشنى دەپلا جېنىنى بېرىشتى. سىز بىزنىڭ كونا ئەنئەنىلىرىمىزنى پۈتۈنلەي ۋەيران قىلىۋەتتىڭىز، بىز گېرمان مىللىتىنى ۋەيران قىلىۋەتتىڭىز! مانا بۇلار سىزنىڭ ئۆتكۈزگەن ئەڭ چوڭ جىنايەتلىرىڭىز!”
“قەدىرلىك قېرىندىشىم، — دەيدۇ بورمان ئۇنىڭغا تەسەللى بەرگەن ھالدا، — سىز ئۇنداق شەخسىيىتىمگە ھۇجۇم قىلىشنى قويۇڭ. باشقىلار شەخسىي مەنپەئەتىنى دەپ تىقىلىپ كەتكەنلىكى راست بولغىنىدىمۇ ئۇلارنىڭ ئۆتكۈزگەن گۇناھلىرىدىن مېنى جاۋاپقا تارتالمايسىز. بۇنىڭ ئۈچۈن مەن پۈتۈن نەرسىلىرىمنى تىكىپ قەسەم بېرەلەيمەن. ئۇنداق قايناپ كەتمەڭ، ئۆزىڭىزنى تۈگەشتۈرىۋالىسىز دوستۇم!” بۇ چاغدا، يان بۆلۈمدە ئوغۇرلۇقچە گەپ ئاڭلاپ تۇرغان ئىككەيلەن رومكا سوقۇشتۇرۇش ئاۋازىنى ئاڭلايدۇ. شۇندىن كېيىن ھېچكىمدىن ئۈن چىقمايدۇ.
گېنېرال ۋېدلىڭ، پۈتۈن چۈشتىن بۇرۇنقى ۋاقىتىنى قانداق قىلغاندا بېرلىن مۇھاسىرىسىدىن بۆسۈپ چىقىشنىڭ پىلانىنى ئىشلەش بىلەن ئۆتكۈزىدۇ — ئۇ، ئۈچ بېرگادا بىلەن قورشاۋنى يېرىش پىلانىنى تۈزۈپ چىقىدۇ. روشەنكى، ئۇرۇسلار پات ئارىدا باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىگە باستۇرۇپ كىرىشى مۇمكىن ئىدى. “ئاۋاق مايمۇن” لەقەملىك بۇ گېنېرال، ئاخشىمى ئۆتكۈزۈلىدىغان ھەربىي ئىشلار يىغىنىدا بۇ پىلانىنى ھىتلېر چوقۇم تەستىقلايدۇ دەپ ئىشىنەتتى. شۇڭا ئۇ، بارلىق كوماندىرلىرىنى يېرىم كېچىدە ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپىغا كېلىپ تەييار تۇرۇشىنى بۇيرۇق قىلىدۇ.
گيۆبېلس خانىم، بۇرۇنقى ئېرىدىن بولغان ئوغلىغا خەت يېزىشقا كىرىشكەن ئىدى. ئۇ ئوغلى ھازىر ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرنىڭ بىر ئەسىرى ئىدى. ئوغلىغا، ناتسىست غايىلىرى كۆپۈككە ئايلانغانلىقىنى، “ئۆمرۈمدە تونىغان ئەڭ گۈزەل، ئەڭ يۈكسەك نەرسىلەر شۇنىڭ بىلەن بىرلىكتە سەل ئىچىگە چۆكۈك غايىپ بولغانلىقى” نى، ھىتلېر ۋە مىللىي سوتسىيالىزم بولمىغان بىر دۇنيانىڭ ياشاشقا ئەرزىمەيدىغان بىر دۇنيا ئىكەنلىكىنى يازىدۇ. ئۇنىڭ 6 بالىسىنى يەرئاستى ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپىغا ئېلىپ كىرىشىنىڭ سەۋەبىمۇ شۇ ئىدى. بالىلىرىنىڭ بەكلا قىممەتلىك ئىكەنلىكىنى، مەغلوبىيەتتىن كېيىن ئۇلار ئۈچۈن ھاياتنىڭ قىلچە قىممىتى بولمايدىغانلىقىنى، “رەھىمدىل تەڭرى مېنىڭ نېمە ئۈچۈن بالىلىرىمغا بۇنداق بىر ھايات ياشىشىغا يول قويمىغانلىقىمنى چوقۇم توغرا چۈشىنىدۇ، … تەڭرىم ماڭا جاسارەت بېرىپ ئاخىرقى ۋە ئەڭ مۈشكۈل ۋەزىپەمنى ئادا قىلىشىم ئۈچۈن كۈچ-قۇۋۋەت بەرگەيسەن” دەيدۇ. بورمانمۇ ئايالىغا تېلېگرامما يوللاپ، “پۈتۈنلەي تۈگەشتۇق” دەيدۇ. ئۇمۇ پۈتۈنلەي ئۈمىدىنى يوقاتقان ئەھۋالدا ئىدى. شۇڭا ئۇ، ئايالىدىن دەرھال بېرچتېسگادېندىن ئايرىلىشىنى، بۇلاپ كېلىنگەن 5~6 بالا بىلەن بىرگە بالىلىرىنى ئېلىپ تىرولغا قاراپ يولغا چىقىشىنى تاپىلايدۇ.881

7
سان فرانسېسكودا بولسا، بىرلەشكەن مىللەتلەر تەشكىلاتى (ئۇيغۇرچىدا بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى، يەنى ب د ت دەپ ئېلىنماقتا — ئۇ. ت) نىڭ قۇرۇلۇش يىغىنى ئۆتكۈزۈلمەكتە ئىدى. رېتېر ئاگېنتلىقىنىڭ بىر مۇخپىرى ھىملېرنىڭ تەشەببۇسكارلىق بىلەن گېرمانىيەنىڭ شەرتسىز تەسلىم بولىدىغانلىقىنى ئوتتۇرغا قويغانلىقىدىن خەۋەر تاپىدۇ. ئۇنىڭ رېتېر ئاگېنتلىقىغا يوللىغان تېلېگراممىسى تەكشۈرۈشتىن ئۆتكۈزۈلمەيلا ئۇختۇرۇش شەكلىدە دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىغا يوللىنىپ كېتىدۇ. مۇداپىيە ئاكوپىنىڭ ئۈستىنكى قەۋەتلىرىدىن بىرىدە تۇرىۋاتقان گېرمان ئاگېنتلىقىنىڭ بىر مۇخپىرى، 28-چىسىلا ئاخشىمى سائەت 9 لاردا ئەنگلىيە ب ب س رادىئوسىنىڭ ئاڭلىتىشىنى ئاڭلىدى ھەقىچان، دەرھال بېرىپ بۇ خەۋەرنى ھىتلېرغا مەلۇم قىلىدۇ. ھىتلېر بۇ تېلېگرافنى ئوقۇپ بولۇپ، خۇددى ئاخىرقى كۈنلىرىنىڭ يېتىپ كەلگەنلىكىنى قوبۇل قىلىپ تەقدىرگە بوي سۇنماقتىن باشقا چارىسى قالمىغاندەك جىمىپلا قالىدۇ. ئاندىن ئۇ گيۆبېلس بىلەن بورمان ئىككىسىنى چاقىرتىپ كىرىدۇ. ئۇ ئۈچەيلەن ئىشىكنى ئىچىدىن تاقاپ قويۇپ مۇزاكىرىلىشىدۇ.
بورمان، شۇ كۈنى كۈن بويى كۆپچىلىكنى خەتەرلىك پەيتتە خائىنلىق قىلىپ قاچماقتا دەپ تىللاپ ۋارقىراپلا يۈرىدۇ. بىر سائەت ئاۋال ئۇ دۆنىتزغا تېلېگرامما يوللاپ، “بۇ كۈنلەردە ساداقەت دېگەن بۇ سۆز ساتقىنلىق دېگەنگە ئالمىشىپ قالغان ئوخشايدۇ” دەيدۇ. ئېۋا براۋننىڭ سىڭىلىسىنىڭ يولدىشى قاتتىق گۇمانلىق ئۇنسۇرلار تىزىملىكىگە چۈشۈپ قالغان ئىدى. ھىملېرنىڭ مۇداپىيە ئاكوپىغا قويغان ئالاقىچىسى ئوتتو ھېرمان فېگېلەيىننى گېستاپونىڭ شەھەردىكى ئۆيىدە قولغا ئالىدۇ. فېگېلەيىن ئۇچىسىغا پۇخراچە كىيىم كىيىۋالغانلىقى، يېنىدىمۇ بىر مۇنچە قىممەتلىك زىننەت بويۇملىرى بىلەن خىېلى كۆپ پۇلمۇ بارلىقى، بۇ پۇللار ئارىسىدا شىۋىتسارىيە فرانكىمۇ بولغان نەق پۇل تېپىلغىنى ئۈچۈن، گېستاپودىكىلەر ئۇنى بىتەرەپ دۆلەتكە قېچىشنى نىيەت قىلغان دېگەن گۇمان بىلەن مۇداپىيە ئاكوپىغا كەلتۈرىدۇ. ئۇ يەرگە بارغىنىدا ئۇنىڭ پۈتۈن نوچىلىقلىرى يەر بىلەن يەكسان بولۇپ كەتكەن ئىدى. يەنى ئېۋا ئوتتۇرغا چىقىپ ئۇنىڭ ئايالى، يەنى ئۆزىنىڭ سىڭلىسى پات يېقىندا تۇغماقچى دەپ يۈرۈپ ئۇنى ساقلاپ قالىدۇ. ھىتلېرمۇ ئۇنى قورقۇنچاق، قابىلىيەتسىزلىك بىلەن ئەيىپلەپ، پاگونلىرى بىلەن مەيدىسىدىكى كرىست ئوردىنلىرىنى سۈكىۋېلىپ جازا سۈپىتىدە يېقىندىكى بىر بۆلۈمگە سولىتىۋېتىدۇ. ئەمما ئەنگلىيە ب ب س رادىئوسىنىڭ ئاڭلىتىشىدا فېگلەيىننىڭ قېچىشى ئۇنىڭ باشلىقى ھىملېرنىڭ خائىنلىق قىلىشى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى ئۇقتۇرغىنىدا ھىتلېر، فېگېلەيىن چوقۇم شىۋىتسارىيەگە بېرىپ باشلىقى بىلەن بىرلىكتە تىنچلىق سۆھبىتىگە قاتناشماقچى بولغان دەپ قەتئى ئىشىنىدۇ. شۇنداق قىلىپ، بىر سائەتكىمۇ يەتمىگەن قىسقا بىر ۋاقىتتا ئۇنى ھەربىي سوتقا چىقىرىپ گۇناھكار دەپ ئۆلۈم جازاسىغا ھۆكۈم قىلىشىدۇ. بۇ قېتىم ئېۋا يىغلاپ كۆزلىرى قىزىرىپ كەتكەن بولسىمۇ ئۇنى ھىمايە قىلىشقا ئۇرۇنمايدۇ. چۇنكى، فېگېلەيىننىڭ چامادانىدىن چىققان زىننەت بويۇملىرىنىڭ بەزىسى ئۆزىنىڭ نەرسىلىرى ئىكەنلىكىنى، شۇنىڭدەك سىڭلىسىنىمۇ ئالداپ يۈرگەنلىكىنى ئۇقىدۇ. يەنى، ئاڭلاشلاردىن قارىغاندا، فېگېلەيىن بۇ قېتىم قېچىشتا بىر ۋېنگرىيە دېپلوماتىنىڭ چىرايلىق ئايالى بىلەن بىرلىكتە بېرلىندىن قېچىشنى پىلانلىغان.
ۋېيدلىڭ كېلىپ كەچلىك يىغىنغا قاتناشماقچى بولۇپ يەرئاستى ئاكوپىغا كەلگىنىدە بۇ يەرنىڭ پۈتۈنلەي قالايماقانچىلىق ئىچىگە پېتىپ قالغانلىقىنى كۆرىدۇ. ئۇ كېلىپ ئۇرۇسلارنىڭ ئىلگىرلەپ كىرىش ھەققىدىكى ئەڭ يېڭى خەۋەرلەرنى ھىتلېرغا يەتكۈزىدۇ. ھەقىقەتەنمۇ ئەھۋال ئېغىر بولۇپ، بارلىق قۇرال-ياراقلار، ئاشلىق قاتارلىقلار پۈتۈنلەي دۈشمەن قولىغا چۈشۈپ كەتلەنلىكىنى ياكى بومباردىماندا يوق بولغانلىقىنى، يەنە ئىككى كۈن ئۆتمەيلا ئۇنىڭ قىسىملىرى ئوق-دورا ۋە يەيدىغان-ئىچىدىغانلىرى پۈتۈنلەي تۈگەيدىغانلىقىنى، شۇ سەۋەپتىن داۋاملىق ئۇرۇشۇش ئىمكانى قالمايدىغانلىقىنى دەپ كېلىپ، “مەن بىر ھەربىي بولۇش سۈپىتىم بىلەن دەرھال تەۋەككۈل قىلىپ مۇھاسىرىنى بۆسۈپ چىقايلى دەپ تەكلىپ قىلىمەن” دەيدۇ. بۇ تەكلىپكە ھىتلېر جاۋاب بەرگىچە گېنېرال، ئۆزىنىڭ قورشاۋنى بۆسۈپ چىقىش ھەققىدىكى پىلانىنى بىرمۇ-بىر چۈشەندۈرۈپ كېتىدۇ. بۇ دېگەنلىرىڭ پۈتۈنلەي ھېستىرىيەلىك ئۇرۇنۇش! دەپ قايناپ كېتىدۇ گيۆبېلس. كلېبس، ھەربىي نۇقتىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا بۇ پىلاننى بولىدىغان پىلان دېيىش مۇمكىن دەيدۇ. “تەبىئىيكى، بۇنىڭغا فۈھرېر قارار قىلىشى شەرت” دەيدۇ كلېبس كەينىدىنلا قوشۇمچە قىلىپ. ھىتلېر ئۈنىنىمۇ چىقارماي جىم تۇرىدۇ. كېيىن ئۇ، ئەگەر مۇھاسىرىنى بېسىپ چىقىش راستىنلا ئوڭۇشلۇق بولغىنىدا، كېيىن قانداق بولىدۇ؟ دەپ سورايدۇ. “بۇ دېگەنلىرىڭ يولۋاس ئۇۋىسىدىن قېچىپ چىقىپ قايتىدىن يەنە قاراڭغۇلۇق ئىچىگە كىرىپ قېلىشتىن باشقا نەرسە ئەمەس. مەن بىر فۈھرېر بولۇش سۈپىتىم بىلەن، قايسى بىر ئېتىزلىق ياكى قايسى بىر داچىدا ئەجەل كۈنۈمنى كۈتۈپ يېتىشىم كېرەكمۇ؟”882
شۇنداق دېگەندىن كېيىن تۇرۇپ يىغىندىن چىقىپ ياردارلانغان گرېيىمنى يوقلاپ كىرىدۇ. خاننا رېيتشمۇ ئۇ يەردە ئىدى. ھىتلېر كىرىپ گرېيىمنىڭ كارىۋىتى قىرىغا ئولتۇرغاچ رەڭگى ئۆڭگەن ھالدا ھىملېرنىڭ يۈز ئۆرىگەنلىكى ھەققىدىكى ئىشلارنى ئۇلارغا ئېيتىدۇ. “بىزنىڭ بىردىن-بىر ئۈمىدىمىز يالغۇز ۋېنكتىلا قالدى. — دەيدۇ ھىتلېر، — بىز ئۇنىڭ بۇ يەرگە يېتىپ كېلەلىشى ئۈچۈن بارلىق ئايروپلانلىرىمىزنى ئىشقا سېلىپ ئۇنى قوغدىشىمىز كېرەك.” ئۇ رېيتىشقا،  ئايروپلان ئەترىتى تەشكىللىشى ئۈچۈن گرېمنى ئايروپلانلىق رېچلىن ئايرودرومىغا ئاپىرىش ۋەزىپىسىنى تاپشۇرۇپ، ۋېنكنىڭ ھاۋادىن قوغداش ئارقىلىقلا ئۇنى بۇ يەرگە كىرىشىگە كاپالەتلىك قىلىشقا بولىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. “مانا بۇ، سىزنىڭ بۇ مۇداپىيە ئاكوپىدىن ئايرىلىشقا مەجبۇر بولىشىڭىزنىڭ بىرىنچى سەۋەبى. باشقا بىر سەۋەپ، سىز قەتئىي تۈردە ھىملېرنىڭ ئىشلىرىنى چەكلىشىڭىز شەرت. — بۇ گەپلەرنى قىلىۋېتىپ ئۇنىڭ لەۋلىرى بىلەن قوللىرى تىترەپ تۇراتتى، ئاۋازىمۇ تىترەپ چىقماقتا ئىدى. — بىر ۋەتەن ساتقۇچنى ئورنۇمغا ئۆتۈپ داھىيلىق قىلىشىغا ھەرگىز يول قويالمايمەن. شۇڭا سىز بۇ يەردىن چوقۇم چىقىشىڭىز، ئۇنى بۇنداق قىلىشىغا يول قويماسلىقىڭىز كېرەك” دەيدۇ. گرېيىم ئاغرىقىغا چىداپ قىينىلىپ يۈرۈپ كىيىمىنى كىيىدۇ. رېيتىش يىغلاپ تۇرۇپ بۇ يەردە سىزنىڭ يېنىڭىزدا قالسام دەپ يالۋۇرىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭ تەلىۋىنى رەت قىلىدۇ: “تەڭرى سىزنى ساقلىغاي.”
گيۆبېلس خانىم رېيىشقا ئوغلىغا بېرىدىغان ئىككى پارچە خەت تەييارلاپ  ئۇلارغا بېرىدۇ. ئۇ بارمىقىدىن بىر تال ئالماس ئۈزۈك چىقىرىپ خاتىرە ئۈچۈن تاقىۋېلىشىنى ئۆتۈنىدۇ. ئېۋامۇ ئۇنىڭغا بىر پارچە خەت بېرىپ سىڭلىسى فېگېلايىن خانىمغا تاپشۇرۇشىنى ئۆتۈنىدۇ. ئەمما كېيىن رېيتىش چىدىيالماي بۇ خەتنى ئوغۇرلۇقچە ئوقۇپ چىقىپ، بۇ خەتنىڭ “شۇنچە بىمەنە، شۇنچە سۇنئىي، شۇنچە پەسكەش ئاياللارنىڭ مۇھەببەت سۆزلىرى بىلەن تولغانلىقىنى” ھېس قىلغاچقا، خەتنى يىرتىپ تاشلىغان.
گرېيىم بىلەن رېتىش ئىككىسى بىر بروۋنىك ماشىنىغا ئولتۇرۇپ براندېنبۇرگ دەرۋازىسىغا قاراپ ئاتلىنىدۇ. ئۇ يەردە ئارادو-96 تىپلىق بىر مەشىق ئايروپلانى يوشۇرۇنغان ئىدى. يول بويى بەكلا كۆپ بىنا ئوت-يالقۇن ئىچىدە قالغان بولۇپ، كۆككە يۈكسەلگەن ئوت يالقۇنى كېچە ئاسمىنىنى كۈندۈزدەك يۇرىتىۋەتكەن ئىدى. يېنىك تىپتىكى پىلىموت ئوق ئاۋازلىرى تىنماي تاتاتلاپ ئېتىلىپ قۇلاقنى ياراتتى. رېتىش بۇ كىچىك ئايروپلاننى شەرقتىن غەرىپكە سوزۇلغان چوڭ يولدا ھەيدەپ ئوت-يالقۇنلىرى ئارىسىدىن كۆككە كۆتۈرىلىيدۇ. ئايروپلان بىنا ئىگىزلىكىگىچە ئۇچۇپ كۆتۈرۈلىشى ھامان رۇسىيە پروژوكتورلىرى بۇ كىچىككىنە ئارادو تىپلىق ئايروپلانىنىڭ ئۈستىگە توغرىلىنىدۇ. كەينىدىنلا زىنىت توپلىرى ھەر تەرەپتىن ياڭراپ بۇ ئايروپلاننى قۇش پەيلىرىدەك توزىتىۋەتمەكچى بولىدۇ. ئەمما رېيتىش ياغنى قۇلىقىغىچە بېسىپ بۇ توپ ئوقى قاينىمى ئىچىدىن قۇتۇلۇپ كۆككە يۈكسىلىدۇ. ئەندى ئۇ بېرلىن ئاسمىنىدا پەرۋاز قىلماقتا، تۈۋەندە بېرلىن ئوت يالقۇن ئىچىدە يانماقتا ئىدى. رېيتىش شىمالى يۆلۈنۈشكە قاراپ ئۇچۇپ كۆزدىن غايىپ بولىدۇ.

8
“جەننەت شائىرى بولغاندىن دوزاخ ھاكىمى بولغان تۈزۈك.”
— لۇسىفېرنىڭ مىلتونىدىكى “جەننەتتىن ئايرىلىش” دىن ئارىيە

ھىملېرنىڭ يۈز ئۆرىگەنلىكى بىر ھېساپتا ھىتلېرنى قەتئىي قارارغا كېلەلمەي ئىككىلىنىپ يۈرۈشتىن قۇتۇلدۇرۇش بىلەن بىرگە، ئۇنى يەنە ئازىراق بولسىمۇ ئۈمىدلىنىشىنى يوققا چىقىرىدۇ. گەرچە ئۇ گرېيىمغا يەنىلا ئۈمىدۋار ئىكەنلىكىنى ئىپادىلىگەندەك قىلغىنى بىلەن، ئۇ كۆڭلىدە ۋېنك بەرىبىر كارغا كەلمەيدۇ، ئاخىرقى كۈنى ئۈچۈن تەييارلىق قىلىش ۋاقتى يېتىپ كەلدى دەپ ئېتراپ قىلماقتا ئىدى. ئۇ، تراۋدل جيۇڭنى يېنىغا چاقىرتىدۇ. تراۋدل ئەسلىدە يازدۇرىدىغان گەپلىرى بولسا كېرەك دەپ ئويلىغان بولسىمۇ ئۇنىڭ بۆلۈمىدە بىر ئۈستەل قويۇلغان، خۇددى بىر بايرام تەبرىكلەيدىغاندەك ئۇستى ئالاھىدە بىزەلگەنلىكىنى: ئۈستىگە ئا. ھ. ھەرىپلىرى ئىشلەنگەن دەستىخان سېلىنغانلىقىنى، دەستىخان ئۈستىدە يەنە بىر يۈرۈش كۈمۈش چىنىلار ھەمدە شامپانىسكى رومكىلىرى تىزىلغانلىقىغا دىققەت قىلىدۇ. بۇنى كۆرگەن تراۋدل، ئەجەبا ئۇ باشقىلار بىلەن مەڭگۈلۈك ۋىدالىشىشنى تەبرىكلىمەكچىمۇ قانداق دەپ ئويلايدۇ.
ھىتلېر ئەتراپنى كۈزەتكەندىن كېيىن “قېنى ئەمىسە باشلايلى” دېگىنىچە تراۋدلنى يېتىلەپ يىغىن زالىغا كىرىدۇ. خۇددى بۇرۇنقىدەك خەرىتە ئۈستىلى ئالدىغا كېلىپ تۇرىدۇ. ئەمما بۈگۈن ئۈستەل ئۈستىدە خەرىتە يوق ئىدى. ئۇ، پارقىراپ تۇرغان سىلىق ئۈستەلگە تىكىلگىنىچە تۇرۇپ كېتىدۇ. “مېنىڭ ئەڭ ئاخىرقى سىياسىي ۋەسىيىتىم. — دەيدۇ ھىتلېر. تراۋدل ئۇنىڭ دېگەنلىرىنى تېز خاتىرە شەكلىدە يېزىۋاتقان بولسىمۇ، ھىتلېرنىڭ قولى جىم تۇرماي تىترەيتتى. چۇنكى بۇ، مۇقىملىشىپ قالغان بىر تارىخ!” تراۋدل، بۇنىڭ بىر ھەقىقىي ئېتراپنامە، ئۆزىنى ئاقلاش نۇتقى بولىدىغانلىقىغا قەتئىي ئىشەنگەن ئىدى. يەنى، ئۆلۈم ئالدىدا تۇرغان بىرسى يالغان سۆزلىيەلىشى مۇمكىنمۇ؟ ئەمما ئۇ پۈتۈنلەي مازاق قىلىش، دارىتمىلاشلار بىلەن تولغان سۆزلەرنى خاتىرلەشكە باشلىغان ئىدى. ئادەتتە ئۇ سۆزلەيدىغان نۇتۇقلىرىنى بەكلا كۆپ تۈزىتىش قىلىپ راۋان ھالغا كەلتۈرۈپ ئاندىن سۆزلەيتتى. ئەمما بۈگۈن،883 ئۈستەلدىن كۆزىنى ئۈزمەي تىنماي سۆزلەپ كېتىدۇ. ئۇ، مەيلى ئۆزى ياكى باشقا ھەرقانداق بىر گېرمانىيەلىك ھېچقاچان ئۇرۇش قىلىشنى خالىمايتتى؛ بۇ ئۇرۇشنى “پۈتۈنلەي شۇ يەھۇدىيلار ياكى يەھۇدىي مەنپەئەتى ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىغان خەلقارالىق سىياسىيونلار قوزغىدى” دەپ ئەيىپلەشكە كىرىشكەن ئىدى.
ئۇ، “ئىنتايىن خۇشال بىر شەكىلدە ئۆلۈپ كېتىدىغانلىقىنى”، ئەمما ئۇ قۇماندانلىرىغا “مەملىكەت بويىچە ئومۇمىي يۈزلۈك قانات يايدۇرۇلغان كۈرەشنى ئىزچىل داۋاملاشتۇرۇشى كېرەكلىكىنى” بۇيرۇيدۇ. ئۇنىڭ يېڭى ھۆكۈمەت ئۈچۈن نامزاتلىرىنى ئوتتۇرغا قويىشى تراۋدلنى بەكلا ھەيران قالدۇرىدۇ. ھىتلېر، ئادمىرال پولكوۋنىك دۆنىتزنى ئۆزىنىڭ ئىزباسارلىقىغا، يەنى ئىمپىرىيە پرىزدېنتلىقىغا، شۇنىڭدەك قۇراللىق قىسىملار قۇماندانلىقىغا كۆرسىتىدۇ. گيۆبېلسنى باش مىنىستىرلىككە، بورماننى پارتىيە ئىشلىرى باش سېكرىتارلىقىغا كۆرسىتىدۇ. تراۋدل، ئەگەر ھەممىنى قولدىن بېرىپ قويغان بولسا گېرمانىيە تارمار كەلتۈرۈلگەن، مىللىي سوتسىيالىزممۇ گۆرىگە كىرىپ بولغان تۇرۇغلۇق بۇ يېڭى ئەمەلدارلارغا قىلغىدەك يەنە نېمىش ئىش قالغان بولغىيتى، دەپ ھەيران قالىدۇ.
ھىتلېر بۇ گەپلىرىنى دەپ بولۇپمۇ كۆزلىرىنى يەنىلا دەستىخاندىن ئايرىمايدۇ. ئۇ ئەنە شۇ ھالدا بىر مەزگىل ئۈن-تۈنسىز دەستىخانغا تىكىلگىنىچە قاراپ تۇرىدۇ. ئاخىرىدا ئۇ، شەخسى ۋەسىيەتنامىسىنى ئېيتىشقا كىرىشىدۇ. “مەن ئۆزەمنى كۈرەش يىللىرىدا ئۆي تۇتۇشنىڭ مەسئۇلىيىتىنى كۈتۈرۈپ بولالمايمەن دەپ ھېس قىلاتتىم. ئەندى مەن، بۇ دۇنيادىكى ئۈستۈمگە ئالغان ۋەزىپىلىرىم ئاخىرلىشىش پەيتىدە شۇنداق قارارغا كەلدىمكى، مەن بۈگۈن توي قىلماقچىمەن، … — بۇ گەپنى ئاڭلاپ تراۋدل قاتتىق چۆچۈپ كېتىدۇ. ئۇ دەرھال بېشىنى كۆتۈرۈپ قارايدۇ. شۇندىلا ئۇ، خەرىتە ئۈستىلىنىڭ نېمە ئۈچۈن بۇنداق ھېت كۈنلىرىدىكىدەك چىرايلىق بىزەلگەنلىكىنى چۈشىنىدۇ. شۇ پەيتتە ئۇنىڭ ئېسىگە تېخى بىر سائەت ئاۋاللا ئېۋانىڭ گېردا كرىستىيان بىلەن ئۇنىڭغا ئېيتقان قىسقا سۆزىنى ئېسىگە كەلتۈرىدۇ: ‘سىلەر بىلەن ئۈتىشىمەنكى، بۈگۈن ئاخشام مەن چوقۇم يىغلىۋېتىمەن!’ ئەمما تراۋدل بۇنىڭ ئۈچۈن يىغلىمايدۇ. … — ئۇزۇن يىلدىن بېرى مېنىڭ بىلەن يېقىن دوست بولۇپ ئۆتكەن، بۇ كۈنلەردە يەنە كېلىپ ئۆز ئىختىيارى بىلەن پۈتۈنلەي دېگىدەك قورشاۋ ئاستىدا قالغان بۇ شەھەرگە كېلىپ مېنىڭ بىلەن تەغدىرداش بولۇپ ياشاۋاتقان قىزنى نىكاھىمغا ئېلىشنى قارار قىلدىم. ئۇمۇ تەشەببۇسكارلىق بىلەن مېنىڭ بىلەن بىرلىكتە ئۇ ئالەمگە سەپەر قىلىدىغان ئايالىم بولۇشقا رازى ئىكەنلىكىنى ئېيتتى. شۇنداق قىلىپ، مېنىڭ خەلقىم ئۈچۈن خىزمەت قىلىمەن دەپ يۈرۈپ مەندىن تارتىپ ئېلىنغان نەرسە، ئۆلۈمۈمدە ماڭا قايتۇرۇپ بېرىلىدىغان بولدى.” ئۇ ئۆزىنىڭ شەخسى مۈلۈكلىرىنى پارتىيىگە بېغىشلايدىغانلىقىنى، “ئەگەر پارتىيىمىز مەۋجۇت بولماي قالغىنىدا، دۆلەتكە بېغىشلايمەن” دەيدۇ. ئۇ يەنە ئۆزىنىڭ ئەڭ يېقىن پارتىيىلىك سەبدىشى بولغان مارتىن بورماننى ۋەسىيىتىنىڭ ئىجراچىسى قىلىپ بېكىتكەنلىكىنى ئېلان قىلىدۇ. ئۇنىڭ ۋەسىيىتىنىڭ ئاخىرىدا ئېيتقانلىرىنى ۋاگنېردىن تەسىرلىنىپ دېگەنلىرى دېيىشكە، يەنى ئۇنىڭ ياش ۋاقىتلىرىدا يازغان دراممىسىدا يېزىلغان گەپلەردىن ئېلىنما دېيىش مۇمكىن ئىدى: “مەن ئاغدۇرۇلۇش ياكى ئەل بولۇش نومۇسىدىن قېچىش ئۈچۈن ئايالىم بىلەن بىرلىكتە ئۆلۈم يولىنى تاللىۋالدىم. شۇڭا مەن جەسىدىمىزنىڭ دەرھال كۆيدۈرۈلىشىنى ئۈمىد قىلىمەن. كۆيدۈرۈلۈش يېرىمۇ دەل مۇشۇ يەردە بولۇشىنى، يەنى ئۆتكەن 12 يىل جەريانىدا خەلقىم ئۈچۈن خىزمەت قىلىش جەريانىدا ئاساسلىق خىزمەت ۋاقتىمنى ئۆتكۈزگەن دەل بۇ يەردە كۆيدۈرۈلىشىنى تەلەپ قىلىمەن.”
تراۋدل، بۇ ئىككى ھۈججەتنى ماشىنكىدا ئۇرۇپ چىقىش ئۈچۈن كىچىك بىر بۆلۈمگە كىرىپ كېتىدۇ. ھىتلېر خەرىتە بۆلۈمىگە كىرىپ نىكا مۇراسىمىغا قاتنىشىش ئۈچۈن يىغىلغان كىشىلەر توپىغا قېتىلىدۇ. ئۇ بۇرۇن دوستلىرى ئارىسىدا دائىم دېگىدەك “مەن ئۆي تۇتۇشنىڭ ھۆددىسىدىن چىقىپ بولالمايمەن” دەپ يۈرەتتى. بەلكىم ئۇ، توي قىلغاندا ئۇنىڭ بىردىن-بىر ئورنى بولغان داھىلىق سالاھىيىتىنى ئاجىزلاشتۇرىۋېتىدۇ دەپ قورققان بولىشى مۇمكىن. ئەمما بەكلا كۆپ نېمىس ئۇنى ئەيسا مەسىھتەك كۆرەتتى. مانا ئەندى، ھەممە ئىشلار ئۆتۈپ كەتتى. ئۇنىڭ تەبىئىتىدىكى بۇرجۇئازىيە سىنىپىغا مەنسۈپ تەرىپى ئۇنى نىكاھلىنىشتەك قۇتلۇق بىر ئىش ئارقىلىق سادىق ئاشنىسىغا جاۋاب قايتۇرۇشنى ئۆزىگە بىر بۇرچ ھېس قىلدۇرماقتا ئىدى.
زالدا جەمئىي 8 مېھمان بار بولۇپ، ئۇلار بورمان، گيۆبېلس ئەر-خوتۇن، گېردا كرىستىيان، باش ئاديۇتانت بۇرگدورف، كرېبس، ھىتلېر ياشلار ئىتتىپاقىنىڭ رەھبىرى بولغان ئارتۇر ئاكسمان ۋە ئاشپىزى مانزىيالى خانىم قاتارلىق كىشىلەردىن تەشكىل تاپقان ئىدى. ئۇلار يېقىندىكى بىر خەلق ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ ئىشخانىسىدىن تۈۋەن دەرىجىلىك مەمورى كادىردىن بىرسىنى تېپىپ كېلىپ ئۇنىڭغا نىكاھ مۇراسىمى مەسئۇللىقىنى تاپشۇرۇشىدۇ. بۇ كىشى بۇ ئىشقا ھەقىقەتەنمۇ ئۇيغۇن بىرى ئىدى. چۇنكى ئۇنىڭ ئىسمىمۇ ھىتلېرنىڭ ئۇلۇغلايدىغان ئىسىملاردىن بىرى بولغان ۋاگنېر ئىدى. ئېۋا قارا رەڭلىك ئۇزۇن يىپەك نىكاھ كىيىمى كىيىپ چىققان ئىدى.884 ھىتلېر بولسا ھەربىي ئۈنفورمىلىق ئىدى. نىكاھ مۇراسىمى بەكلا ئاددى ئورۇنلاشتۇرۇلغان بولۇپ، بۇ جەرياندا ئىككى يىتەرسىزلىك كۆرۈلىدۇ: ئۇلاردىن بىرسى ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويىدۇ: يەنى نىكاھ ئۈزۈكى بەكلا چوڭ كېلىپ قالىدۇ. بۇ ئۈزۈك گېستاپونىڭ ئالتۇن غەزىنىسىدىن ئالدىراش ئالدۇرۇلغان بىر ئۈزۈك ئىدى؛ يەنە بىر ئىش، ئارقىدىن ئېۋامۇ مىڭلىغان نىكاھقا كەلگەن ياش جۈپتىلەردەك نىكاھ گۇۋانامىسىغا ئىمزا قويۇش ۋاقتىغا كەلگىنىدە خاتا يېزىپ سالىدۇ. ئۇ ئاۋال ‘ئېۋا ب …’ دەپ باشلىغان بولۇپ، دەرھال براۋننىڭ ب ھەرىپىنى سىزىپ تاشلاپ ئورنىغا ‘ئېۋا ھىتلېر براۋن’ دەپ تۈزىتىدۇ. ۋاگنېر دېگەن بۇ ۋىجىك ئەمەلدار ئىمزاسىنى قويۇپ بولغاندىن كېيىن، گيۆبېلس بىلەن بورمان ئىككىسى شاھىتلىق قىلىپ ئىمزا قويىشىدۇ. بۇ ئىشلار، 28-ئاپرېل يېرىم كېچىگە يېقىن بولغان ئىشلار ئىدى (نىكاھ گۇۋانامىسىدىكى كۈن 29-ئافرېل دەپ يېزىلغىنى ئۈچۈن، كىشىلەر نىكاھ كۈنىنى 29-ئاپرېل سەھەر دەپ قوبۇل قىلىۋېلىشقان. ئەسلىدە بۇ ئالدىراشلىق ئىچىدە ۋاگنېر بۇ ئىككى پارچە ھۈججەتنى سىياسى قۇرىماي تۇرۇپلا قاتلىغان ئىدى. ئەمما ئارىدىن يېرىم سائەتتەك ۋاقىت ئۆتكەندە قارىسا گۇۋاھنامىدىكى چىسلا يېزىلغان يەر بۇلغۇنۇپ كەتكەن بولغاچقا قايتا چىسلا قويۇشنى ئويلىغان. ئۇ، تۈزۈتۈش ۋاقتىدا سائېتىگە قاراپ ۋاقىتنىڭ تۈن يېرىمى سائەت 12 دىن 35 مىنۇت ئۆتكەنلىكىنى كۆرۈپ چىسلانىمۇ 29-ئاپىرىل دەپلا يېزىۋېتىدۇ. ئەسلى ھۈججەت نۇسخىسىدا بۇ ئۆزگەرتىلىش ئېنىق كۆرۈنۈپ تۇراتتى. بۇ ھۈججەتنىڭ ئەسلى نۇسخىسى ئېزىنخاۋېر كۈتۈپخانىسىدا ساقلانغان بولۇپ، ئۇنىڭ كوپىيەلەنگەن نۇسخىسىدا بۇ ئۆزگەرتىش ئىزى كۆرۈنمەيدۇ. — ئا. ھ. ئى).
ھىتلېر قىزنى قولتۇقلىغىنىچە قىرائەتخانىغا كىرىپ نىكا زىياپىتىگە قاتنىشىدۇ. ئۇ بۇ يەردە چاخچاق قىلغاچ ۋېنگرىيەدە ئىشلەنگەن توكاي ماركىلىق ئۈزۈم ھارىقىدىن ئازىراق ئىچىپمۇ قويىدۇ. ئۇ بىرسىگە ئىچىدە «قىزىل ئەتتىر گۈل» دېگەن بىرلا تەخسىسى بولغان پاتىفوننى قويدۇرۇپ، ئۆزى كورىدورغا چىقىپ خىزمەتچىلەرنىڭ تەبرىكلىرىنى قوبۇل قىلىدۇ. بۇ خەۋەر تارقىلىشى ھامان پۈتكۈل ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپىدىكى كىشىلەر ئۈچ-بەشتىن بولۇشۇپ تەبرىكلىشىدۇ. ھىتلېر قاتتىق ھاياجان ئىچىدە بولسىمۇ يەنىلا كۆڭلى بىر يەردە ئەمەس ئىدى. شۇڭا ئۇ پات-پاتلا تراۋدلنىڭ يېنىغا كىرىپ ماشىنكىدا بېسىۋاتقان ھۈججەتلەرنىڭ پۈتۈپ-پۈتمىگەنلىكىگە قاراپ قوياتتى. تراۋدل خەتنى ئۇرۇپ بولىشى بىلەن تەڭ گيۆبېلسمۇ ئۇنىڭ يېنىغا كىرىپ كېلىدۇ. ئۇ، ئوڭ-سولى يوق بەكلا جىددىلىشىپ كەتكەندەك كۆرۈنەتتى. ئۇ ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ، فۈھرېر ئۇنى يېڭى ھۆكۈمەتتە مۇھىم ۋەزىپە ئۆتىشى ئۈچۈن دەرھال بېرلىندىن چىقىپ كېتىشى توغرىلىق بۇيرۇق قىلغانلىقىنى، ئەمما ئۇ فۈھرېرنىڭ يېنىدىن ھەرگىز ئايرىلالمايدىغانلىقىنى دەپ كېلىپ، گېپىنى توختىتىدۇ. ئۇ كۆزلىرىدىن تاراملاپ ئېقىۋاتقان يېشىنى ئۇنۇتقان ئىدى. “فۈھرېر كۆپلىگەن قارارلارنى بەكلا كېچىكتۈرۈپ بەردى! شۇنداق تۇرۇقلۇق بۇنداق بىر قارارنى، بۇنداق ئەڭ ئاخىرى چىقىرىشقا تېگىشلىك بىر قارارنى نېمىشقا شۇنچە بالدۇر بېرىدىغاندۇ؟ — گيۆبېلس ئۇنى ماشىنكىنى قويۇپ تۇرۇپ ئاۋال ئۇنىڭ ۋەسىيىتىنى خاتىرلىۋېلىشىنى ھەمدە ئۇنىمۇ فۈھرېرنىڭ ۋەسىيىتى بىلەن بىرگە قويۇلۇشىنى تەلەپ قىلىدۇ. — مەن پۈتۈن ئۆمۈرۈم بويىچە فۈھرېرنىڭ بۇيرۇقىنى رەت قىلىشىم مۇشۇ بىرىنچى قېتىم. — دەيدۇ گيۆبېلس ۋەسىيىتىنى ئېيتىپ تۇرۇپ، — ئايالىم بىلەن قىزلىرىم مېنىڭ بىلەن بىرگە فۈھرېرنىڭ بېرلىندىن دەرھال ئايرىلىش دېگەن بۇ بۇيرۇقىنى رەت قىلدۇق.” ئۇ ۋەسىيەتنامىسىنى ئېيتىپ بېرىشنى داۋام قىلىپ، ھىتلېرنىڭ ئەتراپىدا ئالۋاستىدەك يۈز ئۆرۈيدىغانلار بىلەن تولغان. ئەمما بۇ يۈز ئۆرىگەن كىشىلەر ئارىسىدا، ھېچ بولمىغاندا بىرەيلەن ئۇنىڭ بىلەن تا ئۆلگىچە شەرتسىز تۈردە بىرگە بولىدىغانلىقىنى ئىپادىلىدى.
تراۋدل بۇ ئۈچ پارچە ھۈججەتنى ئۇرۇپ چىقىرىپ بولغىچە ۋاقىتمۇ سەھەر سائەت 4 كە يېقىنلىشىپ قالغان ئىدى. بۇ چاغدا، بورمان، گيۆبېلس ۋە ھىتلېر ئۈچەيلەن ئىگىلگىنىچە خەت ماشىنىسىدىن چىقىۋاتقان قەغەزگە تەقەززالىق بىلەن قارىشىپ تۇرىدۇ. ئۇلاردىن بىرسى ئەڭ ئاخىرى چىققان بىر ۋاراقنى ماشىنكىدىن يىرتىپ ئالىدۇ. ئۇ ئۈچىسى يىغىن زالىغا قايتىپ كىرگەندىن كېيىن ھىتلېر رەسمى سىياسىي ۋەسىيەتنامىسى ئۈستىگە ئىمزالاپ قول قويىدۇ. گيۆبېلس، بورمان، بۇرگدورف ۋە كرېبسلار شاھىت بولۇپ ئايرىم-ئايرىم قول قويىدۇ. ھىتلېر يەھۇدىيلارنى يوقۇتۇشنى پۈتۈنلەي ئۆزىنىڭ تۆھپىسى قىلىش ئارقىلىق پۈتۈن سىياسىي ھاياتى بويىچە قەلبىنى مۇجۇپ كەلگەن قورقۇشىنىمۇ قايتا تەكىتلەپ كۆرسىتىدۇ. ئۇ ۋەسىيىتىدە، ئۇرۇشنى شۇلارنىڭ ئۆزى قوزغىغانلىقىنى، ئۇمۇ بۇ يەھۇدىيلارنىڭ جىنايىي قىلمىشى ئۈچۈن نىسبەتەن ئىنسانىي ئۇسلۇپ قوللانغان بولسىمۇ يەنىلا بەدەل تۆلىگەنلىكىنى بايان قىلغان؛ ئۇ ئۆزىنىڭ تۆلىگەن بەدىلىدىن ھەرگىزمۇ پۇشمان قىلمايدىغانلىقىنى، ئەكسىنچە ئۇ ئۆزىنىڭ ئاجىزلىقىدىن ھېچقاچان مەغرۇرلىنىپ باقمىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. “ئەڭ مۇھىمى، — دەيدۇ ئۇ ۋەسىيەتنامىسىنىڭ ئاخىرىدا، — مەن دۆلەت رەھبەرلىرى بىلەن ئۇلارنىڭ قول ئاستىدىكى كىشىلىرىگە ئىرقچىلىق قانۇنىنى پۈتۈن كۈچى بىلەن قوغداپ قېلىشى كېرەكلىكىنى،885 خەلقارا يەھۇدىيلىرىدىن ئىبارەت بۇ مىللەتلەرنىڭ ئورتاق زەھىرىگە قىلچە رەھىم قىلماستىن قارشى تۇرۇشى كېرەكلىكىنى تەكىتلىگەنلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇ ئۆزىنىڭ يەھۇدىيلارنىڭ ئۇرۇقىنى قۇرۇتۇش ۋەزىپىسىنى ئۇرۇندىيالىغانلىقىدىن قاتتىق مەغرۇرلىنىدىغانلىقىنى تەكىتلەيدۇ. ئۇ يەنە، ئۆزىنىڭ بۇ ئىشتا بەكلا كۆپ شىرىكى بولغاندەك قىلغىنى بىلەن، ئۆزى بۇ ئىشتا ئوتتۇرغا چىقمىغىنىدا “ئاخىرقى ھەل قىلىش تەدبىرى” نىڭمۇ ئوتتۇرغا چىقمايدىغانلىقىنى ئالاھىدە تەكىتلەپ كۆرسىتىدۇ.

9
29-ئاپرېل چۈشتىن بۇرۇن، سوۋېتلەر ئىتتىپاقىنىڭ قۇرۇقلۇق ئارمىيە قىسىملىرى شەرق، جەنۇب ۋە شىمالدىن ئىبارەت ئۈچ يول بويىچە ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپىغا قاراپ يېقىنلىشىدۇ. سوۋېتلەر ئارمىيىسىنىڭ ئالدىن يۈرەر قىسىملىرى ھايۋانات باغچىسىغا بېسىپ كىرگەن ۋاقتىدا، ئۆلۈم گىرداۋىغا كېلىپ قالغان بۇ شەھەرنىڭ مۇھاسىرىسىمۇ زور دەرىجىدە تارايتىلغان ئىدى. بىر مىل يىراقتىكى يەر ئاستى ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپى ئىچىدە بورمان، ھىتلېرنىڭ ۋەسىيەتنامىسى بىلەن ئۆزىنىڭ شەخسى ۋەسىيىتىنى ئىز باسار دۆنتزغا تاپشۇرۇپ بېرىدۇ. بورمان، بۇ نەرسىلەرنى بىخەتەر بىر شەكىلدە بارىدىغان يېرىگە يەتكۈزۈشنى مەقسەت قىلىپ ئىككى نەپەر ئەلچىنى ئىككىگە بۆلۈپ يولغا سالىدۇ: ئۇلار ئۆزىنىڭ شەخسى مەسلىھەتچىسى بىلەن ھېينز لورېنز ئىدى. گيۆبېلس بولسا ئۆزىنىڭ ۋەسىيىتىنى سىرتتىكى كىشىلەرنىمۇ ئۇقۇپ قالسۇن دەپ لورېنزغىمۇ بىر نۇسخا بېرىدۇ.
ھىتلېرنىڭ ۋەسىيەتنامىسىنىڭ ئۈچىنچى نۇسخىسى گېنېرال بۇرگدورف ئارقىلىق فۈھرېرنىڭ قۇرۇقلۇق ئارمىيە ئاديۇتانتىغا تاپشۇرۇلىدۇ. بۇرگدورف، ئاديۇتانتقا بۇ ۋەسىيەتنامىنى يېڭىدىن قۇرۇقلۇق ئارمىيە باش قۇماندانى مارشال شۆمېرگە تاپشۇرۇلۇشىنى جىكىلەيدۇ. بۇ ئامانەتنى ئېلىپ ماڭغان كىشى بۇرگدورفنىڭ بىر پارچە خېتىنىمۇ يېنىغا سېلىۋالىدۇ. بۇ خەتتە، فۈھرېرنىڭ ۋەسىيەتنامىسى “ھىملېرنىڭ يۈز ئۆرىگەنلىكتەك ئەجەللىك خەۋەرنى ئالغىنىدىن كېيىن” يېزىلغان بولغاچقا، بۇ قارار “قەتئىي ئۆزگەرتىشكە بولمايدىغان بىر قارار” دەپ ئالاھىدە تەكىتلەنگەن ئىدى. “فۈھرېردىن بۇيرۇق كېلىشى ياكى فۈھرېرنىڭ ئۆلۈمى ئىسپاتلىنىشى ھامان بۇ ۋەسىيەتنامىنىڭ دۇنياغا ئېلان قىلىنىشى” كېرەكلىكى بىلدۈرۈلگەن ئىدى.
ئېۋا چۈشكە يېقىن ئاندىن ئورنىدىن تۇرىدۇ. بىر مۇھاپىزەتچى كىرىپ بەكلا ئەدەپ بىلەن “خانىم!” دەپ چاقىرىۋىدى، ئۇمۇ كۈلۈمسىرەپ تۇرۇپ بۇندىن كېيىن مېنى ھىتلېر خانىم دەپ چاقىرىۋېرىڭ، دەيدۇ. ئۇ ئۆزىنىڭ يېقىن خىزمەتچى قىزى لېيسېلنى چاقىرىپ نىكاھ ئۈزۈكى بىلەن ئۇيقا كىيىمىنى يېقىن دوستى ھېرتا شنېيدېرغا تاپشۇرۇپ بېرىشىنى تاپىلايدۇ. ئاندىن ئۇنىڭغىمۇ خاتىرە ئۈچۈن بىر تال ئۈزۈكىنى سوۋغا قىلىدۇ. سەل تۇرغاندىن كېيىن ئۇ ياخشى كۆرىدىغان يەنە بىر كۈلىرەڭ تۈلكە تېرىسى پەلتوسىنى تراۋدلغا سوۋغا قىلىدۇ. “مەن ئەزەلدىن ئەتراپىمدىكىلەرنىڭ ياخشى كىيىنىپ يۈرىشىنى ياخشى كۆرەتتىم” دەيدۇ. ئاندىن ئۇ، “ئېلىڭ بۇنى، بۇ پەلتويۇمنى كۆڭۈللۈك كۈنلەردە كېيگەيسىز” دەيدۇ. تراۋدل بۇ سوۋغىنى ئېلىپ قاتتىق ھاياجانلىنىپ كېتىدۇ. ئەمما ئۇزۇن ئۆتمەيلا، بۇنداق بىر پەلتونى كېيىۋېلىپ بېرلىندىن قانداقمۇ قېچىپ چىقالارمەن دەپ ئويلايدۇ.
بۇ مۇداپىيە ئىستىھكامى ئىچىدە كىشىلەر ئۇزۇندىن بېرى قۇرۇق مۇڭدىشىش، تاماكا چېكىشتىن باشقا قىلغىدەك باشقا ئىشىمۇ قالمىغان ئىدى. بۇ كۈنلەردە ھەتتا ئېۋادىن تارتىپ ھەممەيلەن تاماكا چېكىشىنى يوشۇرماس بولىۋالغان ئىدى. فۈھرېرمۇ بۇ يەردىكى تاماكا ئىسىغا پەرۋا قىلماس ھالغا كەلگەندەك كۆرۈنەتتى. كېيىن ئۇ، چۈشتىن كېيىن سائەت 6 بولغاندا، ئۆزىنىڭ ئەڭ يېقىن خىزمەتچىسىنى كىتاپخانىسىغا چاقىرتىدۇ. بۇ كىتاپخانا مېھمانسارىيى بىلەن قىزغۇچ ئالتۇن ھەل بېرىلگەن تۇرنا گۈللۈك مەخمەل پەردە بىلەن ئايرىلىپ تۇراتتى. ئۇ ئاۋال ئۇنىڭغا ۋېنكنىڭ بۇ يەرگىچە يېتىپ كېلەلمەيدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئاندىن، پەۋقۇلئاددە بىرەر مۇجىزە كۆرۈلمەيدىغانلا بولىدىكەن، ئايالى ئىككىسىنىڭ ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىشقا تەييار بولغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ ئاممونىي سىيانىد كاپسولللىرىنى ئەتراپىدىكىلەرگە بىرەردىن تارقىتىپ بېرىدۇ. ئاندىن ئىككى كاتىپ قىزغا، ۋېدالىشىش سوۋغىسى قاتارىدا بۇنداق بىر سوۋغات ھەقىقەتەنمۇ قالتىس بىر سوۋغا بولدى-دە! دەيدۇ. ئۇ قىزلارنىڭ جاسارىتىنى يەنە بىر قېتىم ماختايدۇ. گيۆبېلس، ۋاقىت ئۇزارغانسىرى بۇ دورىنىڭ كۈچى يوقىلىپ كېتەرمۇ دەپ شۆبھىلىنىپ قالىدۇ. ھىتلېرمۇ شۇنداق ئويلىغاندەك قىلسىمۇ ئۇنىڭ گۇمانى سەل باشقىچە بولۇپ، ئەجىبا بۇ زەھەرنىمۇ شۇ ۋەتەن خائىنى ھىملېر كەلتۈرگەن بولۇپ قالمىسۇن يەنە دەپ گۇمانلىناتتى.886 شۇڭا ئۇ، يېڭىدىن كەلگەن تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرى لۇدۋىگ ستۇمپفېگگېرنى چاقىرتىپ ئۇنىڭدىن دورىنىڭ تەسىرىنى سورايدۇ. دوختۇر ئۇنىڭغا، بولمىسا ئاۋال ھىتلېرنىڭ سۈيۈملۈك ئىتى بلوندىغا بۇ دورىنى بېرىپ سىناق قىلىپ كۆرەيلى دەيدۇ. ھىتلېرمۇ ماقۇل بولىدۇ. كېيىن ئۇ تۇيۇقسىزلا ستۇمپفېگگېرنىڭمۇ بىر ئېس-ئېس ئىكەنلىكىنى ئېسىگە كەلتۈرۈپ، خىزمەتچىلەردىن بىرسىنى ئاكوپنىڭ سىرتىدىن باشقا بىر دوختۇر تېپىپ كېلىشىنى بۇيرۇيدۇ. كەلگەن دوختۇر ساداقەتلىك بىلەن دورا كاپسولىنى ئىتنىڭ ئاغزىغا سېلىپ چاينىتىدۇ. ئىتنىڭ شۇ ھامان جېنى چىققانلىقىنى كۆرگەن ھىتلېر قاتتىق خۇش بولۇپ كېتىدۇ.
شۇ ئاخشىمى قاراڭغۇ چۈشمەستە يەنە بىر خەۋەر كېلىدۇ: مۇسسولىن بىلەن ئۇنىڭ ئاشنىسى ئىتالىيە پارتىزانلىرى تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلۈپ، ئۆلۈكىنىڭ مىلاندىكى بىر ماي ئىسكىلاتى ئالدىغا پۇتىدىن ئېسىپ قويۇلغان. “ئۈلۈكۈمنىمۇ دۈشمەن قولىغا چۈشۈپ قېلىشتىن ساقلىنىشىم كېرەك! — دەيدۇ ھىتلېر، — ئۆلگىنىمدىن كېيىن جەسىدىمنى يوقىتىۋېتىڭلار، ئۇلار ئۈلۈكۈمنى ھەرگىزمۇ تاپالمايدىغان بولسۇن!” ئىتالىيەدىن كەلگەن بۇ خەۋەر ھىتلېرنىڭ كۆڭلىنى قاتتىق يېرىم قىلىۋېتىدۇ. ئەگەر ئۇ، ئېس-ئېس گېنېرالى ۋولفنىڭ تېخى يېڭىلا ئىتالىيەدە تۇرۇشلۇق بارلىق نېمىس ئارمىيىسىنى مەخپى تۈردە ئىتتىپاقداشلارغا تاپشۇرۇپ ئۇلارغا تەسلىم بولغانلىقىدىن خەۋەر تاپسا ئىدى، ئۇنىڭ ئازاپلىنىشى چوقۇم تېخىمۇ كۈچەيگەن بولاتتى.
شۇ كۈنى ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق باش قوشۇش يىغىنىدا گېنېرال ۋېيدلىڭ بېرلىن شەھىرىدىكى كوچا ئۇرۇشى ئەھۋالى ئۈستىدە دوكلات بېرىپ كېلىپ، كۈرەشنىڭ بەكلا پاجىئەلىك بولىۋاتقانلىقىنى، بۇنداق ئۇرۇشۇشتىن قىلچە ئۈمىد قالمىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ، قولىدا بىر پارچە جەڭ مەيدانى خەۋىرىنى شىلتىپ تۇرۇپ ئېغىر بېسىق بىر ھالدا مۇنداق دەيدۇ: قىسىملىرىمنىڭ ئوق-دورىسى ۋە يىمەك-ئىچمىكى پۈتۈنلەي تۈگىدى. ئەسلىدە ئۇنىڭ قولىدىكى ئۇرۇش خەۋەرلىرىدە ۋېنكنىڭ دەرھال بېرلىنغا ياردەم بېرەلەيدىغانلىغىدەك بەكلا غەلىتە ھەر تۈرلۈك قاراشلار ئوتتۇرغا قويۇلغان ئىدى. گېنېرال بۇ گەپلەرنى تەنقىت قىلىپ، قىسىملار بۇنچىلىك ئاخماق ھالىغا كېلىپ باقمىغان. بۇ تۈردىكى ئالدامچىلىقلار ئۇلارنىڭ ئازابىنى ئېغىرلاشتۇرۇشتىن باشقا ھېچقانداق بىر رولى يوق دەيدۇ. ئەمما گيۆبېلس دەرھال ۋېيدلىڭنى مەغلوبىيەتچىلىك روھىنى تەرغىپ قىلدىڭ دەپ ئەيىپلەيدۇ. شۇنداق قىلىپ، قايتىدىن تالاش-تارتىش پارتلايدۇ. بورمان ئوتتۇرلۇقنى ياراشتۇرۇشقا تىرىشىپ گېنېرال گېپىنى تۈگەتكىچە ھەر ئىككى تەرەپنى ئېغىر بېسىق بولۇشقا ئۈندەيدۇ. دوكلاتىنى ئاخىرلاشتۇرغان ۋېيدلىڭ، بۇ ئۇرۇش بىر سوتكا ئىچىدە چوقۇم ئاخىرلىشىشى مۇمكىن دەپ مۆلچەرىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ.
بۇ گەپتىن ھەممەيلەن چۈچۈپ جىمىپلا قالىدۇ. ھىتلېر، باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسى رايونىنىڭ قۇماندانىدىن روھسىز بىر قىياپەتتە سورايدۇ: سىزنىڭچە، ئەھۋال راستىنلا شۇنداقمۇ؟ قۇماندانمۇ ئۇنىڭغا شۇنداق، بۇ دېگەنلىرى توغرا دەپ جاۋاپ بېرىدۇ. بۇ چاغدا ۋېيدلىڭ قورشاۋنى بۆسۈپ چىقىش تەلىبىنى يەنە بىر قېتىم ئوتتۇرغا قويىدۇ. ھىتلېر خەرىتىنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ تەقدىرگە بوي سۇنغان بىر قىياپەتتە، چەتئەل رادىئولىرىنىڭ خەۋەرلىرىگە ئاساسلىنىپ قىسىملىرىنىڭ ئورنىنى كۆرسىتىپ، مېنىڭ قول ئاستىمدىكى قۇماندانلىرىم ماڭا خەۋەر يوللاشتىن ۋاز كەچكەندەك قىلامدۇ قانداق، بۇيرۇقلىرىمغىمۇ ھېچكىم قۇلاق سالماپتۇ؛ شۇڭا، ھەر قانداق بىر ئىشتىن ئۈمىد قىلىشنىڭ ئورنى قالماپتۇ دەيدۇ.
ئۇ ئورنىدىن تۇرۇپ ھەممەيلەن بىلەن ۋېدالىشىۋاتقىنىدا ۋېيدلىڭ ئۇنىڭدىن ئوق-دورىلىرىمىز پۈتۈنلەي تۈگەپ كەتمىگەن ھازىرقى شارائىتتا ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە قارارىمىزنى تېز ئۆزگەرتكىنىمىز دۇرۇس دەپ يالۋۇرۇپ كۆرىدۇ. ھىتلېر كرېبلغا قاراپ بىر نېمىلەر دەپ پىچىرلىغاندىن كېيىن ۋېيدلىڭغا: “ئاز بىر قىسىم كىشى قورشاۋنى بۆسۈپ چىقسا مەيلى” دېگەن بولسىمۇ، ھەرگىز تەسلىم بولۇشقا بولمايدۇ دەپ قوشۇپ قويىدۇ. ۋېيدلىڭ چىقىپ كېتىۋېتىپ، ھىتلېر نېمە دېمەكچى؟ ئاز بىر قىسىم كىشىنىڭ مۇھاسىرىنى بۆسۈپ چىقىشى دېمەك تەسلىم بولۇش دېگەنلىك ئەمەسمۇ؟ دەپ كۆڭلىدىن ئۆتكۈزىدۇ. شۇڭا دەرھال بىر قانچە كوماندىرغا تېلېگرامما يوللاپ، ئۇلارنى ئەتە چۈشتىن بۇرۇن بېندلېر كوچىسىغا كېلىپ يىغىلىشىنى بۇيرۇيدۇ.
تۈن يېرىمىدىن ئۆتكەندە، ھىتلېر تاماق زالىدا 20 دەك ئوفىتسېر ۋە ئايال كاتىپلىرى بىلەن ۋېدالىشىدۇ.887 ئۇنىڭ كۆزلىرى ياشاڭغىراپ تۇراتتى. جيۇڭ، ئۇنىڭ يىراقلارغا تىكىلىپ تۇرغانلىقىغا دىققەت قىلىدۇ. ھەممەيلەن ئۇنى ئۇزۇتۇش ئۈچۈن قاتار تىزىلغان ئىدى. ھىتلېر ئۇلار بىلەن بىر-بىرلەپ قول ئېلىشىپ چىقىدۇ. ئاندىن ئايلانما پەلەمپەيدىن تۈۋەنگە چۈشۈپ ياتىقىغا كىرىپ كېتىدۇ. ئىستىھكام ئىچىدە، ئوفىتسېر-ئەسكەر ئوتتۇرسىدىكى ئىنتىزام چەكلىمىلىرى پۈتۈنلەي يوقالغان، ئالى دەرىجىلىك قۇماندانلار بىلەن تۈۋەن دەرىجىلىك ئوفىتسېرلار قىزغىن قىياپەتتە ئەركىن سۆھبەتلىشىپ ئولتۇرىشاتتى. ئەسكەرلەر بىلەن مۇھاپىزەتچىلەر غىزالىنىدىغان زالدا كىشىلەر ئۆزلىكىدىنلا تانسىغا چۈشۈپ كېتىدۇ. بەكلا ۋاراڭ-چۇرۇڭ بولۇپ كەتكەچكە بورمان دۆنتزغا يوللىماقچى بولغان تېلېگراممىسىنى يازالماي قالىدۇ، ئۇنىڭ ئاديۇتانتلىرىدىن بىرى كېلىپ كۆپچىلىك، ئاۋازىڭلارنى پەسەيتىڭلار دەپ ئويناۋاتقانلارغا ۋارقىرايدۇ. بورمان بۇ تېلېگراممىسىدا قاتتىق غەزەپلەنگەن ھالدا بۇ يەرگە يوللىنىۋاتقان بارلىق تېلېگراممىلار كېيتېل تەرىپىدىن چەكلەنمەكتە ياكى بۇرمىلىنىپ ئىۋەرتىلمەكتە ئىكەنلىكىدىن شىكايەت قىلىپ، دۆنىتزنى “قىلچە رەھىم قىلماي بارلىق ۋەتەن ساتقۇچلارغا قارشى دەرھال ھەرىكەتكە ئاتلانسۇن” دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ.

10
30-ئاپرېل چۈشكە يېقىن، سوۋېت ئارمىيىسى ھايۋانات باغچىسىنى ئىگەللەيدۇ. دوكلات قىلىنىشىچە دۈشمەن ئالدىن يۈرەر قىسىملىرى ھاۋا مۇداپىيە يەر ئاستى ئاكوپىغا بىرلا كوچا قالغان ئارىلىققا يېتىپ كەلگەنلىكى مەلۇم بولىدۇ. بۇ خەۋەرنىڭ ھىتلېرغا قانداق تەسىر كۆرسەتكەنلىكىنى پەرق قىلغىلى بولمايتتى. چۈشلۈك تاماقتا خۇددى يېقىنلىرى بىلەن بىرگە بولغان ۋاقىتلىرىدىكىدەك ئىككى ئايال كاتىبى ھەمدە ئاشپىزى بىلەن بىر ئاز مۇڭدىشىدۇ. ئۇ ھەقىقەتەنمۇ بەكلا نورمال كۆرۈنەتتى. ئەگەر ئۇنىڭدا بىرەر پەرق كۆرۈلدى دېيىلسە، ئۇنىڭ باشقا ۋاقىتلارغا قارىغاندا بەكىرەك تىنجىپ قېلىشىلا ئىدى. تراۋدلنىڭ قارىشىچە، “بۇ ئەسلىدە تەغدىرگە باش ئېگىپ تەبىئىي كۆرۈنۈشكە تىرىشىقان ياسالما كۆرۈنۈشتىكى بىر قېتىملىق ئۆلۈم ئالدى زىياپىتى ئىدى.”
ئەمما بۇ كۈن ھەرگىزمۇ ئادەتتىكىچە بىر كۈن ئەمەس ئىدى. بۇ ئۈچ نەپەر ئايال ئۆيدىن چىقىشى بىلەن تەڭ ھىتلېر ئۇلارنى قايتا چاقىرتىپ كىرىدۇ. ئۇلار بىلەن بىرگە بورمان، گيۆبېلس ئەر-خۇتۇن ھەمدە يەنە بىر قانچە كىشىمۇ كىرىپ كېلىدۇ. ئۇ بۇرۇنقىغا قارىغاندا تېخىمۇ بەك دۈمچىيىپ قالغان ئىدى. شۇڭا ئۇ ئېگىلگەن ھالدا ئېۋا بىلەن بىرگە ياتىقىدىن چىقىدۇ. ئېۋا ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان قارا كۆڭلىكىنى كەيگەن؛ چاچلىرىمۇ ئالاھىدە رەتلىك تارالغان ئىدى. ھىتلېر كىرگەنلەر بىلەن بىر-بىرلەپ قول سىقىشىپ كۆرۈشۈپ چىقىدۇ. ئۇنىڭ رەڭگى ئۆڭگەن، كۆزلىرىمۇ ياشاڭغىراپ تۇراتتى. ئۇ قول ئېلىشىپ تراۋدلنىڭ ئالدىغا كەلگىنىدە، ئۇنىڭغا تىكىلىپ قارىغاندەك قىلسىمۇ خۇددى ھېچ نېمىنى كۆرمىگەندەكلا قىلاتتى. ئۇ بىر نېمىلەر دەپ دۇدۇقلىغاندەك قىلسىمۇ ھېچ نېمىنى ئۇققىلى بولمايتتى. تراۋدىل ھۇلۇققىنىچە ئۆيدىكىلەرنى پۈتۈنلەي ئۇنۇتقان ھالدا قىمىرمۇ قىلماي تۇرىدۇ. ئېۋا ھىتلېر، بەكلا ئېچىنىشلىق كۈلۈمسىرىگىنىچە ئۇنى باغرىغا بېسىپ “كېيىن مېنىڭ ئۈچۈن مىيونخېنغا سالام ئېيتىڭ” دەيدۇ. شۇ چاغدىلا تراۋدل سەل-پەل ئۆزىگە كېلىدۇ.
ھىتلېر، گۈنشنى بىر چەتكە تارتىپ مەن ئايالىم بىلەن بىرگە ئۆزىمىزنى ئۆلتۈرىۋېلىشقا قارار قىلدۇق؛ جەسىدىمىزنى كۆيدۈرىۋېتىشىڭنى تەلەپ قىلىمەن دەيدۇ. “ئۆلگىنىمدىن كېيىن ئۇرۇسلارنىڭ جەسىدىمنى مۇميالاپ سازايى قىلىشىنى پەقەتلا خالىمايمەن” دەپ چۈشەندۈرىدۇ. گۈنش شۇ ھامان ئاكوپتىكى كېمپكاغا تېلېفون قىلىپ، ماڭا دەرھال ئىچكىدەك بىر نېمە تەييارلاپ تۇرغىن، ھازىرلا يېنىڭغا بارىمەن دەيدۇ. كېمپكا ئەھۋالنىڭ سەل باشقىچە ئىكەنلىكىنى پەرق قىلغاندەك قىلىدۇ. چۇنكى بۇ كۈنلەردە ھېچكىم ئۇنىڭدىن ھاراق سوراپ ئىچىش خىيالىدا بولمىغان ئىدى. شۇڭا ئۇ دەرھال بىر بوتۇلكا كويناك تېپىپ گۈنشنىڭ كېلىشىنى كۈتۈپ تۇرىدۇ. تېلېفون جىرىڭلايدۇ. ئۇ تېلېفوننى ئېلىۋىدى، قارشى تەرەپتىن يەنە شۇ گۈنشنىڭ ئاۋازى كېلىدۇ. “ماڭا 200 لېتر بېنزىن كېرەك، دەرھال تەييارلا” دەيدۇ، ئۇنىڭ ئاۋازى بەكلا غەلىتە ئىدى. كېمپكا ئۇنى چاخچاق قىلىۋاتسا كېرەك دەپ ئويلاپ، بۇنچىۋالا بېنزىن بىلەن نېمە قىلماقچىسەن؟ دەپ سورايدۇ.
گۈنش بۇنىڭ سەۋەبىنى تېلېفوندا دېيىشنى ئەپسىز كۆرۈپ، ئۇنىڭغا “بېنزىننى تېپىپ دەرھال فۈھرېرنىڭ ئاكوبى ئېغىزىغا كەلتۈر. چوقۇم كەلتۈرگىن!” دەپ ئالاھىدە جىكىلەيدۇ. كېمپكا ئۇنىڭغا، “قالغان 40 مىڭ لېتردەك بېنزىننىڭ ھەممىسىلا ھايۋانات باغچىسىنىڭ ئاستىدا كۆمۈكلۈك، باغچىمۇ شىددەتلىك توپقا تۇتۇلماقتا، توپقا تۇتۇش سائەت 5 تە ئاندىن تىنجىشى مۇمكىن” دەيدۇ.888 “بولمايدۇ، مېنىڭ بىر سائەتمۇ كۈتكىدەك ۋاقتىم يوق. بولمىسا زەربە يەپ مىجىلىپ كەتكەن ماشىنىلارنىڭ باكىغا قاراپ باق، شۇ يەردىن بولسىمۇ يىغىپ كەل” دەيدۇ.
ھىتلېر، ئۆزىنىڭ شۇنچە ئۇزۇن يىللىق شەخسى ليوتچىكى بولۇپ خىزمەت قىلغان ئايروپلان پلوتى بىلەن ۋېدالىشىش ۋاقتىدا قاتتىق ھاياجاندىن ئۆزىنى تۇتىۋالالمايلا قالىدۇ. ئۇ ئىككىسى قوللىرىنى چىڭ سىقىشىدۇ. باۋۇر ئۇنى ئايروپلانلىق ئارگېنتىنا ياكى ياپونىيەگە قاچۇرۇپ كېتەلەيدىغانلىقىنى، ھېچ بولمىغاندا قايسى بىر ئەرەپ دۆلىتىگە قېچىپ كەتسىمۇ بولىدىغانلىقىنى ئېيتىپ يالۋۇرۇپ باقىدۇ. بولۇپمۇ ھىتلېر يەھۇدىيلارغا قارشى تۇرغانلىقى سەۋەبىدىن ئەرەپلەر ئۇنى سادىق ۋە جەسسۇر دوستى دەپ قارايتتى. ئەمما بۇ ئۈندەشلەرگە ھىتلېر قەتئىي قۇلاق سالمايدۇ. “كىشى قىلغان ئىشلىرىنىڭ ئاقىۋىتىنى قورقماي كۆكرەك كېرىپ ئۈستىگە ئالالايدىغان بولىشى كېرەك، مۇشۇ يەردە ھاياتىمنى ئاخىرلاشتۇرماقچىمەن. شۇنداق، ئەتە مىليونلىغان ئادەم مېنى تىللاپ كېتىشى مۇمكىن. ئامال قانچە، تەغدىرىم شۇنداق ئوخشايدۇ. — ئۇ، ئۇزۇن يىللاردىن بېرى ئۆزى ئۈچۈن خىزمەت قىلىپ كەلگىنى ئۈچۈن باۋۇرغا رەخمەت ئېيتىدۇ. ئاندىن بەكلا ياخشى كۆرىدىغان ئۇلۇغ ئىمپراتور فرېدېرخنىڭ رەسىمىنى ئۇنىڭغا سوغات قىلىدۇ، — مەن بۇ رەسىمنىڭ يوقۇلۇپ كېتىشىنى ھەرگىز خالىمايمەن. بۇ رەسىم كەلگۈسىدە بىر خاتىرە بولۇپ سەندە ساقلىنىپ قالسۇن. بۇ رەسىمنىڭ تارىخى ئەھمىيىتى بەكلا يوقۇرى” دەيدۇ.
باۋۇر، ئەگەر رۇخسەت قىلسىڭىز، بۇ رەسىمنى قايسى بىر مۇزىيگە ياكى بىرەر رەسساملار ئاكادېمىيىسىگە سوۋغا قىلىشمىنى قوبۇل قىلسىڭىز ئاندىن مەن بۇ سوۋغىتىڭىزنى قوبۇل قىلالايمەن دەيدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭغا، بۇ رەسىمنى مەن ساڭىلا سوۋغا قىلدىم دەپ كېسىپ ئېيتىدۇ. ئاندىن ئۇ مىيىقىدا كۈلگىنىچە، بۇرۇن بۇ رەسىمنى بىر شىتاپتىن يەنە بىر شىتاپقا كۆتۈرۈپ توشۇپ يۈرگىنىڭدە تىرىكىپ غۇدۇڭشۇپ يۈرمىگەنمىدىڭ دەپ چاخچاق قىلغاچ باۋۇرنىڭ قولىنى چىڭ سىقىپ قويىدۇ. “باۋۇر، مەن ئۇلارنىڭ قەۋرە تېشىمغا ‘بۇ ئادەم ئۆز قۇماندانلىرى تەرىپىدىن زىيانكەشلىككە ئۇچراپ ئۆلدى!’ دەپ يېزىلىشىنى ئۈمىد قىلاتتىم” دەيدۇ ئازاپلانغان ھالدا.
ياتاق ئۆيىدە ھىتلېر ئەر-خوتۇن ئىككىسى دىۋانغا يۈلەنگىنىچە ئولتۇراتتى. ئۇلارنىڭ كەينىدە ھەر دائىم فرېدېرىخنىڭ رەسىمى ئېسىغلىق تۇرىدىغان يەر ئەندى بوش بولۇپ، ئو يەردە رەسىم رامكىسىنىڭ ئىزىلا بوش كۆرىنەتتى. ئاۋال ئېۋا زەھەر ئىچىپ ئۆلىۋالىدۇ. چۈشتىن كېيىن سائەت 3 تىن 30 مىنۇت ئۆتكەندە، ھىتلېر 7.65 مىللىمېترلىق ۋالتېر تىپلىق تاپانچىسىنى قولىغا ئالىدۇ (گېلى ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋالغىنىدىمۇ مۇشۇ ۋالتېر تاپانچىسىنى ئىشلەتكەن ئىدى. ئېۋامۇ مۇشۇ خىل تاپانچا بىلەن ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىشقا ئۇرۇنغان ئىدى). بۇ تاپانچىنى ھىتلېر ئۇزۇن يىللاردىن بېرى يېنىدا ئېلىپ يۈرگەن ئىدى: پارتىيە قۇرۇلۇشىنىڭ دەسلەپكى يىللىرىدا، ئەنە شۇ تاپانچا بىلەن قىزىل گۇۋاردىيىچىلەرنىڭ ھۇجۇمىدىن ئۆزىنى قوغدىغان؛ 1923-يىلى، بۈرگېربراۋكېللېر پىۋىخانا ئېسىيانى مەزگىلىدىمۇ يەنە مۇشۇ تاپانچا بىلەن كىشىلەرنىڭ دىققىتىنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىش ئۈچۈن شىپقا ئوق چىقارغان ئىدى. بىر مۇنچە قېتىم مىجەزى بۇزۇلغان مەزگىللەردە يەنە شۇ تاپانچىسى بىلەن ئۆزىنى ئېتىۋالىدىغانلىقى بىلەن باشقىلارنى قورقۇتقان ئىدى. ئەمما بۇ قېتىم، ئۇنىڭ ئۆزىنى ئېتىۋېلىش نىيىتى ھەرگىزمۇ تەھدىت سېلىش ئۈچۈن ئەمەس بەلكى پۈتۈنلەي راست ئۆلىۋالماقچى ئىدى. ئالدىدىكى بىر رامكىدا ئۇنىڭ ئاپىسىنىڭ ياش ۋاقتىدىكى رەسىمى تۇراتتى. ھىتلېر، تاپانچىسىنى ئوڭ چېكىسىگە تىرەيدۇ ۋە تەپكىسىنى بېسىۋېتىدۇ.
تراۋدل، گيۆبېلسنىڭ بالىلىرىنى بۇ ۋاقىتتا ھىتلېرلار بار قەۋەتكە چۈشۈپ يۈرمىسۇن دەپ ئۇلارغا چۆچەك ئېيتىپ گولداپ تۇتۇپ تۇرىۋاتقان ئىدى. نەم ئاكوپتىن بىر پاي ئوق ئاۋازى ياڭرايدۇ. كىچىك ھېلمۇت دۈشمەن توپ ئوقى پارتىلىدى دەپ قالدى بولغاي، ئوق ئاۋازىنى ئاڭلاپ “نەق جايىغا تەككۈزدى!” دەپ ۋارقىراپمۇ ئۈلگۈرىدۇ. يىغىن زالىدا، گيۆبېلس، بورمان، ئاكسمان ھەمدە گۈنشلار ئوق ئاۋازىنى ئاڭلاپ سەل تۇرىۋالغاندىن كېيىن، گيۆبېلسقا ئەگىشىپ فۈھرېرنىڭ ياتىقىغا كىرىدۇ. گۈنش، فۈھرېرنىڭ بېشى تۈۋەنگە ساڭگىلاپ پاكار بىر ئۈستەل ئۈستىگە قىڭغايغىنىچە يېتىپ قالغانلىقىنى؛ ئۇنىڭ سول تەرىپىدە ئېۋا كرىسلوۋغا يېقىلىپ ئاغزى چىڭ يۇمۇلغان ھالداياتقانلىقىنى كۆرىدۇ. ئېۋا ئاممونىي سىيانىد چاينىغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ بۇرۇن تۈشۈكلىرى سەل قىزىرىپ قالغان ئىدى. ئىشتىنىمۇ ھۆل بولۇپ كەتكەن بولۇپ، تەبىئىكى بۇ قان ئەمەس ئىدى. بەلكىم فۈھرېر ئۆزىنى ئېتىۋالغىنىدا قىڭغىيىپ يېقىلغىنىدا ئۈستەلدىكى سۇ بانكىسىنى ئۆرىۋىتىپ ئېۋانىڭ ئىشتىنىنى ھۆل قىلىۋەتكەن بولىشىمۇ ئېھتىمال ئىدى. گۈنش ئوڭ-سولى يوق قاتتىق چۆچىگەن بىر قىياپەتتە ئالدراش يىغىن زالىغا قايتىپ چىقىۋېتىپ كېمپكاغا دوقۇرۇشۇپ قالىدۇ.
“ئاھ تەڭرىم، ئوتتو، نېمە ئىش بولدى!889 سەن بېرىپ 200 لېتر بېنزىن تېپىپ كەل دەپ مېنى ئۆلۈمگە يوللىغىلى قىل قالدىڭ، ساراڭمۇ سەن!” دەيدۇ ھىتلېرنىڭ شوپۇرى كېمپكا. بىرەرسى كۆرۈپ قالمىسۇن دەپ گۈنش ئۇنى ئىتتىرگىنىچە كىيىم ئۆيىگە كىرگۈزۈپ ئىشىكنى ئىلىپ قويىدۇ. ئاندىن ھىتلېرنىڭ ياتىقىغا ئېچىلىدىغان ئىشىكنىمۇ يېپىپ، بۇرۇلۇپ كېمپكاغا قاراپ چەكچىيىدۇ: “فۈھرېر ئۆلدى!”
كېمپكانىڭ ئەقلىگە كەلگىنى، ھىتلېر چوقۇم يۈرەك كېسىلى قوزغىلىپ ئۆلگەن بولسا كېرەك دەپ ئويلاش بولىدۇ. گۈنش گەپمۇ قىلالماي قالىدۇ. ئۇ ھىتلېرنىڭ ئوڭ چېكىسىگە ئېتىپ ئۆلىۋالغانلىقىنى ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن بولسىمۇ، ئۇ دوستىغا قولىنى تاپانچە شەكلىگە كەلتۈرۈپ ئاغزىغا توغرىلاپ ئىشارەت قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئالاقىزادىلىك ئىچىدە قىلغان بۇ ئىشارىتى تۈپەيلىدىن تا بۈگۈنگىچە نۇرغۇن كىشىلەر ھىتلېر ئازىغا تاپانچىسىنى سېلىپ ئۆزىنى ئېتىۋالغان دەپ يۈرۈشمەكتە.
“ئۇنداقتا ئېۋا نەدە؟”
گۈنش ئۇنىڭغا ھىتلېرنىڭ ياتىقىنى ئىشارەت قىلىپ كۆرسىتىدۇ. مىڭ تەستە ئەسلىگە كېلىپ، “ئۇمۇ بىرگە كەتتى” دەيدۇ. گۈنش كېكەشلەپ يۈرۈپ بىر قانچە مىنۇت ۋاقىت سەرىپ قىلىپلا مىڭ تەستە بولغان ئىشلارنى ئۇنىڭغا ئۇقتۇرالايدۇ.
لىنگ، ھىتلېر ياتقان بۆلۈمدىن بېشىنى سوزۇپ “بېنزىن، بېنزىنىڭ قېنى؟” دەپ سورايدۇ. كېمپكا ئۇنىڭغا ئارانلا 170 لېتىر تاپالىغانلىقىنى، ئۇنى باكقا قاچىلاپ گۈللۈككە چىقىدىغان ئىشىك تۈۋىگە قويۇپ قويغانلىقىنى ئېيتىدۇ. لىنگ بىلەن دوكتور ستۇمپفېگېر ئىككىسى ھىتلېرنىڭ جەسىدىنى ئەدىيالغا ئوراپ كۆتۈرۈپ چىقىدۇ. ھىتلېرنىڭ بېشى ئورالغان بولۇپ، ئەدىيالنىڭ بىر چېتىدىن ئۇنىڭ قولى ساڭگىلاپ چىقىپ قالغان ئىدى. بورمان ئېۋانىڭ جەسىدىنى كۆتەرگىنىچە كەينىدىن چىقىدۇ. ئېۋانىڭ چاچلىرى چۇۋۇلغان ئىدى. كېمپكا بورماننىڭ ئېۋانى كۆتۈرۈپ چىققىنىنى كۆرۈپ چىدىيالماي قالىدۇ. ئېۋا ھايات ۋاقتىدا بورمانغا بەكلا ئۆچلۈك قىلاتتى. بۇ چاغدا كېمپكا توختاڭ، ئېۋانى مەن كۆتۈرىۋالاي دېگىنىچە بېرىپ بورماننىڭ قولىدىن ئېۋانى ئېلىۋالىدۇ. بۇ يەرئاستى يوشۇرۇنۇش يېرىدە يوقۇرغىچە 4 قەۋەت پەلەمپەي بار بولۇپ، كېمپكا يېرىمىغىچە چىقىپ ھېرىپ كېتىپ ئېۋانىڭ جەسىدىنى قولىدىن چۈشۈرىۋەتكىلى قىل قالىدۇ. سەل تۇرۇپ تىنىۋېلىپ ھاسىرىغىنىچە يوقۇرى ئۆرلەيدۇ. كېيىن ئۇنىڭغا گۈنش كېلىپ ياردەم قىلىدۇ. ئۇ ئىككىسى ئېۋانىڭ جەسىدىنى كۆتۈرىشىپ گۈللۈككە چىقىدۇ.
بۇ چاغدا ئۇرۇسلارنىڭ قايتا بومباردىمانى باشلىنىپ توپ ئوقلىرى خارابىلىك ئىچىدە كەينى-كەينىدىن پارتلايدۇ. توپ ئوقى ھەر قېتىم پارتلىغىنىدا باش مىنىستىرلىك قورۇسى ئۆرۈلگەن تاملاردىن چېچىرىغان خىش-كېسەك پارچىلىرى بىر كېلەتتى، ئىگىز بىنالارنىڭ تاملىرى سىرىلىپ يېقىلىدۇ. بىر ھازا پارتلاشتىن كېيىن كۆتۈرۈلگەن چاڭ توزاڭ سەل بېسىققاندىن كېيىن كېمپكا فۈھرېرنىڭ جەسىدى ئاكوپقا كىرىش ئېغىزىدىن 10 غېرىچ نېرىدا ياتقانلىقىنى، بىر پۇشقىقى يوقۇرى تۈرۈلۈپ قالغان بولۇپ، ئوڭ ئايىقى ئىچىگە پۈكلىنىپ قالغانلىقىنى كۆرىدۇ. ئۇنىڭ بۇ قىياپىتى، ئۇزۇن يوللۇق ئاپتوموبىل سەپىرىدە ماشىنىدا ئولتۇرۇش قىياپىتىگە بەكلا ئوخشاپ كېتەتتى.
كېمپكا بىلەن گۈنش ئىككىسى ئېۋانىڭ جەسىدىنى ھىتلېرنىڭ ئوڭ تەرىپىگە ياتقۇزىدۇ. تۇيۇقسىز تېخىمۇ كۈچلۈك سىنارىيەت پارتلاپ ئۇ ئىككىسى قايتىدىن ئاكوپ كىرىش ئېغىزىغا قېچىپ بېرىۋالىدۇ. كېمپكا ئەتراپنى بىر قانچە مىنۇت كۈزىتىپ تۇرغاندىن كېيىن بېنزىن باكىدىن بىرنى ئېلىپ ئۇ ئىككى جەسەتنىڭ يېنىغا يۈگۈرگىنىچە بېرىپ ھىتلېرنىڭ سول بىلىكىنى يېنىغا قويۇپ تۈزەشتۈرىدۇ. بۇ ئىشلار ئۇنىڭ ھەرگىزمۇ قىلىشنى خالىمايدىغان بىر ۋەزىپە ئىدى. ئۇ ھەر قانچە ئۇرۇنۇپمۇ فۈھرېرىنىڭ ئۈستىگە بېنزىن تۆكۈشكە كۆڭلى قىيمايدۇ. بۇ ئارىدا قاياقتىندىندۇ بىر تەرەپتىن شامال ئۇرۇپ ھىتلېرنىڭ چاچلىرىنى ئۇچۇرۇپ چۇۋىۋېتىدۇ. كېمپكا يەنىلا بېنزىن باكىنىڭ ئاغزىنى بۇراپ ئېچىشقا كىرىشىدۇ. دەل شۇ پەيتتە يەنە بىر سىنارىيەت كېلىپ پارتلاپ خىش پارچىلىرى يامغۇردەك توزۇپ ئۇنىڭمۇ ئۈستىگە چاچىراپ كېلىدۇ. ھەتتا چاچراپ كەلگەن بىر پارچە خىش ئۇنىڭ قۇلىقىنىڭ تۈۋىدىن ۋىڭىلداپ ئۆتۈپ كېتىدۇ. ئۇ ئامالسىز يەنە بىر قېتىم گەمە ئاغزىغا قېچىپ كېلىۋالىدۇ.
گۈنش، كېمپكا ۋە لىنگ ئۈچىسى كىرىش ئېغىزىدا تۈگۈلگىنىچە توپ ئېتىشلارنىڭ بېسىقىشىنى كۈتىدۇ. توپ ئېتىشلار سەل تىنجىغاندىن كېيىن، ئۇ ئۈچەيلەن قايتىدىن جەسەتلەرنىڭ يېنىغا يۈگۈرگىنىچە بارىدۇ. كېمپكانىڭ پۈتۈن بەدىنى غالىلداپ تىترەيتتى. ئۇ جەسەتلەر ئۈستىگە بېنزىن تۈكىۋاتقاچ “مەن فۈھرېرىم ئۈستىگە بېنزىن چېچېشقا ھەققىم يوق تۇرۇغلۇق يەنە بۇ ئىشنى قىلىۋاتىمەن” دەپ كۆڭلىدىن ئۆتكۈزىدۇ.890 ئۇ يەنە لىنگ بىلەن گۈنشنىڭ چىرايىدىن ئۇلارمۇ بېنزىن تۆكىۋېتىپ تۇرۇپ ئۆزىگە ئوخشاش ئويلاۋاتقانلىقىنى پەرەز قىلىدۇ. ھاۋا مۇداپىيە ئاكوپنىڭ كىرىش ئېغىزىدا گيۆبېلس، بورمان ۋە دوختۇر ستۇمپفېگگېرلەر ئالدىدىكى بۇ قورقۇنۇشلۇق مەنزىرىنى كۈزەتكەش ۋەھىمە ئىچىدە ئىدى.
جەسەتلەرنىڭ كىيىملىرى پۈتۈنلەي ھۆل بولۇپ جەسەتكە چاپلىشىپ قاتتىق شامالمۇ ئۇلارنى ئۇچىرالمايدۇ. بۇ چاغدا قايتىدىن توپقا تۇتۇش باشلىنىپ كېتىدۇ. ئەمما بېنزىن تۆكۈش تاكى جەسەتلەر بېنزىن ئىچىگە چىلاشقىچە توختىماي داۋاملاشتۇرۇلىدۇ. گۈنش يېنىدىكىلەرگە گرانات تاشلاپ بېنزىننى تۇتاشتۇرساق قانداق دەپ مەسلىھەت قىلىۋىدى، بۇنىڭغا كېمپكا ئۇنىمايدۇ. ئۇ كىرىش ئېغىزىدىكى ئوت ئۆچۈرۈش تۇربىسىنىڭ يېنىدا تۇرغان پارچە-پۇرات لاتا پارچىلىرىغا كۆزى چۈشۈپ ئۇلارنى ئېلىپ كەل دەپ گۈنشكە ئىشارەت قىلىدۇ. گۈنش ئۇ لاتىلارنى ئېلىپ بېنزىنغا مىلايدۇ.
گيۆبېلس كېمپكاغا بىر قاپ سەرەڭگە سۇنىدۇ. ئۇمۇ سەرەڭگە يېقىپ لاتىنى تۇتاشتۇرۇپ جەسەت ئۈستىگە چۆرىۋېتىدۇ. جەسەتلەر شۇ ھامات كۈچلۈك ئوت يالقۇنى ئاستىدا قېلىپ ئاسمانغا مەدەك شەكىلدە قۇيۇق ئىس-تۈتەك كۆتۈرۈلۈپ كۆيۈشكە باشلايدۇ. گەرچە بۇ ئوت يالقۇنى پۈتۈن شەھەرنى قاپلىغان ئوت يالقۇنى ئالدىدا ھېچ نېمىگە ئەرزىمەس كىچىك بىر ئوت يالقۇنىدەك كۆرۈنسىمۇ، كۆرگەن كىشىلەرنى ھەقىقەتەنمۇ قاتتىق ئۈركىتىدىغان بىر ئوت يالقۇنى ئىدى. بۇ يالقۇن ئالدىدا كىشىلەر چۆچىگەن ھالدا ئوت يالقۇنىنىڭ ئادولف بىلەن ئېۋا ئىككىسىنى يۇتۇپ كېتىشىنى كۈزىتىدۇ. گۈنش بىلەن كېمپكا ئىككىسى قايتا كىرىش ئېغىزىغا كېلىۋالىدۇ. ئۇلار قايتا بېنزىن ئېلىپ جەسەت ئۈستىگە تۆكۈشكە كىرىشىدۇ. شۇندىن كېيىنكى 3 سائەت ئىچىدە ئۇلار يېنىۋاتقان جەسەت ئۈستىگە بېنزىن تۆكۈشنى توختاتماي داۋاملاشتۇرىدۇ.
گۈنشنىڭ كۆزلىرى قاراڭغۇلۇشۇپ بېشى قېيىپ بولالماي سەندۈرلىگىنىچە ئاكوپقا قايتىپ كىرىدۇ. ئۇ ئاكوپنىڭ ئۈستى قەۋىتىدە تراۋدلنىڭ يېنىغا بىر شىشە ستېيىنخاگېر براندا تىكلەكلىك ئورۇندۇقتا ئولتۇرغانلىقىنى كۆرىدۇ. ئۇمۇ كېلىپ بىر رومكا قۇيۇپ ئىچىدۇ. گۈنشنىڭ يۇغان قوللىرى ھېلىغىچە تىترەشتىن توختىمىغان ئىدى. “مەن فۈھرېرىمىزنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ۋەسىيىتىنى ئورۇنداپ كىردىم. — دەيدۇ بوش ئاۋازدا، — ئۇنىڭ جەسىدى كۆيدۈرىۋېتىلدى.” بۇ دېگەنلىرىنى ئاڭلاپ ئولتۇرغان تراۋدل ئۈن چىقارمايدۇ. نېمە دېيىشى كېرەك؟ گۈنش قايتىدىن چىقىپ جەسەتلەرنىڭ كۈيۈش ئەھۋالىنى كۈزىتىشكە چىقىپ كەتكىنىدە ئۇمۇ چىدىيالماي ھىتلېرنىڭ ياتىقىنى كۆرۈپ بېقىشنى خىيال قىلىپ بېرىپ ياتاق ئالدىغا كېلىدۇ. ياتاق ئىشىكى ئوچۇق ئىدى. كرىسلو يېنىدىكى پولدا زەھەر قاچىلىنىدىغان مىس ئامپۇل تۇراتتى. مۇنداق قارىماققا ئۇ بىر قۇرۇق لەۋ گرىم قۇتىسىغىلا ئوخشايتتى. كىرىسلونىڭ ئوڭ تەرىپىدە قان كۆرۈندى. بۇ ھىتلېرنىڭ قېنى ئىدى. بىر تۆمۈر كىيىم ئاسقىدا ھىتلېرنىڭ ئىت باغلاش تاسمىسى بىلەن ئۇنىڭ كۈلرەڭ پەلتوسى ئېسىغلىق ئىدى. ئۈستىدە يەنە ھىتلېرنىڭ ئالتۇن ھەللىك پارتىيە گرىبى قادالغان شەپكىسى بىلەن يۇمشاق جەرەن تېرىسى پەلىيىمۇ ئېسىغلىق ئىدى. تراۋدل ھىتلېرنىڭ بۇ پەلىيىنى خاتىرە ئۈچۈن ئېلىۋېلىشنى، ھېچ بولمىغاندا بىر پېيىنى بولسىمۇ ئېلىۋېلىشنى ئويلىغان بولسىمۇ بىر نەرسە ئۇنى توختىتىپ قويىدۇ. ئۇ ئىشكاپتا ئېسىغلىق كۈلرەڭ تۈلكە تېرىسى پەلتوغا كۆزى چۈشىدۇ. بۇ پەلتو ئېۋانىڭ ئۇنىڭغا سوغا قىلغان پەلتوسىنىڭ دەل ئۆزى ئىدى. تراۋدىل بۇ سوغىنى ئېلىشنى خالىمىغان ئىدى. ئۇنى نېمە قىلاتتىم؟ ماڭا ھازىر كېرەك بولغىنى كىچىك بىر كاپسول زەھەر!
گۈنش كېيىن ئەسلەپ كېلىپ، شۇكۈنى ئاخشىمى ھىتلېر بىلەن ئېۋا ئىككىسىنىڭ كۈللىرىنى بىر پارچە كاناپقا سۈپۈرۈپ ئېلىپ ئاكوپقا كىرىش ئېغىزىنىڭ يېنىدىكى بىر بومبا پارتلاپ ئۇيىۋەتكەن ئازگالغا كۆمىۋەتكەنلىكىنى، “ئۈستىگە تۇپا تىندۇرۇپ دەسسەپ چىڭدىۋەتكەنلىكىنى” ئېيتىدۇ.
ھىتلېرنىڭ جەسەت كۈلى ئارخىتىكتور گېيسلىغا يوليورۇق بەرگىنىدەك مىيونخېنغا ئەمەس بەلكى مەغلوپ بولغان يېرىدىكى خارابىلىققا كۆمۈلگەن ئىدى (جەسىدىنىڭ مىيونخېنغا كۆمۈلىشىنى ئارزۇ قىلغان ھىتلېر، “مەن شۇ يەردە تۇغۇلدۇم، شۇ يەردە ھەرىكەت باشلىدىم، قەلبىممۇ شۇ يەردە” دەيتتى). ئەسلىدە ئۇنىڭ كۈلى كۆمۈلۈش ۋاقتىدا چوقۇم باشقىلارمۇ شاھىت بولىشى لازىم ئىدى. يەنى بالدۇر ۋون شىراخنىڭ فۈھرېرنىڭ نۇتۇقلىرىدىن تۈزگەن شىئېرىدە ئېيتىلغاندەك:
ھۆرمەت قاراۋۇللىرى قاتار-قاتار تىزىلغان،
قاتار كەتكەن كۈلرەڭ ئۈنفورمىلىق جەڭچىلەر،
چەكسىز ئۇزىراپ تىزىلغان.
قار-يانغۇرلۇق شىۋرىغاندا كېتىۋاتىدۇ تارقىلىپ، … 891
بەلكىم ئۇلار مېنى تاشلىۋەتتى،
تىكەندەك يالغۇز ھالسىراپ كەتسەممۇ،
ھامان بايرىقىمنى پەرۋاز قىلدۇرىمەن!
كۈلۈمسىرىگەن لەۋلىرىم، بەلكىم ئەسەبىلەرچە ۋارقىرىشى مۇمكىن،
پەقەت يېقىلغىنىمدىلا بايرىقىم قولدىن چۈشىدۇ،
ۋە كېپەن بولۇپ ئۈستۈمنى ئۆرتەيدۇ!
دېگەندەك ئۇنىڭ بايرىقىمۇ ئۇ يېقىلغان يەرگە چۈشكەن ئىدى. ئۇنىڭ بىلەن بىرگە ئۆلگىنى مىللەتچى سوتسىيالىزم بىلەن مىڭ يىل ياشنىتىدىغان ئۈچىنچى ئىمپىرىيەسى ئىدى. ئۇنىڭ سەۋەبىدىن، ئۇنىڭ ئەڭ سۈيىدىغان گېرمانىيەسىمۇ خارابىغا ئايلىنىپ كېتىدۇ.
ئۇنىڭ ھاياتىغا كۈچ بەرگەن تۈرتكە — يەھۇدىيلارغا بولغان ئۆچمەنلىك بىلەن يەھۇدىي ۋەھىمىسىمۇ بىرلىكتە توزۇپ يوقىلىدۇ. بۇ ھەقىقەتەنمۇ ئەڭ چوڭ ھەزىل ئىدى. ئەسلىدە ئۇ 6 مىليون يەھۇدىينى يوق قىلىش ھەمدە بۇنىڭ بەدىلىگە دۇنيانىڭ ئەڭ چوڭ مۇكاپاتىغا ئېرىشىشنى ئارزۇلىغان بولسىمۇ، ئۇنىڭ بۇ ئۇرۇنىشى بىر يەھۇدىي دۆلىتىنىڭ دۇنياغا كېلىشى بىلەن نەتىجىلىنىدۇ.

خاتىمە892

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

10 تېما	77 يازما	200 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 1040

يازما سانى:

تىللا:

123

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

21 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-3

ئۇچۇر

32^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2016-7-10 05:40:56 | ئايرىم كۆرۈش

خاتىمە892

1
بۈگۈنكى كۈندە، ھىتلېرنىڭ ئۆلۈمى بىلەن تەڭ مىللەتچى سوتسىئالىزمنىڭمۇ تۇيۇقسىزلا تولۇق ئاخىرلاشقانلىقىغا پۈتۈن دۇنيا خەلقى بەكلا ھەيران. بۇ ئەقىدە، بىردىن-بىر ۋە ھەقىقەتەنمۇ داھىسى بولۇشقا تېگىشلىك كىشىسىدىن ئايرىلىشى ھامان خۇددى كۆپۈكتەك يېرىلىپ پۈتۈنلەي توزۇپ يوقاپ كەتكەن ئىدى. ئۇنىڭ تەلۋىلەرچە ئەگەشكۈچىلىرى ئارىسىدىنمۇ ھىتلېرنىڭ ئۇزۇن سەپىرىنى داۋاملاشتۇرۇشنى ئويلايدىغان بىرمۇ ئادەم چىقمىدى. قارىسا كىشىنى ئۈركىتىدىغان “ئالپس تاغلىرىدىكى ئۇنىڭ قورغىنى” ئەسلىدە پۈتۈنلەي خىيالدىن باشقا نەرسە ئەمەس ئىكەندۇق. بۇرۇن بىزگە 20-ئەسىرنىڭ ئەڭ قۇدرەتلىك، ئەڭ ۋەھىمىلىك بولۇپ بىلىنگەن سىياسىي قۇۋۋەتمۇ بىر كېچىدىلا پۈتۈنلەي توزۇپ يوقاپ كەتكەن ئىدى. ناپولىئون ئۆلگەندىن تارتىپ، ھېچ بىر يىتەكچى ئۆلگىنىدىن كېيىن ئۇنىڭ سىياسىي كۈچىدەك بۇنچە پاك-پاكىزە تازىلانغان ئەمەس.
گېرمانىيەنىڭ بۇ داھىسى ئۆلگەن بولسىمۇ يەنىلا كىشىلەر ئارىسىدا تىنماي تالاش-تارتىشلارغا سەۋەب بولىدىغان سىھىرلىك بىرسى بولۇپ داۋام قىلماقتا. گەرچە ھىتلېرنىڭ جەسىدى ئاللىمۇ قاچان كۆيدۈرۈلۈپ توزۇپ يوقالغان بولسىمۇ، بۇ ئاكوپ ئىچىدە ھەر تۈرلۈك گەپلەر تارقىلىدۇ: “ھىتلېر ياشلار ئىتتىپاقى” نىڭ رەھبىرىدىن بىرى بولغان ئاكسمان، بىر قىسىم جەسەت كۈلىنى كۈپتىن بىرىگە ئېلىپ يوليورۇققا ئاساسەن بېرلىن شەھەر سىرتىدا بىر يەرگە يەرلىككە قويۇپتىدەك دېگەندەك گەپلەر تارقىلىپ يۈرمەكتە ئىدى. بەزى نېمىسلار ھىتلېرنىڭ ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋالغانلىقى ھەققىدىكى خەۋەرلەرگە پەقەتلا ئىشەنمەيدۇ ۋە ئىشىنىشنىمۇ رەت قىلىدۇ. ئالايلۇق، فېگېلەيىننىڭ ئاتا-ئانىسى ئامېرىكىلىق بىر قارشى ئىستىخپاراتچىغا، ئوغلۇم بىرسىدىن بىر پارچە خەت ئىۋەرتىپ “ھىتلېر ھازىر ئارگېنتىنادا، ھەممە ئىشلار كۆڭۈلدىكىدەك كېتىۋاتىدۇ” دەپ يازغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ستالىنمۇ بۇ خەۋەرگە بەك ئىشىنىپ كېتەلمىگەنلەردىن بىرى ئىدى. ئۇ خاررىي خوپكىنسقا، مېنىڭچە ھىتلېرنىڭ ئۆلگەنلىكى “گۇمانلىق”، ئۇ چوقۇم قېچىپ كەتتى، ئۇ چوقۇم بورمان بىلەن بىرلىكتە بىر يەرلەردە ئىسمىنى ئۆزگەرتىپ يوشۇرۇنۇپ يۈرگەن بولىشى مۇمكىن دەپ ئېيتقان ئىدى. تا 1968-يىلىغا كەلگىچە سوۋېتلەر ئىتتىپاقىنىڭ تارىخى ئەنە شۇنداق يېزىلدى. 1968-يىلى، سوۋېتلەر ئىتتىپاقىنىڭ ئاخبارات مۇخپىرى بولغان لېف بېزىيمېنىسكى دېگەن بىرسى بىر پارچە كىتاپ نەشرى قىلدۇرىدۇ. بۇ كىتابتا، ئۇرۇسلار 1945-يىلى 4-ماي كۈنى ھاۋا مۇداپىيە ئىستىھكامىنىڭ سىرتىدا ئادولف ھىتلېر بىلەن ئېۋا ھىتلېرنىڭ جەسىدىنى تاپقانلىقىنى ئاشىكارىلايدۇ. بېزىيمېنسكى يەنە سوۋېت قىزىل ئارمىيىسىنىڭ ئەدىلىيە قانۇن كومۇتىتىنىڭ جەسەت تەكشۈرۈش دوكلاتىنى ئىسپات قىلىپ كىتابىغا كىرگۈزگەن. بۇ دوكلاتتا، ھىتلېرنىڭ ئاغزىدا ئەينەك زەھەر كاپسولنىڭ پارچىلىرى تېپىلغانلىقىنى، ئەمما بېشىدا ئوق ئىزى يوقلىقىنى ئېيتىدۇ. يەنى، سوۋېتلىكلەر مۇجىمەل بىر شەكىلدە ھىتلېر خۇددى بىر قورقۇنچاقتەك ئۆلگەنلىكىگە كىشىلەرنى ئىشەندۈرمەكچى بولغان. بۇ دوكلاتتا يەنە ھىتلېرنىڭ بىر ساقىسى يوقلىقىنىمۇ يازغان. بۇنداق بىر يەكۈننى، ھىتلېرغا بەدەن تەكشۈرۈشى قىلغان 3 نەپەر دوختۇر ئۇنىڭ جىنىسى ئورگانلىرىنىڭ نورىمال ئىكەنلىكىنى ئېيتقان بولىشىغا قارىماي بەزى تارىخ پسىخولوگلىرى توختىماي بۇ گەپتىن پايدىلاندى.893 سوۋېتلەر ئىتتىپاقىدا، ئۇزۇن ۋاقىت ئۆتكەندىن كېيىنلا بۇ مەسىلە ئاشىكارىلانغانلىقى ئۈچۈن كىشىلەردە بۇ ھەقتە بەكلا كۆپ گۇمانلىنىشلارنى پەيدا قىلىدۇ. تەپسىلى يېزىلغان بۇ دوكلات گەرچە 5 نەپەر پاتولوگ بىلەن قانۇن دوختۇرلىرى تەرىپىدىن ئىمزالىنىپ ماقۇللانغان بولسىمۇ، بۇ دوكلات بەرىبىر ھىتلېرنىڭ جەسىدى دەپ تارتىلغان رەسىمگە قاراپلا چىقىرىلغان خۇلاسە ئىدى. بېزىيمېنسكىنىڭ ئۆزىمۇ، جەسەت “پۈتۈنلەي كۆيۈپ بولغانلىقىنى، كۈلىمۇ ھاۋاغا چېچىۋېتىلگەنلىكىنى” ئېتراپ قىلغان.
بۇنىڭدىن گۇمانلانغۇچىلار شۇنى پەقەتلا بىلەلمىدى: ھىتلېرنىڭ جەسىدى تېپىلغانلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ ستالىن 1945-يىلى ھىتلېرنىڭ قېچىپ كەتكەنلىكى توغرىلىق يەنە نېمە ئۈچۈن يالغان گەپ تارقىتىپ يۈرگىدەك؟ بۇنىڭغا قارىتا بېزىيمېنسكى مۇنداق جاۋاب بېرىدۇ: ئۇلار پەقەتلا قايىل بولمىغان. بېزىيمېنسكى مۇنداق دەيدۇ: “ئالدى بىلەن، ھۆكۈمەت دائىرىلىرى جەسەت تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى ئېلان قىلماسلىق توغرىلىق قارار قوبۇل قىلغان بولۇپ، بۇ تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى ۋاقتى كەلگەندە، يەنى بىرەرسى ئوتتۇرغا چىقىپ ‘فۈھرېر سىرلىق بىر شەكىلدە قۇتۇلۇپ قالغان’ دېگەن يالغان گەپلەر ئوتتۇرغا چىققان ۋاقتىدا يەنە پايدىلانماقچى بولغان. يەنە بىر سەۋەپ، خاتا خۇلاسە چىقىرىلىشتىن ساقلىنىش ياكى مەخسۇس كىشىلەرنى ئالداش ئېھتىمالىدىن ساقلىنىش مەقسىتىدە داۋاملىق تەكشۈرۈلىدىغانلىقنى باھانە قىلغان بولىشى مۇمكىن.” ئۇنىڭ بۇ باھانىسىنىڭ ھەر ئىككىسىلا جەسەتنىڭ قانداق يوق قىلىنغانلىقىنى چۈشەندۈرۈش تۇرماق، تەكشۈرۈش نەتىجىسىنىڭ نېمىشقا 23 يىل ئۆتكەندە ئاندىن ئېلان قىلغانلىقىنى زادىلا چۈشەندۈرۈپ بېرەلمەيتتى. جەسەتتىن ئېلىنغان قادالغان چىشىنىڭ رەسىمى ئىزچىل تۈردە ئارخپلاردا ساقلانغان بولۇپ، بۇ ئارخىپلارنى تەكشۈرۈپ كۆرۈشكە بولاتتى. 1972-يىلى، كالىفورنىيە ئۇنىۋېرسىتېتى لوس-ئانگلىس شۆبىسىنىڭ چىش بۆلۈمى قانۇن دوختۇرلۇقتا مۇتەخەسسىس بولغان دوكتور رېيدار سوگناس، بۇ چىشلار 1943-يىلى رېنتىگېن نۇرى بىلەن ھىتلېرنىڭ باش قىسىم ئىسكىلېتىنىڭ رەسىمىنى تارتقان ۋاقتىدىكى رەسىمدىكى چىشلارغا پۈتۈنلەي ئوخشايدىغانلىقىنى پەرق قىلغان. ئېدىنبۇرگتا چاقىرىلغان 6-نۆۋەتلىك خەلقارالىق قانۇنشۇناسلىق قۇرۇلتىيىدا دوختۇر سوگناس سۆزگە چىقىپ، بۇ پولاتتەك پاكىت شۇنى كۆرسەتمەكتىكى، ھىتلېرنىڭ ئۆلگەنلىكىدىن قىلچە گۇمان يوق. سوۋېتلىكلەرنىڭ جەسەت تەكشۈرۈش خۇلاسىسى ھەقىقەتەنمۇ ھىتلېرگە ئائىت جەسەتتىن چىقىرىلغان خۇلاسە دەيدۇ. ئۇنداقتا ھىتلېرنىڭ ئۆزىنى ئېتىپ ئۆلتۈرىۋالغانلىقىنىڭ دەلىلى نەگە كەتتى؟ ئوق ئىزى يوقلىقىنى ئىسپاتلاپ بېرىدىغان باش سۈڭىكىمۇ يوق قىلىنغان. شۇنىڭدەك يەنە ھىتلېرنىڭ كالپۇكلىرىنىڭ ئاممونىي سىيانىد ئىچكەنلىكى سەۋەبىدىن كۆكۈرۈپ كېتىشىنى مۇداپىيە ئاكوپى ئىچىدىكىلەردىن ھېچ كىم كۆرمىگەن. شۇنىڭدەك يەردە پەقەت بىرلا قۇرۇق زەھەر كاپسولى تېپىلغانلىقىمۇ راست ئىدى.
ئەمما گيۆبېلسنىڭ ئۆلگەنلىكى ئۇنچىۋالا سىھىرلىكلەشتۈرۈلمىدى. 1-ماي كۈنى، سوۋېتلەر ئىتتىپاقى بىلەن سۇلھىي قىلىش ئۇرۇنۇشى مۇۋەپپەقىيەتلىك بولمىغاندىن كېيىن، گيۆبېلس ئاديۇتانتى گۈنتەر شۋاگېرمانغا “ھەممە ئىش تۈگەشتى” دېگەن. ئاندىن ئۇ ھىتلېرنىڭ كۈمۈش رامكىلىق بىر رەسىمىنى شۋاگېرمانغا تۇتقۇزۇپ ئۇنىڭ بىلەن ۋىدالاشقان. گيۆبېلس خانىمى 6 بالىسىنى ئۇيغاتقان: “بالىلىرىم، قورقماڭلار، دوختۇر سىلەرگە خۇددى ئەسكەرلەر بىلەن بالىلارغا سالىدىغان ئوكۇلغا ئوخشاش سىلەرگىمۇ ئوكۇل قىلىدۇ” دېگەن ۋە كۇنز ئىسىملىك بىر دوختۇر ھەر بىر بالىغا بىردىن مورفىن ئوكۇلى سېلىپ ئۇلارنى ئېغىر ئۇيقىغا پاتتۇرغاندىن كېيىن، گيۆبېلس خانىمى ئۆز قولى بىلەن ھەر بىر بالىسىنىڭ ئاغزىغا بىر تالدىن كالىي سىياند قاچىلانغان ئەينەك كاپسۇل سېلىپ ئەزگەن.
مۇداپىيە ئاكوپىدىكى قالغان كىشىلەر، بۇ يەردىن قېچىپ چىقىشنىڭ ئاخىرقى يوليورۇقىنى ئاڭلايدۇ. ئۇلار 6 گۇرۇپپىغا بۆلۈنۈپ ھەرىكەت قىلىشى ئۈچۈن ئايرىلىدۇ. ئاخشىمى سائەت 9 دا، ئۇلاردىن بىرىنچى گۇرۇپپا ئەڭ يېقىندىكى مېترو (يەرئاستى تۆمۈر يولى) نىڭ كىرىش ئېغىزىغا كىرىپ ئۇ يەردىن تۆمۈريول بويلاپ فرېيدېرىخ كوچىسىدىكى بىكەتكىچە پىيادە ماڭىدىغان، ئاندىن مېترودىن چىقىپ سپرېي دەرياسىدىن ئۆتۈپ غەرىپكە ياكى غەربىي شىمالغا قاراپ غەرب ئىتتىپاقداشلار ئارمىيىسىنى تاپقىچە ياكى دۆنتز بىلەن ئۇچراشقىچە ماڭىدىغان بولغان. قالغان بەش گۇرۇپپىنىڭ قېچىش يوللىرى ئوخشاش ئىدى. ئەمما ئۇلار مۇددەتكە بۆلۈنۈپ يولغا چىقىدىغان بولغان. ئۇلاردىن بىر قىسمى ئەسىرگە چۈشكەن بولۇپ، بەكلا ئاز قىسمى ئۆلگەن. بۇ قېچىش ھەقىقەتەنمۇ مۇجىزەۋى قېچىش ئىدى.
كېمپكا، ئاخشىمى سائەت 8 دىن 45 مىنۇت ئۆتكەندە گيوبېلىسنىڭ يېرىگە ئۇلار بىلەن ۋىدالاشقىلى كىرگىنىدە بالىلارنىڭ ھەممىسىلا ئۆلۈپ بولغانلىقىنى كۆرگەن.894 گيۆبېلس خانىمى ئۇنىڭدىن ئوغلى خارالدقا سالىمىنى يەتكۈزۈپ قويىشىنى، ئاندىن ئوغلىغا ئائىلىسىدىكەلەرنىڭ قانداق ئۆلگەنلىكىنى بىلدۈرۈپ قويۇشىنى تەلەپ قىلغان. ئاندىن گيۆبېلس ئەر-خوتۇن ئىككىسى قولتۇقلاشقىنىچە ئىشىكتىن چىقىدۇ. گيۆبېلس بەكلا تەبىئىي بولۇپ، ناۋماننىڭ ساداقەتلىكى بىلەن ئۇنىڭ چۈشىنەلىگىنىگە رەخمىتىنى بىلدۈرىدۇ؛ ماگدا ئۇنىڭغا پەقەت بىر قولىنىلا سۇنىدۇ. ناۋمان ئۇنىڭ قولىنى سۈيۈپ قويىدۇ. گيۆبېلس قىزىقچىلىق قىلغان ھالدا “دوستلىرىمىزنى كۆتۈرۈپ ئاۋارە بولۇپ يۈرمىسۇن دەپ گۈللۈككە ئۆزىمىز مېڭىپ بارىدىغان بولدۇق” دەيدۇ. ناۋمان ئۇلار بىلەن قول ئېلىشىپ ۋىدالاشقاندىن كېيىن، گيۆبېلس ئايالىنى يىتىلىگىنىچە بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي تار پەلەمپەيدىن كۆتۈرۈلۈپ چىقىش ئېغىزىغا قاراپ يولىنى داۋام قىلىدۇ. ئۇنىڭ چىرايى تاتىرىپ كەتكەن ئىدى. كەينىدىنلا بىر پاي ئوق ئاۋازى، ئۇلاپلا يەنە بىر پاي ئوق ئاۋازى كېلىدۇ. شۋاگېرمان بىلەن گيۆبېلس ئەر-خوتۇن ئىككىسىنىڭ شوپۇرى بىرلىكتە ئالدىراش پەلەمپەيدىن يوقۇرى چىقىدۇ. ئۇلار گيۆبېلس ئەر-خوتۇن ئىككىسىنىڭ يەردە ياتقانلىقىنى كۆرىدۇ. بىر ئېس-ئېس مۇھاپىزەتچىسى كۆزلىرى چەكچەيگىنىچە ئۇلارغا قاراپ تۇراتتى — بۇ ئەسكەر ئۇلارغا ئوق چىقارغان ئىكەن. ئۇ كەينىدىن كەلگەن ئىككەيلەن بىلەن بىرلىكتە جەسەت ئۈستىگە 4 بوتۇلكا بېنزىن چېچىپ ئوت يېقىۋېتىدۇ. ئۇلار، جەسەت كۈللىرىنىڭ ئىزىنى قالدۇرماي يوق قىلىۋېتىش بۇيرۇقىغا قارىماي، جەسەتلەرنىڭ كۆيۈشىنى كۈتمەستىنلا مۇداپىيە ئاكوپىغا قايتىپ كىرىدۇ.  ئۇلار قالغان بىر شىشە بېنزىننى زالىغا چېچىپ ئوت ياقىدۇ.
مارتىن بورماننىڭ تەغدىرى غوجايىنىغا قارىغاندا بەكىرەك تالاش تارتىش قوزغايدۇ. كىشىلەر ئومۇمەن ئالغاندا بورمان بېرلىندىن قېچىش يولىدا ئوق تىگىپ ئۆلدى دەپ قاراشسىمۇ، كېيىن يوق قىلىۋېتىلگەن ئەنگىليە ۋە ئا ق ش ئىككى دۆلەت مەخپى ئاخبارات ماتېرىيالىدا كۆرسىتىلىشىچە ئۇنىڭ ئىتالىيەنىڭ بولزانو دېگەن يېرىگە قېچىپ كەتكەن بولىشى ئېھتىمالى بارلىقىنى؛ ئۇنىڭ ئايالى يېنىغا 9 بالىنى ئېلىپ بېرتىشگادېندىن قېچىپ چىقىۋالغاندىن كېيىن شۇ يەردە كۈتۈپ تۇرغان. شۇندىن كېيىنكى 27 يىل جەريانىدا، گېزىت خەۋەرلىرىدە بورماننىڭ ئوتتۇرلۇقتا كۆرۈنگەنلىكى ھەققىدە پات-پاتلا خەۋەرلەر بېسىلىپ تۇرىدۇ. بولۇپمۇ ئارگېنتىنادا كۆرۈلگەنلىكى ھەققىدە خەۋەرلەر يېيىلىدۇ. 1972-يىلىنىڭ يىل ئاخىرلىرىدا، ئامېرىكىلىق يازغۇچى لادىسلاس فاراگو، قولىدا بورماننىڭ ھازىرغىچە ھايات ئىكەنلىكىنى دەلىللەيدىغان ئىشەنچىلىك پاكىتلار بارلىقىنى، ئۇنىڭ ھازىر لاتىن ئامېرىكىسىدا تۇرىۋاتقانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. بۇ خەۋەر بىر مەزگىل داغ-دۇغا پەيدا قىلىۋېتىدۇ. بىر قانچە كۈن ئۆتكەندىن كېيىن، يەنە بىر قېتىملىق داغ-دۇغا پەيدا بولىدۇ: گېرمانىيە دائىرىلىرى، ئۇلار فۈھرېرنىڭ يەرئاستى ئىستىھكامىنىڭ يېقىنىدا بورماننىڭ جەسىدىنى تاپقانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. ئىلگىرى ھىتلېرنىڭ جەسىدى ئۈستىدە تەكشۈرۈش ئېلىپ بارغان دوختۇر سوگناس، چىشلىرىنى سېلىشتۇرۇپ ئىسپاتلاش ئۈچۈن باش سۈڭىكىنى تەكشۈرۈپ كۆرۈش تەلىۋىدە بولغان. دەسلىۋىدە، ئۇنىڭ بۇ تەلىبى تەستىقلانمىغانلىقى ئۈچۈن، كىشىلەر بۇ جەسەتنى يالغان جەسەت بولىشى مۇمكىن دەپ گۇمانلىنىشقان. كېيىن، يەنى 1973-يىلى كۈزدە، سوگناس مىڭ تەستە تەكشۈرۈش تەستىقىغا ئېرىشكەن. جەسەت ئېچىلىپ 3 ئايدىن كېيىن باش سۈڭىكىدىكى چىشلار بىلەن پىشانە سۈڭىكى تەكشۈرۈلگەن. دوختۇر سوگناس كالىفورنىيە ئۇنىۋېرسىتېتى لوس-ئانگلىس شۆبىسىگە قايتىپ كېلىپ قانۇن دوختۇرلۇق ئانالىز دوكلاتىنى تەييارلايدۇ. 1974-يىلى، ئۇ لوندوندا چاقىرىلغان “خەلقارالىق چىش دوختۇرلىرى بىرلەشمىسى دۇنيا قۇرۇلتىيى” غا تەييارلىغان ماتېرىياللىرىنى سۇنىدۇ. ئۇ دوكلاتىدا، بۇ باش سۈڭىكى ھەقىقەتەنمۇ بورمانغا تەۋە سۈڭەك دەپ خۇلاسە چىقارغان. شۇنداق قىلىپ، ھىتلېرنىڭ ئەڭ سادىق مالىيىنىڭ سىرىمۇ ئاخىرقى ھېساپتا ئاشكارىلانغان بولدى.

2
ئاخىرقى كۈنلەرگە كەلگىچىلا ھېينىرىخ ھىملېر ئىزچىل تۈردە ئىتتىپاقداش دۆلەتلەرنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشىنى كۈتۈپ كەلگەن بولسىمۇ، يەنىلا بىرەر خاتالىق كۆرۈلمەسلىكى ئۈچۈن ئالاھىدە ھۇشىيار ھەرىكەت قىلىپ يۈرىدۇ. ھىتلېر ئۆلگەندىن كېيىن شىمالغا قېچىپ كېتىپ، ئۇ يەردە فۈھرېردىن ئۆزىنى گېرمانىيە يېڭى ھاكىمىيىتىنىڭ ئىككىنچى نومۇرلۇق ئادىمى قىلىپ تەيىنلىنىشىنى تەلەپ قىلغان بولسىمۇ دۆنىتز “بۇ مۇمكىن ئەمەس، مېنىڭ ساڭا بەرگىدەك بىرەر ئىشىم يوق” دەيدۇ.895 ئۈمىدسىز ھالغا چۈشۈپ قالغان ھىملېر، شۋېرىن ۋون كروسىگىكتىن مەسلىھەت سوراشقا مەجبۇر بولىدۇ: “ئېيتىڭا، سىزچە مەن زادى قانداق بىرى بولىشىم كېرەك؟” دەپ سورايدۇ بۇ يېڭى تاشقى ئىشلار مىنىستىرىدىن. “سىزنىڭ بىلەن باشقا ھەر قانداق بىرسىنىڭ ئاقىۋىتىنىڭ قانداق بولىشى مېنى پەقەتلا قىزىقتۇرمايدۇ. — دەپ جاۋاب بېرىدۇ بۇ مىنىستىر ئاچچىق بىلەن، — مېنى قىزىقتۇرىدىغىنى كىشىلەرنىڭ تەغدىرى ئەمەس بەلكى بىزنىڭ تەغدىرىمىزنىڭ قانداق بولىدىغانلىقى.” كروسگىك ئۇنىڭغا ئىككىلا يول قالغانلىقىنى ئېيتىدۇ: يا ئۆلىۋېلىش يا بولمىسا ئىسمىنى ئۆزگەرتىپ يۈشۇرۇنۇپ يۈرۈش. “ئەگەر مەن سىزنىڭ ئورنىڭىزدا بولسام، ماشىنامنى ھەيدەپ ئۇدۇل مونتگومېرىينىڭ ئالدىغا باراتتىم-دە، ‘مانا مەن ئېس-ئېسلار باشلىقى ھىملېر بولىمەن، مەن قول ئاستىمدىكىلەرنىڭ بارلىق ئىشلىرىنىڭ مەسئۇلىيىتىنى يالغۇز ئۆز ئۈستۈمگە ئېلىشقا تەييارمەن’ دېگەن بولاتتىم” دەيدۇ.
شۇ ئاخشىمى، ھىملېر يېقىن كىشىلىرىگە قىسقىچىلا قىلىپ، يېڭى بىر ۋەزىپىنى ئورۇندىشىمىز كېرەك، بۇ ئىش ئۈچۈن پەقەت بىر قانچىمىز ئاتلىنىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ دەيدۇ. ئۇ بۇرۇتىنى چۈشۈرۈپ تاشلاپ، كۆزىنىڭ بىرسىنى بىر پارچە لاتا بىلان تېڭىۋالىدۇ. ئىسمىنىمۇ ئۆزگەرتىدۇ. ئۇنىڭ بىلەن بىرگە 9 نەپەر كىشى يولغا چىققان بولۇپ، بۇ كىشىلەر ئارىسىدا ئۇنىڭ قۇراللىق ئېس-ئېس باش ئاديۇتانتى ۋېرنېر گروتمانمۇ بولىشى كېرەك ئىدى. ئەمما ۋېرنېر يوشۇرۇنىۋالغان ئىدى. ۋېرنېر گروتمان غوجايىنىنىڭ يېنىغا بىر كاپسول ئاممونىي سىيانىد سېلىپ يۈرگەنلىكى ۋە زۆرۈر تېپىلغاندا ئۇنى ئىچىۋېلىشنى پىلانلاپ يۈرگەنلىكىدىن خەۋەر تاپىدۇ. شۇڭا ئۇ ھىملېرنى ماڭغىدەك يول قالمىغان كۈنلەردە بۇ زەھەرنى ئىچىپ ئۆلىۋېلىپ مەسئولىيەتتىن قېچىشنى پىلانلاپ يۈرگەنلىكىنى، يەنە كېلىپ قول ئاستىدىكى باشقا مەسئۇل كىشىلەرنىڭ بۇنداق بىر يولنى تاللىۋېلىشىغا رۇخسەت قىلمىغانلىقىنى ئېيتىپ ئۇنى ئەيىپلەيدۇ. ۋېرنېر، ئىمپىرىيە ئەمەلدارى بولۇش سۈپىتىڭىز بىلەن، ھىملېر ئەپەندى، سىزنىڭ ۋەزىپىڭىز قول ئاستىڭىزدىكى ئوفىتسېر-جەڭچىلەرنىڭ قىلغان ئىشلىرىنىڭ مەسئولىيىتىنى ئۆز ئۈستىڭىزگە ئېلىشلا بولۇپ قالماي، يەنە قۇراللىق ئېس-ئېس تەشكىلاتىنىڭ، ئېس-ئېس ئامانلىق ساقلاش ئەترىتىنىڭ، ۋە شۇنىڭدەك يىغىۋېلىش لاگىرلىرى مۇھاپىزەتچىلەر قىسىملىرىنىڭ پۈتۈنلەي ئوخشىمايدىغان ئايرىم-ئايرىم تەشكىلاتلار ئىكەنلىكىنى ئوچۇق ئېلان قىلىشىڭىز كېرەك دەيدۇ. بۇ گەپلەردىن ھىملېر ئىككىلىنىپ تۇرۇپ كېتىدۇ: “مەن زەھەر يىگەندىن كېيىن ياش ئوفىتسېر بولغان سىلەر گېرمانىيەدە يۈز بەرگەن ئىشلارنى، يەنى مېنىڭ نېمە ئىشلارنى قىلغانلىقىمنى، قايسىلىرىنى مەن قىلغان ئىشلار ئەمەسلىكى قاتارلىقلارنى دۇنياغا بىلدۈرۈشىڭلار مۇمكىن” دەيدۇ. شۇنىڭدىن ئىككى ھەپتە ئۆتمەي ھىملېر ئەنگلىيە قوشۇنلىرىغا ئەسىرگە چۈشىدۇ. بىر دوختۇر ئۇنىڭغا ئادەتتىكىچە بەدەن تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىپ، ئاغزىدا بىر نەرسە بارلىقىنى پەرق قىلىدۇ. ئۇ دەرھال قولىنى تىقىپ ئۇ نەرسىنى چىقىرىۋالماقچى بولىۋاتقىنىدا ھىملېر كاپسولنى چايناپ ئىزىپ يۇتىۋالىدۇ-دە، شۇ ھامات جېنى چىقىدۇ. بۇنىڭدەك ئۆلىۋېلىش ۋەقەلىرى شۇندىن كېيىنمۇ پات-پاتلا يۈز بېرىپ تۇرىدۇ. شۇنداقتىمۇ بۇنداقلارنىڭ سانىنى پەرەز قىىنغان ساندىن بەكلا ئاز دېيىشكە بولاتتى. بولۇپمۇ ھۆكۈمەت ئەمەلدارلىرى ئارىسىدا ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋالىدىغانلار يوق دېيەرلىك بولۇپ، پەقەت روبېرت لېي دېگەن بىرسىلا نيۇرېمبېرگ سوتىدا سوتلىنىشنى كۈتۈپ يۈرگەن مەزگىلدە ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋالغان.
نيۇبېرگ سوتىدا ئەڭ جاھىل ئۇنسۇر يەنىلا شۇ گيۆرىڭ ئىدى. ئۇ تۈرمىگە ئېلىپ كېلىنگىنىدە يېنىغا بەكلا كۆپ پارادوسىن تابلىتىنى ئېلىپ كىرگەن بولۇپ، ھەر كۈنى 40 دانە ئىچىپ تۇراتتى. ئەمما ئۇ سوتقا چىقىپ شاھىتلىققا تارتىلغىنىدا بۇنداق خۇمار دورىسى ئىچىش ئادىتىنى پۈتۈنلەي تاشلايدۇ. ئېغىرلىقىمۇ يۈزدە قىرىق يەڭگىللەپ، ئارانلا 153 قاداققا چۈشۈپ قالىدۇ (بىر ياۋروپا قادىقى تەخمىنەن يېرىم كىلوگرامغا تەڭ — ئۇ. ت). گيۆرىڭ سوت جەريانىدا ئاساسەن يالغۇز بېشىغا فۈھرېرىنى ئاقلاپ چىقىدۇ. ئۇنىڭ باشقا ئەيىپلەنگۈچىلەردىن تۈپكى پەرقى، گيۆرىڭ مەسئۇلىيەتنى ھەرگىزمۇ باشقىلار ئۈستىگە ئارتىپ قويمايتتى ياكى بولمىسا ھىتلېرنىڭ قىلغان ئىشى دەپ ئۆزىنى ئاقلاشقا ئۇرۇنمايتتى. ئۇ تۈرمىدىكى مەھبۇسلارغا يېتەكچىلىك قىلىپ ھەممە ئىشتا ئۇلارغا بۇيرۇق بېرەتتى، ھەممىنىڭ بىرلا ئۇسۇلدىن پايدىلىنىپ ھەرىكەت قىلىپ ئۆزىنى ئاقلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ كامىرىغا قايتقىنىدا قىزغىنلىق بىلەن قوللىرىنى ئۇگىلىغىنىچە مەن ئەسلى ئەڭ ياخشى تېرنېر بولاتتىمكەن دەپ ماختىناتتى. ئۇ ئۆزىنى ماختىغان ھالدا قارىلىغۇچىلار بىلەن مەيداندىكىلەر بىلەن قاتتىق مۇنازىرىلىشىپ كېتەتتى. ئەگەر بىرەر قارىلانغۇچى ئۇنىڭغا قارشى چىققىدەك ياكى بويۇن ئەگكىدەكلا بولىدىكەن، بۇنداق ئۈمىدسىزلىك ئەھۋاللاردا گيۆرىڭ دەرھال ئاتاكىغا ئۆتۈپ ئۇنداقلارغا تەھدىد قىلىپ تىللىغىنىچە ئېغىز ئاچالماس قىلىۋىتەتتى. “نېمىسلارنىڭ دۈشمەنگە روھىنى سېتىۋېتىشىنى كۆرسەملا ئۇنداقلاردىن يىرگىنىپ كېتىمەن!” دەيدۇ بىر قېتىملىق چۈشلۈك تاماق ئۈستىدە، ئۇ بۇ گەپلەرنى قىلىۋېتىپ غەزەپتىن ئۈستەلنى مۇشلاپ ۋارقىراپ كېتىدۇ: “ئاناڭنى … مەن ھەممەيلەندىن جاسارەت بىلەن ئۆزىمىزنى ئاقلاش سۆزىنى مۇنداق ئىككى ئېغىز سۆزگە يىغىنچاقلىشىنى تەلەپ قىلىمەن: ‘سۇڭۇمنى يالا!’“896
22 نەپەر ئاساسلىق قارىلانغۇچىلاردىن پەقەت 3 نەپىرىگىلا (شاچىت، پاپېن ۋە فرىتزىش ئۈچىسىگىلا) گۇناھسىز دەپ ھۆكۈم چىقىرىلىپ، 8 نەپىرىگە ئۇزۇن يىللىق قاماق جازاسى ھۆكۈم چىقىرىلىدۇ؛ قالغانلارنىڭ ھەممىسىلا ئۆلۈم جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنىدۇ. 1946-يىلى 15-يانىۋار ئاخشىمى سائەت 10 دىن 45 مىنۇت ئۆتكەندە، گيۆرىڭ ئۇستىلىق بىلەن بىر كاپسول ئاممۇنىي سىياندنى قولغا كىرگۈزۈپ ئىچىپ ئۆلىۋېلىپ جاللاتنىڭ قولىدىن قۇتۇلۇپ قالىدۇ. ئىككى سائەتتىن كېيىن ئۆلۈم جازاسىنى ئىجرا قىلىش ئىشى باشلىنىدۇ. بىرىنچى بولۇپ دار ئاستىغا چىقىدىغان 13 باسماقلىق پەلەمپەيگە قاراپ يۈرگىنى رىبېنتروپ ئىدى. “تەڭرى گېرمانىيەنى ساقلىغاي! — دەپ ۋارقىرايدۇ رىبېنتروپ دار ئاستىدا، — مېنىڭ ئۈمىدىم گېرمانىيىنىڭ پارچىلانماي بىر پۈتۈن ھالىدا قېلىشى، بۇ ھەقتە غەرپ ۋە شەرقلىقلەرنىڭ ئۆزئارا چۈشىنىش ھاسىل قىلىشىنى ئۈمىد قىلىمەن” دەيدۇ. ئۇ، پەقەت نيۇرېنبېرگدىلا نۇرغۇنلىغان مۇنازىرە تەلەپ قىلىنمايدىغان پاكىتلارنى كۆرگىنىدىن كېيىنلا ئاندىن مىڭلىغان، تۈمەنلىگەن يەھۇدىينىڭ ئۆلتۈرۈلگەنلىكىگە ئىشەنگەنلىكىنى، ھىتلېر ئۇنىڭغا قايتا-قايتا بىز يەھۇدىيلار مەسىلىسىنى چېگرىدىن قوغلاپ چىقىرىش ئۇسۇلى بىلەن ھەل قىلىمىز دەپ ئېيتقانلىقىغا ئىشەنگەنلىكىنى دەپ كېلىپ، “مەن ئىشنىڭ بۇ دەرىجىگىچە تەرەققىي قىلىپ بارىدىغانلىقىنى ئۇخلاپ چۈشۈمگىمۇ كەلتۈرمىگەن ئىكەنمەن!” دەيدۇ ئا ق ش پسىخولوگى گ. م. گىلبېرتقا.
ئىككىنچى بولۇپ دار ئاستىغا ماڭغىنى كېيتېل ئىدى. بىر قانچە مىنۇت ئاۋال پوپ ئۇنىڭغا ئەڭ ئاخىرقى دۇئاسىنى ئوقىۋاتقىنىدا ئۇ چىدىيالماي يىغلاپ تاشلىغان ئىدى. مانا ئەندى، ئۇ جاسارىتىنى تىكلىگەن بولۇپ، “مەن ھەممىگە قادىر تەڭرىمنىڭ گېرمانىيە خەلقىنى ئەپۇ قىلىشىنى تىلەيمەن. ھەممە گېرمانىيە ئۈچۈن! رەخمەت سىلەرگە! — دەيدۇ. ئۇ بۇرۇلۇپ بايىقى ئامېرىكىلىق پوپقا، — مەن سىزگە ۋە سىزنى بۇ يەرگە يوللىغان خەلققە چىن قەلبىمدىن رەخمەت ئېيتىمەن” دەيدۇ. بۇ چاغدا، جاللاتلىققا تاللانغان سېرژانت جون ۋودس ۋەزىپىسىنى ئورۇنداش ئۈچۈن تاقەتسىزلىنىپ تۇراتتى. شۇڭا ئۇ ئاغامچىنى كېيتېلنىڭ بوينىغا ئۆتكۈزۈپ بېشىنى قارا لاتا بىلەن پۈركەيدۇ. ئەڭ ئاخىرقى پەيتتە بۇ قۇرۇقلۇق ئارمىيە مارشالى “گېرمانىيە تەڭداشسىز!” دەپ توۋلايدۇ. سوت جەريانىدا كېيتېل يالغۇز قالغىنىدا گىلبېرتقا ئۆزىنىڭ ھىتلېر تەرىپىدىن سېتىۋېتىلگەنلىكىنى ئېيتىپ كېلىپ، “ئەگەر ئۇ پۈتۈن يالغانچىلىقلارنى ئىشقا سېلىپ بىزنى ئالداپ يۈرمىگەن بولسا ئىدى، بىزنى ئاخماق قىلىپ يۈرمىگەن بولسا ئىدى، بىزمۇ بۇنداق خامخىياللار ئىچىدە ئۇرۇش قىلمىغان بولاتتۇق!” دېگەن.

3
قاتتىق داۋالغۇچلار ئىچىدە ئۆتكەن ئاخىرقى كۈنىدە، بەكلا كۆپ ھىتلېرغا سادىق كىشىلەر ئۆلۈمدىن قۇتۇلۇپ قالىدۇ: 4 نەپەر كاتىپبى؛ ئىككى نەپەر ئەڭ مەغرۇرغ ئارخىتىكتور بولغان سپېر بىلەن گېيسلېر؛ ليۇتچىكى باۋۇر؛ شوپۇرى كېمپكا؛ خىزمەتچىسى لىنگ؛ ئوغۇرلۇقچە دەستىخاندا يۇشۇرۇنۇقچە سۆزلىرىنى خاتىرلەپ كەلگەن ھېيىم بىلەن كويپېن ئىككىسى؛ ئايالىنىڭ يېقىن دوستى شنېيدېر خانىم؛ ئۇنىڭ غۇرۇرلىنىدىغان جەڭچىسى سكورزېنىي بىلەن رۇدېل؛ ئۇنىڭ ئەڭ ھۆرمەت قىلىدىغان ئايال تۇنۇشلىرىدىن لېنى رېيفېنستاھل، گېردىي تروست ۋە ھېلېنا خانفستانگل قاتارلىق ئۈچ نەپەر ئايال قاتارلىقلار ئۆلۈمدىن قۇتۇلىدۇ.
ئۇنىڭ يەنە نۇرغۇن ئاديۇتانتى بىلەن بىر مۇنچە ئوفىتسېرى جېنىنى ساقلاپ قېلىش بىلەنلا قالماي، يەنە مەردانىلارچە سۆزلەپ ياشاپ كېلىدۇ. بۇنداقلاردىن پۇتكامېر، ئېنگەل، بەلوۋ، ۋۈنش، شۇلز ۋە گۈنشلەرنى كۆرسىتىپ ئۆتۈش مۇمكىن. گۈنش، سوۋېتلەر ئىتتىپاقى بىلەن شەرقى گېرمانىيەدە 12 يىل قاماقتا ياشىغاندىن كېيىن غەربىي گېرمانىيەگە كېلىۋالىدۇ. ئۇ قايتىپ كېلىپ ياشلارنىڭ ساقال قويۇپ ئۇزۇن چاچلىق يۈرىشىنى كۆرۈپ قاتتىق چۈچۈپ كېتىدۇ. “قەدىرلىك دوستۇم، — دەيدۇ شۇلز ئۇنىڭغا، — بىز ئۇرۇشتا يېڭىلگەن ئىدۇق، مانا ئەندى ھەممە نەرسە ئۆزگىرىپ كېتىپتۇ. بۈگۈنكى ياشلار بىز ياشىغان دەۋرنىڭ ياشلىرىغا پەقەتلا ئوخشىمايدىغان بولۇپ ئۆزگىرەپ كېتىپتۇ” دەيدۇ. شۇڭا ئۇ گۈنشنى رىياللىققا قايتۇرۇپ كېلەلىشى ئۈچۈن بېرگخوفقا باشلاپ بارىدۇ. ئۇ يەردىكى بىنا 1945-يىلى 4-مايدىلا ئېس-ئېسچىلار تەرىپىدىن كۆيدۈرۈلۈپ تۈپتۈز قىلىۋېتىلگەن ئىدى.897 قالغان خارابىلىقنىمۇ ئامېرىكىلىقلار تازىلاپ تۈزلىۋەتكەن ئىكەن. ھەممە ئۆزگىرىپ كەتكەن، ھەتتا بۇ بىناغا چىقىدىغان كۆپ پەلەمپەيلىك يارمۇ پەرق قىلغۇسىز بولۇپ ئۆزگىرىپ كەتكەن ئىدى. ئۇ ئىككەيلەن  بۇ مەنزىرىنى كۆرۈپ يۈرگىنىدە شۇلزنىڭ ئايالى ئۇ ئىككىسىنى رەسىمگە تارتىپ قويىدۇ. ئۇلارنىڭ ھەيران بولغان قىياپىتى شۇنداق قىلىپ رەسىمگە تارتىلىپ ساقلىنىپ قالىدۇ. بۇنداق ئىپادىنى سۆز بىلەن تەسۋىرلەش ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس ئىدى. بۇ رەسىم، ئۇلارنىڭ پۈتۈن ۋۇجۇدى بىلەن ئىشىنىپ كەلگەن ئادىمىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئاقىۋىتىنى تولۇق كۆرسىتىپ بېرەتتى. يىگىرمىنچى ئەسىر تارىخىدىكى ئەڭ داڭلىق ئادەم، بەكلا ئاز بىر قىسىم سادىق مورتلىرىدىن باشقا ھېچكىم ئۇنىڭ ئۈچۈن مەيۈسلەنمىگىدەك بولۇپ ئاللىمۇ قاچان يەر يۈزىدىن يوقالغان ئىدى.

قوشۇمچە-1
ئاپتور ھەققىدە
جون تولاند، 1912-يىلى ۋىسكونسىن شىتاتىدا تۇغۇلغان ئامېرىكىلىق داڭلىق يازغۇچى ۋە تارىخشۇناس. تولاند ئەسكەر بولۇپ ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىغا قاتناشقان. ياش ۋاقتلىرىدا ئۇ بىر تارىخچى بولىدىغانلىقىنى زادىلا خىيالىغا كەلتۈرمىگەن بولۇپ، پۈتۈن خىيالى برودۋېي تىياتىر يازغۇچىسى بولۇشلا ئىدى. شۇڭا ئۇ ئۇنىۋېرسىتېتتا تىياتىر ئىجادىيىتى كەسىپىنى ئوقۇيدۇ. ئۇنىۋېرسىتېتنى پۈتتۈرگەندىن كېيىن، چامادانىنى كۆتۈرۈپ پۈتكۈل ئامېرىكىنى كېزىدۇ. 42 ياشقا كىرگىچە تولاند كەسىپى جەھەتتە بەك ئۇتۇقلۇق بىر يازغۇچى ھېسابلانمايتتى، مەمورى خىزمەتلەردىمۇ بەك ئېتىبارغا ئېرىشەلمىگەن، پەقەت ئادەتتىكىلا بىر ئوفىتسېر بولالىغان، ئائىلە تۇرمۇشىمۇ ئوڭۇشلۇق ھېسابلانمىغان بىرى ئىدى. 1954-يىلى يېقىنلىرى ئۇنىىڭغا ھاۋا كېمىسى (ئۇچار بالون كېمە، شار كېمە، دىرىژابل – ئۇ.ت) ھەققىدە بىر كىتاب يېزىپ چىققىش مەسلىھەتىنى بېرىدۇ. ئۇمۇ ھاۋا ئارمىيىسىدە ۋەزىپە ئۆتەش جەريانىدا ئورناتقان مۇناسىۋەتلىرىدىن پايدىلىنىپ ئۇچار كېمە دەۋرىدە بۇ ئىش بىلەن شوغۇللانغان نۇرغۇنلىغان كىشىلەرنى زىيارەت قىلىپ كۆپلىگەن بىرىنچى قول ماتېرىياللارغا ئېرىشىدۇ. نەتىجىدە، ئۇنىڭ «ئاسمان كېمىسى» دېگەن كىتابى، ئۇنى بىراقلا شۆھرەتكە ئېرىشتۈرىدۇ.
بۇ كىتابىنى يېزىشتىن بۇرۇن ئۇ 120 پارچە ھىكايە، 25 پارچە سەھنە ئەسىرى ۋە 5 پارچە رومان يازغان بولۇپ، بۇلاردىن بىر قانچە قىسقا ھېكايىلىرىلا بېسىلىپ، قالغان ئەسەرلىرى ھېچ كىمنى قىزىقتۇرالمىغان ئىدى. ئۇ، شوھرەت تاپتۇرغان ھاۋا كېمىسى ھەققىدىكى كىتابىدىن كېيىن ئۆز قابىلىيىتىنى تونۇپ يېتىدۇ. تولاند، شۇندىن باشلاپ ئۆزىنى تارىخقا بېغىشلايدۇ.
تولاند شۇندىن كېيىن روناق تېپىپ، بۇ يىرىك ئەسىرىدىن باشقا يەنە «پېرل خاربور ۋەقەسى ۋە ئاقىۋىتى»، «ياپونىيە ئىشغالى»، «ياپون ئىمپېرىيىسىنىڭ يىمىرىلىشى»، «ئامېرىكىلىقلار نەزىرىدە كورىيە ئۇرۇشى» دېگەندەك يىرىك ئەسىەرلەرنى يېزىپ چىقىدۇ. بۇ ئەسەرلىرى ئىچىدە «ياپون ئىمپېرىيىسىنىڭ يىمىرىلىشى» دېگەن كىتابى 1971-يىللىق پۇلىتزېر ئاخبارات مۇكاپاتىغا ئېرىشىدۇ. تولاند، ياخشى بىر تارىخ كىتابى “ھاياتلىق تارىخى بولىشى كېرەك” دەپ قارايتتى. ئۆسمۈرلۈك ۋاقىتلىرىدا، پورتېر بروئۇن ئۇلارنىڭ ئۆيىدە بىر مەزگىل تۇرغان ئىدى. ئۇ ۋاقىتلاردا بروئۇن كىچىك تولاندنى يېتىلەپ يېقىندىكى بىر گوبېرناتور تىياتىرخانىسىغا بېرىپ كىنو كۆرۈپ كېلەتتى. ھەر قېتىم يېڭى كۆرىۋاتقان كىنو يېرىملاشقىنىدا، بروئۇن تولاندنى يېتىلىگىنىچە كىنوخانىدىن چىقىپ قايتىپ كېتەتتى. ئۆيىگە كەلگەندىن كېيىن، ئۇ ئىككىسى ئولتۇرۇپ بايىقى كىنونىڭ ئاخىرىنى يېزىش سىنىقىغا تۇتۇش قىلاتتى. ئارىدىن ئىككى كۈن ئۆتكەندە ئۇلار كىنونىڭ ئاخىرى قانداق پۈتكەنلىكىنى كۆرۈش ئۈچۈن يەنە شۇ كىنونى كۆرگىلى باراتتى. ئەمما ئۇلار ھەر قېتىمىدا كۆرگەن كىنوسىغا قارىغاندا ئۆزلىرى ئۆزگەرتىپ يازغان كىنونىڭ ئاخىرى تېخىمۇ قىزىقارلىق بولۇپ پۈتىدىغانلىقىنى ھېس قىلىدۇ. تولاند بۇ ئىشلار ھەققىدە كېيىنچە ئەسلەپ كېلىپ، بروئۇننىڭ ئۇنىڭغا ھەممىدىن كۈچلۈك تەسىر قىلغان سۆزى، “سەن نېمىلا يازماقچى بولىدىكەنسەن، ۋەقەلىكنى قەلىمىڭدا سۆزلەتمەي رەسمى ۋەقە رولىنى ئويناپ بەرگەن بولىشىڭ كېرەك” دېگەن سۆزلىرى ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ. بۇ گەپنى تولاند، “ئەگەر بىرەر نەرسە يازماقچى بولىدىكەنسەن، ئۇنى ئۆز قارىشىڭ بويىچە بايان قىلماي، ئۇنى بىر ۋەقەلىك، ئەمەلىيەتتە يۈز بەرگەن بىر ۋەقەلىك دەپ تونۇپ ۋەقەلىككە ئۆزەڭ قاتناشقاندەك ئويناپ كۆرسىتىشىڭ كېرەك. ئەنە شۇ چاغدىلا جانلىق تارىخ يازالىغان بولىسەن” دەپ چۈشىنىدۇ. مانا بۇ، تولاندنىڭ يېزىقچىلىقتا ئەمەل قىلىدىغان تۈپكى پىرىنسىپى ئىدى. شۇڭا ئۇنىڭ يازغان تارىخ كىتابلىرى زىرىكىشلىك تەسۋىرلەر بىلەن يېزىلىدىغان ئەنئەنىۋى تارىخ يېزىش ئۇسلۇبىنىڭ ئەكسىچە ئىنتايىن قىزىقارلىق ۋەقەلىكلەر ۋە دىئالوگلار بىلەن تولغان جانلىق بىر تارىخ مۇھىتى تەسىرى بېرىپ كىتابخانلارنى تارىخ ئىچىگە چۆكۈپ كېتىشىنى ئارزۇ قىلاتتى. شۇڭا ئۇنىڭ ئەسەرلىرى ئۆزىگە خاس ئىجادىي ئالاھىدىلىكلەرگە ۋە مول بەدىئىلىكلەرگە ئىگە بولۇپ چىقىدۇ. شۇ سەۋەپتىن، ئۇنىڭ ھەر بىر ئەسىرى دۇنياغا كېلىشى بىلەن، جامائەتچىلىك ئارىسىدا قىزغىن داغ-دۇغا پەيدا قىلىپ كەلدى.
تولاندنىڭ كىتابلىرى ئەنئەنىۋى تارىخ ماتېرىياللىرىغا ئەھمىيەت بېرىش بىلەنلا قالماي، ئەڭ مۇھىمى، ئەينى ۋاقتىدا ياشىغان كىشىلەرنى زىيارەت قىلىشقىمۇ ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرەتتى.  تولاند، كىتابىدا بىلگەنلىرىنىڭ ھەممىسىنى كىتاپخانلار بىلەن ئورتاقلىشىشقا ئەھمىيەت بېرەتتى. ئۇ «كۈرەش: تۇيۇقسىز ھۇجۇم قىسىملىرىنىڭ ھىكايىسى» دېگەن ئەسەرنى يېزىش ئۈچۈن ئامېرىكا گېنېرالى كلارك، گېرمانىيە گېنېرالى لورد مانتفېر، رىۋايەتكە ئايلانغان تۇيۇقسىز ھۇجۇم قىلىش ئەترىتىنىڭ كوماندىرى سكرېسنى، … ۋە شۇنىڭدەك 400 دىن ئارتۇق ئۇرۇشتىن ساق چىققان ئەسكەر، 75 نەپەر ئۇرۇشنى بېشىدىن ئۆتكۈزگەن پۇخرا قاتارلىقلارنى زىيارەت قىلىپ چىققان. ئۇ ماتېرىيال توپلاش مەقسىتىدە ئىلگىرى-ئاخىرى ئامېرىكا، ئەنگلىيە، فرانسىيە، گېرمانىيە، بېلگىيە، ئىسپانىيە ۋە ليۇكسېمبۇرگ قاتارلىق جايلارنى ئايلىنىپ يۈزمىڭ مىل، يەنى 160 مىڭ كىلومېتىر يول باسقان، بۇ جەرياندا پارلامېنت ئەزالىرىنىڭ ئىشخانىلىرىنى، ئامېرىكا دۆلەت ئارخىپخانىلىرىنى، غەرب ھەربى مەكتىۋى _ داڭلىق ئا ق ش ئوفىتسېر يېتىشتۈرۈش ئۇنىۋېرسىتىتى بولغان ۋېيس پوينت، يەنى غەربى ھەربىي مەكتەپ ۋە يەنە ئا ق ش دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرلىك بىناسى بولغان بەششۋار شەكىللىك پېنتاگون بىناسى، ئاردېن رايونىدىكى چوڭ-كىچىك قەلئەلەر، بېلگىيەنىڭ تاشلاندۇق كان قۇدۇقلىرى، داخاۋ يىغىۋېلىش لاگىرىنىڭ گاز بېرىپ ئۆلتۈرۈش بۆلۈملىرىنى، ئىسپانىيە دېڭىز ساھىللىرىنى، بەكلا كۆپ كونا ئۇرۇش مەيدانلىرىنى … زىيارەت قىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئۇنىڭ بۇ كىتابى ئۇنىڭ ئىككىنچى جاھان ئۇرۇشى تارىخى بىلىم ساھەسىدىكى ئورنىنى تىكلەپ بېرىدۇ. 1965-يىلى، تولاند، ئۆزگىچە بىر ئۇسلۇپ بىلەن «ئاخىرقى يۈز كۈن» دېگەن كىتابنى يېزىپ چىقىدۇ. بۇ كىتاب، 1945-يىلىنىڭ باشلىرىدىن تارتىپ سوۋېت قىزىل ئارمىيىسىنىڭ گېرمانىيەنىڭ شەرقى چېگراسىغا يېقىنلاپ كېلىشى، سوۋېت، ئامېرىكا ۋە ئەنگلىيىدىن ئىبارەت ئۈچ دۆلكەت رەھبەرلىرى يالتادا سۆھبەت باشلىغانلىقىدىن باشلانغان بولۇپ، كىشىلەرگە ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىن كېيىنكى مەزگىللەردە ياۋروپا ئۇرۇش مەيدانلىرىدا يۈز بەرگەن بىر-بىرىدىن تەسىرلىك مەنزىرىلەرنى تەسۋىرلەپ بېرىدۇ. تولاند بۇ كىتاۋىنى يېزىپ چىقىش ئۈچۈن ياپون ئايالى بىلەن بىرلىكتە تۆمۈر پەردىنى بۆسۈپ ئۆتۈپ ئەينى ۋاقتىدا بەكلا ئاز غەرپلىك ئاياق باسالايدىغان شەرقى ياۋروپا دۆلەتلىرىنى ئايلىنىپ چىقىدۇ. ئۇنىڭدىن كېيىن، ئۇ يەنە «ئادولف ھىتلېر» (يەنى قولىڭىزدىكى بۇ بىئوگرافىيە) نى يېزىپ چىقىش ئۈچۈن ئۇ يەنە بىر قېتىم گېرمانىيە ساياھىتىگە ئاتلىنىدۇ. ئۇ گېرمانىيىگە كىرىپلا يېپ-يېڭى بىر ئاپتوموبىل سېتىۋالغان بولسىمۇ، تولا يول يۈرۈپ ئارىدىن 10 ئاي ۋاقىت ئۆتكىچە بۇ ماشىنا شالاخشىپ رېمونتخانىدىن بېرى كېلەلمەس ھالغا چۈشۈپ قالىدۇ. بىۇ قېتىم تولاندنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلغانلار ئارىسىدا گېرمانىيە ئادمىرال پولكوۋنىكى كارل دېنس، ھىتلېرنىڭ خۇسۇسىي دوختۇرى، كاتىبى ۋە شوپۇرى قاتارلىقلارمۇ بار ئىدى. بۇلاردىن باشقا يەنە ھىتلېرنى قۇتۇلدۇرۇپ قالغان ئەمما كېيىن ھىتلېرنىڭ قولىدا ئۆلتۈرۈلۈشكە قىل قالغان روز (ۋىليام يازغان «ئۈچىنچى ئىمپىرىيىنىڭ گۈللىنىشى ۋە ھالاكىتى» دە بۇ كىشى ئىنتايىن قىزىقارلىق قىلىپ تەسۋىرلەنگەن)، ئېۋا براۋننىڭ قىز دوستى سېند، ھىتلېرنىڭ تۇققىنى ھانس، … قاتارلىقلار بىلەنمۇ كۆرۈشىدۇ. ھەتتا ئۇرۇش مەزگىلىدە ئا ق ش ئاخبارات ئورگانلىرىنىڭ ھىتلېر ئۈچۈن ئېلىپ بارغان پسىخوئانالىز دوكلاتلىرىنىمۇ تېپىپ كۆرۈپ چىقىدۇ. بۇ تۈردىكى بىرىنچى قول ماتېرىياللارنىڭ بولىشى نەتىجىسىدە بۇ كىتاب ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى ئۆزىگە جەلىپ قىلارلىق ئىنتايىن باي مەزمونلۇق بىر كىتاب ھالىغا كېلىدۇ. «نيۇ يورك ۋاقتى ئوبزورچىلىقى» مۇ كىشىنى ئۆزىگە جەلىپ قىلارلىق ۋە ئىنتايىن قىزىقارلىق بۇ خەلق تىلىدىكى كىتابنى مەدھىيلەپ كېلىپ، “بۇ كىتاب، ھازىرغىچە ھىتلېر ھەققىدە يېزىلغان كىتابلار ئىچىدە بۇ كىتاب ھەقىقەتەنمۇ ئەڭ مۇكەممەل يېزىلغان بىر كىتاب” دەپ باھا بېرىدۇ.
بەلكىم ئايالى بىر ياپون بولغانلىقى سەۋەبىدىن بولسا كېرەك، تولاندنىڭ ئەسەرلىرىدە بىر تۈرلۈك ساقلانغىلى بولمايدىغان ئاسىيا پۇرىقى چىقىپ تۇراتتى. شۇنداق بولغاچقىمىكىن، ئاسىيا توغرىلىق يازغان بىر قانچە ئەسىرىدىمۇ تولاندنىڭ ئەسەرلىرىدىكى جەۋھەرلىك قىسمى نامايەندە بولۇپ تۇراتتى. 1961-يىلى، تولاند تىنچ ئوكىيان ئۇرۇشى تەسۋىرلەنگەن دەسلەپكى ئەسىرى «غۇرۇر» نى يېزىپ چىقىدۇ. كېيىنچە، يەنە ئىلگىرى-كېيىن بولۇپ «قۇياشنىڭ تۇغۇلۇشى: ياپونىيە ئىپىرىيىسىنىڭ گۈللىنىشى ۋە يىمىرىلىشى»، «ئۇرۇش ئىلاھى»، «رەسۋالىق: پېيرل خاربور پورتى ۋەقەسى ۋە ئۇنىڭدىن كېيىن»، «ياپونىيە ئىشغالىيىتى» ۋە «ئۇزۇنغا سوزۇلغان كۈرەش: ئامېرىكىلىقلار نەزىرىدە كورىيە ئۇرۇشى» قاتارلىق ئەسەرلىرىنى يېزىپ چىقىدۇ. بۇلاردىن «قۇياشنىڭ تۇغۇلۇشى: ياپونىيە ئىپىرىيىسىنىڭ گۈللىنىشى ۋە يىمىرىلىشى» دېگەن ئەسىرى ئۇنى 1971-يىللىق ئامېرىكا نەشرىياتچىلىقىنىڭ ئەڭ يوقۇرى مۇكاپاتى بولغان پۇلىس ئاخبارات مۇكاپاتىغا ئېرىشتۈرىدۇ. تولاند، «غۇرۇر» دېگەن كىتابىنى يېزىش ئۈچۈن ماتېرىيال توپلاش جەريانىدا ئا ق ش ئارمىيىسىنى نۇمۇسقا قويغان پيېر خاربور پورتىنى، ماكارتو يوشۇرۇنغان فىلىپىن غارلىرى، خوڭكوڭ نامرىراتلار رايونى، ياپونىيەنىڭ سابىق ئادمىرالىنىڭ مېھمان كۈتۈش زالى قاتارلىق بىر مۇنچە ئۆي ۋە غارلارغا ئىزىنى قالدۇرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، تىنچ ئوكياننى ئايلىنىش سەپىرىدىمۇ نۇرغۇنلىغان يېڭى تونۇشلارغا ئېرىشىدۇ. بۇلارنىڭ ئارىسىدىكى ئەڭ ياش بولغان تونىي ئاچىنو ۋە كېيىن فىلىپىن پرىزدېنتى بولىدىغان راموس قاتارلىقلارمۇ بار ئىدى. بۇ دوستلىرى تولاندنىڭ ئۇزۇن يىل ئېغىز ئاچماي جىم يېتىۋالغان زامانىسىنىڭ شاھىت كىشىلىرى بىلەنمۇ تونۇشتۇرىدۇ. تەيبىيدە، تولاند جاڭ كەيشىنىڭ “ئورۇنباسار پرىزدېنتى” چىن چىڭ بىلەن كۆرۈشىدۇ. سۆھبەت بىرەر سائەتتەك داۋام قىلغاندىن كېيىن، چىن چېڭ ئۆزلىكىدىن تولانددىن سورايدۇ: مېنىڭ مونچامغا كىرىشنى خالىمامسىز دەپ سورايدۇ. چىن چېڭ بۇ تارچۇق يەردە تولاندقا قېلىن بىر پاپكا ھۈججەتنى تاپشۇرۇپ، ئۇنىڭ قۇلىقىغا: بۇ مېنىڭ تەرجىمىھالىم، بۇنى فورموزىدا مەڭگۈ ئېلان قىلالمايمەن، دەپ پىچىرلايدۇ. فىلىپىندا بىر پۇتى گۆرگە ساڭگىلاپ قالغان سابىق پرىزدېنت ئوسمىرىيا، تولاندقا كۆزىگە ئىسسىق ياش ئالغان ھالدا قەلبىدە 20 يىلدىن بويان يوشۇرۇپ كېلىۋاتقان بىر سىرىنى ئېيتىپ بېرىدۇ: فىلىپىن پىرىزدېنتى كۇي سوڭ، 1942-يىلى مانىلادىن چېكىنىشتىن سەل ئاۋال، لاۋلېر بىلەن تونىنىڭ دادىسى بېننىئو ئاكىنو ئىككىسىنى ۋەتەن ساتقۇچ قىياپىتىگە پۈركۈنۈپ مانىلادا قېلىپ ياپونلارنى كۈتىۋال دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. شۇنىڭدەك بۇ ئىشنى مەڭگۈ تىنماسلىققا قەسەم قىلدۇرىدۇ. ئوسمىلىيە بۇ ئىشنى پۈتۈن دۇنياغا ئۇقتۇرۇپ، لاۋلېر بىلەن ئاكىنو ئىككىسىنى گۇناھسىز ئىكەنلىكىنى ئېيتىش، ئۇلار ئەسلىدە جېنىنى تىكىپ قويۇپ مىللىتى بىلەن يۇرتداشلىرىنى قوغدىغان قەھرىمانلار ئىكەنلىكىنى دۇنياغا جاكارلاشنى تولاندىن تەلەپ قىلىدۇ.
تولاندنىڭ يېزىقچىلىقىدىكى يەنە بىر ئالاھىدىلىك، “رېيالىزم” دېگەننى مەدھىيىلەش بولۇپ، ئۇ باشتىن ئاخىرى “دۇنيا گراجدانى” لىق نوقتىسىدا تۇرۇپ ئەسەرلىرىدە قىلچىمۇ ئىدىيىۋى پۇراق بولىشىغا يول قويماسلىق ئىدى. دەسلەپكى يىللاردا تولاند سىنونى زىيارەت قىلغان ھەمدە ئامېرىكا كومپارتىيىسىگە ئەزا بولۇپ، ئىككىنچى سىنو بولۇش ئىرادىسىنى تىكلىگەن. كېيىنچە، ئامېرىكا كومپارتىيىسىنىڭ ئۇرۇش دەۋرىدە سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ كەينىدىن كېتىپ قېلىشىغا قايىل بولماي، سىياسىي ئەقىدىسىدە تەۋرىنىش بولۇپ، كېيىن كومپارتىيىدىن ئايرىلىدۇ. ئۇ ھاۋا ئارمىيىسىدە ئەسكەر بولغان ۋاقىتلىرىدا، بىر قارا تەنلىك ئوفىتسېرنى ئوفىتسېرلار ئاشخانىسىغا باشلاپ تاماققا تەكلىپ قىلغىنىدا باشقىلار تەرىپىدىن چەتكە قېقىلغانلىقى، ئۇنىڭ ياش ۋاقىتلىرىدىكى بېشىدىن ئۆتكەن بۇ تۈردىكى ۋەقەلەر ئۇنىڭ ئەسەرلىرىدە تەسۋىرلەش بىلەنلا چەكلىنىپ بايان قىلىش ئۇسلۇبىنى قوللانغان بولۇپ، قىلچىمۇ باھالاشتا بولماسلىق ئالاھىدىلىكىنى شەكىللەندۈرىدۇ. شۇنداقتىمۇ، كىشىلەر ئۇنىڭ ۋەقەلىك تەسۋىرى ئىچىدىن بۇ تۈردىكى ھادىسىلەرنىڭ ياخشى-يامان تەرەپلىرىنى ئاسانلا كۆرۈپ ئالالايتتى. ئۇنىڭ بۇ تۈر يېزىش ئۇسلۇبىمۇ ئامېرىكىدا ئەنئەنىۋى تارىخچىلارنىڭ “ئەخلاقى تۇيغۇلىرى يېتەرلىك ئەمەس”، “رېئالىزىملىق تەرىپى كۈچلۈك” دەپ تەنقىتكە قېلىشىدىكى بىر سەۋەب ئىدى. 1982-يىلى، تولاند تولۇق پاكىتلار ئاساسىدا يېزىپ چىققان «رەزىللىك: پىېر خاربور پورتى ۋە ئاقىۋىتى» دېگەن ئەسىرى بۇ تۈر ئالاھىدىلىكنىڭ جانلىق ئۈلگىسى ئىدى. بۇ كىتابىدا تولاند، ئەڭ ئاۋال روزۋېلت، مارشال قاتارىدىكى كىشىلەرنىڭ شىفىرسى يېشىلگەن ياپونىيەۈ شىفىرلىرى ئاساسىدا ھېچ بولمىغاندا پېيېر خاربور ۋەقەسى پارتلاشتىن 5 كۈن بۇرۇنلا ياپونىيە بىرلەشمە دېڭىز فلوتلىرىنىڭ مارجان ئاراللىرىغا قاراپ ھەرىكەت قىلغانلىقىدىن خەۋىرى بارلىقىنى، ئامېرىكا ئىستىخبارات ئورۇنلىرىنىڭمۇ ياپون بىرلەشمە فلوتىنىڭ بۇ قېتىملىق ھەرىكىتىنىڭ نىشانى يەنە شۇ مارجان ئاراللىرى ئىكەنلىكىدىنمۇ خەۋەردار ئىكەنلىكىنى ئىنتايىن جانلىق بىر شەكىلدە بايان قىلىپ چىققان. ئەمما ئۇ ۋاقىتتا روزۋېلت ئا ق ش نىڭ ئىچكى يالغۇزلۇق ھېسسىياتىنى بۆسۈپ ئۆتۈشنى مەقسەت قىلىپ، ھەمدە ئىستىخبارات باھالاشتىكى خاتا يول كۆرسىتىشلەر بىلەن قوشۇلۇپ، مەقسەتلىك ھالدا پيېر خاربور پورتىنىڭ ھۇجۇمغا ئۇچرىشىغا يول قويغانلىقىنى، ئاخىرىدا نەچچە مىڭ نەپەر ئامېرىكا ئوفىتسېر-جەڭچىلىرىنىڭ ياپون قوشۇنلىرىنىڭ ئايروپلانلىرى تەرىپىدىن رەھىمسىزلەرچە بومباردىمان قىلىنىشىغا يول قويۇپ بەرگەنلىكى بايان قىلىنىدۇ. بۇ كىتاب نەشرىدىن چىقىشى بىلەن، ئامېرىكىدا قاتتىق داۋالغۇشلارنى پەيدا قىلىۋەتكەن بولۇپ، بىلىم ساھەسىدىكىلەر بۇ كىتابنى ئىنتايىن ئۆتكۈر تىللار بىلەن تەنقىتلىشىدۇ.
تولاند ياشانغان مەزگىللىرىدە ئىككى قېتىم چىنغا زىيارەت قىلىدۇ. تولان، بۇ قېدىمى تۇپراقلاردا ۋە بۇ يەردىكى كىشىلەرگە قارىتا ئىنتايىن چوڭقۇر ھۆرمىتىنى ئىپادىلەيدۇ. تولاند چىنغا كېلىپ، نۇرغۇنلىغان تارىخچى كەسىبداشلىرى بىلەن تونۇشىدۇ. بۇلارنىڭ ئارىسىدا نەنكەي ئۇنىۋېرسىتىنىڭ داڭلىق ئامېرىكا تارىخچىسى پروفىسسور خۋا چېڭجاۋمۇ بار ئىدى. تولاندنىڭ ئاكتىپلىق بىلەن ياردەم قىلىشى نەتىجىسىدە خۋا چېڭجاۋ ئامېرىكىغا بېرىپ ترومىن دەۋرىدىكى ئا ق ش ھۆكۈمەت ئارخىپخانىسىدىكى ماتېرىياللارنى كۆرۈش پۇرسىتىگە ئېرىشكەنىدى. بۇ ئىشىنىڭ نەتىجىسى سۈپىتىدە بۇ ساھەدە ئەڭ ئاساسلىق ئەسەر دەپ تونۇلغان «يالتادىن بانپانمۇنجومغىچە» دېگەن ئەسەر دۇنياغا كېلىدۇ. ئامېرىكىدا نەشرى قىلىنغان «ھازىرقى زامان يازغۇچىلىرىنىڭ قىسقىچە تەرجىمىھالى» دا تولاندقا ۋە ئۇنىڭ ئەسەرلىرىگە مۇنداق دەپ باھا بەرگەن: “ئۇنىڭ ھەر بىر پارچە ئەسىرىدە شۇ تارىخىي دەۋرگە مۇناسىۋەتلىك كىشىلەرنى زىيارەت قىلاتتى، ھەتتا بەزىدە شۇ تارىخى دەۋرنىڭ تارىخى پاكىتى قاتارىدىكى قاتناشقۇچىلىرىنى ئالا قويماي زىيارەت قىلىپ چىقاتتى، ھەتتا بەزىلىرىنى نەچچە يۈز كىشىنى زىيارەت قىلاتتى. شۇ ئارقىلىق شۇ دەۋر ھەققىدە كۆپ تەرەپلىمە بىرىنچى قول ماتېرىياللارغا ئېرەشەلەيتتى. ئۇ زىيارەت قىلغان كىشىلىرىگە ئىمكان بار رىئال مۇناسىۋەت قىلىشقا تىرىشاتتى. ‘مەن شۇنىڭغا ئىشىنىمەنكى، بۇ تۈر زىيارەتلەر مېنىڭ باش تارتىپ بولمايدىغان ۋەزىپەم.’ دەيتتى. ‘مەن بىلگەنلىرىمنىڭ ھەممىنى ئالدىڭلارغا قويدۇم. بۇنىڭدىن ئۆزەڭلار خۇلاسە چىقارغايسىلەر. بۇ جەرياندا مەن ئۆز پىكىرىمنى ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە تار دائىرە ئىچىدە چەكلەپ تۇتۇشقا تىرىشتىم.’ دەيتتى.” مانا بۇ، تولاندقا بېرىلگەن ئەڭ مۇۋاپىق باھا.

قوشۇمچە-2:
ھەربىي ئۈنۋان سېلىشتۇرمىسى
گېرمانىيە:  SS گېرمانىيە بېرتانىيە    ئا ق ش    قىزىل ئارمىيە
رېىيچ فۈھرېر  گېنېرالفېلدمارشال  فيېلد مارشال  گېنېرال ئارمىيە  سوۋېت مارشالى
ئوبېرستگرۇپپېن فۈھرېر  گېنېرالئوبېرست گېنېرال گېنېرال گېنېرال ئارمىيە
ئوبېرگرۇپپېن فۈھرېر گېنېرال ليېۋتېنانت گېنرال ليېتېنانت گېنېرال گېنېرال پولكوۋنىك
گرۇپپېن فۈھرېر گېنېراللېۋتنانت مايور گېنرال مايور گېنېرال گېنېرال لېتىنانت
برىگادې فۈھرېر    گېنېرالمايور برىگاديېر برىگاديېر گېنېرال گېنېرال مايور
ئوبېر فۈھرېر       —                —                   —                      —
ستاندارتېن فۈھرېر ئوبېرست كولونېل كولونېل    پولكوۋنىك
ئوبېرستۇرمبان فۈھرېر  ئوبېرستلېۋتنانت  ليېۋتېنانت كولونېل  لىيېتېنانت كولونېل  پودپولكوۋنىك
ستۇرمبان فۈھرېر    مايور    مايور       مايور    مايور
خاۋپتستۇرم فۈھرېر خاۋپتمان كاپتاين كاپتاين كاپىتان
ئوبېرستۇرم فۈھرېر ئوبېرلېۋتنانت  ليېۋتېنانت فىرست ليېتېنانت لېيتېنانت
ئۇنتېرستۇرم فۈھرېر لېۋتنانت سېكوند ليېۋتېنانت سېكوند ليېتىنانت  ملادىشى لېيتېنانت
ستۇرمشار فۈھرېر ستابسفېلدۋېبېل  سېرگيانت مايور سېرگېيانت مايور  ستارشىنا
ستابسشار فۈھرېر خاۋپتفېلدۋېبېل          —                   —                —
خاۋۇپتشار فۈھرېر ئوبېرفېلدۋېبېل  سېرگيانت مايور ماستېر سېرگېيانت  ستارشىنا
ئوبېرشار فۈھرېر فېلدۋېبېل سېرگيانت تېخنىك سېرگېيانت       —
شار فۈھرېر       ئۇنتېرفېلدۋېبېل ستاف سېرگيانت ستاف سېرگيانت ستارشى سېرژانت
ئۇنتېرشار فۈھرېر ئۇنتېرئوففىزىيېر سېرگيانت    سېرگيانت سېرژانت
روتتېن فۈھرېر    ستابسگېفرېيتېر كورپورال    كورپورال ملادىشى سېرژانت
سترۇرممان       ئوبېرگرېناديېر لانس كورپورال پرىۋات 1    يېفېرتور
ئېس-ئېسمان    شۈتزې پرىۋات پرىۋات ريادوۋى

قوشۇمچە-3:
ئىئان كېرشاۋ
ھىتلېر
1889~1936: خۇبرىس
1936~1945: نېمېسىس
Ian Kershaw
Hitler
1889-1936: Hybris
1936-1945: Nemesis
London
2000

ئۇيغۇرچە تەرجىمان ئىزاھاتى:
بۇ كىتاب، رەسىم-قوشۇمچە بەتلىرى بىلەن بىرلىكتە ئۇيغۇرچە تەرجىمە قىلىنسا نورىمال كىتاب بېتى ھېسابىدا تەخمىنەن ئىككى-ئۈچ مىڭ بەتلىك قېلىن كىتاب بولىدىغان ئىككى توملۇق يىرىك بىيوگرافىيە كىتاۋى بولۇپ، ھىتلېر تەرجىمە ھالىغا مۇناسىۋەتلىك باشقا يىرىك ئەسەرلەرگە نىسبەتەن بۇ كىتابنىڭ تاشقى كۆرۈنۈشى جەھەتتىكى ئەڭ تىپىك ئالاھىدىلىك _ ئەڭ كېيىن يېزىلغان ئەسەر بولىشى بىلەن خاراكتېرلىنىشى مۇمكىن. ئەمما مەزمۇن جەھەتتە بۇنىڭغا ئوخشاش باشقا يىرىك بىيوگرافىيە ئەسەرلەر ھىتلېرنى بىر بولسا بەكلا چۆكۈرۈپ ياكى ھاقارەتلەپ تەسۋىرلىگەن بولسا، يەنە بەزىلىرى بەكلا مۇبالىغە قىلىپ ياكى سىرلىقلاشتۇرۇپ تەسۋىرلىگەن؛ بەزىلەر نوقۇل ۋەقەلىك بايانى شەكلىدە يېزىشقان بولسا، يەنە بەزىلەر رەسمى تەھلىل خاراكتېرىدە يېزىشقان. مەسىلەن، جون تولاند يازغان «ئادولف ھىتلېر سەرگۈزەشتىلىرى» دېگەن ئەسىرى ئاساسەن ۋەقەلىك بايانى خاراكتېرىدا ھىتلېرنىڭ رولى مۇھىم ئورۇنغا قويۇلۇپ يېزىلغان بولسا، كېرشاۋنىڭ بۇ ئەسىرى ۋەقەلىك تەھلىلى ئاساسىدا ھىتلېرنىڭ رولى خۇنۈكلەشتۈرۈلۈپ، ئۇنىڭ ئورنىغا گېرمانىيە مۇھىتنىڭ رولى، نېمىس خەلقىنىڭ ئەينى ۋاقتىدىكى تەلىبى تۈرتكىلىك ئورۇنغا قويۇپ يېزىلغان دېيىش مۇمكىن. يەنە شۇنىڭدەك، تولاند ۋەقەلىك بايانى ئاساسىدا ئوتتۇردا ئېقىپ يۈرگەن مەنتىقىلىق دەپ قارالغان بارلىق ۋەقىلىك تەسۋىرلىرىنى ئاساسەن پىكىر قوشماستىن بايان قىلغان دېسەك؛ كېرشاۋنىڭ بۇ كىتاۋى رىياللىقتا بۇنداق بىر ئادەمنىڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرالىشىغا ماس كېلىش-كەلمەسلىكىنى، بۇنداق بىر ۋەقەلىكنىڭ گېرمانىيە ئەمەلىيىتىگە، ئەينى ۋاقتىدىكى نېمىس خەلقىنىڭ روھى ھالىتىگە ئۇيغۇن كېلىش-كەلمەسلىكىنى تەھلىل قىلىش ئاساسىدا ۋەقەلىكلەر بايان قىلىنغان دېيىشىمىز مۇمكىن. يەنى كېرشاۋ، رېياللىقتا ياشىغان ئادەتتىكى بىر ھىتلېر تەسۋىرى يارىتىش ئۈچۈن ئەمەلىيەتكە ئۇيغۇنلۇق ياكى سۆز-چۆچەكلىك دەرىجىسى، مۇبالىغە-چۆكۈرۈش تەركىۋىنىڭ بار-يوقلۇق دەرىجىسى ۋە مىجەز-ۋەقەلىكلەرنىڭ ھىتلېر ۋە زامانىسىنىڭ رىياللىقىغا ئۇيغۇن كېلىش-كەلمەسلىك دەرىجىسى تەھلىلى ئاساسىدا بۇ كىتاۋىنى يېزىپ چىققان دېيىشىمىز مۇمكىن (قىزىق، ئىئان كېرشاۋ بۇ كىتابىنىڭ پايدىلىنىش ماتېرىياللار قىسمىدا جون تولاندنىڭ ئادولۇف ھىتلېر بىيوگرافىيە ئەسىرىنى تىلغا ئالمىغان. دېمەك، كېرشاۋ، تولاندنىڭ ھىتلېر بايانلىرىنى رىياللىققا بەك ئۇيغۇن دەپ قارىمىسا كېرەك؟ ھەتتا بىر ھېسابتا كرېشاۋ، ئۆزىنى نۇرغۇن مۇكاپاتلارغا ئېرىشتۈرگەن بۇ ئەسىرىدە تولاندنىڭ ھىتلېر بيوگرافىيىسىنى مۇبالىغە دەپ قاراپ رەت قىلىشقا ئۇرۇنغان دېيىشكىمۇ بولىدىغاندەك كۆرۈنىدۇ، ۋە بەلكىم پروفىسسور بولغان كېرشاۋ، بىر يازغۇچى بولغا تولاندنىڭ ئەسىرىدىن پايدىلىنىشنى خالىمىسا كېرەك؟). ئەمما كېرشاۋ بۇ كىتابىدا ھىتلېرنى ئۈندۈرۈپ چىققان تۇپراقنىڭ ئەينى ۋاقتىدىكى نېمىس خەلقى، گېرمانىيە شارائىتى ۋە قىسمەن دۇنيا ۋەزىيىتى دېگەنگە مائىل تەھلىللەرنى ئاساس قىلغانلىق پۇرىقى چىقىپ تۇرىدۇ. يەنى، كېرشاۋ بۇ كىتابىدا ئەينى ۋاقتىدىكى گېرمانىيىگە خاس بىرەر ئەقىدىگە چىڭ چاپلىشىپ تۇرالىغىدەكلا بىرسى بولسا، ئەينى ۋاقتىدىكى گېرمانىيە مۇھىتى ئۇنداق بىرسىنى ھىتلېر قىلىپ يېتىشتۈرۈشكە تەييار ئىدى دېگەندەك تەسىرات بېرىدىغاندەك كۆرۈنمەكتە. شۇنداقتىمۇ، بىر مۇستەبىتنىڭ ئۆزگىچىلىكىنى تەھلىل قىلىش ئاساسىدا يېزىلغان بۇ كىتاپ يەنىلا نۇرغۇن تەپەككۈر ئالاھىدىلىكىگە ئىگە دەپ قاراشقا بولىدۇ. بۇ نوقتىدىن ئالغاندا، ھىتلېرنى تەپسىلى ئەمما ئادەتتىكىچە تونۇشنى مەقسەت قىلغان كىتابخانلىرىمىز ئۈچۈن تولاندنىڭ ئەسىرىنى؛ چوڭقۇرلاپ مۇھاكىمە قىلغان ئاساستا ھىتلېرنى ھەر خىل باھالار بويىچە مەخسۇس تونۇشنى مەقسەت قىلغان تەتقىقاتچى كىتابخانلىرىمىزغا كېرشاۋنىڭ بۇ ئەسىرىنى تەۋىسىيە قىلىشىمىز مۇمكىن. شۇنداقتىمۇ بۇ ئىككىلا كىتابنى ئادەتتىكى قىزىققۇچىلار ئۈچۈنلا مۇكەممەل بىر ئوقۇشلۇق بولۇپ چەكلىنىپ قالماستىن، مەخسۇس تارىخ تەتقىقات ماتېرىيالى سۈپىتىگە ئىگە كۈتۈپخانىلار تەكچىلىرىدە ساقلىنىشقا تېگىشلىك ئۇيغۇرچە ئەسەرلەر قاتارىدىن ئورۇن ئېلىشقا تېگىشلىك كىتاب دەپ قاراشقا بولىدۇ.
تۆۋەندىكى كىرىش سۆز ۋە ئىزاھاتلار، «ئىتھاكى» نەشرىياتى ئىستانبۇل فېۋرال 2008. تۈركچە 1-نەشر باسمىسىغا ئاساسەن («ھىتلېر»، تۈركچە نۇسخىسىنىڭ بىرىنچى قىسىم «خۇبرىس» جەمئىي 815 بەت؛ ئىككىنچى قىسىم «نېمېسىس» جەمئىي 1165 بەت) تەرجىمە قىلىندى. بۇ كىتابنىڭ چىنچە تەرجىمىسىمۇ ئىككى توم قىلىپ بېسىلغانلىقىنى ئەسكەرتىپ ئۆتىمەن.
                                                                  — ئا. ئابدۇلھەق بوران

تۈركچە تەرجىماننىڭ ئىزاھاتى:
ئىئان كېرشاۋنىڭ كەڭ مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بۇ «ھىتلېر» بيوگرافىيىسىنىڭ بىرىنچى قىسم قوشۇمچە ماۋزۇسىغا «خۇبرىس» (Hubris) دەپ نام بېرىلگەن. گرىكچىدىن كەلگەن بۇ ئاتالغۇنىڭ سۆز مەنىسى مەنمەنچى، قوپال، ئاتىكاچى، ئۆزىنى چوڭ تۇتۇش، چېكىدىن ئاشقان غۇرۇرلۇق دېگەندەك مەنىلەرگە ئىگە. لۇغاتلاردا كۆرسىتىلگىنىدەك، Hybris دېگەن بۇ ئاتالغۇ يونان پەلسەپەسىدە كەڭ مەنىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدىغان ئابستراكىت بىر چۈشەنچىنى ئىپادىلىمەكتە؛ يونان تراگىدىيىسىدە ئادەمنى گۇناھقا زورلايدىغان، ئۆزىنى خاراپ قىلىش يولىغا يىتەكلەيدىغان مەنمەنچىلىك ئۇرۇنۇشى بىلەن ئۆزىنى سەل چاغلىمايدىغان مىجەزلەرنى كۆرسەتمەكتە. شۇنىڭدەك بۇنداق بىرسى ھەر دائىم يونان ھەققانىيەت ۋە قىساس تەڭرىسى بولغان نېمېسىسنىڭ غەزىۋىگە ئۇچراپ تۇرىدۇ. شۇڭا كېرشاۋ، بۇ كىتاۋىنىڭ ئىككىنچى قىسمىغا «نېمېسىس» (Nemesis) دەپ قوشۇمچە ئىسىم قويۇش ئارقىلىق تراگىدىيىدىكى تەبىئى جازالىنىش ئەھۋالغا ئىشارەت قىلماقچى بولىدۇ.
بىز، ئەنە شۇ مەنىنى ئىپادىلەش مەقسىتىدە، شۇنىڭدەك لۇغاتلاردا كۆرسىتىلگەندەك بۇ سۆزلەرنى تولۇق مەزمۇنى بويىچە باشقا تىللارغا تەرجىمە قىلىش قىيىن بولىدىغانلىقى سەۋەبىدىن، ئەسلى ئارگىنالدىكى “خۇبرىس” بىلەن “نېمېسىس” قوشۇمچە كىتاب ئىسمىنى تەرجىمە قىلىشقا ئۇرۇنماي ئۆز پىتى ساقلاپ قالدۇق.
― تۈركچىگە تەرجىمە قىلغۇچىلار:
بىرىنچى قىسىم «خۇ برىس»:  زەرىفە بىلىز
ئىككىنچى قىسىم «نېمېسىس»:  ياۋۇز ئالوگان
2008

ئاپتور كېرشاۋنىڭ كىرىش سۆزى
بۇندىن بىر قانچە يىل ئاۋال ھىتلېرنىڭ بىيوگىرافىيىسىنى يېزىش ئىشى خىيالىمغىمۇ كىرىپ چىقمايتتى. بۇنىڭ ئەڭ مۇھىم سەۋەبلىرىدىن بىرسى، ئۇ كۈنلەرگىچە بۇ مۇستەبىتنىڭ نۇرغۇنلىغان بىيوگرافىيىسى يېزىلىپ ئېلان قىلىنغانلىقىدىن تولۇق خەۋىرىم بارلىقى ئىدى. ئوقۇغۇچىلىق دەۋرىمدە، ئالان بۇللوكنىڭ ھىتلېر ھەققىدە يازغان تۇنجى بيوگرافىيە ئەسىرىنى ھەيرانلىق ئىچىدە ئوقۇپ چىققان ئىدىم. جوۋاچىم فېست يازغان يېڭى ھىتلېر بىيوگرافىيىسىنى 1973-يىلى نەشرىدىن چىقار-چىقماي ئۇخلىماي دېگىدەك كېچىچە ئولتۇرۇپ ئوقۇپ پۈتتۈرگەن ئىدىم. شۇنىڭدەك بۇ ئاپتورنىڭ مۇكەممەل بايان قىلىش ئۇسلۇبىغا ھەقىقەتەنمۇ بەكلا قايىل بولغان ئىدىم. 1989-يىلى، بۇللوك بىلەن فېست يازغان ئەسەرلىرىنىڭ مۇۋەپپىقىيىتى ئۈستىدە توختالغاندا ئېنىق ئىپادە بىلدۈرەلمىگەنلىكىم ئۈچۈن ئۆز ۋاقتىدا سەل ئۆكۈنگەن بولساممۇ، كېيىن قولىڭىزدىكى بۇ كىتاپنى ئوتتۇرغا چىقىرىش ئىشىنى ئۆزەمگە بىر ۋەزىپە قىلغان ئىدىم. يەنى توغرىسى، بۇنداق بىر ئەسەر يېزىشقا قايىل قىلىنغان ئىدىم.
ئەينى ۋاقتىدا بۇ ئىشقا تۇتۇش قىلىشتا ئىككىلىنىپ قالغانلىقىمغا مۇنداقمۇ بىر سەۋەپمۇ بار ئىدى: ئىلمى تەتقىقات پىلانلىرىم ئارىسىدا بۇنداق بىر بىيوگرافىيە ئەسىرى يېزىش پىلانىم پەقەتلا يوق ئىدى. بەك بولۇپ كەتسە، بۇنداق بىر ئىشقا تەنقىدى قارىشىمنى ئىپادىلەش ئويۇملا بولغان دېيەلىشىم مۇمكىن ئىدى. ئوتتۇرا ئەسىر تارىخچىسى بولۇش يولىدا باشلىغان ئىلمى تەتقىقات ئىشلىرىمنىڭ ئەڭ بېشىدىن تارتىپلا مېنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىپ كەلگەن نەرسە ئاساسى نىشانىمنى ئىجتىمائىي تارىخ مەسىلىلىرىگە مەركەزلەشتۈرۈش بولۇپ، ھېچ قاچان يوقۇرى سەۋىيىلىك سىياسى ئىشلارغا مەركەزلەشتۈرۈشنى ئويلاپ كۆرمىگەن ئىدىم. تەتقىقات ئىشلىرىمدا خالىغان بىر ئادەم ئۈستىگە مەركەزلىشىپ تەتقىقات بىلەن شوغۇللىنىشنى زادىلا ئويلاپ قويمايتتىم. 1970-يىللاردا گېرمانىيە تارىخ ئەسەرلىرىدە _ بولۇپمۇ بىيوگرافىيە ئارىلاشقان ئەسەرلەردە _ ئومۇملىشىپ كەتكەن يۈزلىنىشلەرگە دۈچ كەلگەن ۋاقتىمدا بىئوگرافىيە نىشانىغا بۇرۇلۇش خىيالى كاللامدا شەكىللىنىشكە باشلايدۇ. ئۇ دەۋردە نىشانىمنى ئۆزگەرتىپ ئۈچىنچى ئىمپىرىيىگە – ئۈچىنچى رېيچقا دائىر تەتقىقاتلار بىلەن شوغۇللىنىش پىكىرىنى قوبۇل قىلغان ۋاقتىمدا مېنىڭ دىققىتىمنى ھىتلېر بىلەن ئۇنىڭ ئەسلى ماھىيىتى تارتقان ئەمەس، بەلكى ئۇ دەۋرلەردىكى ئادەتتىكى نېمىسلارنىڭ ئويلىغانلىرى بىلەن ئىش-ھەرىكەتلىرىگە بەكىرەك قىزىققان ئىدىم. دەسلەپكى تەتقىقاتىم مۇھىم ئورۇندا تۇرىدىغان “باۋارىيە لايىھىسى” ئىچىدىن ئورۇن ئېلىنىشىمدىن كېيىن ئوتتۇرغا چىققان ئىدى.
شۇنىڭدەك، بۇ تەتقىقاتنى تاللىۋېلىشىمدا ئىنتايىن تالانتلىق مەسلىھەتچى ھېسابلىنىدىغان مارتىن بروسزاتنىڭ مېنى ئالاھىدە رىغبەتلەندۈرۈشىنىڭمۇ تۆھپىسى چوڭ. بۇ تەتقىقات ئىشلىرىدا ناتسىستلار ھۈكمۈرانلىقى ئاستىدىكى مەۋجۇت بولغان ئومۇملاشقان كۆزقاراشلار بىلەن سىياسى زىددىيەتلەرنى ئاشىكارىلاپ ھەمدە ھىتلېرنىڭ خەلق ئارىسىدا قايسى تۈردە بىر خاراكتېر بىلەن ئوتتۇرغا چىققانلىقىنى تەتقىق قىلىش ئارقىلىق قىزىقىپ كېلىۋاتقان بۇ مەسىلىلەرنىڭ پېيىگە چۈشۈشكە باشلىدىم. ئۇنىڭدىن كېيىنكى تەتقىقاتىمدا، 1970-يىللاردا گېرمانىيىدە كۈچىيىپ بېرىۋاتقان ھىتلېرگە مۇناسىۋەتلىك تارىخ يېزىش مەسىلىلىرىدە كۆرۈلگەن تالاش-تارتىشلارمۇ بۇ مەسىلىنى كۈچلۈك تۈردە نامايەن قىلىپ بەرمەكتە ئىدى. ئەمما نېمىس بولمىغان مېنىڭدەك بىرسى ئۈچۈن، ھىتلېرنىڭ ئۆزىگە قارىغاندا ھىتلېر خاراكتېرىنىڭ قوبۇل قىلىنىشىغا ھەمدە ئۇنىڭ ئاممىۋىلىشىشىنىڭ سەۋەبلىرىگە، پائالىيەتلىرى ۋە ئوينىغان رولىغا بەكىرەك قىزىققان ئىدىم. بۇ تالاش-تارتىشلاردا ئۆزەمنى بۇ ئىشتىن بىخەۋەر بىرسى دەپ ھېس قىلغان ئىدىم.
1979-يىلىسى لوندون ئەتراپىدىكى كۇمبېرلاند لودگتا ئۆتكۈزۈلگەن ئۈچىنچى ئىمپىرىيە ھەققىدە ئەسەر يازغان نېمىس “داڭلىق كىشىلىرى” نىڭ كۆپ قىسمى قاتناشقان، ناتسىستلار ھاكىمىيەت سىستېمىسدا ھىتلېرنىڭ رولىغا مۇناسىۋەتلىك ئالدىنقى قاتاردىكى تارىخچىلار ئوتتۇرسىدىكى چوڭقۇر مۇلاھىزە پەرقلىرىنىڭ ئۇپئوچۇق ۋە قورقۇنۇشلۇق بىر شەكىلدە ئوتتۇرغا قويۇلغان مۇھىم بىر ئىلمى دوكلاد يىغىنىدا، شاگىرت بىلەن ئۇستاز ئوتتۇرسىدىكى سەۋىيە بىلەن بۇ يىغىنغا قاتناشقىنىمدىن كېيىن مېنىڭدىكى بۇ تۈر خاملىق ھېسسىياتلار قىسمەنلىكتە بولسىمۇ ئازايغان ئىدى. بۇ ئىلمى دوكلاد يىغىنىغا قاتنىشىش مېنى نېمىس تارىخ ئەسەرلىرىدىكى ئوخشىمىغان قاراشلارنى تېخىمۇ يېقىندىن كۆڭۈل بۆلۈشكە يىتەكلەندىم دېسەم خاتا بولماس. شۇنداق قىلىپ بۇ يىغىن، بۇنداق بىر تەتقىقات ئەسىرىنى ئېلان قىلىشىمغا سەۋەپچى بولۇپ بەرگەن ئىدى. بۇ تەتقىقاتىمدا، ناتسىستلار ھاكىمىيىتىگە قارىتا _ ناتسىستلار مۇستەبىتىنىڭ بىئوگرافىيىسى بىلەن شوغۇللىنىشتىن ھالقىپ، تېخىمۇ يىراقلارنى كۆزەتكەن ‘ئەمەلىيەتچى’ پوزىتسىيە بىلەن مۇئامىلە قىلىشىمغا سەۋەپ بولغانلىقى ئېنىق.
ئەنە شۇ سەۋەپتىن، ئاخىرىدا ھىتلېر بىئوگرافىيىسىنى يازغىدەك سەۋىيىگە يەتكەنلىكىم، يەنى مۇنداق ئېيتقاندا بۇ ساھەگە “ئېزىپ كىرىپ قالغان” لىقىم تۈپەيلىدىن قىلچە خىجىللىق ھېس قىلمايمەن. يەنە بىر تەرەپتىن، بۇ سىستېما ئىچىدە ھىتلېرنىڭ تۇتقان ئورنىغا مۇناسىۋەتلىك بىر-بىرسىگە ئوخشاپ كېتىدىغان ئەھۋاللار ئوتتۇرسىدا شەكىللىنىپ قالغان ھاڭ بىلەن ناتسىستلار ھاكىمىيىتىنىڭ تۈزۈلۈشى بىلەن بارغانسىرى كۆپ مەشغۇل بولۇشۇم، مېنى يولغا قويۇلغان بۇ نەرسىدىن ئىلھام ئالغان، بۇ تۈزۈمنىڭ ئايرىلماس تايىنىش نوقتىسى بولغان ئادەم ھەققىدە، يەنى ھىتلېر ئۈستىدە تېخىمۇ كۆپ ئويلىنىشقا مەجبۇر ھالغا كەلتۈردى. بۇ ئىش يەنە كېلىپ تۆۋەندىكى نوقتىلار ئۈستىدە ئويلىنىشىمغىمۇ سەۋەب بولدى: بۇ جەھەتتە شۇنچىۋالا روشەن شەكىلدە قۇتۇپلىشىشتىن ساقلانغىلى بولماسمىدى؟ شۇنىڭدەك ‘شەكىللەندۈرۈشنى ئاساس قىلغۇچى، ئەمەلىيەتچان’ بىر تارىخچى تەرىپىدىن، يەنى بىئوگرافىيە تەنقىدچىسى نوقتىسىدا تۇرۇپ ئىستىخىيىلىك نوقتىدا قارايدىغان، بەلكى دەسلىۋىدە مۇرەككەپ تارىخىي جەريانلاردا ھەرقانچە كۈچلۈك كىشىلەر ئوتتۇرغا چىققان بولىشىدىن قەتئىي نەزەر، شەخسىلەرنىڭ ئوينىغان رولىنى مۇبالىغىلەشتۈرىۋېتىش ئورنىغا شەخسىنىڭ رولىغا بەكلا سەل قاراش پوزىتسىيىسىدە بولغان بىرسى تەرىپىدىن يېزىلغان ھىتلېر بىئوگرافىيىسىنىڭ ئومۇملاشتۇرۇش خاراكتېرلىق بىر تەسىرنى ئوتتۇرغا چىقىرالىشى مۇمكىن بولماسمىدۇ؟
ئاخىرقى ھېساپتا ئوتتۇرغا چىققان ھىتلېر بىئوگرافىيىسىنىڭ بىر ۋاستە، بىر پايدىلىنىش ماتېرىيالى بولىدىغان بۇ ئىجادىيەتتە، ئەسلىدە پۈتۈن ئىنسانىيەت تارىخىدا ھاياتى ئەھمىيەتكە ئىگە بەزى جەريانلارنىڭ شەكىللەندۈرۈلۈشىدە رول ئوينىغان شەخسىگە ئائىد ئامىللار بىلەن شەخسىگە ئائىد بولمىغان ئامىللارنى بىر پۈتۈنلەشتۈرۈشكە دائىر تىرىشچانلىقىم نامايەن قىلىندى. بۇ كىتاپنى يېزىش جەريانىدا مېنى قىزىقتۇرۇپ كەلگەن نەرسە، 1933-يىلى بىلەن 1945-يىلى ئوتتۇرسىدىكى گېرمانىيىنىڭ تەغدىرىنى قولغا ئالغان بىر كىشىنىڭ غەلىتە مىجەز-خاراكتېرلىرى ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ قانداق قىلىپ بۇ ئورۇنغا كېلەلىگەنلىكى، قانداق قىلىپ شۇنچە ئىشلارنى قىلالىغىدەك ئورۇنغا كېلەلىگەنلىك مەسىلىسى مېنى ئىزچىل تۈردە بەكىرەك قىزىقتۇرۇپ كەلگەن ئىدى: بۇ مەسىلىلەر ئارىسىدا، دەسلىۋىدە يوقۇرى دەرىجىلىك دۆلەت ماقامىنى تەلەپ قىلغىدەك قىلچە ئىمكانىيىتى يوق بىرسىنىڭ قانداقلارچە ھاكىمىيەتنى قولغا كەلتۈرەلىگەنلىكى مەسىلىسى مېنىڭ ئۈچۈن ئۇنچىۋالا مۇھىم مەسىلە ئەمەس. بۇ يەردە مۇھىم بولغىنى، ئۆز ۋاقتىدا بۇنداق بىر كۈچنى مۇتلەق تۈردە ھۈكۈمران ھالغا كەلتۈرگىدەك نوقتىغا قانداق كېلىگەنلىك مەسىلىسى مەسىلىنىڭ تۈگۈنى ھېسابلىناتتى. ئۇ دەۋرلەردە ۋەزىيەت شۇنداق بىر نوقتىغا كەلگەن ئىدىكى، شۇنچە يوقۇرى دەرىجىلىك گېنېرال-مارشال ۋە لىسموسلار بىر سابىق ئون بېشى (ھەربىيلىك دەرىجىسىدىكى ئەڭ تۈۋەن دەرىجىلىك ئەسكەر ئۈنۋانى — ئۇ. ت) نىڭ بۇيرۇقىغا قىلچە سۈرۈشتە قىلماي، ھەرگىز دەرىجە قوغلاشماي مۇتلەق تۈردە قەتئىي بوي سۇنۇشقا تەييار ھالغا كەلگەن ئىدى؛ ئاجايىپ سەۋىيىلىك ‘كەسىپ ئەھلى’ لەر، جەمئىيەتنىڭ ھەر بىر ساھەسىدە زىرەكلىكىنى نامايەن قىلالىغان قالتىس قابىلىيەتلىك كىشىلەر، بىردىن-بىر قابىلىيىتى بولغان خەلق ئاممىسىنىڭ بوزەك ھالغا كەلتۈرۈلگەنلىكىنى كۆرسىتىپ ئۇلارنى ھاياجانلاندۇرۇشتىن باشقا بىر ئىش قولىدىن كەلمەيدىغان، تۈزۈك مەكتەپ يۈزى كۆرمىگەن ئەڭ تۈۋەن دەرىجىلىك بىر كوماندىر ئالدىدا قىلچە سۈرۈشتە قىلماي، قىلچە باھالاپ ئولتۇرماي بويۇن ئېگىش ھالىغا كەلگەن ئىدى. بۇ مەسىلىگە جاۋاب تېپىش جەريانىدا، ئالايلۇق، ھىتلېرنىڭ كىشىلىك خاراكتېرىدا مەۋجۇت بولغان قابىلىيەتلەر ئىچىدە بۇنداق بىر قابىلىيەتنىڭ بارلىقىنى پەرەز قىلالمىغان ئىكەنمىز، ئۇنداقتا، بۇنىڭ سەۋەبىنى، بۇ مەسىلىنىڭ جاۋابىنى ئاساسى جەھەتتىن ئالغاندا نېمىس خەلقى ئارىسىدىن، ھىتلېرنى ياراتقىدەك ئەھۋالغا كەلگەن سىياسى تۈرتكىلەر ئىچىدىن ئاختۇرۇشقا توغرا كېلەتتى. مېنىڭ بۇ تەتقىقاتىمنىڭ ئاساسلىق مەقسىدى، ئەنە شۇ ئىچكى تۈرتكە كۈچلىرىنى تەتقىق قىلىپ تېپىپ چىقىش، ئۆز كۈچىنى مىليونلىغان كىشىلەرنىڭ تەغدىرىنى بەلگىلىيەلەيدىغان بىر سەۋىيىگە يەتكۈزۈپ شۇنچە ئومۇمىلاشقان ھالغا كەلتۈرەلىشىدە ھىتلېرنىڭ شەخسى تۆھپىلىرى بىلەن نېمىس خەلقىدىكى بۇ تۈرتكىلەرنىڭ پۈتۈنلەشكەن ھالغا كەلگەن نوقتىسىنى تېپىپ چىقىشتىن ئىبارەت ئىدى.
باشقا تۈردىكى بىر-بىرسىگە زىت كېلىدىغان قاراشلارنى بىئوگرافىيىلىك ۋە ئىجتىمائى تارىخ ئەسەرلىرى ۋاستىسىغا تايىنىپ بىر پۈتۈن ھالغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن يول ئاختۇرۇپ يۈرگىنىمدە، ماڭا بەكىرەك ياردەم قىلغان باشقا بىرەر قاراش بارمۇ دەپ سورالسا، بۇنىڭغا مۇنداق بىر تەلىماتنى كۆرسىتىشىم مۇمكىن: ماكس ۋېبېرنىڭ “جەلىپ قىلارلىق داھى” تەلىماتى. بۇ تەلىمات ئاساسەن ئالغاندا سىياسى ھۈكۈمرانلىقنىڭ بۇ تۈردىكى پەۋقۇلئاددە شەكلىنى چۈشەندۈرۈشىنى، مەدھىلەشلەرنىڭ ئوبېكتىۋى بولغان كىشى ئۈستىدە ئەمەس، بەلكى بۇنداق جەلىپ قىلىنارلىق سالاھىيەتنى ھېس قىلالايدىغانلار ئارىسىدىن، يەنى بۇنداق بىر سالاھىيەتنى تونۇيدىغان خەلق ئاممىسى ئىچىدىن ئاختۇرۇش كېرەكلىكىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ.
جەسۇرانە ئۇرۇنۇش بولۇپ كۆرۈنىشى مۇمكىن بولغان ھىتلېرنىڭ يېڭى بىر بىئوگرافىيىسىنى يېزىشقا كىرىشىشىم ئۈچۈن رىغبەتلەندۈرگۈچى بولغان يەنە بىر مۇھىم ئامىل (ئىرادىنى سۇندۇرىدىغان، ھەتتا قورقۇتقۇچى ئامىللارنىڭمۇ مەۋجۇت ئىكەنلىكىنى ئېتراپ قىلىش لازىم)، فېستنىڭ مۇھىم بىئوگرافىيىلىرى — ئەلىۋەتتە بۇللوكنىڭ يازغان بىئوگرافىيىسى ھەققىدىمۇ بۇنىڭغا ئوخشاش باھادا بولۇشقا بولىدۇ — يېزىلغان دەۋرلەردىن بېرى، ئۈچىنچى ئىمپىرىيىنىڭ بارلىق تەرەپلىرى بويىچە دېگىدەك ئىنتايىن سەۋىيىلىك نۇرغۇنلىغان ئىلمى تەتقىقاتلار ئىشلىنىپ ئوتتۇرغا چىققانلىقىنى كۆرسىتىپ ئۆتىمەن. كەينىگە يېنىپ قارىغىنىمىزدا، بۇرۇن يېزىلغان بۇ تۈر بىئوگرافىيىلەردە يەھۇدىي دۈشمەنلىكى سىياسەتلەر بىلەن “ھەل قىلغۇچ چارە” نىڭ ئوتتۇرغا چىقىشى ئۈچۈن بەكلا ئاز بەت ئايرىلغانلىقى ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان بىر ئەھۋال. شۆبھىسىزكى، “ئاۋۇشۋىتزقىچە تەرەققى قىلغان ۋاستىلىق يول” (ئاۋۇشۋىتز — پولشادىكى ۋارشاۋانىڭ جەنوپ تەرەپلىرىگە توغرا كېلىدىغان ئىنتايىن سىرلىق ۋە دەھشەتلىك يەھۇدىي جازا لاگىرلىرىدىن بىرى — ئۇ. ت) نىڭ قۇرۇلۇشىغا ھىتلېرنىڭ، ھەر دائىم بىلگىلى بولماس قاراڭغۇلۇقى بويىچە قالىدىغان بۇ ئىشقا قانچىلىك ھەسسىسى بولغانلىقىنى ئىسپاتلاپ چىقىشنىڭ تەسلىكى بۇنىڭ ئەڭ مۇھىم سەۋەبلىرىدىن بىرى بولىشى كېرەك. ئەمما بۈگۈنكى كۈندە بۇ ساھەدە ئېلىپ بېرىلغان تەتقىقاتلارنىڭ ئىلگىرىلىشى نەتىجىسىدە يېڭىدىن بىر ھۆكۈم چىقىرىشقا ئىمكانىيەت يارىتىپ بەرمەكتە ۋە مەجبۇر قىلماقتا. ھەتتا مارلىس ستېينېرتنىڭ كېيىنكى ۋاقىتلاردا ئېلان قىلغان مۇھىم بىئوگرافىيىسى بىلەن بۇ جەھەتتە رەسمى قەدەم تاشلاندى دېيىش مۇمكىن.

يالغۇز ئىككىنچى قول مەنبەلەرلا ئەمەس، ھىتلېرغا مۇناسىۋەتلىك بىۋاستە مەنبەلەرمۇ بۈگۈنكى كۈندە يېڭىدىن بىر بىئوگرافىيە يېزىپ چىقىش ئىمكانىيىتىنى بەرمەكتە. ھىتلېرنىڭ 1925-يىلى ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ يېڭىدىن قۇرۇلىشى بىلەن 1933-يىلى باش مىنىستىر ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالغىچە بولغان ئارىلىقتىكى يىللاردا سۆزلىگەن نۇتۇقلىرىنىڭ ۋە يازغانلىرىنىڭ يىغىلىپ توپلام قىلىنىپ بىر قانچە توملۇق كىتاپ ھالىغا كەلتۈرۈلگەنلىكى، ئىلمى تەتقىقات ماتېرىيالىغا قوشۇلغان ئەڭ مۇھىم مەنبەلەردىن بىرى ھېسابلىنىدۇ. ھىتلېرنىڭ 1924-يىلىدىن بۇرۇنقى نۇتۇق ۋە يازغانلىرىنىڭمۇ يوقۇرقىدەك تولۇق يىغىلغانلىقى بىلەن بىر قاتاردا، بۇ مەنبە ھىتلېرنىڭ ھاكىمىيەت ئۈستىگە چىقىشىدىن بۇرۇنقى بارلىق دەۋرلەردە خەلق ئاممىسى ئالدىدا ئوتتۇرغا قويغان شەكلى بويىچە ئۇنىڭ كۆزقاراشلىرىنىڭ تەرەققى قىلىش جەريانىنى تەتقىق قىلىش ئىمكانىيىتىنى بەرمەكتە. ھىتلېرنىڭ بىئوگرافىيىسىنى يېزىش جەريانىدا پايدىلانماي بولمايدىغان، پۈتۈن بىر شەكىلدە تۇنجى قېتىم پايدىلىنىشقا بولىدىغان يەنە بىر مەنبە، تەشۋىقات مىنىستىرى جوزېف گيۆبېلسنىڭ كۈندىلىك خاتىرىسى ئىدى. بۇ مەنبە يېقىنقى دەۋرلەردە موسكۋادىكى بۇندىن بۇرۇنقى ۋاقىتلاردا كىرىشكە بولمايدىغان دۆلەت ئارخىپلىرىنىڭمۇ ئەينەك تاختىلار ئۈستىدىن (بۇرۇنقى ۋاقىتلاردا قوللىنىلغان بىر خىل كۆچۈرۈش — كوپىيە چىقىرىش ئۇسۇلى) تولۇق قولغا كەلتۈرۈلدى. تەبىئىكى، تەشۋىقات مىنىستىرى بولغان گيۆبېلسنىڭ كېيىنچە نەشرى قىلىشنى نىيەت قىلغان، شۇنىڭدەك تەبىئىي ھالدا ئۆزىنى چوڭ كۆرسىتىش، ناتسىست قەھرىمانلار تىزىملىكىدىكى ئۇلۇغ ئورنىنى كاپالەتلەندۈرۈش مەقسىتىدە يېزىپ چىققان، ھىتلېرنىڭ ئالاھىدىلىكى ئۈچۈن ئاجايىپ ئورۇن بەرگەن بىر ئارگىنالغا ئېھتىيات بىلەن مۇئامىلە قىلىش ئەلىۋەتتە زۆرۈر. شۇنداقتىمۇ بۇ مەنبەدە بايان قىلىنغان مۇلاھىزىلەرنىڭ بەكلا كۆپلىكى، شۇنىڭدەك دەۋر ئۈچۈن بىۋاستە مەنبە بولۇش ئالاھىدىلىكىنى كۆزدە تۇتقىنىمىزدا، بۇ ماتېرىيالنىڭ ھىتلېر كۆزقاراشلىرى بىلەن ئۇنىڭ پائالىيەتلىرىنى چۈشىنىش جەھەتتە ئىنتايىن مۇھىم مەنبە ھالىغا كەلگەنلىكىنىمۇ كۆرۈپ ئالالايمىز. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، نەچچە ئون يىل مابەينىدە ھىتلېرنىڭ چۈشەنچىلىرى بىلەن ئۇنىڭ تۈزگەن پىلانلىرىنى چۈشىنىشىمىز ئۈچۈن مەخسۇس مەنبە سۈپىتىدە پايدىلىنىپ كېلىنگەن، بىر تەرەپتە بۇللوچ، يەنە بىر تەرەپتە فېست ئىككىسى كەڭ كۆلەمدە پايدىلىنىپ كەلگەن مەنبەدىن بۇ ئەسىرىمدە پايدىلانمىدىم. ھېرمان راۋشنىڭگنىڭ «ھىتلېر نۇتۇقلىرى» ئىسىملىك ئەسىرىدىنمۇ بىرمۇ ستاتا كەلتۈرمىدىم. بۈگۈنكى كۈندە ئۇنىڭ بۇ ئەسىرى ئۇنچىۋالا ئىشەنچىلىك مەنبە ھېسابلىنىپ كەتمەيدىغانلىقى ھەققىدە باھالاشلار مەۋجۇت. بۇلاردىن باشقا مەنبەلەر، بولۇپمۇ كۈندىلىك خاتىرىلەر، شۇنىڭدەك ھېچ بىر ئەسلى نېمىسچە ئارگىنالى تېپىلمىغان، كېيىنكى ئايلارنىڭ “دەستىخان ئۈستىدىكى سۆھبەتلەر” دېيىلگەن سۆھبەت خاتىرىلىرىدىن پايدىلىنىشتىمۇ بىراقلا ئىشىنىپ كېتىش ئورنىغا ئالاھىدە ئېھتىياتلىق پوزىتسىيەدە بولدۇم. ھىتلېرنىڭ تۇغما ئاغزى چىڭلىق ئالاھىدىلىكى، كىشىلىك مۇناسىۋەتلەردىكى سەل قاراش مىجەزى، رەسمى مەمورىيەت تۈسىنى ئالمىغان ئەركىن مۇئامىلىلىك بولىشى، كىشىلەر تەرىپىدىن شەكىللەندۈرۈلگەن ماختاش ۋە ئۆچمەنلىك ھېسسىياتلىرىنىڭ بەكلا چېكىدىن ئېشىپ كېتىشى، ئۇرۇشتىن كېيىنكى ئەسلىمە كىتاپلىرىدا شەكىللەنگەن ئېغىر بۇرمىلاشلار بىلەن بىر قاتاردا، ئۇنى مۇنازىرە قىلىش ئارقىلىق ئاقلاشقا ئۇرۇنۇشلىرى، شۇنىڭدەك كىشىلەرنىڭ مىجەزىدىن كېلىۋاتقان غەيۋەت-شىكايەت قىلىش ماھارىتىدىن كېلىدىغان يۇمۇر-چاخچاقلار، … يوقۇرقىدەكلەرنىڭ ھەممىسى بىر يەرگە كېلىشى نەتىجىسىدە ئوتتۇرغا چىققان ئەھۋال مۇنداق ئىدى: ئۈچۈنچى ئىمپىرىيە ھاكىمىيەت ئورگانلىرىدىن بۈگۈنگىچە سەلدەك ئېقىپ كەلگەن تاغدەك ھۈججەت دۆۋىلىرى ئارىسىدا نېمىس مۇستەبىتىنىڭ ھاياتىنى قايتىدىن تەسۋىرلەپ بېرىشكە لازىملىق مەنبەلەر نۇرغۇن جەھەتلەردە پەۋقۇلئاددە كاملىق قىلىپ كەلمەكتە. ھىتلېرنىڭ ئەڭ ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدىغان دۈشمىنى چېرچىل ئۈستىدە، ھەتتا ستالىن ھەققىدە گەپ بولغىنىدىنمۇ بەكىرەك چەكلىمىگە ئۇچراپ كەلمەكتە.
ھىتلېر بىلەن ناتسىسىزم، قىلچە ھەيرانلىق پەيدا قىلالمىغىدەك تۈردە ھەم نېمىس خەلقى نوقتىسىدا، ھەمدە ئالاھىدە پەرقلىنىپ تۇرىدىغان ھالدا بولۇشى بىلەن بىرگە تۈزۈمنىڭ مىليونلىغان قۇربانلىرى نوقتىسىدىن پۈتمەس-تۈگىمەس يارا ئىزى مەنبەسى ھالىغا كەلگەن ئىدى. بۇ مىراسنىڭ بىزنىڭ ئۈستىمىزگە يۈكلەنگەن قىسمى بولسا، ھىتلېرنىڭ قانداقلارچە ئوتتۇرغا چىقالىشىنى چۈشىنىش ئۈچۈن تەتقىقات يۈرگۈزۈش ۋەزىپىسىدىن ئىبارەتتۇر. كەلگۈسىگە قارىتا بىلىملەرنى پەقەت تارىخ بىلىمى ۋاستىسى ئارقىلىقلا قولغا كەلتۈرەلىشىمىز مۇمكىن. بۇ نوقتىدىن ئالغاندا، تارىخنىڭ ھەر قانداق بىر دەۋرى ئادولف ھىتلېر ھۈكۈمۈرانلىق قىلغان دەۋردىنمۇ ئارتۇق ئەھمىيەتكە ئىگە بولالمايدۇ.
                                                                        — ئىئان كېرشاۋ
                                                      1998-يىلى ئاپرېل \ مانچېستېر — شېففيېلد

ھىتلېرنى قانداق تونۇش كېرەك؟
—ئاپتور كېرشاۋنىڭ بۇ كىتابنى ئوقۇشقا بەرگەن مەسلىھەتى
“سالاھىيىتىگە تايىنىپ باشقۇرۇش دېگەن ئۇقۇم، ئۇزۇنغىچە قوبۇل قىلىنماي مازاق قىلىپ كېلىنگەن ئىدى. شۇنىڭغا قارىماي، يىلتىزىنىڭ بەكلا چوڭقۇرلاردا بولىشى، مۇۋاپىق پسىخولوگىيىلىك ۋە ئىجتىمائى شەرتلىرى شەكىللەنگىنىدە ئىنتايىن كۈچلۈك قوزغىتىش رولىغا ئىگە بولىدىغانلىقى ھەممىگە ئايدىڭ. بىرەر داھىنىڭ سالاھىيەت كۈچى ھەرگىزمۇ بىر خىيالىي نەرسە ئەمەس. مىليونلارچە ئادەم ئىشىنىپ كېلىۋاتقان نەرسىدىن ھېچكىم گۇمان قىلالمايدۇ.”
                                             — فرانز نېئۇمان — 1942
بۇ ئەسىر، راستىنلا ‘ھىتلېر ئەسىرى’ بولغانمىدى؟ دەرۋەقە، بۇ ئەسىرگە ئادولف ھىتلېرنىڭ ئۆچمەس ئىزلىرى بېسىلغانلىقىدا قىلچە شۆبھە يوق (ئاپتور بۇ يەردە 20-ئەسىرنى كۆزدە تۇتۇلماقتا — ئۇ. ت). بۇ ئەسىردە كۆزگە ئالاھىدە چېلىقىدىغان كىشىلەردىن يەنە مۇسسولىن، ستالىن ۋە ماۋ زەيدوڭ قاتارىدىكىلەرمۇ ئىشغالىيەت ئۇرۇشلىرىنى قوزغاپ باققان، ئىنسانلارنى قوللارچە باش ئەگدۈرۈپ يۈرگەن، ئىنسان قېلىپىدىن چىققان جىنايى ئىشلارنىڭ يۈز بېرىشى ئۈچۈن ئۇرۇنۇپ باققان، شۇ ئارقىلىق يىگىرمىنچى ئەسىرنىڭ خاراكتېرىگە ئۆچمەس ئىزلارنى قالدۇرۇپ كېتىشكەن ئىدى. شۇنداقتىمۇ ئۇلارنىڭ ھېچ بىرىسىنىڭ ھاكىمىيىتى ئادولف ھىتلېرنىڭ ھاكىمىيىتى ئىشقا ئاشۇرالىغاندەك ئۆز دۆلىتىنىڭ سىرتىدا، پۈتۈن دۇنيادىكى ئىنسانلارنىڭ زېھنىنى ئاستىن-ئۈستىن قىلىۋىتەلىگىدەك تەسىر پەيدا قىلالىغان ئەمەس. “چېكىدىن ئاشقان دەۋر” ھېسابلانغان بۇ ئەسىردە يەنە ئىجابى روللارنى ئوينىغان، ئىنسانىيەت ئۈچۈن، كەلگۈسى دۇنيا ئۈچۈن ئىنسانلىق ئۈلگىسى تىكلەپ بەرگەن داھىلارمۇ ئوتتۇرغا چىققان. روزېۋېلت، چېرچىل، كېنېدى ۋە تېخى يېقىنقى دەۋرلەردە ياشىغان ماندېلا، ئەنە شۇنداق ئادەملەر تىزىملىكىدىكى ئەڭ ئالدىدا تۇرىدىغان كىشىلەردىن ئىدى. ئەمما ھىتلېر بۇ ئەسىرگە ئۇلارنىڭ ھەممىسىدىن چوڭقۇر ئىز قالدۇرۇپ كەتتى.
ھىتلېر مۇستەبىتلىكىنىڭ مۇھىم ئورنىنى يىگىرمىنچى ئەسىر ئۈچۈن قاتارغا تىزىشقا توغرا كەلسە، ستالىن ياكى ماۋ زەيدوڭنىڭ مۇستەبىتلىكىدىن خېلىلا ئۈستۈن تۇرىدۇ دېيىشكە بولىدۇ. ھىتلېرنىڭ مۇستەبىتلىكى بەكلا كۆپ ئىشلارغا، چېكىدىن ئاشقان بەكلا كۆپ ساھە ۋە ئۇقۇملارغا چېتىلماقتا. مەسىلەن: زامانىۋىي بىر دۆلەتنىڭ ئۆزىنى ئومۇمىي يۈزلۈك ئوتتۇرغا قويۇش، مۆلچەرلىگۈسىز دەرىجىدە دەھشەتلىك دۆلەت بېسىمى پەيدا قىلىش، خەلق ئاممىسىنى تېزگىنىدە تۇتۇش، ئۇلارنى ھەرىكەتلەندۈرۈش ئۈچۈن تەشۋىقات قۇراللىرىدىن پايدىلىنىش جەھەتلەردە بۇرۇن زادىلا كۆرۈلۈپ باقمىغان دەرىجىدە ئالدىنقى قاتاردىن ئورۇن ئالالىشى، خەلقئارالىق مۇناسىۋەتلەردە زادى كۆرۈلۈپ باقمىغان كۆزقاراشلار، چېكىدىن ئاشقان مىللەتچىلىكنىڭ قورقۇنۇشلۇق خەۋىپى، ئىرقى ئۈستۈلۈك ئەقىدىلىرىنىڭ تەڭداشسىز ۋەيران قىلىش كۈچى، زامانىۋى تېخنىكىنىڭ، “ئىجتىمائى تەشكىلات” لارنىڭ سۈيىئىستىمال قىلىنىش جەھەتلەردە ئالاھىدە كۆزگە كۆرۈنگەن بولۇپلا قالماي، ئىرقچىلىقنىڭ قورقۇنۇشلۇق ئاقىۋەتلىرىنى پەيدا قىلىش قاتارلىق جەھەتلەردىمۇ تىپىك ئۈلگە ھالىغا كەلگەن ئىدى.
بۇلارنىڭ ھەممىسىنى بىر چەتكە قايرىپ قويغىنىمىزدىمۇ، ھىتلېرنىڭ مۇستەبىتچىلىكى ھەممىنىڭ دىققىتىنى قوزغايدىغان ئاگاھلاندۇرۇش ئىشارىتىنىمۇ بەرگەن ئىدى. بۇ ئاگاھلاندۇرۇش مۇنۇلارغا ئىشارەت بەرمەكتە: زامانىۋىلاشقان، تەرەققى قىلغان ھەمدە مەدەنىيەتلىك بىر جەمئىيەتنىڭمۇ تېز سۈرئەت بىلەن قالاقلىق پاتقىقىغا پېتىپ قالالايدىغانلىقىنى، ئىدىئولوگىيىلىك كۈرەشنىڭمۇ چېكىدىن ئاشقان نوقتىلارغا يېتىپ بارالايدىغانلىقىنى، ئەقىلغىمۇ كەلتۈرۈشكە بولمايدىغان رەھىمسىزلەرچە، ئاچكۆزلۈك بىلەن ئىشغالىيەتچىلىكنى پەيدا قىلالايدىغانلىقىنى، دۇنيادا بۇرۇن زادىلا كۆرۈلۈپ باقمىغان ئىرقى قىرغىنچىلىقلارنىڭ پەيدا بولۇش مۇمكىنچىلىكىنىمۇ بىزگە كۆرسىتىپ بەردى. شۇنىڭدەك يەنە ھىتلېر مۇستەبىتچىلىك ئارقىلىق زامانىۋى جەمئىيەتنىمۇ يىمىرىپ تاشلاشقا بولىدىغانلىقىنى بىزگە كۆرسىتىپ بەردى؛ ئۇنى زامانىۋى جەمئىيەت ئىچىدە پارتلىغان بىر خىل ئۆزگىچە ئاتوم بومبىسى دېيىشكىمۇ بولىدۇ. يەنى ئۇ بىزگە بۇ دەۋردە يەنە نېمىلەرنىڭ بېشىمىزغا كېلىشى مۇمكىنلىكىنى كۆرسىتىپ بەردى.
شۇنىڭغا قارىماي، يەنە نۇرغۇنلىغان مۇھىم مەسىلىلەر تېخىچە يېشىلمەي سىر ھالىتىدە ساقلىنىپ كەلمەكتە. ئالايلۇق، بۇ ئاپەتنىڭ پەيدا بولىشى جەريانىدا گېرمانىيىگە خاس قانداق ئەۋزەللىكلەر بار ئىدى؟ ئۇ دەۋرگە، ئۇ چاغلارغا خاس قانداق ئۆزگىچىلىك بار ئىدى؟ ياۋرروپادا يۈز بەرگەن ئومۇمى بوھران ۋەزىيىتىنىڭ بۇ ئىشلاردا قانچىلىك رولى بولدى؟ زامانىۋى مەدەنىيەتنىڭ تىپىك ئالاھىدىلىكى، بۇ ئالاھىدىلىكنىڭ مەھسۇلى سۈپىتىدە بارلىققا كەلگەن نەرسە نېمە؟ بەلكىم بۇنداق بىر پوتىنسىيال كۈچ ھازىرمۇ يەر ئاستىدا يوشۇرۇنۇپ ياتقان بولىشى، بەلكىم كېيىنكى ئەسىرىمىزدە بۇنداق پوتىنسىيال كۈچ يەنە قايتىدىن جانلىنىپ ئوتتۇرغا چىقىشى مۇمكىنمىدۇ؟
ھىتلېرنىڭ ئون ئىككى يىللىق ھۆكۈمۈرانلىقى گېرمانىيىنى، ياۋروپانى ۋە شۇنىڭدەك دۇنيانى مەڭگۈگە ئۆزگەرتىۋەتتى. ھىتلېرنى مۇنداق دەپ قەتئى كېسىپ ھۆكۈم قىلىشقا بولىدىغان بىر قانچە ئادەمدىن بىرسى دېيىش مۇمكىن: ئەگەر ھىتلېر بولمىسا ئىدى، دەۋرىمىز بۈگۈنكىگە تۈپتىن ئوخشىمايدىغان باشقىچە بىر تۈستە شەكىللەنگەن بولاتتى. ھىتلېرنىڭ ۋاستىلىق مىراسى ھېسابلىنىدىغان ئىدىيىۋى سەپ بويىچە يۈز بەرگەن سوغۇق ئۇرۇش _ تاملار بىلەن بۆلۈنگەن گېرمانىيە، ئىدىيىۋىي تۆمۈر پەردە بىلەن بۆلۈنگەن بىر ياۋروپا، پلانىتىمىزنى پۈتۈنلەي توزلىۋىتەلىگىدەك قۇراللار بىلەن قۇراللانغان، بىر-بىرسىگە دۈشمەن دەرىجىدىن تاشقىرى كۈچلەر ئوتتۇرسىدا بۆلۈنگەن بىر دۇنيا — تېخى يېقىنقى ئون يىل ئالدىلا ئاخىرلاشتى. شۇنىڭغا قارىماي، ئۇنىڭمۇ چوڭقۇرلىرىغا كۆمۈلگەن مىراسلار — كەلگۈسى ئەۋلادلارغا مىراس قالدۇرۇلغان ئەخلاقى يارىلار _ تا بۈگۈنگىچە ئۆز تەسىرىنى كۆرسىتىپ كەلمەكتە.
بىر مەنىدىن ئالغاندا ھىتلېرنىڭ ئىسمى ئۈستۈنلۈكتە تۇرغان بۇ ئەسىر ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىكىنى ئاساسەن ئالغاندا ئۇرۇشلاردىن، ئىرقى قىرغىنچىلىقلاردىن، يەنى ھىتلېرگە خاس بۇ تۈر ئالاھىدىلىكلەردىن ئالدى دېيىش مۇمكىن. شۇ سەۋەپتىن، بۇ ئەسىر ئاخىرلىشىش ئالدىدا تۇرغىنىدا، ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە دىققەت بىلەن، كېيىنكى ۋاقىتلاردا ئىشلەنگەن ئىلمى تەتقىقات پائالىيەتلىرىنى ئاساس قىلغان ھالدا ھىتلېرنى ياراتقان، ئۇنى سىموۋۇللاشتۇرغان، ئۇنىڭدىن ئاگاھلاندۇرۇش ئىشارىتى ھالىغا كەلگەن ياۋايىلىقنى شەكىللەندۈرۈپ بەرگەن كۈچلەرنى قايتىدىن باھالاپ چىقىش ئىنتايىن مۇھىم مەسىلە ھېسابلىنىدۇ. ھىتلېرنى پەيدا قىلغان زامانىۋىي، مەدەنىيەتلىك، تېخنىكا جەھەتلەردە تەرەققى قىلغان، شۇنىڭدەك ئالاھىدە مۇكەممەل مەمورى باشقۇرۇش سىستېمىسىغا ئىگە بىر دۆلەتتە، ئۇنىڭ خەلقى ئىچىدە، _ ئەسلىدە دەل ئەنە شۇنداق بىر جەمئىيەتتىلا ھىتلېردەك بىرسىنىڭ ئوتتۇرغا چىقىش ئىمكانىيىتى بولىشى مۇمكىن — ئۇ يەردە زادى نېمە ئىشلار بولغان ئىدى؟ ھىتلېر ھاكىمىيەت ئۈستىگە چىققان دەسلەپكى بىر قانچە يىللاردا ياۋروپانىڭ كىندىكىدىكى بۇ غايىۋى دۆلەت، كېيىن قىيامەت كەبى ئىرقى قىرغىنچىلىق ئۇرۇشىنى ئوتتۇرغا چىقىرىش ئۈچۈن خىزمەت قىلدى؛ دەل بۇ ئۇرۇش ياۋروپانى، گېرمانىيىنى تۆمۈر پەردە بىلەن بۆلىۋېتىش بىلەنلا قالماي، ئۇ يەرلەر ماددىي جەھەتتىمۇ پۈتۈنلەي خارابە ھالغا كەلتۈرىۋېتلدى؛ ئەخلاقى جەھەتتىمۇ ۋەيرانە ھالغا كەلتۈرىۋېتىلدى. بۇ ھادىسىلەر تا بۈگۈنگىچە ئېنىق ئىزاھلىنىشقا ئېرىشەلمەي كەلمەكتە. مىللى گۈللىنىش، ئىرقىنى تازىلاش قاتارىدىكى ئىدىئولوگىيىلىك بىر غايە ئۈچۈن ئۆزىنى ئاتىغان بىر داھى ئەتراپىغا يىغىلىش؛ داھىسىغا، بۇ داھىسى قولغا كەلتۈرىمەن دەپ تىرىشىۋاتقان نەرسىلەر ئۈچۈن خىزمەت كۆرسەتكىدەك دەرىجىدە ئۇ داھىسىغا ئىشەنگەن بىر جەمئىيەت؛ شۇنىڭدەك ئىنسانىيەت قېلىپىدىن چىققان بۇنداق غايىگە ھەۋەس قىلىشقان، يەنە كېلىپ بۇ غايە ئۈچۈن سىياسەت پىلانلاپ ئىجرا قىلىشىپ بەرگەن ئىنتايىن قابىلىيەتلىك، ماھارەتلىك مەمورىي باشقۇرۇش سىستېمىسى؛ مانا بۇ ئامىللار بۇ تەتقىقاتىمىز ئۈچۈن بىزگە بىر باشلىنىش نۇقتىسىنى سۇنماقتا. بۇ جەمئىيەت ھىتلېر تەرىپىدىن نېمە ئۈچۈن، قانداقلارچە شۇنچە ھاياجانلاندۇرۇلغان ئاكتىپ ھالغا كەلتۈرۈلگەنلىكىنى تەپسىلى تەتقىق قىلىپ چىقىش ھەقىقەتەنمۇ زۆرۈر.
گېرمانىيە بىلەن ياۋروپانىڭ بېشىغا كەلگەن بۇ ئاپەتنىڭ سەۋەبىنى چۈشىنىش ئۈچۈن، 1933-يىلىدىن 1945-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا گېرمانىيىنى باشقۇرۇپ كەلگەن، ئاڭلىغان ئادەمنىڭ بەدەنلىرىنى شۈركۈندۈرىۋەتكىدەك ئىنسانىيەت قېلىپىدىن چىققان پەلسەپەسىنى، گېرمانىيە ھۆكۈمەت باش مىنىستىرى بولۇشتىن ئاۋال بىر ھېسابتا خەلق ئاممىسىغا ئاشكارە تۈردە سەككىز يىل ئېلان سەنئەت (رېكلام) قىلىپ كەلگەن ئادولف ھىتلېردىن ھالقىپ تېخىمۇ كەڭ دائىرىلەرگىچە تەتقىق قىلىشنىڭ زۆرۈرىيىتى بارمىدۇ؟ ئەمما، ھىتلېر تېزگىنلەپ كېلىۋاتقان سىياسى تۈزۈم ئاستىدا بارلىققا كەلگەن بارلىق ئىشلارنى ئەخلاقى جەھەتتە مەسئولىيەتنى پۈتۈنلەي ھىتلېرنىڭ ئۈستىگىلا ئارتىپ قويۇشتەك شەخسى مەسىلە دەرىجىسىگە چۈشۈرۈپ چۈشەندۈرۈشكە ئۇرۇنۇشنى، پاكىتلارنىڭ ھەر قايسى ئامىللار بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك بولىشىغا كۆز يۇمۇشقا ئۇرۇنغانلىق، دېيىش كېرەك. كارل ماركسنىڭ “ئادەم ئۆز تارىخىنى ئۆزى يارىتىدۇ، ئەمما … مىراس ئېلىنغان، ئالدىنقىلاردىن ئۆتكۈزىۋېلىنغان شەرت ئاستىدا” دېگەن ھۆكۈمىگە ھىتلېرنى تىپىك بىر مىسال قىلىپ ئېلىشىمىز مۇمكىن. “مىراس ئېلىنغان، ئالدىنقىلاردىن تاپشۇرىۋېلىنغان شەرت ئاستىدا”، — ھەرقانچە ئىشەنچىلىك بولغان تەغدىردىمۇ، — ھەر قانداق بىر شەخسىنىڭ تېزگىنىدىن تاشقىرىسىدا روي بەرگەن شەخسىگە ئائىت بولمىغان جەريانلار، گېرمانىيىنىڭ تەغدىرىنى قانچىلىك دەرىجىدە بەلگىيەلىشى مۇمكىن؟ بۇ ۋەقەنى تارىخى بىرەر ئاپەت دېيىش ئۈچۈن قانچىلىك ئاساسلىرىمىز بار؟ ئۇ دەۋرلەردە گېرمانىيەنى باشقۇرۇپ كېلىۋاتقان دەرىجىدىن تاشقىرى بىر ئادەمنىڭ تۈرتكىلىك رولى بىلەن ئۇنىڭ پائالىيەتلىرىنى نەگە قويۇش كېرەك؟ مانا بۇنىڭدەك مەسىلىلەر تولۇق تەتقىق قىلىنىشى زۆرۈر بولۇپ ئالدىمىزدا تۇرماقتا. بۇ تۈردىكى مەسىلىلەر قولىڭىزدىكى بۇ تەتقىقات ماتېرىيالىدا ئاددى جاۋاپلار بىلەن ئۆتكۈزىۋېتىلمەي، ۋەقەلەرنىڭ دېتاللىرى بويىچە تەپسىلى تەتقىق قىلىندى.
بۇنداق بىر تەتقىقات ئىشىغا كىرىشىش ئۈچۈن، ئەلىۋەتتىكى ھىتلېر بىئوگرافىيىسىنى يېزىپ چىقىشنىڭ ئۆزىلا كۇپايە دەپ قاراشقا بولمايدۇ. شۇنداقتىمۇ بۇنداق بىر ئىش، ئىچىدە _ ۋەھشى يولۋاسلارنىڭ بولغىنىدەك — يوشۇرۇن ۋەھىمىلىك بىر كۈچنىمۇ بىرگە ئېلىپ يۈرگەن بولىشى كېرەك. كېيىنكى بۆلۈملەردە بۇنداق بىر كۈچنىڭ بارلىقىنىمۇ كۆرۈپ ئالالىشىڭىزغا تىلەكداشمەن. بىئوگرافىك شەكىل ئالىدىغان تۈزۈلمىدە كۆرۈلىدىغان بىر خەۋىپ، مەسىلىلەرگە بەلگىلىك بىر ئارىلىق قالدۇرۇپ جىددىي مۇئامىلە قىلىشنى تەلەپ قىلىدىغانلىقى بولۇپ، بۇنداق مۇئامىلە يەنە كېلىپ ھىتلېرغا بولغان يوشۇرۇن قىزىقىشنى، ئۇنىڭغا ھەۋەسلىنىشنىمۇ بەكلا ئاسان كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بۇ كىتاپنى ئوقۇغىنىڭىزدا بۇنداق بىر ئېھتىماللىقتىن ئىمكان بار يىراق تۇرۇشقا تىرىشىچانلىق كۆرسىتىشتىمۇ ئالاھىدە كۈچ سەرىپ قىلىنغانلىقىنى ئېسىڭىزدىن چىقارمىغايسىز. بەلكىم بۇ يەردە ئەسلى دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك مەسىلە ئۇنىڭغا ھەۋەس قىلىش ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭدىن يىرگىنىش ئادىتىنىڭ ئۈستۈنلۈكتە تۇرىدىغانلىقى بولۇپ، بۇنداق سەسكىنىش ئەھۋالى مەسىلىلەرنى چۈشۈنىشىمىز ئۈچۈن تېخىمۇ چوڭ بىر توسالغۇ پەيدا قىلىشىمۇ مۇمكىن.
بىئوگرافىيە، چىگىش تارىخى جەريانلارنى ھەددىدىن ئارتۇق كىشىلەشتۈرۈپ، شەكىللەندۈرگەن ۋە بەلگىلەنگەن ۋەقەلەردە شەخسىنىڭ رولىنى ھەددىدىن ئارتۇق گەۋدىلەندۈرۈش، بۇ پائالىيەتلەر يۈز بەرگەن ئىجتىمائى ۋە سىياسى شارائىتلارغا سەل قاراش ياكى بۇ شارائىتلارنى تولۇق باھالىماسلىقتەك يېتەرسىزلىكلەرنىمۇ كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بۇنداق قاپقانلارغا چۈشۈپ كەتمەسلىك ئويى، بۇ بىئوگرافىيەنى يېزىش ئىشىنى ئۈستۈمگە ئېلىشىمدا مۇھىم رول ئوينىدى. مېنى، ھىتلېرغا قارىتا يېڭىچە باھادا بولۇشقا مەجبۇرلىغان نەرسىمۇ ئەسلىدە شۇ ئىدى.
شۇنداق بولغاچقا، بۇ كىتاپنى يېزىشقا تۇتۇش قىلىشىم ھەقىقەتەنمۇ خەتەرلىك بىر تەۋەككۈلچىلىك ئىدى! بۇلارنىڭ ھەممىسىنى بىر تەرەپكە قايرىپ قويغاندىمۇ، ھىتلېرگە ۋە ئۈچىنچى ئىمپىرىيىگە مۇناسىۋەتلىك يازما ھۈججەتلەر ھەقىقەتەنمۇ كۆپ بولۇپ، ئىشلەنگەن تەتقىقاتلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى ھەقىقەتەنمۇ يوقۇرى سەۋىيىلىك دېيىشكە بولىدىغان تەتقىقاتلاردىن ئىدى. تەخمىنەن ئون بەش يىل بۇرۇن نەشرى قىلىنغان مۇھىم بىر تەتقىقات، 1500 دىن ئارتۇق تېما بويىچە يېزىلغان ئىدى. ھەر تۈرلۈك باھلارنى بىر-بىرسى بىلەن ماس كەلتۈرۈش مەقسەت قىلىنغان يېقىنقى دەۋرلەرگە مۇناسىۋەتلىك تەتقىقاتلار بولسا، ھىتلېرغا مۇناسىۋەتلىك 120 مىڭ تەتقىقات تېمىسى بارلىقىنى تىلغا ئالماقتا. ئەھۋال راستىنلا شۇنداق بولغان تەغدىردىمۇ، ناتسىستلار داھىسىنىڭ تولۇق، ئەستايىدىل ۋە ئىلمى قاراش ئاساسىدا يېزىلغان بىئوگرافىيىلىرىنىڭ سانىنى يەنىلا كۆپ دېيىشكە بولمايدۇ. بۇ جەھەتتىكى مۇلاھىزىلەرمۇ مۆلچەرلەنگەندىنمۇ كۆپ خىللىق بولۇپ ئوتتۇرغا چىقماقتا.
ھىتلېر، تۇنجى قېتىم خەلقنىڭ قىزىقىش نوقتىسىغا ئايلىنىۋاتقان 1920-يىللاردىن بۇيان، دائىم دېگىدەك بىر-بىرسىگە زىت كېلىدىغان بەكلا پەرقلىق ۋە كۆپ خىل شەكىللەردە باھالار ئوتتۇرغا قويۇلغان ئىدى. بۇنداق باھالاردىن بىر قانچە تۈرى تۈۋەندىكىلەردىن ئىبارەت: “ئۆز كۈچىنى، ئۆزىنى مىللىتى بىلەن بىر گەۋدە دەپ تونۇتۇپ كەلگەن، مىللىتىنىڭ كۈچىنى تېخىمۇ كۈچەيتىش ۋە كېڭەيتىشتىن باشقا ھېچ قانداق بىر ئويى بولمىغان بىر ئادەم”، “ئىرق تەلىماتى بىلەن ئۆزىنى بىزەپ كۆرسەتكەن، ھۆكۈمۈرانلىق قىلىش” تىن باشقا غېمى يوق بىرسى، “ئۆچمەنلىك ساقلاپ كەلگەن بىر بۇزغۇنچى”. بۇ باھالارغا تۈپتىن زىت بولغان يەنە بىر باھا، “ئالدىن پىلانلانغان ۋە ئالدىن بېكىتىلگەن ئىدىئولوگىيىلىك پروگراممىنى ئەسەبىلەرچە ئىجرا قىلغان بىرسى” دېيىلگەن باھانىمۇ ئۇنۇتماسلىقىمىز كېرەك. ھىتلېرنى بىر تۈرلۈك سىياسى ئالدامچى دەپ قاراشقا ئۇرۇنۇشلارمۇ كۆرۈلمەكتە. نېمىس خەلقىنى گىپنوز (ھىپنوز) قىلىپ سىھىرلىۋالغان، قالايماقانچىلىققا ۋە خاتا يوللارغا يېتەكلىگەن، ياكى بولمىسا نېمىس خەلقىنىڭ كۆڭلىگە “شەيتان كىرگۈزىۋەتكەن” دەيدىغانلارمۇ يوق ئەمەس. بۇ تۈردىكى قاراشلار ھىتلېرنى گېرمانىيىنىڭ تەغدىرىنى سىھىرلىك ۋە چۈشەندۈرگىلى بولمايدىغان بىر گەۋدە ھالىغا كەلتۈرىۋېتىشتى. ھىتلېرنىڭ بىناكارلىق ئېنجىنېرى بولغان، كېيىن ئارمىيە قۇرال-ياراق، ئوق-دورا بىلەن تەمىنلەش مىنىستىرى ۋەزىپىسىگە تەيىنلەنگەن، ئۈچىنچى ئىمپىرىيەنىڭ كۆپ قىسىم ۋاقىتلىرىدا مۇستەبىتى بىلەن ئالاھىدە يېقىن ئۆتكەن ئالبېرت سپېر، ئۇرۇش ئاخىرلىشىشى بىلەن تەڭ ھىتلېرنى “ئۇ بىر شەيتان”، “ئۇنىڭ كىشىلىكى مىللەتنىڭ تەغدىرىنى بەلگىلىگەن”، “ئىنسانىيەت ئىچىدىن بەكلا كام ئوتتۇرغا چىقىدىغان، چۈشەندۈرۈش بەكلا قىيىن تارىخى كىشىلىكتىن بىرى” دەپ باھالايدۇ. بۇنداق قاراش، ياۋروپا بىلەن گېرمانىيە بېشىدىن ئۆتكۈزگەن ئېغىر بالا-قازالارنى شەيتانى شەخسى خاراكتېرلارنىڭ خالىغىنىچە ھەرىكەت قىلغانلىقىنىڭ نەتىجىسى دېگەن دەرىجىگە چۈشۈرۈپ باھالاپ، گېرمانىيىدە 1933~1945-يىللار ئوتتۇرسىدا يۈز بەرگەن ھادىسىلەرنى چۈشەندۈرۈش مۇمكىن بولمايدىغان ھالغا كەلتۈرۈشكە ئۇرۇنۇش، ئەمەلىيەتتە ئىشنى بۇرمىلاش خەۋىپىنى مەيدانغا كەلتۈرىشى مۇمكىن. بۇنداق باھالاشلار بالا-قازانىڭ يۈز بېرىشىنى پەۋقۇلئاددە بىر كىشىلىكنىڭ پائالىيەتلىرىدىن باشقا نەرسە ئەمەس دېيىشنىلا كەلتۈرۈپ چىقىرىش مۇمكىن. بۇنداق قارالغىنىدا، چىگىش ھادىسىلەر ھىتلېرنىڭ ئارزۇسىنىڭ سىرتقا تېپىشىدىن باشقا نەرسە ئەمەس دېگەن خۇلاسىنىلا كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
بىر دۆلەت ئىدىيىسىنىڭ بىر پارچىسىى بولۇپ تۇرغان مۇددەت ئىچىدە چۈشەندۈرۈلۈشكە بولىدىغان ۋە بۇ ئىدىيىنى ساقلاپ كەلگەن سوۋېت ئىتتىپاقى لاگىرىنىڭ يىمىرىلىشى ھامان بۇنداق ئەقىدە بىراقلا يوقۇلۇپ، ئۇنىڭ ئورنىغا پۈتۈنلەي زىت بولغان باشقا بىر قاراشنىڭ ئوتتۇرغا چىقىشى، شەخسىنىڭ مۇھىم رول ئوينىيالايدىغانلىقى ھەققىدىكى قاراشلارنى تۇلا بەك باش قاتۇرۇش زۆرۈرىيىتىنى ھېس قىلدۇرمايلا بىراقلا چۆرۈپ تاشلاتقۇزىۋەتتى. ھىتلېرنى كاپىتالىزمنىڭ بىر جاسۇسى سەۋىيىسىگە چۈشۈرۈپ قويىدىغان بۇنداق قاراشقا نىسبەتەن ئالغاندا، ھىتلېر، دەبدەبىلىك ئىشلارنىڭ ۋە بۇ ئىشلارنىڭ بېشىدا تۇرىۋاتقانلارنىڭ مەنپەئەتلىرى ۋاستىچىلىقى ئارقىلىقلا يېشىلىدىغان بىر شىفىر ھالىغا كەلتۈرۈلگەن ئىدى. ھىتلېرنى تېزگىنلەپ تۇرىۋاتقانلار، بۇ قونچاقنىڭ يىپىنى خالىغان شەكىلدە تارتىپ ئوينىتىپ كېلىۋاتقان كىشىلەر دەل ئەنە شۇ خىل كىشىلەر ئىدى، دېيىشكەن ئىدى.
ھىتلېر ھەققىدە توختالغان بەزى ئەسەرلەر ئاساسەن ئالغاندا مەسئولىيەت غېمىدا قالمىغان، ياكى بولمىسا، بۇنداق بىر مەسىلە ئوتتۇرغا چىققىدەك بولغىنىدا، بۇنداق مەسىلىگە پەقەتلا ئەھمىيەت بەرمەي ئۆتۈپ كېتىدۇ. ھىتلېرنى مازاق قىلىپ، ئۇنى قىزىقارلىق ھالغا كەلتۈرۈشكە ئۇرۇنۇشمۇ ھىتلېرغا قارىتا بىر تۈرلۈك مۇئامىلە ھېسابلىنىدۇ. ئۇنى ئاددى ھالدا “ئېلىشىپ قالغان” ياكى “ئاغزىغا كەلگىنىچە ئوڭ-تەتۈر بىر نېمىلەر دەيدىغان بىر ساراڭ” دەپ باھالاشنىڭ ئۆزىلا بۇنىڭغا ئىزاھات بېرىشنى چەكلەيدىغان بىر مۇئامىلە ھېسابلىنىدۇ. ئەمما بۇنداق قاراشلارنىڭ ئۆزىلا يەنە بىر سۇئالنى تۇغدۇرغان بولىدۇ: “كومپلېكىس (چۈشىنىكسىز، مۇرەككەپ روھى ھالەت، تىرىككەك خاراكتېرىدىكى بىر خىل پسىخولوگىيىلىك نورىمالسىزلىق ھالەت — ئۇ. ت) ھالغا كەلگەن بىر جەمئىيەت، ئەقلىدىن ئېزىپ قالغان بىرسىنىڭ، ‘پاتولوگىيىلىك’ بىر كېسەللىك ئالامىتى بولغان بىرسىنىڭ كەينىگە كىرىپ چېكى يوق ھاڭغا پېتىپ قېلىشنىڭ نېمە زۆرۈرىيىتى بار ئىدى؟”
چېكىدىن ئاشقان سۇنئى مۇئامىلىدە بولۇش، ھىتلېرنىڭ ئەمەلىيەتتىكى “ئۈچىنچى ئىمپىرىيە ھۈكمدارى” مۇ ياكى “ئاجىز مۇستەبىت” مۇ دەيدىغان نۇقتىلاردا بىر-بىرسىگە زىت كېلىپ قالىدۇ. ھىتلېر ئەمەلىيەتتە ئومۇمىي يۈزلۈك، چەكلىمىسىز ۋە مۇتلەق بىر ھاكىمىيەتنى ئەمەلگە ئاشۇرغانمۇ ياكى ئىجتىمائىي تۈزۈمنى رەت قىلىش مۇمكىن بولمىغان ئورتاق ۋە ئۇنى ئاساس قىلغان ئەقىدە سەۋەپلىك ھىتلېرنىڭ ئىلكىدە بولغان ھاكىمىيەت قۇرۇلۇشلىرى _ خۇددى كۆپ باشلىق ھەجدەرھاغا ئوخشاش — “كۆپ باشلىق باشقۇرۇش شەكلى” گە ئاسالانغانمىدى؟ ئەگەر بىز ئۇنىڭ ھاكىمىيەت شەكلىنى ئىجتىمائىي تۈزۈمنىڭ ئايرىلماس تايىنىش نوقتىسى سۈپىتىدە بۇنداق بىر باشقۇرۇش شەكلىنى قوللانغان دەپ قوبۇل قىلغىنىمىزدا، بۇنىڭدىن كېلىپ چىقىدىغىنى پىلانسىز-پروگراممىسىز بولسىمۇ ئالدىغا كەلگەن پۇرسەتلەردىن ئاخىرغىچە پايدىلانغان، ھىتلېرنىڭ ئۆزى بولسا دائىم بىر تەشۋىقاتچى بولۇشتىن باشقا بىر تۈسكە ئىگە بولالمىغان بولاتتى.
ھىتلېرغا مۇناسىۋەتلىك بىر-بىرسىگە ئوخشىمايدىغان باھالاشلار، سىرلىق ئىلمى تالاش-تارتىشلار بىلەنلا چەكلىنىپ قالغان ئەمەس. بۇنداق ئوخشىمايدىغان باھالاشلار بۇنىڭدىنمۇ كەڭ دائىرىلىك ئاساسلارنى، تېخىمۇ چوڭقۇر مەنىلەرنى بىلدۈرىدىغان ئىشارەتلەرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالماقتا. ھىتلېرنى ستالىن ياكى لېنىننىڭ بىر تۈرلۈك تەتۈر نۇسخىسى دەپ قاراش، ئۇنى بولشېۋىك تېررورىدىن ۋە سىنىپى قىرغىنچىلىقتىن تەلۋىلەرچە قورققانلىقى سەۋەبىدىن ئىرقى قىرغىنچىلىق بىلەن شوغۇللانغان بىر داھى سۈپىتىدە بالاشلارنىڭ تەسىرىمۇ ھەممىگە مەلۇم. ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ ئەسكى ئادەم ئىدى. بۇنىڭدىن ھېچ كىم گۇمان قىلمايدۇ. ئەمما ستالىن ئۇنىڭدىنمۇ بەكىرەك ئەسكى بىرسى ئىدى. چۇنكى، ستالىننىڭ ئەسكىلىكى ئىچىدىن قاينىغان نەق ئەسكىلىكنىڭ ئۆزى بولسا، ھىتلېرنىڭ ئەسكىلىكى كۆچۈرۈلمە ئەسكىلىك ئىدى. ناتسىستلار ئىرقى قىرغىنچىلىقىنىڭ مۇھىم سەۋەبلىرىدىن بىرسى سوۋېت ئىتتىپاقىدىكى سىنىپى قىرغىنچىلىقنى دورىغانلىقى ئىدى. ئاپارات ئوبېكتىۋىنى ھىتلېرنىڭ ئاخىرقى مەسئولىيەتنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك بولغان ئىنسانىيەت ئۈستىدە ئىشلىگەن جىنايەتلىرىدىن بۇراپ، ئۇنى گېرمانىيە جەمىيىتىنىڭ ئۆزگىرىشىگە مۇناسىۋەتلىك كۆزقاراشلىرىغا مەركەزلەشتۈرىدىغان بولساق، بۇنىڭمۇ ئىنتايىن مۇھىم بىر سەۋەپ ئىكەنلىكىنى كۆرەلەيمىز. يەنە شۇ ھىتلېر، ئىجتىمائى پائالىيەتچانلىقى بىلەن، ئىشچىلارغا تېخىمۇ ياخشى تۇرالغۇ مۇھىتى يارىتىش بىلەن بىر قاتاردا سانائەتنى زامانىۋىلاشتۇرۇش، ئىجتىمائى پاراۋانلىق سىستېمىنى بەرپا قىلىپ چىقىش، بۇرۇندىن قالغان پەرقلەندۈرۈپ قاراشلارنى يوقۇتۇشلار بىلەنمۇ شوغۇللانغان ئىدى. يەنى قىسقىچە ئېيتقاندا، ھەر قانچە رەھىمسىز ئۇسۇللاردىن پايدىلانغان بولسىمۇ، تېخىمۇ ياخشى، دەۋرگە تېخىمۇ ماس كېلىدىغان، سىنىپى تەسىرلەردىن ئىمكان بار يىراق تۇرىدىغان بىر نېمىس جەمىيىتى قۇرۇپ چىقىشنى ئارزۇ قىلىپ كەلگەن ئىدى. يەنە شۇ ھىتلېر، يەھۇدىيلارنى بىر شەيتان دەپ ئېلان قىلغىنىغا، بۇ جەھەتتە بەكلا چوڭ دو تىكىش بىلەن دۇنياۋى كۈچ ھالىغا كېلىش ئۈچۈن قىمار ئوينىغان بولىشىغا قارىماي، “پىكىر ۋە ھەرىكەتلىرى بۈگۈنگىچە بولغان پىكىر قىلىشلاردىن تېخىمۇ ئەمەلىيەتچان بىر سىياسىيون” ئىدى. بۇنداق بىر غايە ئۈچۈن ئۆزىگە نىسبەتەن يامان غەرەزلىك ئەمما نېمىس جەمىيىتى ئۈچۈن ياخشى نىيەتلىك، ھېچ بولمىغاندا پايدىلىق دەپ باھالاش ئىمكانىيىتى بار نىيەتلەرگە ئىگە بىرسى قاتارىدا كۆرۈنۈشى مۇمكىن ئىدى.
قايتىدىن كۆزدىن كۆچۈرۈلۈپ تۈزىتىلگەن بۇنداق بىر باھالاشلاردا بولۇشتىكى مەقسەد، ھىتلېرنى ئاقلاشنى مەقسەت قىلىش ئەمەس ئىدى. ئىككى دۇنيا ئۇرۇشى ئوتتۇرسىدىكى دەۋردە، ياۋروپادىكى ئىدىيولوگىيىلىك توقۇنۇشلارنىڭ قورقۇنۇشلۇق ۋەھشىيانىلىكىگە ۋە نېمىس مىللى قىرغىنچىلىقىغا تۈرتكە بولۇپ بەرگەن كۈچلەرگە ھەر قانچە بۇرمىلانغان قاراش ھېسابلانغان تەغدىردىمۇ بۇنى ئايدىڭلىتىپ بېرىش ئۈچۈن ناتسىستلارنىڭ، ستالىنچىلارنىڭ ئىنسانىيەتكە قارشى ئىشلىگەن جىنايەتلىرىنى ئۆزئارا سېلىشتۇرۇشنىمۇ مەقسەت قىلىش ئىدى. ھىتلېرنى بىر ئىجتىمائى ئىنقىلاپچى دەپ باھالاش ئارقىلىق ئاشىكارە ئوتتۇرغا قويماقچى بولغان — تەبىكى خاتا چۈشىنىلگەنلىكى ئېھتىمال بولغان — نەرسە، بىر ئىجتىمائىي بوھران دەۋرىدە گېرمانىيىدە بۇنداق كەڭ كۆلەملىك ھىمايىگە ئېرىشەلىگەنلىكىنىڭ بىر سەۋەبى ھېسابلىناتتى.  بۇنداق ئىككى خىل قاراشنىڭ، ھەر قانچە خالىماسلىقىمىزغا قارىماي، ھىتلېرنىڭ ھەققىنى قايتۇرۇپ بېرىش ئېھتىمالىنى يۇشۇرۇن بولسىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقىنى ھېس قىلىش تەس ئەمەس. بۇنداق بىر ھەققىنىڭ قايتۇرۇپ بېرىلىشى نەتىجىسىدە، ھىتلېر ئىنسانىيەتكە قارشى سادىر قىلغان شۇنىڭدەك ئۇنىڭ نامىدا ئاتىلىپ كېلىۋاتقان جىنايەتلەرگە قارىماستىن، يەنىلا 20-ئەسىرنىڭ ئەڭ ئۇلۇغ داھىلىرىنىڭ بىرى دېيىش مۇمكىن؛ ئەگەر ئۇ، ئۇرۇشتىن بۇرۇن ئۆلگەن بولسا ئىدى، نېمىس قەھرىمانلىرى تىزىملىكى ئىچىدە ئەڭ يوقۇرىدىكى قاتارلارغا ئېرىشەلىگىدەك بىرسى بولۇپ قوبۇل قىلىنىدىغانلىقى ئېنىق ئىدى.
“تارىخىي ئۇلۇغلۇق” مەسىلىسى، ئادەت بولۇپ كەتكەن بىئوگرافىيە ئەسەرلىرىدە ئادەتتە يېپىق، يۇشۇرۇن بىر شەكىلدە ئىپادىلەنگەن بولىدۇ. بولۇپمۇ نېمىس ئادەتلىرى بويىچە ئالغاندا بۇنداق يېپىق ئىپادىلىنىشى تېخىمۇ كۆرۈنەرلىك ئىدى. سىياسىي باش تاج ھالقىسىدىن ۋە تەسىرلىرىدىن ئايرىپ قارىغىنىمىزدا، شەخسى ئالاھىدىلىكلىرى ئېسىل نەسەبلىك، ئۇلۇغلىنىدىغان ياكى بايىۋەتچىلىكتىن كەلگەن ھېسابلانمايدىغان ھىتلېر رولى، بۇنداق بىر ئەنئەنىلەر ئۈچۈن روشەن مەسىلە پەيدا قىلىدىغانلىقى ھەممىگە مەلۇم. ئەمما داڭلىق بولۇشنىڭ باشقىچە بىر يولىمۇ بار: داڭقلىق ئەسكى ئادەم تىپى رولىنى ئويناش. ئۇنىڭ خاراكتېرىدە ئېسىلزادىلىقنىڭ يوقلىقى، تارىخىي شەخسلەرنىڭ “داڭق” بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئوتتۇرغا چىققان باشقا ئالاھىدىلىكلەرگە ئىگە بولمىغانلىقىغا قارىماي، تارىختا _ ھەر قانچە ئاپەت پەيدا قىلۋەتكەن بولىشىدىن قەتئى نەزەر _ ئىنتايىن چوڭ تەسىر پەيدا قىلغانلىقىنى كۆرسىتىپ ئۆتۈشكە توغرا كېلىدۇ. ئەمما داڭقلىق ئەسكى ئادەم تىپىنى تىرادىگىيىلىك خىيال قىلىپ ئوخشىتىۋېلىش يولى بىلەنمۇ ئويلىنىشىمىزغا بولىدۇ _ قاتتىق تىرىشچانلىق، ھەيران قالارلىق تەرەققىياتلارنى ئۇيدۇرۇپ چىقارغان ئەمما بۇزۇلغان بولىدۇ؛ مىللى ھەشەمەتلەر مىللى ئاپەت ھالىغا ئۆزگىرىپ كەتكەن بولىدۇ.
بەكلا كۆپ دەۋرداشلىرىنىڭ ھىتلېرگە نېمە ئۈچۈن “داڭلىق” كىشىلىك يۈكلەپ قويغانلىقىنى تەتقىق قىلىش ئورنىغا، بۇنداق “ئۇلۇغلۇق” تېمىسىدىن يىراق تۇرۇش تېخىمۇ ياخشى بىر يول بولۇپ كۆرۈنمەكتە. بۇنداق “ئۇلۇغلۇق” تېمىسى كىشىنىڭ دىققەت نەزىرىنى ئاساسى نوقتىدىن باشقا تەرەپكە بۇرىۋېتىپ قالىدۇ: خاتا باھالاش، ھاجەتسىز، مۇناسىۋەتسىز ھەمدە ئالاھىدە ماختاش مەنىسىگە ئىگە بىر تېمىغا ئايلانغان بولىدۇ. خاتا باھالانغان دېگىنىمىزدە، “ئۇلۇغ ئادەم” نەزەرىيىسى تارىخىي جەريانلارنى ھەددىدىن تاشقىرى كىشىلىكلەشتۈرۈشتىن ساقلىنالمايدۇ؛ ھاجەتسىز دېگىنىمىزدە تارىخى ئۇلۇغلۇق چۈشەنچىسى بىھۇدىلىق بىلەن قابىلىيەتسىزلىك مۇراجەت قىلىدىغان ئەڭ ئاخىرقى چارىسى ھېسابلانغان بولىدۇ. ئەخلاقى، ھەتتا ئىستېتىك ھۆكۈملەردىن قۇراشتۇرۇپ چىقىرىلغان بىر خاھىشتۇر؛ بۇ چۈشەنچە ھېچ بىر نەتىجىگە يېتەكلەپ بارالمايدىغان پەلسەپىلىك-ئېتىك بىر ئۇقۇمدىن باشقا نەرسە ئەمەس؛ مۇناسىۋەتسىز دېگىنىمىزدە، ھىتلېرنىڭ “داڭقلىق” دېيىلىشىگە مەيلى ئىجابىي مەيلى سەلىبى تەرەپتىن جاۋاب بەرگەن بولىشىمىزدىن قەتئىي نەزەر، ئۈچىنچى ئىمپىرىيىنىڭ قورقۇنۇشلۇق تارىخىغا مۇناسىۋەتلىك ھېچ قانداق بىر نەرسىنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلىگەن ھېسابلانمايمىز. ھەتتا دەل ئەكسىنچە ئۇنى مەدھىلەش ئېھتىمالىنى ساقلاپ قالغان بولىمىز. چۇنكى كاللىسىدا بىرەر مۇجمەللىك بولغىنىدىمۇ ھىتلېرغا ئۇنىڭ بارلىق خاتالىقلىرىغا قارىماي خالىماي تۇرۇپ بولسىمۇ ئۇنىڭغا بىر خىل ھەيرانلىق تۇيغۇسى بارلىقىنى يوشۇرۇپ قالالمايدۇ. شۇنىڭدەك ھىتلېر ئۈستىدىن ئۇلۇغلۇق ئاختۇرۇش، ھىتلېر ھاكىمىيىتىنى بىۋاستە قوللاپ چىققانلار، ئىجتىمائى تۈزۈمىنى داۋاملاشتۇرۇپ بەرگەن ۋاستىلار ۋە بۇ ئۇلۇغ ئادەمنى تەقلىت قىلىپ ئۇنىڭغا ئىگە بولىدىغان گېرمانىيە پۇخرالىرىنىڭ تەسىرىنى ئازايتىشقا مۇناسىۋەتلىك ئاقىۋەتنى تەبىئىي ھالدا، ئىختىيارسىز ھالدا ئوتتۇرغا چىقارغان بولىدۇ.
دىققىتىمىزنى “تارىخىي ئۇلۇغلۇق” تېمىسىغا ئەمەس بەلكى ئۇنىڭدىنمۇ مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە بولغان باشقا بىر مەسىلىگە مەركەزلەشتۈرىشىمىز كېرەك. ئەقلى تەپەككۈر قابىلىيىتى بىلەن ئىجتىمائىي ئالاھىدىلىكى بەكلا يېتەرسىز، سىياسىي تۇرمۇشىدىن باشقا ھېچ قانداق بىر ئالاھىدىلىكى يوق، يېقىن دوستلىرى بىلەنمۇ يېقىن ئۆتەلمەيدىغان ۋە ئۇلارغا تەسىر كۆرسىتەلمەيدىغان، ھەقىقى دوستلۇق ئورنىتىش قابىلىيىتى بولمىغان، يوقۇرى دەرىجىلىك بىر ئورۇندا پەقەتلا بولۇپ باقمىغان، ئۈچىنچى ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى بولۇشتىن بۇرۇن ھۆكۈمەت ئىشلىرىدا ھېچ بىر ئەمەلىي تەجرىبىسى بولمىغان بىرسىنىڭ، ئەنە شۇنداق بىر ئادەمنىڭ، شۇنچە زور تارىخىي تەسىر پەيدا قىلالىشى، پۈتۈن دۇنيانى تىنىق تارتالماس ھالغا كەلتۈرۈپ قويالىشى قانداقلارچە مۇمكىن بولالىدى؟
بۇ سۇئال، مەلۇم جەھەتتە بولسىمۇ خاتا سورالغان بىر سۇئال بولىشىمۇ مۇمكىن. چۇنكى ھىتلېرنىڭ ئەقىلسىز ئەمەسلىكى، ھەممە ئىشنى قاتتىق زىغىرلاپ كېتىدىغان ئەستە قالدۇرۇش قابىلىيىتىدىن پايدىلىنىپ كەلگەن ئۆتكۈر زىھنىلىك بىرسى ئىكەنلىكىنى قورقماي ئېيتالىشىمىز مۇمكىن. ئادەتتە پەرەز قىلىشقا بولغىنىدەك، مەسىلىلەرنى بەك تېز چۈشىنىپ كېتەلىشى بىلەن پەقەتلا ئىش ئۈستىدىكى خوشامەتچىلەرنىلا ئەمەس بەلكى تەجرىبىلىك دۆلەت رەھبەرلىرى بىلەن دېپلوماتلارغىمۇ تەسىر كۆرسىتەلىگەن ئىدى. ئىستىلىستىكىلىق سۇنئىيلىك كۆرسىتىش جەھەتتىكى ئۇستىلىقىنى دۈشمەنلىرىمۇ ئېتراپ قىلىشقان ئىدى. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە بىزنىڭچە خاراكتېر ئاجىزلىقى ۋە ئەقلى تېيىزلىق دەپ قارايدىغان ئەھۋالنى ئەھمىيەت بېرىشكە ئەرزىيدىغان بىر سىياسىي قابىلىيەت بىلەن تەسىر كۆرسىتىش قابىلىيىتى بىلەن پۈتۈنلەشتۈرۈشتە يىگىرمىنچى ئەسىر دۆلەت رەھبەرلىرى ئارىسىدا سىرتتا قالمايدىغانلىقىدىن قىلچە گۇمان قىلمايمىز. زامانداشلىرىنىڭ كۆپ قىسمى چۈشكەن قاپقانغا، ئۆز قابىلىيەتلىرىنى سەل كۆرۈش قاپقىنىغىمۇ چۈشۈپ قالمىغان بىرى ئىدى.
شۇنىڭدەك، ئۈنۋان ۋە ئىجتىمائى ئورنى جەھەتتە تۈۋەن دەرىجىلىك بىر ھالەتتىن يوقۇرى دەرىجىلىك ئەمەللەرگە يۈكسىلەلىگەنلەر يالغۇز ھىتلېرلا ئەمەس. مەسىلەن ناپولېئوننىڭ يوقۇرى كۆتۈرۈلىشى مۇھىم بىر ئورگان بولغان ئارمىيە ۋاستىسىدىن پايدىلىنىش، قۇماندانلىق قىلىشتىكى پەۋقۇلئاددە جاسارىتى ۋە ئۇتۇقلىرى سايىسىدە ئىشقا ئاشۇرالىغان دەپ قارىساقمۇ، زامانىۋى دەۋردە بۇنى ئەمەلگە ئاشۇرالىغان تۇنجى ئادەم ھېسابلىنىدۇ. ئەمما ئۇنىڭغا سېلىشتۇرساق، ھىتلېر ھەربى سەپتە ئون بېشىلىقتىن يوقۇرى بىرەر ئۈنۋانغا ئېرىشەلىگەن بىرسىمۇ ئەمەس. ناپولېئون بولسا، تېخىمۇ كۆپ خىللىققا ئىگە شەخسى قابىلىيەتلىرى نوقتىسىدا ئەقىل جەھەتتە ھىتلېردىن ھەسسىلەپ ئۈستۈن تۇراتتى. يىگىرمىنچى ئەسىردە بولسا، ئىجتىمائىي ئورنى بولمىغان كىشىلەر ئىجتىمائىي ۋە سىياسىي ئالاھىدە سىنىپى قاتارىغا كىرىپ دۆلەت كۈچىنىڭ ئەڭ يوقۇرى پەللىسىگە ئېرىشىش ئىھتىمالى ھەقىقەتەنمۇ كۆپ ئىدى. شۇنداقتىمۇ، بۇ تۈردىكى مىساللار يەنىلا ئۇنچىۋالا كۆپمۇ كۆرۈلگەنمۇ ئەمەس. بولۇپمۇ مۇقىم دېموكراتىك دەۋرلەرگە قارىغاندا سىياسىي قالايماقانچىلىق ھۆكۈم سۈرگەن دەۋرلەردە (ستالىن، ماۋ زەيدوڭ ۋە كاسترولارغا ئوخشاش) ئىنقىلابى ھەرىكەتلەر داھىلىرىنىڭ ئىچىدىن ئوتتۇرغا چىققان ئىدى.
ئەگەر ھىتلېردەك نام-نىشانسىز بىرسىنىڭ يوقۇرى كۆتۈرىلىپ ئەڭ يوقۇرى مەۋقىيگە ئېرىشەلىگەنلىكى پەۋقۇلئاددە بىر ھادىسە ئەمەس دەپ قارالغىنىدا، ئۇ ھالدا ھىتلېر بىلەن بىر قاتاردا ئوتتۇرغا قويۇلغان مەسىلىلەرگە بۇ جەھەتتە ھېچ بىر ئىزاھات بېرەلىشىمىز مۇمكىن ئەمەس دېگەنلىك بولىدۇ. ھىتلېرنىڭ “بىلگىلى بولماسلىق ئىچىدە سىرلار بىلەن تولغان بىر تېپىشماق” (ئاجايىپ ئۆزگىچە ئىپادىلەش شەكلىگە پۈركەنگەن بىر سۆز ھالىغا كەلتۈرۈلگىنىگە قارىماي، بۇ سۆز ئەسلى ۋىنستون چېرچىلنىڭ سۆزى ئىدى) ھالىغا كەلگەنلىدىكى بىر سەۋەب، ھىتلېرنىڭ شەخسى مىجەز-خاراكتېرىنىڭ چوڭقۇر قاتلاملىرى ھەققىدىكى مەلۇماتلارنىڭ يوقلىقىدىن ئوتتۇرغا چىقماقتا. يەنى پات-پاتلا تىلغا ئېلىنغىنىدەك، ھىتلېر دېگەن بىرسى بۇ دۇنيادا “نە ياشاپ باققان نە ياشاپ باقمىغان” دېگەنلىكتۇر. بۇنداق ھۆكۈم قىلىش ئېھتىمال ئۇنى پەس كۆرۈش، سوفىستىك بىر كىشىلىكى بولمىغان، بەكلا ئاددى، تەربىيە كۆرمىگەن، كېيىن تۇيۇقسىزلا بېيىپ خۇدىنى بىلەلمەي قالغان، يەر يۈزىدىكى پۈتۈن نەرسىلەرگە قارىتا پىشمىغان قاراشلاردا بولۇپ پەيدا بولغان بىر يات ئادەمگە، ئۆزىنى مەدەنىيلىق جەھەتتە ھەممىدىن ئۈستۈن دەپ قارىۋالغان مەدەنىيەتسىزگە ئۈستىدىن تۇرۇپ كۈزىتىشكە تەييار بىر ئەھۋال مەۋجۇت. كىشىلىك مىجەزلەرنىڭ چوڭقۇر قاتلاملىرىنى ئىپادىلەپ بېرىدىغان قاراڭغۇ ئۆڭكۈر قىسمەنلىكتە پەقەت ئۆزىگە خاس تۇرمۇشىنىلا ئەمەس بەلكى ئۇنىڭ ئۆتمۈشى بىلەن ئائىلىسى توغرىلىقمۇ ئېغىزىنى چىڭ تۇتۇپ يۈرىدىغان بىرسى بولىشى تۈپەيلىدىن ئوتتۇرتغا چىققان بولىشىمۇ مۇمكىن. ئېغىزىنى چىڭ تۇتۇش، كۆڭۈلچەكلىك بىلەن مۇناسىۋەت قىلىشلاردىن ئۆزىنى يىراق تۇتۇش، يەنە كېلىپ ئۇنىڭ سىياسىي پوزىتسىيىسىگىمۇ سىڭىپ كەتكەن بىر خىل مىجەز ئالاھىدىلىكلىرىدىن بىرى بولغان ئىدى. سىياسىي نوقتىدىن ئالغاندىمۇ مۇھىم ئەھمىيەتلىك بولغان بۇ تۈر ئالاھىدىلىكى ھىتلېرنىڭ ئۆزىگە مۇناسىۋەتلىك يۇشۇرۇن سىرلارنىڭ كۆپلەپ شەكىللىنىشىگە ئاڭلىق تۈردە يول قويغان “يۈرەكلىك” داھىيلىقىنى كۆرسىتىدىغان ‘ئىلاھى نۇر چەمبىرەك تاجى’ بىر تەركىۋى ھېسابلىنىدۇ. نېمىلا دېيىلسە دېيىلسۇن، ھىتلېرنىڭ ھاياتى سىياسىي پائالىيەتلەر سىرتىدا قۇپ-قۇرۇق بىر ھايات ئىكەنلىكىنى ئوچۇق كۆرىۋېلىشىمىز مۇمكىن. ناپولېئون، بىسماررك، چېرچىل، كېنېدىي قاتارىدىكى كىشىلەرنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك جامائەت پائالىيەتلىرى سىرتىدىمۇ پائالىيەت كۆرسىتىپ كەلگەن كىشىلەردۇر. پلۇتاركخوسنىڭ “تەقدىر ئىنتايىن مۇھىم قىممەتكە ئىگە پائالىيەتلەر ۋاستىچىلىقى ئارقىلىق ئاساسلىق بىر مىجەزنى گەۋدىلىك ئىپادىلىگىنىدە، ئۇنىڭ مەۋجۇتلۇقتىن يىراق خاراكتېردا بىرسى بولىشىنى ئوتتۇرغا چىقىرىدۇ” دېگەن گېپىنى ستالىن ئۈچۈن ئىشلەتكەن ئىدى. بۇ جۈملىنى ھىتلېر ئۈچۈن ئىشلەتكىنىمىزدىمۇ ئاجايىپ جەلىپ قىلارلىق بىر مەنىگە ئىگە بولىدىغانلىقىدا گەپ يوق.
“ياشاپ-ياشىمىغانلىقى ئېنىق بولمىغان” بىرسىنىڭ، يەنى قاتنىشىپ يۈرگەن سىياسى ۋەقەلىكلەر سىرتىدا بىرەر تارىخىي ياكى كىشىلىك ھاياتلىق پائالىيىتى بولمىغان بىرسىنىڭ بىئوگرافىيىسى — ياشىغان ھاياتى بىلەن باشتىن ئۆتكەزگەنلىرى، ياكى قىسقىچە ئېيتقاندا تەرجىمىھالى، تەبىئى ھالدا ئۆز چەكلىمىلىرى دائىرىسىدە چەكلىنىپ قالىدىغانلىقى مۇقەررەر. ئەمما بۇ يەردىكى كام قالغان يەرلىرىنى كىشىلىك تۇرمۇشىنىڭ ئىجتىمائىي تۇرمۇشقاھەل قىلغۇچ تەسىر كۆرسىتىشىنى پەرەز قىلىش ئاساسىدا ئوتتۇرغا چىقىرىش مۇمكىن. ئەمما بۇنداق بىر پەرەز ئەسلىدە خاتا بىر پەرەزدۇر. چۇنكى ھىتلېر ئۈچۈن ئالغاندا ئۇنىڭدا “شەخسى تۇرمۇش دەيدىغان بىر نەرسە بولغان ئەمەس.” ئەلىۋەتتىكى، ئۇمۇ ئۆزىنى رىياللىقتىن يىراق تۇتۇش مەقسىتىدە كىنو كۆرۈش بىلەن مەشغۇل بولۇش، بېرگخوفتىكى چايخانىسىغا قاراپ كۈندىلىك سەيلىگىمۇ چىقىشى مۇمكىن، بېرلىندىكى مىنىستىرلىكلەردىن يىراقلاردىكى تاغلىق يەرلەردە سەھرا تۇرمۇشىدىن ھۇزۇر ئېلىشقا چىقىشى مۇمكىن. شۇنداقتىمۇ بۇ تۈردىكى كۈندىلىك ھەرىكەتلەر قىلچە مەنىسى بولمىغان ھەرىكەتچانلىققا ئائىت ئىشلاردىندۇر. بۇ تۈردىكى ئىشلار ئۇنىڭ سىياسەتنىڭ سىرتىدىكى بىر ساھەگە، ئاممىۋىي ئىشلارغا مۇناسىۋەتلىك ھېس-تۇيغۇلىرىنى بەلگىلەيدىغان تېخىمۇ كەڭ مەنىلىك مەۋجۇتلۇقىغا چوڭقۇر سىڭىپ كەتكەن دېگەن مەنىنى بىلدۈرەلمەيتتى. يەنى ئۇنىڭ “شەخسى تۇرمۇش” ھاياتى ئاممىۋىي تۇرمۇش خاراكتىرىنىڭ بىر پارچىسى ھالىغا كەلگەن دەپ قەتئى ئېيتالمايمىز. ھەتتا دەل بۇنىڭ ئەكسىچە، ئۇ بۇ جەھەتتە شۇنچىلىك قاتتىق سىر تۇتاتتىكى، نېمىس خەلقى ئۇنىڭ ھاياتىدا ئېۋا براۋۇن دەيدىغان بىرسىنىڭ بارلىقىنىمۇ ئۈچىنچى ئىمپىرىيىنىڭ خارەبە كۈللىرى سورۇلىۋاتقان كۈنلەرگە كەلگىنىدىلا ئاندىن قۇلاقتىن-قۇلاققا تۇيۇشقا باشلىغان ئىدى. تېخىمۇ مۇۋاپىق ئىپادىلەشكە توغرا كەلسە، ھىتلېر ئۈچۈن ئاممىۋىي ساھە “ئۇنىڭ كىشىلىكى” دېيىش ئەڭ مۇۋاپىق تەرىپ بولىشى مۇمكىن. ئۇنىڭ ئۈچۈن “كىشىلىك” بىلەن “ئاممىۋىلىق” بىر-بىرسى بىلەن يۇغۇرۇلۇپ پارچىلانماس بىر پۈتۈنلۈككە ئايلىنىپ كەتكەن ئىدى. ھىتلېرنىڭ پۈتكۈل مەۋجۇتلۇقى ئۇنىڭ ئىنتايىن ماھارەتلىك ئوينىغان رولى — “فۈھرېر— داھىي” رولى ئىچىگە سىڭىپ كەتكەن.
بۇ نوقتىغا كەلگەندە بىئوگرافىيە يازغۇچىسىنىڭ ۋەزىپىسى تېخىمۇ ئېنىق ئوتتۇرغا چىقىدۇ. بۇ ۋەزىپىنى ئورۇنداش ئۈچۈن ئىشنى ھىتلېرنىڭ شەخسىيىتى ئۈستىدە ئەمەس، بەلكى بىۋاستە ھالدا ۋە راستچىللىق بىلەن ئۇنىڭ كۈچ-قۇدرىتىنىڭ ئالاھىدىلىكى بولغان “فۈھرېر” نىڭ كۈچىگە مەركەزلەشتۈرۈش ئاساسىدا باشلاشقا توغرا كېلىدۇ.
بۇ كۈچنىڭ بىر قىسمى ھىتلېرنىڭ ئۆزىدىن كەلگەن بولسا، كۆپىرەك قىسمى شۇ جەمىيەتتىن كەلمەكتە؛ بۇ كۈچ، ئۇنىڭ قوللىغۇچىلىرى تەرىپىدىن ھىتلېرغا ئامانەت قىلىنغان ئۈمىد ۋە پىرىنسىپلار پەيدا قىلغان نەرسىلىرىدۇر. ئەمما كۈچىنىڭ ئارتىپ بېرىشىغا ئەگىشىپ، جىددىي پەيتلەردە بەكلا مۇھىم رول ئوينايدىغان نەرسىنىڭ ھىتلېرنىڭ پائالىيەتلىرى بولمىسىمۇ بولىۋېرەتتى دېگەن مەنىنىمۇ بىلدۈرمەيدۇ، ئەلىۋەتتە. شۇنداقتىمۇ، بۇ كۈچنىڭ تەسىرى ئاساسى جەھەتتە “كىشىلىك” تىن ئوتتۇرغا چىقىدىغان ئالاھىدىلىكلەردە ئەمەس، بەلكى فۈھرېر سۈپىتىدە ئوينىغان رولىدىن ئوتتۇرغا چىقماقتا؛ شۇنىڭدەك، بۇ رول پەقەت سەل قاراشلار، خاتالىشىشلار، ئاجىزلىقلار ۋە باشقىلارنىڭ ھەمكارلىقى ئاساسىدىلا ئىشقا ئاشقان. بۇنىڭغا باغلانغان ھالدا ھىتلېرنىڭ كۈچىنى چۈشەندۈرۈش ئۈچۈن ھىتلېرغا ئەمەس بەلكى ئالدى بىلەن ئۇ ئىشنىڭ ماھىيىتىگە دىققەت قىلىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ.
ھىتلېرنىڭ كۈچى ھەقىقەتەنمۇ پەۋقۇلئاددە بىر كۈچ ئىدى. ھىتلېر، بۇنداق بىر كۈچ قارىشىنى (ئەڭ جىددىي ئۆلچەم بويىچە ئالغىنىمىزدا) بىرەر پارتىيە داھىسى سۈپىتى ياكى ھەر قانداق بىر ئەمەلىي خىزمەت ئورنى ئاساسىدا ئوتتۇرغا قويغىنى يوق. ئۇ، بۇ كۈچنى ئۆزىنىڭ تارىخىي ۋەزىپىسى قاتارىدا تونىغان نەرسىسىدىن، يەنى گېرمانىيىنى قوغداش بۇرچىدىن ئالغان. باشقىچە ئېيتقاندا، ئۇنىڭ كۈچى مەۋقەدىن كەلگەن ھادىسە بولماستىن بەلكى “جۇشقۇ، شىجائەت” تىن كەلگەن. بۇ كۈچ باشقىلارنىڭ ئۇنىڭدا “قەھرىمانلىق” سۈپەتلىرىنى كۆرۈشكە تەييار تۇرۇشىغا باغلىق ئىدى. نەتىجىدە ئۇلار بۇنداق سۈپەتلەرنى — ۋە بەلكىم ئۆزلىرىنىڭمۇ ئەنە شۇنداق بىر سۈپەتلەرگە ئىگە ئىكەنلىكىگە ئىشىنىشىدىن ئاۋال — ھىتلېردا كۆرگەن ئىدى.
ناتسىست ھادىسىسى ھەققىدە ئۇ دەۋرلەردە ياشىغان ئەڭ مۇھىم ئانالىزچىلاردىن بىرى بولغان نېئومان مۇنداق دەيدۇ: “شىجائەتلىك باشقۇرۇش ئۇسلۇبى ئۇزۇنغىچە قوبۇل قىلىنماي رەت قىلىنىپ ۋە مازاق قىلىنىپ كېلىنگەن ئىدى. ئەمما بۇنىڭ مەنبەسى بەكلا چوڭقۇر يەرلەردە ئىكەنلىكى، مۇۋاپىق پسىخولوگىيىلىك ۋە ئىجتىمائىي شارائىتلار بىر يەرگە كېلىشى بىلەن بەكلا كۈچلۈك ئۇيغاتقۇچى كۈچ ھالىغا كەلگەنلىكى ھەممىگە مەلۇم. داھىنىڭ جۇشقۇنلۇق كۈچى ھەرگىزمۇ بىر خىيالى ھادىسە ئەمەس ئىدى؛ مىليونلىغان كىشىلەر ئىشىنىۋاتقان بىر نەرسىدىن ھېچ كىم گۇمان قىلالمايدۇ.” بۇ كۈچنىڭ كېڭىيىپ كۈچلىنىپ بېرىشىغا ۋە ئۇنىڭ ئاقىۋەتلىرىگە ھىتلېرنىڭ بىۋاستە تۆھپىسى بولغانلىقىنىمۇ ھەرگىز تۆۋەن مۆلچەرلەشكە بولمايدۇ. ئەگەر بىز، بۇنى قىسقىچە قىلىپ تەتۈرسىگە ئۆرۈپ ئويلىغىنىمىزدا تېخىمۇ ئېنىق چۈشىنەلىشىمىز مۇمكىن: مەسىلەن ھىملېر بىلەن ئېس-ئېس رەھبەرلىكى ئاستىدا ئوتتۇرغا چىققان بىر تېررورچى ساقچى دۆلىتى، ھىتلېر بۇ ھۆكۈمەتنىڭ ئۈستىدە بولمىغىنىدىمۇ ئوتتۇرغا چىقالىشى مۇمكىنمىدۇ، دەپ سۇئال قۇيۇپ باقايلى؛ شۇنىڭدەك، 1930-يىللارنىڭ ئاخىرىدىكى ئومۇمىي يۈزلۈك ياۋروپا ئۇرۇشى باشقا بىر داھىنىڭ رەھبەرلىكى ئاستىدا _ بۇ رەھبەرنىمۇ بىر مۇستەبىت رەھبەر دەپ پەرەز قىلىپ تۇرايلى — بولغىنىدىمۇ گېرمانىيە بۇنداق بىر ئۇرۇشقا كىرىشەرمىدى؟ يەنە شۇنىڭدەك، دۆلەت باشلىقى باشقا بىرسى بولغىنىدا ئۇنىڭ رەھبەرلىكى ئاستىدا يەھۇدىيلارغا قارشى (بۇنداق بىر ئىشنىڭ مۇمكىن بولىشى ئېھتىمالغا بەكلا يېقىن ئىدى دەپ قارىغىنىمىزدا) تەڭسىز مۇئامىلىدە بولۇش پۈتۈنلەي ئىرقى قىرغىنچىلىق دەرىجىسىگىچە يۈكسىلىشى مۇمكىنمىدى؟ دېگەن سۇئاللارنىمۇ قويۇپ كۆرىشىمىز مۇمكىن. بۇ تۈردىكى سۇئاللارنىڭ ھەر بىرىگە “ياق” دەپ، ياكى ھېچ بولمىغاندا “ئەڭ كۈچلۈك ئېھتىمالدا ئۇنداق بولالماس ئىدى” دەپ ئىشەنچ بىلەن ئېيتالىشىمىز مۇمكىن. تاشقى شارائىتلار بىلەن كىشىلىكى بولمىغان ھەل قىلغۇچ ئامىللار نېمىلا بولسا بولسۇن، ھىتلېرنىڭ ئورنىغا باشقا بىرسىنى قويۇش ئىمكانىيىتىنى پەقەتلا بېرەلمەيدۇ.
ھىتلېر پايدىلانغان بەكلا كىشىلەشتۈرۈلگەن كۈچ، چۈشىنەلەيدىغان ۋە ئەقىللىق كىشىلەرنىمۇ — دىنى زاتلارنى، زىيالىلارنى، چەتئەللىك دېپلوماتلارنى، ئاتاغلىق زىيارەتچىلەرنىمۇ _ ئۇنىڭدىن تەسىرلىنىشكە شەرتلىك رېفلېكسلەشتۈرۈپ تەسىرلىنىدىغان ھالغا كەلتۈرۈپ قويغان ئىدى. بۇ تۈر كىشىلەرنى ئۆزىگە قارىتىۋالغان ھېسسىياتلار، بىر مىيۇنخېن پىۋىخانىسىدىكى داۋراڭچى كىشىلەر توپلىمىنى ئۆزىگە قارىتىۋالغان ھاياجانلىنىشلارنىڭ نەق ئۆزى ئىدى. ئەمما قىزىققۇچى خەلق ئاممىسى قوللاپ بەرگەن، ھاكىمىيەتتىكىلەرنىڭ ياسىنىش ۋە پاگون-مېداللىرى بىلەن پەدازلانغان، تەشۋىقاتقا تايىنىپ ۋارقىراپ خېرىدار يىغىشتەك ئىشلارنى قىلغان ئۇلۇغ داھىلىق نۇر تاج چەمبىرىكى بىلەن ئورالغان ھالدا تۇرۇغىنى ۋە كەينىدە گېرمانىيە باش مىنىستىرى (رېيچ شانسۆليەسى — ئۇ.ت) نوپۇزى بىلەن، باشقىلارنىڭ ئۇنى، تەجرىبىسىزلىكى بىلەن ساددىلىقىنى بىر چەتكە قويۇپ تۇرغاندىمۇ، تەسىر قىلغۇچى دەپ تونىغانلىقىغا ھەيران قالغۇچىلىك يېرى يوق. كىچىك ئەمەلدارلىرىنىڭ، يەنى دەرىجىسى تۈۋەن بولغان ناتسىست يېتەكچىلىرىنىڭ، شەخسى ماھىيىتىنىڭ، پارتىيىنىڭ رايونلۇق باشلىقلىرىنىڭ _ ئۇنىڭ دېگەنلىرىنى شۇئار ھالىغا كەلتۈرۈشكەنلىكىگىمۇ يەنە شۇ كۈچ سەۋەب بولماقتا ئىدى؛ ئاخىرىدا بۇ كۈچ 1945-يىلى تۈگىگىنىدە، چۆكىۋاتقان كېمىدىكى چاشقانلارغا ئوخشاش ئەڭ ئاۋال ئۇنىڭ يېنىدىن قاچقان كىشىلەر يەنە شۇ كىشىلەر ئىدى. ئۇنىڭ كىشىلىكى بىزگە جىنىسىيلىكىنىڭ قارشى نەزىرىيىسى سۈپىتىدە كۆرۈلگەن ھىتلېرنى نۇرغۇنلىغان ئاياللارنىڭ (بولۇپمۇ ئۇنىڭدىن بەكلا كۆپ كىچىك بولغان ئاياللارنىڭ) جىنىسى كۈچنىڭ بىر سىموۋۇلى قاتارىدا كۆرۈپ، بىر مۇنچىسى ئۇنىڭ ئۈچۈن ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىشقا ئۇرۇنغانلىقىنى چۈشەندۈرۈشنىڭ سىرىمۇ بۇ كۈچنىڭ يۇشۇرۇن سىرلىرى ئىچىگە كۆمۈلگەن دېيىش كېرەك.
بۇ نوقتىدىن ئالغاندا، ھىتلېر تارىخىنى ئۇنىڭ كۈچىنىڭ تارىخى دەپ قارشقا مەجبۇرمىز: يەنى ئۇنىڭ بۇنداق بىر كۈچكە قانداقلارچە ئېرىشكەنلىكى، بۇ كۈچنىڭ ماھىيىتى زادى نېمىلەردىن تەشكىل تاپقانلىقى، بۇ كۈچتىن قايسى شەكىلدە پايدىلانغانلىقى، بارلىق دۆلەت ئاپاراتلىرىنى پۈتۈنلەي ۋەيران قىلىۋىتەلىگىدەك بۇنداق بىر كۈچنىڭ زورىيىشىغا قانداقلارچە يول قويۇلغانلىقى، بۇنداق بىر كۈچكە قارشى تىركىشىش ھەرىكەتلىرىنىڭ نېمە ئۈچۈن شۇنچە ئاجىز قالغانلىقى، … قاتارىدىكى سۇئاللار، پۈتۈنلەي ھىتلېرغا قارىتىلىدىغان سۇئاللار ئەمەس، بەلكى ئاساسلىقى گېرمانىيە خەلق ئاممىسىغا قارىتىپ سورىلىدىغان سۇئاللار بولىشى كېرەك.
ھىتلېر ھوقۇقنى قولغا كىرگۈزۈپ، ئۇنىڭدىن پايدىلىنىشىغا ئۇنىڭ مىجەز-خاراكتېرىغا سىڭىپ كەتكەن ئالاھىدىلىكلىرىدىن قوشۇلغان تۆھپىسىنى ئەمىيەتسىزدەك كۆرسىتىشكە ئۇرۇنۇشىمىزنىڭ قىلچە ھاجىتى يوق. ئۇنىڭ پەقەت بىرلا مەقسەتكە مەركەزلىشىپ قالغانلىقى، جاھىللىقى، دۈچ كەلگەن بارلىق توسالغۇلارنى سۈپۈرۈپ تاشلاش جەريانىدىكى رەھىمسىزلىكى، سۇنۇق كۆڭۈللۈك ئىقتىدارى، يا ھەممىسىنى ئۇتۇپ چىقىمەن يا ھەممىنى ئۇتتۇرىمەن دەپ تۇرۇپ ئەڭ چوڭ دو تىكىشتەك قىمارۋازلارچە ئىچكى تۈرتكىسىگە ئىگە بىرسى بولىشى؛ بۇ تۈردىكى كىشىلىك ئالاھىدىلىكلىرىنىڭ ھەممىسى يوقۇرىدا دېيىلگەن كۈچنىڭ شەكىللىنىشىدە بەكلا چوڭ ياردىمى بولغانلىقى ئېنىق. بۇ تۈردىكى مىجەز ئالاھىدىلىكى ھىتلېرنىڭ تۇغما كۈچىنىڭ ئەڭ ئەھمىيەتلىك ئامىللىرىدا بىر يەرگە كەلگەن ئىدى؛ چەكلىمىسىز، پاتالوگىيىلىك مەنچىلىك ساراڭلىقىدا يىغىلغان ئىدى. كۈچ — ھىتلېرنى ھەرىكەتكە ئۈندەپ تۇرىدىغان سىلىغلاتقۇچى ياغ رولىنى ئوينىغان ئىدى. ئۇنىڭدەك ئۆزىنىلا ياخشى كۆرىدىغان بىرسى ئۈچۈن ئېيتقاندا، ئۆتمۈشتىكى ئوڭۇشسىزلىقلار بىلەن تولغان مەقسەتسىز يۈرگەن يىللىرىغا سېلىشتۇرغاندا ئۇنىڭغا ئېنىق بىر غايە سۇنغان؛ سەنئەتچى بولىشى رەت قىلىنغانلىقى، بىر ۋيېننالىققا خاس ئىنتايىن ئەرزان ئۆتكۈنچى مۇساپىرخانىلاردا قېلىشقا مەجبۇر بولغىدەك ئىجتىمائىي ئورنىنىڭ بىراقلا ئەڭ تۈۋەن دەرىجىلەرگىچە تۈۋەنلەپ كېتىشى، 1918-يىلقى ئىنقىلاپنىڭ ۋە ئۇرۇش مەغلوبىيىتىنىڭ كەينىدىن ئۇنىڭ خامخىيال دۇنياسىنىڭ پۈتۈنلەي ۋەيران بولۇپ كېتىشى شۇنىڭدەك ئوقۇشسىزلىقىنى چوڭقۇر ھېس قىلغان ھايات يولىنىڭ دەسلەپكى يېرىمىنى مۇكاپلىغاندەك بىر تەسىر ئوتتۇرغا چىقىققان ئىدى. كۈچ ئۇنىڭ ئۈچۈن ئېيتقاندا تۈگىگىچە سەرىپ قىلىنىدىغان بىر نەرسە ھېسابلىناتتى. كۈزىتىش كۈچى كۈچلۈك بولغان بىر كۈزەتكۈچى، 1940-يىللاردا، ھىتلېرنىڭ فرانسىيە غالىبىيىتىدىن خېلې ۋاقىتلار بۇرۇن مۇنداق بىر باھادا بولغان ئىدى: “ھىتلېر، ئەڭ يوقۇرى سەۋىيىدىكى مەخسۇس ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىشنىڭ بىر نەمۇنىسى. ئۇنىڭدا ئۆزىدىكى مەندىن باشقا ئۇنى تۇتۇپ تۇرالايدىغان ھېچ نەرسە يوق. … ئۇ ئەنە شۇنداق ئۆزىگە خاس ئورۇندا تۇرىۋاتقان بىر شەخسىيەت ھېسابلىنىدۇ. يەنى ئۆزىدىن باشقا ھېچ نەرسىنى، ھېچ كىمنى ياخشى كۆرمەيدىغان بىرسىگە خاس ئالاھىدە ئورۇندىكى بىر ئادەم. … شۇ سەۋەبتىن … ئۇ ئۆزى بىلەن كېلەچەكتە يۈز بېرىدىغان ئۆلۈم ئوتتۇرسىدا تۇرغان بىردىن-بىر نەرسىنى، … يەنى كۈچىنى ساقلاش ياكى ئۇنى ئارتتۇرۇش ئۈچۈن ھەممە ئىشقا جۈرئەت قىلىدىغان بىرسى.” ئەنە شۇنداق يۈكسەكلىكتە كىشىلىكلەشتۈرۈلگەن بىر كۈچ-قۇدرەتكە تەشنالىقى، — بەكلا يۇقۇرى قىممەتتىكى بىر قىمارغا دو تىكىشكە تەڭ بولغان زېمىن ئىشغال قىلىش قىمار ئۇيۇنى ئۈچۈن ئۇ ئاۋال ياۋروپا قىتئەسىدە، ئۇنىڭ كەينىدىن يەنە دۇنيا ئۈستىدە بىردىن-بىر كۈچ-قۇدرەت ھالىغا كېلىشكە بولغان ئاچكۆزلىكىنى قاندۈرۈشنىلا خىيال قىلىپ يۈرىدۇ. تېخىمۇ كۈچلۈك بىر قۇدرەتكە ئىگە بولۇش يولىدا يۈرىدىغان بۇ كىشىنى بىزار قىلغۇچى ئىزدىنىش يا بىر ئاجىزلىشىشنى، ياكى بەلگىلىك بىر دائىرى ئىچىدە چەكلىنىپ تۇرۇشنى قوبۇل قىلالمايتتى. ئۇنىمۇ ئاز دەپ ئۇنىڭ مەۋجۇتلۇقى كەينى-كەينىدىن قولغا كېلىپ تۇرىدىغان “ئۇلۇغ غالىبىيەت” لەر بولۇپ كۆرۈنگەن نەرسىلەرنىڭ ئىزچىللىقىغىمۇ باغلىق بولغان بىر روھى ئىنتىلىش ھالىتى ئىدى. ئۇنىڭدىكى بۇنداق چەكلىمە قوبۇل قىلىش ئۇقۇمىنىڭ بولماسلىقى، بارغانسىرى ئېشىپ بېرىۋاتقان ئەسەبىلىكى ھىتلېر داھىلىق قىلىپ كېلىۋاتقان ئىجتىمائىي تۈزۈمنى ئۆزىنى ئۆزى ئاغدۇرۇپ تاشلاش ئۇرۇقلىرىنى ئۆز ئىچىدە ساقلاشتىنمۇ قېچىپ قۇتۇلالمايتتى. بۇ دېمەك، ئۇنىڭ باشقۇرۇپ كېلىۋاتقان ھاكىمىيىتى ئۆنىڭ ئۆزىنى ئۆزى ئۆلتۈرىۋېلىش ئىچكى تۈرتكىسى بىلەن تولۇق ماسلىشىپ كەلگەن دېيىش مۇمكىن.
ھىتلېر ئۈچۈن كۈچ-قۇدرەت ئاخىرقى تامچىسىغىچە ئىشلىتىپ تۈگىتىشكە بولىدىغان بىر نەرسە ھېسابلانسىمۇ، مەزمۇنسىز ياكى مەنىسىز پەقەتلا كۈچ-قۇدرەت دەپلا قولىدا تۇتۇپ كېلىۋاتقان نەرسىمۇ ئەمەس ئىدى. يەنە شۇنىڭدەك ھىتلېر ھەرىكەتكە ئاتلاندۇرۇشنىڭ پەقەتلا بىر تەشۋىقاتچىسى، پەقەتلا بىر كۇنۇپكىسىدىنلا ئىبارەت دېيىشمۇ توغرا ئەمەس. ئۇنى، بۇلارنىڭ ھەممىسى دېيىش مۇمكىن. ئۇ ئەينى ۋاقىتتا يەنە تەۋرەنمەس چۈشەنچىلەرنىڭ ئىدىئولوگى ئىدى. — (بىزگە ھەر قانچە رىغبەتلەندۈرگۈچى بولۇپ كۆرىنىشىدىن قەتئى نەزەر) ئىچكى بىرلىككە ئىگە بىر “دۇنيا قاراش” نىڭ ھىمايىچىسى سۈپىتىدە رادىكاللارنىڭ ئەڭ رادىكالى بىرسى ئىدى. ئۇ، بۇ تۈر “دۇنيا قارىشى” نىڭ تۈرتكە كۈچى بىلەن ئۇنىڭ تەسىر قىلىشىنى ئىنسانىيەت تارىخى قاراشلىرىنى ئىرقى كۈرەش تارىخى ھالىغا كەلتۈرىۋالغان بىر قانچە ئاساسلىق كۆزقاراشلارنىڭ يىغىندىسىدىن كەلتۈرۈپ چىقىرىۋالغان ئىدى. ئۇنىڭ “دۇنيا قارىشى” گېرمانىيە ۋە دۇنيانىڭ كېسەللىكلىرىگە، بۇ كېسەللىكلەرنى قانداق قىلغاندا ساقايتىشقا بولىدىغانلىقىغا مۇناسىۋەتلىك كەڭ دائىرىلىك چۈشەندۈرۈشنى ئوتتۇرغا قويماقتا ئىدى. ئۇ، 1920-يىللارنىڭ باشلىرىدىن تارتىپ تا يەر ئاستى ئاكوپى ئىچىدە ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋالغىچە بولغان ئارىلىقتا ئۆزىنىڭ بۇ “دۇنيا قارىشى” دا قىلچە ئىككىلەنمەي قەتئى چىڭ تۇرۇپ كەلدى. بۇ يەردە ئېيتىلىۋاتقىنى ئورتاھال سەۋىيىدىكى بىر قاتار سىياسەتلەر ئەمەس بەلكى ئۇتوپىيىلىك مىللى ئىسلاھات كۆزقارىشى ئىدى. ئەمما ئۇنىڭ بۇ “دۇنيا قارىشى” ناتسىستلار نەزەرىيىسىنىڭ ئوخشىمىغان تۈگۈنلىرىنى بىر يەرگە كەلتۈرەلىگىدەك كۈچكە ئىگە بولۇش بىلەنلا چەكلەنمەيدۇ؛ ھىتلېر نىڭ نەزەرىيىۋى قابىلىيەتلىرى بىلەن بىرلەشتۈرۈلگىنىدە، ئۇزۇنغا قالماي پارتىيە تەلىماتى ئەڭ ئۇششاق ماددىلىرى بويىچىمۇ ھىتلېرغا قەتئى قارشى تۇرالمايدىغان ھالغا كەلتۈرۈلگەن دېگەنلىك ئىدى.
ھىتلېرنىڭ ئىدىيىۋىي غايىلىرى، پائالىيەتلىرى ۋە ۋەقەلىكلەرنىڭ شەكىللىنىشىدىكى شەخسى تىرىشچانلىقلىرى ئۈستىدە ھەقىقەتەنمۇ بەكلا دىققەت بىلەن، بەكلا ئەستايىدىللىق بىلەن توختىلىشقا توغرا كېلىدۇ. شۇنداقتىمۇ بۇلار يەنىلا ھەممە ئىشلارنى ئېنىق چۈشەندۈرۈپ بېرەلىشىمىز ئۈچۈنمۇ پەقەت يەتمەيدۇ. بىز بىر مۇستەبىت دىكتاتورنى تەھلىل قىلغىنىمىزدا دىكتاتورلۇقنىمۇ بىرلىكتە تەتقىق قىلىشقا مەجبۇرمىز. شۇنىڭدەك، دىكتاتورلۇقنى تۆۋەندىن ھىمايە قىلىپ بېرىۋاتقان، ئۇنىڭ ئاكتىپلىقىنى، ئۇنىڭ ئاساسىدىكى كېڭىشىشلەرنى كاپالەتكە ئىگە قىلغان ئىجتىمائى تۈرتكىلىك كۈچلەر بىلەن ھاكىمىيەت يۈرگىزىش شەكىللىرىنىىمۇ تەتقىق قىلىپ چىقىشقا مەجبۇرمىز. ھىتلېر ئۆزى قىلمىغان، ئۇ باشلامچىلىق قىلمىغان، ئەمما يەنىلا باشقىلارنىڭ پىلانلىشى بىلەن يولغا قويۇلغان ھەر قانداق بىر ئىش، بۇ ھاكىمىيەتنىڭ “رادىكاللىشىش جەريانى” نى بىلىشىمىز ئۈچۈن دىكتاتورنىڭ پائالىيەتلىرىچىلىك مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.
ئۇ ھالدا، ھىتلېر ھەققىدە يېڭىدىن بىر بىئوگرافىيىگە، يېڭىچە تونۇشقىمۇ ئېھتىياجىمىز بار. ھىتلېرنى يېڭىچە تونۇش ئىشى، ئۇنىڭ ھاكىمىيەتنى قولغا كەلتۈرۈپ ئۇنىڭدىن پايدىلىنىشى، بۇ كۈچنىڭ پەۋقۇلئاددە تەسىرىنى بەلگىلىگەن سىياسى تۈزۈلمىلەر ۋە ئىجتىمائىي كۈچلەر بىلەن، دىكتاتورنىڭ پائالىيەتلىرىنى بىر پۈتۈن ھالغا كەلتۈرۈشكە تىرىشىشقا مۇھتاج ئىدى. دېكتاتورنىڭ چەكسىز تەسىرىنى چۈشەندۈرۈش ئۈچۈن ھىتلېرنىڭ كىشىلىكىدىن بەكىرەك (ئۇنىڭ بارلىق چىگىشلىكىگە قارىماي) نېمىس ئاممىسىنىڭ مەقسەتلىرى بىلەن ئۇلارنىڭ ئۈمىدلىرىگە ئەھمىيەت بېرىدىغان بىر ئۇسۇل، رەئىسلىك قىلغان بىر ئىجتىمائىي تۈزۈمنىڭ ئىچكى ھەرىكەت كۈچى بىلەن ئۇنىڭ ئوتتۇرغا چىقارغان كۈچلەر ۋاستىلىقى بويىچە ھىتلېرنىڭ ھوقۇقىنى كېڭەيتىشىنى چۈشەندۈرۈش ئىمكانىغا ئىگە بولالايمىز. بۇ ئۇسۇل، 1934-يىلىسى مۇھىم بولمىغان بىر ۋەزىپىگە قويۇلغان بىر ناتسىست تەرىپىدىن تىلغا ئېلىنىش ئارقىلىق ئوتتۇرغا قويۇلغان ئىدى. بۇ سۆزلەر ئاساسەن  بۇ كىتاپقا كىرگۈزۈلۈپ 13-بابنىڭ تېمىسىغا بىر شەكىل بېرىدۇ. ئۈچىنچى ئىمپىرىيىدە ھەر بىر كىشىنىڭ ۋەزىپىسى، يوقۇرىدىن بىرەر تەلىمات كۈتمەستىنلا “فۈھرېرنىڭ تەلىۋى بويىچە تىرىشىش” ئىدى. ئەمەلگە ئاشۇرۇلغان بۇ تۈر ئارزۇلار ئۈچىنچى ئىمپىرىيىنى ھەرىكەتلەندۈرگەن كۈچلەردىن بىرى ھېسابلىنىدۇ. بۇ تۈر ئىختىيارى ھەرىكەتلەر دىكتاتورنىڭ ئالدىن كۆرەرلىك مەقسەتلىرىنى ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىش ئارزۇسى ۋاستىسى ئارقىلىق، ھىتلېرنىڭ ئەتراپىدىكى ئەركىن بىر شەكىلدە بەلگىلەنگەن ئىدىيىۋى نىشانلارنىڭ ئىشقا ئاشۇرۇلىشى دېگەنلىك بولاتتى. بۇ يەردە ھەل قىلغۇچ ئامىل، ئەلىۋەتتىكى ھىتلېرنىڭ سالاھىتى ئىدى. ئەمما ھەممە قوبۇل قىلغان ئۇنىڭ ئۈستۈنلۈكلىرىنى بىر ھېسابتا باشقىلارنىڭ دېگەنلىرىگە ئاساسلىنىپ ئوتتۇرغا چىققان دېيىش مۇمكىن.
ھىتلېرنى ھەرگىزمۇ ئۆزىنى گېرمانىيىگە مەجبۇرى تاڭغان بىر زوراۋان دېيىشكە بولمايدۇ. ئەركىن سايلاملاردا كۆپ سانلىقنىڭ ئاۋاز بېرىشىنى ھېچ قاچان قولغا كەلتۈرەلمىگەن بولغىنىدىمۇ، خۇددى ئالدىنقىلارغا ئوخشاش قانۇنى تۈردە گېرمانىيە باش مىنىستىرلىك ۋەزىپىسىگە كەلتۈرۈلۈپ ھاكىمىيەت بېشىغا چىققان، شۇنىڭدەك 1933-يىلى بىلەن 1944-يىللىرى ئوتتۇرسىدا دۇنيادىكى ئەڭ كۆزگە كۆرۈنگەن دۆلەت رەھبەرلىرىدىن بىرسىگە ئايلانغان ئىدى. بۇنى چۈشىنىش ئۈچۈن ئېنىق بىر شەكىلدە بىر-بىرسىگە ماس كەلتۈرگىلى بولمايۋاتقان ئىككى نەرسىنى — بىئوگرافىيىنىڭ كىشىلىكلەشتۈرۈلۈش ئۇسلۇبى بىلەن (سىياسىي ئىگىدارچىلىق ئورگانلىرىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا) ئاممىۋىي تارىخقا زىت مۇئامىلىدە بولۇشلارنى — ئۆزئارا بىر-بىرسى بىلەن مۇۋاپىقلاشتۇرۇلىشى كېرەك بولماقتا. ھىتلېرنىڭ كۆرسەتكەن تەسىرىنى پەقەت ئۇنى ئۈندۈرۈپ چىققان (ۋە ئۇ يوق قىلىۋەتكەن) دەۋىر بىلەن بىرلەشتۈرگەندىلا ئاندىن چۈشىنەلىشىمىز مۇمكىن. شۇنداق بولغاچقا، ھىتلېرغا مۇناسىۋەتلىك كىشىنى قايىل قىلغىدەك بىر تەتقىقات، بەلگىلىك بىر مەنىدە ناتسىستلار دەۋرىنىڭمۇ تارىخى ھېسابلىنىشى كېرەك. بىئوگرافىيە، ئەنە شۇنداق بىر نەتىجىگە ئېرىشىشى ئۈچۈن — تەبىئىكى بۇنداق بىر نەتىجىگە نەق مەنىسى بويىچە ئېرىشكىلى بولغىنىدا، ئەلىۋەتتە — پەرەز قىلىشقا بولىدىغان بىر ئۇسۇل ھېسابلانمىغىنىدىمۇ، — ئۈچىنچى ئىمپىرىيە گىرىپتار بولغان ساراڭلىقتا مۇنازىرە تەلەپ قىلمايدىغان ئاساسلىق ئورۇندا تۇرغان ۋە شۇنىڭدەك ئادەتتە ھەل قىلغۇچ رول ئوينىغان ھىتلېر رولىغا بىۋاستە مەركەزلەشكەنلىكى ھەققىدە دېيىشكە بولىدىغان بىر قانچە ئېغىز سۆز چوقۇم تېپىلىدۇ.
ھىتلېر رولىنى باھالىماي تۇرۇپ ناتسىستلار ھادىسىسى ھەققىدە ئومۇمىي يۈزلۈك بىر چۈشەنچە شەكىللەندۈرۈش تىرىشچانلىقىنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولالىشى مۇمكىن ئەمەس. ئەمما بۇنداق بىر مۇھاكىمە، ھىتلېرنىڭ ئىدىيىۋىي غايىلىرىنى، پائالىيەتلىرىنى ۋە ۋەقەلىكلەرنىڭ شەكىللىنىشىدىكى شەخسى تىرىشچانلىقىنى مەلۇم بولغان بارلىق تەرەپلىرى بويىچە ئەھمىيەتكە ئېلىش زۆرۈر بولۇش بىلەن بىرگە، بۇ تۈر تەسىرلەرنى ئىجتىمائىي كۈچلەر ۋە سىياسى ئورگانلار ئىچىدىكى ئورنىنىمۇ دەل جايىغا كەلتۈرۈشكە توغرا كېلىدۇ. چۇنكى كىشىلىكلەشتۈرۈلگەن، مۇتلەق بىر كۈچكە قاراپ كېتىۋاتقىنىدا بۇ كۈچكە تېخىمۇ باغلىنىپ قالغان بىر تۈزۈم، — بۇ تۈزۈم كەلتۈرۈپ چىقارغان قورقۇنۇچلۇق ئاقىۋەتلەرگە — يول قويۇپ بەرگەن، ئۇنى بەلگىلىك بىر شەكىلگە كەلتۈرۈپ مۇقىملاشتۇرۇپ بەرگەن ھەمدە ئۇنىڭ زورىيىشىنى كاپالەتكە ئىگە قىلغان ئىجتىمائىي كۈچلەر بىلەن سىياسىي ئورگانلار ئىدى.
مەدەنىيەتنىڭ ئاساسلىرىغا قارىتا ناتسىستلار ھۇجۇمى يىگىرمىنچى ئەسىرنى باھالاشنىڭ بىر ئالاھىدىلىكى ھالىغا ئايلاندى. ھىتلېر بۇ تۈر ھۇجۇمنىڭ مەركىزىدىن ئورۇن ئالغان بىر شەخسى ھېسابلىنىدۇ. ئەمما ئۇ بۇ ھۇجۇمنىڭ ئاساسلىق سەۋەپچىسى بولۇپلا قالماي، بەلكى بۇ ھۇجۇمنى ھىمايە قىلغۇچى ئەڭ باشتىكى بىرسى ھېسابلىنىدۇ.
— ئى. كېرشاۋ

كىرشاۋنىڭ مۇندەرىجىسى:
بىرىنچى قىسىم «خۇبرىس»
تەرجىماننىڭ ئىزاھاتى
كىرىش سۆز
رەخمەت
ھىتلېرنى قانداق تونۇش كېرەك؟
1.خىياللىرى ۋە ئوڭۇشسىزلىقلار
2.پۇت تىرەپ تۇرالماسلىق
3.خۇشاللىق ۋە دىلى ئازارلىنىش
4.بىر قابىلىيەتنىڭ تونۇلىشى
5.پىۋىخانا ئىسيانى
6.”كارنايچى”
7.داھىنىڭ پەيدا بولىشى
8.ھەرىكەتنى قولغا ئېلىش
9.تەرەققىيات
10.ھاكىمىيەت ئۈستىگە ئولتۇرۇش
11.مۇستەبىتنىڭ پەيدا بولىشى
12.مۇتلەق ھاكىمىيەتنى قولغا ئېلىش
13.ھەممە فۈھرېر ئۈچۈن
   قىسقارتىلما تىزىملىكى
ئىزاھاتلار
ئىسىم تىزىملىكى
رەسىم تىزىملىكى
(1~816-بەتكىچە)
ئىككىنچى قىسىم «نېمېسىس»
كىرىش سۆز
رەخمەت
خەرىتىلەر

1936: غالىپ ھىتلېر
1.ئىزچىل رادىكاللىشىش يولىدا
2.كېڭەيمىچىلىك ھەۋىسى
3.ئىرقى قىرغىنچىلىق قارىشىنىڭ ئىشارەتلىرى
4.خاتا ھېساپ
5.ئاداققىچە
6.ياۋايىلىق سالاھىتى
7.ھوقۇقنىڭ چوققىسى
8.”يوقۇتۇش ئۇرۇشى” پىلانى
9.ھېسابلىشىش
10.ئىسپاتلانغان ئالدىن كۆرۈش
11.ئەڭ ئاخىرقى دوغا چىقىش
12.قورشاۋ ئاستىدا
13.مۈجىزە تاماسى
14.شەيتاننىڭ تەلىيى
15.چىقىش يولى يوق
16.ھاڭغا قاراپ ئىلگىرلەش
17.يوقۇلۇش
ئاخىرقى سۆز
ئاتالغۇلار ۋە قىسقارتىلمىلار
ئىزاھاتلار
سىتاتا ئېلىنغان مەنبەلەر
ئىندىكىس
رەسىم تىزىمى
(1~1165-بەتكىچە)

قوشۇمچە-4
مارك مازوۋېر
ھىتلېر ئىمپىرىيىسى
ئىشغالىيىتىدىكى ياۋروپادا ناتسىستلار ھاكىمىيىتى
Hitler’s Empire:
Nazi Rule in Occupied Eurppe
Penguin Books 2009
2008, Mark Mazower
Türkçe:
Hitler İmparatorluğu:
İşgal Avrupa’sında Nazi Yönetimi
Çeviren: Yavuz Alogan
2010, Alfa Basım Yayım Dağıtım San. Ve Tic. Ltd. Şti.
1.Basım: Mayıs 2013-07-30

ئاپتور ھەققىدە
كولومبىيە ئۇنىۋېرسىتېتىدە تارىخ پروفىسسورى بولغان مارك مازوۋېر، ھازىرقى زامان گىرىتسىيە تارىخى، 20-ئەسىر ياۋروپا تارىخى ۋە زامانىۋىي خەلقئارالىق تارىخ ئۈستىدە مۇتەخەسسىس بىرىدۇر.  ئۇ، ئوكسفوردتا كلاسىكلەر ۋە پەلسەپە دەرسلىرىنى ئالغاندىن كېيىن، جون خوپكىنس ئۇنىۋېرسىتېتى بولوگنا مەركىزىدە خەلقئارالىق مۇناسىۋەت كەسىپىنى ئوقۇپ، دوكتورلۇق ئوقۇشىنى ھازىرقى زامان تارىخى بويىچە 1988-يىلى ئوكسفورتتا پۈتتۈرىدۇ. يازغان كىتاپلىرىنىڭ بىر مۇنچىسى مۇكاپاتقا ئېرىشكەن بولۇپ، بۇ كىتابىمۇ لا تايمىستىن يىلنىڭ تارىخ كىتابى دېگەن مۇكاپاتقا ئېرىشكەن. چىنچە تەرجىمىسىمۇ يېقىندا نەشرى قىلىنغان.
(تولاند كىتابىدا ھىتلېرنى ئىنتايىن تىرىشچان ئەمما ئەسەبى بىر مىللەتچى دەپ تەسۋىرلىگەن بولسا، كېرشاۋ كىتابىدا ھىتلېرنى گېرمانىيە خەلقى ئارزۇلاپ ئورتاق ياراتقان بىر ئوبراز، دەپ چۈشەندۈرۈشكە تىرىشقاندەك كۆرۈنەتتى. ئەمما مازوۋېرنىڭ بۇ كىتابى بۈگۈنكى كۈندىكى مۇرەككەپ ئوبزور ماقالىلىرىدەك يېزىلغانمۇ قانداق، ھىتلېر ناتسىسىتلىرىنىڭ ئەقىدىسى نېمىس مىللىتىنى بىر پۈتۈن گەۋدە ھالىتىدە دۇنيادا مۇستەھكەم ئورۇنغا ئىگە قىلىشتىن ئىبارەت يېقىنقى زامان پرۇسىيە مىللەتچىلىك ئەقىدىسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش غايىسى ئاساسىدا شەكىللەنگەن ۋە شۇ ئاساستا بۇ ھەرىكەت ئوتتۇرغا چىققان، دېگەن تارىخى ئاساسى بار بىر ھەرىكەتنىڭ ئالاھىدە گەۋدىلىنىپ داۋاملىشىشى دەيدىغان ئۇقۇمنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن، مازوۋېر ۋەزىيەتنى ئوڭ-تەتۈر ئارىلاشتۇرۇپ تەسۋىرلەپ چوڭقۇر مۇلاھىزە يۈرگۈزگەندەك تۇيغۇ بېرىدىكەن كىشىگە. ئەمما بەزى مۇلاھىزىلىرى ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى ئويغا سالماي قويمايىكەن. بەلكىم ھىتلېرگە بېرىلىدىغان باھالار ئاساسىدا يېزىلىدىغان بۇنداق تەرجىمىھال كىتابلىرى، بۇندىن كېيىنكى ھەر بىر ئەۋلات تارىخچىلىرى تەرىپىدىن يەنە خېلى دەۋرلەرگىچە يېڭىلىنىپ يېزىلىپ تۇرسا كېرەك. — ئا. بوران)

مازوۋېرنىڭ مۇندەرىجىسى
رەسىم تىزىملىكى 9
خەرىتە تىزىملىكى 11
رەخمەت 27
قىسقارتىلما سۆزلەر 29
ئىپىلوگ 31
كىرىش سۆز 41
بىرىنچى بۆلۈم ئۇلۇغ گېرمانىيە ئۈچۈن
1. نېمىسلار ۋە سلاۋيانلار  1848~1918    61
2. ۋېرسايىلدىن ۋيېنناغىچە 82
3. كېڭەيمىچىلىك ۈە ۋەزىيەتنى جىددىلەشتۈرۈش: 1938~1940 111
4. پولشانىڭ بۆلىۋېتىلىشى 142
5. 1940-يىل ياز ئايلىرى 173
6. يوق قىلىش ئۇرۇشى: سوۋېت ئىتتىپاقىغا ئىلگىرلەپ كىرىش 217
7. بۇ زېمىننى مەن ئۈچۈن نېمىسلاشتۇر! 271
8. قالايماقانچىلىقتىن تەشكىللىنىشكە 335
ئىككىنچى بۆلۈم يېڭى تۈزۈم
9. ئىشغال چىقىمىنى تۆلەتكۈزۈش 381
10. ئىشلەمچىلەر 426
11. سۇنئىي دېپلوماتىيە 456
12. ئۈزۈل-كېسىل ھەل قىلىش: يەھۇدىيلار مەسىلىسى 517
13. ھەمكارلاشقۇچىلار 576
14. شەرقلىق ياردەمچىلەر 613
15. مۇخالىپ كۈچلەر 643
16. ھىتلېر كاپۇت! 714
ئۈچىنچى بۆلۈم ئوبرازلار
17. بىز ياۋروپالىقلار    753
18. دۇنيانىڭ يېڭى تۈزۈم تارىخى    781
پايدىلىنىش ماتېرىياللىرى    819
ئىندىكىس    857

قوشۇمچەــ 4
ئۇيغۇرچە تەرجىمان ئىزاھاتى:
بىزدىن مىڭلارچە كىلومېتىر نېرىدىكى بىر خەلقنىڭ بۈگۈن سەلىبى بولۇپ قارىلىۋاتقان، بىز بىلەن قىلچە مۇناسىۋىتى بولمىغان، ھەتتا بىر قىسىم تارىخىي خەۋەرلەردىن قارىغاندا ئەينى ۋاقتىدا بەزى تەرەپلەردىن بىزگە زىيىنى كېلىش ئېھتىمالىمۇ بولغان بىر داھىيسىنىڭ، بۇندىن يېرىم ئەسىردىن ئارتۇق ۋاقىت بۇرۇن بېشىدىن ئۆتكۈزگەن ئىش-ئىزلىرىنى قىسمەن بىتەرەپ، قىسمەن تەنقىدىي ۋە قىسمەن ھەۋەسلىنىپ بايان قىلغان بۇنچە چوڭ ھەجىملىك بىر كىتابنىڭ تەرجىمىسىگە قىزىقىدىغان تارىخ ھەۋەسكارلىرىمىزدىن باشقا بىرەر ئۇيغۇر كىتابخان چىقارمۇ؟ ئامېرىكاپەرەس بىرىنىڭ بۇ ھەقتە يازغان ئۈچ توملۇق قېلىن-قېلىن كىتابلىرىنىڭ ئۇيغۇرچە تەرجىمىسى، يەنى «ئۈچىنچى ئىمپېرىيىنىڭ گۈللىنىشى ۋە يىمىرىلىشى» بىزگە يېتىپ ئاشماسمىدى؟ ھىتلېرنىڭ «كۈرەش يولۇم» دېگەن قېلىن بىر كىتابىنى تەرجىمە قىلىشقا كىرىشكىنىمدىمۇ شۇنداق غەم بېشىمدا چۆگىلەپ يۈرەتتى. ياكى بۈگۈنكى دۇنيا سىياسىي جوغراپىيىسى بىلەن دۇنيا دېپلوماتىك سىياسەتلىرىنىڭ ئۇلى سېلىنىشىغا ۋاستىلىق سەۋەبچى بولغان بىرسى ھەققىدە پۈتۈن دۇنيادا نەچچە ئونلىغان چوڭ ھەجىملىك كىتابلار ئىزچىل تۈردە نەشرى قىلىنىپ ئون قېتىم، ھەتتا يۈز قېتىملاپ دېگۈدەك قايتا-قايتا بېسىلىپ ۋە ھەرخىل تىللارغا زېرىكمەي تەكرار-تەكرار تەرجىمە قىلىنىپ تۇرۇۋاتقانلىقىغا ھەيران قېلىپلا (قىزىق، تەرجىمىسى ئۆتكەن ئەسىرنىڭ ئوتتۇزىنچى يىللىرى رۇخسەتسىز بېسىلغان، 70-يىللىرىدىن باشلاپ بېسىلىشقا قىسمەن رۇخسەت قىلىنغان «كۈرەش يولۇم»، يەنى «قاۋغام» نىڭ نەچچە ئون خىل تۈركچە تەرجىمە نەشرى بارلىقىغا قارىماي، ھەر يىلى دېگىدەك يېڭىدىن بېسىلىپ تۇرىدىكەن!) بۇ تۈر كىتابلارنى تەرجىمە قىلىشقا قىزىقىپ قالغان ئوخشايمەن دېسەم، بەكلا سەۋىيىسىز گەپ قىلغانلىق بولارمۇ؟ ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ تۈر بىئوگرافىيىلەر بىر-بىرىگە ئوخشاپ كېتىدىغان ۋەقەلىكلەر ئاساسىدا مىڭ بەتلەپ كىتاب قىلىنىپ يېزىلىش ئىشى تا بۈگۈنگىچە توختاپ قالغىنى يوق. مەسىلەن 2008-يىلىدا تۈركىيە تۈركچىسىگە تەرجىمە قىلىنىپ بېسىلغان، “ماختانچاق” ۋە “جازالىنىش” دەپ قوشۇمچە ماۋزۇ قويۇلۇپ ئىككى توم قىلىپ نەشر قىلىنغان، ئەسلى 2000-يىلى ئىنگلىزچە نەشر قىلىنغان ئىئان كېرشاۋنىڭ نىسبەتەن رىيال ئادەم تەسۋىرى ئاساسىدا، ئەمما سەۋەبىنى شەخسى ئۈستىدە ئەمەس بەلكى جەمىيەتتە دەپ قاراپ خېلىلا چۆكۈرۈپ يېزىلغان «ھىتلېر» دېگەن جەمئىي ئىككى يېرىم مىڭ بەتكە يېقىن بالادەك قېلىن ئىككى قىسىملىق «ھىتلېر بىئوگرافىيىسى» كىتابىغا نېمە دېگۈلۈك (كېرشاۋ يازغان بۇ كىتابنىڭ كىرىش سۆز قىسمى بىلەن مۇندەرىجىسى، شۇنىڭدەك تۈۋەندە ئىسمى ئاتالغان مازوۋەرنىڭ ئەسىرىنىڭمۇ كىرىش سۆز قىسمى كىتاب ئاخىرىغا قوشۇمچە قىلىندى، كېرشاۋنىڭ ۋە مازۇۋەرنىڭ بۇ كىتابلىرى يېقىندا چىنچە تەرجىمە قىلىپ نەشر قىلىنغان)؟ 2009-يىلى مارك مازوۋەر دېگەن يەنە بىر تارىخچى «ھىتلېر ئىمپىرىيىسى ئىشغالىيىتىدىكى ياۋروپادا ناتسىستلار ھاكىمىيىتى» دېگەن كىتاپ نەشرى قىلىنىپ بۇ يىل ئۇنىڭ تۈكچە تەرجىمىسىمۇ بېسىلدى. بىر ھېسابتا بۇمۇ بىر ئانالىز خاراكتېرلىق ھىتلېر تەرجىمىھالى ھېسابلىنىدۇ. قىسقىسى، تولاندنىڭ قەلىمى بىلەن تەسۋىرلەنگەن ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم، ئەسلىدە ئەڭ ئادەتتىكى، ئەڭ تۆۋەن تەبىقىدىكى بىر ئادەم بولۇشىغا قارىماي شۇ دەۋرلەردە قالاق مەدەنىيەت مۇھىتى ئاستىدا ئەمەس، دەل ئەكسىچە نىسپىيلىك نەزەرىيىسى، كۋانت نەزەرىيىسىگە ئوخشاش دۇنيانى زىلزىلىگە سالغۇدەك ئىلىم-پەن نەزەرىيىسى ۋە تېخنىكىلىرىنى يارىتىۋاتقان دۇنيانىڭ ئەڭ ئىلغار زامانىۋىي مەدەنىيەت ياراتقۇچىلىرى ھېسابلىنىدىغان نېمىس خەلقىنى يېتەكلەپ، ئۆز مىللىتىنى باشقا مىللەتلەرنىڭ يارغا قىستىشىدىن قۇتقۇزۇش ئۈچۈن ئادەمنىڭ ئەقلىگە كەلمەيدىغان خىياللاردا بولغانلىقى ۋە بۇ خىياللىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن شۇنچە قىيىن ئەھۋال ئاستىدا ئاجايىپ غەلىتە ئەمما ئۈنۈملۈك پىلانلارنى تۈزۈپ ھەرىكەتكە ئاتلانغانلىقىنى ئوچۇق كۆرۈۋالالايمىز. بۇ ئىشلار، ئەڭ ئىلغار زامانىۋىي مەدەنىيەت مەركىزى قاتارىدا تونۇلىۋاتقان غەربىي ياۋروپادا مىللىتىم ئۈچۈن دەپ تېخى تۈنۈگۈنكى ئەسىردىلا يۈز بەرگەن ئىشلار ئىكەن. ئەڭ قىزىقى، تۈزۈك مەكتەپ يۈزى كۆرمىگەن، قولغا چىققۇدەك بىرەر كەسپىنىڭمۇ تايىنى يوق، تۈزۈك بىر ياردەمچىسىمۇ يوق بەكلا نامرات، ھەتتا تىلەمچى دېگۈدەك بىرىنىڭ شۇنچە ئىلغار بىر مىللەتنى يېتەكلەشتە كۆرسەتكەن ئاجايىپ زور تىرىشچانلىقى.
ئېسىمگە كەلگىنىدە ئەسكەرتىپ قوياي: بۇ كىتاب 郭伟强 تەرىپىدىن ئېنگىلىزچىدىن تەرجىمە قىلىپ نەشرى قىلىنغان، كېيىن تورلارغا قويۇلغان چىنچە نۇسخىسىدىن ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىندى (چىنچىسى «يىتىمچىدىن داھىلىققىچە  从乞丐到元首» دەپ نام بېرىلگەن بولۇپ، ئۇيغۇرچە تەرجىمىسى ئېنگلىزچە نامى ئاساسىدا «ئادولف ھىتلېر سەرگۈزەشتىلىرى» دەپ ئاتالدى. بۇ كىتابنىڭ چىنچە تەرجىمانى تەرجىمە جەريانىدا بېشىدىن ئۆتكەن مۇنداق ھەجىۋى بىر ۋەقەلىكنى خاتىمە سۈپىتىدە قوشۇپ قويغان: كىتابنىڭ يېرىمىنى تەرجىمە قىلىپ بولغىنىدا ئۆيىگە ئوغرى كىرىپ تەرجىمە ئورگىنالى سېلىنغان سومكا بىلەن يەنە بىر ئۈن ئالغۇسىنى قوشۇپ ئوغۇرلاپ چىقىپ كەتكەن؛ بىر قانچە ھەپتىدىن كېيىن ئۆيىنىڭ يېنىدىكى بىر بىنانىڭ سۈپىرەندىخانىسىدا بۇ ئورگىنالىنىڭ چېچىلىپ ياتقانلىقى ھەققىدىكى خەۋەرنى ئاڭلاپ بەكلا سۈيۈنۈپ كەتكەن؛ ئەمما يوقالغان مىڭ سوملۇق ئۈنئالغۇسىغا قارىغاندا قوليازما سومكىسىغا بەكىرەك ئېچىنغانلىقىنى ئېيتقان). بۇ تەرجىمەمدە، دۇنيادا ئىپادىلەش قابىلىيىتى جەھەتتە تەڭدىشى يوق دەپ قارىلىۋاتقان ئەمما يېزىق دېگەننىڭ نەچچە ئون تاۋۇش بەلگىلىرىدىن تۈزۈلىدىغانلىقىغا ئەقلى يەتمەي قالغانمۇ قانداق، نەچچە ئون مىڭ خىل رەسىمنى خەت قىلىۋالغان بولىشىغا قارىماي ئادەتتىكى چەتئەل ئىسىملىرىنىمۇ ئېنىق تەلەپپۇز قىلىشقا قۇربى يەتمەيدىغان، بىر يېرىم مىليارد چىن غۇرۇرلىنىپ ئىشلىتىپ كېلىۋاتقان نەچچە يۈزمىڭ سۆزلۈك لۇغىتى بولغان چىنچە تەلەپپۇزدا ئېلىنغان بەزى يەر- نام ۋە كىشى ئىسىملىرىنى ئېنگلىزچە نۇسخىسىغا سېلىشتۇرۇپ، ‘ئارانلا 32 ھەرپلىك يېزىقىمىز’ بولغان ئۇيغۇرچە بويىچە قايتا ‘ئاھاڭ سېلىش’ قا تىرىشتىم (تەڭرىنىڭ ئىنسان ئېغىزىغا 32 چىش ئاپرىدە قىلىشى بىلەن بىزنىڭ ئاغزىمىزنىمۇ 32 ھەرپ تاۋۇشى بىلەن ئېچىشقا نىسىپ قىلىنىشىمىز بىرەر تەساددىپىلىقمىدۇ؟).
ناۋادا بۇ تەرجىمەم كىتاب ھالىتىدە بېسىلىشقا توغرا كەلسە، كۆتۈرۈپ يۈرۈشكە ئەپلىك بولسۇن ئۈچۈن ئۇيغۇرچە تەرجىمىسىنى ھىتلېرغا خاس دەۋرلەر بويىچە 4 كىتابقا بۆلۈپ ئىسىم قويۇپ قويدۇم. بۇ كىرىش سۆزۈم بىلەن ئۇ.ت دەپ ئەسكەرتىلگەن ئىزاھاتلىرىمنى تەرجىمە ھوقۇقىم ساقلىنىش شەرتى ئاستىدا قىسقارتىش، ئۆزگەرتىش ياكى ئەمەلدىن قالدۇرۇش نەشرىياتلار ئىختىيارىدا. ۋە ئاخىرقى بىر ئەسكەرتىشىم: بۇ ئۇيغۇرچە تەرجىمە كىتاب نۇسخىسى، قانۇنلۇق نەشرى قىلىنىشتىن بۇرۇن ھېچ بىر تور بېتىنىڭ مونوپول قىلىۋېلىشىغا ئۇچرىماي تور بەتلىرىدە ئەركىن تارقىلىشىغا ئۇيغۇرچە تەرجىمان نارازىلىق بىلدۈرۈش تۇرماق ئەكسىنچە ئارزۇ قىلىدۇ.

                                 — ئا. ئابدۇلھەق بوران - 2015

CONTENTS
List of Maps &Tables  P vii
Prologue-Stab in the Back P xiii
Part 1 I, Visionary
1. Deep are the Roots 1889-1907 P 3
2. ‘The School of My Life’ December 1907-1913 P 28
3. ‘Overcome with Rapturous Enthusiasm’ May 1913-November 1918  P52
Part 2 In the Beginning Was the Word
4. Birth of a Party 1919-1922 P 93
5. ‘Such a Logical and Fanatical Man’ 1922-1923  P 122
6. The Beer Hall Putsch  1923 P 146
Part 3 A Mind in the Making
7. In Landsberg Prison  1923-1924  P 181
8. Hitler’s Secret Book  1925-1928 P 205
9. A Death in the Family  1928-1931 P 233
Part 4 The Brown Revolution
10. ‘It is Almost Like a Dream’ 1931-January 30 1933  P 259
11. An Unguarded Hour  1933-June 1934 P293
12. The Second Revlution – ‘All Revolutions Devour Their Children’
February-August 1934 329  13.Triumph of the Will 1934-1935 P359
Part 5 War in Masquerade
14. ‘With the Assurance of a Sleepwalker’  March 1936-January 1937 P 387
15. ‘Such a Little Human Worm’  1937-February 1938  P 412
16. The Return of the Native  February-April 1938  P432
17. ‘On the Razor’s Edge’  May-October  1938  P 459
Part 6 ‘To the Very Brink of Boldness’
18. Crystal Night  November 1938-March 1939 P 501
19. The Fox and the Bear  January-August 1939  P 521
20. ‘A Calamity Without Parallel in History’ August 24-September 3.1939 P 550
Part 7 By Force of Arms
21. Victory in the West  September 3.1939-June 25.1940 P581
22. ‘Ev’n Victors by Victory are Undone’  June-October 28.1940  P 619
23. ‘The World will Hold its Breath’  November 12.1940-June 22.1941 P 643
24. ‘A Door into a Dark, Unseen Room’  June 22-December 19.1941 P 673
Part 8 The Fourth Horseman
25. ‘And Hell Followed with Him’  1941-1943  P 701
26. The Family Circle  1943  P 733
27. ‘And with the Beasts of the Earth’  April 1943-April 1944  P 757
Part 9 Into the Abyss
28. The Army Bomb Plot November 1943-July 21.1944  P777
29. The Battle of the Bulge  July 21.1944-January 17.1945 P 823
30. ‘The Time We Must Not Surrender Five Minutes Before Midnight’
January 17-April 20.1945 P 844
31. Five Minutes Past Midnight, or ‘The Captain Also Goes Down With His Ship’ April 20-30.1945  P 864
Epilogue  P 892
Acknowledgements P 899
Glossary    P901
Sources  P 906
Notes  P 924
Index P 1012
List of Maps & Tables
Map – Germany Between the Wars – page 8-9
Map – Europe Under Hitler – page 10-11
Hitler’s Family Tree – after page 9
Victory in the West – page 606
The Mediterranean – page 632-633
The Russian Front – page 681
Table of Ranks – page 904

John Toland
Adolf Hitler:
The Definitive Biography /1976
Wordsworth Editions /1997
从乞丐到元首
1945~1479
作者：约翰•托兰
郭伟强　译

ئىنكاس ئېسىل ناچار

تىلسىم

“”

152 تېما	4864 يازما	1 تۈمەن جۇغلانما

بېكەت مەسئۇلى

باش دىرىكتور

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 2

يازما سانى:

4864

تىللا:

8527

تۆھپە:

697

جەۋھەر يازما:

توردا:

1814 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-4

ئۇچۇر

33^#

ۋاقتى: 2016-7-11 04:37:59 | ئايرىم كۆرۈش

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ، قىممەتلىك تارىخى ماتىرياللار بىلەن مۇنبىرىمىزنىڭ تارىخ سەھىپىسى ۋە مەشھۇرلار سەھىپىسىگە قىزىل گۈللەردىن تىزغىنىڭىزدىن تولىمۇ خۇرسەن بولدۇق ، ئا. ئابدۇلھەق بوران ئەپەندى سىز بولامسىز ياكى سىز بۇلارنى كۆچۈرۈپ يوللاۋاتامسىز ؟ بىلىۋالغان بولساق بىزنىڭ بەزى مەشخۇلاتلىرىمىزغا قۇلاي بولغان بولار ئىدى .
مۇنبىرىمىزدىن نادىر تىمىلىرىڭىز ئۈزۈلمىگۈسى .

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

10 تېما	77 يازما	200 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 1040

يازما سانى:

تىللا:

123

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

21 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-3

ئۇچۇر

34^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2016-7-15 18:02:56 | ئايرىم كۆرۈش

11. ئېزىپ كېتىش
1933-يىلىدىن 1934-يىلى ئىيۇنغىچە293

”مەيلى بىر مىللەت ياكى بىر ئايال بولىشىدىن قەتئى نەزەر، ئۇلارنىڭ تۇيۇق يولغا كىرىپ قېلىشىنى ھەرگىز كەچۈرۈشكە بولمايدۇ. چۇنكى، ئەڭ بۇرۇن يېتىپ كېلىدىغان تەۋەككۈلچى ئۇنى يېقىتىپ ئۈستىگە مىنىدۇ.“
                                                — كارل ماركس

1
ئەتىسى تاڭ سەھەردە، گيوبېلس خانىم ھىتلېرنى تەبرىكلەپ گۈل سوغا قىلىدۇ. ئۇ چاغدا ھىتلېر مېھمان كۈتۈش ياتىقىدا پەنجىرىدىن سىرتقا قاراپ خىيال سۈرۈپ تۇراتتى. ئۇ، ئاستا كەينىگە ئۆرۈلۈپ، تەنتەنىلىك بىلەن گۈلنى تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. ”بۇ ماڭا قىلىنغان تۇنجى قېتىملىق گۈل سوۋغىسى. سىز مېنى تەبرىكلىگەن تۇنجى ئايال كىشى ھېسابلىنىسىز.“ ئۇ ھاياجاندىن كېكەچلەپلا قالىدۇ. يەنى ئۇنىڭ دېيىشى بويىچە، ئاغزىغا گەپ كەلمەي كېكەچلەپلا قالغانمىش. سەل تۇرىۋالغاندىن كېيىن، ئۇ ئۆزىگە پىچىرلىغاندەك قىلىپ ”مانا ئەندى كىشىلەر مېنىڭ نېمە ئۈچۈن مۇئاۋىنلىق ئورنىنى رەت قىلغانلىقىمنى چۈشەنگەن بولىشى كېرەك. ئۇزۇندىن بۇيان، ھەتتا پارتىيىمىزنىڭ ئەزالىرىمۇ مېنى چۈشىنەلمىدى.“ ئۇ خېلىغىچە سۈكۈت قىلىپ تۇرۇپ كېتىدۇ. ئاندىن دەرھال ئىشىككە قاراپ ماڭىدۇ. گيوبېلس خانىم ئۇنىڭ ”شۇنداق، مەن بىر ئاز يالغۇز قېلىشنى خالاۋاتىمەن“ دېگىنىنى ئاڭلىغاندەك بولىدۇ.
ئۇ، يۈز بېرىۋاتقان بۇ ھادىسىلارنى مۇقەررەر بىر تەغدىر، بۇرۇندىن بەلگىلىنىپ بولغان يولدا تاشلانغان بىر قەدەم دەپ قارايتتى. ئەمما ئۇنىڭغا ھوقۇقنى تۇتقازغان كىشىلەر بولسا ھىتلېرنى ئۇلارنىڭ قولىدىكى بىر ئويۇنچۇقتىن باشقا نەرسە ئەمەس دەپ قارىشاتتى. ئالايلۇق، پاپېن ئۆز ئەتراپىدىكى كىشىلەرگە مۇنداق دەپ پو ئاتىدۇ: ”بۇ ئادەم، بىز ياللىۋالغان ئادەمدىن باشقا بىرسى ئەمەس. — ئاندىن ئۇ يەنە ئۆزىنى ماختاپ يۈرىدىغان دوستلىرىغا، — سىلەر مەندىن يەنە نېمە تەلەپ قىلىسىلەر؟ ھىندېنبۇرگ ماڭا ئىشىنىدۇ. ئىككى ئايغا قالماي بىز ھىتلېرنى مەڭگۈگە بىر بۇلۇڭغا قىستاپ قويىمىز. شۇ چاغدا ئۇ ھەر قانچە تېپىرلىسىمۇ كارغا كەلمەيدۇ!“ دەپ كۆرەڭلەيدۇ.
پاپېن ۋەكىللىك قىلىۋاتقان پومېشچىكلار بولسا بىز بىر مۇستەبىت ھاكىمىيەتنى سېتىۋالدۇق دېيىشمەكتە ئىدى.294 ئەمما ھىتلېر ھەرگىزمۇ ئۇلارنىڭ قولىدا ئويۇنچاق بولۇشقا ماقۇل دەيدىغان بىرسى ئەمەس ئىدى. شۇڭا ئۇ، دەرھال تۇتۇش قىلىپ مۇستەبىتلىك ئۈچۈن ئۇل ھازىرلاش ئىشىغا كىرىشىدۇ. ئۇ ئاۋال مەركىزى پارتىيىسى ئوتتۇرغا قويغان بىر قاتار مەسىلە ۋە تەلەپلەرنى بىراقلا ئەمەلدىن قالدۇرىۋېتىدۇ. ھىتلېر، بىزنىڭ بۇ پارتىيە بىلەن كېلىشىش پائالىيىتىمىز مەغلوبىيەت بىلەن ئاخىرلاشتى، شۇڭا يېڭىدىنسايلام ئۆتكۈزۈش بەكلا مۇھىم دەيدۇ. كەينىدىنلا پاپېننىڭ ۋاستىسى ئارقىلىق ھىندېنبۇرگنى پارلامېنتنى تارقاتقۇزۇشقا ماقال كەلتۈرىۋالىدۇ. دەسلەپتە يولغان قويۇلىۋاتقان بۇ ئىشلارنىڭ قانچىلىك ئەھمىيىتى بارلىقىنى نۇرغۇن كىشىلەر ھېس قىلىپ كېتەلمەيدۇ. بۇرجۇئازىيە ئەركىنلىك تەرەپدار گېزىتلىرىنىڭ باش ماقالىلىرى بۇنداق ئىنقىلاب خاراكتېرىدىكى ئۈزگۈرۈشلەرنىڭ يۈز بېرىشىنى زادىلا پەرەز قىلمىغان ئىدى. چۇنكى ئۇلار ھىتلېرنىڭ ھۆكۈمەت كابېنتىدا بەك بولۇپ كەتسە ئىككى نەپەر ناتسىست كۆپەيتىۋېلىشىدىن، يەنى گيۇۆرىڭ بىلەن فرىكنى كابېنتقا كىرگۈزگىنىدىن باشقا ھېچقانچە بىر ئۆزگىرىش قىلالىغىنى يوق دەپ قارىشاتتى. ”ھۆكۈمەت كابېنتىنىڭ تەشكىللىنىش ئەھۋالىدىن قارايدىغان بولساق، ھىتلېر ئەپەندىم نىسبەتەن كۈچلۈك چەكلىنىشنى قوبۇل قىلماي ئامالى يوقتەك كۆرۈنمەكتە. — دەپ يازىدۇ شۇ كۈنكى «فرانكفۇرت» گېزىتى مەغرۇرلانغان ھالدا. ئۇلار ئارىدىن ئىككى سوتكا ئۆتمەيلا قايتىدىن باھا بېرىپ، — روشەنكى، ھۆكۈمەت باش مىنىستېر ئەتراپىدا ئەمەس بەلكى شۇگېنبېرگنىڭ دېگىنى بويىچە ھەرىكەت قىلماقتا.“ ھەتتا سوتسىيال دېموكرات پارتىيىسىدىكىلەرمۇ قىلچە ھەيرانلىق ھېس قىلمىغان ئىدى. كىشىلەر ئومۇمى يۈزلۈك ھالدا ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم پارلامېنتتا ئۈچتە ئىككىدىن ئارتۇق كۆپ سانلىقنى قولغا كەلتۈرۈپ ۋېيمار ئاساسى قانۇنىنى ئۆزگەرتىشنى ئىشقا ئاشۇرالىغىدەك كۈچكە ئىگە ئەمەس، دەپ ئىشىنەتتى.
«نيويۇرك ۋاقتى» گېزىتىمۇ شۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدىغان قاراشتا ئىدى: ”ھۆكۈمەت كابىنتىنىڭ تەشكىل قىلىنىشى ھىتلېر ئەپەندى ئۈچۈن قىلچىمۇ پۇرسەت قالدۇرمىدى. ئەندى ئۇ مۇستەبىت بولۇش ئۈچۈن پۇرسەت كەلدى دەپ خوشاللىنالمايدىغان بولدى.“ ئەنگلىيە باش ئەلچىسىمۇ يوللىغان دوكلاتىدا ”ئومۇمىلىق جەھەتتىن ئالغاندا، مەتبۇئات ساھەسى ھىتلېرنىڭ باش مىنىستىرلىققا تەيىنلىنىشىدىن ئىبارەت بۇ ئىشقا ئەڭ مۇۋاپىق سالقىن پوزىتسىيىدە بولماقتا، ئەمما جامائەتچىلىك بۇ خەۋەرگە قارىتا بەك قىزغىن ئىنكاس قايتۇرمىدى“ دەپ يازىدۇ.
بۇ تۈر كۈزەتكۈچىلەرنىڭ دۇنيا جامائەتچىلىكىگە ھىتلېرنىڭ قولىدىن ھېچقانداق ئىش كەلمەيدۇ، دەپ ۋەدە بېرىپ يۈرگەن شۇ كۈنلەردە، ھىتلېر 1-فىۋرالدا سايلىغۇچىلىرىغا رادىئو نۇتقى سۆزلەيدۇ. ئۇ نۇتقىدا بىر مۇنچە كىشىنىڭ كۆڭلىنى كۆتۈرىدىغان ئەمما بەكلا مۇتەئەسسىپ سۆزلىرىنىڭ تىگىدە ئىنقىلابى مەقسەتلىرىنى يۇپۇتۇپ بولسىمۇ ئىپادىلەشكە تىرىشىدۇ. ئۇ رادىئو نۇتقىدا ئېنىق قىلىپ: مېنىڭ بىردىن-بىر مەقسىدىم، بۇرۇنقى ئىسىل ئەخلاقى پەزىلىتىمىزنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشتىنلا ئىبارەت، دەپ ئېلان قىلىدۇ. ئۇ نۇتقىدا يەھۇدىيلارنى بىر تەرەپ قىلىش پىلانى ھەققىدە پەقەتلا ئېغىز ئاچمايدۇ. ئەسلىدە ئۇ ئادەتتىكى پۇخرالارغا زىيان كەلتۈرگىدەك ياكى ئۇلارنى ئۈركىتىپ قويىدىغان بىرەر ئېغىزمۇ گەپ قىلمىغان ئىدى.
ھىتلېر رادىئو نۇتقىنى سۆزلەۋاتقان مەزگىلدە، ئامېرىكىنىڭ بېرلىندا تۇرۇشلۇق ۋاقىتلىق ۋاكالەتچىسى مەلۇم بىر ئادەم بىلەن بىرگە كەچلىك زىياپەت ئۈستىدە ئولتۇراتتى. بۇ كىشى، بۇرۇن ھىتلېرنىڭ تەختكە چىقىشىغا ياردەمدە بولغان ئىمپىرىيە بانكىسىنىڭ كاتتىۋېشى ھىجالمار شاخت دېگەن كىشى بولۇپ، بۇ ئادەم، خالىغان ئادەمنى تەختىگە ئولتارغۇزالايدىغان كۈچكە ئىگە ئىدى.
شاخت بۇ ئامېرىكىلىققا سىرىنى ئاشىكارىلاپ، مەن ھىتلېر سۇلالىسىنىڭ مالىيە ۋە ئىقتىسادىي مەسلىھەتچىسىمەن؛ ناتسىستلار ”ئۆزلىرىنىڭ ئۇ مەشھۇر دەبدەبىلىك ئىسلاھاتىنى ئىشقا ئاشۇرۇش نىيىتىدە ئەمەس. شۇڭا، بارلىق چوڭ سودىگەرلەر بۇيېڭى ھۆكۈمەتنىڭ ھېچ قانداق بىر ئىشنى باشلىتالمايدىغانلىقىنى بىلىپ بۇ ھۆكۈمەتكە ئىچىنماقتا“ دەيدۇ.
ئۇنىڭ ئاخىرقى جۈملىسى بەكلا مۇبالىغە بىر سۆز بولسىمۇ، ئەسلىدە بۇ سۆز ھىتلېرنىڭ سانائەتچىلەر بىلەن ئارمىيىنىڭ قوللىشى بولماي تۇرۇپ باش مىنىستىر بولالىشى ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس دېگەن مەنىنى بىلدۈرەتتى. ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقىدىكى مۇتلەق كۆپ قىسىم كىشىلەر كارل دۆنىتز (دېڭىز ئارمىيىسى ئىچىدە تىنماي ئۆسۈپ كېلىۋاتقان ئىستىقباللىق بىر ياش) نىڭ قاراشلىرىغا قوشۇلسىمۇ، ئۇلار ھىتلېر بىلەن قىزىللار ئوتتۇرسىدىن بىرىنى تاللىۋالغانلىقىنىلا كۆرسىتەتتى.
ئارمىيە تەرەپنىڭ ھىتلېرنى قوللىشىدىكى سەۋەپ، خۇددى سانائەتچىلەرگە ئوخشاش ئۆز مەنپەتىنى كۆزلەشنىلا مەقسەت قىلاتتى. بۇ تەرىپىنى ھىتلېرمۇ ئېنىق بىلەتتى. ھىتلېر گېنېراللارنى ئۇنچە بەك يوقۇرى باھالاپمۇ كەتمەيتتى. ھىتلېر خېلى كېيىنكى بىر ۋاقىتلاردا مۇنداق دەپ ئېتراپ قىلىدۇ: ”مەن باش مىنىستىر بولۇشتىن ئاۋال باش قۇماندانلىق شىتاۋىدىكىلەرنىڭ ھەممىسىلا قاۋان ئىتقا ئوخشايدىغان، ھەممە ئادەمگە خىرىس قىلىپ يۈرىدىغان كىشىلەر ئىدى، شۇڭا ئۇلارنى چىڭ تۇتۇپ يېتىلەپ يۈرۈش كېرەك دەپ قارايتتىم.“ شۇ سەۋەپتىنمىدۇ، بۈگۈنگە كەلگىچە ئۇنىڭ گېنېراللار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى زادىلا ياخشى ئەمەس ئىدى. ميونخېندىكى ۋاقتىدا لوسسوۋ ئۇنىڭغا ”خىيانەت قىلغان“ ئىدى؛ شلېيچېر بولسا ئۇنىڭ باش مىنىستىر بولىشىغا قاتتىق توسقۇنلۇق قىلغان.295 ئەندىلىكتە بولسا، ئۇ ھوقۇقنى قولغا ئالغان ئىدى. شۇڭا ئۇ پۈتۈن ئاماللار بىلەن ئارمىيە تەرەپ بىلەن يارىشىشقا، ئۇلارنى گېرمانىيىنى گۈللەندۈرۈش ئۈچۈن خىزمەت قىلدۇرشقا نىيەت باغلايدۇ.
ھىتلېر باش مىنىستىرلىك ۋەزىپىسىگە ئولتۇرۇپ تۆتىنچى كۈنى ئاخشىمى، بىرىنچى قەدەملىك پىلانىنى ئىشقا كىرىشتىرىدۇ: ئۇ گېنېرال ۋون خاممېرستېيىننىڭ ئۆيىدىكى كەچلىك زىياپەتكە تەكلىنىپ قىلىنىدۇ (ئەسلىدە بۇ گېنېرالمۇ بۇرۇن ناتسىستلارنى ئاشكارە تۈردە كۆزگە ئىلماي كەلگەن بىرسى ئىدى). بۇ قېتىمقى كەچلىك زىياپەت يېڭىدىن دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرلىكىگە تەيىنلەنگەن ۋون بلومبېرگ تەرىپىدىن فۈھرېرنى ھەربىلەر ساھەسىنىڭ رەھبەرلىرىگە تونۇشتۇرۇشنى مەقسەت قىلىپ ئورۇنلاشتۇرۇلغان بىر زىياپەت ئىدى. زىياپەت ئاخىرىدا ھىتلېر ئورنىدىن تۇرۇپ سۆز قىلىدۇ. ھىتلېر دەسلىۋىدە بۇ كىشىلەر ئارىسىدا سەل ئېھتىياتچان پوزىتسىيىدە بولۇپ  گېپىنى يۇمشىتىپ سۆزلەيدۇ. ئۇ ئاۋال دۆلەتنىڭ بېشىغا كەلگەن ۋەيران قىلىش خاراكتېرىدىكى ئىقتىسادىي مەسىلىلەر ئۈستىدە توختىلىدۇ. ھىتلېرنىڭ بۇنىڭغا بېرىدىغان جاۋابى ھەرگىزمۇ ئېكىسپورتنى كۈچەيتىش ۋاستىسىدىن پايدىلىنىش ئەمەس ئىدى. چۇنكى پۈتۈن دۇنيادا ئومۇمىي يۈزلۈك مەھسۇلات ئارتۇقلۇق ھاكىم بىر ئەھۋال شەكىللەنگەن بولۇپ، گېرمانىيىنىڭ بۇرۇنقى خېرىدارلىرى ئۆز بازارلىرىنى تەرەققى قىلدۇرىۋالغان بولغاچقا، ئىشسىزلىك بىلەن ئىقتىسادىي  چېكىنىش تاكى گېرمانىيە ئۆزىنىڭ دۇنيادىكى ئورنىنى ئەسلىگە كەلتۈرگەن كۈنىگىچە ئىزچىل داۋاملىشىشى مۇمكىنلىكىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ.
زالدىكى كىشىلەر ئۇنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭلاپ بەكلا قايىل بولىدۇ. مەسىلىنى بۇ شەكىلدە ھەل قىلىش ئولتۇرغانلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمىنىڭ ئارزۇسى ئىدى. ھىتلېر سۆزىنى داۋام قىلىپ، تىنچلىقپەرۋەرلىك، ماركسىزم ۋە شۇنىڭدەك ”خۇددى راك كېسىلىدەك يامىراپ كېتىۋاتقان دېموكراتىيە“ چوقۇم تۈپ يىلتىزىدىن قومۇرۇپ تاشلىنىشى كېرەك؛ گېرمانىيە گۈللىنىشكە مۇھتاج، بۇ جەرياندا قايتىدىن قۇراللىنىش بىرىنچى ئورۇندا تۇرىدىغان ۋەزىپە بولىشى كېرەك؛ ۋەتىنىمىز قايتىدىن روناق تاپىدىغانلا بولىدىكەن، ”چوقۇم شەرقتىكى تۇپراقلارنى بويسۇندۇرۇشى، شۇنىڭدەك ئۇ يەرلەرنى قىلچە رەھىم قىلماي نېمىسلاشتۇرۇشى شەرت.“ كەلگۈسى ئۈچۈن تۈزۈلگەن بۇ لايىھىسىدىن كىشىلەرنى چۈچۈتۈپ قويماسلىق ئۈچۈن ھىتلېر مۇنداق ۋەدە بېرىدۇ: سىلەرنىڭ ۋەتىنىمىزنىڭ ئىچكى-تاشقى سىياسەتلىرىدىن ھەرگىز غەم قىلماسلىقىڭلارنى ئۈمىد قىلىمەن. مېنىڭ دۆلەت ئىچىدىكى توپىلاڭلارنى ھەربى كۈچلەرنى ئىشقا سېلىپ باستۇرۇش نىيىتىم يوق؛ بۇندىن كېيىنكى بىر قانچە يىل ئىچىدە ھەربى قىسىملار ”ئۆزىنىڭ ئاساسلىق غايىسى بولغان تاجاۋۇزغا ئۇچرىغاندا ۋەتەننى قوغداشنى مەقسەت قىلىپ مەشىقنى كۈچەيتسىلا بولىدۇ“ دەپ تەلەپ قىلىدۇ. ئېس-ئاچىلار ئۈستىدە توختىلىپ كېلىپ، ۋەتىنىمىزدە ”پەقەت ئارمىيىنىڭلا قۇرال تۇتۇش ھوقۇقىغا ئىگە دەيدىغان پىرىنسىپ قەتئى ئۆزگەرتىلمەيدۇ“ دەپ كاپالەت بېرىدۇ.
دېڭىز ئارمىيە ئادمىرالى ئېرىك رايدېرنىڭ ھىتلېرغا بولغان تەسىراتى بەكلا ياخشى بولىدۇ. ئۇ، باشقىلارنىڭمۇ ئۆزىدەك ئويلايدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى. ئەمما فرىدرىخ فروم بىلەن ۋېرنېر ۋون فرىتىش قاتارىدىكى گېنېراللار ئىستىلا قىلىش دېگەن بۇ سۆزدىن ئۈركۈپ كەتكەن بولسا، مارشال ۋىلھېلم رىتتېر ۋون لېب ھىتلېر بىزنى سېتىۋالماقچى دەپ قارايدۇ. كېيىن ئۇ مازاق قىلىپ، ”ئەگەر مال ئىگىسى مېلىنىڭ ياخشىلىقىغا ئىشەنسە ئىدى، مېلىنى ماختاپ ۋارقىراپ يۈرمىگەن بولاتتى“ دەيدۇ.
گەرچە ھەربىلەرنىڭ باھالىرى ھەرخىل بولسىمۇ، ھىتلېر بۇ يەردىكىلەر ئارىسىدىن يەنىلا ئۆزىگە ئەگىشىدىغان يېڭى كىشىلەرنى قولغا كەلتۈرەلەيدۇ. يەنى بۇ يېڭى ھۆكۈمەت ھەربى دېكتاتۇرلۇق تىكلەپ، خانلىق تۈزۈمنى قايتا تىكلەپ چىقىشنىڭ بىرىنچى باسقۇچىنى يولغا قويۇشىنى ئۈمىد قىلىدىغانلار مىللى سوتسيالىزم پارتىيىسىنىڭ ئىسلاھات قىلىشىنى ماقۇللاشقا تەييار؛ نۇرغۇنلىغان قورقۇنچاق كىشىلەر مارشال ۋون ھىندېنبۇرگقا بولغان ھۆرمىتى ئۈچۈنلا ئىتائەت قىلىش يولىنى تاللىۋالغان ئىدى.
ھىتلېر بۇرۇن كۆزگە ئىلمىغان، ئاساسى قانۇندا بەلگىلەنگەن جىددى ھالەت ھوقۇقىدىن پايدىلىنىپ ”گېرمانىيە خەلقىنى قوغداش ئاساسى مەقسەت قىلىنىدۇ“ دېگەننى باھانە قىلىپ، ”سىياسىي  يىغىلىشلار بىلەن تەشۋىقات ئەپكارلىرىنى قاتتىق تېزگىنلەش“ دەيدىغان بىر قانۇننى ماقۇللاتقۇزىۋالىدۇ. مەيلى پاپېن ياكى باشقا كابېنت ئەزالىرى ھىتلېرنىڭ بۇ تەكلىپىگە پەقەتلا نارازىلىق بىلدۈرمەيدۇ. بۇ ھەقتىكى بىردەك پىكىر بىرلىكى ئالدىدا ھىندېنبۇرگمۇ ئامالسىز كۆنۈپ بۇ قانۇنننى تەستىقلاشقا مەجبۇر بولىدۇ. بۇندىن سەل ئاۋال، يەنە بىر جىددى ھالەت قانۇنىنىمۇ ماقۇللىتىۋالغان، يەنى پروسىيە ھۆكۈمەت باشلىقى ئورنىغا ئۆز نامزاتىنى ئالماشتۇرىۋالغان ئىدى. كىشىلەر بۇنىڭغا نارازىلىق بىلدۈرگەن بولسىمۇ، ھىتلېرنىڭ بۇنىڭغا بەرگەن جاۋابى بەكلا قايىل قىلارلىق بىر جاۋاب ئىدى.296 يەنى يېڭىدىن پروسىيە باش مىنىستىرلىكىگە تەيىنلەنگەن پاپېن، يېڭىدىن ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىك ۋەزىپىسىگە تەيىنلەنگە گيۆرىڭنى باشقۇرۇپ كېتەلىشى پۈتۈنلەي مۇمكىن دەپ ئىشەندۈرىدۇ. ئەمما ئەمەلىيەتتە بولسا، شۇ ئارقىلىق ھىتلېر مۇستەبىتلىك يولىغا قاراپ ماڭغان يولىنىڭ ئىككىنچى قەدىمىنىمۇ پۈتتۈرىۋالغان ئىدى.
گېرمانىيىدە يېڭىدىن يوقۇرى بىر تەبىقە كىشىلەر ئوتتۇرغا چىقىشقا باشلىغان ئىدى. ھامبۇرگ باشلىقى ئەنە شۇنداق يېڭى تەبىقىنىڭ بىر مەھسۇلى ئىدى. يەنى ئۇ ئوتتۇرا ۋە تۆۋەن تەبىقىدىكىلەر ئارىسىدىن بىر كېچىدىلا كۆتۈرلۈپ چىققان مىڭلارچە يېڭى يوقۇرى تەبىقە كىشىلىرىدىن بىرسى ئىدى. ئوقۇتقۇچىلار، ئادۋوكاتلار ۋە سودىگەرلەرمۇ دۆلەت رەھبىرى بولالايدىغان ۋەزىيەت شەكىللەنگەن ئىدى. ئېغىر تۇرمۇش ئىچىدە ياشاۋاتقان بۇنچە كۆپ كىشىلەرنىڭ سىياسىي جەھەتتە شۇنچىۋالا تېز يۈكسىلىپ يوقۇرى ئەمەلدارلار قاتلىمىغا كىرىپ كېلىشى بۇرۇن زادىلا كۆرۈلۈپ باقمىغان بىر ئەھۋال بولۇپ، بۇ تۈردىكى كىشىلەرنىڭ ھەممىسىلا كونا ناتسىست جەڭچىلىرى، ھىتلېر بىلەن پارتىيىگە سادىقلىق بىلەن خىزمەت قىلىپ كېلىۋاتقان كىشىلەر ئىدى. مانا بۈگۈن بۇ تۈر كىشىلەر ساداقىتىنىڭ مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن ئىدى.
ئەسلىدە، ھىتلېرگە ئوخشاش بىرسىنىڭ ئۆزىنى پارتىيە داھىسى دەپ تونۇپ، ئاخىرى پۈتۈن تەييارلىق ئىشلىرىنى پۈتتۈرۈپ باش مىنىستىرلىك ئورنىغا لايىق ھالغا كېلەلىگەنلىكىنىڭ ئۆزىلا بۇرۇن گېرمانىيىدە زادى كۆرۈلۈپ باقمىغان بىر ئەھۋال دېيىش مۇمكىن. ناتسىستلار پارتىيىسىگە كەلسەك، ئۇلاردىكى ئەھۋال باشقا ئىدى. يەنى، ئۇلار ماگنېتتەك جەلىپ قىلىش كۈچىگە ئىگە، شۇنىڭدەك ھوقۇققا ۋە ئورۇنغا ئېرىشىشنى ئىشقا ئاشۇرۇشقا بولغان كۈچلۈك ئارزۇسىغا تايىنىپ بۇ مەقسەتكە قاراپ پۇختا قەدەملەر بىلەن ئىزچىل ئالغا ئىلگىرلەپ كەلمەكتە ئىدى. توغرا، بۇ تۈردىكى يېڭىچە ئاق سۈڭەكلەر شۇ يەرنىڭ تۈۋەن سەۋىيىسىگە ئاساسەن مىللىي سوتسىيالىزم ئىنقىلابى بىلەن شوغۇللىنىپ كەلگەن ئىدى. ئەمما بۇ ھەرىكەت مۇتەئەسسىپلەرنىڭ ئۆزگىچە تەغدىرى، لىبراللارنىڭ ۋە سولچىلارنىڭ قالايماقانچىلىق ئىچىدە قالغانلىقىدىن بۇنداق بىر ھەرىكەتنى قانات يايدۇرالىغانلىقىنىڭ مۇقەررەر بىر نەتىجىسى دېيىش مۇمكىن ئىدى.
ئادەتتىكى پارتىيە ئەزالىرى كېلەڭسىز شەكىلدە يېزا-شەھەرلەر ۋە شىتاتلاردىكى ئورگانلارنى تەشكىللەش بىلەن مەشغۇل بولۇپ يۈرگەن كۈنلەردە، ئۇلارنىڭ فۈھرېرى مەغلوب قىلىنغان رىقابەتچىلىرى ئۈستىگە ئۆزىنىڭ ھۈكۈمرانلىقىنى تىكلەش بىلەن مەشغۇل ئىدى. بۇ ئادەم ئادەتتىكى پۇخرالار ئالدىدا بەكلا كىچىك پېيىل، ھەتتا مەلۇم دەرىجىدە ۋەيرانە قىياپىتىنى ئىپادىلەيتتى. دەسلىۋىدە، كىشىلەر ئۇنىڭ بۇ تۈردىكى ئىپادىلىرىنى بىر تۈرلۈك ئاجىزلىق دەپ قاراشقان ئىدى. ئەمما، ئۇزۇنغا قالماي، بۇ ئادەم ئۆزىنى مەڭسىتمەيدىغان ئۇ كىشىلەرنىڭ ئالدىغا ئۆتۈپ كېتىدۇ. ”ھۆكۈمەت كابېنت يىغىنىدا كىشىلەر ئۇنىڭ بۇ تۈر خاراكتېرىگە قايىل بولماي تۇرالمايتتى. — دەيدۇ بۇرۇن مالىيە مىنىستىرلىق ۋەزىپىسىدە بولغان رودېز تەتقىقاتچىسى گېرتسوگ لۇتز شۋېرىن ۋون كروسىگىك ئەسلەاپ كېلىپ، — بۇ ئادەم خۇددى يالقۇنلۇق ھاياجان ئىچىدە بارلىق مۇھاكىمىچىلارنى تىزگىنىدە تۇتالايتتى: ئۇنىڭ زىھنى بەكلا كۈچلۈك بولۇپ، مۇھاكىمە جەريانىدا سورالغان ئەڭ بۇرۇنقى مەسىلىلەرگىمۇ تۈپ-توغرا جاۋاپلارنى بېرەلەيتتى؛ ئۇ، مۇھاكىمە يىغىنلىرىدا بەكلا ئەستايىدىللىق بىلەن قۇلاق سېلىپ ئولتۇراتتى؛ ئۇنىڭ زىھنى بەكلا ئوچۇق بولۇپ، ئەڭ مۇرەككەپ مەسىلىلەرنىمۇ ئاددى بىر فورمىلا ھالىغا، يەنى بەزىدە بەكلا ئاددى فورمۇلا ھالىغا كەلتۈرەلەيتتى؛ ئۇنىڭدا ئۇزۇندىن-ئۇزۇنغا سوزۇلۇپ كەتكەن مۇھاكىمىلەرنى ئومۇملاشتۇرۇپ يىغىنچاق خۇلاسىلاشتەك قابىلىيەت بار ئىدى؛ شۇنىڭدەك بىر قىسىم ھەممىگە مەلۇم بولغان، ئۇزۇن مەزگىل مۇھاكىمە قىلىنغان ئەمما ھېچ بىر نەتىجىگە ئېرىشىلمىگەن مەسىلىلەرنىمۇ يېڭىچە بىر نوقتىدا تۇرۇپ كۈزىتىشتەك ئەقلى قابىلىيىتىگىمۇ ئىگە ئىدى.“
لۇتز شۋېرىن ۋون كروسىگىك بىلەن باشقا ھۆكۈمەت ئەمەلدارلىرى بۇنچە كۈچلۈك ئىقتىدارلىق بىر ئادەم بىلەن زادىلا ئۇچرىشىپ باقمىغان بولغاچقا، ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا ئۇنىڭغا تولۇق قايىل بولۇغانلىقىدىن ھەيران قېلىش ھاجەتسىز. شۇ ئايقى «كۈزەتكۈچىلەر رەسىملىك ژۇرنىلى» دا بىر پارچە كارىكاتۇرا بېسىلغان بولۇپ، بۇ ھەجىۋى رەسىم ئۇنىڭ ئەمەلدارلار تەبىقىسى ئارىسىدا باش كۆتۈرۈپ چىققانلىقى تەسۋىرلەنگەن ئىدى. ئەندى ئۇ بۇرۇنقىدەك ئۇنداق رەتسىز كىيىنگەن، پۇرلىشىپ كەتكەن ھەربى پەلتۇ كىيىپ يۈرىدىغان، قولىغا بىر قامچا ئېلىپ يۈرىدىغان بىرسى ئەمەس ئىدى. ئەندى ئۇ، كۈلۈمسىرەپلا تۇرىدىغان، تولۇق ئىشەنچىلىك، ئۇچىسىغىمۇ يەرلىك ئەڭ ئىسىل رەختتلەردىن يارىشىملىق تىكىلگەن لىغىرلاپ تۇرىدىغان پەلتو كەيگەن بىرسى، يەنى ئۆزىگە بولغان ئىشەنچ ئۇرغۇپ تۇرىدىغان بىر سىموۋۇل ھالىغا كەلگەن ئىدى.

2
گەرچە ئۇ، غالىپ چىققان بولسىمۇ ھوقۇق تۇتۇپ 6 ھەپتىدىن كېيىن قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر ئىنقىلابىنىڭ تەغدىرى تېخىچىلا ئېنىق ئەمەس ئىدى.297 پروسىيە ھۆكۈمىتىنىڭ دەرھال تارقىتىۋېتىلىشى باشقا شىتاتلارنىڭ كۈچلۈك دىققىتىنى قوزغايدۇ. فىۋرالنىڭ ئوتتۇرلىرىدا، گيۆرىڭ پروسىيە ساقچىلىرى ئارىسىدا شىددەتلىك تازىلاش ئېلىپ بېرىپ ئىشەنچىسىز دەپ قارىغان كىشىلەرنىنىڭ ھەممىسىنى تازىلاپ چىقىرىدۇ. ئۇ ساقچى ئەترەتلىرىگە ”ھەر قانداق بەدەل تۆلەشتىن قەتئى نەزەر ئېس-ئېس ئەترىتى، ئېس-ئاچىلار ۋە دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىگە دۈشمەنلىك ھېسسىياتىدا بولىدىغان ھەر قانداق نەرسىنىڭ ئورنى ئېلىنسۇن. چۇنكى بۇ تەشكىللەر ئىچىدە دۆلەتكە پايدىلىق نۇرغۇنلىغان كىشىلەر بار. … ساقچىلارنىڭ ۋەزىپىسى، ھەر تۈرلۈك مىللى سوتسىيالىزم تەشۋىقاتىغا ياردەم قىلىش ئۈچۈن تەييار ھالغا كېلىش“ دېگەن بۇيرۇقنى چۈشىرىدۇ.
كەينىدىنلا ئۇ يەنە بىر ئۇختۇرۇش چىقىرىدۇ. بۇ ئۇختۇرۇشنىڭ ئاساسى مەزمۇنى مۇنداق ئىدى: ”دۆلەتكە دۈشمەنلىك كۆزىدە قارايدىغان ھەر تۈردىكى تەشكىلاتلار“ غا قارىتا ساقچىلار كەسكىن
ھەرىكەت قوللىنىشى، شۇنىڭدەك بۇنىڭ ئۈچۈن ھەر دائىم قۇرال ئىشلىتىشكە بولىدىغانلىقى؛ ئەگەر ”ۋەزىپىسىنى ئىجرا قىلىشقا سەل قارالغان“ تەغدىردە جازاغا تارتىلىدىغانلىقى تىلغا ئېلىنغان ئىدى. بۇ دېگەنلىك، كوممۇنىستلارغا، ماركسىزمچىلارغا ۋە ئۇلارنىڭ ھېسسىداشچىلىرىغا ئاشكارە ئۇرۇش ئېلان قىلىشتىن دېرەك بېرەتتى.
خۇددى پرۇسىيىدە بولغىنىدەك كىچىكىرەك باشقا 7 شىتاتتىمۇ بۇ تۈر ھەرىكەت يولغا قويۇلغان بولسىمۇ، نىسبەتەن چوڭىراق شىتاتلار، يەنى مىللى سوتسىيالىزمنىڭ تۇغۇلغان يېرى بولغان باۋارىيىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان شتاتلار ھىتلېر ھۆكۈمىتىگە بويۇن ئېگىشنى رەت قىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا كوممۇنىستلار  يەنە خەلق ئاممىسىنى ناتسىستلارغا قارشى تىركىشىشكە چاقىرىدۇ. 21-فىۋرال كۈنى، «قىزىل ئەسكەرلەر ئىتتىپاقى» يەنە ”ياش پرولېتار“ لارنى ئېس-ئېسچىلار بىلەن ئېس-ئاچىلارنى قۇرالسىزلاندۇرۇش ئۈچۈن ھەرىكەتكە ئاتلىنىڭلار دەپ كۈشكۈرتىدۇ: ”كەلگۈسىنىڭ قىزىل ئارمىيىسىدە، ھەر بىر يولداش كوماندېر ھېسابلىنىدۇ! بۇ بىزنىڭ سوۋېتلەر ئىتتىپاقى قىزىل ئارمىيە جەڭچىلىرىگە بەرگەن قەسىمىمىز. مەيلى پىلىموت بولسۇن، مەيلى تاپانچا ياكى تۈرمىلەر بىزنىڭ جەڭگىۋارلىقىمىزنى سۇندۇرالمايدۇ. بىز ئەتىنىڭ خوجايىنلىرىمىز!“ بىر قانچە كۈندىن كېيىن، كومپارتىيە ئورگىنىنىڭ كانىيى بولغان «قىزىل دېڭىزچىلار» زوراۋانلىق ھەرىكەتلەرگە ئاشكارە تۈردە چاقىرىق قىلىدۇ: ”ئىشچى قېرىنداشلار، ئىستىھكاملارنى ئىشغال قىلىڭلار! غەلىبىگە قاراپ ئالغا! قورالىڭلارنى ئوقلاڭلار! گراناتلىرىڭلارنىڭ پىلىكىنى ئېچىڭلار!“
بۇ تۈردىكى ئىنقىلابى شۇئارلار گەرچە پەقەت بىر شۇئارەكلا قىلسىمۇ گيۆرىڭ بۇنىڭغا بەكلا ئەستايىدىل مۇئامىلە قىلاتتى، يەنى ئۇلارغا قارشى رەسمى ھەرىكەتكە ئاتلىنىدۇ. گيۆرىڭ 24-فىۋرالدا بېرلىندىكى ”كارل لىيېبكېنت بىناسى“ غا ھۇجۇم قىلىدۇ. ھۆكۈمەت دائىرىلىرىنىڭ باياناتىدا ساقچىلار بۇ يەردە كومپارتىيە قوزغىلاڭ پىلانىنى قولغا چۈشۈرگەنمىش. خانۇسسېن، 26-فىۋرال ئاخشىمى بۇ قېتىمقى ئىنقىلاب چوقۇم بىر ئۇرۇش ئوت-يالقۇنىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ دېگەن پەرىزىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئۇ، پايتەختتىكى تەسىر دائىرىسى ئەڭ كۈچلۈك بولغان ئەربابلار قاتناشقان بىر قېتىملىق داغدۇغىلىق يىغىندا مەن پروخ تۇتۇنلىرىنىڭ پۇرىقىنى تۇيىۋاتىمەن، … بۇنداق بىر  ئوت-يالقۇنىدىن پەقەت ئالۋاستىلا ئوتتۇرغا چىقىشى مۇمكىن، … ئۇنىڭ كەينىدىنلا بېرلىندىكى بىر بىنا ئوت يالقۇنى ئىچىدە قالدى دەيدۇ. يىغىندىكى ئالدىنقى كۈنى راستىنلا پارلامېت بىناسىغا ئۈچ قېتىم ئوت قويۇش ۋەقەسى يۈز بەرگەنلىكىدىن تولۇق خەۋەردار كىشىلەر بۇ سۆزلەرگە كۈچلۈك ئىنكاس كۆرسىتىدۇ.
ئوت قويغۇچى كىشى 24 ياشلىق مارىنۇس ۋان دېر لۇب دېگەن بىر گوللاندىيىلىك ئىدى. ئۇ كىشى پارلامېنت بىناسىنى كۆيدۈرۈپ تاشلايمەن دەپ قەتئىي ئىرادىگە كەلگەن. بۇ ئادەم بەستلىك بىرسى بولغىنى بىلەن ھەرىكەت قىلىشلىرى كالاڭپاي بولۇپ، كاپىتالىزمغا نارازىلىقىنى بىنالارغا ئوت قويۇش ئارقىلىق ئىپادىلىمەكچە بولغان. تۆت يىل ئاۋال، كومپارتىيىدىن يىرگىنگەنلىكى ئۈچۈن  پارتىيىدىن چېكىنىپ چىقىپ ”خەلقئارا كومپارتىيىسى“ گە قاتناشقان. بۇ تەشكىلات، موسكۋانىڭ يۈرگۈزگەن سىياسەتلىرىگە قارشى كىچىك بىر ۋەيرانە تەشكىلات ئىدى. لۇب، تېخى بىر ھەپتە ئاۋاللا بېرلىنغا كېلىپ ئاۋال بۇ يەردە چوقۇم چوڭ بىر ۋەقە پەيدا قىلىشقا بولىدىكەن دەپ ئويلىغان. ئەمما ئۇ سوتسىيال دېموكرات پارتىيىسى بىلەن كومپارتىيە ئۇيۇشتۇرغان نامايىشقا قاتناشقاندىن كېيىن گېرمانىيە ئىنقىلابىنى كىشىنى چۈچۈتكىدەك ۋەقە پەيدا قىلىش ئارقىلىقلا قوزغاش مۇمكىن دېگەن ئويغا كېلىدۇ.298 شۇڭا ئۇ، بىغەم گېرمانىيە خەلقى ھۆكۈمەت بىناسىنىڭ لاۋىلداپ يېنىشىنى كۆرگەندىن كېيىنلا قوزغىلىپ ئىسيان كۆتۈرىشى مۇمكىن دەپ ئويلىغان.
ئۈچ قېتىملىق ئوت قويۇش پىلانى مەغلوبىيەت بىلەن ئاخىرلاشقان بولسىمۇ ئۇ يەنىلا ئۈمىدىنى يوقاتمىغان. شۇڭا ئۇ، دۈشەنبە كۈنى چۈش ۋاقتىدا، يەنى 27-فىۋرال كۈنىسى تۆت بولاق ئوت قويۇش دورىسىنى ئېلىپ مۈللېر كوچىسىدىكى بىر ماگىزىنغا كىرىۋالىدۇ. ئۇ يەردىن پىيادە مېڭىپ پارلامېنت سارىيىغا بارغان. ئۇنىڭ كىيىملىرى بەكلا ۋەيرانە بولۇپ، كىيگەن ئىشتىنى بەكلا قىسقا، بېشىغا ئىگىز قالپاق كەيگەن ھەقىقەتەنمۇ بىچارە بىر قىياپەتتە ئىدى. بۇ ئادەم بەكلا چىرايلىق بىزەلگەن، گۈمبەزىسى ئەينەك بىلەن قاپلانغان پارلامېنت سارىيىنىڭ ئەتراپىنى ئايلىنىپ كۈزىتىشكە كىرىشىدۇ. غەرب تەرەپتىكى ئىشىكى بەكلا ئاز ئىشلىتىلىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ شۇ يەردىن كىرىشنىڭ ئەڭ بىخەتەر ئىكەنلىكىنى سېزىدۇ. ئۇ كۈنى ھاۋا بەكلا سوغۇق بولۇپ، سۈڭەكتىن ئۆتكىدەك سوغۇق شامال ئۇرۇپ تۇراتتى. شۇڭا ئۇ بەدىنىنى ئىسىتىۋېلىش ئۈچۈن پوچتىخانىغا كىرىپ يېرىم سائەتتەك ئولتۇرىدۇ. ئاندىن سىرتتا بىر مەزگىل ئايلىنىپ يۈرىدۇ. ئاخشىمى سائەت 9 لاردا پارلامېنت بىناسى بار يەرگە قايتىپ كېلىدۇ. غەرپ ئىشىكىدە بىرمۇ ئادەم كۆرۈنمەيتتى. بىر ئاز كۈتۈپ تامغا يامىشىپ يۈرۈپ ئىككىنچى قەۋەت بالكونىغا چىقىۋالىدۇ.ئاخشىمى سائەت توققۇز يېرىم بولغاندا ئىلاھىيەت ئىنىستىتۇتىنىڭ بىر ئوقۇغۇچىسى ئۆيىگە قايتىپ كېتىۋېتىپ پارلامېنت بىناسىنىڭ يېنىدىن ئۆتۈپ كېتىۋاتقىنىدا بىنا ئىچىدە چېقىلغان ئەينەك ئاۋازىنى ئاڭلىغان ھەمدە ئۇ يەردە بىر كۆلەڭگىنىمۇ كۆرگەندەك قىلغان. بۇ سايە قولىغا بىر مەشئەل ئېلىۋالغان ئىدى. شۇڭا بۇ ستۇدېنت دەرھال ساقچىغا مەلۇم قىلىش ئۈچۈن يۈگىرەپ كېتىۋاتقىنىدا، ساراينىڭ غەربى شىمال بۇرجىكىدە بىر ئون بېشى ساقچىنى ئۇچرىتىپ ئەھۋالنى ئۇنىڭغا مەلۇم قىلىدۇ. بۇ ئون بېشىمۇ چېقىلغان دېرىزە ئەينەك پارچىلىرى بىلەن دېرىزە ئىچىدە يېنىۋاتقان ئوت يالقۇنىنى كۆرگەن. ئۇ نېمە قىلارىنى بىلەلمەي نەچچە مىنۇت ھاڭۋېقىپ تۇرۇپ كېتىپ دەرھال ئوت ئۆچۈرۈش ئەترىتىگە خەۋەر قىلىش ئۈچۈن چېپىپ كىتىدۇ. كەچ سائەت ئوندا بىرىنچى تۈركۈم پاژارنىك ماشىنىسى يېتىپ كېلىدۇ. بۇ چاغدا يىغىن زالى ئوت يالقۇنى ئىچىدە قالغان ئىدى.
خانفىستايىنگىلنىڭ بېرلىندىكى ئۆيى دەل پارلامېنت بىناسىنىڭ ئۇدۇلىدا ئىدى. بۇ چاغدا ئۇ كېسەل بولۇپ ئورۇن تۇتۇپ ئۆيىدە ياتقان ئىدى. بىناغا قارايدىغان كىشىنىڭ چىقىراپ ۋارقىرىشىدىن ئۇيغۇنۇپ كەتكەن خانفىستايىنگىل ئورنىدىن تۇرۇپ دېرىزىدىن قارايدۇ. ئۇ پارلامېنت بىناسىدىكى ئوت يالقۇنىنى كۆرۈپ دەرھال گيوبېلسنىڭ ئۆيىگە تېلېفون قىلىدۇ. بۇ چاغدا گيوبېلسنىڭ ئۆيىدە زىياپەت قايناپ كەتكەن ئىدى. شۇڭا گيوبېلس بۇ گەپنى ئاڭلاپ چاخچاق قىلما دېگىنىدە خانفىستايىنگىل ئاچچىغلىنىپ ”ئىشەنمىسەڭ ئۆزەڭ كىلىپ كۆر!“ دەپ تۇرۇپكىنى قويىۋېتىدۇ. سەل ئۆتكەندە تېلېفون جىرىڭلايدۇ. گيوبېلس تىلېفون قىلغان ئىدى. ”يېڭىراقتا مەن سېنىڭ دېگەنلىرىڭنى فۈھرېرىمىزگە ئېيتتىم. زادى نېمە ئىش بوپتۇ؟ دەپ سوراپ كەتتى. بۇنداق چاخچاق قىلما.“ تېلېفوندىكى ئاۋازىدىن مەلۇمكى، گيوبېلس ئۇنىڭ دېگەنلىرىگە ئىشەنمىگەن، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ گەپتىن بەكلا نارازى ئىكەنلىكى بىلىنىپلا تۇراتتى. ئۇنىڭ بۇ گەپلىرى خانفىستايىنگىلنىڭ جېنىغا تېگىدۇ: ”پارلامېنت بىناسى لاۋىلداپ كۆيمەكتە. ئوت ئۆچۈرۈش ئەترىتىدىكىلەرمۇ يېتىپ كەلدى“ دەپ قايتا ترۇپكىنى ئىتىپ كارىۋىتىغا چىقىپ ئۆزىنىڭ ئاغرىقىنىڭ غېمى بىلەن بولۇپ كېتىدۇ.
بۇ چاغدا ھىتلېرمۇ تىئېرگارتېن تەرەپنىڭ كۆك يۈزى قىزىرىپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ، ”بۇ ئىشنى چوقۇم كوممۇنىستلار قىلغان!“ دەپ ۋارقىرىغىنىچە گيوبېلس بىلەن بىرلىكتە ئوت ئاپىتى يۈز بەرگەن يەرگە قاراپ يۈرۈپ كېتىدۇ. ئۇلار يېنىپ كۈل بولغان بىنا ئالدىغا كېلىپ تېخىچە ئىس-تۈتەك بېسىقمىغان بىنا ئىچىدە گيۆرىڭ بىلەن دوقۇرۇشۇپ قالىدۇ. گيۆرىڭ قوڭۇر شەپكىسىنى پىشانىسىدىن كۆتۈرۈپ كىيىۋالغان بولۇپ، ئۇچىسىدا تۈگە يۇڭ سوكنى پەلتۇسى بار ئىدى. ئۇنىڭ كۆرۈنىشى بەكلا ھەيۋەتلىك ئىدى. ئۇ بىرىنچى بولۇپ ئوت كەتكەن يەرگە كەلگەنلەردىن ئىدى. ئۇنىڭ بەرگەن تۇنجى بۇيرۇقى ھەقىقەتەنمۇ قىزىق: ”گىلەملەرنى قۇتقۇزۇڭلار، كىلەملەرنى!“ ئۇ ھىتلېرغا بۇ ئىش چوقۇم كوممۇنىستلارنىڭ قىلغان ئىشى، ”ئوت كېتىشتىن 20 مىنۇت ئاۋال بىر قىسىم كوممۇنىست ۋەكىللەر پارلامېنت بىناسىدا قالغان ئىكەن. بىز ئوت قويغۇچىدىن بىرىنى قولغا ئالدۇق“ دەيدۇ. ”كىمكەن ئۇ؟“ ئالدراپ سورايدۇ گيوبېلس. گيۆرىڭ مەغرۇر ھالدا: ”بىز تېخى ئۇنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى بىلەلمىدۇق، ئەمما خاتىرجەم بولۇڭ، بىز چوقۇم ئۇنىڭ ئاغزىدىن بىر نېمىلەرنى يۇلۇپ ئالالايمىز، دوكتور ئەپەندىم.“
”باشقا جامائەت بىنالىرىدا بىرەر ئىش بولمىغاندۇ؟“ سورايدۇ ھىتلېر.
”مەن قالغان بىنالارنىڭ بىخەتەرلىكى ئۈچۈن تەدبىر ئالدىم. بۇنىڭ ئۈچۈن بارلىق ساقچىلارنى ھەرىكەتكە كەلتۈردۇم.299
ھەممە بىناغا ئالاھىدە پوستلارنى ئورۇنلاشتۇرىۋەتتىم. ھەر قانداق بىر ۋەقەنىڭ يۈز بېرىشىگە تاقابىل تۇرالايمىز.“
ئۇلار سۇ كېچىپ كۆيگەن كۈللەرنى دەسسەپ كۈيۈپ ۋەيران بولۇپ كەتكەن يەرلەرنى كۆزدىن كۆچۈرۈپ بىر قۇر ئايلىنىپ چىقىدۇ. ئاندىن ئاچچىق ئىس پۇرۇقى قاپلاپ كەتكەن بىر زالغا كىرىدۇ. بىر ساقچى قۇرالى بىلەن ئىشارەت  قىلىپ ئاسما چىراقلار گۈمۈرۈلۈپ چۈشىشى مۇمكىن دەپ ھىتلېرنى ئاگاھلاندۇرىدۇ. باش مىنىستىر ھىتلېر ئالدىرىغىنىچە بۇ ئوت ئاپىتىنى زىيارەت قىلىش ئۈچۈن كەلگەن مۇخبىر سېفتون دېلمېر بىلەن كۆرۈشىدۇ. ”تەڭرى ساقلىسۇن، بۇ رەزىللىكنى چوقۇم كومپارتىيە قىلغان. — دەيدۇ بۇ مۇخبىرغا. ھىتلېرنىڭ بۇ گېپى بىر خىل ئالدىن سېگنال ئىدى. ھىتلېرنىڭ بۇ دېگىنىدىن جىنايەتنى كىم قىلغانلىقىغا ئېنىق بىر نېمە دېيەلمەيدىغانلىقىنى، بۇ گېپى پەقەت ئۇنىڭ ئارزۇسىلا ئىكەنلىكىنى كۆرسىتەتتى، — دېلمېر ئەپەندىم، سىز كۆرىۋاتقان بۇ مەنزىرە گېرمانىيىنىڭ ئۇلۇغ بىر تارىخىي بۇرۇلۇش نوقتىسىدا تۇرىۋاتقانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ. دېمەكچىمەنكى، بۇ قېتىمقى ئوت قۇيۇش ۋەقەسى بۇ بۇرۇلۇشنىڭ باشلىنىشى. — ئۇ يەردە بىر سۇ خورتۇمىنى دەسسىۋالغان بولسىمۇ سەندۈرۈلۈپ يۈرۈپ گېپىنى داۋام قىلىدۇ، — ئەگەر كوممۇنىستلار ياۋروپانى تېزگىنىگە كىرگۈزىۋالغىدەكلا بولىدىكەن، 6 ئايدا، ياق مەن نېمىلەرنى دەپ يۈرىمەن، ئىككى ئايغا قالمايلا پۈتكۈل ياۋروپا قۇرۇغلۇقى مانا بۇ بىنا خارابىسىدەك  ئوت-يالقۇن ئىچىدە قالىدۇ.“
ئۇلار پەلەمپەي ئارقىلىق يەنە بىر قەۋەتكە چىقىۋاتقىنىدا ئۇلارنىڭ ئالدىغا پاپېن چىقىپ كېلىدۇ. ئۇ ئەسلىدە ھېررېن كلۇبىدا ھىندېنبۇرگقا زىياپەت بېرىۋاتقان بولۇپ، بۇ ۋەقەدىن خەۋەر تاپقان ھامان دەرھال بۇ يەرگە يېتىپ كەلگەن ئىكەن. ئۇ ئۇچىسىغا كۈلرەڭ يىرىك سوكنى پەلتو، بېشىغا قارا رەڭلىك ھومبۇرگ قالپىقى كېيىۋالغان بولۇپ، پاجىئەلىك مەنزىرىگە قاراپ بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلالماي جىمىپ كەتكەن ئىدى. ”بۇ تەڭرىنىڭ بىزگە بەرگەن بىر ئىشارىتى ئەمەسمۇ ئورۇنباسار باش مىنىستىر ئەپەندىم! — دەيدۇ ھىتلېر ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ، — ئەگەر بۇ ئوت قويۇش ۋەقەسىنى كومپارتىيە پەيدا قىلغانلا بولىدىكەن، ئىشىنىمەنكى ئۇلاردىن باشقىسى بولىشى مۇمكىن ئەمەس! ئۇ ھالدا بىز چوقۇم ئۇ زىيانلىق ھاشارەتلەرنى تۆمۈر مۇشتۇمىمىز بىلەن ئېزىپ تاشلىشىمىز شەرت!“ پاپېن، گيۆرىڭنىڭ گىلەملەرنىڭ قۇتقۇزۇلغانلىقىنى كۆرۈپ ئۇھ دەپ بىرنى تىنىۋالىدۇ. ھىتلېر بۇ مەسىلىنى مۇزاكىرە قىلىپ قانداق تەدبىر قوللىنىش مەسىلىسىنى بېكىتىپ چىقىش ئۈچۈن ئۇنى گيۆرىڭنىڭ ئىشخانىسىغا تەكلىپ قىلىدۇ. ئەمما پاپېن ئەدەپ بىلەن كەسكىن رەت قىلىدۇ: ”مەن بۇ ئىش توغرىلىق ئاۋال ھىندېنبۇرگقا مەلۇمات بېرىشىم كېرەك“ دەيدۇ.
بۇ قېتىمقى ئوت ئاپىتى ھىتلېرنى پۈتۈنلەي ئۆزىگە جەلىپ قىلىۋالغاندەك كۆرۈنەتتى. ھىتلېر پارلامېنت باشلىقىنىڭ ئىشخانىسىغا بارغاندىن كېيىن مەرمەر رىشاتكىغا مىنگىنىچە تۆۋەندىكى بۇ ئاپەتكە نەزەر سېلىپ كۆيگەن يەرلەرگە پۈتۈن زىھنى بىلەن تىكىلگىنىچە قاراپ ئولتۇراتتى. بۇ چاغدا، ھۆكۈمەت كابىنتىنىڭ ھەرقايسى مىنىستىرلىرى، ئەمەلدارلىرى ۋە مۇھىم كادىرلىرى (بېرلىن شەھەر باشلىقى، شاھزادە ئاۋۋى، ساقچى باشلىقى ۋە ئەنگلىيە باش ئەلچىسى قاتارلىق كىشىلەرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان) كەينى-كەينىدىن كېلىشكە باشلايدۇ. دەسلەپكى تەكشۈرۈشكە مەسئۇل بولغان كىشى كىرىپ كېلىدۇ. پروسىيە ھۆكۈمىتى ئىچكى ئىشلار ئامانلىق ساقلاش مۇدىرى رۇدولف دېيلس فۈھرېر بىلەن گيۆرىڭ ئىككىسىگە دوكلات بېرىپ، ئوت قويغۇچىنىڭ بىر گوللاندىيىلىك ئىكەنلىكىنى، ئۇنىڭ ئىسمىنىڭ ۋان دېر لۇب ئىكەنلىكىنى، ئۇنى پارلامېنت سارىيى ئىچىدە تۇتىۋالغانلىقىنى ئېيتىدۇ. بۇ ئادەم يېرىم يالىڭاچلانغان بولۇپ، سوراقچىلاردىن بىرى ئۇنىڭغا ”نېمىشكە ئوت قويدۇڭ؟“ دەپ ۋارقىرىۋىدى بۇ ئاكتىپ ياش، ”نارازىلىق بىلدۈرۈش ئۈچۈن“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ.
گيۆرىڭ، بىر تەرەپتىن شۇئار توۋلىغاچ، يەنە بىر تەرەپتىن بۇيرۇق قىلغاچ، ”بۇ بىر كوممۇنىستلارنىڭ قوزغىلاڭ كۆتۈرۈشىنىڭ باشلىنىشى. شۇڭا بىر مىنۇتمۇ ۋاقىتنى زايا قىلماسلىقىمىز كېرەك. …“ ھىتلېر ئۇنىڭ گېپىنى ئۈزىۋېتىدۇ: ”ئۇلارغا ئۆزىمىزنى تونۇتۇپ قويىشىمىز كېرەك! كىمكى بىزگە توسقۇنلۇق قىلماقچى بولىدىكەن چوقۇم ئۇنى يوقۇتىشىمىز كېرەك! — ئۇ بەكلا ھاياجانلىنىپ كەتكەچكە يۈزلىرى قېپ-قىزىل قىزىرىپ كەتكەن ئىدى، — گېرمانىيە خەلقى ئۇزۇندىن بېرى بەكلا يۇمشاقلىق قىلىپ كەلدى. ئەمەل تۇتىۋاتقان كومپارتىيە ئەمەلدارلىرىنى بىر-بىرلەپ ئېتىپ تاشلاش كېرەك.300 قۇرۇلتاي ۋەكىلى بولىۋالغانلىرىنى بۇ كېچە يىغىپ دارغا ئېسىش كېرەك. كومپارتىيىنىڭ دوستلىرىنى پۈتۈنلەي قامىۋېتىش كېرەك. بۇنداق بىر تەدبىر سوتسىيال دېموكرات پارتىيىسىدىكىلەر بىلەن دۆلەتكە زىيانلىق ھاشارەتلەرگىمۇ ئۇيغۇن!“ دەپ ۋارقىراپ كېتىدۇ.
دېيلس، فۈھرېرگە مۇنداق دەيدۇ: ئوت قويغۇچى ئۆزىنىڭ كوممۇنىستلار بىلەن قىلچە مۇناسىۋىتى يوقلىقىنى، پارلامېنت بىناسىغا ئوت قويۇش ئىشى ئۇنىڭ ئۆزى يالغۇزقىلغان ئىشى ئىكەنلىكىنى دەپ چىڭ تۇرىۋالدى دەيدۇ. دېيلس يەنە، ئۇنىڭ ئىقراسى ھەقىقەتەنمۇ راست گەپتەك قىلىدۇ. كۆرۈنىشىدىن بۇ كىشى بىر ساراڭدەكلا قىلىدۇ دەيدۇ.
”بۇ سۈيىقەستچى ھەقىقەتەن بەكلا ھىلىگەر بىر نېمە ئىكەن. بۇ ئىش ھەقىقەتەنمۇ ئۇستىلىق بىلەن پىلانلانغان بىر ۋەقە. — دەيدۇ ھىتلېر سوغوققانلىق بىلەن. كەينىدىنلا ۋارقىرىغىنىچە تىللاپ كېتىدۇ: — بىردىن-بىر ئېھتىماللىق شۇكى، ئۇلار بىزنى قىلچىمۇ كۆزگە ئىلمىغان. شۇنىڭدەك گېرمانىيە خەلقىنىمۇ كۆزگە ئىلمىغان. ئۇلار چاشقان تۈشىكىگە كىرىپ يوشۇرنىۋالغان بولۇپ، خەلق ئاممىسىنىڭ تەنتەنە قىلىشلىرىغا قۇلىقىنى يۇپىرىۋېلىشقان. مانا ئەندى ئۇلار چاشقان تۈشىكىدىن چىقماقتا!“ دېيلس ئۇنىڭغا، كوممۇنىستلارنى قوزغىلاڭ كۆتىرىشنى پىلانلاۋاتىدۇ دېيىش ھەرگىز مۇمكىن بولمايدىغان بەكلا كۈلكىلىك گەپ ئىكەنلىكىنى، نۇرغۇنلىغان كومپارتىيە خائىنلىرىنىڭ ئۇنىڭغا، قوزغىلاڭ كۆتۈرۈش دېگىنىنىڭ قۇرۇق قەغەز يۈزىدىكىلا گەپلەر ئىكەنلىكىنى ئېيتقانلىقىنى دەيدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭ گېپىگە زادىلا قۇلاق سالمايدۇ. ئۇ قايتا گۆكۈرەپ تىللاپ كېتىدۇ: ”بۇ توڭگۇز كۈچۈكلىرى، ... ماڭا ھېچقانداق پاكىت كۆرسىتىش كېرەك ئەمەس، ئېنىقكى، كومپارتىيە گېرمانىيىنىڭ ئۇلى بولغا بۇ يەرگەئوت قويىۋېتىشتەك رەزىل ئىككى يۈزلىمىلىكىنىڭ ئۆزىلا ئۇلارنىڭ قوزغىلاڭ كۆتۈرۈش ئۈچۈن ئاممىنى كۈشكۈرتۈش تەشۋىقاتى بىلەن شوغۇللانغانلىقىنىڭ بىر ئىشارىتى!“ دەپ قايناپ كېتىدۇ.
گۈلدۈرمامىلىق ئۆتكەن بۇ يىغىن كېچە سائەت 11 غىچە داۋام قىلىدۇ. كەينىدىنلا پروسىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرىنىڭ ئۆيىدە يەنە بىر يىغىن ئېچىپ، بىخەتەرلىك تەدبىرلىرى مۇھاكىمە قىلىنىدۇ. ئاندىن ھىتلېر، بۇ قېتىمقى ئوت قويۇش ۋەقەسىنى قايسى تۈردە ئېلان قىلىنغانلىقىنى كۆرمەكچى بولۇپ «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» گېزىتىنىڭ شۇ يەردىكى شۆبىسىگە بارىدۇ. ”ئۇلار مېنى نەق يېرىم سائەت ساقلاتتى. ئىچىدە بىر قانچە تەھرىر ئولتۇرغانلىقىنى كۆردۈم. ئاخىرى بىر ياردەمچى تەھرىر چىقىپ كەلدى. ئۇ بەكلا ھارغىن كۆرۈنەتتى.“ ھىتلېر دەرھال گيوبېلسنى چاقىرتىپ كېلىدۇ. كېيىنكى سانغا ماقالە تەييارلاش ئۈچۈن ئىككىسى تاڭ سۈزۈلگىچە باش قاتۇرۇپ چىقىدۇ. ئۇلار قىزىللارنىڭ ”ئاممىنىڭ قورقۇشتىن نېمە قىلارىنى بىلەلمەي يۈرگەن“ پەيتىدىن پايدىلىنىپ ھوقۇق تارتىۋېلىشنى پىلانلاپ يۈرگەنلىكىنى ئەيىپلەپ ماقالە تەييارلايدۇ.
شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، گيۆرىڭمۇ پروسىيە ئورگان گېزىتىگە خەۋەر يازغان كىشىگە ۋارقىراپ-جارقىراپ كېتىدۇ. بۇ خەۋەر ئارانلا 20 قۇر يېزىلغان بولۇپ، خەۋەردە پەقەت بىرلا ئوت قويغۇچىنىڭ بارلىقى تىلغا ئېلىنغان ئىدى. گيۆرىڭ خەۋەر ئارگىنالىغا مۇنداقلا بىر كۆز يۈگۈرتۈپ چىققاندىن كېيىن جىم تۇرالمايلا قالىدۇ: ”پۈتۈنلەي قۇرۇق گەپ! بۇ يازغىنىڭ ساقچى دوكلاتى ئۈچۈن بەلكىم ئەڭ مۇۋاپىق بىر دوكلات ھېسابلىنىشى مۇمكىن. ئەمما ھەرگىزمۇ مەن كۈتكەن بىر خەۋەر ھېسابلانمايدۇ! ياق، پەقەتلا قاملاشماپتۇ!“ دېگىنىچە كۆك رەڭلىك قېرىنداشتىن بىرنى ئېلىپ يۈز قاداق كۆيدۈرگۈچى ماددا دېگەننى مىڭ قاداق دەپ ئۆزگەرتىدۇ. يازغۇچى بۇنىڭغا بىر ئادەم قانداقسىگە بۇنچە ئېغىر يۈكنى كۆتىرەلەيدۇ دەپ نارازىلىق بىلدۈرىدۇ. گيۆرىڭ ئۇنىڭغا قاراپ مازاق قىلغان ھالدا: ”مۇمكىن بولمايدىغان ھېچ قانداق ئىش يوق. بىز نېمىشكە بىرلا ئادەم بار ئىدى دەيدىكەنمىز؟ ئون ئادەم بار ئىدى، ھەتتا 20 ئادەم بار ئىدى دېسەكچۇ؟ سەن يۈز بەرگەن ئىشلاردىن خەۋىرىڭ يوقمۇ قانداق؟ بۇ دېگەن كومپارتىيىنىڭ قوزغىلاڭ كۆتۈرۈش سېگنالى!“ گيۆرىڭ بۇ خەۋەرنى قايتىدىن يېزىپ، ۋان دېر لۇبنىڭ شىرىكلىرى پارلامېنت ۋەكىللىرىدىن بولغان ئىككى نەپەر كوممۇنىست دەپ كۆرسىتىدۇ. ماقالىنى تەييارلىغان كىشى بۇ بىر رەسمى ھۆججەت بولمىغىنى بىلەن بەرىبىر بىر پارچە سىياسىي ھۆججەت ھېسابلىنىدىغانلىقى ئۈچۈن گيۆرىڭدىن قول قويۇپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىپ تۇرىۋالىدۇ: ”سىز ئىمزالىسىڭىزلا مەن ئۇنى خەۋەرلەر بۆلۈمىگە تاپشۇرىمەن. ئۇلارمۇ بېسىشقا چوقۇم ماقۇل بولىدۇ.“ گيۆرىڭ نائىلاج 'G' (”گيۆرىڭ“ نىڭ باش ھەرىپى) شەكلىدە ئىمزا قويۇپ بېرىدۇ. بۇ چاغدا بارلىق ساقچى دائىرىلىرىغا تەۋە  رادىئوئىستانسسىلىرى پارلامېنت ئىچىدىكى كومپارتىيە دېپوتاتلىرىنى، شۇنىڭدەك شىتاتلىق ۋە شەھەرلىك پارلامېنتلاردىكى كومپارتىيە دېپوتاتلىرىنى قولغا ئېلىش،301 كومپارتىيە كادىرلىرىنىمۇ تۇتۇش، بارلىق قىزىللار گېزىتلىرىنى پۈتۈنلەي پىچەتلەش ھەققىدە جار سېلىشقا كىرىشىدۇ.
شۇ كۈنى ئاخشىمىقى بۇ ۋەقەنىڭ تەسىرىدىن يۈرەكلەنگەن ھىتلېر ئۆزىنىڭ ئەڭ كېيىن تارقاتقان چەكلەش بۇيرۇقىنى يەتتە قات ئاسمانغا چۆرىۋېتىدۇ. ئەتىسى چۈشكە يېقىن، ھىتلېر ئاشكارە تۈردە ھەربى ھوقۇقنى قولغا كىرگۈزۈش كۈرىشىنى باشلىتىدۇ. ھۆكۈمەت كابىنت يىغىنى باشلىنىشتىن ئاۋال ھەر قايسى ۋازارەت مىنىستىرلىرى دەرىجىسى بويىچى قاتار تىزىلىپ بىر-بىرلەپ باش مىنىستىر ھىتلېرغا سالام بېرىشىدۇ (بۇ ئەسلىدە كابېنت يىغىنى باشلىنىشتىن بۇرۇن بىجىرىلىدىغان بىر ئەنئەنە ئىدى). ئاندىن ئۇ ئۆز بېشىغا مۇستەبىتلەرچە يىغىن باشقۇرىدۇ. ئۇ، نۆۋەتتىكى بوھران بىزنى ”قىلچە رەھىم قىلماي“، ”قانۇنغىمۇ قارىماي“ كومپارتىيىدىن ”ھېساب ئېلىشىمىز“ نى تەقەززار قىلماقتا دەيدۇ. شۇڭا ئۇ، دۆلەتنىڭ قىزىللارنىڭ بۇزغۇنچىلىقىغا ئۇچۇرىشىدىن ساقلىنىش جىددىي ھالەت قانۇنىدىن بىرنى قوبۇل قىلىش، شۇنىڭدەك بۇنداق بىر قانۇن كۆرۈنۈشتە ئېھتىياتنىلا مەقسەت قىلىدىغان بىر قانۇن بولۇپ كۆرۈنىشى كېرەكلىكىنى، ھەمدە بەك كۆزگە چېلىقىپ كەتمەيدىغان بىر قانۇن بولىشى كېرەكلىكىنى تەكلىپ قىلىدۇ. يەنى، بۇ قانۇن بەكلا سىلىق بىر شەكىلدە ”بۇ بىر ئالاھىدە تەدبىر بولۇپ، گېرمانىيە خەلقىنىڭ ئارخىپ-ھۆججەتلىرىنى قوغداشنىلا مەقسەت قىلىدۇ“ دېگەندەك سىلىق سۆزلەر بىلەن يېزىلىشى كېرەكلىكىنى تەكىتلەيدۇ. ئەمما فرانك بۇ قانۇننىڭ دەسلەپكى لايىھە نۇسخىسىنى ئوقۇپ چىقىپ، كىشىلەر شۇنى ھېس قىلىشتىكى، بۇ قانۇن ئەسلىدە دېموكراتىك جەمئىيەتنىڭ خەلقىگە بەرگەن كۆپ ساندىكى ھوقۇقلىرىنى تارتىپ ئېلىنىدىغانلىقىنىڭ بىر بەلگىسى ئىدى. يەنى ئالدى بىلەن بۇ قانۇن ۋېيمار ئاساسى قانۇنى بەلگىلىگەن پۇخرالارنىڭ ئەركىنلىك ھوقۇقىنى، يەنى سۆز قىلىش ئەركىنلىكىنى، نەشرىيات ئەركىنلىكىنى، ئائىلىنىڭ دەخىلسىزلىكىنى، خەت-ئالاقە ۋە تېلېفوندا سۆزلىشىشنىڭ مەخپىيەتلىكىنى، يىغىلىش، جەمئىيەت ئۇيۇشتۇرۇش ئەركىنلىكىنى ۋە شۇنىڭدەك شەخسى مۈلۈكلەرنىڭ دەخىلسىزلىكىنى ئەمەلدىن قالدۇرىدىغانلىقىدىن دېرەك بېرەتتى. ئاخىرىدا بۇ قانۇن يەنە ئىمپىرىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرى تەرتىپ-ئىنتىزامنى ساقلىيالمايۋاتقان شىتاتلىق ھۆكۈمەتلەرنىمۇ ۋاقىتلىق تېزگىنىگە ئالالايدىغانلىقىنىمۇ بەلگىلىگەن ئىدى. يىغىندا بىرمۇ مىنىستىر ئوتتۇرغا چىقىپ پۇخرالارنىڭ ھوقۇقىنى تارتىپ ئېلىنىشىغا قارشى تۇرمايدۇ؛ يالقۇز پاپېنلا ئەگەر ھەر قايسى شىتاتلارنىڭ ئىشىغا ئارىلىشىۋالغىنىمىزدا قاتتىق ئۆچمەنلىك ئۇرۇقىنى سالغان بولۇپ قالمايمىزمۇ، بولۇپمۇ باۋارىيە شىتاتىدا شۇنداق بولماسمۇ دەپ ئۆز پىكىرىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. پاپېننىڭ بۇ ئوخشىمىغان پىكىرىمۇ بىردەملىكلا تىڭىرقاشنى پەيدا قىلىپ شۇ ھامان ئۇنتۇلۇپ كېتىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن پەقەت ئەمەلىيەتتە ئىجرا قىلغىلى بولمايدىغان قەغەز يۈزىدىلا قالىدىغان ئاز-تۇلا ئۆزگەرتىش بېرىلىپلا ئۆتكۈزىۋېتىلىدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى، ھىتلېر پاپېن بىلەن بىرلىكتە ھىندېنبۇرگنى كۆرگىلى كىرىدۇ. ئۇ يەردە فۈھرېر بۇ قانۇن ئۈستىدە چۈشەندۈرۈش بېرىپ، قىزىللار ئىنقىلابىنى باستۇرۇش ئۈچۈن بۇنداق بىر قانۇن چىقىرىش بەكلا زۆرۈر دەپ تەكىتلەيدۇ. پاپېن بىلەن مېسنېر ھېچقانداق بىر ئىپادە بىلدۈرمەيدۇ. شۇڭا پىرىزدېنت گەپمۇ قىلماي بۇ ھۆججەتنى ئىمزالاپ بېرىدۇ.
شۇ ئارقىلىق. «دۆلەت پەۋقۇلئاددە قانۇنى» كونسىرىۋاتىپلارنىڭ كۈچلۈك ئارزۇ قىلىپ كېلىۋاتقان ھەربى ئىشلار تەدبىرىنىڭ ئورنىغا ھەربى دىكتاتورلۇق شارائىتى ئاستىدا باش قوماندانلىققىلا بېرىلىدىغان ھوقۇقنى ھۆكۈمەت كابېنتى قولغا ئالغان ۋەزىيەتنى شەكىللەندۈرمەكچى بولغان ئىدى. مۇنداق قارىماققا، بۇ تۈردىكى ھوقۇقنىڭمۇ ئۇنچە بەك قورققىدەك يېرى يوق كۆرۈنەتتى. چۇنكى كابېنتتا مۇتلەق ئۈستۈنلۈكتە تۇرغان تەرەپ ھېچقاچان مىللى سوتسىيالىزمچىلار پارتىيىسى ئەمەس ئىدى. شۇنداق قىلىپ قانۇن ماقۇللىنىدۇ، ئەمما ۋاقىت قىستاپ قالغانلىقى ھەمدە كۈچلۈك ھاياجان ھۈكۈم سۈرىۋاتقان بىر ئەھۋال ئاستىدا بۇرۇنقىدەك پۇخرالار ھوقۇقىنى ئازايتىش تەكلىپىنى كىم ئورتىغا قويغانلىقى بىلىنمىگىنىدەك، بۇ قېتىمقى پۇخرالار ھوقۇقىنىڭ ئەمەلدىن قالدۇرۇلۇشىنى پەرق قىلالايدىغانمۇ ھېچ كىم يوق ئىدى. بۇ ئىشلار بەلكىم ھىتلېرنىڭ مۇستەبىت ھاكىمىيەت تىكلىشى ئۈچۈن تەييارلانغان بىر سۈيىقەستلىك پىلانى ئەمەس بەلكىم تارىخنىڭ تەساددىپلىق ئالاھىدىلىكىنىڭ بىر بىشارىتى بولىشىمۇ مۇمكىن ئىدى. شۇنىسى ئېنىقكى، بۇ قېتىمقى ئوت ئاپىتى ۋەقەسى ھىتلېرنى چېكىدىن ئاشقان جىددىلىشىش ھالىتىغا كەلتۈرۈپ قويغان بولۇش بىلەنلا قالماي، ھەقىقەتەنمۇ كوممۇنىستىك ئىنقىلابتىن ئۆلگىدەك قورقىدىغانلىقىنىمۇ كۆرسەتمەكتە ئىدى. شۇنىڭدەك، ھىتلېرنىڭ غەلىتە ھەرىكەتلىرى، ھەمدە گيۆرىڭ بىلەن ئۇنىڭغا يېقىنلىشالايدىغان كىشىلەرنىڭ ئىش-ھەرىكەتلىرىنى ھەرگىزمۇ رەسمى باش قاتۇرۇپ پىلانلانغان سۈيىقەستچىلەر پىلانى دېيىشكىمۇ بولمايتتى. ھىتلېرنىڭ پوزىتسىيىسى ھەرگىز ئۈركۈپ كېتىشىنىڭ ئىپادىسى ئەمەس بەلكى ۋەزىپىسىگە بولغان ھەۋىسىدىن ئوتتۇرغا چىققان بىر مىجەز دېيىش كېرەك. بۇ نوقتىدىن ئېلىپ قارايدىغان بولساق، ئۇنىڭ ئۈچۈن بۇ قېتىمقى ئوت ئاپىتى ئۇنىڭ ئۇزۇن يىللاردىن بۇيانقى قىزىللار بىلەن يەھۇدىيلار ھەققىدە دەپ يۈرگەنلىرىنىڭ توغرا ئىكەنلىكىنىڭ بىر دەلىلى ھېسابلىناتتى.
شۇ ئىشتىن كېيىن، ئىجرائەتلىرىنىڭ ھەممىسىلا ئەمەلىيەتتە مەۋجۇت بولمىغان بىر قېتىملىق توپىلاڭنى باستۇرۇشنىڭ جىددى تەدبىرلىرى تۈسىگە كەلتۈرۈلگەن ئىدى.302 بۇ ئىشنىڭ نەتىجىسى ھىتلېرنىڭ بارلىق ھوقۇقلارنى قولغا كىرگۈزۈش يولىدىكى بىر ئالغاتاشلانغان قەدەم بولۇپ قالىدۇ. شۇندىن باشلاپ، ماشىنا-ماشىنا ئېس-ئاچىلار بىلەن ئېس-ئېسچىلار ئالدىراش قەسەم بېرىشىپ پەۋقۇلئاددە بۇيرۇقنى ئىجرا قىلىشتا ساقچىلارنىڭ يېقىن ياردەمچىلىرىگە ئايلىنىدۇ. ئاندىن دەرھال ئاتلىنىپ بۇرۇنلا ئادرىسلىرىنى ئىگەللەپ بولغان كومپارتىيە ھۈجرىلىرى بىلەن پىۋىخانىلىرىغا باستۇرۇپ كىرىپ ئۇلارنى ماشىنا-ماشىنا قولغا ئېلىپ تۈرمە ياكى گەمە قەۋەت سوراقخانىلارغا قامىۋىتىشىپ، رەسمى ساقچى ئىدارىسى تەرىپىدىن قولغا ئېلىنغان كوممۇنىستلار بىلەن سوتسىيال دېموكراتچىلارنىڭ سانى ئۈچ مىڭ كىشىدىن ئېشىپ كېتىدۇ. ئايرودروم، كىمە پورتلىرى قاتارلىق يەرلەر قاتتىق نازارەت ئاستىغا ئېلىنىپ، پويىزلارمۇ چېگرا لاردا قاتتىق تەكشۈرۈلىدۇ.
گيۆرىڭ شۇ كۈنى ھەقىقەتەنمۇ تېرىسىگە پاتماي قالىدۇ. ئەتىسى، پروسىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرى سۈپىتى بىلەن رادىئو نۇتقى سۆزلەپ كومپارتىيىنىڭ ”ئېغىر سۈيىقەست قىلىش جىنايى قىلمىشلىرى“ نى ئەيىپلەيدۇ. ئۇ ئەيىپنامىسىدا مۇنداق دەيدۇ: ”نۇرغۇنلىغان كىشىلەر ئېس-ئاچىلار بىلەن ئېس-ئېسچىلار ئۈنفورمىسىنى كىيىپ دۆلەتنىڭ بىرلىكىگە بۇزغۇنچىلىق قىلىش جىنايى ھەرىكەت ۋە تېررورلۇق ھەرىكەتلەر بىلەن شوغۇللىنىش پىلانلىرىنى تۈزۈشكەن. پارلامېنت بىناسىنىڭ كۆيدۈرىۋېتىلگەنلىكى، كەلگۈسىدىكى تېخىمۇ چوڭ ئاپەتلەرنى پەيدا قىلىشىنىڭ بىر سىگنالى. بۇنداق ھەرىكەتلەر بىلەن شوغۇللىنىشتىكى مەقسەت، ساقچىلارنىڭ دىققىتىنى باشقا تەرەپلەرگە بۇرىۋېتىپ، خەلقنى ئىنقىلابچىلارنىڭ بۇرنىدىن يېتىلىشى ئۈچۈن شارائىت يارىتىشتىن باشقا ئەمەس. ئەمما مەملىكەت خەلقى بۇنىڭلىق بىلەن قورقۇپ پاراكەندە بولىشىنىڭ ھاجىتى يوق. بىز كوممۇنىستلارغا شۇنداق دەپ ئاگاھلاندۇرۇش بېرىمىزكى، ئىرادىمىز ھەرگىز سۇنمايدۇ. بىز سىلەردەكلەرنىڭ ھىلىمىكىرلىرىنى پۈتۈنلەي يىمىرىپ تاشلىيالايدىغان كۈچىگە ئىگىمىز!“
ئۇنىڭ بۇ دېگەنلىرىگە گېرمانىيىدىكى مۇتلەق كۆپ ساندىكى كىشىلەر قايىلدەك قىلغىنى بىلەن چەتئەللىك ئەرباپلار ئۇنىڭ بۇ تۈر ئالدامچىلىقلىرىغا ئۇنچە ئاسان ئىشىنىپ كەتمەيدۇ: ”كومپارتىيە بىلەن بۇ قېتىمقى ئوت ئاپىتىنى بىر-بىرسىگە باغلاشقا ئۇرۇنۇش پۈتۈنلەي ئاخماقلىق. — دەپ يازىدۇ لوندوندا چىقىدىغان «ئاخبارات تىزىسلىرى» گېزىتى، — دېپلوماتىيە ساھەسى بىىلەن ئاخبارات ساھەسىدىكى ئادەتتىكى كىشىلەرمۇ ئەنە شۇنداق قاراشتا. كىشىلەر، پارلامېنت بىناسىغا ئوت قويىۋېتىش ۋەقەسىنى ناتسىستلارنىڭ ئۆزلىرى مەخسۇس پەيدا قىلغان بىر ۋەقە، شۇ ئارقىلىق ئۇلار كومپارتىيىنى باستۇرۇشنىڭ باھانىسى قىلىشماقچى، دەپ قارىماقتا.“
ئەتىسى، يەنى 2-مارت كۈنى، سېفتون دېلمېر ھىتلېرنى زىيارەت قىلىپ بۇنىڭغا بىر جاۋاب بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ھىتلېر چەتئەللىك مۇخبىرلارنى ۋارقىراپ-جارقىراپ تىللىغىنىچە، ئەسلىدە سىلەر ئورتاق دۈشمىنىمىز بولغان كومپارتىيىنىڭ قىلغان ئىش-ھەرىكەتلىرىگە قارشى چىققانلىقىمىز ئۈچۈن بىزدىن قالايماقان سۇئال سوراپ يۈرمەي بىزدىن تەسىرلىنىشىڭلار، رەخمەت ئېيتىشىڭلار كېرەك دەيدۇ. دېلمېر سۆز قىستۇرۇپ، كەڭ كۆلەملىك قولغا ئېلىش كىشىلەر ئارىسىدا قاتتىق قورقۇشنى پەيدا قىلىۋەتتى، كىشىلەر ھىتلېر ئۆز دۈشمەنلىرى ئۈستىدە قانلىق قىساس ئېلىشنى پىلانلاۋاتىدۇ دېيىشمەكتە دەيدۇ. ”ماڭا سان بارتولومېۋ كېچىسىنىڭ ھاجىتى يوق. — دەيدۇ ھىتلېر ئۇنىڭغا رەددىيە بېرىپ، — ھازىر ئۇلار ئۈچۈن سوت ئېچىلدى، دۆلەت دۈشمەنلىرى سوتتا سوتلىنىدۇ. سوت مەھكىمىسى بارلىق سۈيىقەستلەرنى ئوتتۇرغا چىقىرىپ بىر تەرەپ قىلالايدۇ.“ (بارتولومېۋ — ئەيسانىڭ 12 ھاۋارىلىرىدىن بىرى. 1572-يىلى 24-ئاۋغۇست كۈنى ئاخشىمى، فرانسىيىنىڭ پارىژ شەھىرىدىكى كاتولىكلار كەڭ كۆلەمدە قىرغىن قىلىنغان. شۇ قېتىمقى قىرغىنچىلىق ”بارتولومېۋ چوڭ قىرغىنچىلىقى“ دەپ ئاتالغان — ھاشىيە ئىزاھاتى) دېلمېر، ھىتلېردىن: مېنىڭچە بولغاندا، سىز قانۇنلۇق ئۇسۇل بىلەن ئۆز دۈشمەنلىرىڭىزنى ئۆلتۈرمەكچى، شۇنداقمۇ؟ پۇخرالار ھوقۇقىنى مەڭگۈلۈك ئەمەلدىن قالدى دېسەك بولامدۇ؟ دەپ سورايدۇ. ”ياق، كومپارتىيە تەھدىتى پۈتۈنلەي يوق قىلىنغاندىن كېيىن ھەممە ئىش قايتا ئۆز ئەسلىگە كەلتۈرۈلىدۇ. — دەپ جاۋاب بېرىدۇ ھىتلېر، — بىزدە قانۇنلار بەكلا يۇمشاق بولۇپ قاپتۇ. بۇنداق قانۇنغا تايىنىپ بولشېۋىكلارنىڭ جەھەننىمىگە تېز ۋە كۈچلۈك تاقابىل تۇرالماي كەلدۇق. مەنمۇ نورىمال ۋەزىيەتنىڭ تېزىراق ئەسلىگە كېلىشىنى خالايمەن. ئەمما ئاۋال كوممۇنىزمنى قۇمۇرۇپ تاشلىشىمىز شەرت.“
ۋاقىت ئۇزارغانچە پۈتكۈل ياۋروپادا كىشىلەر پارلامېنت سارىيىغا ئوت قويۇش دېلوسىنىڭ ناتسىستلارنىڭ ئىشى ئىكەنلىكىگە تېخىمۇ بەك ئىشىنىشكە باشلايدۇ. ئاشىكارىلانغان بەزى مەلۇماتلاردىن قارىغاندا، گيۆرىڭنىڭ بىناسى بىلەن پارلامېنت سارىيى ئوتتۇرسىدا بىر يەر ئاستى تونېلى بارلىقى مەلۇم. بۇنىڭدىن كىشىلەر قاتتىق ھەيران قالىدۇ. بۇ ھەيرانلىق كىشىلەرنى بۇنداق ۋەقەنىڭ ئۆزلىرى پەيدا قىلغان دېگەن گەپلەرگە ئىشىنىشىنى تېخىمۇ كۈچەيتىپ بېرەتتى. شۇڭا، مەملىكەت ئىچى ۋە سىرتىدا بۇ ھەقتە بەكلا كۈچلۈك ئىنكاس پەيدا بولىدۇ. ئەمما بۇنداق داۋراڭلارنىڭ ئوتتۇرغا چىقىشى ھىتلېرنى ۋان دېر لۇب بىلەن كومپارتىيە گۇمانلىق ئۇنسۇرلىرى ئۈستىدىكى سوت ئىشلىرىنى تېزلەشتۈرىشكە ئالدىرىتىدۇ. گەرچە ساقچى دائىرىلىرى ئوبىكتىپ دوكلات سۇنۇپ ”بۇ دېلو شۆبىھسىزكى لۇب يالغۇز ئىشلىگەن بىر جىنايەت دېلوسى“ دەپ كۆرسەتكەن بولسىمۇ قىلچە رولى بولمايدۇ.303 ئەسلىدىلا ھىتلېرنىڭ بۇ دېلونى تېز بىر تەرەپ قىلىش ئارقىلىق مەسىلىنى ئايدىڭلاشتۇرۇشقا ئالدىرىغانلىقى ئاخماقانىلىق ئىدى. دەرۋەقە، ھىتلېر ھەر قانچە ئالدىرىغان بولسىمۇ، بۇ دېلونىڭ سوتلىنىشى ئايلارغىچە ئۇزىراپ ئايغى چىقمايدۇ. بۇنداق ئۇزۇنغا سوزىلىشى ئۇنىڭ ئىچكى-تاشقى دۈشمەنلىرىگە بىر باھانە بولۇپ بېرىدۇ.

3
شۇنىڭغا قارىماي پارلامېنت بىناسىنىڭ كۆيدۈرۈلۈش دېلوسى يەنىلا قىسقا مەزگىللىك بولسىمۇ ھىتلېرغا پايدىلىق بىر ۋەقە ھېسابلىناتتى. چۇنكى سايلام كۈنلىرى يېقىنلىشىپ كېلىۋاتقان بولۇپ، بۇ ئوت ئاپىتى كۆپ سانلىق نېمىسلارنىڭ ئىنقىلابتىن ئۈركىشىنى كۈچەيتىۋەتكەن ئىدى. تۈركۈم-تۈركۈملەپ قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر كومپارتىيىلىكلەرنىڭ سايلام رىقابىتى تەشۋىقات پىلاكاتلىرىنى سۆكۈپ تاشلاپ ئورنىغا ئۆزلىرىنىڭ پىلاكاتلىرىنى قاداپ يۈرگەن ۋاقىتلىرىدا، بۇنىڭغا قارشى تۇرغىدەك ئاساسەن ھېچ كىم چىقمايدۇ. ھىتلېرمۇ كومپارتىيىنى قانۇنسىز تەشكىلات دەپ ئېلان قىلىشتەك سىياسىي خاتالىق سادىر قىلمايدۇ. ئۇ پەقەتلا ئىشچىلار سىنىپى سايلام ئاۋازىنىڭ سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسى قولىغا ئۆتۈپ كېتىشىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن بۇ ئىشنى سايلامدىن كېيىن بىر تەرەپ قىلىشقا قالدۇرىدۇ. ناتسىستلار پۈتۈن مەملىكەت تەۋەسىدە كەڭ كۆلەمدە تېررورلۇق خەۋەرلىرىنى تارقىتىپ قىزىللار كەسكىن تەدبىر قوللىنىپ مەملىكىتىمىزنى قان دەرياسى ئىچىگە پاتۇرىۋەتمەكچى، شۇڭا سايلىغۇچى پۇخرالار مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىگە ھوقۇق بېرىشى لازىم دەپ خەلىققە چاقىرىق قىلىدۇ.
گيۆرىڭ تېخىمۇ ئوچۇق ھالدا ”يۇرتداشلار، قانۇنى جەھەتتىكى ھەر قانداق ئويلىنىش مېنىڭ تەدبىر ئېلىشىمنى قىلچە تەۋرىتەلمەيدۇ“ دەيدۇ. 3-مارت كۈنى، يەنى سايلامغا ئىككى كۈن قالغاندا گيۆرىڭ فرانكفورتتا خەلق ئاممىسىغا يەنە مۇنداق دەيدۇ: ”ھەر قانداق بىر مەمورى ئورگان مېنىڭ ئىشقا كىرىشتۈرگەن تەدبىرلىرىمنى توختىتالمايدۇ.  چۇنكى مەن قانۇندىن ئەنسىرەپ يۈرمەيمەن، مېنىڭ ۋەزىپەم ۋەيران قىلىش، يوق قىلىش. بۇ بىر قالايماقانچىلىققا قارشى كۈرەش، مەن ساقچىلارنى ئىشقا سېلىپ يۈرمەيلا بۇ بىر مەيدان كۈرەشنى قانات يايدۇرۇىمەن. بۇرجۇئازىيە دۆلەتلىرىمۇ چوقۇم شۇنداق قىلغان بولاتتى. تەبىئىكى مەنمۇ دۆلەت ھوقۇقى بىلەن ساقچى كۈچلىرىدىن ئەڭ يوقۇرى چەك دائىرىسىدە پايدىلىنىشىم مۇمكىن. قەدىرلىك كوممۇنىست ئەپەندىلەر، شۇڭا سىلەر ھەرگىزمۇ مېنى خاتا مۆلچەرلەپ يۈرمەڭلار. بۇ كۈرەش جەريانىدا مەن قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەرنى جان تىكىپ كۆرەش قىلىشى ئۈچۈن يېتەكچىلىك قىلىمەن. ئەندى مەن كانىيىڭلارغا ئېسىلغىنىم ئېسىلغان!“
بۇ سۆزلەر ئۇنىڭ قىلچە يوشۇرماي مەقسىدىنى ئېنىق ئوتتۇرغا قويىشى ئىدى: قانۇن سىرتىدا رەھىمسىزلەرچە زورلۇق كۈچىنى ئىشقا سالىدىغانلىقىنى ئىقرار قىلىشى، پەقەتلا پارلامېنت بىناسىغا ئوت قويۇلۇش ۋەقەسىدىن ئىلھام ئالغانلىقىنىڭ بىر نەتىجىسى ئىدى. ناتسىستلارنىڭ بەختىگە پاپېن-ھىندېنبۇرگ ئېقىمىدىكىلەر، شۇنىڭدەك سانائەتچىلەر، بەزىدە بۇ تۈردىكى كىشىنى چۈچۈتكىدەك سۆزلەرگە سۈكۈت قىلىش بىلەنلا قالماي ھىتلېرنىڭ سايلام ھەرىكىتىنى پۈتۈن كۈچى بىلەن قوللاپ بېرىدۇ. پروسىيە مالىيە نازىرى ئاۋسترىيىدىن كەلگەن بىر زىيارەتچىگە ”ئەمەلىيەتىنى ئاساس قىلىدىغان، ھۆرمەتكا سازاۋەر“ شۋېرىن ۋون كروسىگقا ئوخشاش كىشىلەر ھۆكۈمەت تەركىۋىدە قالىدىغانلا بولىدىكەن، ناتسىستلارنىڭ غەلىبە قىلالىشىنىڭ مەڭگۈ ئىمكانى يوق دېيىشەتتى. گيۆرىڭ بىلەن گيوبېلس قاتارىدىكى كومىدىيەچىلەرنىڭ ھاياجانلىنىپ سۆزلىگەن سۆزلىرىگە بەك ئېتىۋار قىلىپ كېتىش ھاجەتسىز، چۇنكى ”ئەمەلىيەتتە ئىشقا مەسئۇل بولىۋاتقانلار بەرىبىر كونسىرىۋاتىپ كىشىلەر بولۇپ، ھىتلېر ئارىلاشماي بىر چەتتە تۇرۇپ بېرىشتىن باشقا چارىسى يوق“ دەپ قارىشاتتى.
سانائەتچچىلەرمۇ ھىتلېرنى تىزگىنلىيەلگىدەك كۈچكە ئىگىمىز دەپ قاتتىق ئىشەنچ قىلىشاتتى. تېخى يېقىندىلا ئۆتكۈزۈلگەن بىر يىغىندا 25 نەپەر سانائەتچى ئوتتۇرغا چىقىپ بۇ قېتىمقى سايلامنىڭ چىقىمىنى ئۆز ئۈستىگە ئالىدىغانلىقىنى ئوتتۇرغا قويۇشقان ئىدى. كرۇپ ۋون بوھلېن، سانائەتچىلەرگە ۋاكالىتەن ھىتلېرنى ئىزچىل قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرگىنىدىن كېيىن گيۆرىڭمۇ ئوتتۇرغا چىقىپ ئىنئانە يىغىش تەكلىۋىنى بېرىدۇ: ”ئەگەر جاناپلار بىزگە ئىشىنىدىغانلا بولىدىكەن، بۇ قېتىمقى سايلامدىن كېيىنكى ئون يىل ئىچىدە، بەلكىم يۈز يىلغىچە قايتا سايلام بولمايدۇ، شۇنداق بولغىنىدا بىز تەلەپ قىلغان پىداكارلىقلارنى تېخىمۇ ئاسان ئۈستىمىزگە ئالالايمىز“ دەيدۇ.304 بانكىر شاخت دېموكراتىك تۈزۈمگە بۇنداق تەھدىت سېلىشنى خاتا ھالدا ئۆزلىرى ئۈچۈن بېرىلگەن كاپالەت دەپ قاراپ: ”ئەپەندىلەر، قېنى ئەمىسە، ھەممەيلەن ھەميانلىرىڭلارنى ئوتتۇرغا تۆكۈڭلار!“ دەيدۇ. سانائەتچىلەر بۇ گەپتىن كېيىن بىر-بىرسىنىڭ قۇلىقىغا كۇسىلدىشىدۇ. قېرى كرۇپ پۈتكۈل رۇرلۇقلارغا ۋاكالىتەن بىر مىليون مارك (تەخمىنەن 250 مىڭ ئامېرىكا دوللىرى) ئىنئانە قىلىدۇ، ئى. گ. فاربېننىڭ ۋەكىلى 400 مىڭ مارك ئىنئانە بېرىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. قالغانلارمۇ بېرىدىغىنىنى ئوتتۇرغا قويۇپ، شۇ يەردىلا جەمئى 3 مىليون مارك پۇل يىغىلىدۇ.
بۇنچە پۇل بولىشى بىلەن، مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىگە قوشۇلۇپ ھەمكارلىق تىكلىگەن قالغان ئىككى پارتىيىمۇ مەملىكەت بويىچە كۈچلۈك تەشۋىقات ھەرىكىتىنى قوزغىۋېتىدۇ. مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ ئاساسلىق نۇتۇقلىرى ئومۇمەن ھالدا رادىئو ئىستانسىسى ئارقىلىق پۈتۈن مەملىكەتكە تارقىلىدۇ. ئۆيىدە رادىئوسى بولمىغان سايلىغۇچىلارغا كوچا-دوخمۇشلار ۋە مەيدانلاردا كاناي ئورنىتىپ تەشۋىق قىلىشقا كىرىشىدۇ. يېڭى ھۆكۈمەتنىڭ ۋەدىلىرى بىلەن تەھدىتلىرى پۈتۈنلەي بۇ رادىئو كانايلىرى ئارقىلىق تارقىلاتتى. ھىتلېرمۇ دېگەنلىرىنىڭ ھەممىسى قانۇنلۇق گەپلەر ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىش ئۈچۈن پات-پات ھىندېنبۇرگنىڭ ئىسمىنى نۇتقىدا زىكىر قىلىپ تۇراتتى. بىر قانچە ئاي ئاۋال، دەل شۇ ئادەملەر بۇ قېرى بوۋاينى كالۋا دېيىشكەن بولسا، مانا ئەندى ئۇنى چەكسىز كۈچ-قۇدرەتكە ئىگە بىر قەھرىمان قىلىپ كۆرسەتمەكتە ئىدى.
پارتىيە ئەزالىرى سايلامدا ئۈستۈن ئاۋازغا ئېرىشىپ ھاكىمىيەت كۈچىنى تېخىمۇ كۈچەيتەلەيدىغانلىقىغا ئىشەنگەنلىكى ئۈچۈن، ھۆكۈمەتنى ھىمايە قىلىدىغان بۇ ھەرىكەتكە قىزغىنلىق بىلەن ئاتلىنىدۇ. ئېس-ئاچىلار بىلەن ئېس-ئېسچىلار  بۇرۇنقىدەك ئۇنداق ساقچىلار باستۇرىۋىتەرمۇ دەيدىغان غەم-ئەندىشىدىن قۇتۇلغان ئىدى. ئەكسىچە، ساقچىلار بۇ SA بىلەن SS چىلارنى ئۆزلىرىگە ياردەمچى كۈچ دەپ قارىشىپ، بۇ ئىككى تەشكىلاتنىڭ ۋەتەنپەرۋەرلىك نامى ئاستىدا چېكىدىن ئاشۇرىۋېتىشلىرىنىمۇ كۆرمەسكە سالىدۇ.
ھىتلېر نۇتۇقلىرىدا ئۆكتىچىلەرنىڭ قولغا چىققىدەك بىرەر پروگراممىسى يوق دەپ تەنقىت قىلغان بولسىمۇ ئۆنىڭ ئۆزىمۇ تۈزۈك بىرەر لايىھىنى ئوتتۇرغا قويالمايدۇ. ئۇ پەقەتلا تۆت يىللىق ھاكىمىيەت ئۈستىدە قېلىشنىلا تەلەپ قىلىپ بۇنىڭ ئۈچۈن ئۆز ئىقتىدارىنى ئىسپاتلاشقىلا تىرىشىدۇ. سايلام ھارپىسىدا، گيوبېلس سايلام كۈنىنى ”مىللى ئويغۇنۇش كۈنى“ دەپ ئاتاپ يېرىم كۈنلۈك بايرام كۈنىگە ئايلاندۇرىۋېتىدۇ. ھەممىلا ئادەم ھىتلېرنى قوللايدىغاندەك كۆرۈنمەكتە ئىدى. ھىتلېرنى ياشلارنىڭ غايىسى، ۋەتەنپەرۋەرلەردەك بايرىقىنى ئىگىز كۆتۈرۈپ يول باشلاپ ماڭىدىغانلار دەپ تونۇيتتى. موسكۋانىڭ ئىنقىلابچىلارنى قوللىشىدىن قورقىدىغان كىشىلەرنىڭ ئالدىدا پەقەت ئىككىلا يول قالغان ئىدى: گېرمانىيە بىر بولسا قىزىللىشىش يولىدا مېڭىشى يا بولمىسا قوڭۇرلىشىش يولىدا مېڭىشى كېرەك ئىدى. ئەمما قوڭۇرلىشىش كىشىلەرنى تېخىمۇ بەكىرەك جەلىپ قىلغاندەك قىلاتتى. بۇرۇنلاردا باشقىلارنى تەنقىتلەپ كەلگەن نۇرغۇن كىشىلەر، مەسىلەن كېيىن فىدراتىپ گېرمانىيىنىڭ تۇنجى قېتىملىق پىرىزدېنتى بولغان تېئودور خېۋس، ھىتلېرنىڭ كۆرىنەرلىك يۇمشاپ قالغانلىقىنى ئوتتۇرغا قويالىغىدەك ئۆزگەرگەن ئىدى.
”ئۇنىڭ ئەسەبىي سۆزلىرى خېلىلا ئازىيىپ قالدى. ئۇ ئەندى يەھۇدىيلارغا ئوت پۈشكۈرتمەس بولدى. تۆت سائەتلىك نۇتقى ئىچىدە بىرەر قېتىممۇ يەھۇدىي سۆزىنى تىلغا ئالمىدى“ دەيدۇ. ھەتتا  بەزى يەھۇدىيلارمۇ ھىتلېرنى قوللاپ چىقىدۇ؛ «مەملىكەتلىك يەھۇدىيلار بىرلەشمىسى» فۈھرېرنىڭ شەرقتىن كەلگەن يەھۇدىي ئېلىپ-ساتارلىرىنىڭ گېرمانىيىگە كىرىشىنى چەكلەشنى قەتئىي تىلغا ئالماي ئۇنىڭ يېڭى ھۆكۈمىتىنى قوللاشقا كىرىشكەن ئىدى.
گەرچە، كۆرۈنۈشتە سۆزلەر يېتەرلىك سۆزلەنگەن، سايلام رىقابىتى جەريانىدىمۇ زور مىقداردا پۇل ۋە زىھىن سەرىپ قىلىنغان بولىشىغا قارىماي مىللى سوتسىيالىزمچىلارنىڭ ئېرىشكەن ئاۋازى ئارانلا 43.9 پىرسەنت بولۇپ، ئۇنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىمۇ ئۇلارغا پارلامېنتتا بەكلا ئاز ئۈستۈنلۈك ساقلاش ئىمكانىيىتىنىلا بېرىدۇ. گەرچە قولغا كەلتۈرۈلگەن غالىبىيەت بەكلا كىچىك بولسىمۇ، شۇنچىلىك ئاۋازمۇ ھىتلېرنىڭ خەلقتىن تەلەپ قىلغان، نەچچە ۋاقىتتىن بېرى قولغا كىرگۈزەلمەيۋاتقان شىتاتلارنى تېزگىنلەشكە يېتەرلىك ھوقۇققا ئېرىشىش ئىمكانىيىتىنى بەرگەن ئىدى. بېرلىننىڭ قوللىشىغا ئېرىشكەنلىكى ئۈچۈن باۋارىيىدىكى ناتسىستلار تېخىمۇ كۈچلۈك ئوتتۇرغا چىقىش پۇرسىتىگە ئېرىشىدۇ. شۇڭا ئۇلار ميۇنخېندىكى ئېس-ئاچىلارنى ھەرىكەتكە كەلتۈرىدۇ. 9-مارت چۈشتە، ئۇچىسىغا ئېس-ئاچىلار ئۈنفورمىسى كەيگەن كاپىتان رۆمنىڭ ھەمرالىقىدا يەرلىك مەسئۇل كادىرلىرىدىن ئادولف ۋاگنېر، شىتاتلىق پىرىزدېنت خېلدنىڭ ئىشخانىسىغا كېلىدۇ.305 ئۇلار خېلدتىن گېنېرال رىتتېر ۋون ئېپنى شىتاتلىق باش گوبېرناتور قىلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. بۇ گېنېرال 1919-يىلى سوۋېت جۇمھۇرىيىتىنى ئاغدۇرۇش ھەرىكىتىگە ياردەملەشكەن بىرسى ئىدى.
خېلد بېرلىنغا تېلېگرامما يوللاپ بۇ تەلەپكە قارىتا نارازىلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئەمما گېنېرل ئېپ باش گوبېرناتورلۇققا تەيىنلىنىپ بولدى دېگەن جاۋاپنى ئالىدۇ. شۇڭا ئۇ،  ھىندېنبۇرگقا قايتىدىن نارازىلىق بىلدۈرىدۇ. ھىندېنبۇرگنىڭ بەرگەن جاۋابىدىن بۇ بوۋاينىڭ نەقەدەر چارىسىز ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغانلىقىنى كۆرىۋېلىش مۇمكىن ئىدى: ھىندېنبۇرگ بەرگەن جاۋابىدا، بۇندىن كېيىن خېلد ھەر قانداق بىر تەلەپتە بولىدىكەن بىۋاستە ھىتلېرغا بىلدۈرسۈن دەيدۇ. شۇنداق قىلىپ، باۋارىيىمۇ ئاخىرقى ھېسابتا قانۇنىي بىر شەكىلدە رەسمى ناتسىستلارنىڭ قولىغا ئۆتكەن ھېسابلاندى. قالغان شىتاتلارمۇ خۇددى شۇنداق باسقۇچلار ئارقىلىق، يەنى تۆۋەندىن تەھدىت سېلىش، بېرلىن تېلگرامما ئىۋەرتىپ مۇداخىلە قىلىش دېگەندەك ۋاستىلار بىلەن بىرمۇ-بىر ناتسىستلار قولىغا ئۆتۈپ بولىدۇ.
ھىتلېر، باۋارىيىدە ھوقۇقنى تارتىپ ئالغان كۈنى مىيونخىنغا قاراپ ئۇچىدۇ. ئۇ ميۇنخېندا داغ-دۇغىلىق قارشى ئېلىنىدۇ. ئۇ ئىنتايىن مەغرۇر ھالدا: ”گېرمانىيىدە، مېنىڭ كۆڭلۈمگە ھەممىدىن بەك ياقىدىغان شەھەر ميۇنخېن. بىر ياش، بىر ئەسكەر، بىر سىياسەتچى بولۇش دەۋرلىرىمنىڭ ھەممىسى مانا بۇ شەھەردە بىخلانغان. بۇ شەھەر 1923-يىلى قۇربان بولغان يولداشلىرىمىزنىڭ ئىسسىق قېنى بىلەن قۇتلۇقلانغان شەھەر“ دەيدۇ. ئۇ يەنە يەرلىك كادىرلارغا يوليورۇق بېرىپ، ئەگەر پارتىيىسىز زاتلارنى ھۆكۈمەت ئىشلىرىغا قاتناشتۇرۇش ھېسابىغا بولسىمۇ چوقۇم مۇقىم ھاكىمىيەت تىكلىۋېلىشى شەرت دەيدۇ. ”ئەپەندىلەر، سىلەرنىڭ ۋەزىپەڭلار ئىنتايىن ئېغىر. _ دەيدۇ ھىتلېر، _ ئەمما ئىمپىرىيە ھاكىمىيىتى بۇندىن كېيىن باۋارىيىنىڭ ئۆزىگە خاس ھەرىكەتلىرىنىڭ ياكى بۆلگۈنچى ئۇنسۇرلارنىڭ قالايماقانچىلىق چىقىرىپ كاشىلا تۇغدۇرۇشىنىڭ تەسىرى ئاستىدا قالماسلىقى كېرەك. بۇ مەسىلە دۆلەت سىياسىتىنىڭ مۇقىملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. مەن چوقۇم بىسمارك ئاخىرلاشتۇرالماي قالغان ۋەزىپىلەرنى تاماملىشىم شەرت: ئىپمىرىيىنىڭ مەنپەتى ئۈچۈن پايدىلىقلا بولىدىكەن، شىتاتمۇ ھەقىقى مەنىسى بىلەن شىتات بولالايدۇ.“
كېيىن بىرسى ھىتلېردىن، 1924-يىلى ئۇنى سوتلىغان ۋاقىتتا بىردىن-بىر كۈچلۈك پىركراتور بولغان كىشىنى قانداق قىلىسىز دەپ سورىغىنىدا، ھىتلېر، ”ئۇ ۋاقىتتىكى پروكراتور گەرچە قاتتىق قول بىرسى بولغىنى بىلەن پاكىتلارغا بەكلا ھۆرمەت قىلىدىغان ئەخلاقلىق بىرسى ئىدى. شۇڭا ئۇ كىشى ئەدىلىيە ساھەسىدە ئىشلەۋەرسۇن“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ.
كۆپلىگەن چەتئەللىك كىشىلەر، خاتا ھالدا ھىتلېر گېرمانىيە بويىچە ھاكىمىيىتىنى مۇستەھكەملەپ بولدى دەپ ئىشىنەتتى. ئەسلىدە ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم، ھەر قانچە مۇكەممەل بىر سىياسەتچى ھېسابلانسىمۇ، ئۇ يەنىلا ھاكىمىيەتنى قادەممۇ-قەدەم قولغا كەلتۈرگەن، شۇنىڭدەك بىر-بىرلەپ خەلقنىڭ ماقۇللىقىنى ئېلىپ ھوقۇققا ئېرىشىپ كەلگەن بىرسى ئىدى. فرانكتىن ”ھوقۇق دېگەننىڭ نېمىلىكىنى بىلەمسەن؟ — دەپ سورايدۇ ھىتلېر ، ئاندىن ئۆزى جاۋاب بېرىپ مۇنداق دەيدۇ، — ھوقۇق ئەسلىدە يوقۇرىغا يامىشىشنىڭ بىر پەلەمپىيىدىن باشقا نەرسە ئەمەس. يەنى بىر پەلەمپەيدىن يەنە بىر پەلەمپەيگە ئاتلاشنىڭ ئىمكانىيىتىنى بېرىدىغان بىر بالداقتىن باشقا نەرسە ئەمەس“ دەيدۇ. شۇ سەۋەپتىن گېرمانىيە جەمئىيىتىدىكى ھەر قايسى قاتلام زاتلارغا يول قويۇش، ئۇنىڭ بىر ئۇدۇمى ھالىغا كەلگەن ئىدى. ھىتلېر، خوخېنزوللېرنلار ئائىلىسى بىلەن ھىندېنبۇرگقا ھۆرمەت كۆرسىتىش مەقسىتىدە پوتسدام رايونىدىكى ھەممە ئەتىۋارلايدىغان چېركاۋ زالنى 21-مارت كۈنى يېڭى پارلامېنتنىڭ ئېچىلىش مۇراسىم يېرى قىلىپ تاللىۋالىدۇ. ئۇنىڭ بۇ تاللىشى، بىرىنچى فرېدېرىخ ۋىلھېلمدىن كۈچلۈك غۇرۇرلىنىدىغانلىقىنى كۆرسىتەتتى، شۇنىڭدەك بۇ يەر، ئىمپراتور فرېدېرىخنىڭ قەۋرىسى بولغان قېدىمى شەھەر، يەنە كېلىپ پروسىيە ئەسكەرلىرىنىڭ ئەنئەنىسىگە ئىگە بىر شەھەر ھېسابلىناتتى. 21-مارت كۈنى، پۈتۈن شەھەر كىرىست بەلگىلىك بايراقلار، ھەمدە كونا ئىمپىرىيىنىڭ قارا-ئاق-قىزىل ئۈچ رەڭلىك بايرىقى بىلەن ھەشەمەتلىك تۈردە بىزىۋېتىلىدۇ. ئەتىيازنىڭ ئىللىق قۇياش نۇرى ئاستىدا گۈلدۈرلەپ ئېتىلغان ساليوت توپ ئاۋازلىرى ئاستىدا قۇرۇغلۇق ئارمىيە، ئېس-ئاچىلار ئەترىتى بىلەن ئېس-ئېسچىلار قوشۇنى سەپ بولۇپ ھەيۋەتلىك قەدەملەردە ھۆكۈمەت دائىرىلىرىنىڭ موتوتسىكلىت ئەترىتى بىلەن بىرگە قوڭغۇراق سادالىرى ئاستىدا ئۇ چېركاۋنىڭ ئالدىدىن پارات قىلىپ ئۆتىدۇ.
پرۇسسىيىنىڭ قوڭۇر رەڭلىك مارشال ئۈنفورمىسىنى كەيگەن ھىندېنبۇرگنىڭ ھەيۋەتلىك كۆرۈنىشى ئوتتۇردا كۆرىنىشى ھامان، پۈتكۈل مەيداندىكىلەر دەرھال ئورنىدىن تۇرۇپ ھۆرمەت بىلدۈرىدۇ. ھىندېنبۇرگ بىر قولىدا ھاسسا، يەنە بىر قولىدا مارشاللىق توخمىقى، ھەيۋەت بىلەن تەمكىن قەدەملەر بىلەن ئالدىرىماي ئالغا ئىلگىرلەيدۇ.306 ئۇ مېڭىپ ئىمپاراتور تەختىنىڭ ئالدىغا كەلگىنىدە بۇرۇلۇپ تەختىگە قارىغىنىچە مارشاللىق توخمىقىنى كۆتۈرۈپ كايسېرنىڭ بوش تۇرغان تەختىگە ئېھتىرام بىلدۈرىدۇ. ئىمپىراتورنىڭ دۆلەت ئەربابلىرى بىلەن تۇغققانلىرى بولسا ئۇنىڭ كەينىدە تۇرىدۇ. بۇ مارشالنىڭ گەۋدىسى ئۇنىڭ يېنىدا تۇرغان ۋىجىك ھىتلېرنى پۈتۈنلەي كۆرۈنمەس ھالغا كەلتۈرۈپ قويغان ئىدى. ھىتلېرمۇ مۇراسىم كاستومى بىلەن بەكلا خاتىرجەم كۆرۈنەتتى. فرانسىيە باش ئەلچىسى فرانچوئىز پونسېتنىڭ قارىشىچە، ھىتلېر ”خۇددى قورقۇنچاق ۋە يات بىر كۆرۈنگەن قوغدىغۇچىدەك سەھنىدىكىلەرنى تونۇشتۇرۇپ يۈرگەن بىرسىگىلا ئوخشايتتى“ دەيدۇ.
ئۇ ئىككىسى ئۇدۇلمۇ ئۇدۇل قارىشىپ ئولتۇرىدۇ. ھىندېنبۇرگ يېنىدىن كۆزئەينىكىنى چىقىرىپ قولىدىكى تىزىسنى ئوقۇيدۇ. ئۇ، يېڭى ھۆكۈمەتنىڭ ئۈستىدىكى ۋەزىپە بەكلا مۇرەككەپ ھەمدە بەكلا ئېغىر بىر ۋەزىپە. شۇنداق بولغاچقا قايتىدىن پروسىيەنىڭ كونا ئىنتىزامىنى، كۈچلۈك ۋەتەنپەرۋەرلىك روھىنى جارى قىلدۇرۇش كېرەك دەپ يوليورۇق بېرىدۇ.
ھىتلېرنىڭ نۇتقىنى، تۆۋەندە قىستىلىپ ئولتۇرۇشقان كىشىلەرگە قىلىنغان خىتاپ دېيىشتىن كۆرە ئۆيلىرىدە رادىئو ئالدىدا ئولتۇرۇپ نۇتۇق ئاڭلاۋاتقان كىشىلەرگە قىلىنىۋاتقان خىتاپ دېيىش تېخىمۇ توغرا بولاتتى. ئۇ، ئۇرۇشنى كايسېر بىلەن گېرمانىيە ئۈستىگە مەجبۇرى تېڭىشقاندەك كۆرۈنگىنى بىلەن، ئۇنىڭ ئەمەلىيەتتىكى ئىشى ئىقتىسادىي  چېكىنىش بىلەن ئىشسىزلىكنى پەيدا قىلىشتىن باشقا نەرسە ئەمەس دەيدۇ. ھىتلېر نۇتقىدا كەلگۈسى پىلانى ھەققىدە قىسقىچە توختىلىپ ئۆتكەندىن كېيىن، خۇددى  ھىندېنبۇرگ يەنىلا ئەسكەر ۋاقتىدىكىدەك ئۇنىڭ بىر قۇماندانى دەپ تونىغاندەك بۇ گېنېرالغا قاراپ ئۇنىڭغا ئىما قىلىدۇ. ئۇ ھىندېنبۇرگنى ماختاپ ئۇچۇرۇپ، سىز ئارمىيىمىزنىڭ قوماندانى، خەلقنىڭ داھىسى، ”سىز بىزنىڭ  گېرمانىيىنى گۈللەندۈرۈش ئۈچۈن پۈتۈن كۈچىمىز بىلەن تىرىشچانلىق كۆرسىتىدىغانلىقىمىزغا قوشۇلماقتىسىز، بۇ بىزنىڭ بەختىمىز“ دەپ مەدھىيلەر ئوقۇيدۇ.
ھەتتا ئۇ ھىندېنبۇرگنىڭ ئورۇندۇقى ئالدىغا بېرىپ ئىگىلگىنىچە ئۇنىڭ قولىنى چىڭ سىقىدۇ. بۇنىڭدىن ياشانغان ھىندېنبۇرگ قاتتىق ھاياجانلانغىنىچە ئالدىغا سىلجىيدۇ. ئۇنىڭ كەينىدىن ئوغلى بىلەن كانىۋىيى ماڭىدۇ. كانىۋاي بېرىپ ئىمپراتور فرېدېرىخ بىلەن بىرىنچى فرېدېرىخ ۋىلھېلمنىڭ قەۋرىسىنىڭ ھەر ئىككىسىگىلا گۈل چەمبىرەك قويىدۇ. بۇ چاغدا ھۆرمەت سالىيوت توپلىرى گۈمبۈرلەيدۇ.
گيوبېلس ئۆزى بىۋاستە ئورۇنلاشتۇرغان بۇ خاتىرلەش مۇراسىمى مۆلچەرلەنگەن ئۈنۈمگە ئېرىشكەن ئىدى. مەيداندىكى بارلىق كىشىلەر، يەنى ھەربىيلەر، پومىشچىكلار، مونارخىستلارنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك ھىتلېر ھىندېنبۇرگقا قاتتىق ھۆرمەت بىلدۈرىدىكەن، ئۇنىڭغا چەكسىز چوقۇنىدىكەن، ئۇ چوقۇم پرۇسىيىنىڭ غايىسىغا ئەمەل قىلىدىغان بىرى ئىكەن، دەپ ئىشىنىدۇ. ۋاھالەنكى، ئارىدىن ئىككى كۈن ئۆتمەيلا، ئەمەلىي كۈزەتكۈچىلەرگە مەن ھېچكىمنىڭ قولىدىكى ئۇيۇنچۇق ئەمەسمەن، دەپ ئېيتىدۇ. مەيدان ئۆزگەرگەن ئىدى. بۇ قىتىمقى مەيدان بېرلىن كرول ئوپېراسى ئىدى. ئۇ يەرنىڭ مۇھىتىمۇ پۈتۈنلەي باشقىچە بولۇپ، ئېس-ئاچىلار ئەترىتى بىلەن ئېس-ئېسچىلار قوشونى ھەرقايسى زاللاردا ئايلىنىپ يۈرىشەتتى. سەھنىنىڭ كەينىگە چوڭ كىرىست بەلگىلىك بايراق ئېسىلغان بولۇپ، كىشىلەرگە گېرمانىيىنىڭ خوجايىنىنىڭ ئەسلىدە كىم ئىكەنلىكىنى ئەسكەرتمەكتە ئىدى. چۈشتىن كېيىن سائەت 2 دىن 5 مىنۇت ئۆتكەندە، پارلامېنت باشلىقى گيۆرىڭ پارلامېنت يىغىنىنىڭ باشلانغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. ئۇ قىسقىلا بىر تەبرىكلەش نۇتقى سۆزلىگەندىن كېيىن، «ئويغان گېرمانىيە!» دېگەن شىئېرنى دېكلىماتسىيە قىلىدۇ. كەينىدىنلا ھىتلېرنى سۆزگە تەكلىپ قىلىدۇ. ھىتلېر ئۇچىسىغا پارتىيىسىنىڭ ئاددى قوڭۇر رەڭلىك فورمىسىنى كېيىۋالغان ئىدى.
يىغىن زالى بىر مەزگىل تىمتاس بولۇپ كېتىدۇ. ئاندىن ھەممە بىرلىكتە “ياشىسۇن غەلىبە!” دەپ توۋلىشىدۇ. شۇئار ئاۋازلىرى ئەسەبىيلەرچە كۆتۈرۈلگەن گۈۈلدىراس ئالقىش سادالىرى بىلەن بىرلىشىپ زالنى بىر ئالىدۇ. ھىتلېر سوزۇلغان سانسىز بىلەك سالاملىرى ئارىسىدىن ئۆتۈپ داغدام قەدەملەر بىلەن سەھنىگە چىقىدۇ. بۇ ئۇنىڭ تۇنجى قېتىم پارلامېنتتا كۆرۈنىشى ئىدى. ئۇ ئارگىنالىغا قاراپ نۇتۇق سۆزلەيدۇ. ئەمما بۇ ئارگىنال سۆز تاللاش نۇقتىسىدىن ئالغاندا بەكلا ئېھتىيات بىلەن يېزىلغان ھەمدە بەكلا سىلىق بىر نۇتۇق ھېساپلانسىمۇ، بۇ ئارگىنال ھەقىقەتەنمۇ ئېسىل يېزىلغان بىر نۇتۇق تىزىسى ھېسابلىناتتى. ھىتلېر نۇتقىدا خۇسۇسىي مۈلۈكلەرگە ۋە شەخسىلەرنىڭ ئاكتىپچانلىقىغا ئالاھىدە ھۆرمەت بىلدۈرىدىغانلىقىنى؛ دېھقانلار بىلەن ئوتتۇرا ھال سىنىپلارغا ياردەم كاپالىتى بېرىدىغانلىقىنى؛ ئىشسىزلىققا خاتىمە بېرىدىغانلىقىنى؛ فرانسىيە، ئەنگلىيە، ھەتتا سوۋېت ئىتتىپاقى بىلەنمۇ يارىشىش ئۈچۈن تىرىشىدىغانلىقى ھەققىدە ۋەدىلەرنى بېرىدۇ. ئەمما بۇ ئىشلارنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن پارلامېنتنىڭ «ئىمپىرىيە ۋە خەلق قىيىنچىلىقىنى ئازايتىش قانۇنى» نىڭ ماقۇللىنىشىغا ئېھتىياجلىق ئىكەنلىكىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ.307 بۇنداق بىر ھوقۇقنىڭ بېرىلىشى، ھىتلېرغا ۋاقىتلىق بولسىمۇ چەكسىز ھوقۇق بېغىشلىيالايتتى. ئەمما ئۇ بۇ قانۇننى قۇلاققا بەكلا يېقىملىق ئاڭلىنىدىغان ھالغا كەلتۈرۈپ بايان قىلىش بىلەن بىرگە، ”پەۋقۇلئاددە مەجبۇرىي ھالدا قالغىنىمىزدا، بۇنداق بىر تەدبىرنى ئىشقا سالماي بولمايدىغان ئەھۋال كۆرۈلگىنىدىلا“ ئاندىن بۇ پەۋقۇلئاددە ھوقۇقىدىن پايدىلىنىدىغانلىقىنى ئەسكەرتىدۇ.
ھىتلېر، پارلامېنتقا، پىرىزدېنتقا ۋە شۇنىڭدەك ھەرقايسى شىتاتلار بىلەن دىنى جەمئىيەتلەرگە ئۇلارنىڭ ھەر قانداق بىر ھوقۇقىغا دەخلى تەئەررۇز كەلتۈرمەيدىغانلىقىغا كاپالەت بېرىپ بولۇپ، ئارقىدىنلا بۇ تۈردىكى كاپالەتلىرىنى بىراقلا ئۆچۈرۈپ تاشلايدىغان كەسكىن سۆزلەر بىلەن نۇتقىنى ئاخىرلاشتۇرىدۇ. ئەگەر پارلامېنت بۇ تۈردىكى ”دوستانە ھەمكارلىشىش پۇرسىتى“ بېرىشنى رەت قىلغىدەك بولىدىكەن، يېڭى ھۆكۈمەت ئۆز پىرىنسىپلىرى بويىچە كۈرەش قىلىشقا تەييار ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ: ”دېپوتات جاناپلار، كۈرەش قىلىش ياكى يارىشىش ئىشى جانابىڭىزلارنىڭ قانداق قارار بېرىشىڭىزلارغا باغلىق.“
يىغىن تەنەپپۇسقا چىققىنىدا، بۇ تەدبىرگە قارشى چىقىدىغان دۈشمەنلىرى بىرلىكتە ھەرىكەتكە كېلىشكە پۈتۈشىدۇ. يىغىن قايتا باشلىنىشى بىلەن تەڭ، سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسىنىڭ داھىسى كورىدورلاردىكى قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەرنىڭ (”بىزگە ھوقۇق بېرىلىش قانۇنى كېرەك، يەنى بىزگە ئوت قويۇپ، قىرغىنچىلىق قىلىش ھوقۇقى كېرەك!“ دېگەن) رېتىملىق ۋارقىراشلىرى ئاستىدا نۇتۇق سۆزلەپ، بۇنداق بىر قانۇننىڭ چىقىرىلىشىغا دادىل نارازىلىق بىلدۈرىدۇ. ھىتلېرمۇ پاپېننىڭ توسقىنىغا قارىماي ئۇنىڭغا جاۋاب بېرىدۇ. ئۇنىڭ بۇ مۇئامىلىسى كىشىگە ئىختىيارسىز بۇرۇنقى يىللاردا ميۇنخېن پىۋىخانا قوزغىلىڭى ۋاقتىدىكى قىياپىتىنى ئەسلىتىدۇ: ئۇ مازاق قىلىش ئاھاڭىدا ھاقارەتلىك سۆزلەر بىلەن سوتسىيال دېموكرات پارتىيىسىدىكىلەرگە ھۇجۇم قىلىدۇ. ”مەن سىلەرنىڭ سايلام بىلىتىڭلارغا ئېھتىياجلىم يوق. گېرمانىيە ھامىنى ئەركىنلىككە ئېرىشىدۇ. ئەمما بۇ ئىشتا سىلەرگە ھاجەتمەن ئەمەس. سىلەر بىزنى ھەرگىز بۇرجۇئازىيىگە ئوخشىتىۋالماڭلار. گېرمانىيىنىڭ يۇلتۇزى پارلاشقا باشلىدى، سىلەر يىمىرلىش يولىغا كىردىڭلار. سىلەرنىڭ ئۆلۈم سېگنالىڭلار ئاللىمۇ قاچان چېلىنىپ بولدى.“
ھىتلېرنىڭ بۇ تۈردىكى ئۇشتۇمتۇت ھۇجۇم قىلىشى سوتسىيال دېموكرات پارتىيىسىدىكىلەرگىلا زەربە بولۇپ تەگمەستىن، يەنە مەركەز پارتىيىسىدىكىلەرنىمۇ ھۇلۇقتۇرۇپ قويىدۇ. ئارقىدىن ئاۋازغا قويۇش باشلىنىدۇ. گيۆرىڭ ئاۋاز بېرىش نەتىجىسىنى ئېلان قىلغان ۋاقتىدا (441 كىشى قوللاپ، 94 كىشى قارشى ئاۋاز بېرىپ، قوللاپ ئاۋاز بەرگەنلەر سانى لازىم بولغان ئۈچتە ئىككىلىك ئاۋاز چېكىدىن ئېشىپ كېتىدۇ) مىللى سوتسىيالىزمچىلار پارتىيىسىدىكىلەر خۇددى پۇتبول مۇسابىقىسىدە ئاخىرقى سېكونتا ئۇلار تەرەپ بولغان كوماندا ھەل قىلغۇچ بىر توپ كىرگۈزىۋالغىنىدەك بىراقلا ئورنىدىن تۇرۇپ تەنتەنە قىلىپ ۋارقىراشىپ كېتىدۇ. ئۇلار بىلەكلىرىنى كەڭ ئېچىپ «ئىسار ئورمىنى» مارشىنى ئېيتىپ كېتىدۇ:
”تۇغىمىز لەپىلدەيدۇ!
ئېس-ئاچىلار ئالغا باسىدۇ،
مۆرىنى مۆرىگە تىرەپ،
تەكشى قەدەملەر بىلەن،
ئىشەنچلىك ھالدا …“
شۇنداق قىلىپ قىلچە قارشى ئاۋاز كۆرۈلمەي دېگىدەك دېموكراتىيە، گېرمانىيە پارلامېنتىدا بىراقلا ئۆچۈرۈپ تاشلىنىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن پەقەت سوتسىيال دېموكرات پارتىيىسىدىكىلەرلا قارشى ئاۋاز بېرىدۇ. قالغان پارتىيە-گۇرۇھلار ھىتلېر ھازىرچە قولدىن چىقىرىشنى خالىمايدىغان بۇ ھۇقۇقنى ئۇنىڭغا ئىككى قوللاپ تۇتقۇزۇپ قويىدۇ. ئۇلار تۇتقازغان بۇ ھۇقۇق، ھىتلېرغا بەكلا ئېھتىياجلىق، ئاساسەن ئىشلەتمەي بىر چەتكە تاشلاپ قويۇش خىيالىغىمۇ كىرىپ چىقمايدىغان بىر ھۇقۇق ئىدى.
ھىندېنبۇرگمۇ مەركەز پارتىيە داھىسىغا خەت يېزىپ ھىتلېرنى قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ خېتىدە ”پېقىر سىلەرگە شۇنى بىلدۈرمەكچىكى، باش مىنىستىر ماڭا رەسمى ئاساسى قانۇن مەجبۇرىيىتى بولمىغان ئەھۋاللاردا مېنىڭ بىلەن مەسلىھەتلەشمەي پەۋقۇلئاددە ھوقۇق قانۇنىدىن پايدىلىنىپ تەدبىر قوللىنىشقا ئۇرۇنمايدىغانلىقى ھەققىدە ئوچۇق ئىپادە بىلدۈردى“ دەيدۇ. بۇ گەپلەر ئۇنىڭ ھەقىقەتەنمۇ سەمىمىي ئېيتىلغان گەپلىرى بولغاچقا، ۋاقتىنچە ئۆزلىرىنى سېتىۋېتىلدۇق دەپ قارىغان مەركەز پارتىيىسىدىكىلەرنىڭ كۆڭلى تىندۇرۇلغان ئىدى. مۇتلەق كۆپ ساندىكى نېمىسلارمۇ قايتىدىن ئىشەنچ تىكلىگەن بولۇپ، نۇرغۇن كىشىلەر بىر-بىرسى بىلەن بەسلىشىپ دېگىدەك ناتسىستلار پارتىيىسىگە ئەزا بولۇشقا كىرىشىدۇ. يەنە نۇرغۇنلىرى نىسبەتەن يۇشۇرۇن بولسىمۇ ئۇلارنى قوللاشقا باشلايدۇ. مەمورى كادىرلار بىلەن مەمورى ئەمەلدارلار (باشقا دۆلەتلەرنىڭ مەمورى كادىرلىرى بىلەن مەمورى ئەمەلدارلىرىدىن قىلچە پەرقى يوق) خۇددى كونسىرىۋاتىپ بىر پارتىيە غالىپ چىققاندەك، ۋەزىپە ئورنىدىن قەتئى ئايرىلماي ھۆكۈمەت ئورگانلىرىنىڭ نورىمال پائالىيىتى ساقلاشقا تىرىشىدۇ.308
ناتسىستلار پارتىيىسى پارلامېنتتا غالىپ كەلگەندىن كېيىن، بۇرۇن ھىتلېرنى مەخپى تۈردە قوللاپ كەلگەن سانائەىتچىلەر ئەندىلىكتە ئاشىكارە ئوتتۇرغا چىقىشقا باشلايدۇ. پولات تۆمۈر ترىستى ئالفريېد كرۇپ كوچىلاردا مىللى سوتسىيالىزمچى تونۇشلىرىغا ئاشكارە سالام قىلىپ يۈرىدىغان بولىدۇ. ئۇ ھىتلېرغا ئېۋەرتكەن تەبرىك خېتىدە، مەن ۋە كەسىپداشلىرىم شۇنىڭغا قەتئى ئىشىنىمىزكى، گېرمانىيە ئاخىرى ”مۇقىم ھاكىمىيەت ئاساسىنى تىكلىيەلىدى“ دەيدۇ. ھىتلېرمۇ كرۇپقا رەخمىتىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن ئۇنى گېرمانىيە سانائەت ساھەسىنىڭ چار پادىشاسى قىلىپ تاللاش ئارقىلىق چوڭ كارخانىلار بىلەن مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ نىكاھلىنىشىنى تەستىقلىغان بولىدۇ. ھىتلېرنىڭ ئىمپىرىيە بانكىسىنىڭ كاتىۋاشلىقىغا ھىجالمار شاختنى تاللىۋالغانلىقىمۇ ھەرگىز بىر تەساددىپلىق ئەمەس ئىدى. ئىنتايىن قابىلىيەتلىك پۇل مۇئامىلە مۇتەخەسسىسى بولغان بۇ كىشى بۇرۇن ھىتلېرنىڭ سانائەتچىلەر ساھەسىدىكىلەر بىلەن مۇناسىۋەت باغلىشىغا ياردەم قىلىپ كەلگەن بولۇپ، ئۇمۇ خۇددى ھىتلېرغا ئوخشاش دېموكراتىيە بىلەن سوتسىيالىزمغا ئۆچ ئادەم ئىدى (ھىتلېرنىڭ مالىيە ۋەزىرىمۇ بۇ ئادەمنى پۇل مۇئامىلە ساھەسىنىڭ بىر تالانتى دەپ تونۇيدىغانلىقى ئۈچۈن، شاخت دېگەن بۇ نامزاتنى دەرھال تەستىقلايدۇ. ”شۇنىڭدەك يەنە، — دەيدۇ شۋېرىن ۋون كروسىگ ئەسلىمىسىدە، — بۇ ئادەم مەن بىلىدىغان كىشىلەر ئارىسىدىكى ئەڭ مۇۋاپىق يالغانچىدىن بىرسى. ئۇ بىرەر ھەقىقەتنى تاكى ئۆزىنىڭ توغرا دەپ قارىغان ھالىغا كەلگىچە سوزۇپ ئۇزارتىۋېتەلەيتتى“).
ھىتلېر ئۇنى نامزاتلىققا تاللاشتىن ئاۋال ئۇنىڭدىن، مېنىڭ ئومۇم مۈلۈك قۇرۇلۇش پىلانىم بىلەن گېرمانىيىنى قايتىدىن قۇراللاندۇرۇش پىلانىم ئۈچۈن بانكا قانچىلىك پۇل ئايرىپ ياردەم قىلالىشى مۇمكىن دەپ سورىغىنىدا، شاخت كونكىرىت بىرەر رەقەم بېرىشنى رەت قىلغان بولسىمۇ، ”كوچىدا بىرمۇ ئىشسىز قالمىغان ۋەزىيەت يارىتىش ئۈچۈن قانچىلىك پۇل لازىم بولسا ئىمپىرىيە بانكىسى شۇنچىلىك پۇل بىلەن تەمىنلىيەلەيدۇ،“ دەپ كېسىپ ئېيتقان ئىدى. شۇنداق قىلىپ ئۇ، بۇ ۋەزىپىنى قولغا كەلتۈرىدۇ. ئۇ ۋەزىپىگە ئولتۇرىشى ھامان ”مېفو“ زايومىنى تارقىتىدۇ. — بۇ ئىسىم 4 نەپەر ھەربى ماشىنا سودىگىرىنىڭ بىرلىكىدىن شەكىللەنگەن ”مېتالچىلىق تەتقىقات ھەسسىدارلار شىركىتى“ نىڭ قىسقارتىلمىسى ئىدى. — بۇ زايوم دۆلەت كاپالىتىدىكى بىر زايوم بولۇپ، ئاساسلىقى ھۆكۈمەت تەرەپتىن ھۆددىگە بېرىلگەن كىشىگە بېرىلىدىغان، قىسقا ۋاقىتلىق قەرز پۇلىدىن پەرقى يوق 5 يىلغىچە كېچىكتۈرۈپ تۆلىنىشى مۇمكىن بولغان بىر زايوم ئىدى. شاختنىڭ بۇ پىلانى، ھۆكۈمەتكە مۇددەتسىز كىرىدىت كاپالىتى بېرىش بولۇپ، ھىتلېرنى گېرمانىيىنى كەڭ كۆلەمدە قۇراللاندۇرۇش ئىمكانىغا ئىگە قىلالايتتى.
تەبىئىكى، فۈھرېر ئۈچۈن خىزمەت قىلىشنى خالايدىغانلار يالغۇز مەمورى ئەمەلدار ۋە سانائەتچىلەر بىلەنلا چەكلىنىپ قالمايتتى. نۇرغۇنلىغان زىيالىلار بىلەن ئۇقۇمۇشلۇق زاتلارمۇ گېرمانىيىنىڭ قايتا گۈللىنىشى ئۈچۈن ئۆزىنى ئاتىۋەتكەن ئىدى. بۇ تۈردىكى كىشىلەر ئارىسىدا پەيلوسوپ كرېيك بىلەن باۋملېر، شائىر برۇك بىلەن بىندىڭ، شۇنىڭدەك يەنە گېرمانىيىنىڭ داڭلىق درامماتورگى گېرخارت خاۋپتمان دېگەن كىشىمۇ بار بولۇپ، ئۇ ھەر قانداق بىر ھۆكۈمەت ئوتتۇرغا چىقىشىدىن قەتئى نەزەر، ئىناۋىتىدىن ۋاز كېچىشنى ئەسلا خالىمايدىغان بىرسى ئىدى.
شۇ يىلى باش باھاردا، رۇدولف بىندىڭ ”بىز چوقۇم ۋەتەن ئۈچۈن خىزمەت قىلىشىمىز شەرت. بىز ھۆكۈمەتلەرنىڭ ئالمىشىشىنى باھانە قىلىپ تەتقىقات يۇرتلىرىدىن ئايرىلىشقا ھەققىمىز يوق. خاۋپتمانمۇ مېنىڭ بۇ پىكىرىمنى قوللاپ مېنى چەكسىز خوشال قىلدى. ئىنىستىتۇتتا سىياسىي تەتقىقات ئەركىنلىكىنى ئەمەس بەلكى ئىجادىيەت ئەركىنلىكىنى قوغداش كېرەك“ دەپ يازىدۇ. ئەنە شۇنداق ھەمكارلىق روھى تۈپەيلىدىن خاۋپتمان بىر قانچە ھەپتە ئۆتكەندىن كېيىن پەنجىرىسىگە كىرىست بايرىقىنى ئېسىۋالىدۇ. يەنە بىر قانچە ئايدىن كېيىن، ئۇ خارولد نىكولسونغا، گېرمانىيىمۇ خۇددى ئىتالىيىگە ئوخشاش ”ئۆزىنى ئازات قىلىش“ يولىغا كىرىشى كېرەك دەپ ئىشەنچ بىلەن ئېيتىدۇ.

4
ئىنقىلاب داۋاملاشماقتا ئىدى. شۇنداقتىمۇ بۇ ئىنقىلاب، قان تۆكۈلۈش كۆرۈلمىگەن بىر ئىنقىلاب بولۇپ كۆرۈنگەچكە، نۇرغۇنلىغان نېمىسلار بۇ قېتىمقى ”قوڭۇر رەڭلىك ئىنقىلاب“ نىڭ دەسلەپكى دەۋرلىرىدە كىشىلەرنى بەك جەلىپ قىلىپ كەتمەيدىغان ”تەڭشەش“ دەپ ئات قويۇلغانلىقىنى چۈشىنەلمىگەن ياكى چۈشىنىشنى خالىمىغان ئىدى.309 قارىماققا، ۋەتەننى بىرلىككە كەلتۈرۈش جەريانى ھەقىقەتەنمۇ تۇلا بەك ئەنسىزلىك پەيدا قىلماي راۋان ئىلگىرلەۋاتقاندەك كۆرۈنەتتى. ئەسلىدە بۇ تۈر ئىشلار گېرمانىيىنىڭ سىياسىي، ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائى تۇرمۇشىنى ناتسىستلار ھۈكۈمرانلىقى ئاستىغا ئېلىش، شۇنىڭدەك مۇستەبىت ھاكىمىيەت ئورنىتىشقا شارائىت يارىتىشتىن باشقا مەنىگە ئىگە ئەمەس ئىدى. بۇ ئىشقا قارىتا ئۇنچە بەك كۈچلۈك قارشىلىق كۆرۈلمەسلىكىدىكى ئاساسى سەۋەب، ھىتلېرنىڭ قانۇندا چىڭ تۇرۇپ كېلىشى سەۋەپ بولغان دېيىش مۇمكىن. شۇنداق بولغاچقا، ئۆكتىچىلەر ھىتلېرنىڭ قۇرماقچى بولىۋاتقىنى ۋېيمار جۇمھۇرىيىتىگە ئوخشاپ كېتىدىغان بىر ھۆكۈمەت قۇرۇش ئىكەنلىكىگە بولغان ئىشەنچى تىكلەنگەن ئىدى. ھوقۇق بېرىش قانۇنىنى يولغا قويۇلغان بىرىنچى كۈنىدە، سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسى ھەر قايسى جايلاردىكى بىيرولىرىغا بىر يۈرۈش يوليورۇق يوللاپ، سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسىنىڭ نەقەدەر ئاخماقانە ھەرىكەت قىلغانلىقىنى تېخىمۇ ئوچۇق كۆرسەتىدۇ. ھەر تۈرلۈك مەسىلىلەر بىلەن ئادەتتىكى مەسىلىلەرگە قانداق جاۋاب بېرىلىشى ئۈستىدە بۇ يوليورۇقتا تەپسىلى چۈشەندۈرۈش بېرىلگەن بولۇپ، پەقەت يولغا قويۇلىۋاتقان ناتسىستلار ئىنقىلابىغا قانداق قاراش مەسىلىسى ھەققىدە بەكلا ئاز توختالغان. ناتسىستلار كېچىدە ئۇلارنىڭ رەھبەرلىرىنىڭ ئۆيلىرىگە قۇرال ئاختۇرۇش ئۈچۈن كىرگىنىدە، شۇنىڭدەك مىڭلىغان كومپارتىيىلىكلەر بىلەن كومپارتىيە گۇمانلىق ئادەملىرىنى تۈرمىلەرگە قاماشقا كىرىشكەن ۋاقتىدا، ئەسلىدە دېموكراتىيىنى قوغداشنىڭ قورغىنى ھېساپلىنىدىغان سوتسىيال دېموكرات پارتىيىسى بولسا پارتىيە ئەزالىرىغا خاتا ھېساب-كىتاب قىلىشقا ئۇرۇنماڭلار دەپ ئاگاھلاندۇرش بېرىش بىلەن ئاۋارە ئىدى!
”پۈتكۈل شەھەر ۋەھىمىلىك ۋاباغا گىرىپتار بولغان، ھەممە كىشى گەپ سۆزلەردىمۇ بەكلا ئېھتىياتچان بولۇپ كەتكەن ئىدى. — دەپ يازىدۇ شۇ يىلى ئەتىيازدا ئىشېرۋود بېرلىنغا يازغان خېتىدە، — مەن بۇ ئەھۋاللارنى خۇددى تارقىلىشچان زۇكام بولغاندەك ئىچ-ئىچىمدىن ھېس قىلماقتا ئىدىم. … پۈتكۈل شەھەر خەلقى، ئۇ ئاخشىمى قانۇنسىز ئادەم تۇتۇشلار يۈز بەردى، ئېس-ئاچىلار گازارمىلاردا كىشىلەرنى ئېسىپ قويۇپ ئۇرۇپ قىيناپ لېنىننىڭ رەسىمىگە تۈكەرۈشكە، ئابدىمىلىك يېغى ئىچىرىشكە، سېسىپ كەتكەن كونا پايپاق يىيىشكە زورلىماقتا، غەزەپلىك نارازىلىق سادالىرى ھۆكۈمەت تەرەپتىن قاتتىق تۇنجۇقتۇرۇلماقتا، ھۆكۈمەت تەرەپمۇ تۈمەنلىگەن كىشىلەرنى ھەرىكەتكە كەلتۈرۈپ ئۇلارغا قارشى تەشۋىقاتلارغا كىرىشكەن ئىدى“ دەپ كۇسۇرلىشاتتى.
پايتەخت ئەتىراپىدا، بولۇپمۇ كىچىك شەھەر-بازارلاردا كىشىلەر بىر قاتار ئاممىۋى يىغىلىش، نامايىش ۋە ھەشەمەتلىك كۈرۈنۈشلەر ئارقىلىق كۆز قاماشتۇرۇپ ھېچ نېمىنى پەرق قىلالماس ھالغا كەلتۈرىۋېتىلگەن ئىدى. ئاممىۋى تەشكىلاتلار، ئۆز ئىختىيارى بىلەن ”ئىتتىپاقلاشتۇرۇلۇپ“ مىللى سوتسىيالىزم پارتىيە تەشكىلىگە قوشماقتا ئىدى. شۇنداق قىلىپ، ھەر بىر پۇخرا ئاستا-ئاستا ھۆكۈمەت دائىرىلىرى بىلەن چېتىلغان ۋەزىيەت شەكىللەندۈرۈلمەكتە ئىدى. تونۇش كونا كوچا ئىسىملىرىمۇ يېڭىلىنىلگەن ئىدى؛ ئالايلۇق، خېرنېدىكى مەيدان رادۇسپلاتزنىڭ ئىسمى ئادولف ھىتلېرپلاتز دەپ، بېبېستراس يولىنىڭ ئىسمى ھېرمان گيۆرىڭ يولى دەپ ئۆزگەرتىلدى. ھەر ھەپتىدە دېگىدەك بىرەر يېڭى تەشكىلات ئوتتۇرغا چىقىپ تۇراتتى: ئالايلۇق قانداقتۇ ئانىلار يېزا مەكتىۋى، ئانا-بالا پاراۋانلىق تەشكىلاتى، بالىلار لاگىرى، يېمەكلىك بىلەن تەمىنلەش پاراۋانلىق تەشكىلاتى دېگەندەك ناملاردا نۇرغۇنلىغان تەشكىلات ئۈنۈپ چىقماقتا ئىدى.
ھىتلېرنىڭ پۇخرالارنى ئۆزىنى سايلىشىغا رىغبەتلەندۈرۈش تىرىشچانلىقى مەغلوبىيەت بىلەن ئاخىرلىشىپ بىرەر ئايدەك ۋاقىت ئۆتكەندە، ئۇ تېخىمۇ ئاكتىپ ھەمكارلىق ئۇسۇلىنى ئىشقا سېلىپ ۋاقتىنچە بولسىمۇ مۇتلەق كۆپ ساندىكى نېمىسلارنىڭ ئىشەنچىسىنى قولغا كەلتۈرمەكچى بولىدۇ. ئىشېرۋود، بۇ ئاقكۆڭۈل پۇخرالار ياش ئېس-ئاچىلارنى قوللاپ قۇۋەتلەيدىغان ۋەزىيەت شەكىللەنمەكتە ئىدى. بۇ ياشلار ”ئۆتۈكلۈك كوچىمۇ-كوچا ئايلىنىپ ۋېرسال شەرتنامىسىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا بەل باغلاشقان، ياز كېلىۋاتقاچقا ئۇلارنىڭ روھى بەكلا كۆتۈرەڭگۈ ئىدى. ھىتلېر ئۇششاق تىجارەتچىلەرنى قوغدايمىز دەپ كاپالەت بەرگەنلىكى، ئۇلارنىڭ ياخشى كۈنلىرى يېقىن ئىكەنلىكى ھەققىدە گېزىتلاردا تىنماي تەشۋىق قىلىنىپ تۇرغانلىقى … ئۈچۈن ئۇششاق تىجارەتچىلەر خۇددى باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىغا ئوخشاش ئىچىدىن بىر يەرلىرىدىن خوشال ۋە ھاياجانغا تولغان، ئۇلارنىڭ تىجارەت رەقىبلىرى بولغان يەھۇدىيلار، ئازسانلىقلار، ئۇلار بىلەن قىلچە مۇناسىۋەتسىز ماركسىزمچىلارنى دۆلەتنى مەغلوبىيەتكە باشلىغانلار، مال باھاسىنىڭ ئۆسىشىگە سەۋەبچى بولغانلار دەپ قارىشىپ، ئۇلارغا جېرىمانە جازاسى بېرىشىدىغانلىقىنى سۆزلەپ يۈرىشەتتى“310 دەيدۇ.
ھۆكۈمەت ئالماشقاندىن باشلاپ يەھۇدىيلار بىلەن ماركسىزمچىلار سىستېمىلىق تۈردە زىيانكەشلىككە ئۇچراش باشلىنىدۇ. ئۆيىدە بىرەر تال نان توغرايدىغان پىچاق چىقىپ قالدىمۇ بولدى، قاتىللىق قۇرالى ساقلىغان دەپلا جازا ھۆكۈم قىلىناتتى. ئالبېرت ئەيىنىشتېيىننىڭ بانكىغا قويغان ئامانەت پۇللىرىمۇ مۇسادىرە قىلىنغان ئىدى. گېرمانىيىدە، بۇ تۈردىكى گەپ-سۆزلەرنىڭ پۈتۈنلەي چەتئەللىكلەر توقۇپ چىققان ئۇيدۇرما تەشۋىقاتلار دەپ تەشۋىق قىلىنغان بولسا، ئامېرىكىدا ئامېرىكا دۆلەت ئىشلىرى مىنىستىرى ھۇل ئامېرىكىدىكى يەھۇدىيلارنىڭ داھىسىغا گېرمانىيىدىكى يەھۇدىيلارنىڭ زىيانكەشلىككە ئۇچراش ۋەقەلىرى ”ئەمەلىيەتتە ئاخىرلاشتى“ دەپ ھۆددە قىلىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي، چەتئەلدىكى ئانارخىست ئەربابلارنىڭ چاقىرىقلىرىدىن ھىتلېر يەنىلا بەكلا ئىنسىرەيتتى. شۇڭا ئۇ، ئەنگلىيە بىلەن ئامېرىكا يەھۇدىيلىرى يامان غەرەزلىك تەشۋىقاتلىرىنى توختاتمايدىغانلا بولىدىكەن، گېرمانىيىدىكى يەھۇدىي سودا ساھەسىدىكىلەر بەكلا ئېغىر كۈنگە قالىدۇ دەپ ئېلان قىلىدۇ.
شۇنىڭغا قارىماي نارازىلىق سادالىرى بەرىبىر تىنجىمايدۇ. 1-ئافرېل كۈنى، ھىتلېر ”شۇنداق قارايمەنكى، مېنىڭ بۈگۈنكى ھەرىكىتىم تەڭرىنىڭ ئارزۇسىغا مۇۋاپىق بىر ھەرىكەت: يەھۇدىيلارغا قارشى تۇرۇش تەڭرى يولىدا كۈرەش قىلغانلىق،“ ھازىرقىسى دەسلەپكى بىر سىناقتىنلا ئىبارەت دېگەن سۆزلەر بىلەن نارازىلىقىنى ئىپادىلەيدۇ. شۇ ئارقىلىق ھىتلېر، بىر ھېسابتا ۋەتەنداشلىرى ئۇنىڭ قانچىلىك ھەرىكەت قىلىشىغا يول قويالايدىغانلىق تەجرىبىسىگە ئېرىشىدۇ. چەكلىمە باشلانغان كۈنىدىن بىر كۈن ئاۋال، ئىتالىيە باش ئەلچىسى سېررۇتى مۇسسولىن نامىدا ھىتلېردىن يەھۇدىيلارغا بولغان مۇئامىلىسىنى يۇمشىتىش توغرىلىق مەسلىھەت بەرگىنىدە ھىتلېر، ئىتالىيىدە يەھۇدىيلارنىڭ سانى بەكلا ئاز بولغاچقا پىرىزدېنتىڭلار يەھۇدىي مەسىلىسىنى بەك بىلىپ كەتمەيدىكەن، ئەمما مەن بۇ مەسىلە ئۈستىدە ”ھەر قايسى نوقتىلاردىن نۇرغۇن يىل تەتقىق قىلىپ چىققانلىقىم ئۈچۈن بۇ ئىشنى مەن ئەڭ ياخشى بىلىمەن. بۇنداق بىر تەتقىقات ئىشى بىلەن مەندىن باشقا ھېچ كىم بۇنچە چوڭقۇرلاپ شوغۇللانمىدى“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ. ئۇ يەنە ”قەتئى ئىشەنچ“ بىلەن مۇنداق دەيدۇ: ”مېنى يەھۇدىيلارنى يەر شارىدىن تولۇق تازىلىۋەتكىنىم سەۋەبىدىن بەش-ئالتە ئەسىر كېيىن ئىسىم ھەر بىر دۆلەتنىڭ ھۆرمەت بىلەن خاتىرىلەيدىغان بىر نامغا ئايلىنىدۇ.“
شۇندىن باشلاپ كۆپلىگەن يەھۇدىيلار ئاچقان دۇكان ۋە ئىشخانىلارنىڭ ئىشىكىدە چوقۇم بىر قانچە نەپەر قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر ئايلىنىپ يۈرىدىغان بولىدۇ. گەرچە زوراۋانلىق ۋەقەلىرى بەك كۆپ كۆرۈلمىگەندەك قىلسىمۇ، ياش ئېس-ئاچىلار خېرىدارلارنى كىرىۋاتقىنىڭلار يەھۇدىيلار ئاچقان ماگىزىن دەپ سىلىق ئەسكەرتىپ قوياتتى. ”يولدىن ئۆتىۋاتقان كىشىلەرگە بۇنداق كۆرۈنۈشلەر بەكلا قىزىق تۇيۇلۇپ، بۇ ياشلارنىڭ ئەتىراپىنى قورشىۋېلىپ تاماشا قىلىشاتتى ياكى بۇنداق ئىشلارغا پەرۋايى پەلەك ئۆتۈپ كىتىشەتتى“ دەيدۇ ئىشېرۋۇد بىر تۈرلۈك ماللار ماگازىنىنى كۈزىتىشكە بارغىنىدا. بۇ ماگازىنغا نۇرغۇن كىشىلەر كىرىپ-چىقىپ تۇراتتى. شۇڭا ئىشېرۋۇدمۇ بۇ ماگازىنغا كىرىپ پۇرچاق ئۇنى قاسىرمىقىدىن بىر خالتا سېتىۋېلىپ ئالغان نەرسىسىنى كۆتەرگىنىچە دۇكاندىن چىقىدۇ. بۇ چاغدا ئۇنىڭ يېنىغا بىر ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنىڭ بىر ياش ئەسكىرى كېلىپ ئۇنىڭ بۇ قىلىقىغا نارازىلىقىنى بىلدۈرۈپ ئالىيىدۇ. گەرچە بۇنداق چەكلەش ھەرىكەتلىرى قايسى بىر تەشكىلاتنىڭ قوللاپ قۇۋەتلىشىگە ئېرىشىپ تۇرغان بولسىمۇ (بۇ تۈردىكى تەشكىلاتلار دېھقانلارنىڭ ھىمايىسىنى تەلەپ قىلىپ چاقىرىق قىلىشاتتى)، تۈرلۈك ماللار سودا سارايلىرىنى شۇنىڭدەك بانكىلارنى چەكلىيەلمەيتتى. ئۈچ كۈندىن كېيىن بۇنداق چەكلىمىلەر ئاخىرلىشىدۇ.
ھىندېنبۇرگمۇ يەھۇدىيلارغا قارشى تەدبىرلەرنىڭ ئىجرا قىلىنىشىغا قارشى ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. شۇڭا ئۇ باش مىنىستىرغا ئېغىر سۆزلەر بىلەن بىر پارچە خەت يېزىپ، ئۇرۇشقا قاتناشقان يەھۇدىي كونا ئەسكەرلىرىنىڭ پەس كۆرۈلۈشىنى ئەيىپلەيدۇ. ”ئەگەر ئۇلار گېرمانىيە ئۈچۈن كۈرەش قىلىش ۋە قان تۆكۈشكە ئۆزىنى ئاتىيالىغان ئىكەن، ئۇنداقتا ئۇلارنىڭ ھەر قايسى سەپلەردە ۋەتەن ئۈچۈن پىداكارلىق كۆرسىتىشكىمۇ لاياقىتى بولىشى كېرەك.“ ئەپسۇسكى، بۇ بوۋاي ھەرگىزمۇ ھىتلېرغا رەقىب بىرسى ئەمەس ئىدى. شۇڭا ھىتلېر ئۇنىڭغا، ”قانۇن ساھەسى بىلەن سەھىيە ئىشلىرى ساھەسىنىڭ يۈزدە سەكسەن قىسمىنى ئىگەللىۋالغان يەھۇدىيلار، مانا ئەندى ھۆكۈمەت ئورۇنلىرىغىمۇ سىڭىپ كىرمەكتە. قېدىمى پروسىيە شىتاتىنىڭ يەھۇدىيلاردىن بۇلغانماي ساقلىنىپ كېلەلىگەنلىكىنىڭ بىر سەۋەبى، جامائەت ئىشلىرى ئورۇنلىرىدا چەكلىك مىقداردا يەھۇدىيلارنىڭ ئىشقا ئېلىنىشغا يول قويۇلغانلىقىدىن كەلمەكتە. ئوفېتسىرلارر ئىتتىپاقى ئاساسەن ئالغاندا ئۇلاردىن ساپ تۇتۇپ كېلىنگەن ئىدى، ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقىمۇ ئاساسەن مۇتلەق ساپلىقىنى قوغداپ كېلىۋاتقان ئىدى“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ. بۇ قاراشقا پىشقەدەم مارشال ھىندېنبۇرگ قايىل بولماي تۇرالمايتتى.311 بۇ نوقتىدا، شۇنىڭدەك ئۇرۇشقا قاتناشقان كونا ئەسكەرلەر جەمئىيىتى ئۈچۈن ئويلىغان بىر قىسىم تۇتۇق ۋەدىلىرى، ئۇنىڭ 7-ئافرېلدا بۇيرۇق چۈشۈرۈپ يەھۇدىيلارنىڭ ھەر قايسى جامائەت خىزمەت ئورۇنلىرىدىكى ۋەزىپىلىرىدىن قالدۇرۇلۇشىنى، شۇنىڭدەك ئۇلارنىڭ قانۇن ئورۇنلىرىدا خىزمەت قىلىش ئەركىنلىكىگە چەكلىمە قويۇش ھەققىدە قانۇن چىقىرىشىغا سەۋەب بولىدۇ. يەنە شۇ كۈنى ھىتلېر دوختۇرلار ئىتتىپاقىغا، مەن سىلەرنىڭ بۈگۈنكى دۈچ كېلىۋاتقا قىيىنچىلىقىڭلارنى چۈشىنىمەن. بولۇپمۇ ياش دوختۇر كاملىق قىلىدىغان قىيىنچىلىقىڭلارنى تېخىمۇ بەك چۈشىنىمەن دەيدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئۇ ئۆزىنىڭ ئىككى بىسلىق دۇنيا قارىشىنى ئۇستىلىق بىلەن ئاشكارە ئوتتۇرىغا قويىۋالىدۇ. ”بىز دەل شۇ ياشلارنى كۆزدە تۇتقانلىقىمىز ئۈچۈن قاتتىق تەدبىر قوللىنىپ يات مىللەتلەرنى باستۇرۇش تەدبىرى ئېلىشقا، بۇ ياشلىرىمىزنىڭمۇ دوختۇرلۇق ساھەسىدە ياشاش مۇھىتى يارىتىپ بېرىش ئېھتىمالى ئۈستىدە تىرىشىشقا مەجبۇر بولماقتىمىز. … بۇ تۈردىكى مىللى ساپلاشتۇرۇش ئىشى، بەلكىم بىر قانچە ئەسىر سەرىپ قىلىش ئارقىلىقلا ئاندىن تاماملاشقا بولىدىغان بىر خىزمەت بولىشىمۇ مۇمكىن. مۇھىم بولغىنى، بىز كەلگۈسى سىياسىي تەرەققىيات ئۈچۈن ئۇل ھازىرلاپ تۇرالىشىمىزدۇر.“
ئارىدىن بىر قانچە ھەپتە ئۆتكەندە، «گېرمانىيە مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ ھەددىدىن ئارتۇق زىچلىقىنى ئازايتىش قانۇن» غا ئاساسەن، ئالى مەكتەپلەردىكى يەھۇدىيلار سانى ئازايتىلىدىغان بولىدۇ. ئىكىسپوپ بېرنىڭ بىلەن كاتولىك دىنىنىڭ مۇھىم زاتلىرىدىن ستېيىنمان ھەزىرەتلىرى بىلەن ئۆتكۈزگەن بىر قېتىملىق سۆھبىتىدە، ھىتلېر بۇ جەھەتتە ئۆز پىكىرىنى ئوتتۇرغا قويۇپ ئۇلار بىلەن قاتتىق تالاش-تارتىش قىلىشىدۇ. ھىتلېر بۇ ئىككى نەپەر پوپقا مۇنۇلارنى ئەسلىتىدۇ: دىنى جەمئىيەت بۇرۇنلاردا يەھۇدىيلارنىڭ تارقاق ئولتۇراقلىشىشىنى چەكلەپ ئۇلارنىڭ يىغىلىپ بىرلىكتە ئولتۇراقلىشىشىغىلا رۇخسەت قىلاتتى. شۇنىڭدەك يەھۇدىيلارنىڭ خىرىستىيانلار بىلەن بىر يەردە ئىشلىشىگىمۇ يول قويمايتتى. بۇ دېمەك، يەھۇدىيلار ”دۆلەت بىلەن دىنى جەمئىيەتلەرنىڭ ئەشەددى دۈشمىنى ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ. شۇڭا تېخىمۇ كۆپ يەھۇدىينى قوغلاپ چىقىرىش،  بولۇپمۇ ئۇلارنى ئىلمىي ئورۇنلاردىن ھەمدە جامائەت خىزمىتى ئورۇنلىرىدىن قوغلاپ چىقىرىش كېرەك دېمەكتۇر.“ ئۇنىڭ دېمەكچى بولغىنى رىم پاپىسىنىڭ نەچچە ئەسىر مابەينىدە قىلالماي كېلىۋاتقان ئىشلىرىنى پۈتتۈرۈشتىن دېگەنلىك ئىدى.
شۇندىن باشلاپ نۇرغۇنلىغان يەھۇدىي گېرمانىيىدىن ئايرىلىشقا باشلايدۇ. نۇرغۇن كىشىلەر يەھۇدىيلارغا قارشى پىلان ھەرگىزمۇ ئۇلارنىڭ شەخسىيىتىگە قارشى بىر ھەرىكەت ھېسابلانمايدۇ دەپ قارىشاتتى. بىر مۇنچە ئەسىر مابەينىدە ئۇلار كۈچلۈك كۆچمەن ئېقىمى پەيدا قىلىش ئۇسۇلىغا تايىنىپ ھايات قالماقتا ئىدى. گيوتى بىلەن بېتخوۋېنلارنى چىقىرالىغان بىر مىللەت بۇ يەھۇدىي كۆچمەنلىرىگە نېمىشكە ئېھتىياجى چۈشىدۇ؟ ئۇنىڭ ئۈستىگە  ھىتلېرنىڭ ھەقىقى مەقسىدى ھەممە يەھۇدىنى ئەمەس پەقەت شەرق يەھۇدىيلىرىغىلا قارشى ئىدى.
مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسى كۆرۈنۈشتە غەلىبە قازانغاندەك قىلسىمۇ، ئەسلىدە ئۇلار ئۆز ئىچىدە پەقەتلا ئىتتىپاق ئەمەس، تەشكىلى جەھەتتىنمۇ بەكلا تارقاق ئىدى. بۇ پارتىيە ھوقۇقنى قولغا ئالغان ۋاقتىدا ئۇلارنىڭ كادىرلار قۇرۇلمىسى بەكلا زەئىپ ئىدى. مۇھىم ۋەزىپىلەردىكى ”پىشقەدەم جەڭچىلەر“ بەكلا كۆپ ئىدى. بۇ پارتىيىنىڭ كۆلىمى بەكلا تېز كېڭىيىپ كېتىۋاتاتتى. پارتىيە ئەزا سانى بىر يېرىم مىليون كىشىگە يەتكەن، شۇنىڭدەك يەنە بىر مىليون كىشى پارتىيىگە كىرىش ئۈچۈن ئىلتىماس قىلىپ تەستىقلىنىشىنى كۈتمەكتە ئىدى. ئەمما پارتىيىنىڭ بۇنچىۋالا چوڭىيىپ كېتىشىگە ھىتلېر پەقەتلا رازى ئەمەس ئىدى. شۇڭا ئۇ، 1-ماي كۈنى شۋارزغا پارتىيىگە كىرىش ئىلتىماسىنى قوبۇل قىلما دەپ بۇيرۇق بېرىدۇ.
بۇ ئىشمۇ ھىتلېرنىڭ ئىشچىلار ئۇيۇشمىسىغا ھۇجۇم قىلىشىنىڭ باشلىنىشى بولۇپ قالىدۇ. ئۇ، بىرىنچى ماي كۈنىنى ”مىللى ئەمگەكچىلەر بايرام كۈنى“ دەپ ئېلان قىلىش بىلەن بىرگە، بۇ كۈننى ئىشچىلار بىلەن ھۆكۈمەت ئوتتۇرسىدىكى ئىتتىپاقلىق بايرام كۈنى قىلىپ تەبرىكلەشنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى، تېمپېلخوف ئايرىدرومىدا كاتتا ئاممىۋى يىغىن تەشكىللەيدۇ. يىغىن قاتناشقۇچى ئىشچى سانى نەچچە تۈمەنگە يېتىپ، ئەمگەكچىلەر داھىلىرىمۇ بۇ يىغىنغا قاتنىشىدۇ. ئۇلار بۇ مىتىنگدە فۈھرېرنىڭ ئەمگەكچىلەرنىڭ ئىناۋىتى بىلەن مىللى ئىتتىپاقلىقنىڭ مۇھىملىقى ھەققىدىكى نۇتقىنى ئاڭلايدۇ.
مەيداندا فۈھرېرگە قارىتىپ چوڭ پىرژىكتىرلار يېقىلغاندىن باشقا قالغان يەرلەر پۈتۈنلەي قاراڭغۇلۇقتا قالدۇرۇلغان بولۇپ، يىغىن قاتناشقۇچىلىرى بۇ سۈرلۈك مۇھىتتا ئۈن-تىۋىشسىز تۇراتتى. گەرچە ئۇ ئادەتتىكىدەك سۆزلەۋاتقان بولسىمۇ، كىشىلەر ھەقىقەتەنمۇ قاتتىق ھاياجان ئىچىدە قالغان ئىدى. ھەتتا ئۇنىڭ نۇتقى ئاخىرلاشقىنىدا ئىشچىلار گويا ئۇلارنىڭ قولىغا دۇنيانى تۇتقۇزۇپ قويغاندەك قىزغىن ئالقىش ياڭرىتىپ تەنتەنە قىلىشاتتى.312 ئىشچىلار ئۇنىڭ سۆزلىرىدىن سىھىرلىنىپ ھاياجاندىن ئۆزىنى تۇتىۋالالماي «ۋېسسېل ئورمان مارشى» نى ئېيتىشاتتى. خەلق ئاممىسىنىڭ قىزغىنلىقى ئەندىلا بېسىقىشى بىلەن كۆك يۈزىدە رەڭگارەڭ ساليوتلار پارتلاپ ئاجايىپ گۈزەل مەنزىرە پەيدا قىلىۋېتىدۇ. ”بۇ ھەقىقەتەنمۇ مەرتلەرچە ئوينالغان كۆركەملىك بىر ئۇيۇن ئىدى. — دەپ يازىدۇ فرانسىيە باش ئەلچىسى ئەسلىمىسىدە، — مىتىنگ مەيدانىدىن ئايرىلغان ۋاقىتتا مەيلى گېرمانىيىلىكلەر بولسۇن ياكى چەتئەللىك مېھمانلار بولسۇن ھەممە بىردەك بىر قېتىملىق ئىتتىپاقلىق دولقۇنى پۈتكۈل ئۈچىنچى ئىمپىرىيە تەۋەسىگە يېيىلماقتا دەپ ئىشىنەتتى.“
ئەتىسى، ئېس-ئا بىلەن ئېس-ئېسچىلار ساقچىلارنىڭ ھەمكارلىقى ئاستىدا پۈتۈن مەملىكەت مىقياسىدا ئىشچىلار ئۇيۇشمىلىرىنىڭ ئىشخانىلىرىنى ئىشغال قىلىشقا كىرىشىدۇ. تېخى تۈنۈگۈنلا يېڭى ھۆكۈمەتنى قوللاپ قۇۋەتلەش ۋەدىسىنى بەرگەن ئەمگەكچىلەر داھىلىرى بۈگۈن ئۆيلىرىدە قولغا ئېلىنىدۇ؛ ئىشچىلار ئۇيۇشمىلىرىنىڭ ئارخىپلىرى ۋە بانكا ئامانەت پۇللىرى پۈتۈنلەي مۇسادىرە قىلىنىدۇ؛ ئىشچىلار گېزىتلىرىمۇ پىچەتلىنىدۇ. ئاخشىمى قاراڭغۇ چۈشۈش بىلەن تەڭ ئەمگەكچىلەر ئۇيۇشمىلىرى تەشكىللىك ئاساستا پۈتكۈل گېرمانىيە تەۋەسىدە بىراقلا تارقىتىۋېتىلىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئىشچىلارغا يېڭىچە گېرمانىيە ئەمگەكچىلەر بىرلىكسېپىنىڭ رەھبەرلىكى ئاستىدا ئىشچىلارنىڭ ھوقۇقلىرى قوغدىلىدىغانلىقى، تۇرمۇشىنىڭ تېخىمۇ پاراۋان ئۆتىدىغانلىقىغا ۋەدە بېرىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن بىرەر قوزغىلاڭمۇ پارتىلىمايدۇ، تەشكىللىك بىرەر نارازىلىق ھەرىكىتىمۇ كۆتۈرۈلمەيدۇ. تا ئاي ئاخىرغىچە شۇنچە چوڭ ئەمگەكچىلەر قوشۇنى كىرىست بەلگىلىك بايراقلار كەينىدىن ئالغا ئىلگىرلەيدۇ. ئۇلارنىڭ سەپلىرىمۇ شۇنچە رەتلىك ئىدى؛ ھەتتا ئۆزلىكىدىنلا قىزىللىقتىن قوڭۇرلۇققا ئۆزگىرەپ بولىدۇ.
شۇنچە زور ئۇتۇق ھىتلېرنى قىلچىمۇ ھاياجانلاندۇرمايدۇ. ھەتتا دەل ئەكسىچە تېخىمۇ ئېھتىياتچان قىلىۋېتىدۇ. پارتىيىنىڭ ئاكتىپلىرىنى نېمە ئىشلار بولۇپ كېتىۋاتقانلىقىنى تۈزۈك ئاڭقىرالماس ھالغا كەلتۈرۈپ قايمۇقتۇرۇپلا قويىدۇ. بۇ نوقتىنى ماي ئوتتۇرلىرىدا فرانكلىن دېلانو روزېۋېلتنىڭ دۇنيا تىنچلىقى چاقىرقىغا بەرگەن جاۋابىدىن ئېنىق كۆرىۋېلىش مۇمكىن. ھىتلېر بۇ جاۋابىدا، پرىزدېنت ئامېرىكىنى ياۋروپا مۇناسىۋىتى ئىچىگە كىرگۈزۈش ئارقىلىق تىنچلىقنىڭ كاپالەتكە ئېرىشتۈرۈلۈشىنى تەكلىپ قىلغاندا، بۇ تەكلىپنى گېرمانىيىمۇ قارشى ئېلىشى مۇمكىن دەيدۇ. دېمەك، ھىتلېر تەختكە چىققان دەسلەپكى كۈنلىرىدىكى ئۇرۇشخۇمار تەلەپلىرىدىن ۋاز كەچكەندەك كۆرۈنەتتى. ”گېرمانىيە ھۆكۈمىتى باشقا ئەللەر دۈچ كېلىۋاتقان بارلىق قىيىنچىلىقلار ئۈستىدە تىنچلىق يولدا چارە ئىزدىنىپ كېلىشىشنى خالايدۇ. گېرمانىيە شۇنى ئېنىق بىلىدۇكى، ياۋروپادىكى ھەر قانداق بىر قۇراللىق ھەرىكەت، بۇنداق ھەرىكەت تولۇق غالىبىيەت بىلەن نەتىجىلىنىدىغان بىر ھەرىكەت بولىشىدىن قەتئى نەزەر، ئۇنىڭ قولغا كەلتۈرىدىغىنىغا سېلىشتۇرغاندا بېرىلىدىغان قۇربان پەۋقۇلئاددە ئۈستۈن بولىدىغانلىقى مۇقەررەر. (ھىتلېر بۇ يەردە پىرىزدېنتنىڭ مەرتلەرچە يېڭىچە سىياسەت يۈرگۈزۈش ئۇسلۇبىغا قايىل ئىكەنلىكىنى بىلدۈرمەكچى. — ئا. ھ. ئى) — مەن بۇ جەھەتتە روزېۋېلت ئەپەندىگە ئىچىم ئاغرىيدۇ.“ ئارىدىن ئىككى ئاي ۋاقىت ئۆتكەندە، پۈتۈنلەي ئەكسىنچە گەپ قىلىدۇ: «نيۇيورك ۋاقتى» گېزىتىنىڭ بىر مۇخپىرىغا ”ئۇ پارلامېنت زالى بىلەن دۆلەت ئورگانلىرىدىن ھالقىپ ئۆتۈپ بىۋاستە ئۆزى تۇتقان يولدا ماڭالىغانلىق جاسارىتىگە قايىلمەن. — دەيدۇ. ئۇ گېپىنى داۋاملاشتۇرۇپ: — مەن، ياۋروپادىكى مەقسەتلىرىم بىلەن يولغا قويغان تەدبىرلىرىمنى پرىزدېنت روزېۋېلت چۈشىنىشكە جاسارەت قىلالايدىغان بىردىن-بىر داھىي دەپ تونۇيمەن.“
ھىتلېر، پارتىيىسىدىكى كىشىلەرنى تولۇق تېزگىنى ئاستىغا ئالالىغىنىدىلا ئاندىن بۇنداق كەسكىن بۇرۇلۇش ياسىيالىشى مۇمكىن ئىدى. ”بۇ قېتىمقى نۇتۇق، مەن ئاڭلىغان ھىتلېر نۇتۇقلىرى ئىچىدىكى ئەڭ ياخشى نۇتۇق ئىدى. — دەپ يازىدۇ لوچنېر بالىلىرىغا يازغان خېتىدە، — ھەر دائىم چۈشىنەلمەي كېلىۋاتقىنىم، بۇ ناتسىستلار قانداقلارچىسىغا ئۆز ئۆكتىچىلىرىنى بىراقلا جىمىتىۋىتەلىگىنى ئىدى. يەنى ستىرېسمان بىلەن برۈنىڭلارغا بۇنچىۋالا تەسەللى بەرگىدەك بىر نۇتۇقنى سۆزلىيەلىگەنلىكىگە ھەيرانمەن! ھەر نېمە دېگەن بىلەن، بۇ ئىش دىكتاتۇلۇق يۈرگۈزۈشتىكى ئەڭ قىزىقارلىق بىر ئىش بولسا كېرەك؟ تاشقى سىياسەتكە بېرىپ چېتىلىدىغانلىكى ئىش بولىدىكەن، بۇ ئادەملەر بىراقلا قوزىدەك يۇۋاشلىشىپ كېتەتتى. مەسىلەن مۇسسولىن، ھىتلېر، ستالىن، پىلسودسكى (جوزېف پىلسۇدسكى، 1867-يىلى تۇغۇلۇپ 1935-يىلى ۋاپات بولغان پولشا گېنېرالى  ۋە سىياسىي يونى؛ 1918~1922-يىللار ئارىسىدا پولشا پرىزدېنتى بولغان؛ تۈركىيە پروفېسسورى ئابدۇللا ئەھەت ئەنجاننىڭ «چەتئەللەردە تۈركىستان ئۈچۈن كۈرەشلەر» دېگەن يېقىنقى زامان ئوتتۇرا ئاسىيالىق مۇساپىرلارنىڭ مۇھاجىرەتتە ئېلىپ بارغان سوۋېتكە قارشى پائالىيەتلىرى تەسۋىرلەنگەن ئەسىرىگە ئاساسلانغاندا، — بۇ كىتاب ئا. بوران تەرىپىدىن ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىنغان ۋە بەزى ئۇيغۇرچە ئىنتېرنېت تورلىرىغا قويۇلغان — شەرقىي ياۋروپا سابىق سوۋېت مۇستەملىكىسى مۇھاجىرلىرىدىن باشقا كاپكازلارنى ئاساس قىلغان سوۋېت ئورتا ئاسىيا تۈركىلىرىنىڭ سوۋېتكە قارشى مۇھاجىرەتتىكى سىياسىي پائالىيەتلىرىگە مەخسۇس ماددىي ياردەملەردە بولغان. — ئۇ. ت) قاتارىدىكىلەر كىشىلەرمۇئەنە شۇنداق مىجەزلىك كىشىلەر بولۇپ، ئۇلار دۆلىتى ئىچىدە ھاكىمىيىتىنى مۇستەھكەملەش جەريانىدا بەكلا كۆپ ئاۋارىچىلىقلارنىڭ بارلىقىنى ئېنىق بىلەتتى. شۇڭا چەت دۆلەتلەر بىلەن بېرىش-كىلىش قىلىش جەريانىدا، ئاۋارىچىلىق تېپىپ بېرىش ئېھتىمالى بولىدىغانلىكى ئىشلاردا ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا ئىمكان بار بۇنداق ئىشلاردىن ئۆزىنى قاچۇرۇشقا تىرىشاتتى. دېمەككى، ھىتلېرمۇ ئۇرۇشنى خالىمايدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ تۇراتتى.“
ھىتلېرنىڭ بۇ نۇتقى غەرب دۇنياسىغىلا بىر تەسەللى بولۇپ قالماي، ھىندېنبۇرگقىمۇ يېڭى باش مىنىستىر ئىشىنىشكە بولىدىغان ئادەم دېگەن ئىشەنچنى تۇرغۇزغان ئىدى. بۇ چاغقا كەلگەندە، ھىتلېر بۇ بوۋايغا ھەقىقەتەنمۇ ياخشى تەسىر قالدۇرىۋالغان ئىدى. ھىتلېر، ھىندېنبۇرگقا قارىتا ئىنتايىن ئەدەپلىك، يۇۋاش كۆرۈنۈشكە تىرىشىدۇ. ئۇنىڭ قاراشلىرى بىلەن مەنتىقىلىق كۈچى بۇ ياشانغان بوۋاينىڭ كاللىسىدىكى ئۇنىڭغا ئىشەنمەسلىكىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئىزلىرىنىمۇ سىرىپ سۈپۈرۈپ تاشلىغان ئىدى.313 ”ئىلگىرلىشىمىزنىڭ تېزلىكى سەۋەبىدىن، — دەيدۇ ھىتلېر كېيىنكى بىر ئەسلىمىسىدە، — ئۈچ ھەپتىگە قالمايلا بۇ ئادەم خۇددى مىھرىبان ئاتىلاردەك مۇئامىلە قىلىدىغان بولۇپ ئۆزگەردى.“
ھىندېنبۇرگ، ھىتلېرنىڭ تەسىرى ئاستىدا قېلىپ ئۇنىڭ پۈتۈن ھوقۇقلارنى قولغا كىرگۈزىۋېلىشى يولىدا ھېچ قانداق توسالغۇ پەيدا قىلماس ھالغا كەلگەن ئىدى. ياز ئايلىرىنىڭ كىرىشى بىلەن، بىر قاتار يېڭى قانۇنلار ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ گېرمانىيىدىكى ھۈكۈمىرانلىق ئورنىنى كۆرىنەرلىك مۇقىملاشتۇرىۋالىدۇ. ”ھەل بولماي كېلىۋاتقان قان-تەر مۇناسىۋىتىنى قوغداش“ ھەققىدىكى دېھقانچىلىق مەيدانلىرىنىڭ ۋارىسلىق قىلىشنى چەكلەش قانۇنىنى چىقىرىپ ئاۋال دېھقانچىلىق تەشكىلاتلىرىنى بوي سۇندۇرىۋالىدۇ. بۇ قانۇن، ”ئىرىق ئاساس“ دەيدىغان ئولتۇراقلىشىش سىياسىيتى بىلەن بىرلىكتە ھىتلېرغا شەرقى رايونلارنى بوي سۇندۇرۇش ئىمكانىيىتىنى بېرىپ، پەقەت نېمىسلارنىلا جايلاشتۇرۇش دېگەن ئاساسىدا بۇ مەسىلىنىڭ ھەل قىلىنىشش ئاساسىنى تىكلىنىدۇ. ھۆكۈمەت، مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ قولىدىكى ۋىلايەت ۋە شىتات ھاكىمىيەتلىرىنىڭ رەھبەرلىكى ئاستىدىكى دېھقانلار سىياسىي  تەشكىلاتلار ۋاستىسى ئارقىلىق (بۇنداق يەرلەر غەلىتە بىر شەكىلدە «ئىمپىرىيە ئۇزۇقلۇق ئىشلەپچىقىرىش يەرلىرى» دەپ ئاتالغان) بۇ يەرلەردىكى ئېتىزلىقلارنى قاتتىق تېزگىنلەش ھوقۇقىنى قولغا كەلتۈرۈشى بىلەن بىرگە، ھىتلېرمۇ گېرمانىيىنىڭ ئىقتىسادىنىڭ تەرەققىياتىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن تىرىشىدۇ. 3-مارت كۈنى «ئىمپىرىيە يەرلىك ماللار سودىسى ۋە قول سانائەت قانۇنى» ماقۇللىنىپ، بىر ئايغا قالمايلا بۇ قانۇن ”گېرمانىيە سودا-سانائەتچىلەر جەمئىيىتى“ رولىنى ئوينايدۇ. بۇنىڭدىنمۇ مۇھىم بولغىنى، 1-ئىيۇل كۈنى ”گېرمانىيە سودا ساھەسى ئادولف ھىتلېر فوندى“ نىڭ قۇرۇلغانلىقى بولۇپ، بۇ فوند سانائەت ساھەسى بىلەن ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ ھەر ئىككىسىنىلا مەنپەئەتدار قىلغان ئىدى. بازار بىلەن مال باھاسى سىياسىتىنىڭ تېزگىنلىنىشى بىلەن تەشكىللىك باشقۇرۇش تۈزۈمىنىڭ يولغا قويۇلىشى نەتىجىسىدە گېرمانىيە سانائەتچىلىرى ھۆكۈمەتنىڭ سىزىقىدىن چىقمايدىغان يولغا كىرگۈزىلىدۇ.
بۇ چاغدا، ھىتلېر يەنە بىر باسقۇچقا، يەنى ئەڭ مۇھىم ھېسابلانغان بىر باسقۇچقا، — سىياسىي  رېقابەتچىلىرىنى جىمىقتۇرۇش باسقۇچىغا تەييارلىق قىلىدۇ. بۇ ۋاقىتتا كومپارتىيە ئاللا بۇرۇن تازىلانغان؛ 22-ئىيۇل كۈنى، ”مىللىتىمىز ۋە ۋەتىنىمىزگە دۈشمەنلىك قاراشتا بولدى“ دېگەننى باھانە قىلىپ سوتسىيال دېموكرات پارتىيىسىنى قانۇنسىز پارتىيە دەپ ئېلان قىلىدۇ. پارلامېنتتىن سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسىنىڭ ئەزالىرى قوغلاپ چىقىرىلىدۇ. نۇرغۇنلىغان سوتسىيال دېموكرات پارتىيە داھىلىرى چېكىدىن ئاشقان ئۇنسۇر دەپ قالپاق كەيگۈزۈلگەن باشقا ئۇنسۇرلار بىلەن بىر قاتاردا يېڭىدىن قۇرۇلغان لاگېرلارغا سولىۋېتىلىدۇ. ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە مىللەتچى پارتىيىمۇ ئۆزلىكىدىن تارقىلىپ كېتىدۇ. يەنە ئىككى ھەپتىدىن كېيىن، يەنى ھىتلېر ھەر قايسى ئىمپىرىيە ۋالىلىرىغا ”بۇندىن كېيىن بىز دېموكراتىيىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قالدۇقلىرىنىمۇ پاك-پاكىزە تازىلىۋېتىشىمىز كېرەك“ دەپ يوليورۇق بېرىۋاتقان كۈنلەردە، گېرمانىيە خەلق پارتىيىسىمۇ تارقىلىپ كېتىدۇ.
بۇ كۈنلەرگە كەلگەندە، ھىتلېر ھۆكۈمەت كابېنتىدا يەنە بەش نەپەر ناتسىست ئەزا كۆپەيتىۋالىدۇ. شۇڭا، ھىتلېر گېرمانىيىنى بىر پارتىيە ھاكىمىيەت يۈرگۈزىدىغان دۆلەتكە ئايلاندۇرۇش پىكىرىنى ئوتتۇرغا قويغىنىدا ئۇنىڭغا قارشى چىققىدەك بىرەرسى قالمىغان ئىدى. پارلامېنتنىڭ بارلىق ھوقۇقلىرىنى تارتىپ ئېلىپ پارلامېنت تۈزۈمىنى بۇرمىلاپ كۆرسەتكەنلىكى سەۋەبىدىن بۇ يېڭى تەكلىپ ئاساس قانۇننى ئىناۋەتكە ئالمايلا قالماي ھەتتا ھوقۇققا تەيىنلەش قانۇنىنىمۇ بىر تىيىن قىلىۋەتكەن ئىدى. ”بىز ھۆكۈمەت كابېنتىدا بۇ تەدبىرلەرنى مۇزاكىرە قىلغىنىمىزدا بىرەر نارازىلىق بولمىدى“ دەيدۇ پاپېن ئەسلىمىسىدە. نەتىجىدە، ھىتلېر بۇ قانۇن بىردەك ئاۋاز بىلەن تەستىقلاندى دەپ ئېلان قىلىدۇ. 14-ئىيۇن فرانسىيە ئىنقىلابىنىڭ خاتىرە كۈنىسى، بۇ تەكلىپ رەسمى قانۇن ھالىتىگە كەلتۈرۈلىدۇ.
گېرمانىيىمۇ خۇددى سوۋېتلەر ئىتتىپاقىغا ئوخشاش بىرلا پارتىيە ھاكىمىيەت يۈرگۈزىدىغان دۆلەتكە ئايلىنىپ، پارتىيىمۇ بىرلا ئادەمنىڭ ئاغزىغا قارايدىغان ھالەتكە كېلىدۇ. ئەمما پارتىيىنى تېزگىنىدە تۇتقان بۇ ئادەم پۈتۈنلەي خۇراپات ۋە خام خىياللار دۇنياسىدا لەيلەپ يۈرگەن بىر ئادەم ئىدى.314

5
گېرمانىيىنىڭ ھەر بىر بۇلۇڭ-پۇچقىقىدا قىزىل-قارا رەڭلىك كرىست بەلگىلىك ۋە كونا ئىمپىرىيىنىڭ قارا-ئاق-قىزىل رەڭلىك بايراقلىرى لەپىلدەيدىغان ۋەزىيەت شەكىللەنگەن ئىدى. ھىتلېر سېتىۋېلىش، يىغىۋېلىش قاتارىدىكى تەدبىرلەرنى ئىشقا سېلىپ ئىنقىلاب چۈشەنچىسىدىكى ئىنقىلاپنىڭ تەرتىپلىك، قانۇنلۇق قانات يايدۇرۇلۇشىغا مۇھتاج دەيدىغان قارىشىنى پۈتكۈل مەملىكەت مىقياسىدا يېيىشقا كىرىشىدۇ. مانا ئەندى، پۈتۈن خەلق فۈھرېرنىڭ ئېس-ئاچىلىرىنى ھۆكۈمەتنىڭ ئوڭ-سول قولى دەپ تونىيدىغان، ھەر قانداق بىر مۇھىم ئورۇن ناتسىستلار ياكى ئۇلارنىڭ تېزگىنىدىكى كىشىلەر تەرىپىدىن قولغا ئېلىنغان، مەيلى سىنىپلاردا ياكى چىركاۋلاردا بولسۇن قوڭۇر رەڭلىك ئىنقىلاب ئومۇمىي يۈزلۈك مەدىھلىنىدىغان ۋە تەبرىكلىنىدىغان ۋەزىيەت شەكىللەنگەن ئىدى.
ھىتلېر سۆزىنى داۋام قىلىپ، داۋالغۇچلار ئۆتكۈنچى ھادىسە دەپ كۆرسىتىدۇ. ”ئىنقىلاب ھەرگىز بۇنداق بولماسلىقى كېرەك.“ ئۇ دۆلەتنى بىر پارتىيە دېكتاتۇرلۇق تۈزۈمى بىلەن باشقۇرۇشنى ئېلان قىلىش ئالدىدا، ھەر قايسى شىتات گوبىرناتورلىرىغا ”ئىنقىلابنىڭ ھاياجانلىق دولقۇنىنى بىخەتەر يىتەكلەپ مېڭىشىمىز كېرەك“ دەيدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن ھاكىمىيەت باشقۇرۇشتىكى بىردىن بىر ئۆلچەم، پارتىيىلىك بولۇش-بولماسلىقى ئەمەس بەلكى قابىلىيەتلىك بولۇش-بولماسلىقىغا باغلىق دەپ كۆرسىتىدۇ.
ھىتلېر، قان تۆكۈلىدىغان قوزغىلاڭ ئېلىپ بېرىشنى، ھەمدە بارلىق ئاددى پۇخرالارنى ياكى سانائەتچىلەرنى چەتتە قالدۇرىدىغان بىرەر ئىسلاھاتنى ھەرگىز خالىمايتتى. ئۇ يەرلىك ئەمەلدارلىرىغا يېتەكچىلىك قىلىش پىرىنسىپىنى بەلگىلەپ چىقىدۇ. ”ھوقۇقنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن بىز چوقۇم تېزلىكتە بىراقلا بوي سۇندۇرۇش يولىنى تۇتىشىمىز شەرت. ئىقتىسادىي ساھەدە بىزنىڭ ھەرىكىتىمىز چوقۇم تەرەققىيات پىرىنسىپلىرى ئاساسىدا بەلگىلىنىشى كېرەك. بۇ جەرياندا ئىلگىرلەش پەقەتلا تەدرىجى ئىشقا ئاشۇرۇلىشى كېرەككى ھەرگىزمۇ ئالدىراقسانلىق قىلىپ قولىمىزدا بار شارائىتلارنى ۋەيران قىلىۋەتمەسلىكىمىز كېرەك. ئەگەر شارائىتلار يوق بولسا، بىزنىڭ مەۋجۇت بولۇش ئاساسىمىزمۇ يوقالغان بولىدۇ.“ ئۇنىڭ بۇ دېگەنلىرى ھىتلېرنىڭ ئەڭ قۇدرەتلىك ھىمايىچىسى بولغان ئېس-ئاچىلارغا بەكلا تەتۈر ئاڭلىنىدىغان گەپلەر ئىدى. ھەتتا ئۇلار بۇ گەپتىن قولىغا قۇرال ئېلىپ نارازىلىقىنى بىلدۈرۈشكىمۇ ئىنتىلىشى مۇمكىن ئىدى. بۇنداق بولىشى، ئۇلار ئۇزۇن يىللاردىن بېرى، چوقۇم كۈنلەرنىڭ بىرىدە ئولجا بۆلۈشىدىغان كۈن كېلىدۇ دەپ ئۈمىد قىلىشاتتى. ئەمما ھىتلېر كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان بىر قارار ئالىدۇ. ئۇ، ئىنقىلاب ھەرىكىتىنى يوقۇرىدىن تۆۋەنگىچە پۈتۈنلەي ئۆزگەرتىپ ھەرىكەتنى پۈتۈنلەي ئۆز خاھىشى ۋە ئۆز كۈچىگە تايىنىپ يولغا قويىدۇ.
ھىتلېر، ئىقتىسادىي ئىنقىلاپ باشلاندى دەپ ئېلان قىلىپ، پارتىيىلىك ئىقتىسادچى مۇتەخەسسىسلەرنىڭ ئورنىغا چوڭ سودىگەرلەر ۋەكىللىرىنى ئالماشتۇرىدۇ. ھىتلېرنىڭ يولغا قويغان سوتسىيالىزمى ھېچ قانداق بىر سوتسىيالىزمغا ئوخشىمايدىغان بىر تۈزۈم ئىدى، بۇ تۈزۈم پۈتۈنلەي ھىتلېرنىڭ يوشۇرۇن مەقسىەدلىرى ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىغان بىر تۈزۈم ئىدى. ئۇنىڭ تەشكىللىك ئىگىلىك چۈشەنچىسى ھەقىقى سوتسىيالىزم بىلەن بەكلا ئوخشىشىپ كېتەتتى. ئەمما، بۇ تۈزۈم تېخىمۇ ئۇلۇغ غايىسى ئۈچۈن خىزمەت قىلالىغىنىدىلا ئاندىن بىر سوتسىيالىزمچى بولۇشقا رازى ئىدى.
ئۇنىڭ خۇسۇسى مۈلۈكنى كۆزگە ئىلماسلىقى ھەرگىزمۇ ئىنقىلابىي شەكىلدە بىر كەمسىتىش بولماستىن پۈتۈنلەي بوھېمىيە شەكلىدىكى بىر كەمسىتىش ئىدى. ئۇ، گېرمانىيىنى مۇۋاپىق دەرىجىدە ئۆز تەقدىرىگە ئىگە قىلىش ئۈچۈن يېتەرلىك مىقداردا كاپىتالغا ئېرىشىپ قايتىدىن قۇراللىنىش ۋە ئىگىلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنىلا ئويلايتتى. ئۇ لېنىنچى ئەمەس بەلكى بىر كايسېرچى ئىدى. ئۇ سوتسىيالىزمدىن پايدىلىنىپ ئاممىنى قوزغاشنىلا ئويلايتتى. شۇڭا ئۇ، ئەگەر كاپىتالىزم خەلق ئاممىسىنى قوزغىتالايدۇ دەپ قارىسا ئىدى، ئۇ چوقۇم كاپىتالىزم بايرىقىنى كۆتۈرۈپ چىققان بولاتتى. ھىتلېر گېرمانىيىنى قۇتقۇزۇشقىلا بولىدىكەن ھەرگىزمۇ ۋاستە تاللاپ ئولتۇرمايتتى.
مۇنداق قارىماققا، ئۇ گويا بىر ئىشچىلار سىنىپى جەمئىيىتىنى يارىتىۋاتقاندەكلا كۆرۈنەتتى. ئىشچىلار، ھىتلېرنى ھەم ئەسكەر، ھەم بىر ئەمگەكچى دەپ تونۇيتتى. شۇڭا ئۇلار ھىتلېرنى ئەنە شۇ شەكىلدە تەشۋىق قىلىشاتتى. شۇنداق بولغاندا، ئۇرۇشتا مەغلۇپ بولۇپ ئىزاغا قالدۇرۇلغان، شۇنىڭدەك ئىقتىسادىي ۋەيران بولۇش گىرۋىكىگە كەلتۈرۈلگەن جاپاكەش مىليونلارچە نېمىس ھەم ئەسكەر، ھەم ئىشچى كۆرۈنۈشىدىكى بۇنداق بىر قەھرىمان بىلەن ئۇچۇرىشىشى ھامان دەرھال بىر-بىرسى بىلەن يۇغۇرۇلۇپ كېتىشكەن ئىدى.315 بەكلا كۆپ كومپارتىيىلىكلەر گەرچە ئۆز داھىلىرى لاگىرلارغا قامىۋېتىلگەن بولسىمۇ يەنىلا مىللى سوتسىيالىزم تۈزۈمى ئىچىدە تىگىشلىك بىر ئورۇنغا ئېرىشەلەيدىغانلىقىنى ئويلايتتى. ھىتلېرنىڭ سوتسىيالىزمى بىلەن ماركسىزمنىڭ سوتسىيالىزمى بىر-بىرىگە ئوخشىمايدىغان ئىككى خىل ئۇقۇم دېگەن ئېنىقلىمىسىنى چۈشىنىشمۇ ئۇنچە بەك تەس ئەمەستى: ”گېرمانىيە سوتسىيالىزمى نېمىسلار رەھبەرلىكىدىكى بىر سوتسىيالىزم، خەلقارا سوتسىيالىزمى بولسا يەھۇدىيلارنىڭ بىر قۇرالىدىنلا ئىبارەت“ دەپ قارايتتى.
1933-يىلىنىڭ ئوتتۇرلىرىغا كەلگەندە، ھىتلېر مۇتلەق كۆپ قىسىم نېمىسلارنىڭ قوللىشىنى ئاساسىي جەھەتتىن قولغا كەلتۈرۈپ بولغان ئىدى. بۇرجۇئازىيە بىلەن ئىشچىلار، ھەربىلەر بىلەن سىياسىي ساھەدىكىلەر، ئىرىقچىلار ۋە شۇنىڭدەك مەملىكەت ئىچىدىكى بىر قىسىم ئۆتكۈر كىشىلەر كەينى-كەينىدىن ناتسىستلار پارتىيىسىگە ئەزا بولۇشقا باشلىغاچقا پارتىيىمۇ ئۆزلىكسىز كۈچىيىپ كېتىۋاتاتتى. ھوقۇق ئادەمنى چىرىتىدىغانلىقى ئەزەلدىن كېلىۋاتقان بىر سىياسىي پىرىنسىپ؛ شۇنداقتىمۇ ھوقۇق يەنە ئادەمنى مۇقەددەس ھالغىمۇ كەلتۈرىۋېتەلەيدىغانلىقىمۇ بىر ئەمەلىيەت ئىدى. شۇڭا، تېخى بىر يىل ئاۋال كوچىلاردا زومىلىق قىلىپ يۈرگەن ھىتلېرنى ئۇنىڭ ۋەزىپىسى تەمىنلىگەن ھوقۇق كۈچى سەۋەبىدىن ھەممە كىشى ھۆرمەت قىلىدىغان بىرسىگە ئايلاندۇرغان ئىدى. بەزى نېمىسلار بايلىق ھەۋىسىنىڭ كەينىگە چۈشۈپ ئۇنىڭغا ئەگەشكەن بولسىمۇ نۇرغۇنلىغان نېمىسلار غايە دولقۇنىنىڭ تۈرتكىسى بىلەن ئۇنىڭغا يەنىلا قىزىقاتتى. بۇ ئىسلاھات ھەرىكىتى ئاساسەن ئالغاندا پۈتكۈل گېرمانىيىنى قاپلىغان بىر ھەرىكەت ئىدى. شۇنىڭدەك، ئىقتىسادمۇ كۈنسايىن ياخشىلىنىپ، چوڭ شەھەر كوچىلىرىدا تىلەمچىلەرمۇ قالمىغان ۋەزىيەت شەكىللىنىدۇ.
كۆپلىگەن زىيالى ۋە سەنئەتچى ھىتلېرنىڭ كەينىدىن ئەگىشىپ ماڭماقتا ئىدى. ھەتتا ئوپىرا يازغۇچىسى بولغان گېرخارت خۇپتمانمۇ باشقىلاردىن پەرقلىق قىياپەتتە بولسىمۇ يەنىلا ھىتلېرنىڭ ئالدىدا ئىگىلىپ تازىم قىلىدىغان بولىۋالىدۇ. شۇ يىلى ئىيۇلدا سپېنگلېر بىلەن ھىتلېر بىر يېرىم سائەت سۆھبەتلىشىپ فرانسىيىنىڭ سىياسىيتى ئۈستىدە مۇنازىرىلىشىدۇ. ئۇ ئىككىسىلا يېڭى دىنىي جەمئىيىتىنىڭ رەھبەرلىرىگە نەپرەت بىلەن قارايدىغانلىقىنى بىلدۈرۈشىدۇ. ئايرىلىش ئالدىدا ھىتلېر بۇ يازغۇچىغا ”مېنىڭچە پارتىيە سىرتىدىكى زاتلارنى مەلۇم بىر سىياسەت ئۈستىگە جەلىپ قېلىش بەكلا مۇھىم“ دەيدۇ. سپېنگلېر مۇ ھىتلېرنىڭ بۇ پىكىرىگە قوشىلاتتى. گەرچە فۈھرېر ئادەتتىكىدەك گەپلەرنى قىلىۋاتقاندەك كۆرۈنسىمۇ يەنىلا راست گەپ قىلىدىغان بىرسى ئىكەن دېگەن پىكىرگە كېلىدۇ بۇ يازغۇچى ھىتلېر بىلەن خوشلاشقىنىدا. رىچارد ستراۋس ھىتلېر ياخشى كۆرىدىغان كومپوزىتورلا قاتارىدا بىرسى ئىدى. ئۇمۇ گېرمانىيىنىڭ ئۆزگىرىش ياسىغانلىقىدىن رازى ئىكەنلىكىنى ئىپادىلەيدۇ. «روسىن كاۋاللېرى» بېرلىندا تۇنجى قېتىم ئوينالغىنىدا ھىتلېرمۇ كۆرگىلى بارغان بولۇپ، پەردە ئارىسى دەم ئېلىش ۋاقتىدا لوژدا ستراۋسنى قوبۇل قىلىدۇ. بۇنىڭدىن ستراۋس چەكسىز خوشاللىققا چۆمىدۇ.
چىركاۋ ”شاھزادىلىرى“ ھىتلېرنى مەدىھىيىلەپ مۇكاپات ئېلىشقا بەكلا تەلپۈنەتتى. ”ھىتلېر كىمىنى قانداق ھەيدەش كېرەكلىكىنى ياخشى بىلىدىكەن“ دەيدۇ يېقىندا قانۇنسىز دەپ ئېلان قىلىنغان كاتولىكلار پارتىيىسىنىڭ داھىسى، كاردىنال لودۋىگ كاس ھىتلېر بىلەن ئۇچراشقىنىدا، ”ئۇ باش مىنىستىر بولۇشتىن ئاۋال مەن ئۇنىڭ بىلەن پات-پاتلا كۆرۈشۈپ تۇراتتىم. بۇ كىشى پىكىرلىرى ئوچۇق، يۈكسەك غايىدا چىڭ تۇرىدىغان، ھەمدە رىياللىققىمۇ ھۆرمەت قىلىدىغان بىر ئادەم. ئۇ ماڭا چوڭقۇر تەسىر قالدۇرغان ئىدى. …، تەرتىپنى ساقلىيالايدىغانلا بولىدىكەن، كىملا باشقۇرسا مەيلى ئەمەسمۇ.“  ئون بىرىنچى پاپا ئۇسمۇ ئەنە شۇنداق پىرىنسىپنى ھىمايە قىلىدىغانلاردىن بىرى ئىدى. بۇ نوقتىنى 20-ئىيۇلدا ھىتلېر بىلەن ۋاتىكان ئوتتۇرسىدا ئىمزالانغان دىنىي كىلىشىم تولۇق ئىسپاتلاپ بەرمەكتە ئىدى. بۇ كىلىشىمدە، كاردىناللار بىلەن دىنىي زاتلارنى ھاكىمىيەت ئىشلىرىغا قاتناشتۇرماسلىققا ماقۇل بولىدۇ. ھىتلېرمۇ پۈتۈن مەملىكەت تەۋەسىدىكى گۇنا چىقىرىش مەكتەپلىرىگە تولۇق ئەركىنلىك بېرىدىغان بولىدۇ. بۇنداق بىر ھوقۇققا ئېرىشكەنلىك كاتولىك دىنى بەكلا چوڭ ئۇتۇققا ئېرىشكەن ھېسابلىناتتى. پاپا ھەزىرەتلىرى ھىتلېرنىڭ ۋەكىلى فرانز ۋون پاپېنغا ”چىن قەلبىمدىن قارشى ئالىمەن، گېرمانىيە ھۆكۈمىتىنىڭ كوممۇنىزمغا، رۇسىيىدىكى ھەر خىل-ھەر رەڭدىكى خىيالپەرەستلىكىگە قارىتا قىلچە تەۋرەنمەي قارشى تۇرىدىغان بىر رەھبىرىنىڭ بولغانلىقىدىن ھەقىقەتەنمۇ چەكسىز خوشالمەن“ دەيدۇ.
ۋاتىكان، ئىنتايىن مۇكەممەل بىر ھەمراغا ئېرىشكەنلىكىدىن چەكسىز مىننەتدار، تەڭرىدىن بۇ ھەمرايىنى، يەنى ئۈچىنچى ئىمپىرىيىنى ئامان قىلسۇن دەپ دۇئا ئوقۇپ تۇراتتى.316 پاپا تېخىمۇ ئەمەلىي ھەرىكەتكە ئۆتۈپ، گېرمانىيىدىكى بارلىق ئىكىسپوپلارنى مىللى سوتسىيالىزم پارتىيە ھۆكۈمىتىگە ساداقەت كۆرسىتىشىنى بۇيرۇيدۇ. ئۇ يېڭى دۇئاسىنى ئىنتايىن چوڭقۇر مەنىلىك سۆزلەر بىلەن ئاخىرلاشتۇرىدۇ: ”مەن بۇ ئىلاھى ۋەزىپەمدە تۇرغان مۇددەت بويىچە ئېتىكاپقا ھەر كىرىشىمدە گېرمانىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ پاراۋانلىقلىقى ئۈچۈن، ئىمپىرىيىنى بوھرانغا قويىدىغان ھەرىكەتلەردىن قەتئىي ساقلىنىشى ئۈچۈن دۇئا قىلىمەن.“
گېرمانىيە جەمئىيىتىدىكى ھەر خىل تەبىقە كىشىلىرى يېڭى ھۆكۈمەتنى قوللاپ قۇۋەتلەشنىڭ باھانىلىرىنى ئاختۇرۇش يولىغا كىرىشكەن ئىدى. قىسقىسى، فۈھرېر خەلق ئاممىسىنىڭ كۈچلۈك ھىمايىسىگە ئېرىشمەكتە ئىدى. كىشىلەر سپىتالغا ئېقىن قىلىپ فۈھرېرنىڭ يۇرتىنى سىغىنىشلىرى بۇنىڭ تىپىك بىر مىسالى ئىدى. كىشىلەر يەنە ھىتلېرنىڭ بالىلىق دەۋرلىرىدە يازلىق دەم ئېلىش ئۈچۈن بېرىپ تۇرىدىغان يېزا ئۆيىنى زىيارەت قىلىشنىمۇ بوش قويمىغان ئىدى. ئۇلار بۇ سەھرا ئۆيىنىڭ ئۆگزىسىگە ئارتىلىپ چىقىپ رەسىمگە تارتىشاتتى، قورۇدىكى تەڭنىدەڭنىدە گويا قانداقتۇ بىر مۇقەددەس سۇ باردەك قوللىرىنى يۇيىشاتتى. ئۇلار يەنە تاشتا سېلىنغان ئاشلىق ئامبىرىنىڭ تاش پارچىلىرىدىن سۇندۇرۇپ خاتىرە ئۈچۈن ساقلىۋېلىشاتتى. ئۇلار بۇ يەردىن خاتىرە ئۈچۈن دەپ ئالغىلى بولىدىغان ھەممە نەرسىنى ئېلىپ مېڭىشاتتى. ئۇ قورانىڭ بۈگۈنكى خوجايىنى ئېتىزدىن قايتىپ قوراسىغا كىرگىنىدە زىيارەتكە كەلگەن كىشىلەر ئۇنىڭ ئەتراپىغا ئولىشىۋالاتتى. ”خۇددى بازارغا يىغىلغاندەكلا مىغ-مىغ ئادەم يىغىلىپ كېتەتتى. — دەيدۇ جوھان ستۈتز  شۇ كۈنلەرنى ئەسلىگىنىدە، — زىيارەتچىلەر بىر تەرەپتىن كالىلارنىڭ دۈمبىسىگە كرىست بەلگىسىنى سىزىشسا، بىر تەرەپتىن ھىتلېرنى مەدھىلەيدىغان ناخشىلارنى ئېيتىپ كەنت ئىچىدە ئايلىنىپ زىيارەت قىلىشاتتى. ئۇزۇنغا قالماي ئۇ يەر تالان-تاراجدا قالغاندەك خارابىلىققا ئايلىنىپ قالغان ئىدى.“
1933-يىلى ئىيۇلنىڭ ئاخىرلىرىدا ھىتلېر ۋاقىت چىقىرىپ بايرۇتنى يەنە بىر قېتىم زىيارەت قىلىپ، رىچارد بىلەن كوزىما ۋاگنېر ۋە ئۇنىڭ ئوغلى سېيگفرېيدنىڭ قەۋرىسىگە تەزىيە چەمبىرىكى قويۇپ كېلىدۇ. ئۇ يەنە ئۇ يەردە يىلدا بىر كېلىدىغان بايرامغىمۇ قاتنىشىدۇ. ئۇنىڭ بۇ زىيارىتى باش مىنىستىر بولغىنىدىن كېيىن ۋاگنېرنىڭ يۇرتىغا قىلغان تۇنجى زىيارىتى ئىدى. ئۇ ۋانفرېيدنىڭ كۈتۈپخانىسىنى ئايلىنىپ ئۇنىڭغا بولغان قىزغىن ھېسسىياتىنى قاندۇرىدۇ. ”سىز مېنى بۇندىن ئون يىل بۇرۇن دەل بۇ ئۆيدە قوبۇل قىلغان ئىدىڭىز. — دەيدۇ ھىتلېر ۋىنفرېيد ۋاگنېرغا. ئاندىن ئۇ چىرايىنى پۈرۈشتۈرگىنىچە، — ئەگەر شۇ قېتىمقى قوزغىلاڭ مەغلوبىيەت بىلەن ئاخىرلاشمىسا ئىدى، بۈگۈنكى ئەھۋالىمىز ئەھۋال پۈتۈنلەي باشقىچە بولغان بولاتتى. ئۇ يىللىرى مېنىڭ يېشىممۇ بۇ ئىشقا تازا ماس كېلىدىغان ۋاقىتلار ئىدى. مانا ئەندى مەن بۇ ئىش ئۈچۈن بەكلا قېرىپ كەتتىم. بەكلا كۆپ ۋاقتىم زايا بولۇپ كەتتى. شۇڭا بۇ زايا بولغان ۋاقىتلارنى تولدۇرۇش ئۈچۈن ھەسسىلەپ تىرىشچانلىق كۆرسىتىشكە مەجبۇرمەن. — دەيدۇ. ئۇنىڭ مەيۈسلىنىشى قانداق تېز ئىپادىلەنگەن بولسا شۇنداق تېز غايىپ بولىدۇ. ئاندىن ئۇ ئۆزىنىڭ بۇ ۋەزىپىدە يەنە 22 يىل ئولتۇرالايدىغانلىقىنى مۆلچەرلەيدۇ. — شۇ چاغدىلا مەن بۇ ئىشتىن پىنسىيىگە چىقىشىم مۇمكىن. ئەمما بۈگۈن، ھۆكۈمەت كابىنتىنىڭ بىھۇدە بېشىمنى ئاغرىتىشىدىن قۇتۇلۇش ئۈچۈن تېخىمۇ كۆپ ھوقۇققا ئېھتىياجلىقمەن. ئۇلار ھازىر ئۆزلىرى بىلەن قىلچە مۇناسىۋىتى بولمىغان ئىشلارنى سۈرۈشتە قىلىشقا تولۇق ھەققىمىز بار دەپ قاراشماقتا.“ ئۇ گۆشسىز چۈشلۈك تاماققا ئولتۇرغىنىدا، ئەگەر پۈتۈن ھوقۇقلارنى قولغا كىرگۈزۈپ بولالىسام چىركاۋلارنى تارقىتىۋېتىپ ئۇلارنىڭ مال-مۈلكلىرىنى مۇسادىرە قىلدۇرىۋېتىمەن دەپ پىلانىنى ئاشكارىلايدۇ.
شۇ يىلى يازلاردا، ھىتلېر ۋاقتىنىڭ كۆپ قىسمىنى يوقۇرى سالزبۇرگدىكى سەھرا داچىسىدا ئۆتكۈزىدۇ. ئۇ خانفىستايىنگىل ئائىلىسىنى ۋاچېنفېلدقا بېرىپ دەم ئېلىشقا تەكلىپ قىلىۋىدى خانفىستايىنگىل بەك ئالدىراش ئىكەنلىكىنى باھانە قىلىپ ھېلېنا بىلەن ئېگون (ئۇ چاغدا ئېگونمۇ 12 ياشقا كىرىپ قالغان ئىدى) ئىككىسىنى قوشۇپ قويىدۇ. ئۇلار ميۇنخېندىن ماشىنىلىق يولغا چىقىدۇ. ھىتلېر يول بويى شوپۇرىنىڭ يېنىدا ئولتۇرۇىۋالىدۇ. روسېنخېيم ئەتراپىدىكى قىيالىق بىر تاغ يولىغا كەلگەندە ماشىنا ماتورى تۇيۇقسىز قاتتىق بىر پارتلاش ئاۋازى چىقىرىپ توختاپ قالىدۇ. 7 نەپەر مۇھاپىزەتچى ئاپتوماتلىرىنى كۆتەرگىنىچە دەرھال كىلىپ كاشىلا چىققان ماشىنىنىڭ ئەتراپىنى مۇھاپىزەت قىلىشىدۇ. شوپۇر كېمپكا ئالدىراش ماتورنى تەكشۈرىدۇ، ھىتلېرمۇ ئۇنىڭغا پىلجىكتىر تۇتۇپ بېرىدۇ. ”فۈھرېرىم، يەنە شۇ كونا چاتاق. — دەيدۇ شوپۇر، — كوممۇنىست ئۇنسۇرلاردىن بىرەرسى بېنزىن باكىغا شىكەر پارچىسى سېلىۋىتىپتۇ.“317 ھىتلېر قوغدىغۇچىلىرىغا مۇھاپىزەتنى كۈچەيتىش ھەققىدە بۇيرۇق بېرىپ شوپۇرنىڭ بىر دېتالنى سۆكۈشىگە قاراپ ھاياجان بىلەن بىر ياندا تۇرىدۇ. شوپۇر بىر تەرەپتىن پۈلەپ يەنە بىر تەرەپتىن ئىچىگە تارتىپ شوراپ يەرگە بېنزىن ئارىلاش شېكەر پارچىلىرىنى تۈكۈرەتتى.
باشقا مەغرۇر ئائىلىلەرگە ئوخشاش ھىتلېرمۇ ھېلېنا بىلەن ئېگون ئىككىسىنى بىرگە ئېلىپ ۋاچېنفېلدنى زىيارەت قىلىدۇ. ئۇنىڭ جايلاشقان ئۆيى ئىككىنچى قەۋەتتە بولۇپ سارىسبۇرگقا ئۇدۇل قارايتتى. بۇ ئۆينىڭ بىزەكلىرى خۇددى باشقا ئۆيلەردىكىدەك بەكلا ئاددى ئىدى. ”ئۆيدە چاققان بىر يېزىق ئۈستىلى بىلەن بىر قانچە ئادەتتىكىدەك كىتاب ئىشكاپلىرى قويۇلغان ئىدى. — دەيدۇ ئېگون كېيىن ئەسلەپ، — مەن ھىتلېر قانداق كىتابلارنى ئوقۇپ ۋاقىت ئۆتكۈزىدىغانلىقىغا قىزىقىپ تەكچىلەرگە قاراپ ھەيران قالغان ئىدىم.“ راست دېگەندەك كىتاب تەكچىلىرىدىكى كىتابلارنىڭ كۆپۈنچىسى كارل ماي يازغان ھاياجانلىق غەرپ پادىچىلار ھىكايىلىرى ھەققىدىكى كىتابلار بولۇپ، ئەسلىدە بۇ تۈر كىتابلار باش مىنىستىر بولغان بىرسىگە قارىغاندا ئەينى ۋاقتىدىكى 12 ياشلىق ئېگوننىڭ ئوقۇشىغا ئۇيغۇن كېلىدىغان كىتابلار ئىدى.
خانفىستايىنگىل ئانا-بالا ئىككىسى بۇ ئۆيگە مېھمان بولسىمۇ، يېقىندىكى مېھمانخانىلاردا ياكى ساياھەتچىلەر تۇرىدىغان ئۆيلەرگە چۈشكەن پارتىيە ئەزالىرىمۇ كېلىپ فۈھرېرىنى زىيارەت قىلىپ تۇراتتى. ”گيۆرىڭ ھىتلېردىن ئايرىلماي دېگىدەك بىرگە يۈرەتتى. ئۇ ئىككىسى دائىم دېگىدەك باغچىدىكى خىش ياتقۇزۇلغان تار يولدا ماڭغىنىچە مەخپى سۆھبەت قىلىشاتتى. ئۇلارنىڭ ماڭىدىغان يولى ئەنە شۇ تار يوللا ئىدى. بەزىدە ئۇلار بىنانىڭ ئالدىدىكى كارىدوردا ئولتۇرۇپ مۇڭداشقانلىرىدا يېنىدىن ئۆتۈپ كېتىۋېتىپ ئۇلارنىڭ دېگەنلىرىگە قۇلاق موللىسى بولۇپمۇ قالاتتىم. گەپنى ئەڭ كۆپ قىلىدىغىنى گيۆرىڭ ئىدى: بىر قېتىم، ’مەن يېڭىلا 20 كىشىنىڭ ئۆلۈم جازاسىىنى تەستىقلىدىم …‘ دېگىنىنى ئاڭلاپ قالىدىم. ئېسىمدە قېلىشىچە ئۇ شۇنداق بىر نېمە دېگەندەك قىلغان ئىدى. بۇ گەپلەرنى ئاپاممۇ ئاڭلىدى. مەن ئاپام ئىككىمىز بۇ گەپلەردىن چۈچۈپ بەكلا ھەيران قالغان ئىدۇق: شۇنچە ھەشەمەتلىك دۆلەت ئىجرائېتىنىڭ كەينىدە بۇنداق قورقۇنۇشلۇق ئىشلارنىڭمۇ بارلىقى قانداق بولغىنى؟“ دەيدۇ ئېگۇن.
ئۇلار بىرلىكتە ئولتۇرۇپ تاماق يەيتتى. تاماقخانا ئاستىنقى قەۋەتكە جايلاشقان بولۇپ، ئاددى ئەمما ئازادە سەرەمجانلاشتۇرۇلغان ئىدى. ئېگون ئانگېلانىڭ ئەتكەن ئاۋسترىيە تاماقلىرىغا كۆنەلمەيدۇ. بولۇپمۇ پۇرچاق تامىقىغا بەكلا ئۆچ ئىدى. چۇنكى بۇ تاماقنى سۈت، ئۇن ۋە ئازىراق شېكەر قوشۇپ يېيىشكە توغرا كېلەتتى.  شۇنداقتىمۇ ئېگون دەستىخاننىڭ بىر بۇلۇڭىدا ئولتۇرۇپ ئۇلارنىڭ دېيىشكەن گەپلىرىنى تولۇق ئاڭلاش پۇرسىتىگە ئىگە ئىدى. ”ئۇلار مۇزىكىدىن، سىياسەتتىن، ھەتتا خىتاي سەنئىتىدىنمۇ پاراڭ قىلىپ كېتىشەتتى. ئەسلىدە، ئۇلارنىڭ دېيىشمەيدىغان گېپى يوق دېسىمۇ بولاتتى. ئەسلىدە، ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ كۆڭلى ئوچۇق بىرسى ھېسابلىناتتى. يەنى دېمەكچى بولغىنىم، ئۇ ئۆزىنى ھەممىلا يەردە بىر داھىي قاتارىدا مۇئامىلە قىلىنىشىنى خالىمايتتى. ئادەتتە ھىتلېر كىشىلەر بىلەن بەك پاراڭلىشىپ كەتمەيتتى. ئۇ ئادەتتە پاراڭلىشىپ قالغاندا بىر بولسا جىم ئولتۇرۇپ ئاڭلايتتى ياكى بولمىسا رەسمى نۇتۇق سۆزلەپمۇ كېتەتتى. ئۇنى كاتولىك دىنىنىڭ ھۈكمرانىغىلا  ئوخشىتىش مۇمكىن ئىدى. ئەمما ئۇ، بۇ يەردە، يەنى ئۇنىڭ بۇ يېزىدىكى داچىسىدا خۇددى ئادەتتىكى بىر ئۆي خوجايىنى قىياپىتىدە مۇئامىلە قىلىپ نورىمال بىرسىدەك كۆرۈنەتتى. ئۇ ئادەتتە ئاپتوموبىللار ھەققىدە، ماتورلار ھەققىدە، ھەر خىل تىپتىكى كىمىلەرنىڭ خۇسۇسىيەتلىرى ھەققىدە ۋە شۇنىڭغا ئوخشاش نەرسىلەرنىڭ تېخنىكىلىق تۈزۈلىشى ھەققىدە كۆپىرەك پاراڭ قىلىشاتتى.“
بۇ چاغدا، ھىتلېرنىڭ بۇ داچىسىدا تۇرىۋاتقانلىقى ھەققىدىكى خەۋەر ئەتراپقا تارقىلىپ كېتىپ، پۈتۈن مەملىكەتتىكى ساياھەتچىلەر بۇ يەرگە قاراپ ئېقىن قىلىشىدۇ. ئەمما ئۇ باشقىلار كۆرۈپ قالمىسۇن دەپ ئۆيىگە بېكىنىۋېلىپ پەقەتلا سىرتقا چىقماس بولىۋالىدۇ. بىر كۈنى، بىر توپ ئادەم ئېگوننى يېنىغا چاقىرىپ ھىتلېرنى سىرتقا چىقىرالارسەنمۇ دەپ سورايدۇ. 12 ياشلىق ئېگون يۈگۈرگىنىچە فۈھرېرنىڭ يېنىغا چىقىپ بەكلا نورىمالسىز بىر تۈستە ”ھىتلېر ئەپەندىم، بىر توپ سەمىمى ئادەملەر كورىدوردا سىزنى كۈتۈپ تۇرىدۇ، ئۇلار سىزنى كۆرۈشكە بەكلا تەققەززار“ دەيدۇ.
ھىتلېر قاھ-قاھلاپ كۈلگىنىچە ئۇنىڭ بىلەن بىرگە سىرتقا چىقىپ كەلگەنلەر بىلەن سالاملىشىدۇ. ”زىيارەتكە كەلگەن بۇ كىشىلەر ھىتلېرنى كۆرۈپ ھۇشىدىن كەتكىدەك ھالدا ئىدى. ھىتلېر ئۆيگە كىرىپ كەتكەندىن كېيىن ئۇ كىشىلەر ماڭا ئالاھىدە مەمنۇن بولۇپ رەخمىتىنى بىلدۈرۈشتى. ئارىدىن بەكلا ھاياجانلىنىپ كەتكەن ئايالدىن بىرسى ھىتلېر دەسسىگەن شېغىللاردىن بىر ئۇچۇم ئېلىپ ئەينەك دورا قۇتىسىغا قاچىلاپ كۆكسىنىڭ ئاستىغا قىستۇرىۋالغانلىقىنىمۇ كۆردۈم“ دەيدۇ.318 كېيىن ئىشىك تۈۋىگە يەنە بىر مۇنچە ئادەم كېلىپ ئېگونغا بىر مۇنچە كارتۇچكا، ئاتكىرتكا، رەسىم ۋە خەتلەرنى تۇتقۇزىدۇ. ئېگون بۇ نەرسىلەرنى ئېلىپ دەرھال ھىتلېرنىڭ يېنىغا كىرىپ ئۈن-تۈنسىز بىر تال قېرىنداش بىلەن قوشۇپ ئۇنىڭغا ئۇزارتىدۇ. ”ئاھ تەڭرىم! — دەيدۇ ھىتلېر كۈلگىنىچە، — ئوغلۇم، ئەندى بۇ ئىشتا ماڭا يېپىشقىنىڭ يېپىشقان، شۇنداقمۇ؟“
ھىتلېر تاغدىن چۈشۈپ بېرلىنغا قايتقىنىدىن كېيىنمۇ يەنە شۇ خىل مۇلايىم كۆرۈنۈشى بويىچە كىشىلەرگە مۇئامىلە قىلىشقا تەييار كۆرۈنەتتى. شۇ يىلى ئاۋغۇستتا، ھىتلېر ئېگوننىڭ دادىسىنىڭ ھىتلېرغا قارشى بىر كارىكاتۇرىلار توپلى نەشرى قىلىشىنى تەستىقلايدۇ. بۇ ھەجىۋى رەسىملەر گېرمانىيىدىكى مەملىكەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى گېزىت-ژۇرناللاردىن يىغىلغان رەسىملەر ئىدى. بۇ رەسىم توپلىمىنىڭ ئىسمى «ئاق قەغەز ئۈستىدە قارا سىيا» بولۇپ، مۇقاۋىسىغا ھىتلېرنىڭ رەسىمى سىزىلغان، رەسىمدىكى ھىتلېر ئۆزىنى تەنقىت قىلىۋاتقانلارغا قاراپ قاھ-قاھلاپ كۈلىۋاتقانلىقى تەسۋىرلەنگەن. بۇ كارىكاتۇرلار خانفىستايىنگىل تەرىپىدىن ئەستايىدىللىق بىلەن تاللاپ چىقىلغان رەسىملەر بولۇپ، بەزىلىرى ھەجىۋىلەشتۈرۈلگەن رەسىملەر بولسا، يەنە بەزىلىرى ئۇنى قاتتىق مازاق قىلىپ سىزىلغان، يېقىنقى ئون يىل مابەينىدە سىزلغان ئەڭ ياخشى رەسىملەر ئىدى. خانفىستايىنگىل كىرىش سۆزىنىڭ باش قىسمىدا ھىتلېر قاتتىق چوقۇنىدىغان قەھرىمانى ئىمپىراتور فرېدېرىخنىڭ مۇنداق بىر جۈملە سۆزىنى نەقىل كەلتۈرىدۇ: ”بۇ كىتابچىنى كىتاب ئىشكاۋىڭىزنىڭ پەسىرەك يېرىگە تىزىڭ.“ ئۇ كىرىش سۆزىدە بۇ گەپنى چۈشەندۈرۈپ كېلىپ بۇ كىتاب ھەقىقى ھىتلېر بىلەن ئۇيدۇرما ھىتلېرنى پەرقلەندۈرۈش جەھەتتىكى بىر سىناق دەيدۇ.
بۇنداق بىر تەشۋىقات كىتابچىسىنىڭ ئېلان قىلىنىشى گيۇبېلسنى قاتتىق ئۈركىتىۋېتىدۇ. خانفىستايىنگىل بۇنىڭ ئۈچۈن ئەنە شۇنداق قىلغاندىلا ئەنگىلىيىلىكلەر بىلەن ئامېرىكىلىقلار ئارىسىدا ياخشى تەسىرات قالدۇرالىشىمىز مۇمكىن دەپ باھانە كۆرسىتىدۇ. دېگەندەك بۇ ئىش ھىتلېر ھەققىدىكى قاراشلارنى ئۆزگەرتىۋەتكەن بولۇپ، نۇرغۇنلىغان چەتئەللىك كۈزەتكۈچىلەر ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم ئۇنچىۋالا رەھىمسىز بىرسىمۇ ئەمەستەك قىلىدۇ، ھەتتا كۆكسى-قارنى كەڭ ئادەم دېيىشكىمۇ بولغىدەك دەپ قارىشىدۇ. ”فۈھرېر ھەققىدىكى رىۋايەتلەر گېرمانىيىدە تېز سۈرئەت بىلەن يېيىلىشقا باشلىغان بۇ كۈنلەردە، — دەپ باھا يازىدۇ «ئەدەبىي كۆچۈرمىلەر» ژورنىلى، — ياۋروپادىكى بىر قىسىم بىتەرەپ گېزىت ۋە ژۇرناللار بولسا گېرمانىيىنىڭ بۇ مۇستەبىتى ھەققىدە ساپلا كۈلكىلىك نەرسىلەرنىلا ئېلان قىلىپ كەلگەن ئىدى. ئۇلار ھىتلېرنى ھىلىگەر بىرسى دەپ قاراپ، ئۇنىڭ كەسكىن پىكىرلىك بولىشىنى مازاق قىلىپ كۈلكە قىلىۋېلىشقان ئىدى.“ كۈرەش جەريانىدا ئاجىزلارغا ئەزەلدىن ھېسداشلىق قىلىپ كېلىۋاتقان ئەنگلىيىلىكلەر فۈھرېرنىڭ قەرز تۆلەش بىلەن چېگرا مەسىلىلىرىدە فرانسۇزلار بىلەن مۇئامىلە قىلىشتا ھىتلېر تەرەپتە تۇرۇپ ئۇنىڭ ياخشى گېپىنى قىلىشىدۇ. لورد لوتىيان ئاقلاپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: مىللى سوتسىيالىزم پارتىيە ئەزالىرىنىڭ مەملىكەت ئىچىدىكى زوراۋانلىقلىرىنى، ”گېرمانىيىلىكلەرنىڭ دۇنيا ئۇرۇشى مابەينىدە چەتئەللىكلەر تەرىپىدىن بوزەك قىلىنىشىغا قارىتا قايتۇرغان بىر تۈرلۈك ئىنكاسى دېيىشلا كېرەك.“ ئەنگلىيىنىڭ ۋېرسال شەرتنامىسىغا قارىتا قارشى پىكىردە بولىشى گېرمانىيىدىن قالسىلا ئەڭ كۈچلۈك ئىدى.
ھىتلېر ئەنە شۇنداق يۇمشاق كۆڭۈلۈك كۆرۈنۈش بىلەن ئۆزىنىڭ تاشقى سىياسەتلىرىنى تۈزىتىشكە كىرىشىدۇ. ھىتلېرنىڭ تاشقى سىياسەتلىرىگە ئاساس بولىۋاتقان تۈپكى ئىككى تەلىمات، ئۇنىڭ ئىرىقچىلىق كۆزقارىشى بىلەن ھاياتلىق ماكان كۆزقارىشى ئىدى. ئۇ بەزىدە تۇيۇقسىز بۇلاردىن ئاتلاپ ئۆتۈپ كېتىدىغان ۋاقىتلىرىمۇ بولۇپ تۇراتتى. ئەمما ئاخىرىدا ئۇ يەنىلا شەرقتە ھاياتلىق ماكانىغا ئېرىشىش قارىشى بويىچە مەسىلىلەرگە ھۆكۈم قىلىش مىجەزىدىن يىراقلىشالمايدۇ. ھىتلېر ھەر دائىم ئەنگلىيىنى سۈكۈت ئىچىدىكى بىر ھەمرا قاتارىدا ئۆزىنىڭ كوممۇنىزمغا قارشى كىرىست ئارمىيىسى سېپىگە قوشىۋېلىشنىلا ئويلايتتى. بۇ مەقسەت ئۈچۈن ئۇ چوقۇم ئېنگلىزلارنى ئىشەندۈرەلىشى، يەنى ئىمپىرىيە خەلقارالىق سودا بىلەن يەرشارى بويىچە دېڭىزلاردا زوراۋانلىق قىلىش غەرىزىدىن ۋاز كەچكەنلىكىگە ئېنگلىزلارنى ئىشەندۈرىشى شەرت ئىدى. قىسقىسى، گېرمانىيە ياۋروپا قىتئەسىنى تېزگىنى ئاستىغا ئېلىپ كوممۇنىزمغا قارشى قەلئە ھالىغا كەلتۈرۈش، دېڭىز-ئوكيانلارنى بولسا ئەنگىلىيىنىڭ ھۈكۈمىرانلىقىغا تاشلاپ بېرىدىغانلىقىنى ئىپادىلىمەكتە ئىدى. ئۇ شەرققە يۈرۈش قىلىشتىن ئاۋال ئۆزىنىڭ ئورنىنى مۇستەھكەملىۋېلىش مەقسىتىدە ئىتالىيەدىن ياردەم تەلەپ قىلىدۇ. چۇنكى ئىتالىيە، ناتسىستلار پىرىنسىپى سەۋەبىدىن ئۇلارغا ئىچ ئاغرىتاتتى. شۇنىڭدەك مۇسسولىننىڭ ئاق دېڭىز (ئوتتۇرا يەر دېڭىزى، ئوتتۇرا دېڭىز — ئۇ. ت) دا قارا نىيىتى بولغانلىقى سەۋەبىدىن، ئۇلارمۇ خۇددى گېرمانىيىگە ئوخشاش فرانسىيىگە دۈشمەن كۆزى بىلەن قارايتتى.
ھىتلېرنىڭ ۋېيمار جۇمھۇرىيىتىدىن مىراس ئالغان دېپلوماتىيە خادىملىرى ھەر خىل سىنىپلارغا تەۋە كىشىلەردىن تەشكىل قىلىدىغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ دېپلوماتىيە ئۇسلۇبىدىن بەكلا ئۈركىيىتتى.319 شۇنداقتىمۇ ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى خېلى كۆپ قىسىم دېپلوماتلار ھەر تۈرلۈك سەۋەپلەر تۈپەيلىدىن ئۇنىڭ ئاساسلىق غايىلىرىنىڭ كۆپ قىسمىغا قوشۇلاتتى. شۇنىڭدەك ئۇلار، ھىتلېر ۋە ئۇنىڭ سوتسىيالىزم شۇئارىدىن پايدىلىنىپ ئۆز مەقسىدىمىزنى ئىشقا ئاشۇرالايمىز دەپ ئويلايتتى. ”ئادەتتىكى كىشىلەر شۇنى ئارزۇ قىلاتتى ۋە شۇنىڭغا ئىشىنەتتىكى، — دەيدۇ كەسىپى دېپلومات خېربېرت ۋون دىركسېن ئەسلىمىسىدە، — تۈزەلمەس ئىنقىلابى پارتىيىلىكلەر ۋاقتى-ۋاقتىدا تازىلىنىپ تۇرۇلىشى كېرەك. ئۇلارنىڭ ۋارىسلىرى بولسا، ھوقۇق دېگەن بۇ مىزلىك شاراپنىڭ تەمىنى تېتىپ قالغانلىقى ھەمدە ھوقۇقتىن كەلگەن راھەت-پاراغەتلىك تۇرمۇشتىن بەھرىمەن بولۇپ كەلگەنلىكى سەۋەبىدىن ئۇلارمۇ تېخىمۇ پايدا كەلتۈرۈدىغان ئىشلارغا قىزىقىدىغان، كۆزقاراشلىرىدىمۇ مۇتەئەسسىپلىككە قاراپ ئۆزگەرتىشى مۇمكىن دەيتتى.“ شۇڭىلاشقا، دېركسېن قاتارىدىكى كەسىپداشلارنىڭ ھەممىسى ”نورىماللىشىش جەريانىدا ئۇلارغا ياردەم قىلىشقا مەجبۇرمىز“ دەپ ئويلايتتى.
ھىتلېر تاشقى ئىشلارنى باشقۇرۇش جەھەتتىمۇ خۇددى سانائەتچىلەر بىلەن ھەربى تەرەپتىكىلەرنى يىتەكلەپ ماڭغىنىدەك قۇۋ بىرسى ئىدى. ئۇ، ھۆكۈمەتنى قولغا ئالغاندىن كېيىن بىر يەھۇدىينى ھەمدە يەنە بىر يەھۇدىي بىلەن توي قىلغان بىرسىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا بارلىق ئەمەلدارلارنى بۇرۇنقى ئورنىدا قېلىشىغا يول قويىدۇ. ئۇ يەنە ئەگەر گېرمانىيىنىڭ ئىچكى ئىشلىرىغا ئارلاشمايدىغانلا بولىدىكەن، ئىمپىرىيە سوۋېتلەر ئىتتىپاقى بىلەن دوستانە مۇناسىۋەت ئورنىتىشنى ئارزۇ قىلىدۇ دەپ ئېلان قىلىدۇ. شۇ يەردە يېتىشىپ چىققان كوممۇنىزم ھەرىكىتىگە قارشى بىرسىنىڭ مۇتلەق تۈردە رۇسىيىگە قارشى بىرسى ئىكەنلىكىدىن دېرەك بەرمەيدىغانلىقىنى، شۇنىڭدەك سەمىمى ۋە ئىشەنچىلىك بولىشىنى ئىپادىلەش ئۈچۈن ئۇ يەنە مەخپى تۈردە سوۋېت ئىتتىپاقىغا تەختكە چىقىشىدىن ئاۋال تۈزۈلگەن ئۇزۇن مۇددەتلىك قەرز كىلىشىمىنىڭ ۋاقتىنى ئۇزارتىشقىمۇ رازى ئىكەنلىكىنى ئىما قىلىدۇ.
1933-يىلى كۈز ئايلىرىغا كەلگەندە، ھىتلېر بۇ تۈردىكى ئېھتىياتچان خەلقارا ئۇيۇنلارنى يېتەرلىك دەرىجىدە ئويناپ بولغانلىقىنى ھېس قىلىدۇ. شۇڭا ئۇ، بىرلەشكەن دۆلەتلەر جەمئىيىتىدىن چېكىنىپ چىقىش قارارىغا كېلىدۇ. ئەسلىدىنلا بۇ جەمىيەنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىش جەھەتتە يولغا قويۇپ كېلىۋاتقان سىياسىيتىنىڭ ئۆزىلا بەكلا قالايمان بىر سىياسەت ئىدى. ”بىز بۇ جەمئىيەتتىن چوقۇم چېكىنىپ چىقىشىمىز كېرەك. — دەيدۇ ھىتلېر پاپېنغا قاتتىق ھاياجانلانغان ھالدا، — بۇ جەھەتتىن ئۆزىمىزگە ئارتۇق باش ئاغرىقى تېپىۋېلىشىمىز ھاجەتسىز.“ ھىندېنبۇرگ بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمئىيىتىدىن چېكىنىپ چىقىش ئاقىلانىلىق ھېسابلىنارمۇ دەپ سورىغىنىدا، ھىتلېر گېپىدە چىڭ تۇرۇپ مۇنداق دەيدۇ: گېرمانىيىنىڭ پۈتۈنلەي باراۋەر ھوقۇققا ئىگە بولىشىنى ئويلايدىكەنمىز، بۇ جەمئىيەتتىن چېكىنىپ چىقىشىمىز مۇتلەق زۆرۈر. بوۋاي ھىندېنبۇرگ ئەنسىرەپ تۇرسىمۇ نائىلاج بۇنىڭغا ماقۇل بولىدۇ. چوڭ ئىككى پارچە يەرنىڭ ھوسۇلى ئۈچۈن بېرىلگەن سوۋغات ۋە شۇ قاتاردا ھىتلېر بىلەن گيۆرىڭنىڭ ئېغىزچە كاپالەت بېرىشى بىلەن، يەنى ئىمپىرىيە بىلەن پرۇسىيە مەبلىغىدىن ھەر بىر پارچە يەر ئۈچۈن 4 يۈز مىڭ ماركتىن پاراۋانلىق ئەسلىھە قۇرۇلۇشىغا قىلىنغان ياردەملەر بوۋاينى تەسىرلەندۈرگەن بولسا كېرەك، دەرھال ماقۇل بولىدۇ.
14-ئۆكتەبىر كۈنى، ھىتلېر رادىئو ئارقىلىق پۈتۈن دۇنياغا گېرمانىيە بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمئىيىتىنىڭ يىغىنلىرىغا قاتناشمايدىغانلىقىنى، جەمئىيەتتىنمۇ چېكىنىپ چىقىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. ”بۇنداق تەڭسىز ھوقۇق يۈرگۈزىدىغان بىر تەشكىلاتتا ئىسمىنىڭ يېزىلىشى، بۇنداق بىر تەشكىلاتنىڭ ئەزاسى بولۇش، 65 مىليونلۇق بىر خەلققە نىسبەتەن، ئىناۋىتىنى قىزغىن سۈيىدىغان بىر دۆلەت ئۈچۈن، ئابرويىنى قىزغىن سۆيىدىغان بىر ھۆكۈمەت ئۈچۈن ئېيتقاندا، ھەرگىزمۇ يول قويۇشقا بولمايدىغان بىر نومۇستۇر.“
ئۇنىڭ بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىگە قىلغان بۇ ھۇجۇمىنى بەك ھەقسىز دېيىشكىمۇ بولمايتتى. مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا ئۇنىڭ مەغلۇپ قىلىنغان بىر دۆلەتنى كەمسىتىدىغان بىر تەشكىلاتتىن چېكىنىپ چىقىشى غەرىب دۇنياسىغا ئۇرۇش ئېلان قىلغانلىقى ئەمەس بەلكى ئۇنىڭ ۋېرسال شەرتنامىسىنى رەت قىلغانلىقىنىڭ بىر ئىپادىسى دېيىش مۇمكىن ئىدى. ئۇ قائىدىدىن چىقىپ فرانسۇزلارغا تىنچلىق ئارزۇسىنى تەكىتلەش بىلەن بىرگە گېرمانىيىنىڭ فرانسىيە بىلەن يارىشىپ قېلىشنى ئۈمىت قىلىدۇ.
ھىتلېرنىڭ تېز تاكتىكا ئۆزگەرتىش قىلىشى ماھىيەتتە بىر قىماردا دوغا چىققاندەكلا بىر ئىش ئىدى. ھالبۇكى، ئۇنىڭ تەلىبى تىنچلىق، شۇنىڭدەك بۇ قىمار قەتئىي ئۇتۇپ چىقىشىغا ئىشىنىشكە بولىدىغان بىر قىمار ھېسابلىناتتى. كۈتۈلمىگەندە، ئېنگلىزلارمۇ ئۇنى ئەيىپلەش ئورنىغا ھېسداشلىق قىلىپ چىقىدۇ. خۇرتۋود لوردى ئېلۇن لوردلار كامېرىسىدا (يوقۇرى كامېرادا) ”… ئېتراپ قىلماي تۇرالمايمىزكى، ئۆتكەن 15 يىل مابەينىدە،320 بىز ۋە باشقا دۆلەتلەر گېرمانىيىگە ئاقىلانە ۋە ئادالەتلىك مۇئامىلىدە بولمىدۇق. بۇنداق مۇئامىلە،  گېرمانىيىگە ئۆز تۇپراقلىرى سىرتىدا ئۇرۇش قوزغاش ھوقۇقىنى تاپشۇرۇپ بەرگەنلىك بولۇپ، گېرمانىيە بۇنىڭغا پۈتۈنلەي ھەققى بار.“
ھىتلېر، ئۆزىنىڭ بۇ قارارىنى ئاي ئاخىرىدا ئۆتكۈزۈلىدىغان ئومۇم خەلق ئاۋازغا قويۇش ئارقىلىق قارار قىلىشىغا تاپشۇرىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. بۇنداق ھەل قىلىش چارىسى، ھىتلېرنىڭ مەسىلىلەرنى ھەل قىلىش جەھەتتە مەملىكەت ئىچىدە كەڭ كۆلەملىك قوللاپ قۇۋەتلەشنى قولغا كەلتۈرۈشنىڭ تىپىك ئۇسۇلى ئىدى. بۇ قارارىنى ئېلان قىلىپ بىر قانچە سائەت ئۆتمەي تەبرىكلەش خەتلىرى ئۇنىڭ ئىشخانىسىغا تاغارلاپ كېلىشكە باشلايدۇ. ”كاتولىك ھەرىكىتى“ تەشكىلاتىمۇ تېلېگرامما يوللاپ، فۈھرېرىنىڭ قارارىنى ”ھەممە بىردەك“ قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن ئىدى. ”فۈھرېرنىڭ بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمئىيىتىدىن چېكىنىپ چىقىشقا مەجبۇر قىلغان نەرسە ھەرگىزمۇ ئۇنىڭ يامان نىيەتلىك كىشى بولغانلىقىدىن ئەمەس. — دەيدۇ گېرمانىيىنىڭ ئەڭ ئۇلۇغ پەيلاسوپلىرىدىن بىرسى بولغان مارتىن ھېيدېگىر ئوقۇغۇچىلىرىغا، — شۇنىڭدەك ھەرگىزمۇ قاتتىق ھاياجانلانغانلىقىنىڭمۇ نەتىجىسى ئەمەس، شۇنىڭدەك جاھىللىق بىلەن قارغۇلارچە ئېلىنغان بىر قارارمۇ ئەمەس، يەنە شۇنىڭدەك زوراۋانلىق كۈچىدىن پايدىلىنىش ھەۋىسىدىن كەلگەن قارارمۇ ئەمەس. بۇ قارار ۋەتىنىمىز خەلقىنىڭ تەغدىرىنى شەرتسىز تۈردە قولغا ئېلىش كۆزلەنگەن ئېنىق مەسئولىيەت قارىشى ئارزۇسىنىڭلا بىر نەتىجىسى، خالاس.“ (ھېيدېگېر ئۇ ۋاقىتلاردا بىر ناتسىست ئىدى. شۇندىن بىر قانچە ئاي ئۆتمەي بۇ پارتىيىدىن چېكىنىپ چىقىدۇ.)
ھىتلېر ئىككى يۈزلىمە دېپلوماتىك سىياسەت يۈرگىزىشتىن ھەرگىز ۋاز كەچمەيدۇ. 18-ئۆكتەبىر كۈنى، «كۈندىلىك پوچتا خەۋەرلىرى» گېزىتىنىڭ مۇخبىرى ۋارد پرىسنى قوبۇل قىلغان ۋاقتىدا، ئۇ ئىنتايىن يۇمشاق، مەنتىقىلىق ۋە كۆڭۈل ئايايدىغان تىلدا سۆزلەرنى قىلىدۇ. گەرچە نېمىسلار ”گېرمانىيىنى كۆزگە ئىلمايدىغان ئىش-ھەرىكەتلەرنىڭ داۋاملىشىشىغا بۇندىن كېيىن ھەرگىز يول قويماسلىق بىلەن بىرگە، ئىككىنچى قېتىملىق دۇنيا ئۇرۇشى قوزغىلىشىنىمۇ ھەرگىز خالىمايدۇ“ دەيدۇ.
ئاخبارات مۇخبىرلىرىغا بەرگەن ۋەدىلەر دېپلوماتىيە ساھەسىدىكىلەرنى بەك ئىشەندۈرۈپ كېتەلمەيدۇ. گېرمانىيىنىڭ ئىتالىيىدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىگە ئىۋەرتكەن تېلېگراممىسىدا، مۇسسولىن ”بىزنىڭ بۇ يول قويۇشىمىزدىن بەكلا ئەنسىرەيدىغانلىقىنى ھەمدە بۇنىڭغا ئىنتايىن سەزگۈرلۈك بىلەن دىققەت قىلىپ كېلىۋاتقانلىقىنى“ بىلدۈرىدۇ. مۇسسولىن گېرمانىيىنىڭ بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمئىيىتىدىن چېكىنىپ چىقىشى ئۇنىڭ ئىناۋىتىنغا قاتتىق زەربە بولىدۇ، شۇنىڭدەك ”گېرمانىيە بۇ قاتمال ۋەزىيەتتىن قۇتۇلالىشىمۇ تەس، كەلگۈسىدە قانداق ھەرىكەت قىلسا مۇۋاپىق بولىدىغانلىقىنىمۇ بىلمىدىم“ دەيدۇ.
ھىتلېر، مۇسسولىننىڭ بۇ ئاچچىغلىنىشىغا ئەھمىيەت بەرگەن بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا يېقىندا ئۆتكۈزۈلىدىغان ئومۇمخەلق ئاۋاز بېرىش جەريانىدا پۈتۈن زىھنى بىلەن كىشىنى قايىل قىلالىغىدەك ھوقۇق بېرىلىشىنى ئۈمىد قىلىپ ھەرىكەتكە ئاتلىنىدۇ. ئۇ يەنىلا رىقابەت مەقسىتىدە پارتىيىنىڭ ماددى ۋە ئادەم كۈچىدىن پايدىلىنىپ خەلقنى ئۇنىڭ بىرلەشكەن مىللەتلەر جەئىيىتىدىن چېكىنىپ چىقىشنى قوللاشقا قايىل قىلىش ئۈچۈن تىرىشىدۇ. دىنى جەمئىيەتتىكىلەرمۇ بۇ ئىشتا ئۇنى قىزغىن قوللايدىغانلىقىنى يەنە بىر قېتىم بىلدۈرۈشىدۇ. باۋارىيىدىكى ھەر بىر راھىپ كاردىنال فاۋۇلھابېرنى ماقۇللاپ ئاۋاز بېرىشكە ئۈندەيدىغان باياناتلار بېرىشىدۇ: ”شۇنداق قىلىپ، كاتولىكلار ئۆزلىرىنىڭ خەلقىگە، ۋەتىنىگە سادىق ئىكەنلىكىنى قايتا ئېلان قىلىۋالغان، ئۇلارنىڭ فۈھرېرنىڭ گېرمانىيە خەلقىنى ئۇرۇش ۋەھىمىسى بىلەن بولشېۋىكچىلىك ۋەھىمىسى ئاستىدىن قۇتقۇزۇپ چىقىشىنى قوللايدىغانلىقىنى يەنە بىر قېتىم بىلدۈرگەن، شۇ ئارقىلىق جەمئىيەت تەرتىۋىنى مۇستەھكەملەش، ئىشسىزلارغىمۇ ئىشقا ئورۇنلىشىش پۇرسىتى يارىتىشتەك يىراقنى كۆرەر كۈچلۈك ھەرىكەت قوللىنىشىنى ھىمايە قىلىدىغانلىقىنىمۇ يەنە بىر قېتىم تەكىتلىشىدۇ.“ بۇ قارار خەلق ئاممىسىنىڭ مەغلوبىيەتتىن كېلىپ چىققان كىشىلەر قەلبىنى مۇجۇپ كېلىۋاتقان ۋېرسال شەرتنامىسىغا بولغان ئورتاق غەزىۋىنى ئىپادىلىمەكتە ئىدى. ھىتلېر ئومۇم خەلق ئاۋاز بېرىش كۈنىنى 12-دېكابىرغا توغرىلىغانلىقىنىڭ بىر سەۋەبى، ئەسلىدە بۇ كۈن ئۇرۇش توختىتىش شەرتانىمىسى ئىمزالانغان كۈنىنىڭ ئەتىسىكى خاتىرە كۈنى بولىغانلىقى ئىدى.
ئۇ، گويا بارلىق سىنىپلار بىر ئائىلە ھېسابلىنىدىغىنىدەك ھەرقايسى تەبىقە كىشىلىرىگە چاقىرىق قىلىدۇ. ”دۇنيا جامائەتچىلىكى ئارىسىدا قايتىدىن قەد كۆتۈرۈش ئۈچۈن كۈرەش قىلىۋاتقان بۇ پەيتلەردە، ئىچكى جەھەتتە جىدەل قىلىپ تۇرىۋالساڭلار، بۇنىڭ ھېسابىنى بېرەلمەي قالىسىلەر.“ ئۇ سېيمېن شىركىتى زاۋۇتىنىڭ ئىشچىلىرىغا ”ئەگەر سىلەر گېرمانىيىنى قايتىدىن سەرگەردان ھالىتىدە كۆرۈشنى خالىمايدىكەنسىلەر، ئۇنداقتا گېرمانىيە چوقۇم ھوقۇقتا باراۋەر ئورۇنغا ئېرىشتۈرۈلىشى كېرەك. بۇنىڭ ئۈچۈن بارلىق گېرمانىيەلىك بىردەك ئىتتىپاقلىشىشى شەرت.321 شۇڭا مېنىڭ سىلەرگە داھىيلىق قىلىشىمنى قوبۇل قىلغايسىلەر. مەن سىلەرگە گېرمانىيىگە يېتەكچىلىك قىلىش قابىلىيىتىم بارلىقىنى ئەمەلىيەتتە كۆرسەتتىم. مەن ھەر قانداق بىر سىنىپ ياكى گۇرۇھقا تەۋە ئەمەسمەن. مەن پەقەت سىلەرگىلا مەنسۈپ.“
سايلام ھارپىسىدا، ھىندېنبۇرگ ھىتلېر بىلەن بىر گەۋدە بولۇپ ھەرىكەت قىلىدۇ. چۇنكى بوۋاي ھىتلېر تەرەپتىن بەكلا كۆپ مەنپەتكە ئېرىشكەنىدى. ”ئەتە، ھەممىڭلار مىللى غۇرۇر ھېسسىياتىڭلارنى ئوتتۇرغا قويۇپ، ئىمپىرىيە ھۆكۈمىتى بىلەن بىر گەۋدە ھالىغا كېلىڭلار! — دەيدۇ رادىئو نۇتقىدا پۈتۈن مەملىكەت خەلقىغە خىتاب قىلىپ، — تەڭ باراۋەرلىك پىرىنسىپى ئۈچۈن، شەرەپلىك تىنچلىق ئۈچۈن مېنىڭئارزۇيۇمنى، شۇنىڭدەك باش مىنىستىرنىڭ پىكىرىنى قوللاپ چىقىڭلار. بىز تەڭرىنىڭمۇ ياردىمى بىلەن  گېرمانىيەنىڭ بىر پۈتۈنلۈكىنى ئەسلىگە كەلتۈرەلىدۇق، بىز بۇ ئىتتىپاقلىقنى مەڭگۈ ساقلايمىز دەپ دۇنياغا جاكارلاڭلار!“
بۇنداق بىر تەلەپكە ۋەتەنپەرۋەرلەردىن بەك كۆپ قارشى پىكىر تۇغۇلمايتتى. ئەتىسى، ئاۋاز سانى ئېلىنغاندىن كېيىنكى نەتىجە شۇنى كۆرسەتتىكى، 95.1 پىرسەنت كىشى فۈھرېرنىڭ تاشقى سىياسەت ئۇسلۇبىنى قوللاپ ئاۋاز بەرگەن. پارلامېنتتىكى ئاۋازغا قويۇلۇشتىمۇ 92.2 پىرسەنت ئاۋاز بىلەن پارلامېنتىكى بىردىن-بىر پارتىيە بولغان مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنى قوللاپ ئاۋاز بېرىشكەن. گەرچە بىر قىسىم چەتئەللىك كۈزەتكۈچىلەر بۇنداق بىر نەتىجىنى مازاق قىلىپ كۈلۈشكەن بولسىمۇ (ھەتتا داچاۋ جازا لاگىرىدىكى 2242 نەپەر ئادەمدىن 2154 نەپىرى فۈھرېرنى قوللاپ ئاۋاز بەرگەن!)، بۇ رەقەملەر گېرمانىيە خەلقىنىڭ كۆڭلىدىكىنى ئۆلچەيدىغان بىر بارومېتر ھېسابلىناتتى. تاشقى مۇناسىۋەت سىياسەتلىرىدە ئادولف ھىتلېر قىماردا ئۇتۇپ چىقىش بىلەنلا قالماي ئۆزىنىڭ خەلقى ئالدىدىكى ئورنىنىمۇ مۇستەھكەملىۋالغان ئىدى. ئۇنىڭ قولغا كەلتۈرگەن ھوقۇقى ھەممىنى بېسىپ چۈشكىدەك كۈچلۈك بىر ھوقۇق ئىدى. شۇندىن كېيىنكى بىر قانچە ھەپتە ئىچىدە پارتىيە بىلەن دۆلەتنى بىر پۈتۈن ھالغا كەلتۈرىدىغان يەنە بىر قانۇن ماقۇللىتىپ، ”مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسى گېرمانىيە دۆلەت ئىرادىسىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان، دۆلەت بىلەن بىر پۈتۈن بولۇپ يۇغۇرۇلغان ئايرىلماس بىر پۈتۈنلۈك ھالىغا كەلدى“ دەپ بېكىتىدۇ.
پۈتۈن گېرمانىيە نوپوسىنى يېڭى ھۆكۈمەتنىڭ ھاكىمىيىتى ئاستىغا ئېلىۋالغىنىدىن كېيىن، ھىتلېرنىڭ گېرمانىيەنى بىر پۈتۈنلەشتۈرۈش سىياسىيتى ئاساسەن تاماملىغان ھېسابلاندى. فۈھرېر، ماقۇللىشىنى قولغا كەلتۈرۈش (ئەلىۋەتتە تەھدىت سېلىشلار بىلەن بىر قاتاردا) ئۇسۇللىرى ئارقىلىق ئىنتايىن كۈچلۈك ھوقۇقنى قولغا كەلتۈرەلىگەن بولسىمۇ، يەنىلا ھەقىقى مۇستەبىت دەرىجىسىگە ئېرىشەلمىگەن ئىدى. سەۋەبى، بۇنداق مۇستەبىتلىككە ئارمىيە تەرەپ، ھەتتا كېسەل بولۇپ يېتىۋالغان ھىندېنبۇرگمۇ قارشى ئىدى. نېمىلا بولسا بولسۇن، ھىتلېر گېرمانىيىنى مۇستەبىتلىك يولىغا باشلىۋالدى دېيىشكە بولاتتى. نېمىسلارنىڭمۇ ئۆزلىرىنى قامچىلاپ ھەيدەپ يۈرۈپ ئۇلارنى ئىقتىسادىي بوھراندىن قۇتقازغان ھەمدە ۋېرسال شەرتنامىسىدىن ئىبارەت ئېغىر نۇمۇسىنى تازىلىغان بىر سېيگفرېيد (گېرمانىيە رىۋايەتلىرىدىكى بىر ئەفسانىۋىي قەھرىمان) قىمۇ ئېھتىياجلىق ئىدى.
تەبىئىكى، باستۇرۇش بولمىغان بولسا بۇ ئىشنى پۈتتۈرۈشمۇ مۇمكىن بولمايتتى. يىغىۋېلىش لاگىرى — ئەمگەك بىلەن ئۆزگەرتىش جازا لاگىرى (بۇ سۆز ئېنگلىزچىدىن نېمىسچىغا كىرگەن بىر سۆز بولۇپ، برىتانىيەنىڭ بوئېر ئۇرۇشى مەزگىلىدە ئوتتۇرغا چىققان بىر ئىسىم) پۈتۈن مەملىكەت مىقياسىغا كېڭەيتىلگەن بولۇپ، كىشىلەر بۇنداق لاگىرلارنى ئادەتتىكى ئەھۋال دەپ بەك ھەيران قالماس ھالىغا كەلتۈرۈلگەن ئىدى. بۇنداق لاگىرلار مەيلى ئىچكى جەھەتتە ياكى تاشقى جەھەتتە بولسۇن جازالاپ قورقۇتۇش يېرى ھېسابلىناتتى. ماركسىزمچىلار بىلەن سوتسىيال دېموكراتىيە پارتىيىلىرىنىڭ گېزىت، باسمىخانا قاتارىدىكى مەتبۇئات يەرلىرىنى مۇسادىرە قىلىۋالغاندىن كېيىن، گېزىتلاردا رەسمى تۈردە نارازىلىق بىلدۈرۈش ھادىسىلىرىمۇ كۆرۈلۈشكە باشلايدۇ. مۇھەررىرلەر بىلەن نەشرىياتچىلار تېزگىنلەنمەكتە ئىدى. گېرمانىيە ئاخبارات ئىدارىسىنىڭ قۇرۇلۇشىغا ئەگىشىپ مۇستەقىل گېزىت چىقىرىشنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئىزنالىرىمۇ قالمىغان ئىدى. مەتبۇئات ئەركىنلىكى بىلەن بىر قاتاردا سۈپۈرۈپ تاشلانغانلار ئارىسىدا يەنە ئەدەبىيات-سەنئەت، رادىئو ئاڭلىتىش، تىياتىر، مۇزىكا، كىنو ۋە گۈزەل سەنئەتلەرمۇ بار ئىدى.
1933-يىلىنىڭ دېكابىر ئايلىرىدا گېرمانىيە مۇستەبىتچىلىكنىڭ بوسۇغىسىغا كېلىپ قالغان ئىدى. بۇ ئىشلار تېررورلۇق ئۈچۈن ئەمەس بەلكى دەۋرنىڭ ئېھتىياجى بىلەن ئىتتىپاقلىق ئارزۇسى ئۈچۈن دەپ ئىشلەنمەكتە ئىدى. كونا ئەقىدىلەرگە بوي سۇنۇشنىمۇ ھەرگىز سىنىپى كۈرەش مەسىلىسى دەپ قاراشقا بولمايتتى. چۇنكى بۇنداق قوبۇل قىلىش ئالىملار ئارىسىدىمۇ، ئىشچىلار ئارىسىدىمۇ مەۋجۇت ئىدى. ”بىز، شۇ ئارقىلىق مىللى روھقا ماسلىشىش، ھۆكۈمەت بىلەن سەمىمىي ھەمكارلىق ئورنىتىشنى ئارزۇ قىلىمىز. — دەيدۇ گېرمانىيە ماتېماتىكا جەمىيىتى رەئىسى كەسىپداشلىرىغا،322 — ھەر بىر نېمىس مىللى سوتسىيالىزم ھەرىكىتى ۋە داھىيسى باش مىنىستىر ئادولف ھىتلېرغا خالاپ ۋە شەرتسىز خىزمەت قىلىشى كېرەك.“ شۇ سەۋەپتىن، گېرمانىيە جەمىيىتىدىكى ھەر بىر تەبىقە ۋە ھەر قايسى سەپلەرنىڭ مۇستەبىتلىك تۈزۈمى ئارقىلىق بىر گەۋدە بولۇپ ئوتتۇرغا چىقىشى زۆرۈرى ئەھۋال ھېسابلىناتتى. گەرچە باشقا ئەل ۋە باشقا مىللەتلەر ئۆزلىرىنى بەخىتلىك ھېسابلاشقاندەك قىلسىمۇ بۇ تۈر ئەنگۈشتەر گېرمانلارغىلا خاس بىر ئەھۋال بولۇپ، يېڭى ھاكىمىيەتنىڭ باستۇرۇش خاراكتېرىمۇ تيۇتون تىپىدىكى بىر ئالاھىدىلىك ھېسابلىناتتى. شۇنداقتىمۇ بۇ ئىككىسى ئىقتىسادىي، جوغراپىيىۋىي مۇھىتلاردا دەۋرنىڭ تەقەززاسى بىلەن بىر پۈتۈن ھالغا كەلگەنلىكىنىڭ بىر نەتىجىسى ئىدى. مىللى سوتسىيالىزمنىڭ ئۆشنىسىگە مىنىۋېلىپ ئالغا ئىلگىرلەۋاتقان نېمىس خەلقى، تەرتىپ-ئىنتىزامنى سۆيۈش، سەمىمى سادىق روھ جەھەتلەردە بىر-بىرسىدىن ئاز-تۇلاپەرىقلىنىپ تۇراتتى. خۇددى شۇنىڭدەك رەھىمسىزلىك ۋە مەغرۇرلىنىش جەھەتلەردىمۇ بىر-بىرسىدىن پەرقلىنەتتى.

6
ھىتلېرنىڭ كەينى-كەينىدىن قولغا كەلتۈرگەن ئۇتۇغلىرىنى تەنتەنە قىلىش جەريانىدا قۇلاقنى يارغىدەك باشقا ئاۋازلارمۇ ئاڭلىنىپ تۇراتتى. يەنى پارلامېنت بىناسىغا ئوت قويۇش ۋەقەسىنىڭ دېلوسىنى سوتلاش ئىشلىرى ئۇزىراپ كېتىۋاتاتتى. بۇ دېلو تاكى كۈز ئايلىرىنىڭ بىرىنچى كۈنىگىچە كېچىكتۈرۈلۈپ ئاندىن سوت ئېچىلىدۇ. شۇ چاغقىچە گېرمانىيە كومپارتىيە ئەزالىرىنى  بۇ قېتىمقى ئوت قويۇش دېلوسىنى پەيدا قىلغۇچىلار دېگەنگە ھەممىنى، دۇنيادىكى مۇتلەق كۆپ قىسىم كىشىلەرنى ئىشەندۈرىۋەتكەن ئىدى. بۇنىڭ بىر سەۋەبى، ئۇلار ئاۋال پارىژدا ھىتلېرنىڭ تېرورچىلىقىنى پاش قىلىدىغان بىر پارچە كىتاب نەشرى قىلىدۇ. ئەمما بۇ كىتابنىڭ مەزمونى پەرەزلەر ئاساسىغا قۇرۇلغان ئىدى. ”بىز بۇ جەھەتتە بىۋاستە ئىسپاتقا ئىگە ئەمەسمىز. بۇنىڭ ئۈچۈن بىرەر شاھىت تاپالمىدۇق. پەقەت قاراڭغۇلۇقتا تىمسىقلاپ يۈرۈپ گېرمانىيە بىلەن ئالاقىلىشىشقىلا مەجبۇر ئىدۇق. — دەيدۇ ئارتۇر كويىستلېر كېيىن ئېتراپ قىلىپ، — ئەسلىدە ھەقىقى ئەھۋالنىڭ قانداق ئىكەنلىكىدىن پەقەتلا خەۋىرىمىز يوق ئىدى.“
بۇ تۈردىكى مۇۋەپپەقىيەتلەر سەۋەبىدىن چەتئەلگە قېچىپ كەتكەن كومۇنىستلار ئۆز ئالدىغا بىر سوت ئۇيۇشتۇرۇپ، 1933-يىلى 14-سىنتەبىر كۈنى لوندوندا سوت ئېچىپ ئەنگىلىيىدىن د. ن. پرىت بىلەن ئامېرىكىدىن ئارتۇر گارفىيېلد ھايس قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان خالقئارالىق سوت ھەيئىتى تەرىپىدىن سوتلىشىدۇ. ئاڭلىغۇچىلار ئارىسىدا داڭلىق كىشىلەردىن گيورگ بېرنارد شاۋ دېگەن داڭلىق بىر كىشىمۇ بار بولۇپ، بۇ كىشىنىڭ ئەسەرلىرىگە ھىتلېر بەكلا قىزىقاتتى. بولۇپمۇ ئۇنىڭ «پەرىزات جېين» دېگەن ئەسىرىنى بەكلا ياخشى كۆرەتتى. بېرنارد شاۋ سوت ھەيئىتىدە ئورۇن ئېلىشنى رەت قىلىپ، پەقەت ئوخشىمىغان پىكىرلىك بىرى سپىتىدە ئوتتۇرغا چىقىدىغانلىقىنىلا ئېيتىدۇ: ”ئەگەر جىنايەتچىنى توخماق ئورنىدا پايدىلىنىپ ئۇنىڭ بىلەن ھۆكۈمەتنى دۇمبالاشقا ئۇرۇنىدىغانلا بولىدىكەن، ئۇنىڭ تەغدىرى ئاللىمۇقاچان بېكىتىلىپ بولۇنغان ھېسابلىنىدۇ“ دەيدۇ. ئۆز ئالدىغا تەشكىللەنگەن بۇ سوت ھەيئىتى 6 كۈن سوتلىغاندىن كېيىن بۇرۇنلا بەلگىلىنىپ بولغان ھۈكۈمنى ئېلان قىلىدۇ: ”پارلامېنت بىناسى مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ رەھبەرلىرى ياكى ئۇلارنىڭ ۋەكىللىرى تەرىپىدىن كۆيدۈرىۋېتىلگەن دېگەن گەپلەردە بەكلا كۆپ مۇجىمەللىكلەر ساقلانماقتا.“
ئەتىسى، گېرمانىيىدىكى سوت لېيپزىگتا ئېچىلىدۇ. گيۆرىڭ بىۋاستە قول سېلىپ قارىلىغۇچى بولۇپ 4 نەپەر قارىلانغۇچى كومپارتىيىلىكنى قارىلاپ ۋەتۋەرىكىنى چىقىرىۋېتىدۇ. گيۆرىڭ جان-جەھلى بىلەن ۋارقىراپ گيورگى دىمىتروۋنى ئەيىپلەشكە باشلايدۇ (بۇ كىشى كېيىن بولغارىيىنىڭ باش مىنىستىرى بولىدۇ): ”سېنى لۈكچەك! سوت تۈگىگەندە چوقۇم ئەدىۋىڭنى بېرىمىز!“ گيۆرىڭنىڭ ئەڭ ئاخىرقى بىر قېتىملىق سۆزگە چىقىش ھەققى بار بولسىمۇ غەلىبە كومۇنىستلار تەرەپتە ئىدى. يەنى ئۇلارنىڭ ھەممىسى سوت تەرىپىدىن گۇناھسىز دەپ قويۇپ بېرىلىدۇ. ئۆزىنىڭ بىردىن-بىر جىنايەتچى ئىكەنلىكىدە چىڭ تۇرىۋالغان ۋان دېر لۇب ئۆلۈم جازاسىغا ھۈكۈم قىلىنىپ ئۆلتۈرۈلىدۇ.
ئىشقا مۇناسىۋەتسىز كىشىلەر، بۇ گوللاندىيىلىك ناتسىستلار ئىشقا سالغان بىر قۇرالىدىن باشقا نەرسە ئەمەس، ئۇنىڭ ئوت قويۇش مەقسىدى ئوت قويۇلۇشنى باھانە قىلىپ قىزىللارنى يوقۇتۇش دەپ قارىشىدۇ.323 بۇللوك بىلەن شىرېر قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان نۇرغۇنلىغان تارىخچىلارمۇ بۇ قاراشقا قوشىلىدۇ. ئەمما ئۇلارنىڭ پەرەزلىرى فرىتز توبياسنىڭ كىتابى نەشرى قىلىنىشتىن بۇرۇنقى پەرەزلىرى ئىدى. توبياسنىڭ كىتابى بەكلا تەپسىلى يېزىلغان بولۇپ، كومپارتىيە بىلەن ناتسىستلارنىڭ ھەر ئىككىسىلا بۇ قېتىمقى ئوت قويۇش ۋەقەسى بىلەن مۇناسىۋەتسىز، ئوت قويغۇچى يالغۇز لۇب، دېگەن خۇلاسىنى چىقارغان ئىدى. براچېر قاتارىدىكى كۆپلىگەن تارىخچىلار توبياسنىڭ كىتاۋىغا گۇمان بىلەن قارىشىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي، ئۇنىڭ كۆرسەتكەن پاكىتلىرى خانس مومسېننىڭ كۆرسەتكەن پاكىتلىرىغا ئوخشايتتى. مومسېننىڭ سالاھىيەتلىك ماقالىسى، شۇ دەۋردىكى تارىخ تەتقىقات يۇرتىدا ئېلان قىلىنغان بولۇپ، بۇ تەتقىقات يۇرتى بولسا ناتسىستلارنىڭ چۈشەندۈرۈشىگە ئوڭايلىقچە ئىشىنىپ كېتىدىغان بىر ئورۇن ئەمەس ئىدى. شۇنىڭدەك يەنە لۇبنىڭ تارىخى ۋە سوت خاتىرىسى ئۈستىدىكى تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىشىدىن شۇنى كۆرىۋېلىشقا بولىدىكى، ئۇنىڭ ئەقلى كۈچى ئادەتتىكى كىشىلەرنىڭكىدىن ئۈستۈن تۇراتتىكەن. چۇنكى ئۇ يالغۇز ھەرىكەت قىلىشنى ياخشى كۆرىدىغان بىر سەرگەردان ئىكەنلىكىنى كۆرسەتكەن ئىدى.
لېيپزىگ سوتىنىڭ ھۆكۈمى گەرچە چەتئەل مەتبۇئاتلىرىنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىغاندەك قىلسىمۇ، سوت مەھكىمىسى يەنىلا ئۆزىگە خاس بەزى مۇستەقىل پىكىرلىك ئالاھىدىلىكىنىمۇ ساقلاپ قالالىغانلىقىنى كۆرسىتەتتى. گيۆرىڭ بۇنىڭدىن قاتتىق غەزەپلىنىپ كەتكەن بولۇپ، سودىيەنىڭ بۇ قىلغىنى بەكلا ئېغىر سەتچىلىك (”سەن بۇنىڭ ئورنىغا سوتلىنىۋاتقانلارنى كومۇنىستلار ئەمەس بەلكى ناتسىستلار دېسەڭلا تۈگىمەمتى!“) دەيدۇ. ھىتلېرنىڭ بۇنىڭغا بەرگەن جاۋابى ئۇنىڭ ئەسلى غەرىزىنى ئاشىكارىلاپ بېرەتتى: ”قەدىرلىك گيۆرىڭ، بۇ پەقەت ۋاقىت مەسىلىسىدىنلا ئىبارەت بىر مەسىلە. بىز پات ئارىدا ئۇ ئەبلەخلەرنى چوقۇم بىزنىڭ دېگىنىمىز بويىچە ئىش قىلىدىغان ھالغا كەلتۈرەلەيمىز. ھەر نېمە دېگەن بىلەن، ئۇ ئەبلەخلەرنىڭ پىنسىيىگە چىقىدىغان ۋاقتىمۇ كېلىپ قالدى. شۇ چاغدا، ئۇ يەرگە ئۆز ئادەملىرىمىزنى قويىۋېلىشىمىز مۇمكىن. شۇنداقتىمۇ قېرى پىرىزدېنتىمىز ھاياتلا بولىدىكەن، بۇ جەھەتتە قولىمىزدىن باشقا چارە كەلمەيدۇ.“
خانفىستايىنگىل، باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىدە چۈشلۈك تاماق ئۈستىدە ئىختىيارسىز بۇ تۈر گەپلەرگە قۇلاق موللىسى بولۇپ قالدىم دەيدۇ. شۇ يىلى كۈزدە، ئۇ ھىتلېرنىڭ غەرىب دۇنياسى قوبۇل قىلالايدىغان بىر يولدا مېڭىشىنى ئۈمىد قىلىپ قايتا تىرىشىپ باقىدۇ. ئۇ، ئامېرىكا باش ئەلچىسىنىڭ قىزى شوخ مارتا دودقا تېلېفون قىلىپ: ”ھىتلېرنىڭ بىرەر ئامېرىكىلىق ئايالى بولىشى كېرەك. بۇنداق سۈيۈملۈك بىر قىز چوقۇم ياۋروپانىڭ پۈتكۈل تەغدىرىنى ئۆزگەرتىۋىتەلىشى مۇمكىن. مارتا، سىز ئەنە شۇنداق بىر ئايال بولالايسىز!“ دەيدۇ (ئەمما فۈھرېرنىڭ باشقا نۇرغۇن سىرداشلىرىغا ئوخشاش خانفىستايىنگىلمۇ ھىتلېرنىڭ ئاللىمۇقاچان ئېۋا براۋن دېگەن بىر ئاشنىسىنىڭ بارلىقىنى، ئەمما ئۇنىمۇ بىر چەتكە قايرىپ قويغانلىقىدىن خەۋىرى يوق ئىدى).
”ئالدىغا كەلگەن بۇنداق بىر پۇرسەتتىن“ مارتا بەكلا ”ھاياجانلىنىپ“ كېتىدۇ. شۇڭا ئۇ ”ياۋروپا تارىخىنى ئۆزگەرتىش“ ئۈچۈن فۈھرېر بىلەن كۆرۈشۈكە ماقۇل بولىدۇ. كايزېرخوف مېھمانخانىسىنىڭ چايسالونىدا ھىتلېر مارتانىڭ قولىنى سۈيۈپ تۇرۇپ ھۇلۇقۇش ئىچىدە بىر نەچچە ئېغىز بىر نېمىلەرنى دەپ غۇدۇڭشۇپ قويىدۇ. مارتامۇ ئۆزىنىڭ ياۋروپانىڭ ئەڭ كۈچلۈك ئادىمى بىلەن يۈزمۇ-يۈز قارىشىپ بىر دەستىخاندا ئولتۇرغانلىقىغا پەقەتلا ئىشىنەلمەي قالىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭغا ”بەكلا كىچىك پېئىل، ئوتتۇرا تەبىقە كۆرۈنۈشلۈك، بەكلا جىمغۇر، ھەمدە بەكلا تارتىنچاق كۆرۈنەتتى. شۇنىڭغا قارىماي غەلىتە بىر شەكىلدە مۇلايىم، كىشىنى جەلىپ قىلارلىق، تەقەززار قىلىدىغان تۇيغۇمۇ بېرەتتى.“ دەيدۇ مارتا كەچلىك تاماقتا ھىتلېرنىڭ قالدۇرغان تەسىراتى ھەققىدە توختىلىپ. بۇ گەپلەردىن مارتانىڭ ئاتىسى ”قىزىمنىڭ بەكلا ئاسان  ھاياجانلىنىپ كېتىدىغان مىجەزى ماڭا بەكلا قىزىقارلىق تۇيۇلغاچقا“، ئۇنىڭغا بۇنداق ئۇلۇغ بىرسى سۈيگەن قولنى يۇيىۋەتمەي خاتىرە قىلىپ مەڭگۈ ساقلىغىن دەپ چاقچاق قىلغان.
باش ئەلچى دودقا ھىتلېر دېگەندەك تەسىر كۆرسىتەلمىگەن بولسىمۇ، ئۇنىڭ ئەنگىلىيىلىك كەسىپداشلىرى ھىتلېرغا ئەستايىدىل تاقابىل تۇرۇشقا كىرىشىدۇ. ئۇلار فۈھرېرنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىش تەلىبىگە ئېتىبار بىلەن يول قويۇش تەرەپتارى ئىكەنلىكىنى ھەمدە بۇ ھەقتە دەرھال بىرەر كېلىشىمگە كېلىش ئۈچۈن ئالدىرىشىدۇ. بۇ ئىش، 1934-يىلىنىڭ باشلىرىدا ئەنگلىيە  ۋەزىرى لورد ئانتونىي ئېدېن بېرلىننى زىيارەت قىلغان ۋاقتىدا ئېنىق ئوتتۇرغا چىقىدۇ. ئېدېننىڭ ھىتلېر ھەققىدىكى تەسىراتى سەل باشقىچە بولۇپ،324 ئۇ، بۇ ئادەم ھەرگىزمۇ بىر سىياسىيي كۈشكۈرتكۈچىلا ئەمەس ئىكەن دەپ قارايدۇ. ”بۇ ئادەم ئۆزىنىڭ نېمە دەۋاتقانلىقىنى ياخشى بىلىدىكەن. ئۇنىڭ قوبۇل قىلىش ۋاقتىمۇ بەكلا ئۇزۇن ئىكەن، كۆرۈشۈش ۋاقتىنىڭ ئۇزۇرىشىغا ئەگىشىپ سۆھبەتنىڭ ئاساسى تېمىسىنى تولۇق تېزگىنىگە ئېلىۋالالايدىكەن“ دەيدۇ. خەلقئارا كاپالەت مەسىلىسىدە گېرمانىيىنىڭ تەلەپ قىلىدىغىنى پەقەت ئۆزىنى مۇداپىيە قېلىش ئېھتىمالىدىنلا ئىبارەت  ئىكەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ؛ ئەگەر بۇنداق بىر كىلىشىم ئىمزالىنىدىغانلا بولىدىكەن ھىتلېر دەرھال ئېس-ئاچىلار بىلەن ئېس-ئېسچىلارنىڭ قۇرالىنى يىغىۋالىمەن دەپ ۋەدە بېرىدۇ. ئەتىسى، يەنى 21-فىۋرال كۈنى ھىتلېر پەقەت كۆرۈلمىگەن بىر ئىش قىلىدۇ: ئۇ ئەنگلىيە  باش ئەلچىخانىسىغا بېرىپ چۈشلۈك تاماق يەيدۇ. بۇ ھەرىكىتى بىلەن ھىتلېر ئۇلار بىلەن يارىشىۋېلىشنى نەقەدەر ئارزۇ قىلىدىغانلىقىنى كۆرسەتكەن ئىدى. بۇ ئۇنىڭ چەتئەل باش ئەلچىخانىسىغا تۇنجى قېتىم كىرىشى ئىدى. تاماق ئۈستىدە ئۇ ئەنگلىيە  تاماقلىرىغا ۋە ئىچىملىكلىرىگە بەك قىزىقىپ كەتمىگەن بولسىمۇ، ئۆزىنىڭ دۇنيا ئۇرۇشى جەريانىدىكى بېشىدىن ئۆتكۈزگەنلەر ھەققىدە سۆز ئېچىلىشى ھامان، ”چەكلىمىلەرنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ بەكلا ئوچۇق سۆزلۈك بولۇپ كېتىدۇ.“ ئېدېن بۇ ھەقتە توختىلىپ كېلىپ، ”ھەربى سەپتىن چېكىنگەنلەر قايتا بىر ئۇرۇش پارتىلاپ قېلىشنى ھەرگىز خالىمايدۇ“ دېگىنىدە، ھىتلېرمۇ دەرھال ئۇنى تەستىقلاپ ”پۈتۈنلەي توغرا دەيسىز“ دەيدۇ.
چۈشلۈك تاماقتىن كېيىن ھىتلېر  پىكىرىنى تەپسىلى ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئۇ، قوشنىلىرىنىڭ قولىدا بار ئايروپىلان سانىنىڭ پەقەتلا يۈزدە 30 قىسمىغا تەڭ ئايروپىلانغا ئېرىشىشنى تەلەپ قىلىدىغانلىقىنى، يەنە گېرمانىيە ئايروپىلانلىرىنىڭ سانى فرانسىيە ئايروپىلان سانىنىڭ 60 پىرسەنت نىدىن ھەرگىز ئېشىپ كەتمەسلىككە قوشۇلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ھىتلېرنىڭ خوشال ھالدا ئېس-ئاچىلار بىلەن ئېس-ئېسچىلار قوشۇنىنىڭ سانىنى ئازايتىشنى ئۆزلىكىدىنلا ئوتتۇرغا قويۇشىدىن ئېدېن بەكلا ھەيران قالىدۇ. ئۇ يەنە مۇنداق دەيدۇ: ”ئۇنىڭ ئاساسى ساۋادى بىلەن سىياسىي تۇغما قابىلىيىتى ئۇنى ھەرگىزمۇ دۆلەت ئىچىدە ئىككىنچى بىر ئارمىيىنىڭ قۇرۇلۇشىنى ھەرگىز، ياق ھەرگىزمۇ ماقۇللىمايدىغانلىقىنى ئىپادىلەتتى!“
بۇ مەۋسۈم، يول قۇيۇش پەسىلىمۇ قانداق، ھىتلېر يەنە بىر قېتىم دوستلۇق كۆرسىتىدۇ: ئۇ 14-مارت كۈنى ئامېرىكىلىقلارغىمۇ بۇنى كۆرسىتىدۇ. بۇ چاغدا باش ئەلچى دود ”مانخاتتان“ پاراخوتى بىلەن تېخى نيۇ-يوركقا يېتىپ بارمىغان بولسىمۇ، تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ۋون نېۋرات نيۇ-يوركتا تۇرۇشلۇق باش كونسۇلغا تېلېگرامما يوللاپ باش ئەلچى دودقا تۆۋەندىكىچە بىر مەلۇمات يوللايدۇ:
ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى دود ئەپەندىدىن پرېزدېنت روزېۋېلتقا سالىمىنى يەتكۈزۈپ قويۇشىنى ئۈمىد قىلىدۇ. ئۇ پرىزدېنتنىڭ ئامېرىكا خەلقىنىڭ مەنپەئەتى ئۈچۈن كۆرسەتكەن قەھرىمانلارچە تىرىشچانلىقنى تەبرىكلەيدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. پرىزدېنت ئىقتىسادىي  بوھراننى يوقۇتۇش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇۋەپپەقىيەتلىك كۈرەش قىلغان بولۇپ، پۈتۈن گېرمانىيە خەلقى ئىنتايىن قىزغىن قىزىقىش ۋە قايىللىق بىلەن ئۇنىڭ ئەۋزەللىكلىرىنى تەنتەنە قىلىشماقتا. باش مىنىستىر، پرىزدېنتنىڭ پىكىرلىرىگە قوشۇلىدۇ. يەنى مەسئولىيەتچانلىق بىلەن ئىنتىزامچانلىق قاتارىدىكى گۈزەل پەزىلەتلەر پۈتكۈل ئا ق ش ۋە گېرمانىيەگە، پۈتكۈل مىللەتنىڭ ئەڭ ئالى ئۆلچىمى بولىشى كېرەك دەپ قارايدۇ. پرىزدېنتنىڭ ھەر بىر گراژدان ئۈچۈن ئوتتۇرغا قويغان بۇ ئەخلاقى تەلەپلىرى دەل گېرمانىيە پەلسەپەسىنىڭ روھى تىرىكى. خەلقىمىزگە ”خەلق ئاممىسىنىڭ مەنپەئەتى بىرىنچى، شەخسى مەنپەئەتنى كەينىگە قويۇش“ دېگەن شۇئارى بۇ نوقتىنى تولۇق ئىسپاتلاپ بېرىدۇ.
يوللانغان سالام، ھېچ قاچان دېگەن يېرىگە بارمايدۇ. بۇ سالام قۇلاققا قاتتىق ئاڭلىنىش بىلەن بىرگە ئېۋەرتىلگەن ۋاقتىمۇ مۇۋاپىق ئەمەس ئىدى. بىر ھەپتە ئاۋال، ”ئامېرىكا يەھۇدىيلار جەمىيىتى“ مادىسون مەيدان باغچىسىدا تەقلىدى سوت ئۆتكۈزۈپ، ”مەدەنىي ھىتلېرىزم، ھىتلېر ھاكىمىيىتىنىڭ قانۇنلىرى ۋە ئىجرائىتىنىڭ ئىزلىرى“ دېگەن تېمىدا سۆزلەنگەن ئىدى. ئاتاغلىق ئادۋوكات سامۇئېل سېيىبۇرىي ”مەدەنى“ ئادۋوكاتلىق رولىنى ئوينايدۇ. شاھىتلار قاتارىدا مايور فىيورىللو لا گۇۋاردىيا،325 ئال شمىدت ۋە رايموند مولېي قاتارلىقلار رول ئالىدۇ. خەلق ئاممىسى ھەممە بىر ئېغىزدىن ”مەدەنىيەت“ چوقۇم غالىپ دەپ توۋلاشتى.

7
ھىتلېرنىڭ ئېس-ئېچىلار بىلەن ئېس-ئېسچىلار قوشۇنىنى قىسقارتىش ھەققىدە بەرگەن ۋەدىسى فرانسىيىنى مەلۇم دەرىجىدە خاتىرجەم قىلغاندەك قىلسىمۇ، ئۇلارنىڭ رەھبەرلىرى ھىتلېرنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىش پىلانىنىڭ يالغۇز مۇداپىيىلىنىشنىلا مەقسەت  قىلىدىغانلىقىغا ئىشەنمەيتتى. ”ئەنگىلىيىلىكلەر كىلىشىمگە كېلىش ئۈچۈن بەكلا ئالدىراپ كېتىشتى. — دەيدۇ باش ئەلچى فرانچويىز-پونسېت ئەسلىمىسىدە، — ئۇلار بىزگە كەينى-كەينىدىن نوتا يوللاپ، بىزنى ئىشەندۈرۈش ئۈچۈن چۈشەندۈرۈشكە تىرىشىپ قايسى تۈردە كاپالەت بېرىلسە بىزنىڭ گېرمانىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ بەلگىلىك دەرىجىدە قايتىدىن قۇراللىنىشىغا ماقۇل كېلىشىمىزنى قولغا كەلتۈرەلىشىنىڭ يولىنى قىلىشقان ئىدى.“ ئەمما ئېنگلىزلار ئۆز ئىچىدە بۇ ئىشقا بەكلا دىققەت قىلىشماقتا، بولۇپمۇ گېرمانىيىنىڭ تېزلىكتە ھاۋا ئارمىيىسىنى تەرەققى قىلدۇرۇشىنىڭ سەۋەبىگە بەكىرەك قىزىقماقتا، شۇنداقتىمۇ بۇ يېڭى ئىمپىرىيىگە يەنىلا ئاشكارە ھېسداشلىق بىلدۈرمەكتە، نۇرغۇن كىشىلەر ھىتلېرنى ئۇرۇش قوزغاش يولىدا كېتىۋاتىدۇ دېگەن گەپلەرنى مازاق قىلىشماقتا ئىدى.
باش ئەلچى فرانچويىز-پونسېت گېرمانىيىگە يول قويۇش پىكىرگە قوشۇلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ: ”چەكلىك تۈردە، تېزگىنلەشكە بولىدىغان قايتا قۇراللىنىش چەكسىز تۈردە، چەكلىمە قويۇلمايدىغان ۋە بېسىم قىلىش مۇمكىن بولمايدىغان قايتا قۇراللىنىشقا قارىغاندا مىڭ ئەۋزەل!“ ئۇنىڭ قارىشىچە كىلىشىملا بولىدىكەن، بۇنداق بىر كىلىشىم ھەر قانچە ئاددى بىر كىلىشىمنامە بولغىنىدىمۇ يوقتىن ياخشى دەپ ئويلايتتى. شۇڭا ئۇ باشلىقىنىڭ بۇ ھەقتىكى ماقۇللىقىنى ئېلىش ئۈچۈن قاتتىق تىرىشىدۇ. ئاپرېلنىڭ باشلىرىدا، ئۇ بىۋاستە پارىژغا بېرىپ ئۆز پىكىرىنى باشلىقىغا بىۋاستە سۇنىدۇ. شۇنداقتىمۇ باش مىنىستىر دوۋمېرگۇي بىلەن كۆرۈشكىنىدە ”بۇ ھەقتە بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلمايسەن“ دەپ كېسىپ ئېيتىپ، بىر قانچە قېتىم گەپنى يەنە بۇ مەسىلىگە بۇرىغىنىغا قارىماي باش مىنىستىر ئۇنىڭ گېپىنى بۆلىۋېتىدۇ. فرانسىيىنىڭ قارارى بويىچە، ئۇلار گېرمانىيىنىڭ يامان نىيىتىنى چەكلەش مەقسىتىدە شەرقتە ناتسىستلارغا قارشى بىر گۇرۇھ تەشكىللەپ چىقماقچى ئىدى. پولشا، سوۋېتلەر ئىتتىپاقى ۋە چېخوسلوۋاكىيە قاتارلىق دۆلەتلەر بۇ ئۇزۇن زىنجىرنىڭ بىرەر ھالقىسىنى تەشكىل قىلىشى، بۇ زەنجىر ئايلىنىپ كېلىپ ”فرانسدىيىدىن ئىبارەت ئانا مېكىيان“ ئۈچۈن تۇخۇم باستۇرۇپ بېرىدىغان بولىشى كېرەك ئىدى.
شۇ يىلى كۈزدە، سوۋېت-فرانسىيە ئۆزئارا شەرتنامە ئىمزالىشىدۇ. ھىتلېر بولسا بۇ ئىككى ھالقا ئوتتۇرسىدا ئىمپىرىيە قورشاۋدا قېلىنىشىنىڭ باشلىنىشى بولۇپ قېلىشىدىن بەكلا ئەنسىرەيدۇ. ھىتلېر، كىلىشىم ئۈستىدە تۇرىۋاتقان بۇ گۇرۇھقا تاقابىل تۇرالىشى ئۈچۈن كۈچلۈك بىر ئىتتىپاقداشقا ئېھتىياجلىق ئىدى. بۇنداق بىر ئىتتىپاقداشلىققا مۇۋاپىق كېلىدىغان نامزاتلاردىن بىرسى ئىتالىيە ئىدى. ئەمما بۇ دۆلەتنىڭ رەھبىرى 1924-يىلى ھىتلېرغا نەچچە مىليون لىرا پۇل قەرز بېرىپ تۇرۇشنى رەت قىلغىنىدىن بويان بۇنداق بىر ئىتتىپاقداشلىققا بەك قىزىقماي كەلمەكتە ئىدى. باشقىلارغا يالۋۇرۇش ھىتلېرغا بەكلا ئېغىر كەلسىمۇ، تەكەببۇرلۇق ئورنىغا ئېھتىياج ئۈچۈن يول قويۇشتىن باشقا چارىسىمۇ يوق ئىدى. شۇڭا ئۇ بۇ ئىش ئۈچۈن يەنە بىر قېتىم تىرىشچانلىق كۆرسەتمەكچى بولىدۇ. ھىتلېر ئاچچىقىنى بېسىۋېلىپ مۇسسولىنغا خەت يېزىپ مۇنداق دەيدۇ: ”… پېقىر جانابىڭىزنىڭ تارىخىي ئەھمىيەتكە ئىگە تىرىشچانلىقلىرىڭىزغا قايىل بولغانلىقىنى ئىپادىلەش بىلەن بىرگە، سەمىمى دوستلۇق روھى بويىچە جانابىڭىز بىلەن ھەمكارلىق ئورنىتىشنى ئۈمىت قىلىمەن. ئىككى دۆلەت ئاڭ-پىكىر جەھەتتە ئۆز ئارا زىچ باغلانغان بولغاچقا، ئورتاق مەنپەئەتلەر ئاساسىدا مۇۋاپىق تۈردە ھەمكارلىق ئورنىتىدىغانلا بولىدىكەنمىز، بىز ئىككى دۆلەت ياۋروپانىڭ مۇقىملىقى ئۈچۈن قىياس قىلىنماس تۆھپىلەرنى قوشالايمىز دەپ قارايمەن.“ ئۇ چۈشەندۈرۈپ كېلىپ گېرمانىيە قۇرالسىزلاندۇرۇلغانلىقى سەۋەبىدىن باشقا دۆلەتلەردىنمۇ ئۇرۇش تەييارلىقى چىقىمىنى ئازايتىشنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە ئىكەنلىكىنىتەكىتلەپكۆرسىتىدۇ. ئاندىن ئۆزىنىڭ ئادەتتىكى قاراشلىرىنى مىساللار ئارقىلىق تەپسىلى چۈشەندۈرۈپ ئۆتىدۇ. بۇ خېتىنىڭ ئەھمىيىتىنى تەكىتلەش مەقسىتىدە خەتنى گيۆرىڭغا تۇتقۇزۇپ، ئۇنى ئىتالىيىگە ئىۋەرتىپ مۇسسولىنغا بىۋاستەتاپشۇرۇشنى ئورۇنلاشتۇرىدۇ.
بىر قانچە ھەپتىدىنكېيىن، ھىتلېرنىڭ چەتئەل ئاخبارات كاتىۋى ھەمدە غەيرى رەسمى ھاجىلار زىيارەت ۋەزىپىسى بولغان خانفىستايىنگىلمۇ مۇسسولىننى زىيارەت قىلىشقا بېرىپ ئۇنىڭغا فۈھرېر بىلەن كۆرۈشۈش مەسلىھەتىنى بېرىدۇ:326 ”ھەر ئىككىڭلار ۋاگنېر ھەۋەسكارى بولغىنىڭلار ئۈچۈن ئورتاق نوقتىغا ئىگە كىشىلەر ھېسابلىنىسىلەر. — دەپ ئېيتقانلىقىنى ئەسلەيدۇ خانفىستايىنگىل، — ئويلاپ بېقىڭ، ئەگەر سىز ئۇنى ۋېنىستىكى رىچارد ۋاگنېرنىڭ ۋاپات بولغان يېرى ۋېندرامىن مەيدانىغا تەكلىپ قىلسىڭىز نەقەدەر ئەھمىيەتلىك بىر ئىش بولاتتى! سىزنىڭ ئۇزۇن يىللىق تەجرىبىلىرىڭىزدىن ئۇمۇ مەنپەئەتلەنگەن، بەكلا جىددى ئېھتىياجلىق بولۇپ تۇرىۋاتقان گېرمانىيىدىن سىرتقا چىقىپ ياۋروپا مەسىلىلىرىنى كۈزىتىش قابىلىيىتىگىمۇ ئېرىشەلىگەن بولاتتى.“ مۇسسولىنى بۇنداق بىر پىلانغا قارشى چىقىپمۇ كەتمەي، ھىتلېرنى زىيارەتكە تەكلىپ قىلىدۇ. ھىتلېر كۆرۈنۈشتە بىر مەزگىل رەخمەت ئېيتىپ زىيارەت تەكلىبىنى رەت قىلىپكېلىۋاتقانبولسىمۇ بۇقېتىم زىيارەت تەكلىپنى قوبۇل قىلىدۇ.
بۇ قېتىمقى تارىخىي ئەھمىيەتكە ئىگە ئۇچرىشىش باشتىن تارتىپلا ئوڭۇشسىزلىققا ئۇچرايدىغانلىقى ئېنىق ئىدى. ئىتالىيە ئاخبارات ئاگېنتلىقىنىڭ بېرلىندا تۇرۇشلۇق ۋەكىلى فىلىپپو بوجانو بۇ ھەقتە توختالغىنىدا مۇسسولىننىڭ غەرىزى ياۋروپادا گېپى بولىۋاتقان بۇ سىياسىييوننى بىر كۆرۈپ بېقىشلا ئىكەن. ”ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم كاللىسى قېيىپ كەتكەن بىر ئاخماق ئىكەن. — دەيدۇ بوجانوغا، — ئۇ كاللىسىنى سىياسىي ۋە پەلسەپەلىك ئاتالغۇلار بىلەن لىق تولدۇرىۋاپتۇ، ھەمدە بۇ نەرسىلەرنىمۇ قىلچە سىستېمىسى يوق قاچىلىۋاپتۇ. مەن ئۇنىڭ نېمە ئۈچۈن شۇنچە ئۇزۇن ساقلاپ يېتىپ ئەندىلا ھوقۇق ئۈستىگە چىققانلىقىنى، نېمە ئۈچۈن بىر سىياسىي قىزىقچى بولۇپ ئوتتۇرغا چىققانلىقىنى، يەنى سايلام مۇسابىقىسى دەمدۇ، قانۇنلۇق ھوقۇققا چىقىش دەمدۇ ئەيتەۋىر سىياسىي  پائالىيەتلەر بىلەن نېمىشكە شۇنچە كۆپ شوغۇللانغانلىقىنى پەقەتلا چۈشىنەلمىدىم. ئاخماقانىلىك-تە بۇ قىلىپ يۈرگەنلىرى! ئەگەر بىز رىمغا يۈرۈش قىلمىغان بولساق فاشىست ئىتالىيىدە مەڭگۈ ئوتتۇرغا چىقالمىغان بولاتتۇق. بىز ھەقىقەتەنمۇ تولۇپ تاشقان قىزغىنلىققا ئىگىمىز. ئەمما ھىتلېر ئەپەندى قۇرۇق پو ئېتىشتىن باشقىنى بىلمەيدىكەن.“
مۇسسولىننىڭ بۇ تۈر كەمسىتىش سۆزلىرى سىرتقا تارقىلىپ كېتىدۇ، ئىتالىيە تەشۋىقات ئەپكارلىرىمۇ بۇنىڭغا ماسلىشىپ بېرىدۇ: ”بۇ غەلىتە مىجەزلىك ھىتلېر دېگەن ئاجايىپ مەخلۇققا قاراڭلار.“ 14-ئىيۇن كۈنى، لىدو ئايرودرومدا ”جۇنكېر“ تىپلىق ئايروپلانىدىن چۈشىۋاتقان، ئۇچىسىغا يۇڭ سارجىدىن كاستوم بۇرۇلكا كەيگەن، ئۈستىگە كونا بىر ھەربى پەلتۇنى يېپىنچاقلىۋالغان ھىتلېر، خۇددى ئۈمىدسىز ھالدا خېرىدار ئاختۇرۇپ يۈرگەن بىر ئېلىپ ساتارغىلا ئوخشايىتتى. ئەمما ئۇنى قارشى ئېلىش ئۈچۈن ئايروپورتقا كەلگەن مۇسسولىن بولسا، ئۇچىسىغا قارا كۆڭلەك كەيگەن، پۇتىدا ئۈتۈك، بېلىگە چاقناپ تۇرغان ئالتۇن بەلۋاغ باغلىۋالغان بولۇپ، ئۇنىڭ كەينىدە رەتلىك ئۈنفورمىلىق ئىتالىيە ئەسكەرلىرى قاتار تىزىلىپ تۇراتتى. مۇسسولىن غاچچىدە قولىنى كۆتۈرۈپ كونا رىم پاسونىدا سالام بېرىدۇ. ئۇ ھەقىقەتەنمۇ قولىنى قاتتىق شىلتىپ ئۇزارتقان بولغاچقا بەكلا كۈچلۈك كۆرۈنەتتى. مۇخبىر H. R. كنىكېربوكېر ئۇنىڭ بۇ ھەرىكىتىنى كۆرۈپ ”بىلەك سالىمى قىلىمەن دەپ قاتتىق شىلتىپ بىلىكىنى چىقىرىۋالمىغاندۇھارھالدا؟“ دەپ ئويلاپقالىدۇ.
ھىتلېر قورۇنغىنىچە چىقىپ گويا ناماقۇل بولغان ياكى ناتسىستچە قول كۆتۈرۈپ رەخمەت بىلدۈرگەندەك قولىنى يەڭگىل كۆتۈرۈپ بىلەك سالىمى بېرىدۇ. روشەنكى، مۇسسولىننىڭ بۇ تۈر ئويۇنلىرى ئۇنى ھەقىقەتەنمۇ رەسۋا قىلىۋېتىدۇ. كۈچلۈك كۈن نۇرى ئاستىدا ئۇ كۆزىنى چىمىلدىتىپ، كېلەڭسىزلىك بىلەن پەشتاخ پەلەمپىيىدىن چۈشۈپ كۆڭۈلدىكىدەك بۇ ئادىمى بىلەن قول ئېلىشىپ كۆرۈشىدۇ. ”مەن ئۇلاردىن 3 يارد يىراقتا تۇرغان بولساممۇ، ئۇلارنىڭ چىراي ئىپادىلىرىدىكى ئۆزگىرىشلەر مېنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىۋالغان ئىدى. — دەپ يازىدۇ كنىكېربوكېر، — بىر-بىرسىگە تەكەللۈپ قىمىسا بولمايدىغان كۆرۈنۈشنىڭ كەينىدە مۇسسولىننىڭ كۆزلىرىدىن مازاق قىلىۋاتقان روھى قىياپەتنى، ھىتلېرنىڭ كۆزلىرىدىن بولسا زەردىسى قايناپ تۇرغانلىقىنى سەزدىم.“ ساھىپخان ھىتلېرنى باشلاپ بىر قاتار ھەربىلەرنىڭ ئالدىدىن ئۆتىۋاتقىنىدىمۇ، ھىتلېر بۇ تۈر قىيىن ئەھۋالدىن تولۇق قۇتۇلۇپ كېتەلمىگەن بولۇپ، تەمتىرەپ خۇددى باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىسى تۇنجى قېتىم چوڭ بىر كەچلىك زىياپەتكە قاتنىشىۋاتقىنىدەك قىلىقلارنى قىلاتتى. ئۇ بېشىدىكى يېڭى قاسقان شەپكىسىنى قانداق قىلىشىنى بىلەلمەيلا قالىدۇ. ئۇ ئاۋال شەپكىسىنى قولىغا ئېلىپ ئىتالىيە دۆلەت بايرىقىغا سالام كەلتۈرىدۇ، ئاندىن ئۇ شەپكىسىنى قايتا كەيمەكچى بولىدۇ-يۇ، يەنە بىر قولىغا يۆتكەپ قاماللاپ تۇتۇپ تۇرۇپ قالىدۇ. ئۇ مۇسسولىن بىلەن كېتىۋاتقىنىدىمۇ خۇددى كۈلدىن چىققان قىزىق چامغۇرنى بىر قولىدىن يەنە بىر قولىغا ئېتىپ سوۋۇتىۋاتقاندەك قولىدىكى شەپكىسىنى تىنماي ئۇ قولىدىن بۇ قولىغا يۆتكەيتتى. بۇ چاغدا مۇسسولىن سۆزگە كىرىشكەن بولۇپ، ئۇنىڭ نېمىسچىسى بەكلا قاملاشمىغان ئىدى.
ۋېنىسقا بارغىنىدا يەنە شۇنداق كۈلكىلىك ئىشتىن بىرسى كۆرۈلىدۇ. ساياھەت قولۋىقىغا چىقىش ۋاقتىدا ھىتلېر تەمتىرىگىنىچە مۇسسولىننى ئاۋال سىز چىقىڭ دەپ يول بەرمەكچى بولىدۇ. ئەمما ساھىپخانلىق قىلىشقا ماھىر مۇسسولىن بولسا دەرھال بىر يانغا ئۆتۈپ خۇددى توخونى كاتەككە ھەيدەۋاتقاندەك قىلىق قىلىپ قول ئىشارىتى بىلەن ھىتلېرنى ئاۋال سىز چىقىڭ دەپ ئۇنى قولۋاققا ئۈندەيدۇ.327 مېھمانخانىدىمۇ ئۇ لېفىتتىن سەكرەپ دېگىدەك چىقىپ بېشىنى ساڭگىلتىپ ئالدىدا يۈرۈپ كېتىدۇ. ”مۇسسولىن بولسا قالتىس قىياپەت بىلەن ئالچاڭلىغىنىچە لېفىتتىن چىقىپ، ھەممىنىڭ دىققىتى ئۆزىدە ئىكەنلىكىنى بىلگەچكە كېرىلىپ غادايغىنىچە ئەتراپقا كۆز تاشلايدۇ. ھەر نېمە دېگەن بىلەن ئۇ ئىتالىيىنىڭ باش مىنىستىرى-دە!“
ھىتلېر ياتىقىغا كىرەر-كىرمەي يېنىدىكى مەسلىھەتچىلىرىگە قاراپ ۋارقىراپ تىللاپ كېتىدۇ: مۇسسولىن شۇنچە ھەشەمەتلىك كىيىنىۋالغانىكەن، نېمىشقا ماڭا پۇخراچە كىيىنىشنى تەۋىسىيە قىلغان ئىدىڭلار! ئۇنىڭ كۆڭلى بەكلا پەرىشان ئىدى. ئۇ ساھىپخان بىلەن دەسلەپكى سۆھبىتىدىلا يەنە بىر مەيدان پالاكەتكە دۈچ كېلىدۇ. مۇسسولىن سۆھبەت جەريانىدا پۈتۈنلەي ھاكىم ئورۇنغا ئۆتىۋالغان بولۇپ، ئۇ گەپنى ئاۋسترىيە مەسىلىسىگە ئېلىپ كەلگەن ئىدى. ئۇ نېمىسچىنى بۇزۇپ تازا ئېنىق ئۇققۇلى بولمايدىغان بىر شەكىلدە سۆزلەيتتى. شۇڭا ھىتلېر بەزىدە ئۇنىڭ نېمە دەۋاتقانلىقىنى ئاڭقىرالماي قالاتتى. خۇددى شۇنىڭدەك مۇسسولىنمۇ ئۇنىڭ كۆپلىگەن ئاۋسترىيە شىۋىسىدىكى نېمىسچىسىنى خاتا چۈشىنىۋالاتتى. ئەتىسى، ھىتلېر بىلەن مۇسسولىن ئىككىسى سان ماركو مەيدانىدا فاشىستلار قىسمىنىڭ پاراتىنى قوبۇل قىلىدۇ. دەل شۇ پەيتتە ئۇلارنىڭ ئالدىدىن پارات قىلىپ ئۆتىۋاتقان ئىككى قىسىم ئەسكەر ئوتتۇرسىدا رەئىس سەھنىسىنىڭ يېنىدىن بىز ئۆتىمىز دېسە بىز ئۆتىمىز دېيىشىپ تالاش-تارتىش يۈز بېرىدۇ. ئاخىرى بۇ ئىككى قىسىم كېلىشەلمەي بىر-بىرسىگە قىسىلىشىپ بىرلا ۋاقتىدا رەئىس سەھنىسى ئالدىدىن ئۆتۈپ بىر مۇنچە پات-پاراقچىلىق پەيدا قىلىۋېتىدۇ. بۇ چاغدا ئوركىستر ئۆمىكىمۇ مۈشۈك مىياۋلىغاندەك چىقىرتىپ كاناي چېلىپ كېتىدۇ. پاراتتىن كېيىن ھىتلېر يېڭى كانىۋىيى لېتېنات فرىتز ۋيېدېمانغا ”بۇنداق قالايماقان بىر ھەربى قىسىمنىڭ قانچىلىك قىممىتى بولار“ دەپ سورايدۇ. ئۇرۇش مەزگىللىرىدە ھىتلېر تۇرغان قىسىمدا كانىۋايلىق قىلغان ۋيېدېمان : ”بىر قوشۇننىڭ جەڭگىۋارلىقىغا پاراتتىن ئۆتىشىگە قاراپلا باھا بېرەلمەيمىز“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ.
”ئەمما بۇ جاۋابتىن ھىتلېر پەقەتلا قايىل بولمايدۇ. ئۇ دېرىزىدىن سىرتقا قاراپ بىر ھەربى پاراخوتنىڭ خادىسىدا دېڭىز پلوتىنىڭ بايرىقى ئورنىغا دېڭىزچىلارنىڭ رەڭگارەڭ مايكا-تامباللىرىنىڭ ئېسىغلىق تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ ھاڭ-تاڭ قالىدۇ.“ ئىككى مۇستەبىت ئوتتۇرسىدا ئۆتكۈزىلىدىغان ئەڭ ئاخىرقى، شۇنىڭدەك ئەڭ مۇھىم بىر قېتىملىق سۆھبەتنى لىدو گولۇف توپ چىملىقىغا ئورۇنلاشتۇرۇشى، بىر ئاخماقنىڭ ياكى بىرەر ئۇستا سىرىكچىنىڭلا قىلىدىغان ئىشى ئىدى. ”مەن شۇنىڭغا دىققەت قىلدىمكى، — دەيدۇ بوجانو ئەسلىمىسىدە، — ھىتلېر تىنماي سۆزلەيتتى. ھەتتا بەكلا ھاياجانلىنىپ سۆزلەيتتى. مۇسسولىن بىر ياندا ئۇنىڭ گېپىنى ئاڭلاپ بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلمايتتى. چىرايىدىنمۇ قايىل بولمىغانلىقى بىلىنىپ تۇراتتى.“ ئىككى سائەتكىچە داۋام قىلغان بۇ سۆھبەت جەريانىدا بوجانو مۇسسولىننىڭ ئېغىز ئاچقانلىقىنى ئاساسەن تۇيمايدۇ. ”ھىتلېر ئاغزىدىن تۈكۈرۈك چاچرىتىپ سۆزلەپ كەتكەچكە ساھىپخان ئۇنىڭدىن زىرىككەن ئىدى. شۇ ئاخشىمى، رەسمى كۈتىۋېلىش مۇراسىمى ئوتتۇرلىقىدا ھېچ كىم بىلەن كۆرۈشمەيدىغانلىقىنى تاپىلاپ ئاستا ئورنىدىن تۇرۇپ كۆل بويىدىكى مۇراسىم مەيدانىدىن ئايرىلىدۇ.“
ھىتلېرنىڭ بۇنىڭدىن بەكلا كۆڭلى قالىدۇ. ئۇ، ئۆزىنىڭ مۇسسولىن تەرىپىدىن سوغۇق مۇئامىلىگە ئۇچرىغانلىقىنى ھېس قىلىدۇ، شۇنىڭدەك يەنە دۇتچە دېپلوماتىيە جەھەتتىمۇ ئاچچىقىنى چىقىرىۋالغان ئىدى. فۈھرېر، ئاۋسترىيىنىڭ (ھىتلېر، كەلگۈسىدە ئاۋۇسترىيەنى چوقۇم ئىمپىرىيىنىڭ بىر پارچىسىغا ئايلىنىدۇ دەپ ئىشىنەتتى) تولۇق مۇستەقىللىقىنى ئېتراپ قىلغىنىغا قارىماي مۇسسولىندىن ھەربى كۈچىنى ئازايتىش مەسىلىسىدە ئېنىق قوللاش كاپالىتىنىمۇ ئالالمايدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئەنە شۇنداق پەيتتە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ۋون نيۇرات ھەر قايسى چەتئەل ئەلچىلەر ئۈمىكىدىكىلەرگە بىر پارچە ئۇقتۇرۇش تارقىتىدۇ. ھەر قايسى چەتئەللىك دېپلوماتلار كۈلكىلىك تۇيۇلغان بۇ ئۇختۇرۇشنى ئوقۇشقا كىرىشكەن ئىدى: ”… ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى ۋىنىس زىيارىتى جەريانىدا ئالاھىدە قىزغىنلىق بىلەن كۈتىۋېلىندى. كۈتىۋېلىش ھەقىقەتەنمۇ دوستانە كەيپىياتتا ئۆتتى، جامائەتچىلىككىمۇ بۇ زىيارەتتىن چوڭقۇر تەسىرات ئالدى. …328 ھىتلېر بىلەن مۇسسولىن ئىككىسى بەكلا چىقىشىپ ئۆتتى، ئۇلارنىڭ ئوتتۇرسىدىكى شەخسى دوستلۇق ئۆزئارا ھۆرمەت قىلىشتىنمۇ ئېشىپ كەتتى. سۆھبەتلەر ئىنتايىن مول مەزمۇنلۇق، شۇنىڭدەك بەكلا يېقىملىق ئۆتتى. ئىككى تەرەپ ئىككى خىل قاراش ئوتتۇرسىدىكى يېقىن مۇناسىۋەتتىن كېلىپ چىققان بارلىق مەسىلىلەر ئۈستىدە توختىلىپ، ئۇزۇن مۇددەتلىك كىلىشىمگە كېلىشتى. ئەمما رەسمى كېلىشىم ھازىرچە تەييار بولمىغاچقا ئىمزالانماي قالدى. …“
شۇ چاغدا، تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى دۆلەت ئىشلار كاتىبى ئېرنست ۋون ۋىزساكېر مەلۇم بىر شىۋىتسىيە دېپلوماتىيە ئەمەلدارى بىلەن ئۆتكۈزگەن شەخسى سۆھبىتىدە، ”بۇ ئىككىسىنىڭ تېخىمۇ زىچ ھەمكارلىشىپ كېتەلىشىگە پەقەتلا ئىشەنچىم يوق“ دەيدۇ.

12. ئىككىنچى قېتىملىق ئىنقىلاپ

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

10 تېما	77 يازما	200 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 1040

يازما سانى:

تىللا:

123

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

21 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-3

ئۇچۇر

35^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2016-7-15 18:05:41 | ئايرىم كۆرۈش

12. ئىككىنچى قېتىملىق ئىنقىلاپ
1934-يىلى فېۋرالدىن ئاۋغۇستقىچە 329

— ”بارلىق ئىنقىلابلار، ئاخىرى بېرىپ ھەتتا ئۆز قىزىنىمۇ يۇتۇپ كېتىشى مۇمكىن.“

1
ھىتلېرنىڭ ئېس-ئاچىلار سانىنى ئازايتىشقا بەرگەن ۋەدىسى ھەقىقەتەنمۇ راستچىللىقبىلەن ئېيتىلغان سۆلەر ئىدى. ئۇزۇن يىللاردىن بېرى ئېس-ئاچىلارنىڭ ئۆز بېشىمچىلىق قىلىپ يۈرگەنلىكى ھەقىقەتەنمۇ ئۇنىڭ بېشىنى ئاغرىتىپ كېلىۋاتقان ئىدى. يېقىنقى بىر قانچە ئايدىنبۇيان ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنىڭ قۇماندانى كاپىتان رۆم قول ئاستىدىكى ئادەملىرىنى رەسمى ھەربى قىسىم قىلىپ ئۆزگەرتىش تەلىۋىنى قويۇپ كېلىۋاتقان بولۇپ، ئۇنىڭ بۇ تۈر تەلىۋىگە تەبىكى ئارمىيە تەرەپ قارشى ئىدى.
ھىتلېر، ئەگەر ھەربىي ئەمەلدارلارنىڭ پۇتۇن كۈچى بىلەن قوللاپ قۇۋۋەتلىشىگە ئېرىشەلمىگىنىدە ئاخىرقى غايىسىنى ئىشقا ئاشۇرۇشنىڭ پەقەتلا مۇمكىنچىلىكى يوقلىقىنى، شۇڭا ئۆز ھاكىمىيىتىنى ئىزچىل ساقلاپ قالالىشىدىكى ئەڭ ياخشى چارىنىڭ ھەربى تەرەپ رەھبەرلىرىنى قوللاش ئىكەنلىكىنى ياخشى بىلەتتى. شۇ سەۋەبتىن ”ۋەتىنىمىزدە دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىلا قۇرال تۇتۇش ھوقۇقىغا ئىگە؛ ئېس-ئاچىلار پەقەت خەلق ئاممىسىنىڭ سىياسىي تەربىيىلىنىشىگىلا مەسئۇل بولىشى كېرەك“ دەپ ئېلان قىلىدۇ. ئۇنىڭ بۇ سۆزلىرى 4 مىليون قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەرنى قاتتىق رەنجىتىۋېتىدۇ، ئۇلارنى پارتىيە ئىچىدە جەنوب-شىمال ئىككى تەرەپ ئوتتۇرسىدىكى ئۇزۇن يىللىق كۈرەش ۋەزىيىتىنى قايتا ئەسلىتىدۇ. بىر تەرەپتىن ئۇلار يەنىلا ھىتلېر دېگەن بۇ مەنىۋىي داھىسىغا ساداقەت كۆرسەتسە، يەنە بىر تەرەپتىن نۇرغۇن كىشىلەر ھىتلېر ”قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر ئىنقىلابى“ دىن يۈز ئۆرۈپ، ئوڭچىلار تەرەپكە قىيىپ كېتىۋاتىدۇ دەپ قارىشاتتى.
ئۇلار ئۆزىنى پارتىيە ئىچىدىكى ئاكتىپ كۈچلەرنىڭ سىموۋۇلى دەپ قارىشىپ، ھوقۇققا ئېرىشكەندىن بۇيانقى بىر يىل مابەينىدە يولغا قويۇلىۋاتقان ئىسلاھاتلاردىن قىلچە رازى ئەمەس ئىدى. بىر قانچە ئايدىن بېرى رۆم (”ئۈمىدسىزلىك پاتقىقىغا پېتىپ قالمىغان ئادەمدىلا غايە بولالايدۇ“ دەپ قاراپ) ئىزچىل تۈردە ”ئىككىنچى قېتىملىق ئىنقىلاب“ نى تەرغىپ قىلىپ كەلمەكتە، شۇنداق قىلغاندىلا بۇ جەھەتتە كۈرەش قىلىپ كەلگەن ئىجتىمائىي ۋە ماددىي مەنپەئەتلەرگە ئېرىشەلەيمىز دەپ تەرغىپ قىلىپ يۈرمەكتە ئىدى. ”ئەگەر كىمدە-كىم ئېس-ئاچىلارنىڭ ۋەزىپىسى تاماملاندى دەپ ھېسابلايدىكەن، — دەيدۇ رۆم، دانبىلوف ئايرودرومىدا 8 مىڭ كىشىلىك قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەرگە سۆزلىگەن نۇتقىدا،330 — ئۇ كىشى بىزنىڭ ھازىرمۇ مەيداندا ئىكەنلىكىمىزنى، شۇنىڭدەك ھەر قانداق بىر ۋەقە يۈز بېرىشىدىن قەتئى نەزەر بۇ مەيداندىن ئايرىلمايدىغانلىقىمىزنى ئۇنۇتمىسۇن.“
گەرچە مۇتلەق كۆپ قىسىم پارتىيە ئەزالىرى كاپىتالىزمغا، كونسېرىۋاتىپلارغا قارشى ھېسسىياتتا بولسىمۇ، بۇجەھەتتە ئەڭ رادىكال، ئەڭ قىزغىن بولغانلار يەنىلا شۇ ئېس-ئاچىلار ئىدى. رۆم پو ئېتىپ، ئۆزىنىڭ ۋە قول ئاستىدىكىلەرنىڭلا مىللى سوتسىيالىزمنىڭ ھەقىقى قوغدىغۇچىلىرى (”بىز گېرمانىيە ئىنقىلابىنىڭ چىرىمەسلىكىنىڭ بىردىن-بىر كاپالەتچىلىرىمىز“) ئىكەنلىكىنى قايتا-قايتا تەكىتلەپ كەلمەكتە ئىدى.
گەرچە ھىتلېر بۇ تۈر رادىكاللارغا ھېسداشلىق قىلسىمۇ، ئۇنىڭ ئەقلى گېرمانىيە ئىقتىسادىي ئاپەت ئىچىدىن قۇتۇلۇپ قايتا ئەسلىگە كەلمىگىچە، شۇنىڭدەك قايتىدىن قۇراللىق كۈچىنى قۇرۇپ چىقمىغىچە تېخىمۇ ئىلگىرلەپ ئىنقىلاپ قىلىمىز دېيىش قۇرۇق گەپ دەيتتى. شۇڭا ئۇ، سانائەت ساھەسى بىلەن ئارمىيىنىڭ پۈتۈن كۈچى بىلەن قوللاپ قۇۋەتلىشى بولماي تۇرۇپ بۇغايىسىنىڭ ئەمەلگە ئېشىشى مۇمكىن بولمايدىغانلىقىنى ئويلايتتى. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ھىتلېر رۆمنىڭ كۆڭلىنى تىنجىتىش مەقسىتىدە ئۇنى ھۆكۈمەت كابىنتىدا مەنسەپسىز مىنىستىرلىق ۋەزىپىسىگە تەيىنلىمەكچى ھەمدە دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرى بولۇش تەلىۋىگىمۇ ماقۇل بولغان ئىدى. شۇ سەۋەپتىن ھىتلېر 1934-يىلى يېڭى يىل بايرام كۈنى رۆمنى تەغدىرلىگەن ئىدى. ھىتلېرنىڭ بۇ تەغدىرلەش خېتى قالتىس كېلىشتۈرۈپ يېزىلغان بولۇپ، خېتىدە تەكەللۈپ قىلىپ پۈتۈنلەي ئىككىنچى شەخس يېقىنلىقىنى كۆرسىتىدىغان ”سەن“ سۆزىنى ئىشلەتكەن ئىدى. ھىتلېرنىڭ ئەسلى مەقسىدى بىر تەرەپتىن ئۇنى ماختاش بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئايلاندۇرۇپ يۈرۈپ ئۇنى ۋەتەن قوغداش ئىشى دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىگە قالسۇن دەپ ئاگاھلاندۇرغىنى ئىدى. ئەمما رۆم ئۇنىڭ بۇ غەرىزىنى چۈشەنمەيدۇ. ئۇ، ھىتلېر ھوقۇق ئۈستىدەتۇرىدىغانلا بولىدىكەن ئۇبىزنىڭ مەدەتكارىمىز بولىدۇ دەپ ئويلاپ تېخىمۇ قورقماي ھەرىكەت قىلىدىغان بولۇپ ئۆزگىرىپ، ھەتتا دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرلىقىغا دۆلەت ئامانلىقىنى قوغداش ئىشى ئېس-ئاچىلارنىڭ ئالاھىدە ۋەزىپىسى دەيدىغان بىر پارچە نوتا يوللايدۇ.
ئۇنىڭ بۇ قىلغىنى زىددىيەتنى تېخىمۇ كۈچەيتىۋېتىدۇ. بۇ ئىشقا گېنېرال ۋون بلومبېرگ ھىتلېرنىڭ ئوتتۇرغا چىقىپ ھۆكۈم قىلىپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. 1934-يىلى فېۋرالنىڭ ئاخىرقى كۈنى، ھىتلېر كۆڭۈلسىز بىر كەيپىياتتا ئېس-ئاچىلار بىلەن دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسى رەھبەرلىرىنى دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرلىكىنىڭ گرانت تۈرۈكلۈك زالىغا يىغىنغا تەكلىپ قىلىدۇ. ئۇ، ”كۆڭۈللەرنى ئېرىتىۋەتكىدەك سۆزلىگەن تەسىرلىك“ نۇتقى ئارقىلىق ھەر ئىككىلا تەرەپنى يارىشىپ قېلىشقا ئۈندەپ كېلىپ، پارتىيىمىز ئىشسىزلىق مەسىلىسىنى ھەل قىلدى؛ ئەمما 8 يىلدىن كېيىن ئىقتىساد قايتىدىن كەينىگە چېكىنىپ كېتىشى مۇمكىن؛ ئارتىپ كەتكەن نوپۇس ئۈچۈن ھاياتلىق ماكانى يارتىش ئارقىلىقلا بۇ چېكىنىشتىن ساقلىنالىشىمىز مۇمكىن. بۇمەقسەت ئۈچۈن ئاۋال غەربتە، ئاندىن شەرقتە قىسقا مۇددەتلىك ھەل قىلغۇچ جەڭ قىلىپ مۇتلەق غەلىبە قىلىشتەك ھەربى ھەرىكەت پەيدا قىلىشقا مەجبۇر قېلىشىمىزمۇ مۇمكىن دەيدۇ. ئەمما بۇ جەھەتتە رۆمنىڭ ئوتتۇرغا قويغان خەلق ئەسكەرلىرىگە تايىنىش يولى ”دۆلەت مۇداپىيىسى ئۈچۈن پەقەتلا ئۇيغۇن كەلمەيدىغان بىر يول“؛ بۇنى ھەل قىلىشنىڭ بىردىن-بىر چارىسى مىللىي ئارمىيە بەرپا قىلىپ، بۇ ئارمىيىنى قاتتىق مەشق قىلدۇرۇش، ھەمدە ئەڭ يېڭى تىپلىق قۇراللار بىلەن قۇراللاندۇرۇش. شۇنداق ئىكەن، ئېس-ئاچىلار ئۆز پائالىيەت دائىرىسىنى مۇتلەق تۈردە ئىچكى سىياسىي ئىشلار دائىرىسى ئىچىدىلا چەكلەپ تۇتۇشقا مەجبۇر دەيدۇ.
بۇ چاغدا ھىتلېر، بلومبېرگ بىلەن رۆم ئىككىسىگە تىكىلگىنىچە دەرھال كېلىشىم ئىمزالاڭلار دەپ ئۇلارنى شۇ يەرنىڭئۆزىدە قول قويۇشقا مەجبۇرلايدۇ. شۇنداق قىلىپ ئېس-ئاچىلار ئەترىتى مۇنداق ئىككى يېرىم ۋەزىپىگە ئېرىشىدۇ: بىرىنچىسى، چېگرا بويى ساقچىلىق رولىنى ئويناش؛ ئىكككىنچىسى بولسا 18 ياشتىن 21 ياشقىچە بولغان ياشلارنىڭ ھەربى مەشىق ئىشلىرىنى ئۈستىگە ئېلىش؛ قالغان يېرىم ئىش بولسا 21 ياشتىن 26 ياشقىچە بولغان ھەربى سەپتە ۋەزىپە ئۆتىمىگەن ياشلارغا ”ئېس-ئاچىلار تەنتەربىيە“ مەشقى قىلدۇرۇش، بۇ دېگىنى تەشكىللىك ھالدا ھەربى مەشىق قىلىشنىڭ مەخپى بەلگىسى ئىدى.
رۆم ئۈچۈن بۇ بىر زەربە ئىدى. ئەمما رۆم يىغىندىن كېيىن ھەممەيلەننى ئۆيىگە يارىشىپ قېلىش چۈشلۈك تامىقىغا تەكلىپ قىلىدۇ (ئۇنىڭ تۇرىۋاتقان ئۆيى بۇرۇنقى بىر مىليونېرنىڭ ھەشەمەتلىك سارىيى ئىدى). ”ھىتلېر بۇ مېھماندارچىلىققا قاتناشمايدۇ. — دەيدۇ گېنېرال ۋون ۋېيچش ئەسلىمىسىدە، — تاماقلىرى بەكلا تەملىك ئىدى. ئەمما سورۇن بەكلا سوغۇق. شۇنداقتىمۇ ئارىدىكى دوستانىلىق قايتا ئەسلىگە كەلگەندەك كۆرۈنەتتى.331 كىشىلەر ھىتلېرنىڭ پارتىيە ئىچىدىكى ھوقۇقىنىڭ بەكلا چوڭ ئىكەنلىكىگە ئىشەنگەنلىكتىن، ئېلىنغان قارار ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنى تېزگىنلەش رولىنى ئوينىيالايدۇ دەپ قاراشتى.“
ھەربىلەر ئۇزاپ چىقىپ كېتىشى بىلەن تەڭ، رۆم مەسلىكىدىن بولسا كېرەك، ئىچىدىكى ئاچچىق رەسمى پارتىلاپ چىقىدۇ: ”ئۇ ئۇچىغا چىققان بەغەرەز ئون بېشىنىڭ دېگەنلىرى بىر تېيىن! — دەيدۇ ھەمرالىرىغا، — مەن ھەرگىزمۇ بۇنداق بىر كېلىشىمگە رىئايە قىلمايمەن. ھىتلېر دېگەن بىر ساتقۇن، ھېچ بولمىغاندا ئۇنىمۇ دەم ئېلىشقا چىقىرىۋېتىش كېرەك . … ئەگەر ھىتلېر بارلا بولىدىكەن، مەقسىدىمىز ھەرگىزمۇ ئەمەلگە ئاشمايدۇ. شۇڭا بىز ئۇنى قاتاردىن چىقىرىۋېتىشىمىز كېرەك.“ ئۇنىڭ ھەمرالىرى ئارىسىدىن ھېچ بولمىغاندا بىرسى بۇ گەپلەردىن قاتتىق چۈچۈپ كېتىدۇ. بۇ كىشى ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنىڭ بىر ئەترەت باشلىقى بولۇپ، ئىسمى ۋېكتور لۇتز دېگەن كىشى ئىدى. بۇ ئەترەت باشلىقى رۆمنىڭ بۇ گەپلىرىنى ئاڭلاپ، بۇنداق دېيىش ھەقىقى ساتقۇنلۇق دەپ قارايدۇھەمدە بولغان گەپلەرنى دەرھال ھېسقا مەلۇم قىلىدۇ. فۈھرېرنىڭ كانىۋىيى بولغان ھېس بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ نېمە قىلىشىنى بىلەلمەي تەمتىرەپلا قالىدۇ. شۇڭا ۋېكتور ئۆزى بىۋاستە يوقۇرى سالسبۇرگقا بېرىپ ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكى يوقۇرى دەرىجىلىك رەھبەرلىك ئىچىدىكى بۇ تۈر ئېغىر نارازىلىقلارنى بىۋاستە ھىتلېرنىڭ ئۆزىگە ئېيتىدۇ. فۈھرېر بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپمۇ يەنىلا ئېغىربېسىقلىق بىلەن بىر نېمە دېمەيدۇ. ”بۇ ۋەزىيەتنىڭ تەرەققى قىلىشىنى كۈزىتىشىمىز كېرەك.“ ھىتلېر گويا ئىنتايىن ياخشى كۆرىدىغان ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەرنىڭ توپىلاڭ چىقىرىش ئېھتىمالى بارلىقىغا ئىشەنمەيدىغاندەك ئارتۇق بىر نېمە دېمەيدۇ. ئەمما ئۇ ئارىدىن بىر قانچە ھەپتە ئۆتكەندىن كېيىن، رۆمنىڭ باھالىرىنى كەسكىن رەت قىلىدۇ: ”قوڭۇر رەڭلىكلەرنى كۈلرەڭ فورمىلىقلار (ھەربىلەرنى دېمەكچى) دولقۇنى ئىچىگە پاتۇرىۋېتىشىمىز كېرەك. — دەيدۇ ھىتلېر، — يېڭى قىسىملارنىڭ رەڭگى قوڭۇر ئەمەس كۈلرەڭ.“
رۆم بۇنىڭغا قارشى ھۇجۇمغا ئۆتىدۇ. ئاپرېلدا، بېرلىندا مۇخپىرلارنى كۈتىۋېلىش يىغىنى چاقىرىدۇ. يىغىنغا چەتئەللىك مۇخپىرلاردىن باشقا يەنە ھەر قايسى ئەل دېپلوماتىيە ئۈمەكلىرىنىڭ ئەزالىرىمۇ قاتناشتۇرۇلىدۇ. رۆم دۇپ-دۇمۇلاق، پاكار، ۋۇجۇدى كۈچ-قۇۋۋەتكە تولغان، كۆرۈنۈشى سۈرلۈك، گەپ-سۆزلىرىمۇ ھەيۋە قىلغاندەك قوپال، گويا ھەممە ئۇنىڭغا بوي سۇنۇشقا مەجبۇر قىياپەتتە كۆرۈنەتتى. ئۇ چەتئەللىك مۇخپىرلارغا: ”ھۇجۇمچىلار ئەترىتى گېرمانىيە ئىنقىلابىنىڭ ئىرادە ۋە ئىدىيىسىنىڭ نامايەندىسى. — دەيدۇ. ئەمما ئۇنىڭ كېيىنكى دېگەنلىرى خۇددى ھىتلېرنى ئاڭلىسۇن دەپ ئېيتىلغاندەكلا گەپلەر ئىدى. ئۇ سۆزىنى داۋام قىلىپ، پارتىيە ئىچىدىكى ئېس-ئاچىلارغا قارشى كىشىلەرنىڭ ھەممىسىلا ئەكسىيەتچىلەر بىلەن بۇرجۇئازىيىنىڭ مۇتەئەسسىپلىرى دەيدۇ. ئۇ سۆزىنىڭ ئاخىرىدا، — پەقەت ھۇجۇمچىلار ئەترىتىلا مىللى سوتسىيالىزم ئىنقىلابىغا ۋەكىللىك قىلالايدۇ!“ دەپ كېسىپ ئېيتىدۇ.
پارتىيە گۇۋاردىيىسى (پارتىيە قوغدىغۇچىلىرى، ئېس-ئېسچىلار قوشۇنى، قىسقارتىلىپ ئېس-ئېس SS دەپلا ئاتىلىدۇ. — ئۇ. ت) ئىچىدە رۆمنىڭ يوشۇرۇن دۈشمەنلىرىمۇ ئۇنى بىت-چىت قىلىۋېتىش ئۈچۈن سۈيىقەستلىك ھەرىكەتلەرگە ئاتلانغان ئىدى. بۇ ئىشنىڭ بېشىدا ئېس-ئېسچىلار كاتتىبېشى ئەمەس بەلكى پەۋقۇلئاددە ۋەزىپە بۆلۈم ئاتامانلىرىدىن رېيىنھالدېر ھېيدرىخ بار ئىدى. مۇنداق قارىماققا بۇ ئەھۋال بەكلا غەلىتە كۆرۈنگەندەك قىلسىمۇ، يەنى بىر قانچە كۈندىن بۇيان ھىملېر ئېس-ئاچىلار بىلەن ئاشكارە زىتلىشىپ قالغىنىدا پارتىيىنىڭ پارچىلىنىپ كېتىش خەۋىپىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن دەپ قارىغاچقا بۇ تۈر سۈيىقەستنى قوللاشنى خالىمايتتى. شۇنىڭغا قارىماي بۇنداق بىر سۈيىقەست ئىچىدە گيۆرىڭنىڭمۇ بارلىقىدىن خەۋەر تاپقىنىدىن كېيىن ئۇمۇ ئوتتۇرغا سەكرەپ چىقىپ بۇ جەھەتتە سىناق قىلىشقا ئۇرۇنىدۇ. گيۆرىڭ فۈھرېرنىڭ يېقىن سىردىشى بولۇش بىلەنلا قالماي، ئۇنىڭ ئۈچۈن ئۇزۇندىن ئارزۇ قىلىپ كېلىۋاتقان پرۇسىيە شىتاتلىق مەخپى ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقلىق ۋەزىپىسى بېرلگەن بىرسى ئىدى [مەخپى ساقچى — (Geheimes Staatspolizeiamt) پوچتىخانىدىكىلەر ئاسان بولسۇن ئۈچۈن بۇ تەشكىلات ئىسمىنى قىسقارتىپ گېستاپو دەپلا ئاتاپ تامغا ئويىۋالغان بولۇپ، ئېغىز تىلىدىمۇ شۇ قىسقارتىلىما نامى بويىچە ”گېستاپو“ دەپ ئاتىلىدۇ — ئا. ھ. ئى]. ھىملېر بۇ پارتىيە چاپارمەنلىرى بىلەن تىل بىرىكتۈرۈپ گېستاپونىڭ كاتتىبېشى بولىۋالغان. كەينىدىنلا ئۇ ئېس-ئېسچىلارنىڭ بارلىق ئورگانلىرىغا يۇشۇرۇنچە، ئېس-ئاچىلار بىلەن ئاشكارە كۈرەش قىلىدىغان ۋاقىتنىڭ يېقىندا پارتىلايدىغانلىقىدىن بىشارەت بېرىۋېتىدۇ. ھېيدرىخ دوكلاتىدا رۆمنىڭ خائىنلىق قىلىش سۈيىقەستى پىلانلاۋاتقانلىقى ھەققىدە نۇرغۇن ماتېرىياللارنى قولغا چۈشەرگەنلىكىنى ئېيتىدۇ. شۇنداق قىلىپ، بۇ كۈرەش رەسمى بىكىتىلىدۇ.332 ئەسلىدە، رۆم بۇنداق بىر توپىلاڭ قىلىشنى زادىلا خىيالىغا كەلتۈرمىگەن ئىدى. ئۇنىڭ ئويلايدىغىنى، "بىر ئالتۇن قەپەز" تەييارلاپ فۈھرېرنى يامان غەرەزلىك مەسلىھەتچىلەر قورشاۋىدىن قۇتۇلدۇرۇپ چىقىش، ھىتلېرغا بېسىم قىلىپ ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنى ئىمپىرىيە تەۋەسىدە مۇۋاپىق ئورۇنغا ئېرىشتۈرۈش“ نىلا ئويلايتتى. ئۇنىڭ قوزغىغىنى بىر قېتىملىق ئەسەبىلىك ئۇرۇشىدىنلا ئىبارەت بولۇپ ھەرگىزمۇ ساتقۇنلۇق دېگىلى بولمايتتى. ئەمما ئۇنىڭ تەھدىت خاراكتېرىدىكى گەپ-سۆزلىرى ھەممىنى ئالاقىزادە قىلىۋېتىشكە يەتكەن ئىدى. 4-ئىيۇندا ھىتلېر رۆمنى باش مىنىستىرلىككە چاقىرتىدۇ. ھىتلېرنىڭ دېيىشى بويىچە، ئۇلارنىڭ سۆھبىتى 5 سائەت داۋاملاشقان بولۇپ، ”مەن ئۇنىڭدىن بۇنداق تەلۋىلىك ھەرىكەتلىرىگە ئۆزى خالاپ قارشى چىقىشىنى ئۆتۈنۈپ تەلەپ قىلدىم. شۇنىڭدەك يەنە ھوقۇقىمدىن پايدىلىنىپ ۋەزىيەت تەرەققىياتىنى توساشنى تەلەپ قىلدىم. ھەر قانداق بىر ئىش بولىشىدىن قەتئى نەزەر، بۇنداق بىر ئىش ئاقىۋەتتە چوقۇم پالاكەت بىلەنلا نەتىجىلىنىشى مۇمكىن ئىدى. … شىتاپ باشلىقى ماڭا، سىزگە بېرىلگەن دوكلاتىنىڭ بىر قىسمى ئەمەلىيەتكە ئۇيغۇن ئەمەس، بىر قىسىم يەرلىرى بەكلا مۇبالىغىلەشتۈرىۋېتىلگەن دېدى. شۇنىڭدەك يەنە ئۆز ھوقۇق دائىرىسى ئىچىدە پۈتۈن كۈچى بىلەن تىرىشچانلىق كۆرسىتىپ ۋەزىيەتنى قايتا ئوڭشىيالايدىغانلىقىنىمۇئېيتتى. بۇ گەپلەرنى دەپ بولۇپ ئۇ يېنىمدىن ئايرىلدى“ دەيدۇ.
گەرچە بۇ كۆرۈشۈشنىڭ سىرتىدا شاھىتتىن بىرسى بار، يەنى پاپېننىڭ ئاديۇتانتى تېشىدا ئولتۇرغان بولسىمۇ، ئۇ كىشى قەسەم قىلىپ تۇرۇپ ”ئۇ ئىككىسى ۋارقىرىشىپ سوقۇشۇپ كەتكەن ئىدى“ دېسىمۇ، ھىتلېرنىڭ دېگەنلىرىدىن سوقۇشۇپ قالغانلىقى توغرىلىق ھېچقانداق بىر يىپ ئۇچى كۆرۈنمەيتتى. ئەھۋالدىن قارىغاندا رۆم ئۇ يەردىن يېرىم كېچىدە چىقىپ كەتكەن بولۇپ، ئۇ يەردىن ئايرىلغىنىدا ھىتلېرنىڭ ئېس-ئاچىلارغا ھېسداشلىق قىلغاندەك كۆرۈنگىنى بىلەن ھەربى تەرەپنىڭ بېسىمى سەۋەبلىك پائالىيىتىنى قىسىپ تۇرۇشقا مەجبۇر ئىكەنلىكىنى ھېس قىلغان. ھىتلېرمۇ رۆم بىلەن خوشال-خۇرام قول ئېلىشىپ ئايرىلغانلىقىنى مەلۇم. بۇنداق ئېھتىماللىقنىمۇ يوق دېگىلى بولمايتتى. چۇنكى پەۋقۇلئاددە ۋەزىپە بۆلۈمىنىڭ شۇ چاغدىكى دوكلاتىدا فۇرېر بىر قانچە مەسىلە ھەققىدە SA بىلەن كىلىشىم ھاسىل قىلالىغانلىقى يېزىلغان.
ھەر ئىككىلا تەرەپ ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ ئومۇمى يۈزلۈك بىر ئاي دەم ئېلىش قىلىشى ھەققىدىكى بۇرۇنقى بەلگىلىمىنى ئىجرا قىلىنىشىغا بىردەك كېلىشكەن. بۇ خەۋەر گېرمانىيە ئاخبارات ئىدارىسى تەرىپىدىن 7-ئىيۇندا ئېلان قىلىنىدۇ. ئەتىسى گېرمانىيە ئاخبارات ئىدارىسى ”قوماندان رۆم ھەققىدە بۇيرۇقى“ دېگەن بەكلا مۇجمەل بىر بۇيرۇق ئېلان قىلىپ ”بىر قانچە ھەپتىدىن بۇيان رۆمنىڭ كىشىنى بەكلا ئازابلايدىغان نېرۋا سىستېمىسىدا بىر كېسەللىككە گىرىپتار بولۇپ سالامەتلىكى بەكلا ناچارلىشىپ كەتكەنلىكىنى، شۇڭا دوختۇرلارنىڭ تەكلىۋى بويىچە سالامەتلىكىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئۈچۈن بالىنىستا يېتىپ داۋالاشقا مەجبۇر“ ئىكەنلىكى ئېلان قىلىنىدۇ.
بۇ ئىككى خەۋەردىن ھەربى تەرەپ بەكلا خاتىرجەم بولىدۇ. ئۇلار بۇ خەۋەردىن رۆمنىڭ ئەمىلىدىن قالدۇرۇلىدىغانلىقىنىڭ بىر سېگنالىنى سەزگەن ئىدى. ئەمما ھېيدرىخ بۇ خەۋەردىن بەكلا ھەيران بولىدۇ. ئەسلىدە ئۇ 3 ھەپتە ۋاقىت بېرىلسىلا ئېس-ئاچىلارغا قارشى ھەرىكەت پىلانىنى ئورۇنداپ بولالايدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى. بۇ ئىككى خەۋەر ھىتلېرنى كەسكىن تەدبىر قوللىنىشقا مەجبۇرلايدۇ. رۆمنىڭ ئىنىسىنىڭ ئايالى بىلەن باشقا كىشىلەر ئۇنى ئەسكەرتىپ، سىرتتا گيۆرىڭ-گيوبېلس-ھىملېر ئۈچىسى بىرلىشىپ ئۇنى جايلىۋېتىش پىلانىنى تۈزگەنلىكى ھەققىدە گەپ تارقىلىپ يۈرىدۇ دەپ ئەسكەرتىدۇ. ”ئۇنىڭ ئۆزىمۇ ئىشلارنىڭ چاتاق بولىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلغاندەك. — دەيدۇ ئەسلىمىسىدە ئىنىسىنىڭ ئايالى، — شۇنىڭغا قارىماي ئۇ يەنىلا ئۇلاردىن گۇمانلانماي پەرۋاسىز يۈرىۋېرىدۇ. چۇنكى ئۇ، ھىتلېردىن ھەرگىز گۇمانلانمايتتى.“

2
ۋېنىستا مۇسسولىن بىلەن ئۇچراشقىنىدا كۆزگە ئىلىنماي دۆلىتىگە قايتىپ كەلگەن ھىتلېر، بىر قانچە سائەتتىن كېيىن، پۈتۈنلەي باشقىچە بىرسىنىڭ نارازىلىقىغا دۈچ كېلىدۇ. 17-ئىيۇندا، كۆڭۈللۈك بىر يەكشەنبە كۈنى، پاپېن، ماربۇرگ ئۇنۋېرسىتېتىغا بېرىپ لىكسىيە سۆزلەيدىغان بولىدۇ. پاپېن ئالتە ئاي ئىلگىرى برېمېن كلۇبىدا بەس مۇنازىرە پەيدا قىلىدىغان بىر دوكلات سۆزلىگەنلىكى سەۋەبىدىن،333 كىشىلەر مۇئاۋىن باش مىنىستىرنىڭ دوكلاتىغا ئاز-تۇلا قىزىقىش بىلەن قارايتتى. ئادەتتىكى ۋاقىتلاردا بۇ مۇئاۋىن باش مىنىستىر كىشىلەرنى ئاگاھلاندۇرۇپ يېڭى ھاكىمىيەت قانۇن پىرىنسىپلارنى دەپسەندە قىلىۋاتقانلىقىنى، شۇنىڭدەك جەمئىيەتلەرگە نۇرغۇنلىغان چەكلىمىلەرنى قويىۋاتقانلىقىنى، گېرمانىيە ۋەزىيىتى بارغانسىرى تىنچسىزلىشىپ كېتىۋاتقانلىقىنى ئېيتقان ئىدى. شۇڭا ئۇ دوكلاد زالىغا كىرىپ كەلگىنىدە، زال ستۇدېنتلار بىلەن پروفېسسورلار تەرىپىدىن لىق تولدۇرۇلغان ئىدى. شۇنىڭدەك يەنە ئۇ يەر-بۇ يەردە ئولتۇرغان چەسنىچە كېيىنگەن ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ ئادەملىرىمىمۇ بار ئىدى ئەلىۋەتتە. زال ئىچىدىكى كىشىلەر ئومۇمەن ئۈمىدۋارلىققا تولغان ئىدى. پاپېن سۆزىنىڭ بېشىدىلا ئۆتكۈر سۆزلەر بىلەن تىزگىن ئاستىدىكى گېزىت ساھەسىدىكىلەرگە، بولۇپمۇ گيوبېلسقا ھۇجۇم قىلىدۇ.
بۇ گەپلەر ھۆكۈمەتنىڭ ئىككىنچى نومۇرلۇق ئادىمىنىڭ ئاغزىدىن چىقىۋاتقانلىقى ئۈچۈن ئوقۇغۇچىلار ئۇنىڭ گەپلىرىنى ئاڭلاپ ئاغزى ئېچىلىپ ھاڭۋېقىپلا قېلىشىدۇ. ئەمما بۇ گەپلەر تېخى ئۇنىڭ دېمەكچى بولغانلىرىنىڭ باشلىنىشى ئىدى. ئۇ نۇتقىدا ناتسىستلارغا قارغۇلارچە ئەگەشكەنلەر بىلەن قۇرۇق گەپ سېتىپ يۈرىدىغانلارنى بىر پارتىيە باشقۇرۇش تۈزۈمى بىلەن قوشۇپ بىر قۇر ئۇچۇغداپ چىققاندىن كېيىن، ھىتلېرنى رۆمنىڭ ئىككىنچى قېتىملىق ئىنقىلابىنى ھىمايە قىلىدىغان كىشىلەر بىلەن بولغان مۇناسىۋېتىنى ئۈزۈشىگە رىغبەتلەندۈرىدىغان سۆزلەرنى قىلىدۇ: ”بىزنىڭ ماركسىزمغا قارشى ئىنقىلاب قىلىشىمىزدىكى مەقسىدىمىز ماركسىزم پروگراممىسىنى ئىجرا قىلىش ئۈچۈنمىدى؟ … ئەگەر بىر دۆلەتتىكى خەلق تارىختا نام قالدۇرماقچى بولىدىكەن، تۆۋەندە يۈز بېرىۋاتقان تۈگىمەس توپلاڭلارغا يول قويماسلىقنىڭ جاپاسىنى تېپىشى كېرەك. شۇنداق قىلغاندا بىر مەزگىل ۋاقىت ئۆتكەندە ھەرىكەتلەرمۇ توختاشقا مەجبۇر بولىدۇ. شۇ چاغدا مۇستەھكەم  جەمئىيەت قۇرۇلمىسىمۇ مەيدانغا كېلىشكە باشلايدۇ.“
ئوتتۇرلۇقتا بىر قانچە ناتسىست پاتىيە ئەزاسى سەكرەپ چىقىپ ۋارقىرىغىنىچە ئۇنىڭغا نارازىلىقىنى ئىپادىلەيدۇ. ئەمما ئۇلارنىڭ ئاۋازى گۈلدۈرمامىدەك كۆتۈرۈلگەن چاۋاك ئاۋازى تەرىپىدىن پۈتۈنلەي ئاڭلانماي قالىدۇ. شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن بۇ دوكلاتنىڭ قىسمەن ئابزاسلىرىنى پەقەت «فرانكفورت» گېزىتىلا ئېلان قىلالايدۇ. گيوبېلس بۇ دوكلات بېسىلغان «فرانكفورت» گېزىتىنى پۈتۈنلەي يىغىۋېلىپ سۈرۈشتە قىلىش بىلەن بىرگە، بۇ دوكلاتنىڭ رادىئودا تەكرار ئاڭلىتىشىنىمۇ چەكلەيدۇ (ئەسلىدە رادىئودا بۇ دوكلادنى قايتا ئاڭلىتىدىغانلىقى ئۇختۇرۇلغان ئىدى). ئەمما بۇ دوكلاتنىڭ تولۇق نۇسخىسى جەمىيەتكە چىقىپ كېتىپ دەرھال چەتئەلدە ئېلان قىلىنىپ مەملىكەت ئىچى ۋە سىرتىدا كۈچلۈك داۋالغۇش پەيدا قىلىۋېتىدۇ. مۇئاۋىن باش مىنىستىر ھامبۇرگنىڭ ئات مۇسابىقە مەيدانىدا ئوتتۇرغا چىققىنىدا كىشىلەر بىردەك تەنتەنە قىلىشىپ ”ماربۇرگقا مۇبارەك بولسۇن!“ دەپ شۇئار توۋلىشىدۇ.
بۇنىڭغا ھىتلېر دەسلەپكى بىر قانچە كۈن گەپ قىلمايدۇ. ئەمما جىمجىتلىقنى بۇزغۇچى يەنە پاپېننىڭ ئۆزى بولىدۇ. ئۇ: ئەگەر گيوبېلس دوكلاتىمنى قايتا ئېلان قىلىشنى چەكلەش بۇيرۇقىنى ئەمەلدىن قالدۇرمايدىكەن، ۋەزىپەمدىن ئىستىپا بېرىمەن! دەپ تەھدىت قىلىدۇ. ھىتلېر مۇئاۋىن باش مىنىستىرنى ئۆزەڭنى بېسىۋال دەپ نەسىھەت قىلىدۇ. ھىتلېر، گيوبېلىس ھەقىقەتەن بەكلا خاتا قىپتۇ دەپ ئېتراپ قىلىدۇ. كەينىدىنلا ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەرنى بۇيرۇققا بوي سۇنمايۋاتىدۇ دەپ ئۇنىڭ دوكلاتىنى تەستىقلىغان قىياپەتتە ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەرنى قاتتىق سۆكۈپ كېتىدۇ. ھىتلېر پاپېنغا بۇ چەكلەش بۇيرۇقىنى چوقۇم ئەمەلدىن قالدۇرغۇزىمەن دەپ ۋەدە بېرىپ، پاپېندىن ھازىرچە ئىستىپا خېتىنى سۇنماسلىقىنى، ئىككىسى بىرلىكتە نيۇدېكقا بېرىپ ھىندېنبۇرگ بىلەن كۆرۈشكەندىن كېيىن ئاندىن بۇ مەسىلىنى ئويلاشساق دەپ يالۋۇرىدۇ.
پاپېن كۈتۈشكە ماقۇل بولغان بولسىمۇ، ھىتلېر يەنىلا ئۆزى بىلگىنىچە ئىش قىلىۋېرىدۇ. ئەتىسى، يەنى 21-ئىيۇندا، ئۆزى يالغۇز ئالدىراپ-سالدىراپ نيۇدېكقا بارىدۇ، چەكلىمىنىمۇ ئەمەلدىن قالدۇرمايدۇ. ئېلان قىلغان بۇ سەپىرىنىڭ مەقسىدى ھەققىدە توختىلىپ، ھىندېنبۇرگقا يېقىندا مۇسسولىن بىلەن كۆرۈشۈش ئەھۋالىدىن دوكلاد بېرىش ئىكەنلىكىنى بىلدۈرگەن. ئەمما ئېھتىمالغا تېخىمۇ يېقىن بولغىنى، بوۋاي بىلەن كۆرۈشۈش ۋاقتىدا پۇتلۇشۇپ يۈرمىسۇن دەپ پاپېننىڭمۇ قوبۇل قىلىنىشتا بىرگە بولىشىنى خالىمىغانلىقى بولىشى مۇمكىن. ياكى بولمىسا ئۇنىڭ يالغۇز بېرىشى بەلكىم ھىندېنبۇرگنىڭ سالامەتلىك ئەھۋالىنى كۈزىتىش، ئۇنىڭ يەنە قانچىلىك ۋاقىت ئۆزىنىڭ ئىزباسارىنى ئورۇنلاشتۇرۇش ئىشى بىلەن مەشغۇل بولالىشىنى كۆرۈپ كېلىش بولىشىمۇ مۇمكىن ئىدى. بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇ چوقۇم ھەربى تەرەپنىڭ قوللىشىغا مۇھتاج ئىدى. قىزىق يېرى، ھىندېنبۇرگنىڭ داچىسىنىڭ پەلەمپېيىدە بىرىنچى بولۇپ دوقۇرۇشۇپ قالغان كىشى دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرى بلومبېرگ ئىدى. ھاۋا شۇنچە ئىسسىق بولىشىغا قارىماي بلومبېرگ ئۇچىسىغا تولۇق ئەسكىرى ئۈنىفورما كىيىۋالغان ئىدى.
پرىزدېنتنىڭ فۈھرېرنى قوبۇل قىلىشىدا ئۆزىگە چۇشلۇق باھانىسىمۇ بار ئىدى. ئۇ پاپېننىڭ سۆزلىگەن نۇتقى پەيدا قىلغان قالايماقانچىلىقنىڭ زادى قايسى دەرىجىگىچە بولىدىغانلىقىنى ئۇقۇپ باقماقچى بولغان بولسىمۇ، بۇ يەردە ھىندېنبۇرگ ئەمەس بەلكى بلومبېرگ سۆزلەپ كېتىدۇ (ئۇ چىرايىنى تۈرۈپ غادىيىپ ئولتۇرىۋالغان ئىدى). ئۇ، بىز ئالدى بىلەن ئىچكى يارىشىشنى ھەممىدىن ئۈستۈن بىلىشىمىز كېرەك دەپ ئوچۇق كۆرسىتىپ ئۆتىدۇ. ئەگەر ھىتلېر نۆۋەتتىكى چىداش مۇمكىن بولمايدىغان بۇنداق جىددىچىلىك ۋەزىيىتىنى دەرھال تۈزىتەلمەيدىكەن، پرىزدېنت دەرھال ھەربى ھالەت بۇيرۇقى ئېلان قىلىشى،334 يەنە كېلىپ بۇ بۇيرۇقنىڭ ئىجرا قىلىنىش ئىشىنى ھەربى تەرەپكە تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك دەيدۇ. ئۇ رۆمدىن ھەمدە ئىككىنچى قېتىملىق ئىنقىلاپ ھەققىدە پەقەتلا ئېغىز ئاچمايدۇ، ئەسلىدە بۇ ھەقتە ئېغىز ئېچىپ يۈرۈشنىڭمۇ ھاجىتى يوق ئىدى. قوبۇل قىلىنىش ئارانلا 4 مىنۇت داۋام قىلىپ كۆرۈشۈش تاماملانغانلىقى ئۇقتۇرۇلىدۇ. ھىتلېر دەرھال بېرلىنغا قاراپ ئۇچىدۇ. ئۇ قايتىش يولىدىكى تىپ-تىنىچ مۇھىتتا ئولتۇرۇپ رۆمنى ئويلايدۇ. ”بىر قانچە ئايدىن بېرى مەن بۇ ھەقتە قايتا-قايتا ئويلىنىپ كەسكىن بىر قارارغا كېلەلمەي يۈرگەن ئىدىم. — دەيدۇ ھىتلېر ئارىدىن نەچچە ئاي ئۆتۈپ پارلامېنتقا چۈشەندۈرۈپ كېلىپ، — چۇنكى مەن ئۇ چاغدا مۇنداق ئىككى تۈرلۈك خىيال ئىچىدە ئىدىم: بىرىنچىسى، مەن ھەر قانچە قىلىپمۇ شۇنچە سەمىمىلىك ئاساسىغا تىكلەنگەن مۇناسىۋىتىمىزنىڭ بۇنچە ئاخماقانە ئاقىۋەتنى كەلتۈرۈپ چىقىرالىشىغا زادىلا ئىشەنگىم كەلمەيتتى. ئۇندىن قالسا، مەن كۆڭلۈمدە ھەرىكىتىمىز بىلەن ھۇجۇمچىلار ئەترىتىمىزنى كېلىشەلمەسلىك سەۋەبىدىن نومۇسقا قالدۇرۇشنى خالىمايتتىم، ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە بۇنداق ترادىگىيىنى سۈپۈرۈپ تاشلاش ھەمدە بۇ ئىشنى تۇقۇنۇشۇپ قالماي تۇرۇپ ھەل قىلىشنى ئويلىغان ئىدىم.“
شۇ كۈنى ئاخشىمى، ھىتلېر قەتئى تەدبىر قوللىنىش غەيرىتىگە كېلىدۇ. ئەتىسى تاڭ سەھەردە، نەچچە ئاي بۇرۇنلا رۆمدىن ئېھتىيات قىلىش توغرىلىق ئەسكەرتىش بەرگەن ۋېكتور لۇتزغا دەرھال باش مىنىستىرلىققا كەل دەپ تېلېگىرامما يوللايدۇ. ”ھىتلېر مېنى قىرائەتخانىسىغا باشلاپ كىردى. — دەپ يازىدۇ لوتز كۈندىلىك خاتىرىسىگە، — ئۇ مېنىڭ قولۇمدىن تۇتقىنىچە ماڭا ئىشنى پۈتتۈرگەن كۈنگىچە مەخپىيەتلىكنى چىڭ ساقلىشىم توغرىلىق قەسەم قىلدۇردى.“ ھىتلېر خېلىلا ھاياجان ئىچىدە، رۆم ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنى قايتىدىن قۇراللاندۇرۇپ ھەربىلەرگە قارشى چىقىش نىيىتىگە كەلگەنلىكىنى، شۇڭا ئۇنى قەتئىي ئۇجۇقتۇرىۋېتىش كېرەكلىكى ھەققىدىكى سىرىنى ئاشىكارىلايدۇ. ”فۈھرېرىم ماڭا، بۇنداق ئىشلارغا ئەزەلدىن ئارىلىشىپ قالمىغانلىقىمنى، شۇڭا ميۇنخېننىڭ ھەر قانداق بىر بۇيرۇقىنى قوبۇل قىلماي ئۇنىڭ يوليورۇقى بويىچىلا ئىش قىلىشىمنى ئېيتتى.“
شۇ ۋاقىتنىڭ ئۆزىدە ھېيدرىخ بىلەن ھىملېر ئىككىسى پۈتۈن چارىلارنى ئىشقا سېلىپ رۆمنى ئۆزلىكىدىن قاپقانغا چۈشۈشىنى پىلانلاپ يۈرىشەتتى. شۇ كۈنىسى، ھىملېر ئېس-ئېسچىلار كاتىۋاشلىرىدىن بىرى بولغان فرېيخېر ۋون ئېبرېشىتېيىننى چاقىرتىپ كېلىپ، ئۇنىڭغا رۆمنىڭ ئىسيان قىلىشنى پىلانلاۋاتقانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئېبېرشتېيىن بۇ ئىشتىن ھەر قايسى ھەربى رايون قوماندانلىرىنى خەۋەردار قىلىپ ئۆزى قىسىملارنى بىرەر جىددى ئەھۋال كۆرۈلگىنىدە تەييار تۇرىشى ئۈچۈن گازارمىلىرىدا قىسىملارنىڭ ”ئەستايىدىللىق بىلەن جىددىي ھالەتتە بۇيرۇق كۈتىشى“ نى تەلەپ قىلىدۇ. قىسىملارنىڭ ۋاستىسى ئارقىلىق جىددى ئاگاھلاندۇرۇش بۇيرۇقى بىر قانچە سائەت ئىچىدىلا تۆۋەنگە يەتكۈزۈلىدۇ: ھەربى قىسىم باش شىتاپ مۇدىرى ھەر دەرىجىلىك ئوفىتسېرلارغا ئېس-ئاچىلار ئەترىتىدىكىلەرنىڭ سىياسىي ئۆزگىرىش قىلىشى قاش بىلەن كىرپىك ئارىسىدا ئىكەنلىكىنى، ھەر قايسى تارماق قىسىملارنىڭ ئارمىيەنى ھىمايە قىلىدىغان ئېس-ئېسچىلارغا كېرەكلىك قۇراللارنى تارقىتىلىشىنى خەۋەر قىلىۋېتىدۇ.
بۇ چاغدا، ھىتلېرمۇ رۆمنىڭ مەخپى توپىلاڭ پەيداقىلىش ئېھتىمالىدىن پەقەتلا گۇمان قىلمايتتى. ئۇ دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرى ۋون بلومبېرگقا بارلىق ئېس-ئاچىلار ئەترىتى قۇماندانلىرىنى باد ۋېيسقا چاقىرتىلىشىنى ئېيتىدۇ. بۇ يەر بىر ئارشاڭ يېرى بولۇپ، تېگېمسىي دەرياسىنىڭ بويىغا جايلاشقان بىر يەر ئىدى. رۆم ئەنە شۇ يەردە داۋالىنىپ دەم ئېلىۋاتاتتى. ھىتلېر سۆزىنى داۋام قىلىپ، ئۇلار تولۇق يىغىلىپ بولغاندىن كېيىن، ئۇلارنى ئۆزى بىۋاستە قولغا ئېلىپ ”ئۇلاردىن ھېساب ئېلىشىنى“ تاپىلايدۇ. قىسىملار بارلىق ھەرىكەت تەييارلىقىنى پۈتتۈرۈپ كۈتۈپ تۇرىدۇ. ئاۋال دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسى باش قۇماندانى گېنېرال فرېيخېر ۋېرنېر ۋون فرىتش پۈتۈن قىسىملارنى دەم ئېلىشلىرىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش، بارلىق ئوفىتسېر-جەڭچىلەر گازارمىلارغا قايتىپ كېلىش دېگەندەك ئۇرۇش تەييارلىقى بۇيرۇقىنى چۈشۈرىدۇ.
يەنە شۇ پەيتلەردە، ھېس رادىئودا مەملىكەت بويىچە ئۇلاپ ئاڭلىتىش پروگراممىسىدىن پايدىلىنىپ قاملاشتۇرۇپ بىر نۇتۇق سۆزلەيدۇ.335 بۇ نۇتۇق، بىر تەرەپتىن رۆمغا ئاگاھلاندۇرۇش رولىنى ئوينىسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئۇنىڭغا يالۋۇرۇش خاراكتىرىنى ئالغان ئىدى. ”ئەقىدىسىگە خىلاپلىق قىلىپ قوزغىلاڭ كۆتۈرۈشكە ئۇرۇنغۇچىلارغا لەنەتلەر بولسۇن! توپىلاڭ قىلىشقا تايىنىپ ئىنقىلابقا تۆھپە قوشىمىز دېگۈچىلەرگە لەنەتلەر بولسۇن!“ ئۇ كەينىدىنلا بۇ تۈردىكى مەخپى پائالىيەت بىلەن شوغۇللانغۇچىلارنى ”ئاخماقانە خىيالپەرەستلەر“ دەيدۇ. بۇ رادىئو نۇتقىنى ھىتلېرنىڭ نۇتقى دېيىشكىمۇ بولاتتى. چۇنكى بۇ نۇتۇقتا رۆمنى ئىككىنچى قېتىملىق ئىنقىلاپ دېگەن خىيالىدىن ۋاز كېچىپ، قايتىدىن سەپكە قايتىپ كېلىشكە ئۈندىگەن مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئىدى. ئەتىسى، ھېرمان گيورېڭ تېخىمۇ ئوچۇق بىر ئاگاھلاندۇرۇش ئېلان قىلىدۇ: كىمدە-كىم ھىتلېرغا بولغان ئىشەنچىنى يوقۇتىدىكەن، ئۇنداق بىرسى چوقۇم ”كاللىسى بىلەن بەدەل تۆلەيدۇ!“ باد ۋېيسسېدە تۇرىۋاتقان رۆم، سىرت بىلەن ئالاقىسى كېسىۋېتىلگەن بولسىمۇ بۇ تۈردىكى ئېھتىماللىقلاردىن ئاز-تۇلا خەۋەردار بولىشى كېرەك ئىدى. 28-ئاپرېل كۈنى، گېرمانىيە ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقى رۆمنى ئىتتىپاقتىن قوغلاپ چىقىرىدۇ. ئەسلىدە بۇمۇ رۆم ئۈچۈن بىر بىشارەت ئىدى.
بېرلىندا بولسا، بىر مەيدان كوزۇر كۆرسىتىلىدىغان بولدى دەپ ھەممە يەردە گەپ تارقىلىدۇ. يەنە شۇكۈنى سېفتون دېلمېر، پاپېننىڭ ئاخبارات مەسلىھەت ياردەمچىسىدىن ھىتلېرنىڭ چارىسىزلىقتا نېمەقىلارىنى بىلەلمەي قالغانلىقى توغرىسىدىكى بىرىنچى قول خەۋەرگە ئېرىشىدۇ. “ھىندېنبۇرگنىڭ ۋارىسى بولۇش ھوقۇقىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن جىددى كۈرەش قىلماقتىمىز“ دەيدۇ چۈشەندۈرۈپ كېلىپ، ھىتلېر بىر تەرەپ، مۇئاۋېن باش مىنىستىر بىلەن باشقا مۇتەئەسسىپلەر يەنە بىر تەرەپ بولۇپ بۇ كۈرەشكە ئاتلىنىدۇ دېگەن پەرىزىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئۇ يەنە، كېيىنكى ھۆكۈمەت كابىنتى يىغىنىدا چوقۇم كوزۇرلار ئوتتۇرغا قويۇلۇپ، پاپېن، ھىتلېرنى رۆم بىلەن ئۇنىڭ ئىككىنچى قېتىملىق ئىنقىلاپ شىرىكلىرى قىلىۋاتقان ”تېررورلۇق تۈسىنى ئالغان ئانارخىزم“ ىنى ”باستۇرۇشىغا زورلىشىمۇمكىن“ دەيدۇ. ئەگەردە فۈھرېر بۇنى رەت قىلغىدەك بولىدىكەن، پاپېن گۇرۇھى ئىستىپا بېرىدىغانلىقىنى، ھىندېنبۇرگمۇ ھىتلېرنى ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلاپ ھاكىمىيەتنى ئارمىيىنىڭ قولىغا تاپشۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ”ۋەزىيەت مەيلى قايسى تۈردە تەرەققى قىلىشىدىن قەتئى نەزەر، خوجايىنىم، ھىتلېرنىڭ كوكۇلىسىدىن تۇتىۋالدىم دەپئويلىماقتا. ئەگەر ھىتلېر ماقۇل كەلگىدەكلا بولىدىكەن، ئۇنىڭ ھوقۇقى ئازايتىلىدۇ. ئەگەر ئۇ بۇنى رەت قىلىدىكەن، ئارمىيە كېلىپ ھۆكۈمەتنى ئۆتكۈزىۋالىدۇ، بۇ بىر ئوت-بالا ۋەقەگە ئايلىنىپ كېتىشىدىن دېرەك ببەرگىنىدىمۇ بىز ھىتلېرنىڭ بۇنى رەت قىلىشىنى ئۈمىد قىلىمىز!“
بۇ چاغدا، فۈھرېر ئېسېندا تۇرىۋاتقان بولۇپ، ئۇ يەردە يەنە يەرلىك ئەمەلدارلاردىن بىرىنىڭ توي مەرىكىسىگە قاتنىشىۋاتاتتى. كۆرۈنۈشتە ھىتلېر خۇددى دەم ئېلىش كۈنلىرىنىڭ لەززىتىنى چىقىرىۋاتقاندەك ئىدى. ئەمما باشقا بىر مېھمان، يەنى لۇتز بەكلا ئېغىر غەمدە قالغان ئىدى: ”مېنىڭچە، — دەپ يازىدۇ لۇتز كۈندىلىك خاتىرىسىگە، — فۈھرېرنىڭ بېرلىندا يوقلىقىدىن پايدىلىنىپ، يەنى كۆزى ئوچۇق تۇرۇپ كۆرەلمەيدىغان ھەم  ھېچنېمىدىن خەۋەردار بولالمايدىغان، تېلېفون ئالاقىسىغا تايىنىپلا خەۋەر ئالالايدىغان ھالغا كەلتۈرۈپ، ئۇ ئىشنى تېخىمۇ ئېغىرلاشتۇرىۋېتىپ قەدىمىنى تېخىمۇ تىزلەشتۈرۈشكە مەجبۇر قىلىدۇ. ئىشنىڭ بۇ شەكىلدە مېڭىشى بەزىلەرنىڭ ئارزۇسىغا ئۇيغۇن.“
راس دېگەندەك، بۇ قېتىمقى سۈيىقەستنىڭ تەرەققىيات جەريانىدا تېلېفون ھەقىقەتەنمۇ بەكلا مۇھىم رول ئوينايتتى. ھىتلېر بىلەن گيورېڭ يىگىت بىلەن كىلىننىڭ ئۆيىگە بېرىپ توي مۇراسىم ناشتىسىغا قاتنىشىۋاتقىنىدا ھىملېر بېرلىندىن تېلېفون قىلىپ كىشىنى چۈچىتىدىغان بىر قاتار دوكلاتلارنى ئوقۇپ بېرىدۇ. گيورېڭ ئويلىغاندەك ئېس-ئاچىلار ئەترىتى سۈيىقەستى بولغانلىقىنى بىلگىنىدىن كېيىن، ئۆزىنى تۇتىۋالالمىغان ھالدا باش لىڭشىتىپ ماختاپ كېتىدۇ. ئەمما ھىتلېر قاتتىق غەزەپلىنىپ، ئالدىراشلىق بىلەن شۇ يەردە قۇرغان شىتابىغا قايتىپ كېتىدۇ. ”مېھمانخانا ياتىقىدا تېلېفون تىنماي جىرىڭلايتتى. — دەيدۇ لۇتز، ئۇنىمۇ ئالدىراش چاقىرتىپ كەلگەن ئىدى، — فۈھرېر چوڭقۇر ئويغا پېتىپ قالىدۇ، ئېنىقكى، ئۇ ئەندى ھەرىكەتكە ئاتلانمىسا بولمايدىغانلىقىنى ھېس قىلماقتا ئىدى.“
گيورېڭنىڭ كاتىبى ھىملېرنىڭ قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر قوزغىلاڭ كۆتۈرىدىغانلىقى توغرىسىدىكى تېخىمۇ ئېنىق خەۋەرلەرنى ئېلىپ ئالدىراش يېتىپ كېلىدۇ. بۇ خەۋەر يىغىندىكىلەرنى دەرھال ھاياجانلاندۇرىۋېتىدۇ. بۇ دوكلات بىلەن بىر قاتاردا ھېيدىرىخنىڭ بىر ئالاھىدە ۋەزىپە ئۆتەيدىغان خادىمىنىڭ دوكلاتىمۇ بىرلىكتە ئېلىپ كېلىنگەن ئىدى.336 بۇ دوكلاتتا رۆمنىڭ ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەر تېخى يېڭىلا بىر دېپلوماتىيە ئەمەلدارىنى ھاقارەت قىلغانلىق ئەھۋالى يېزىلغان يېرى ئوقۇلغىنىدا ھىتلېر قەتئىيچىداشلىق بېرەلمەيدۇ. ”ئەندى مېنىڭ بەرداشلىق بەرگىچىلىكىم قالمىدى، مەن ئۇلارغا بىر ئۈلگە بولۇپ ئۆزەمنى كۆرسىتىپ قويۇشۇم كېرەك“ دەپ قايناپ كېتىدۇ. ئۇ گيورېڭغا بويرۇق قىلىپ، سەن دەرھال بېرلىنغا قايت، مەخپى ئىشارەتنى ئېلىشىڭ ھامان (مەخپى بەلگە ”ھەسەل قۇشى“) ھەرىكەتكە ئاتلان دەيدۇ. كەينىدىنلا باد ۋېسسىدا تۇرىۋاتقان رۆمغا بىۋاستە تېلېفون قىلىپ، ئۇنىڭ چەتئەللىكلەرنى پاراكەندە قىلغانلىق توغرىسىدىكى ئىشلارنى قاتتىق تەنقىت قىلىدۇ. ئۇ قىسمەن ئاچچىغلانغان توندا بۇنىڭغا ھەرگىز يول قويالمايمەن دەيدۇ. ئاندىن رۆمغا بارلىق ھۇجۇمچىلار ئەترىتى رەھبەرلىرىنى باد ۋېسسېغا توپلىغىن، مەن ئۇلارغا بىر نۇتۇق سۆزلەيمەن، ۋاقتى ئىككى كۈندىن كېيىن چۈشتىن بۇرۇن سائەت 11 دا بولسۇن دەيدۇ.
بۇ قېتىملىق تېلېفوندا كۆرۈشۈش رۆمنى پەقەتلا ئەنسىرەتمىگەن ئىدى. ياكى مۇنداق ئېيتقاندا، رۆم يالغاندىن غەم قىلمىغان قىياپەتكە كىرىۋالغان دېيىش مۇمكىن. چۇنكى ئۇ دەستىخانغا قايتىپ ئولتۇرغىنىدا ”بەكلا مەغرۇر كۆرۈنەتتى“. ئۇ مېھمانلارغا (ئۇلارنىڭ ئارىسىدا گېنېرال ۋون ئېپمۇ بار ئىدى)، ھىتلېر 30-ئىيۇندا ھۇجۇمچىلار ئەترىتى رەھبەرلىرى يىغىنىغا قاتنىشىدىغان بولدى دەيدۇ. ئاندىن مەغرۇر قىياپەتتە، بۇ ئىش ئۇنىڭغا ”گيوبېلسنىڭ ئەپتى بەشىرىسىنى ئاشكارىلاش پۇرسىتى بېرىدۇ“ دەپ كۆرەڭلەپ كېتىدۇ. ئۇ، ھۇجۇمچىلار ئەترىتى بىلەن ھەربى قىسىملارغا ئىشىنىشكە بولىدۇ دەپ قارايتتى. ئۇنىڭ بۇ تۈردىكى ئەمەلىيەتكە ئۇيغۇن بولمىغان گەپ-سۆزلىرى شۇنى كۆرسەتمەكتىكى، ئۇ خام خىياللار قاينىمىغا پېتىپ قالغان ياكى بولمىسا بېشىدا چۆگىلەپ يۈرگەن بالا-قازالاردىن قىلچە خەۋىرى يوق ئىدى.
گيورېڭ بېرلىنغا قايتار-قايتماي، سۇيىقەست يەنە بىر بالداق يوقۇرى كۆتۈرۈلگەن ئىدى. ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، يەنى 29-ئىيۇن جۈمە كۈنى، پرۇسىيە ساقچى قىسىملىرى بىلەن فۈھرېرغا سادىق ئېس-ئېسچىلار قىسىملىرىغا جىددى ھالەتكە ئۆتۇشىنى بۇيرۇق قىلىدۇ. تېخىمۇ مۇھىمى، ئۇ، ھىتلېرنىڭ جىددى ھالەت ئېلان قىلىشىنى باھانە قىلىپ پرۇسىيە ھوقۇقىنى پۈتۈنلەي ئۆز قولىغا يىغىۋېلىپ، سىلېزىيە ھوقۇقىنى ئېس-ئاچىلار شەرقىي جەنۇبى رايونلۇق قۇماندانىغا ئۆتكۈزۈپ بەرمەكچى بولىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە ئۇنىڭغا بىر قىسىم قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر يېتەكچىلىرىنى قولغا ئېلىپ، ھۇجۇمچىلار قۇماندانلىق شىتابىنىڭ بارلىق مۇھاپىزەتچىلەرنى قۇرالسىزلاندۇرۇش ۋە برېسلاۋ ساقچى مەھكىمىسىنى ئىشغال قىلىشىنى بۇيرۇق قىلىدۇ.
ئۇ ۋاقىتتا، ئارمىيىنىڭ ئومۇمىي يۈزلۈك ھەربى ھالەت بۇيرۇقىمۇ كۈچكە ئىگە بولىدۇ. ئەمما نۇرغۇنلىغان يوقۇرى دەرىجىلىك گېنېراللار يەنىلا رۆمنىڭ ئېسيان كۆتۈرۈش غەرىزى بارلىقىغا ئىشەنمەيدۇ. شۇ كۈنى چۈشتىن بۇرۇن بىر ھەربى ئەمەلدار بېرلىنغا قاراپ ئۇچۇپ، شىتاپ باش قۇماندانى ۋون فرىتىشقا بۇ قارىشىنى بىۋاستە بايان قىلىدۇ. بۇنداق بىر ئېھتىماللىقتىن گۇمان قىلغان بۇ گېنېرال، سىلېزىيە ھەربى رايون قۇماندانى گېنېرال ئېۋالد ۋون كلېيست دېگەن كىشى ئىدى. ئۇ، شۇ يەردىكى گېنېرال لۇدۋىگ بېكنىڭ ئالدىدىلا فرىتىشقا سىلېزىيە ئېس-ئاچىلىرى رەھبىرى (رۆمنىڭ يېقىن دوستى) ئۇنىڭغا قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەرنىڭ ھەرىكەت تەييارلىقى ھەربىلەرنىڭ ئۇلارغا قارشى جىددى تەييارلىققا كەچكەنلىكىگە كۆرسەتكەن بىر ئىنكاسىدىنلا ئىبارەت ئىكەنلىكىنى ئېيتقانلىقىنى دەيدۇ. كلېيستمۇ ئېس-ئاچىلار بىلەن ئارمىيىنى بىر-بىرسىگە قارشى كۈشكۈرتۈپ بىر-بىرسىنى قىرىپ تۈگۈتىشىنى ئارزۇ قىلىۋاتقان ئۈچىنچى بىرسىنىڭ بارلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇنىڭ دېگىنىدىكى بۇ ئۈچىنچى كىشى ھىملېر ئىدى. فرىتىش بۇ ئىشقا ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىپ، ئارمىيە ئىشخانا مۇدېرى گېنېرال ۋون رېيچېناۋنى چاقىرتىپ كېلىدۇ. بۇ كىشى، 1933-يىلىدىن بۇرۇن سادىق ناتسىت بىرى ئىدى. بۇ گېنېرال ئىنتايىن ئەدەپلىك، تىپىك پرۇسىيە گېنېرالى بولۇپ، ئۇ ھېچ قاچان يېنىدىن ئايرىمايدىغان يالاڭ كۆزلۈك كۆزەينەك تاقاپ يۈرىدىغان، مېڭىش-تۇرۇش ۋە ئىش-ھەرىكىتىدە قەتئى تەمتىرىمەيدىغان بىرى ئىدى. ئۇ كلېيستىڭ بايانىنى تەپسىلى ئاڭلىغاندىن كېيىن: ”بۇلار ھەقىقەتەنمۇ راست گەپلەردەك قىلىدۇ، ئەمما بەكلا كېچىكىپتۇ“ دەيدۇ.
بۇ چاغدا، ھەربى قىسىملار ۋاستىسى بىلەن يالغان دوكلاد، ئۆزگەرتىلگەن ھۆججەت قاتارىدىكى ئۇيدۇرما گەپ-سۆزلەر يېڭى پاكىت سۈپىتىدە سەلدەك كېلىشكە باشلىغان بولۇپ، بۇلار قارا نىيەت توماس (توماس — ئەيسانىڭ 12-ھاۋارىسى) لا ئىشىنىدىغان تۈردىكى يالغان-ياۋداق خەۋەرلەر  بولۇپ، بۇنداق سۆزلەر ئارىسىدا قوزغىلاڭ ئوڭۇشلۇق بولغاندىن كېيىن رۆم، فرىتزدىن باشلاپ بارلىق يوقۇرى دەرىجىلىك گېنېراللارنى ئۇجۇقتۇرماقچى ياكى ئۇلارنى ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلىماقچى ئىكەنلىكىگە ھەممە ئىشىنىدۇ.337 بۇنداق ئۇيدۇرما ئۇجۇقتۇرۇش تىزىملىكى قولدىن-قولغا تارقىلىپ، يالغان گەپلەرمۇ راس گەپتەكلا بولۇپ كېتىدۇ. شۇ كۈنكى «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» گېزىتى دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرى بلومبېرگنىڭ بىر پارچە خېتىنى بېسىپ، بۇنداق خىيالى مەنزىرىنى تېخىمۇ ئىشەندۈرەرلىك ھالغا كەلتۈرىۋېتىدۇ. ئۇ خەتتە، ھەربىلەر باش مىنىستىرنى قەتئى ساداقەت بىلەن قوغدايدۇ، دەپ ئېلان بەرگەن ئىدى.
ئەگەر رۆم بۇ ماقالىنى ئوقىدى دەپ قارىغىنىمىزدا، روشەنكى، ئۇ بۇ ماقالىدا ئۆزىگە ئاگاھلاندۇرۇش بېرىلىۋاتقانلىقىنى پەقەتلا ھېس قىلالمىغان دېگەن گەپ. ئۇ باد ۋېيسسېدا قۇتلۇق كۈنلەر سەھىرىنىڭ گۈزەل مەنزىرىسى ئىچىگە چۆكۈپ ئۆزىنى يوقۇتۇپ قويغان، ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ مۇھىم ئادەملىرى ئۇنىڭ تۇرغان يېرىگە كېلىپ ئۇنى زىيارەت قىلىشىنى قوبۇل قىلىپ بىر خىيالىدا يوق كەلگەنلەرگە نازاكىتىنى بىلدۈرۈپ سالاملىشىپ ئولتۇرغان؛ شۇ كۈنى چۈشتىن بۇرۇنقى فۈھرېر بىلەن كۆرۈشكەنلىكىدىن بەكلا رازى دېيىش كېرەك. ئۇرۇش مەزگىللىرىدە بىرگە بولغان كونا سەبدىشى، بۈگۈنكى بىر گېنېرال ئۇنى ئاگاھلاندۇرۇپ، ئەگەر ھەربى قىسىملار توپىلاڭ قىلغان ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەرگە ئوق چىقارمىسا ئۆزىنىڭ ئەجەللىك خاتالىق ئۆتكۈزگەن ھېسابلايدىغانلىقىنى ئېيتقىنىدىمۇ ئۇ يەنىلا بىر خىيالىدا يوق خاتىرجەم يۈرىۋېرىدۇ. رۆمنىڭ شۇ كۈنى ئاخشىمىقى ھەرىكەتلىرى ھەرگىزمۇ بىر توپىلاڭ قىلىدىغان بىرىگە ئوخشىمايتتى. ئۇ خوشال ئولتۇرۇپ ”تاروك“ كورتىنى ئويناپ (بۇ ئويۇن باۋارىيىدە ئوينىلىدىغان ئۈچ كىشىلىك بىر قەرت ئويۇنى) بولغىنىدىن كېيىن، دوختۇرى ئۇنىڭغا نېرۋا خاراكتېرلىق ئاغرىق پەسەيتكۈچى ئوكۇل سالغىنىدىن كېيىن خاتىرجەم ھالدا ئۇخلاش ئۈچۈن تەييارلىنىدۇ.
ئەمما ھىتلېرنىڭ ئەھۋالى پۈتۈنلەي باشقىچە ئىدى. باد گودېسبېرگدىكى درېسېن مېھمانخانىسىدا ھىتلېرنىڭ ياتىقى پۈتۈنلەي ئۇرۇش ھارپىسىدىكى ھەربى قۇماندانلىق شىتابىغىلا ئوخشايتتى. ئۇنىڭ ئۆزىمۇ خۇددى ئەڭ باشتىكى ھەربى قۇمانداندەك، ئەمما كەسكىن قارار ئالالماي تۇرغان بىر گېنېرالغىلا ئوخشايتتى. تۈن يېرىمىدىن بۇرۇن، ئۇ ئېس-ئېسچىلار قىسىمىنىڭ كوماندىرى جوزېف (سېپ) قا، دېيتىرىخ ئىككى روتا ئەسكەر ئېلىپ باد ۋېيسسېغا قاراپ يۈرۈش قىلسۇن دېگەن بۇيرۇقنى بېرىدۇ. سەل ئۆتكەندىن كېيىن، بىرسى بېرلىندىن، يەنە بىرسى ميۇنخېندىن بولۇپ ئىككى تېلېفون كېلىپ قالغاچقا، پىلانىنى تېخىمۇ تىزلەشتۈرۈشكە ئۆزگەرتىدۇ. باشتىكى تېلېفون ھىملېردىن كەلگەن بولۇپ (ھىملېر تېخى بايىلا رىببېنتروپقا ”ئەندى رۆمنىڭ ئىشى تۈگىدى“ دېگەن ئىدى)، بېرلىندىكى ئېس-ئاچىلار ئەترىتىدىكىلەر چۈشتىن كېيىن سائەت بەشتە ئېسىيان باشلىتىپ ھۆكۈمەت بىناسىنى ئىشغال قىلىشنى پىلانلىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ھىتلېر قارشى تەرەپنىڭ گېپىنى ”ھە …، ھە …،“ دەپ ئاڭلاپ باشقا گەپ قىلمىغان بولسىمۇ، تېلېفون تروپكىسىنى جايىغا قويار-قويماي ۋارقىراپ كېتىدۇ: ”بۇ بىر ئېسيان!“ قارىغاندا، بېرلىندىكى ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ باشلىقى كارل ئېرنىست پىلان بويىچە باد ۋېيسسېغا قاراپ ئاتلىنىش ئورنىغا بېرلىندا قېلىپ توپىلاڭغا قۇماندانلىق قېلىۋاتقاندەك قىلىدۇ! (ئەسلىدە ئۇ برېيمېن دېگەن يەردە شىرىنئاي ساياھىتىگە تەييارلىق قىلىۋاتاتتى).
بۇ چاغدا يەنە بىر تېلېفون كېلىپ فۈھرېرنىڭ كەينى-كەينىدىن ۋارقىراپ جارقىرىشىنى ئۈزىۋېتىدۇ. تېلېفون باۋارىيە يەرلىك مەسئولى ئادولف ۋاگنېردىن كەلگەن ئىدى. ئۇ تېلېفوندا، غەلۋە قىلىپ يۈرگەن ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەر كوچىغا چىقىپ كەتتى، ئۇلار يەنە ”ئارمىيە بىزگە قارشى ئىكەن!“ دەپ ۋارقىرىشىۋاتىدۇ (ھەقىقەتەنمۇ بىر قىسىم ھەربى قىسىملار سىھىرلىك بىر كىتاپچىدا ”ئېس-ئاچىلار، كوچىغا چىقايلى! فۈھرېر بىزنى قوللىماس بوپتۇ!“ دېگەن گەپلەرنىڭ يېزىلغانلىقىنى باھانە قىلىپ ھەرىكەتكە كەلتۈرۈلگەن ئىكەن).
ئەندى ھىتلېرنىڭ غەزىۋى ھۇدۇقۇشقا ئايلىنىدۇ. مانا بۇ رۆمنىڭ توپىلاڭ چىقارغانلىقىنىڭ جانلىق پاكىتى ئىدى. ”مەن ئاخىرى ئۇنى ئېنىق تونۇپ يەتتىم. — دەيدۇ ھىتلېر كېيىنچە، — ئەگەر بىرلا ئادەم بىزگە قارشى ھەرىكەت قىلغىدەك بولسىمۇ چوقۇم ئۇنىڭ كاتىۋېشىغا (رۆمنى دېمەكچى) قارشى تۇرىشىمىز شەرت، ئۇ بۇرۇن ماڭا ساداقىتىنى ئىپادىلىگەن بىرسى ئىدى، شۇنداقتىمۇ بەكلا مەنمەنچى ئىدى. شۇڭا مەن چوقۇم ئۇنىڭدىن ھېساب ئېلىشىم كېرەك.“
ھىتلېر تۇيۇقسىز قارارىنى ئۆزگەرتىپ: باد ۋيېسسېقا بېرىپ ”بۇ بىر ئۇۋا خائىنلار“ نى ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆرۈپ كەلمىسەم بولمايدۇ دەيدۇ. ئۇنىڭ بۇ قارارى يېنىدىكى سەبداشلىرىنى ھاڭ-تاڭ قالدۇرىدۇ. ھىتلېر شەخسى ليوتچىكىغا دەرھال ئايروپلاننى تەييارلا دەپ بۇيرۇق قىلىۋېتىپ ئىشىك ئالدىدا ئالدى-كەينىگە مېڭىشقا باشلايدۇ. رۆم قانداقلارچە بۇنداق بىر ئىشقا كىرىشىدۇ؟ ئۇ قانداقلارچە داھىسىغايۈز ئۆرۈيدۇ؟ ئۇ بۇنىڭغا زادىلا ئەقلىنى يەتكۈزەلمەيدۇ.338

3
ھىتلېر بېشىنى ئەگكىنىچە بېرىپ ئۈچ موتورلۇق ”جۇنكېر-52“ ئايروپلانغا چىقىدۇ. بۇ ئايروپلان بۇرۇنقى ئايروپلاننىڭ موتورىدا كاشىلا كۆرۈلگەنلىكى سەۋەپلىك ۋاقىتلىق ئالماشتۇرۇلغان بىرئايروپلان ئىدى. ئايروپلاننىڭ قوزغالغان ۋاقتى سەھەر 2 ئەتراپى ئىدى. ئۇ ئايروپلانغا چىقىپ سىرتتىكى تۈم قاراڭغۇلۇققا تىكىلگىنىچە ئورنىدا قىمىرمۇ قىلماي ئولتۇرىدۇ. ئۇنىڭ ئاخبارات مۇدىرى ئوتتو دېيترىخ ”يۈز بەرگەن ئىشلاردىن پەقەتلا خەۋىرى يوق“ ئىدى. كېيىن بىر مۇھاپىزەتچى ھەممەيلەن قورالىڭلارنىڭ قۇلۇپىنى ئېچىپ تەييار تۇتۇڭلار دېگىنىدىلا بىر ئىشلار بولىۋاتقانلىقىنى ئويلايدۇ.
ھەقىقى ئەھۋالدىن خەۋەردار بولغان لۇتز كۆڭلىدە رۆمنى ئويلايتتى. ئۇ ئۆزىگە ئۆزى غىڭشىپ ناخشا ئېيتىدۇ:
ئاھ شەپەق، ئاھ شەپەق،
سەن بىزنى سەھەر ئىشىمىزغا ئۈندەيسەن،
تۈنۈگۈن مەغرۇر ئات ئۈستىدە،
بۈگۈن كۆكرىكى ئوق بىلەن ئۆتمە-تۆشۈك.
شۇ كۈنى ئاخشىمى سىم-سىم يامغۇر تىنماي يېغىپ تۇراتتى. تاڭ يۇرىغاندا ئايروپلان گۇڭگا يۇرۇقتا يوقۇرى ۋېيسېنفېلد ئايرودرومىنىڭ نەملىشىپ كەتكەن ئۇچۇش يولىغا قونىدۇ. بۇ بىر ھەربى ئايرودروم بولۇپ، بۇندىن 12 يىل ئاۋال ھىتلېر دەل بۇ يەردە ساقچى ۋە ھەربىلەر بىلەن سۈركۈلۈش چىقىپ نۇمۇسقا قالغان ئىدى. قوماندان يوليورۇق بېرىپ، فۈھرېرنىڭ D-2600 نومۇرلۇق ئايروپلانى قونۇشقا ئاز قالغىنىدا دەرھال ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ رەھبىرىگە خەۋەر بېرىش كېرەكلىكىنى تاپىلىغانلىقى سەۋەبىدىن ئايرودروم باشلىقىنىڭ كۆڭلى بەكلا يېرىم ئىدى. ئاخىرقى مىنۇتتىلا ئايروپلان ئالماشتۇرۇلغانلىقى ئۈچۈن، قونىۋاتقىنى ھىتلېرنىڭ ئايروپىلانى ئىكەنلىكىدىن خەۋىرى بولمىغاچقا ئايرودرومغا كېلىپ قارشى ئېلىشقا بەكلا ئاز ئادەم كەلگەن ئىدى. يەنى پارتىيىنىڭ بەزى مۇھىم كىشىلىرى بىلەن بىر قانچە ئوفىتسېرلا كەلگەن ئىدى. ”بۇ مېنىڭ ئۈچۈن ئەڭ كۆڭۈلسىز بىر كۈنۈم. — دەيدۇ ھىتلېر كەلگەنلەرگە، — مەن ئۆزەم بىۋاستە باد ۋېيسسېگە بېرىپ ئەڭ ئېغىر جازالىنىشنى كۈزەتمەكچىمەن.“
ھىتلېر پىكاپلىق باۋارىيىنىڭ ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىقىغا كېلىپ ماشىنىدىن چۈشىدۇ. باۋارىيە شىتات باشلىقى ۋە قوشۇمچە ئىچكى سىياسىي ئىشلار مىنىستىرى ۋاگنېر ئۇنىڭ كەينىدە ماڭىدۇ. فۈھرېر بىناغا كىرگىنىدە شۇنداق تېز قەدەملەر بىلەن ماڭدىكى، ئۈستىگە ئارتىۋالغان پەلتوسىنىڭ پەشلىرى لەپىلدەپ ئۇچۇپ تۇراتتى. ئۇ چوڭ قەدەملەر بىلەن پەلەمپەيدىن چىقىپ ئۇدۇل ۋاگنېرنىڭ ئىشخانىسىغا كىرىدۇ. ئۇ مېھمان كۈتۈش زالىغا كىرگىنىدە يوقۇرى باۋارىيە ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ كاتتىۋېشى شاپپىدە ئورنىدىن تۇرۇپ ئۇنىڭغا چاس بېرىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭ ئالدىغا ئېتىلغىنىچە بېرىپ ۋارقىرايدۇ: ”بۇنى سولىۋېتىڭلار! — ئۇنىڭ ئاغزىدىن قاتتىق ھاقارەت سۆزلەر يېغىشقا باشلايدۇ، — خائىنلار، ۋەتەن ساتقۇچلار، بولۇپمۇ سىلەر ئېس-ئا ئەترىتىنىڭ رەھبەرلىرى! — ئۇلارنىڭ قول ئاستىدىكىلەر كىچىك كىتاپچىلارنىڭ كۈشكۈرتىشى بىلەن كوچىغا چىقىپ نارازىلىق بىلدۈرگەن، — سەن، سەن قولغا ئېلىندىڭ، سېنى ئېتىپ تاشلاش كېرەك!“
سەھەر سائەت 6 دا فۈھرېر ”يەنىلا كىشىنى چۈچۈتكىدەك ھاياجان ئىچىدە“ بىنادىن چىقىدۇ. پىلان بويىچە قۇراللىق ياردەمچى بولۇپ كېلىدىغان قۇراللىق گۇرۇپتىكىلەر ئولتۇرغان يەنە بىر ئايروپلان تېخى يېتىپ كەلمىگەن بولسىمۇ، فۈھرېر ئۇلارنى كۈتۈشكە تاقىتى يوق ئىدى. ئۇ ئالدىراش كېمپكانىڭ پىكاۋىغا چىقىپ بۇرۇنقىدەك شوپۇرنىڭ يېنىدا ئولتۇرىدۇ. شوپۇرغا ئۇدۇل باد ۋېيسسېگە قاراپ ھەيدە دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. ئۇلار يولغا چىقىشى بىلەن تەڭ، ئۇلارنىڭ كەينىدىن شرېكنىڭ ماشىنىسىمۇ يولغا چىقىدۇ. ئۇلار جەمئى 8~9 دەك كىشى بولۇپ، ئۇلاردىن باشقا يەنە فۈھرېرنىڭ ئايال كاتىۋى شرۆدېر خانىمقىزمۇ بار ئىدى. كەينىدە ئولتۇرغان گيوبېلس ئېس-ئاچىلارنىڭ سۈيىقەستى ھەققىدە تىنماي سۆزلەيتتى. بۇ چاغدا ھىتلېر بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي ئالدىغا تىكىلگىنىچە ئولتۇراتتى. بۇ چاغدا قوياش ئۇپۇق سىزىقىنى قاپلىغان بۇلۇتلار ئارىسىدىن كۆرىنىدۇ. قارىغاندا بۈگۈن ”ھىتلېرغا لايىق ھاۋا بولىدىغاندەك ئىدى.“
بىرەر سائەتكىمۇ قالماي، ئۇلار تېگېرنسېگە يېتىپ كېلىدۇ. بۇ يەر ئالپس تاغلىرىنىڭ جىلغا ئېغىزىغا قىسىلىپ قالغان بىر يەر بولۇپ،339 سەھەرلىك تۇمان ئىچىدە ھەممە يەردىن سۈپسۈزۈك سۇلار چىپىلداپ ئېقىپ تۇراتتى. ”خانسېلپاۋۇل مېھمان كۈتۈشكە قاراپ ھايدا. — دەيدۇ ھىتلېر شوپۇر كېمپكاغا، — ھازىر ئۇ يەردە رەسمى بىر رەزىل پىلان تۈزۈلمەكتە، شۇڭا بىز دەرھال خانسېلپاۋۇل سارىيىدىكى كىشىلەرنىڭ ئۈستىگە تۇيۇقسىز باستۇرۇپ كىرىپ ئۇلارنى ئالاقزادە قىلىۋېتىشىمىز كېرەك.“ بۇ چاغدا ۋاقىت ئەتىگەن سائەت 7 گە يېقىنلىشىپ قالغان بولۇپ، چېركاۋ قوڭغۇراقلىرىمۇ چېلىنىشقا باشلاپ، مۆمۈن ئەر-ئاياللارنى سەھەرلىك مىسساغا چاقىرماقتا ئىدى. شوپۇر كېمپكا ئاپتوموبىلنى ئۈن چىقارماي بەكلا ئاستا ھەيدەپ مېھمان ساراينىڭ ئالدىغا كېلىپ ئېھتىيات بىلەن توختىتىدۇ. ئەمما ئۇ بىنانىڭ بەزى دېرىزىلىرىنىڭ يېپىق، كۆپ قىسمىنىڭ ئوچۇق ئىكەنلىكىنى، ئىشىكتىمۇ پوس قويۇلمىغانلىقىنى كۆرىدۇ. ھىتلېر ماشىنىدىن چۈشۈپ بىرىنچى بولۇپ بىناغا كىرىدۇ. بىرىنچى قەۋەتتە ئادەم قارىسى كۆرۈنمەيتتى. زىياپەت زالىمۇ بوش ئىدى. زالدا چۈشلۈك زىياپەت ئۈچۈن تەييارلىق قىلىنىۋاتاتتى. ئۆي خوجايىنى خانىم پەيدا بولىدۇ. ئۇ ئايال ئالدىدا فۈھرېرنىڭ تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ قاتتىق چۈچۈپ كېتىپ ئالدىرىغىنىچە قەدەم تەشىرىپ قىلغانلىقىڭىزنى قارشى ئالىمىز، بىزگە شەرەپ كەلتۈردىڭىز دېگەندەك گەپلەرنى قىلغان بولسىمۇ، ھىتلېر ئۇنىڭغا دەرھال رۆمنىڭ قېشىغا باشلاپ كىرىشىنى ئېيتىدۇ.
ھىتلېر بىلەن بىرگە كەلگەنلەر دەرھال ئىشىك-دېرىزىلەرنى ساقلاشقا ماڭىدۇ. ئارىدىن پۇخراچە كېيىنگەن بىرسى رۆمنىڭ ياتىقى ئالدىغا كېلىپ ئىشىكنى چېكىدۇ. ھىتلېر قولىدا تاپانچا ئۆيگە بېسىپ كىرىدۇ. فۈھرېرنىڭ كەينىدە تۇرغان كېمپكا، رۆمنىڭ ئۇيقىدىن ئىشىپ كەتكەن  كۆزلىرىنى تەستە ئېچىپ ھۇلۇققىنىدىن نېمە قىلارىنى بىلەلمەي گاڭگىرىغىنىچە ئەتراپقا مۆلدۈرلەپ قاراپ تۇرغانلىقىنى كۆرىدۇ. بۇ كېچە ياتىقىدا يالغۇز ياتقان ئىكەن.
”ئېرنىست، — دەيدۇ ھىتلېر، — سەن قولغا ئېلىندىڭ.“ ھىتلېر ئۇنى سەنلەپلا سۆزلەيدۇ. ھىتلېر بۇ گەپلەرنى دېگىنىدە بايىقى ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىقىدىكى خاپىلىقلىرىدىن ئەسەرمۇ قالمىغان ئىدى. ”ھىتلېر سەل جىددىلەشكەندەك كۆرۈنسىمۇ بەك ھاياجانلانغاندەكمۇ ئەمەس ئىدى.“ ئۇ قىسقىلا قىلىپ رۆمنى ۋەتەن ساتقۇچلۇق جىنايىتى بىلەن ئەيىپلەپ دەرھال ئۇچىسىغا بىر نەرسىلەر كىيىشىنى بۇيرۇيدۇ. رۆم بىر تەرەپتىن قاتتىق نارازىلىق بىلدۈگەچ يەنە بىر تەرەپتىن كىيىملىرىنى كىيىشكە باشلايدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇنى كۈتمەيلا ياتاقتىن چىقىدۇ. شۇڭا رۆمنىڭ بۇ دېگەنلىرى قۇرۇق تامغا سۆزلىگەندەكلا بولغان ئىدى. ئۆيدە قالغىنى بايىقى چەسنىچە كېيىنگەن كىشى ئىدى.
فۈھرېر بېرىپ ئۇدۇلدىكى ئىشىكنى ئۇرىدۇ. ئىشىك ئېچىلىپ خېينېس ئىسىملىك بىر ئەترەت باشلىقى ئۇيقا چىراي چىقىپ ئەتراپقا قاراپ ھاڭۋاققىنىچە تۇرۇپلا قالىدۇ. ئۇنىڭ كەينىدە بىرگە ياتقان ياش بىر يىگىت تۇراتتى. ئۇ بالا شوپۇرى ئىدى. گيوبېلس ”بۇ مەنزىرە مېنى قاتتىق يىرگىندۈردى، ھەتتا ھۆ قىلىۋېتىشكە تاس قالدىم“ دەپ يازىدۇ خاتىرىسىگە.
ھىتلېر، لۇتزنى قۇرال بارمۇ-يوق تەكشۈرۈپ چىق دەپ ئۆزى دەرھال ياندىكى ئىشىكنىڭ ئالدىغا كېلىدۇ. ”لۇتز، مەن ھېچ نېمە قىلمىدىم! — دەپ ۋارقىرايدۇ خېينېس، — ماڭا ياردەم قىل!“ لۇتز جاۋابەن ”مېنىڭ قولۇمدىن ھېچ ئىش كەلمەيدۇ“ دەپ خۇددى مەجبۇرلانغاندەك گېپىنى قايتا تەكرارلايدۇ. بەلكىم غەزەپلەنگەنلىكىدىن ياكى بەكلا چۈچۈپ كەتكەنلىكىدىنمۇ ئەيتەۋىر، خېينېس كىيىنىشنى رەت قىلىپ تۇرىۋالىدۇ. ھىتلېر نېرقى ئىشىكتىن قايتىپ كېلىپ ئۇنىڭغا ئەگەر ئۇنىماي تۇرىۋالساڭ دەرھال ئېتىپ تاشلىنىسەن دېگىنىدىن كېيىنلا كىيىمىنى كېيىشكە كىرىشىدۇ. ئۇ رۆم ۋە قالغان ھەمرالىرى بىلەن بىرگە كىر يۇيۇش ئۆيىگە قاماپ قويۇلىدۇ. ئۇلار بىلەن بىر قاتاردا قامالغانلار ئارىسىدا يەنە ئون نەچچە نەپەر SA كۈزەتچىلىرىمۇ بار ئىدى (فۈھرېر ياتىقىغا بېسىپ كىرگىنىدە ئۇلار تاتلىق ئۇيقىدا ئىدى)، خېينېسنىڭ شوپۇرى بىلەن بىر قاتاردا تۇتۇلغان كىلىشكەن بىر قانچە ياش بالىلارمۇ بار ئىدى.
ھىتلېر كېيىنكى قەدەملىك ھەرىكەتلەرنى مۇھاكىمە قىلغاچ، كېمپكاغا يېقىندىكى بىر مېھمانسارايغا بېرىپ رۆمنىڭ شوپۇرى ھەم نەۋرە ئىنىسى بولغان ماكس ۋوگېلنى تۇتۇپ كېلىشنى بۇيرۇيدۇ. ۋوگېل ياتىقىدا بىر قىز بىلەن ياتقان ئىكەن. ئەسلىدە شۇ كۈنى سەھەردە بۇنداقلىرىدىن شۇ بىرسىلا بار ئىدى. ۋوگېل، كېمپكانىڭ يېقىن دوستى بولسىمۇ ئۇنىڭ ئۈچۈن بەرىبىر ئىدى. شۇڭا ئۇ كەچۈرۈم سورىغىنىچە ئۇنىڭ قولغا ئېلىنغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. ئۇلار ماشىنا گەرەجىگە يېقىنلاشقىنىدا كېمپكاغا بەكلا غەلىتى بىر تەلەپ قويىدۇ:340 ”رۆمنىڭ ماشىنىسىنى بىر ھەيدەپ باقسام بولامدۇ؟“ كېمپكا ئۇنىڭ كۆڭلىنى يەردە قويمايدۇ. شۇڭا كېمپكا ماشىنىنىڭ يېنىغا چىقىۋېلىپ ۋوگېرنى يولدا بىر قانچە قېتىم ئايلىنىۋېلىشىغا يول قويىدۇ.
كېمپكا ئەسىرىنى يالاپ خانسېلپاۋۇل سارىيىنىڭ ئالدىغا كەلگىنىدە 40 تەك ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ ئادەملىرى ئولتۇرغان بىر قاراماشىنا يېتىپ كېلىدۇ. بۇ قۇراللىقSA  چىلار ميۇنخېندىن كەلگەن رۆمنىڭ ”قۇماندانلىق شىتاپ مۇھاپىزەتچىلىرى“ دىن ئىدى. ئۇلارنىڭ قۇماندانى تېخىچىلا كىرخانىدا قاماقلىق ئىدى. بۇنىڭدىن ئۇ ئەسكەرلەر بەكلا كۆڭلى يېرىم ئىدى. ھىتلېرنىڭ كونىۋېيى بولغان ۋىلھېلم برۇكىنېر ئۇلارنى دەرھال ميۇنخېنغا قايتىپ كېتىڭلار دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. ئەمما كەلگەنلەر ئۇنىڭ گېپىگە قۇلاق سالماي غەزەپ بىلەن چەكچىيىدۇ. قارىغاندا بىر قېتىملىق توقۇنۇشتىن ساقلىنىش مۇمكىن ئەمەستەك كۆرۈنەتتى.
بۇ چاغدا ھىتلېر ئالدىغا ئۆتىدۇ: ”برۇكنېرنىڭ دېگىنىنى ئاڭلىمىدىڭلارمۇ؟ — ئۇ گېپىنى يۇمشىتىپ سۆزلىگەندەك قىلسىمۇ ئەمەلىيەتتە بۇ بىر بۇيرۇق ئىدى. ھىتلېر بۇ مۇھاپىزەتچىلەرنى دەرھال ميۇنخېنغا قايتىپ كېتىشىنى بۇيرۇيدۇ، — يولدا سىلەر ئېس-ئېسچىلارغا دۈچ كېلىشىڭلار مۇمكىن. شۇلار سىلەرنى قۇرالسىزلاندۇرسۇن.“ ھىتلېرنىڭ دېيىشىچە بۇ ئۇلارنىڭ جاسارىتىنى سۇندۇرۇشنى مەقسەد قىلغانلىق بولىدىكەن. شۇنداق قىلىپ كەلگەن قارا ماشىنا قايتىپ كېتىدۇ.
مەھبۇسلار ئىككى ئاپتوۋۇزغا چىقىرىلىدۇ. قۇراللىق كىشىلەرنىڭ يالاپ مېڭىشى بىلەن ئاپتوۋۇزلار يولغا چىقىدۇ. ھىتلېرنىڭ مەرسەدېس ماركىلىق پىكاۋى ئالدىدا يول باشلاپ ماڭىدۇ. زىياپەتكە قاتنىشىش ئۈچۈن يولغا چىققانSA  چىلارنىڭ ھەممىسىنى ھىتلېر يولدا توسىۋېلىپ ئۇلارنى بىرمۇ-بىر سوراق قىلىپ چىقىدۇ. گيوبېلسنىڭ ئالدىراش رەتلەپ چىققان تىزىملىكىدە ئىسمى بارلارنىڭ ھەممىسى قۇرالسىزلاندۇرۇلۇپ ماشىنا قاتارىغا كىرىپ ئەگىشىپ مېڭىشىغا بۇيرۇق قىلىنىدۇ.
شۇنداق قىلىپ بۇ ماشىنا قاتارى بارغانسىرى ئۇزىرايدۇ. ماشىنا ئەترىتى ”قوڭۇر بىنا“ غا يېتىپ كەلگىنىدە سائەتمۇ توققۇز يېرىم بولۇپ قالغان ئىدى. بۇنىڭدىن بۇرۇن، ھەربى قىسىملار بۇ بىنانىڭ ئەتىراپىغا مۇداپىيە لېنيەسى قۇرۇپ بولغان ئىدى. ھىتلېر ھەربى قىسىملارنىڭ ياردەمگە كەلگەنلىكى ئۈچۈن رەخمىتىنى بىلدۈرۈش بىلەن بىرگە، ئۇ ئەسكەرلەردىن پايدىلىنىپ ھۇجۇمچىلار ئەترىتىگە قارشى چىقىش نىيىتى يوقلىقىنى قايتا-قايتا تەكىتلەيدۇ. ھىتلېر بىناغا كىرەر-كىرمەي گيوبېلسقا تېلېفوندا مەخپى شىفىرنى گيۆرىڭغا بىلدۈرۈپ قويۇشنى بۇيرۇيدۇ. شۇنداق قىلىپ تازىلاش ئىشى باشلىنىدۇ. ”بۇ قېتىمقى توپىلاڭچىلارنىڭ كاتتىباشلىرىغا قارىتىپ ئوق چىقىرىلىشىنى، شۇنىڭدەك ئائىلىمىزنىڭ قۇدۇققا زەھەر تاشلىغان قارا قوللارنى، شۇنىڭدەك سىرتتا زەھەر چاچقان قارا قوللارنى بىرنىمۇ قويماي تولۇق قىرىپ تاشلاشنى بۇيرۇق قىلىمەن.“ ئۇنىڭ بۇ گەپلىرى ئاپىسىنىڭ زەھەرلىك ئۆسمىدە ئۆلگەنلىكىنى ئەسلەتتى ھەقىچان، بۇ ئىشتا دوختۇر بلوكمۇ ھىتلېرنىڭ ھېسسىياتىنى بەكلا قوچىۋېتكەن ئىدى.
ئېس-ئاچىلار تۇتۇپ كەلگەن ئېس-ئېس يىتەكچىلىرى ستادېلخېيم تۈرمىسىگە توشۇپ كېتىدۇ. تېخىچىلا قوڭۇر بىنادا تۇتۇپ تۇرۇلىۋاتقان ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ يىتەكچىلىرى، مەسىلەن رۆم قاتارلىق كىشىلەر ھىتلېر بىلەن كۈرۈشۈشنى تەلەپ قىلىپ تۇرىۋالغان بولسىمۇ رەت قىلىنىدۇ، ئۇلار قايتىدىن گيوبېلس بىلەن كۆرۈشۈشنى تەلەپ قىلىشىدۇ. بۇ چاغدا گيوبېلس گيۆرىڭ بىلەن تېلېفون سۆزلىشىۋاتقانلىقى ئۈچۈن، ئۇنىڭ تېلېفون كۆرۈشىشى تۈگىمەي تۇرۇپ ئەڭ ئاخىرقى جىنايەتچىمۇ بروۋنىك ماشىنىسىغا يالاپ چىقىرىلىپ ستادېلخېيم تۈرمىسىگە ئېلىپ مېڭىلىدۇ. رۆم يالغۇز كىشىلىك بىر كامىرغا قامالغان بولۇپ، بۇ كامىر پىۋىخانا قوزغىلىڭى مەغلوب بولغاندىن كېيىن قامالغان كامىرىغا يېقىنلا بىر يەردە ئىدى.
قوڭۇر بىنادا گېنېرال ۋون ئېپ، رۆمنى ھەربى سوتقا تاپشۇرۇپ سوتلىنىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. بۇنىڭدىن ھىتلېر ھەرگىز خاتىرجەم بولالمايدۇ. شۇڭا ئۇ ئەتىگەن قاق سەھەردە ۋارقىراپ-جارقىراپ ئاچچىقىنى چىقىرىۋېلىشتىن باشقا بىر نېمە قىلالمايدۇ. ئۇ، رۆم دېگەن پاكىتلىرى تولۇق، جىنايىتىنى ئىنكار قىلىش مۇمكىن بولمىغان، ئۆلۈم بىلەن جازالاندۇرۇلسىمۇ ئازلىق قىلىدىغان ۋەتەن ساتقۇچ دەپ ۋارقىرايتتى. ئۇنىڭ بۇنداق قايناپ كېتىشىدىن گېنېرال ئېپ بەكلا ھەيران قالغان بولسىمۇ بەرىبىر ئۇنىڭغا بىر نېمە دېيەلمەيدۇ. ئۇ بىنادىن چىقىۋېتىپ يېنىدىكى كونىۋېيىغا ”ئۇ ئېلىشىپ قاپتۇ!“ دەپ پىچىرلايدۇ.
ئۇزۇنغا قالماي، يەنى سائەت ئون بىر يېرىم بولغاندا ئازادە يىغىن زالىدا ھۇجۇمچىلار ئەترەت باشلىقلار يىغىنى باشلىنىدۇ. بۇ چاغدا ھىتلېر تېخىچە ئۆزىگە كېلەلمىگەن بولغاچقا،341 ئۇنىڭ ساراسىمە ئىچىدىكى يىغىن قاتناشقۇچىلىرىغا قارىتىپ سۆزلىگەن سۆزلىرىمۇ ئېس-ئاچىلارغا بولغان غەزەپ-نەپرەتتىن باشقا ئارتۇق بىر نېمە دېيەلمەيدۇ، گەپلىرىنىڭمۇ باش-ئايىقى قولاشمايتتى. بىر سائەتتەك سوزۇلغان ۋالاقلاش جەريانىدا ئۇنىڭ سۆزىنى ئاڭلاپ تۇرغانلار خاتىرجەم بولالماي ھەممىسى ئۆرە تۇرۇپ ئۇنىڭغا قۇلاق سالاتتى. ھىتلېر ئاغزىدىن تۈكۈرۈك چاچراتقىنىچە سۆزلەپ كېتىدۇ. بۇنىڭدىن قايسى بىر يىغىن قاتناشقۇچى ”بەكلاھاياجانلىنىپ كەتكەچكە پات-پاتلا تۈكۈرۈكىنى يۇتۇپ قوياتتى.“ ھىتلېر، رۆمنى مېنى ئۆلتۈرىۋېتىپ، گېرمانىيىنى ئىككى قوللاپ دۈشمەنلەرگە سۇنماقچى دەپ ئەيىپلەيدۇ. ئۇ ئاخىرىدا، رۆم ۋە ئۇنىڭ شىرىكلىرى ”ئېتىپ تاشلانسۇن!“ دەيدۇ.
ئېتىپ ئۆلتۈرۈش ئىشى تېخى باشلانمىغان ئىدى. سەۋەبى، ھىتلېر تېخىچە سېپ دېيترىخ (مۇھاپىزەتچىلەر قوماندانى) نىڭ كېلىپ جازانى ئىجرا قىلىشىنى كۈتمەكتە ئىدى. ئۇزۇنغا قالماي دېيترىخمۇ يېتىپ كېلىدۇ. ئۇ ئالدىراشلىق بىلەن چىرايى تۈرۈلۈپ كەتكەن ھىتلېرغا كېچىككەنلىكىنىڭ سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈپ كېتىدۇ: ماشىنىسىنىڭ چاقى كونا، يولمۇ ئوڭغۇل-دوڭغۇل بولغاچقا ئىتتىك ھەيدىگىلى بولمىدى دەپ سەۋەپ كۆرسىتىدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭ كېچىكىپ قالغانلىقىدىن رەنجىگەن بولسىمۇ، ئۇ كۈنى ھېچ قانداق بىر بۇيرۇق چۈشەرمەيدۇ. ئۇ دېيترىخقا بۇ ھەقتە مەسلىھەتچىلىرىم بىلەن مۇزاكىرە قىلغاندىن كېيىنلا ئاندىن بۇ جىنايەتچىلەرنىڭ تەغدىرىنى بەلگىلىشىمىز كېرەك، شۇڭا خاتىرجەم بولۇپ بۇيرۇقۇمنى كۈتكىن دەيدۇ. ئۈچ سائەتتەك ۋاقىت ئۆتۈپ كەتكەن بولسىمۇ بۇيرۇق چۈشەرمەيدۇ.
گەرچە ھىتلېر ئېنىق بىر قارارغا كېلەلمەي تۇرغان بولسىمۇ، ئۇنىڭ بېرلىندىكى كەسىپداشلىرى جىنايەتچىلەرنى ئۆلتۈرۈش ئىشىنى باشلىۋەتكەن ئىدى. ھىملېر — ھېيدرىخ — گيۆرىڭ ئۈچ كىشىلىك گۇروھقا لازىم بولىۋاتقىنى يەنە شۇ مەخپى بەلگە (”ھەرە قۇشى“) ئىدى. مەخپى بەلگە يېتىپ كېلىشى ھامان خېلىدىن بېرى پىلانلاپ كېلىۋاتقان سۇيىقەستىنى ئىشقا ئاشۇرۇشقا تەييار تۇرىشاتتى. پاپېن گيۆرىڭنىڭ ئىشخانىسىغا كىرىپ كۆرۈشمەكچى بولغىنىدا، بۇ يەر ”ھەممە تەرەپ ئاپتومات تۇتقان SS پوستلىرى تەرىپىدىن قورشاپ بولۇنغانلىقى“ نى كۆرۈپ بۇ ئىشلاردىن بەكلا زىرىككەنلىكىنى ئىپادىلەيدۇ. ئۇ يەنە ھىتلېرنىڭ گيۆرىڭغا پايىتەختتىكى قوزغىلاڭچىلارنى تۇنجۇقتۇرۇش ھوقۇقىنىڭمۇ بېرىلگەنلىكىدىن خەۋەر تېپىپ قاتتىق چۈچۈپ كېتىدۇ. بىر مۇئاۋىن باش مىنىستىر بولۇش سۈپىتى بىلەن پاپېن، باش مىنىستىر يوق ۋاقىتلاردا بۇ ھوقۇق ئۆزىگە تەۋە ئىكەنلىكىنى ئويلايتتى. شۇڭا ئۇ بۇ ئىشلاردىن قاتتىق نارازى ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ ھىندېنبۇرگنىڭ جىددى ھالەت ئېلان قىلىپ دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىنى يۆتكەپ كېلىپ قانۇنىي تۈزۈمنى قوغداپ ۋەزىيەتنى مۇقىملاشتۇرۇش تەلىۋىدە چىڭ تۇرىدۇ. گيۆرىڭ ئۇنداق لىشىنى قەتئى قوبۇل قىلمايدۇ. ئۇ ھىملېرنىڭ ئېس-ئېسچىلىرى بىلەن بىرلىكتە ۋەزىيەتنى پۈتۈنلەي تېزگىنلىيەلەيدىغانلىقىنى ئېيتىپ چىڭ تۇرىدۇ. بۇنىڭغا پاپېن چىڭ تۇرۇپ قايتا نارازىلىقىنى بىلدۈرگەن بولسىمۇ ئۇنىڭ گېپى گيۆرىڭ تەرىپىدىن ئىزچىل بۆلىۋېتىلىدۇ. گيۆرىڭ مۇئاۋىن باش مىنىستىرنى دەرھال ئۆيىگە قايتىپ ئۆز بىخەتەرلىكىنىڭ غېمىنى قىلىشىنى ئېيتىدۇ. پاپېن ئۆيىگە تېخى يېتىپ بارماي تۇرۇپلا بېرلىن كوچىلىرىدا ھەممە تەرەپتىن ماشىنا سېگناللىرى كۆتۈرىلىيدۇ. ھەممىلا يەردە يېڭى ھاكىمىيەت دۈشمەنلىرى قولغا ئېلىنماقتا ئىدى. قىسىملاردىن بىرسى كېلىپ پاپېننىڭ ئىشخانىسىنى قورشاۋغا ئېلىپ پاپېننىڭ ئاخبارات مەسئولىنى ئېتىپ تاشلاپ قالغان خىزمەتچىلەرنى قولغا ئالىدۇ. ئەسلىدە مۇئاۋىن باش مىنىستىرنىڭمۇ بېشىغا دەرت كەلگەن ئىدى. ئۇ ئۆيىگە كىرگەندە ئۆيىنىڭ بىر تۈرمىگە ئايلانغانلىقىنى، ئۆيىنىڭ تېلېفون لىنيىسىنىڭمۇ ئۈزىۋېتىلگەنلىكىنى، مېھمانخانىسىدىمۇ ساقچى مەسئولىدىن بىرسى ئولتۇرغانلىقىنى كۆرىدۇ. ساقچى ئەمەلدارى ئۇنىڭغا، سىرت بىلەن ئالاقە قىلىشىڭىزغا رۇخسەت يوق دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ.
شۇ كۈنى ، ھاۋا بەكلا ئىسسىق شەنبە كۈنى ئىدى. شۇڭا بېرلىنلىقلاردىن بەكلا ئاز كىشى پەۋقۇلئاددە ئىشلارنىڭ يۈز بېرىۋاتقانلىقىدىن خەەۋەر تاپىدۇ. تيېرگارتېندىكى تىنچلىق دەرەخ سايىسىدا ۋاقىت ئۆتكۈزىۋاتقان بەكلا كۆپ كىشى ئۈچۈن كۈننىڭ ئۆرلىشىگە ئەگىشىپ ھاۋانىڭ تېخىمۇ ئىسىپ بېرىشى بەكىرەك باش ئاغرىتىدىغان ئىشلار ھېسابلىناتتى. مۇخپىر دېلمېر ھېچ نېمە چۈشەنمەي چۈشتىن بۇرۇنقى زىيارەت پىلانىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇپ ئالدىراش ئىشخانىسىغا قايتىدۇ. ئۇ يولدا، ”مەن يەنە نېمىشقا 'ھىتلېرنىڭ مۇستەبىت ھاكىمىيىتىنىڭ خەۋىپى' دېگەن خەۋەرنى يازىمەن دەپ ئاۋارە بولىمەنكى، بۇ ئىش بېشىمنى دوغا تىككىنىمدىن باشقا نېمىگە ئەسقاتىدۇ“ دەپ تىنماي غۇدۇڭشىيتتى. ئەگەر ھېچ بىر ۋەقە يۈز بەرمىسە قانداق قىلىمەن؟ ئەمما ماشىنىسى ساقچىلار قامال قىلىۋالغان يولدا توسالغىنىدىلا كاللىسىدىكى پۈتۈن غەملەر يوق بولىدۇ. ”قارىغاندا بىر ئىشلار بولغان.“ مىس قالپاقلىق، ئاپتوماتلىق ساقچىلار رۆمنىڭ بېرلىن تيېرگارتېنستراس چېتىدىكى ھەشەمەتلىك قوراسىنى قورشاپ بولغان ئىدى.
شەھەر سىرتىدا، گېنېرال ۋون شلېيچېرنىڭ ئاشپىزى ئىككى نەپەر گېستاپونى باشلاپ بۇ سابىق باش مىنىستىرنىڭ كىتابخانىسىغا كىرىدۇ.342 چاقىرىلمىغان مېھمانلاردىن بىرسى ”شلېيچېر دېگەن سىزمۇ“ دەپ سورىۋىدى، بۇ سابىق باش مىنىستىر ”ھەئە، مەن …“ دەپ جاۋاپ بەردى. ئۇنىڭ گېپىنىڭ ئاخىرى چىقمايلا كەلگەن بۇ ئىككى كىشى دەرھال ئۇنى ئېتىپ ئۆلتۈرىدۇ. بىر بۇلۇڭدا رادىئو ئاڭلاپ ئولتۇرغان شلېيچېر خانىم ئېتىلغىنىچە كېلىپ يېقىلغان يولدىشىغا قاراپ يۈگەرگەن بولسىمۇ يولدىشىغا يېقىنلاشماي تۇرۇپلا ئوق تىگىپ ئۇمۇ يەرگە يىغىلىپ قالىدۇ. شلېيچېر شۇ يەردە، ئايالى دوختۇرخانىدا جان ئۈزىدۇ.
ميۇنخېندا بولسا، رۆم بىلەن ئۇنىڭ ھەمرالىرىغا ئاخىرى قانداق ھۆكۈم چىقىرىش كېرەكلى ئۈستىدە ھىتلېر تېخىچىلا ئېنىق بىرەر قارارغا كىلەلمەي تۇراتتى. يىغىن زالىدىكى ۋارقىرىشىپ تالاش-تارتىش قىلىشلار سىرتتا تۇرغان سېپ دېيترىخقىمۇ ئىككى قاتلىق ئىشىك سىرتىدىن ئېنىق ئاڭلىنىدۇ. چۈشتىن كېيىن سائەت بەش ئەتراپىدا يىغىن زالىنىڭ ئىشىكى ئېچىلىدۇ. ھېسنىڭ ياردەمچىسى مارتىن بورمان ئىچىدىن چىقىپ كەلىدۇ. ئۇ دېيترىخنى باشلاپ ھىتلېرنىڭ يېنىغا كىرىدۇ. ”گازارمىغا قايتقىن“ دەيدۇ ھىتلېر. ئاندىن دېيترىخقا خۇددى ۋۇجۇدىدىن سىقىپ چىقىرىلغاندەك بۇيرۇقتىن بىرنى  بېرىدۇ: ”بىر ئوفىتسېر ۋە 6 نەپەر ئەسكەر تاللا، بېرىپ ئېس-ئاچىلار رەھبىرىگە ۋەتەنگە خائىنلىق قىلغانلىق جىنايىتىدىن ئۆلۈم جازاسى بېرىپ ئىجرا قىل.“
دېيترىخ، بورمان تۇتقۇزغان تىزىملىكىنى بىر قۇر كۆزدىن كۆچۈرىدۇ. ستادېلھېيمغا قامالغانلارنىڭ ھەممىسىنىڭلا ئىسمى بۇ تىزىملىكتە ئىدى. ئەمما ھىتلېر ئۇلار ئارىسىدىن 12 ئىسىمنى تاللاپ ئىشارەت قىلىدۇ، خېينېس بىلەن يوقۇرى باۋارىيە SA چىلار كاتتىبېشىنىڭ ئىسمىمۇ بۇ بەلگە سېلىنغانلار ئارىسىدا ئىدى. ئەمما بۇ ئون ئىككى ئىسىم ئارىسىدا ئېرنست رۆمنىڭ ئىسمى كۆرۈنمەيتتى. قارىغاندا ھىتلېر تېخىچىلا رۆمغا ئۇلاردەك بىر جازا بېرىشكە جاسارەت قىلالمايۋاتقاندەك قىلاتتى.
باۋارىيە ئەدىلىيە مىنىستىرى خانس فرانك نۇرغۇنلىغان ئېس-ئاچىلار رەھبەرلىرىنىڭ ستادېلھېيمغا قاماپ قويۇلغانلىق ئىشىدىن خەۋەر تېپىپ، ئۇ يەرگە ئۆزى بىۋاستە بېرىپ ئۇلارنىڭ دېلوسىنى ئۆتكۈزۈپ ئالماقچى بولىدۇ. ئۇ يەرگە بارغىنىدىن كېيىن، ئېس-ئاچىلار جىنايەتچىلىرىنى شىتاتلىق ساقچى ئەترىتىنىڭ كۈزىتىشىگە تاپشۇرۇپ بېرىش بۇيرۇقىنى بېرىپ رۆمنىڭ كامىرىغا كىرىدۇ.
”قانداق گەپ بۇ؟ — سورايدۇ رۆم، — بۇ يەردە نېمە ئىشلار بولۇپ كېتىۋاتىدۇ؟“
فرانك بۇ ئىشلاردىن بەك كۆپ نەرسە بىلمەيتتى. شۇنىڭدەك ئۇنىڭغا ئارتۇق ۋەدىمۇ بېرىلمىگەن ئىدى. شۇڭا ئۇ پۈتۈن ئىشلارنىڭ قانۇنى يوللار بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىشىنىلا ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. رۆم ئۇنىڭغا ئۆزىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى يامان ئاقىۋەتكە قېلىشىغا تەييارلىق قىلىپ قويغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ”مەن ئۆلۈش ياكى ياشاش ھەققىدە غەم قىلمايمەن. شۇڭا سېنىڭدىن تەلىۋىم، ئائىلەمدىكىلەرنىڭ غېمىنى قىلىپ قويساڭ. ئۆيدىكىلەرنىڭ ھەممىسىلا ئايال. شۇڭا ئۇلارنىڭ تۇرمۇشى پۈتۈنلەي ماڭا قاراشلىق ئىدى.“ فرانك كامېر ئىشىكىنى ئېچىۋاتقىنىدا رۆم ئۇنىڭ قولىنى چىڭ سىققىنىچە ”بارلىق ئىنقىلاپلاردا ئۆز قىزىنىمۇ يۇتۇپ كېتىدىغان ئىشلار بولۇپ تۇرىدۇ“ دەيدۇ.
فرانك يېڭىلا ئىشخانىسىغا كىرىپ ئولتۇرىۋىدى، سېپ دېيترىخ بىر كەسىپدىشى بىلەن بىرگە كىرىپ بۇيرۇق بويىچە بىر قىسىم ھۇجۇمچىلار ئەترىتى رەھبەرلىرىگە ئۆلۈم جازاسى بېرىش ئۈچۈن كەلگەنلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇ يېنىدىن ھىتلېر بىۋاستە كۆزدىن كۆچۈرۈپ چىققان تىزىملىكنى چىقىرىپ كۆرسىتىدۇ. فرانك تىزىملىككە قاراپ تۇرۇپلا قالىدۇ: ”ھەر قانداق ئەھۋال بولىشىدىن قەتئىي نەزەر بۇ كىشىلەرگە ئۆلۈم جازاسى بېرىشكە بولمايتتى“ دەيدۇ. دېيترىخ ئۇنىڭغا، بۇ بۇيرۇق بىۋاستە ھىتلېردىن دەيدۇ. فرانك بۇ ئىشلارنى قايتا سۈرۈشتە قىلىپ بېقىش ئۈچۈن قوڭۇر بىناغا تېلېفون قىلىشى ئۈچۈن مىڭ تەستە ئۇنى قايىل قىلىدۇ. دېيترىخ دەسلىۋىدە ھېس بىلەن سۆزلىشىدۇ. ئاندىن تروپكىنى فرانكقا ئۇزارتىدۇ: ”ھىتلېرنىڭ ساڭا دەيدىغان گېپى بار ئىكەن.“
تۇروپكىدىن ھە دېگەندىلا ھىتلېرنىڭ قاتتىق ۋارقىراپ سۆزلىگەن ئاۋازى كېلىدۇ. ”سەن مېنىڭ بۇيرۇقۇمنى ئىجرا قىلىشتىن باش تارتىۋاتامسەن قانداق؟ ياكى بولمىسا بۇ جىنايەتچىلەرگە ئىچ ئاغرىتىپ يۈرەمسەن؟ مەن بۇ نەرسىلەرنى تۈپ يىلتىزىدىن قۇمۇرۇپ تاشلىماقچى!“
فرانك نارازىلىق بىلدۈرۈپ، بۇ ئىشتا بىرەر يازما بۇيرۇقمۇ بولمىسا، مېنىڭ كۆرگىنىم پەقەت 6 كىشىلىك بىر تىزىملىك، دەيدۇ. ”تىزىملىكتىكى ئىشارەتلەرنى مەن ئۆز قولۇم بىلەن قويدۇم. — دەيدۇ ھىتلېر سەل يۇمشىغاندەك قىلىپ،343 — بۇلار ئىمپىرىيىمىزگە قارشى چىققان جىنايەتچىلەر. مەن بۇ ئىمپىرىيىنىڭ باش مىنىستىرىمەن. بۇ دېگەن ئىمپىرىيىگە مۇناسىۋەتلىك ئىشلار، بۇنداق ئىشلارغا سېنىڭ چات كىرىۋېلىش ھەققىڭ يوق.“
ستادېلھېيمدا بىرىنچى تۈركۈمدىكى ئالتە نەپەر زىيانكەشلىككە ئۇچۇرغۇچى قوراغا يالاپ چىقىرىلىدۇ. ھەر بىرسىنى ئىككى نەپەر ساقچى يالاپ ماڭىدۇ. ”فۈھرېرىمىز، ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى سىلەرنى ئۆلۈم جازاسىغا ھۆكۈم قىلدى. — دەپ توۋلايدۇ بىر پارتىيە گۇۋاردىيە باشلىقى، — دەرھال ھۆكۈم ئىجرا قىلىنسۇن.“ يوقۇرى باۋارىيە ھۇجۇمچىلار ئەترىتى باشلىقى ئاۋگۇست شىنېيدىخۇبېر جاللاتنىڭ ئەسلىدە دېيترىخ ئىكەنلىكىنى بىلىپ ئۇنىڭغا ۋارقىرىغىنىچە: ”سېپ  ھەي دوستۇم، بۇ يەردە زادى نىمە ئىشلار بولىۋاتىدۇ؟ بىز پۈتۈنلەي گۇناھسىز ئىدۇققۇ!“ دەيدۇ. دېيترىخ قاپىقىنى تۈرگىنىچە دىققەت تۇرىشىغا ئۆتىدۇ: ”فۈھرېرىمىز سېنى ئۆلۈم جازاسىغا ھۆكۈم قىلدى! خايىل ھىتلېر!“ دەپ ۋارقىرايدۇ. بىرىنچى بولۇپ ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىنغان كىشى جاللاتلارنىڭ ئالدىغا كەلتۈرۈلىدۇ. ئۇ كىشى كۆزىنى ئېتىشقا ئۇنىمايدۇ. قورودا ئوق ئاۋازى ياڭرايدۇ. كېيىنكى ئىككى كىشىمۇ كۆزىنىڭ تېڭىلىشىغا ئۇنىمايدۇ. دېيترىخ بىر قانچە كىشىنى ئېتىشقا بۇيرۇق قىلىدۇ. نۆۋەت شىنېيدىخۇبېرغا كەلگەندە ئۇ يىراقلىشىدۇ: ”بۇ ئىشلارغا ئەندى چىدىيالمايمەن!“
ھىتلېر ئولتۇرغان پىكاپ ئايرىدرومغا قاراپ يولغا چىققىنىدا قاراڭغۇ چۈشۈپ قالغان ئىدى. ”رۆمنى كېچىردىم. — دەيدۇ ھىتلېر ئۇنى ئۇزۇتۇپ چىققان گېنېرال ۋون ئېپقا ۋەدە بېرىپ، — ئۇنىڭ قىلغان خىزمەتلىرىنىڭ يۈزىنى قىلدىم.“ ھىتلېر ”جۇنكېر-52“ ئايروپىلانىنىڭ ئالدى تەرىپىدە ئولتۇرىدۇ. باۋر ئايروپىلاننى ھەيدەپ بېرلىنغا قاراپ ئۇچىدۇ. ھىتلېر يول بويى بېشىنى چۆكۈرۈپ بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي ئولتۇرىدۇ.
ئادەتتىكى بېرلىنلىقلارغا دۆلەتنىڭ داۋالغۇچ ئىچىدە ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدىغان ھېچ قانداق بىر ئىشارەت كۆرۈنمەيتتى. توغرا، شەھەر ئىچىدە ھەقىقەتەنمۇ ھەر تۈرلۈك گەپ-سۆزلەر تارقىلىپ يۈرەتتى. چارلوتتېنبۇرگېر چاۋسې كوچىسىغا ساقچى ئىدارىسىنىڭ يول توساق ئورۇنلاشتۇرىۋېتىلگەن ھەمدە ئۇياق-بۇياققا مېڭىپ تۇرغان ھەربى ماشىنىلار سەۋەبىدىن بولسا كېرەك قاتناش راۋانلىقى توسۇلۇپ قېلىش ئەھۋاللىرى كۆرۈلگەن ئىدى. كىشىلەر يەنە ئۆيمۇ-ئۆي ئاختۇرۇلۇپ ئادەم تۇتۇش ۋەقەلىرى بولىۋاتقانلىقىدىن خەۋەردار ئىدى. شۇنداقتىمۇ بۇ تۈردىكى زوراۋانلىق ھەرىكەتلەر يەنىلا يوشۇرۇن كېتىۋاتاتتى. گېنېرال ۋون شلېيچېر بىلەن ئايالىنىڭ ئۆلتۈرۈلگەنلىكىنى بەكلا ئاز كىشى بىلەتتى. خۇددى شۇنىڭدەك گرېگور ستراسسېرنىڭ چۈشلۈك تاماق دەستىرخانى ئۈستىدە قولغا ئېلىنىپ گېستاپو تۈرمىسىنىڭ 16-نومۇرلۇق كامىرىغا قامالغانلىقىدىنمۇ بەكلا ئاز كىشى خەۋەردار ئىدى. ئۇ يەردە قاراڭغۇلۇقتا يوشۇرۇنغان جاللاتلار دېرىزە سىرتىدىن كامىرغا قارىتىپ ئوق ئېتىپ ستراسسېرنى خۇددى قەپەزدىكى چاشقاندەك ئۇ بۇلۇڭدىن بۇ بۇلۇڭغا قوغلاپ يۈرۈپ ئېتىپ ياردار قىلغان. يەنە بىرجاللات كامىرغا كىرىپ ئۇنىڭ ئىشىنى پۈتتۈرۈپ چىققان. شۇنداق قىلىپ، گيوبېلس بىلەن گيۆرىڭنىڭ دۈشمىنى يوقۇتۇلغان ئىدى. ئەمما بۇ ئۆلگەنلەر ئاخىرقى تىنىقىغىچە فۈھرېرىگە سادىق قالغان كىشىلەر ئىدى.
بېرلىندىكى تازىلاش ھەرىكىتىنىڭ بېشىدا گيۆرىڭ بار ئىدى. شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن گيۆرىڭ تەشۋىقات  مىنىستىرلىكىدە چەتئەللىك مۇخپىرلارغا قىسقىچە ئەھۋال تونۇشتۇرۇپ ئۆتىدۇ. ”گيۆرىڭ رەتلىك ئۈنفورما كېيىپ كەلگەن ئىدى. — دەپ يازىدۇ بىر گېستاپو ئەمەلدارى، — ئۇ سەھنىگە ئادەتتىكى قەدەملەر بىلەن ئەمەس بەلكى ئۇششاق قەدەملەر بىلەن چىقىپ كەلگەن ئىدى. ئۇ سۆزىنى باشلاشتىن ئاۋال تېخىمۇ چوڭقۇر تەسىرات قالدۇرۇش مەقسىتىدە خېلى ئۇزۇن سۈكۈتتە تۇرىدۇ. ئاندىن خۇددى ئۆزىنىڭ ئاشىكارىلىنىپ قېلىشىدىن قورققاندەك سەل ئالدىغا ئىگىلىپ بىر قولى بىلەن ئىڭىكىنى تۇتقىنىچە ئەتراپقا بىر قۇر كۆز يۈگۈرتىدۇ.“ ئۇنىڭ گېپى شلېيچېر بىلەن رۆم ئۈستىگە كەلگىنىدە، ستراسسېرنىڭ سۈيىقەست قىلىش مەسىلىسى ھەققىدە توختىلىشقا باشلىغىنىدا بىرسى ئۇنىڭدىن سابىق باش مىنىستىرنىڭ ئەھۋالىنى سورايدۇ. ”ئۇ بەكلا ئاخماقلىق قىلدى. ھالىغا باقماي قارشىلىق كۆرسەتتى. — گيۆرىڭ گەپ قىلىۋاتقىنىدا قايسى بىر خاتىرلىگۈچىنىڭ يازغىنىدەك چىرايىدىن بۆرىنىڭ كۈلۈمسىرىشى نامايەن بولىدۇ، — ئۇ ئۆلدى“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ.344
شۇكۈنى كەچتە گېرمانىيە دۆلەت ئاخبارات ئىدارىسى DNP ، فۈھرېرنىڭ ۋېكتور لۇتزغا يوللىغان بىر پارچە تېلېگراممىسىنى ئېلان قىلىپ بۇ قېتىمقى تازىلاشنى ئاقلىماقچى، يەنە بىر تەرەپتىن لۇتز رۆمنىڭ ۋەزىپىسىنى ئۆتكىزىۋېلىشقا ئىۋەرتىلگەنلىكى ئۇقتۇرۇلىدۇ. بۇ تېلېگراممىدا يەنە ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ يېڭى قۇماندانى ۋە ئۇنىڭ قول ئاستىدىكى ھەر دەرىجىلىك رەھبەرلىرىگە ئون نەچچە ماددىلىق ”ۋەزىپە“ كۆرسىتىپ ئۆتۈلگەن ئىدۇ. بىرىنچى ماددىلىق ۋەزىپىدە ”مەن ئېس-ئاچىلار قۇماندانىنى قەتئى تۈردە بۇيرۇققا بوي سۇنۇشى ھەمدە ئىنتىزامغا قەتئى بوي سۇنۇشىنى تەلەپ قىلىمەن. ھەر بىر ئېس-ئاچىدىنمۇ شۇنداق تەلەپتە بولىمەن.“ دەيدۇ. ئۇ يەنە ئالى دەرىجىلىك پىكاپلاردا ياكى ئۈستى ئوچۇق پىكاپلاردا ئولتۇرۇپ ۋەزىپە ئۆتەشنى باھانە قىلىپ ساياھەتلەردە بولۇشتەك ھەرىكەتلەرنى، ھەشەمەتلىك مېھماندارچىلىق قىلىشلارنى، ھاراقكەشلىكلەرنى ھەمدە ئوچۇق يەرلەردە جىدەل چىقىرىشلارنى قاتتىق چەكلىنىدىغانلىقى تىلغا ئېلىنغان. _ مەن يەنە مۇنداق بىر نەرسىنى ئالاھىدە تەلەپ قىلىمەن: ھەر بىر ئانا ئۆز بالىسىنى ھۇجۇمچىلار ئەترىتىگە، پارتىيىگە ياكى ’ھىتلېر ياشلار ئىتتىپاقى‘ غا قىلچە ئەنسىرىمەي تاپشۇرىشىنى تەلەپ قىلىمەن. سىلەر خاتىرجەم بولۇڭلاركى، بالىلىرىڭلار ئۇ يەرلەردە ھەرگىزمۇ ئەخلاقسىز بىرسى بولۇپ يېتىلىش پۇرسىتىگە ئېرىشەلمەيدۇ. ” شۇڭا ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنىڭ رەھبەرلىرى ئەگەر يولدىن چىقىدىغانلا بولىدىكەن، ئۇنداق كىشى چوقۇم ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىن ھەمدە پارتىيىدىن قوغلىنىدۇ، مەن ھۇجۇمچىلار ئەترىتى رەھبەرلىرىدىن كۈلكىلىك ۋە ئاخماقانە بىر گورىللا مايمۇنى ئەمەس بەلكى رەسمى بىر ئادەم بولىشىنى تەلەپ قىلىمەن" دەيدۇ. بۇنداق بىر پەيتتە بۇ گەپلەرنىڭ ئوتتۇرغا قويۇلۇشى نۇرغۇنلىغان چەتئەللىك كۈزەتكۈچىلەرنىڭ كۈچلۈك مازاق قىلىشىغا ئۇچرايدۇ. ئەمما ئادەتتىكى نېمىسلار بولسا ئەدەپ بىلەن رازىلىقىنى بىلدۈرۈشۈپ، فۈھرېرى بىلەن بىردەك ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكىلەرنىڭ جاھاننى بېشىغا كىيىپ يۈرگەنلىكىدىن زىرىككەنلىكىنى ئىپادىلىشىپ ئۇھ دەپ ئەركىن بىر نەپەس ئېلىۋالغانلىقىنى ئىپادىلىشىدۇ.
ئۇ يەنىمۇ ئىلگىرلىگەن ھالدا چاقىرىق قىلىپ، ھەر بىر ئېس-ئاچىلار ئەترىتى رەھبىرىدىن ”دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىگە قەتئى سەمىمىي سادىق بولۇشىنى، ھەرگىز ئۇلارغا ئىككى يۈزلىمىلىك قىلماسلىقىنى“، شۇ ئارقىلىق ”ئۆزىنىڭ ھەقىقى يېتەكچى، ھەقىقى بىر دوست ۋە ھەقىقى بىر يولداش ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىشى كېرەكلىكىنى“ تەلەپ قىلىدۇ. ئاخىرىدا، ھۇجۇمچىلار ئەترىتىدىكى پىشقەدەملەرنى بىر قۇر ماختاپ ئۆتكەندىن كېيىن، ”بۇرۇن گېرمانىيىدىكى خەلق قەلبىنى قولغا كەلتۈرەلىگەنلەر مۇتلەق تۈردە 1933-يىلىدىن بۇرۇن ياكى شۇنىڭغا يېقىن بىر قانچە ئاي ئىچىدە ئېس-ئاچىلار قوشۇنىغا ئەزا بولغان ئەقىللىق كىشىلەر ئەمەس“ دېگەندەك مەدھىلەردىن كېيىن، تۇنجى قېتىم ئۆزىنىڭ شەخسى مۇھاپىزەتچىلەر قوشۇنىنى تىلغا ئالىدۇ: ”مەن ھەر بىر پارتىيە گۇۋاردىيىسى ئەسكىرىنىڭ پۈتۈن قەلبى بىلەن تەربىيىلىنىشىنى، يۈكسەك دەرىجىدە يېتىشىپ چىققان مىللى سوتسىيالىزم جەڭچىسىگە ئايلىنىشىنى ئۈمىد قىلىمەن“ دەپ سۆزىنى ئاخىرلاشتۇرىدۇ.
شۇ ئاخشىمىغىچە بولغان ئارىلىقتا ئۆلتۈرۈلگەن ئادەم سانى كىشىنى چۈچۈتكىدەك رەقەملەرگە يېتىدۇ. شلېيچېرنىڭ دوستى گېنېرال ۋون برېدوۋ ئۆيىنىڭ ئالدىدا ئېتىپ ئۆلتۈرۈلگەن؛ برېسلاۋنىڭ ۋاكالىتەن ساقچى باشلىقى بىرىلىرى تەرىپىدىن قىسقا ئاپتومات بىلەن ئېتىپ تىتما-تىتما قىلىۋېتىلگەن؛ يەنە بىر ئېس-ئېس ئاتلىق ئەسكەر ئوفىتسېرى تاماكا چېكىش بۆلۈمىدە سۈيىقەستكە ئۇچرىغان. پاپېننىڭ يېقىنقى كۈنلەردە تالاش-تارتىش پەيدا قىلىۋەتكەن نۇتقىنى قەلەمگە ئالغان خىزمەتچىسى گېستاپو تۈرمىسىنىڭ گەمىسىدىن ئۆلۈكى چىقىدۇ. بۇ تۈرمە شاھزادە ئالببرېچتستراس كوچىسىغا جايلاشدا ئىدى.SS  چىلارنىڭ نازارىتى ئاستىدا لىختېرفېلد بارراك گازارمىسىدىمۇ مەھبۇسلار ئۆلتۈرۈلگەن ئىدى. ئۇ يەردە قاتناش مىنىستىرى، ”كاتولىك ھەرىكىتى“ تەشكىلاتىنىڭ رەئىسى، شۇنىڭدەك يەنە يېڭى توي قىلغان ئەمما شىرىن ئاي ساياھىتىدىن تۇتۇپ كېلىنگەن كارل ئېرنست قاتارلىق كىشىلەرمۇ ئۆلتۈرىلگەن ئىدى. ئېرنست ئاخىرقى تىنىقىدا ”خايىل ھىتلېر!“ دەپ شۇئار توۋلاشقا ئاران ئۆلگۈرەلىگەن.
SA چىلار ئەترىتى قالايماقانچىلىق ئىچىگە پېتىپ قالىدۇ. بەزى ئورگانلىرى جىددى ھالەتكە ئۆتۈپ يان قۇرال تارقىتىلغان، يەنە بۇيرۇق بويىچە ۋەتەن ساتقۇچلارنى ئاختۇرۇش ۋەزىپىسى تاپشۇرۇلغان، نەتىجىدە ئېس-ئېسلارنىڭ قورشاۋىغا چۈشۈرۈلۈپ قولغا ئېلىنغان ئىدى. قالغانلار بولسا كوچىلاردا ھىملېرنىڭ ئادەملىرى تەرىپىدىن قوغلاپ يۈرۈپ ئۇرۇپ ياردار قىلىنغان، بەزىلىرى نەق مەيداندا ئېتىپ تاشلانغان ئىدى. يەنە بەزى كىشىلەرنىڭ ئىسمى كوچىلارغا ئېلان چىقىرىلىپ، قولغا ئېلىنىدىغانلىقى ياكى ئېتىپ تاشلىنىدىغانلىقى ھەققىدە ئۇختۇرۇشلار چاپلىنىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي SS چىلار ئىچىدىىكى ئاغىنىلىرى تەرىپىدىن ھىمايىگە ئېلىنىشى نەتىجىسىدە ئۆلۈمدىن قۇتۇلۇپ قالغانلارمۇ يوق ئەمەس ئىدى. ئۆزلىرىنى پارتىيىسى ئۈچۈن ھەممە نەرسەمنى قۇربان قىلىۋەتتىم دەپ يۈرگەن نەچچە ئون مىڭ كىشىلەر ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ كۈن دەھشەتلىك بىر كېچە بولۇپلا قالماي، بارلىق غايىلىرىدىن مەھرۇم بولغان بىر كېچە ئىدى.
ئاخشىمى سائەت ئون بولغاندىلا ھىتلېر ئولتۇرغان ئايروپلان تېمپېلخوف ئايرودرومىغا كېلىپ قونىدۇ. ئايرودرومدا ئۇنى قارشى ئېلىشقا بەكلا ئاز كىشى چىققان ئىدى. قارشى ئالغىلى پەقەت گيۆرىڭ، ھىملېر، فرىك ۋە بىر قانچە گېستاپو ئەمەلدارى بىلەن بىر نەپەر ساقچىلا بار ئىدى. ئايروپلاندىن بىرىنچى بولۇپ فۈھرېر چۈشىدۇ. ئۇ ئۇچىسىغا قوڭۇر رەڭلىك كۆڭلەك كېيىۋالغان بولۇپ، بوينىغا كېپىنەك تۈگۈن گالۇستۇك تاقىغان، ئۈستىگە خۇرۇم كاژانكا كەيگەن، ئايىقىدا ھەربى ئۆتۈك بار ئىدى. ”ئۇ شەپكىسىنى كەيمىگەن بولۇپ، چىرايى تاتارغان، ساقىلىنىمۇ چۈشەرمىگەن، ساغرىپ ئىشىپ قالغاندەك كۆرۈنەتتى“ دەيدۇ بىر گېستاپو ئەمەلدارى ئەسلەپ.345 ھىتلېر ھەممەيلەن بىلەن بىر قۇر قول ئېلىشىپ كۆرۈشۈپ چىققاندىن كېيىن، گيۆرىڭ بىلەن ھىملېرنى بىر چەتكە تارتىپ ئۇلارنىڭ دوكلاتىنى تەپسىلى ئاڭلاپ چىقىدۇ. ھىملېر ئۇنىڭغا بىر تىزىملىك ئۇزارتىدۇ. ئۇنىڭ بارمىقى تىزىملىكتە ئاستا-ئاستا تۈۋەنلەپ مېڭىۋاتقان ۋاقتىدا ھىملېر بىلەن گيۆرىڭ ئىككىسى بىر چەتتە تۇرۇپ پىچىرلىشىپ گەپكە كىرىشىدۇ. ئۇ ئۈچىسى ماشىنىغا قاراپ ماڭغىنىدا (ئۇلارنىڭ كەينىدىن بىر مۇھاپىزەتچى يىراقتىن ئەگىشىپ ماڭىدۇ)، ھىتلېر ئۇلارغا رۆم ئۆلتۈرۈلمەيدۇ دەپ ئاشىكارىلايدۇ. ئۇ، بۇرۇن گېنېرال ۋون ئېپقا بۇنىڭ ئۈچۈن كاپالەت بەرگەنلىكىنى ئېيتىدۇ. گيۆرىڭ بىلەن ھىملېر بۇنىڭ ئاسانغا چۈشمەيدىغانلىقىنى، ئەگەر توپىلاڭچىلارنىڭ باشلىقى بولغان بىرسى كېچىرىم قىلىنغىدەك بولسا، پۈتۈن بىر كۈنلۈك قىرغىنچىلىقنى بەزىلەر مازاق قىلىشى مۇمكىن دېيىشىدۇ. پىكاپ قوزغىلىپ يولغا چىققىنىدىمۇ بۇ ئۈچەيلەننىڭ تالاش-تارتىشى بېسىقمايدۇ.

4
پرىزدېنت ۋون ھىندېنبۇرگ مەھبۇسلارنىڭ ئۆلتۈرۈلۈش ئىشىغا پەرۋامۇ قىلمايدۇ. ئۇنىڭ بۇ ئىشلار ھەققىدىكى تۇنجى ئىنكاسى مېسنېرغا ۋارقىرىغىنىچە مۇنداق دېيىش بولىدۇ: ”مەن ساڭا بۇرۇنلا دېمىگەنمىدىم، بۇ باش مىنىستىرغا ئەخلاقسىز ھەمدە خەتەرلىك رۆم دېگەن بۇ نەرسىنى قامىۋەت دەپ نۇرغۇن قېتىم ئېيتتىم. ئەپسۇسكى ئۇ بۇ دېگەنلىرىمگە پەقەتلا قۇلاق سالمىدى. مانا قارا، بۈگۈن بۇ ئىش سەۋەبىدىن شۇنچە كۆپ قان تۆكۈلدى!“
ئەتىسى، يەنى 1-ئىيۇل كۈنى سالقىن بىر كۈن بولىدۇ. بېرلىنلىقلار خۇددى ئادەتتىكى بىر يەكشەنبە كۈنىدەك بالاچاقىسىنى يىتىلىشىپ كوچىلاردا ئايلىنىپ يۈرۈشىدۇ. ئۇلار ھۆكۈمەت دائىرىلىرىنىڭ 5~6 نەپەر ۋەتەن ساتقۇچنى ئېتىپ تاشلىغانلىق ھەققىدىكى خەۋەرنىڭ ئاددىيلا ئېلان قىلىنىپ، SS چىلارنىڭ بۇنداق خەۋەرلەرنى داۋاملىق يوللاپ تۇرۇلۇشىنىڭ قانچىلىك ئەھمىيەتكە ئىگە ئىكەنلىكىنى بەكلا ئاز كىشى پەرق قىلالايدۇ. فۈھرېرنىڭ ئالاھىدە ھوقۇقىغا يېقىن يولىيالايدىغان كىشىلەر بولسا، فۈھرېر ئۆمۈرىدىكى بوران-چاپقۇنلۇق كۈنلىرىنىڭ ئەڭ پاجىئەلىك كىرىزىسلىرىدىن بىرىنى باشتىن كۆچۈرىۋاتقانلىقىدىن ئېنىق خەۋەردار ئىدى. شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن، بۇ بوھران ئەڭ يوقۇرى پەللىگە چىقىپ ھىتلېر ئامالسىزلىقتىن رۆمغا ئۆلۈم جازاسى بېرىش بۇيرۇقىنى تەستىقلاشقا مەجبۇر بولىدۇ. شۇنىڭ بىلەن، ھىتلېرنىڭ ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىش بۇيرۇقىدا ئۇنىڭغا بولغان سۆيگۈسىمۇ ئىپادىلەنگەن ئىدى. ئۇ برىگادا كوماندىرى تېئودور ئېيكقا يوليۇرۇق بېرىپ، رۆمغا ئۆزىنى ئېتىۋېلىش پۇرسىتى بېرىلىشنى جىكىلەيدۇ.
ئېيك، ھىتلېرنىڭ ئېغىزچە بۇيرۇقىنى ئېلىپ قول ئاستىدىن ئىككى نەپەر ئادىمى بىلەن بىرگە ستادېلخېيمغا يېتىپ كېلىدۇ. بۇ چاغدا تېخى قاراڭغۇ چۈشمىگەن ئىدى. دەسلىۋىدە، تۈرمە باشلىقى تۇنۇشتۇرۇشۇڭ يوق ئىكەن دەپ رۆمنى تاپشۇرۇشقا ئۇنىماي تۇرىۋالىدۇ. ئېيك ئۇنىڭغا قاراپ قاتتىق ۋارقىرىغىنىدىن كېيىنلا تۈرمە باشلىقى ئامالسىز يول قويۇپ، بىر گۇندىپايغا 3 نەپەر ئېس-ئېسچىنى يېڭى بىنانىڭ 474-نومۇرلۇق كامىرغا باشلاپ بېرىشىنى بۇيرۇيدۇ. رۆم كامېردا ئىسسىقتا چىپىلداپ تەرلەپ روھى چۈشكەن ھالدا تۆمۈر كارىۋاتتا كۆڭلەكسىز ئولتۇراتتى.
”جېنىڭدىن ئايرىلىدىغان بولدۇڭ. — دەيدۇ ئېيك، — فۈھرېر ساڭا ئۆزەڭنىڭ توغرا قارار قىلىشىڭ ئۈچۈن يەنە بىر قېتىم پۇرسەت بەردى“ دېگىنىچە، بىرلا پاي ئوق سېلىنغان تاپانچىنى ئۈستەل ئۈستىگە تاشلاپ قويۇپ كامىردىن چىقىپ كېتىدۇ. ئېيك كورىدوردا 15 مىنۇتتەك ساقلاپ تۇرغان بولسىمۇ ئوق ئاۋازىنى ئاڭلىمايدۇ. شۇڭا ئۇ دەرھال يان قۇرالىنى چىقىرىپ ئىككى نەپەر ياردەمچىسى بىلەن بىرلىكتە كامىرغا بېسىپ كىرىدۇ. ”شىتاپ باشلىقى، تەييارلىنىڭ!“ دەپ ۋارقىرايدۇ ئېيك. ئەمما ئۇ ياردەمچىسىنىڭ قولى تىترەپ تۇرغانلىقىنى كۆرۈپ ئۇنىڭغا ”ئۆزەڭنى بېسىۋال، ئالدىرىماي قارىغا ئال" دەيدۇ. بۇ تار كامېردىن قۇلاقنى يارغىدەك ئىككى پاي ئوق ئاۋازى كېلىدۇ. رۆم يېقىلىپ چۈشۈپ — فۈھرېرىم! — دەپ تەستە ئېڭىرايدۇ، — فۈھرېرىم!“
”بۇنى بۇرۇنىراق ئويلىنىشىڭ كېرەك ئىدى، ئەندى كېچىكتىڭ!“ دەيدۇ ئېيك. بۇ، چۈشتىن كېيىن سائەت 6 بولغان ۋاقىتلار ئىدى. ئەسلى قائىدە بويىچە ئەڭ ئاۋال ئۆلۈشكە تېگىشلىك بۇ ئادەم ئەڭ ئاخىردا ئۆلمەكتە ئىدى.346 رۆمنىڭ ئۆلىشى بىلەن تەڭ، بېرلىن رايونى، يەنى لىچتېرفېلد گازارمىسى بىلەن كولۇمبىيە بىناسى (بۇ يەر بۇرۇن بىر تۈرمە بولۇپ، كېيىن ئېس-ئېس جازاخانىسىغا ئايلاندۇرۇلغان) دىكى ئۆلۈم جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغانلار تىزىمىدىكى تېخىچە ئولتۈرۈلمىگەنلەرمۇ ئۆلتۈرۈلىدۇ.
پاپېن، ھوقۇق تۇتقاندىن كېيىن دوستلىرى بىلەن چەتئەللىكلەر ھەر دائىم ماشىنىلىق ئۇنىڭ ئۆيىنىڭ ئەتراپىدا ئايلىنىپ كەتمەس بولىدۇ. دېمەك، پاپېن يەنىلا كىشىلەرنىڭ ھۆرمىتىدىن قالمىغان ئىدى. يەكشەنبە كۈنى، باش ئەلچى دود ئۇنىڭ ئىشىكىگە ”ئۇزۇنغا قالماي سىز بىلەن كۆرۈشۈشنى ئۈمىد قىلىمەن“ دېگەن سۆزلەر يېزىلغان بىر پارچە ئىسىم كارتۇشكىسى تاشلاپ قويىدۇ. دودنىڭ ھېس قىلىشىچە، پاپېن دېگەن بۇ ئادەم سەمىمىيىتى يوق بىر توخو يۈرەك ھېسابلىناتتى. شۇنىڭغا قارىماي ئۇنى يەنىلا ياخشى كۆرەتتى. ئۇنىڭ بۇ قېتىمقى ئىسىم كارتۇشكىسىنى تاشلاپ قويۇشىدىكى مەقسىدى، ”ناتسىستلارنىڭ يۈرگۈزىۋاتقان زوراۋانلىقلىرىغا نارازىلىقىنى بىلدۈرۈش“ ئىدى.
كىشىلەر يۈز بېرىۋاتقان ئىشلاردىن يەنىلا تولۇق خەۋەردار ئەمەس ئىدى. شۇ كۈن ئاخشىمى گيۆرىڭنىڭ بۇ قېتىمقى قىرغىنچىلىق ھەققىدە ئۇزۇندىن ئۇزۇن چۈشەندۈرۈش بەرگەن بولسىمۇ بەرىبىر ئەسلى مەقسىدىنى ئۇقتۇرالمايدۇ. ”تازىلاش ھەرىكىتى قىلچە رەھىم قىلىنماي داۋاملاشتۇرۇلىدۇ. پۈتۈن خەلققە كاپالەت بېرىپ مەملىكەت ئىچى تىنچ، فۈھرېرمۇ ۋەزىيەتنى پۈتۈنلەي ئۆز تىزگىنىگە ئېلىپ بولدى.“ گيۆرىڭ ئەنە شۇنداق ئېلان قىلغان ئىدى. ئېس-ئاچىلار ئارىسىدىكى خۇدىنى بىلەلمەي قالغانلارغا تولۇق زەربە بېرىلىدىغانلىقىنى دەپ كېلىپ، ”خەلقىمىز شۇنى ئېنىق بىلىشى كېرەككى، بىزنىڭ ئەستايىدىللىق بىلەن قىلغان ئىشلىرىمىز پۈتۈنلەي خەلقىمىزنىڭ مەنپەتى ئۈچۈندۇر.“ ئۇلارنىڭ ئېلان قىلغىنىمۇ خۇددى ھەر قانداق بىر دۆلەتنىڭ ئېلان قىلىپ كېلىۋاتقان كۆپ ساندىكى ئۇقتۇرۇشلىرىغا ئوخشاش ھەقىقەت بىلەن ئۇيدۇرمىلارنىڭ ئارىلاشمىسى بولۇپ، خەلق ئاممىسىغا ئۇلار ئۆزلىرى ئىشىنىدىغان نەرسىلەرگە ئىشىنىشنى مەجبۇرلايدىغان پۇرسەت بەرگەن ئىدى: ئەنسىرىگىدەك ھېچ ئىش يوق. بىز پەقەت رەھىمسىز ئەمما زۆرۈر بولغان بىر ئىشنىلا ئورۇندىغان بولدۇق. بۇ ئىشتا قوللانغان ئۇسۇلىمىز يەنىلا ئۇچۇق ئاشكارە ۋە ئىنساپ بىلەن ئىش قىلش. مەقسەت ئوخشاشلا دۆلەت مەنپەئەتى.
ئۇقتۇرۇش ئېلان قىلىنىپ كەينىدىنلا گېنېرال ۋون بلومبېرگ دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىگە بۇيرۇق ئېلان قىلىپ فۈھرېرگە پۈتۈنلەي سادىق قالىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ”ئىچكى سىياسىي كۈرەش“ لەردىن بىتەرەپمىز دېگىنىگە نۇرغۇن كىشى ئىشەنمىسىمۇ، بۇبۇيرۇق يەنىلا ئارمىيە بىلەن ئادولف ھىتلېر گۆش بىلەن سۈڭەكتەك بىرلىشىپ كەتكەنلىكىنىڭ جانلىق ئىسپاتى ئىدى.
گەرچى گېنېرال بلۇمبۇرگمۇ خەلق ئاممىسىغا كىرىزىس ئۆتۈپ كەتتى دەپ ۋەدە بەرگەن بولسىمۇ، بۇ تۈردىكى قىرغىنچىلىقلار تا 2-ئىيۇل سەھەرگىچە داۋام قىلىدۇ. كولۇمبىيە بىناسىدا، بىر پراكتىكانت ئوفىتسېر ئەترەت باشلىقى كارل شرېيېرنى كامىردىن چاقىرىپ چىقىدۇ. بۇ پراكتىكانت ئوفىتسېر ئۇنىڭغا ”فۈھرېرنىڭ بۇيرۇقى بويىچە ساڭا ئۆلۈم جازاسى بېرىلدى“ دەپ ئۇقتۇرىدۇ. شرېيېرمۇ 3 نەپەر يولدىشىنىڭ يالاپ چىقىرىلىپ ئېتىپ تاشلانغانلىقىنى كۆرگەن بولۇپ، بۇ ئىشلار ھەر يېرىم سائەتتە بىر بولۇپ تۇراتتى. ئوفىتسېر ئۇنىڭغا: ”سەنمۇ باشقىلارغا ئوخشاش تۇربىدا باش-كۆزۈڭنى يۇۋالساڭ يەڭگىلىشىپ كىشىلەرگە ياخشى تەسىر قالدۇرالايدىغان بولىسەن“ دەيدۇ. شرېيېرنى يالاپ پەلەمپەيدىن چۈشۈرىدۇ. ئاندىن بىر چاققان يۈك ماشىنىسىغا چىقىرىپ ئۆلۈم جازاسى بېرىلىدىغان لىچتېرفېلدقا ئېلىپ مېڭىلىدۇ. دەل شۇ پەيتتە بىر مەرسەدېس پىكاپ يېتىپ كېلىپ، ماشىنىدىن بىر ئېس-ئېس ئەترىتى ئوفىتسېرى سەكرەپ چۈشىدۇ. بۇ ئوفىتسېر ئالدىرىغىنىچە ئالدىدىكى ماشىنىغا سېگنال بېرىدۇ. ”توختاڭلار! ماشىنىنى توختىتىڭلار! — دەپ ۋارقىرايدۇ. ئۇ ئوفىتسېر ۋارقىرىغىنىچە، — بۇ ئىش توختىتىلسۇن! فۈھرېر ھىندېنبۇرگقا بۇندىن كېيىن ئۆلۈم جازاسى بولمايدۇ دەپ ۋەدە قىلدى“ دەيدۇ. بۇ چاغ، سەھەر سائەت 4 بولغان ۋاقىتلار ئىدى. سوتلانماستىن ئۆلتۈرۈلگەن ئادەم سانى تەخمىنەن يۈز كىشىگە، بەلكىم ئىككى يۈز كىشىگىمۇ يەتكەن بولىشى مۇمكىن ئىدى، ئېنىق سانىنى ھەرگىز بىلگىلى بولمايتتى.

دۈشەنبە كۈنى ھاۋا بەكلا ئىسسىق بولىدۇ. بۇ كۈنى ئىمپىرىيە تەۋەسىدىكى ھەممىلا كىشى ئىچ-ئىچىدىن خوشال بولۇشۇپ رەھىمسىز ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنىڭ ئاخىرى باش ئەگدۈرۈلگەنلىكىنى تەنتەنە قىلىشماقتا ئىدى. ”رۆم بىلەن ئۇنىڭ تۇيۇقسىز بېيىپ كەتكەن ئوفىتسېرلىرىنى ھېچكىم خالىمايتتى. — دەپ يازىدۇ مۇخپىر دېلمېر ئەسلىمىسىدە،347 — بۇ نەرسىلەر كايسېر دەۋرىدىكى پرۇسىيە مۇھاپىزەتچىلەر ئەترىتىنىڭ ئوفىتسېرلىرىدىنمۇ بەكىرەك مەنمەنچى، ئۇلاردىنمۇ بەكىرەك ھاكاۋۇر، ئۇلاردىنمۇ بەكىرەك ئادەتتىكى پۇخرالارغا زومىلىق قىلىپ شىلىپ يەيدىغان كونا ئاشخانا-ساراي خوجايىنلىرى ۋە تاغدا ئۇتۇن كولايدىغانلاردىنمۇ بەكىرەك رەھىمسىز ئىدى. ئۇلار يېپ-يېڭى، ئىسىل  موتوسىكىلېتلارغا مىنىشىپ كوچىنى بېشىغا كىيىشەتتى. گېرمانىيىدىكى تۆۋەن تەبىقە كىشىلىرى ئۇلارنى موتۇسىكلېتلىرى بىلەن قوشۇپ يامان كۆرەتتى ۋە ئۇلاردىن قورقاتتى.“ شۇڭا بۇ لۈكچەكلەرنى تازىلىۋەتكەن ھىتلېر ئۇلارنىڭ قەلبىدە بىر قەھرىمانغا ئايلانغان ئىدى.
ھىندېنبۇرگ يەنىلا چوڭقۇر غەمگە پېتىپ قالغان ئىدى. گېنېرال ۋون شلېيچېر بىلەن ئۇنىڭ ئايالىنىڭ ئۆلتۈرۈلىشى ئۇنى بەكلا ئويلاندۇرغان بولغاچقا، ئۇلارنىڭ ئۆلۈمىنى تەكشۈرتۈش بۇيرۇقىنى بېرىدۇ. ھۆكۈمەت دائىرىلىرى، ئۇلار قولغا ئېلىنىشقا قارشىلىق كۆرسەتكەنلىكى سەۋەبىدىن ئۆلتۈرۈلدى دېگەن ئىدى. بۇ گەپنى ئۇ ھەر قانچە قىلىپمۇ قوبۇل قىلالمايتتى. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ھىندېنبۇرگ ھەر قانداق قىلىپمۇ ئاچچىقىنى چىقىرالماي، ئامالسىز ناتسىستلار تەييارلاپ چىققان ھىتلېرگە يوللىنىدىغان تەبرىك تېلېگراممىسىغا قول قويۇشقا مەجبۇر بولىدۇ. بۇ تېلېگراممىدا مۇنۇلار يېزىلغان ئىدى:
”ماڭا سۇنۇلغان نۇرغۇنلىغان دوكلاتلاردىن خەۋەر تېپىشىمچە، كەسكىن ھەرىكەت قوللانغانلىقىڭىز ۋە قىلچە قورقماي ئۆزىڭىز بىۋاستە ئارىلىشىپ بىر تەرەپ قىلىشىڭىز نەتىجىسىدە بىر قېتىملىق ۋەتەنگە خائىنلىق قىلىش دېلوسى بىخ ھالىدىلا ئۇجۇقتۇرىۋېتىلگەن. سىز گېرمانىيىنى بالا-قازادىن قۇتقۇزۇپ قالدىڭىز. بۇنىڭ ئۈچۈن، مەن شەخسەن سىزنى چىن قەلبىمدىن تەبرىكلەيمەن ۋە سىزگە مىننەتتار ئىكەنلىكىمنى بىلدۈرىمەن.“
قوللاپ قۇۋۋەتلەپ بېرىدىغان بۇنداق بىر ھۆججەتكە ئېرىشكەن ھىتلېر، گويا پۈتۈن مەملىكەتنىڭ ھىمايىسىنى قولغا كەلتۈرگەندەك ھاياجانلىنىپ كېتىدۇ.

5
بۇ قېتىملىق تازىلاش ھەرىكىتى گەرچە دۆلەت ئىچىدە ماقۇللانغان بولسىمۇ، چەتئەللەردە ئۇنچىۋالا قوللاشقا ئېرىشەلمەيدۇ. چەتئەت مەتبۇئاتلىرىدا ئۆتكۈر ماقالىلار بىلەن كۈچلۈك ئوبزورلار ئارقا-ئارقىدىن ئوتتۇرغا چىقىدۇ. چەتئەلدىكى ھۇجۇملار ھىتلېرنى ھەر قانچە تەمتىرىتىپ قويىۋاتقان بولسىمۇ، ئۇنىڭ ئەسلى قىزىقىدىغىنى ئادەملىرى ئارىسىدىكى ئۆزىگە ئىشەنمەيدىغان كىشىلەرنىڭ كۈنلەرنىڭ بىرىدە باش كۆتۈرۈپ چىقىش ئېھتىمالى ئەڭ مۇھىم مەسىلىسى ئىدى. بۇ تۈردىكى قورقۇشلار كىشىلەرنىڭ كوچا دوخمۇشلىرىدا ئۆزئارا پىچىرلىشىپ يۈرۈشلىرىدىن مەلۇم بولماقتا ئىدى: ئالايلۇق، زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىلاردىن بىرى ھىتلېرنىڭ ئەزەلى دۈشمىنى، باۋارىيە شىتاتىنىڭ ۋالىيسى ۋون كاھر پىۋىخانا قوزغىلىڭى دەۋرىدىكى ”ۋەدىسىدە تۇرمىغان“ ئۈچ كاتتىۋاشنىڭ بىرى ئىدى؛ مۇزىكا ئوبزورچىسى دوكتور ۋىللى شمىد ئۆيىدە سېللو چېلىۋاتقاندا قولغا ئېلىنىپ، كېيىن يەنە يەرلىك ئېس-ئاچىلارنىڭ كاتتىۋېشى ۋىلھېلم شمىد تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلگەن.
بۇ تۈردىكى گۇمانغا قويىدىغان ئىشلار تېخى يۇمران بىخلىنىش ھالەتتە تۇرغان بولسىمۇ، بۇ تۈردىكى گۇمانلار يەنىلا ھىتلېرنىڭ خاتىرجەمسىزلىكىنى كۈچەيتىۋەتكەن ئىدى. كونا دوستىنى، كونا سەبدىشىنى تازىلىۋەتكەنلىكى ھەقىقەتەنمۇ ئۇنى قورقۇپ ئاشكارە سىرتتا يۈرەلمەس ھالغا كەلتۈرۈپ قويىدۇ. ئۇ سادىق ئادىمىگە ئايلانغان ھېس ئارقىلىق يوشۇرۇن تۈردە زىيانكەشلىككە ئۇچرىغانلارنىڭ يىتىم  قالغان بالا-چاقىسى بىلەن ئاتا-ئانىسى ۋە يېقىن تۇغقانلىرىغا نەپىقە بېرىش ئىشىنى ئورۇنلاشتۇرىدۇ (تەبىئىكى بۇ ئىشى ئۇنىڭ پۇشايمىنىدىن پەيدا بولغان). ھېس پۈتۈن ماھارىتىنى كۆرسىتىپ مۇزىكا ئوبزورچىسىنىڭ ئايالىنى قايىل قىلىپ، ئىرىنىڭ ئۆلۈمىنى ئۇلۇغ ئىشلار ئۈچۈن ھاياتىنى بېغىشلىغان دەپ تونۇشىنى تەلەپ قىلدى. ئۇنىڭغا يەنە ئىمپىرىيە چوقۇم پىنسىيە پۇلى بېرىدۇ دەيدۇ. ستراسسېر خانىم بىلەن رۆمنىڭ ئاپىسىمۇ پېنسىيە پۇلى ئېلىش ۋەدىسىنى ئالىدۇ. شۇنداقتىمۇ رۆمنىڭ ئاپىسى بۇنى قەتئى رەت قىلىدۇ — ئۇ ئوغلىنىڭ بىر بەچچىۋاز ئىكەنلىكىگە قەتئىي ئىشەنمەيدۇ (بۈگۈنگە كەلگىچە ئۇنىڭ ئاكىسى بىلەن يەڭگىسىمۇ ئىزچىل تۈردە بۇنى ئىنكار قىلىپ كەلمەكتە). بۇ ئانا ئوغلىنى ئۆلتەرگەن قاتىلدىن بىر تىيىنمۇ پۇل ئېلىشنى خالىمايتتى.
ھىتلېر يەنە پاپېن بىلەنمۇ يارىشىپ قېلىش ئۈچۈن تىرىشىپ،348 ئۇنى 3-ئىيۇلدا ئۆتكۈزۈلىدىغان كابېنت جىددى يىغىنىغا تەكلىپ قىلىپ ئۇنى ھېچ قاچان قولغا ئېلىپ باقمىغاندەك قىياپەتنى ئىپادىلەيدۇ. ھىتلېر ئۆزىنى تىخىمۇ مۇلايىم كۆرسىتىشكە تىرىشىپ، مۇئاۋىن باش مىنىستىرنى ئادەتتىكىدەك ئورنىدا ئولتۇرىۋېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. پاپېن قاتتىق خاپا ھالدا، بۇ ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس دەپ چىڭ تۇرۇپ، ئۇنىڭ بىلەن ئايرىم كۆرۈشۈش تەلىۋىنى قويىدۇ. ئۇ ئىككىسى سۆزلەشمەكچى بولۇپ ياندىكى بۆلۈمگە كىرىدۇ. ئىشىكنى تاقىغاندىن كېيىن پاپېن ئۆيىگە كىرىپ ئادەم تۇتۇش، ئۆزىنىڭ ئاخبارات ئەمەلدارىنىڭ ئۆلتۈرۈلۈش ئەھۋالىنى بىرمۇ-بىر سۆزلەپ چىقىدۇ. ئۇ بۇ ئىشلار ئۈچۈن دەرھال قانۇن بويىچە تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىلىشىنى، شۇنىڭدەك ئۆزىنىڭ دەرھال ئىستىپا بەرگەنلىكىنى ئېلان قىلىشىنى تەلەپ قىلىپ چىڭ تۇرىۋالىدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭ بۇ تەلەپلىرىنى سىلىغلىق بىلەن رەت قىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئۇ دەرھال بېندلېر كوچىسىغا بېرىپ كونا دوستى گېنېرال ۋون فرىتش بىلەن كۆرۈشىدۇ. بۇ شتاپ باشلىقى پاپېننى كۆرۈپ چەكچەيگىنىچە خۇددى بىر جىن كۆرگەندەك ئۇنىڭغا سەپ سېلىپ قاراپ كېتىدۇ. ”كۆرۈپ تۇرۇپسەن، مەن تېخى ئۆلمىدىم. — دەيدۇ پاپېن، — ئەمما تازىلاشنى توساش ۋاقتى كەلدى.“ ئۇ فرىتشقا تازىلاشنى توساش تەلىۋىنى سىز ئاۋال ئوتتۇرغا قويمىغانمىدىڭىز، — دەپ سورايدۇ. شىتاب باشلىقى ئۇڭايسىزلانغان ھالدا ”بلومبېرگ ياكى ھىندېنبۇرگنىڭ ئېنىق بۇيرۇقى“ بولماي تۇرۇپ ھەرىكەتكە ئاتلىنىش مۇمكىن ئەمەسلىكىنى ئېيتىدۇ. بلومبېرگ بۇ ئىشقا ئارلىشىشقا قەتئى قارشى تۇرغان، ئەمما ھىندېنبۇرگ ئوتتۇرلۇقتا پەقەتلا كۆرۈنمەي تۇرىۋالغان ئىدى.
ئىچكى كابېنت يىغىنىدا گېنېرال ۋون بلومبېرگ ھەربىي قىسىملارغا ۋاكالىتەن ھىتلېرنىڭ ۋەتەن ساتقۇچلارنى بۇنچە تېز يىمىرىپ تاشلىغانلىقىنى تەبرىكلەيدۇ. شۇنداق قىلىپ، گېنېرالنىڭ بۇنداق ماختاشلىرى ھىتلېر ئۈچۈن بۇ رەھىمسىز ھەرىكىتىنى پايدىلىق ھەرىكەت دەپ ماختىۋېلىش پۇرسىتىنى بەرگەن ئىدى. ”كېمىدە توپىلاڭ چىققىنىدا، — دەيدۇ شۋېرىن ۋون كروسك ئۇنىڭ گېپىنى ئەسلەپ، — كېمە كاپىتانى قۇرۇغلۇققا چىقىپ قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىشىنى كۈتۈپ ئولتۇرماسلىقى كېرەك. شۇڭا كاپىتان ۋەقە يۈز بېرىشى ھامان ئۆز ۋاقتىدا ھەرىكەتكە ئاتلىنىشى زۆرۈر.“
ئىچكى كابېنت ئەزالىرى (ئەدىلىيە مىنىستىرىمۇ بۇ يىغىنغا قاتناشقان بولۇپ، ئۇنىڭ ئوڭچىل ئىدىيىلىك بىر دوستىمۇ زىيانكەشلىككە ئۇچرىغانلاردىن ئىدى) نىڭ ھېچبىرى بۇ تازىلاشقا نارازىلىق كۆرسەتمەيدۇ. ھەتتا بۇ ئەمەلدارلار تازىلاش زۆرۈر ئىدى دەپ قارىشىپ بۇ ھەقتە بىر قانۇن چىقىرىدۇ. يەنى 30-ئىيۇن، 1-ئىيۇل ۋە 2-ئىيۇل كۈنلىرى ئىجرا قىلىنغان تەدبىرلەرنى قانۇنلۇق ھەرىكەت، ۋەتەننى قوغداش يولىدىكى كېرەكلىك تەدبىر دەپ بېكىتىلگەن قانۇندىن بىرنى ئېلان قىلىدۇ.
ئىستىپا بېرىشنى تەلەپ قىلغانلار يالغۇز پاپېن بىلەنلا چەكلەنمەيدۇ. باۋارىيە ئەدىلىيە مىنىستىرى فرانكمۇ ئاكتىپلىق بىلەن ئەمەلىنىڭ ئېلىپ تاشلىنىشىنى تەلەپ قىلىپ تۇرىۋالىدۇ. ”مىللىتىمىز ئوكيان ئوتتۇرسىدا كېتىۋېتىپ كىمىسىنى تاشلاپ  كەتسۇنمۇ؟ — دەيدۇ ھىتلېر ئاچچىغلانغان ھالدا، — مەنمۇ نۇرغۇن كىشىلەر بىلەن ئۇرۇشۇپ قالغان، ئەمما مەن ھەممىڭلارنى بىر نوقتىدا بىرلەشتۈرۈشكە مەجبۇرمەن. ئۇنۇتمايلى، بىز دېگەن جەڭ قىلىۋاتقان بىر قوشۇن.“ ئۇ يەنە ”ئادالەت بىلەن ئىنقىلاب ئوت بىلەن سۇدەك بىر-بىرسى بىلەن چىقىشالمايدۇ.“ ”شۇڭىلاشقا ھەر قانداق بىر ئىنقىلابتا چوقۇم زىيانغا ئۇچرايدىغانلار بولۇپ تۇرىدىغانلىقىنى ئۇنۇتماسلىقىمىز كېرەك!“ ھىتلېر، تازىلاش ئىشىدىن فرانكنىڭ ھەممىدىن بەك كۆڭۈلسىز ئىكەنلىكىنى ياخشى بىلسىمۇ، ئىش ئۆتۈپ كەتكەندىن كېيىن ئەسلىگە كەلتۈرۈش مۇمكىن ئەمەس ئىدى.
”مېنىڭ دۈشمەنلىرىم بەكلا كۆپ ئىكەن. شۇڭا بۈگۈن مەن پۈتۈنلەي ئۆز سالاھىتىمنىڭ كۈچىگە تايىنىپ ئىش ئېلىپ بېرىشقا مەجبۇرمەن.“ فرانك ئۇنىڭغا ساقچى تەرەپنىڭ كۈچى بەكلا چوڭىيىپ كەتكەن. نۇرغۇنلىغان پارتىيە ئەزالىرىمۇ قانۇننى ئۆز چاڭگىلىغا ئېلىۋالغان دەيدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا جاۋابەن ”سىياسىي ئېھتىياجنى باشقا ئورگانلارغا تاپشۇرۇپ بەرگەندىلا قانۇن بىلەن نازارەت قىلغۇچىلار جەمئىيەت ئۈچۈن ئەڭ ياخشى ئىش قىلالايدىغان بولىدۇ!“ دەيدۇ.
يىغىۋېلىش لاگىرلىرىنىڭ كۈنسايىن كۆپىيىپ كېتىۋاتقانلىقى ئۈستىدىمۇ ھىتلېرنىڭ بېرىدىغان جاۋابى تەييار ئىدى: ”ئەگەر مېنىڭمۇ خۇددى موسكىۋالىقلارغا ئوخشاش چەكسىز كەتكەن سىبىرىيىدەك يېرىم بولسا ئىدى، ئۇنداقتا جازا لاگىرلىرىغىمۇ ھاجىتىم چۈشمەيتتى. … دۇنيادا كىم ئوتتۇرغا چىقىپ بولشېۋىكلەرنىڭ مىليونلىغان كىشىگە زىيانكەشلىك قىلغانلىقى ئۈستىدە سۆز قىلىپ باقالىدى؟349 دۇنيادىكى يەھۇدىي مەتبۇئاتلىرىنىڭ مېنىڭ پىيىمگە چۈشىۋالغانلىقىنىڭ تۈپكى سەۋەبى، مېنىڭ بىر يەھۇدى دۈشمىنى بولغانلىقىمدىندۇر. ستالىن ئەپەندى بولسا بۇ يەھۇدىيلارنىڭ جان-جىگەر دوستى.“ فرانك، ئىستىپا سوراش ئىلتىماسىنى يىرتىپ پارچە-پارچە قىلىۋېتىدۇ.
ئەمما پاپېننى قايىل قىلىش ئۇنچە ئاسان ئەمەس ئىدى. ئۇ، ئاخبارات ئەمەلدارىنىڭ جەسىدىنى، يەنى جەسەت كۈل قۇتىسىنى شۆنبېرگ قەبرىستانلىقىغا قويۇپ مۇۋاپىق بىر جانازە مۇراسىمى ئۆتكۈزۈش تەلىۋىدە چىڭ تۇرىدۇ. ھىملېر ئاگاھلاندۇرۇپ مۇنداق دەيدۇ: بۇنداق قىلساڭ خەلق ئاممىسىنىڭ نارازىلىق بىلدۈرۈپ نامايىش قىلىشىغا سەۋەبچى بولۇپ بېرىشىڭ مۇمكىن. ئەمما پاپېن ئۇنىڭ بۇ گەپلىرىگە قۇلاق سالمايدۇ. پاپېن جانازە مۇراسىمىدا كىشىنى ھاياجانلاندۇرىدىغان بىر نۇتۇق سۆزلەش بىلانلا قالماي، فۈھرېرغا تىنماي خەت يېزىپ، 4 نەپەر قول ئاستىدىكى ئادىمىنى ئىزچىل ھالدا قاماقتا تۇتۇپ تۇرىۋاتقانلىقىغا نارازىلىق بىلدۈرۈپ ئۇنىڭغا ھۇجۇم قىلىدۇ. ئۇ خېتىدا يەنە ئۆزىنىڭ ئاخبارات مەسئۇلىنىڭ ئۆلۈمىنى ئاشكارە تەكشۈرۈش تەلىۋىنىمۇ ئوتتۇرغا قويىدۇ. ھىتلېر بولسا، تاكتىكىسىنى ئۆزگەرتىپ ئېغىر بېسىقلىقنىڭ تىپىك ئۈلگىسىنى ياراتقان قىياپەتكە كىرىۋېلىپ پاپېننى بۇ ئىشتا ئۇنچە ئالدىراقسانلىق قىلما دەپ نەسىھەت قىلىدۇ. ئۇ پاپېنغا،  پارلامېنت ئالدىمىزدىكى ئىككى سوتكا ئىچىدە تازىلاش ھەققىدە ئومۇمى يۈزلۈك مەلۇمات ئېلىش پەۋقۇلئاددە يىغىنى چاقىرماقچى بولىۋاتقانلىقىنى، ئەنە شۇ چاغدا فۈھرېرلىق سالاھىتى بىلەن ”چېكىدىن ئاشۇرىۋېتىلگەن قىزغىنلىق“ جەريانىدا كۆرۈلگەن كۆڭۈلسىزلىكلەرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بارلىق ۋەقەلەرنىڭ مەسئۇلىيىتىنى ئۆز ئۈستىگە ئالماقچى ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ.
13-ئىيۇل جۇمە كۈنى، كرول تىياتىرخانىسىنىڭ ئەتراپى (شۇ چاغدىكى ۋاقىتلىق پارلامېنت زالى — ئۇ. ت) قاتتىق مۇھاپىزەت ئاستىغا ئېلىنىدۇ. پىشقەدەم دېپلوماتلاردىن بىرسى بۇ تۈردىكى قاتتىق قامال قىلىش ئەھۋالىغا باھا بېرىپ مۇنداق دەيدۇ: ”باشقا دۆلەتلەردە ھۆكۈمەتلەرنىڭ ئوت-بالا ئىچىدە قالىدىغان ئەھۋاللىرىنى كۆپ كۆرگەن بولساممۇ، ھەتتا چار پادىشا ھۆكۈمىتى ئەڭ خەتەرلىك ئەھۋال ئاستىدا قالغان ۋاقىتلاردىمۇ بۇنىڭدەك بىر ئەھۋالنى كۆرمىگەن ئىدىم.“ باش مىنىستىرلىكتىن تارتىپ تا سەھنىگىچە بولغان ئارىلىقتىكى يولنىڭ ئىككى قاسنىقى ساقچىلار بىلەن ئېس-ئېسچىلار قوشۇنى تەرىپىدىن قاتتىق مۇھاپىزەت ئاستىغا ئېلىنغان بولۇپ، تىياتىرخانىنىڭ ھەر بىر دەم ئېلىش زالىمۇ قايتا-قايتا تەكشۈرۈلۈپ تۇراتتى. چوڭ-كىچىك كىرىش ئىشىكلىرىنىڭ ھەممىسىنىلا مىس قالپاقلىق قېلىچلىق ھەربىلەر كۈزەتمەكتە، يىغىن زالىنىڭ ئىچىدىمۇ نۇرغۇن پۇخراچە كىيىنگەن كىشىلەر تەرىپىدىن يوشۇرۇن كۈزىتىلمەكتە ئىدى. ”ئامېرىكا، فرانسىيە ۋە رۇسسىيە باش ئەلچىلىرىنىڭ ھەممىسىلا بۇ يىغىنغا قاتنىشىشنى رەت قىلىدۇ. ھاكىمىيەت ئۈستىدىكى كىشىلەر ئارىسىدا ئەشەددى ھەم دۈشمەنلىك ھەم ۋەھىمىلىك كىشىلەر بىلەن تولۇپ كەتكەن بىر دەۋرنىڭ باشلانغانلىقىنى بىلمەيدىغان ھېچ كىم قالمىغان ئىدى.“
ئەتىگەن سائەت 8 دە، چىرايى تۈرۈلگەن ھىتلېر مۇنبەرگە چىقىپ كېلىدۇ. ئۇ گويا ئۈستەل ئۆرۈلۈپ كەتمىسۇن دېگەندەك مۇنبەر ئۈستىلىگە ئىككى قوللاپ تىرىنىدۇ. ئاندىن ئۇ بىر قولىنى ئالدىغا ئۇزارتىپ سىلكىگىنىچە بىلەك سالىمى بېرىدۇ. ئاندىن ئۇ گويا يىغىن قاتناشقۇچىلىرىغا ئەندى مەن ۋەزىيەتنى تېزگىنلەپ بولدۇم دېگەننى بىلدۈرىدىغاندەك باشقا ۋاقىتلارغا قارىغاندا بەكىرەك ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ نۇتقىنى باشلايدۇ. ئۇ، تازىلاش ھەققىدە كىشىنى ھاياجانلاندۇرىدىغان ئۇزۇندىن-ئۇزۇنغا چۈشەندۈرۈش بېرىدۇ. ئۇ چۈشەندۈرۈپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: ھەر قايسى گۇرۇھلار ۋەتەنگە خائىنلىق قىلىش ھەرىكىتىگە ئاتلانغىنى ئۈچۈن بۇ قېتىمقى تازىلاش بەكلا زۆرۈر ئىدى. ھىتلېر بۇ گۇرۇھلارنى ”بۇزغۇنچى ئۇنسۇرلار“، ”دۆلەتنىڭ كېسەلمەن دۈشمەنلىرى“ دەپ ئاتايدۇ. بۇ دېگىنى ئۇنىڭ بۇرۇنقى ۋاقىتلىرىنىڭ بىر تەسۋىرى، شۇنىڭدەك ئۇنىڭ بۈگۈنكى دۇنيا سىياسىيتىدە ئوينىغان رولىنىڭمۇ بىر تەسۋىرى دېيىش مۇمكىن ئىدى. ئۇ تۇغما ھىكايىچىدەك قابىلىيىتىنى ئىشقا سېلىپ ۋەزىيەتنىڭ تەرەققىياتىنى تولۇق بايان قىلىپ، بۇتوپلاڭچىلارنى باستۇرۇش قارارىغا قانداق كەلگەنلىكىنى، باستۇرۇشقا قانداقلارچە ئۆزىنىڭ بىۋاستە قاتنىشىشقا مەجبۇر قالغانلىقىنى قىزىقارلىق قىلىپ بايان قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئوينىغان ئۇيۇنى تىياتىرخانا ئىچىدىكى ھەر بىر ئادەمنى ئەپسۇن ئوقۇپ ئۆزىگە قارىتىۋالغاندەك ھالغا كەلتۈرىۋېتىدۇ. ئەلىۋەتتە بۇ ئويۇنغا چەتئەللىك كۈزەتكۈچىلەر دەسسىمەيدۇ. پۈتۈن مەملىكەت بويىچە كىشىلەر رادىئودىن ئۇنىڭ نۇتقىنى بېرىلىپ تىڭشاپ، ئۇلارنىمۇ ئوخشاشلا جىن چاپلاشقاندەك سىھىرلەپ ئوڭ-سولىنى بىلەلمەس قىلىۋېتىدۇ. ئامېرىكا باش ئەلچىخانىسىدا بولسا، گېرمانىيە باش مىنىستىرىنىڭ نۇتقىنى بۇندىن كېيىن قەتئى ئاڭلىمايمەن، ھۆكۈمەت ئىشىلا بولمايدىكەن، ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشمەيمەن دەپ قەسەم قىلىۋەتكەن باش ئەلچى دود (”بۇ ئادەمنى كۆرسەملا قورقۇنۇچلۇق ھېسسىياتلارغا كېلىپ قالىمەن“ دەيتتى) ھىتلېرنىڭ نۇتقىنى ئاڭلاپ ئولتۇرغان بولسىمۇ، بۇ باش ئەلچى ھىتلېرنىڭ بىر قانچە مەمورى ئەمەلدار بىلەن بىر قانچە پارتىيىلىكنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان 74 نەپەر پىلانلىغۇچى بۇ قېتىمقى سېسىق پۇرىقى جاھانغا پۈر كەتكەن ھەرىكەتتە ئۆلدى دېگىنىگە ھەرگىزمۇ ئىشەنمەيدۇ. شۇنىڭدەك قولغا ئېلىنغان جىنايەتچىلەرنى ”قىلچە نومۇس قىلماي خارلىغان“ ئۈچ نەپەر ئېس-ئېس ئۆلتۈرۈلدى دېگىنىگىمۇ ھەرگىز ئىشەنمەيدۇ. ئەمما ئۇنىڭ پاپېننىڭ ئاخباراتچىسىغا ئوخشاش بىگۇنا كىشىلەرنى ئۆلتۈرگەن قاتىللارمۇ جازاسىنى كۆردى دېگەندەك ئەڭ ئاخىرقى گەپلىرى پاپېننى قايىل قىلغاندەك قىلاتتى.350 بۇ تۈردىكى يارىشىپ قىلىش روھى بۇدداچە كەچۈرۈم قىلىش قىياپىتى توپىلاڭغا قاتناشقان ئەمما ھېلىغىچە جازاغا تارتىلمىغان كىشىلەرگىچە كېڭەيتىلىشى مۇمكىنلىكىنى ئىپادىلىمەكتە ئىدى. ”گېرمانىيە خەلقىگە لازىم بولىۋاتقان ئەنگۈشتەر ئىچىكى تەرتىپ ۋە مەملىكەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى تىنچلىقنى بەرپا قىلىش. بىز ھەممەيلەن بۇنىڭ ئۈچۈن مەسئولىيەتنى ئۈستىگە ئېلىشنى ئۈمىت قىلىمەن. بۇنداق بىر تارىخى بۇرۇلۇش نوقتىسىدا تۇرىۋاتقىنىمىزدا، شەخسەن مەن ئۆتكەن بىر سوتكا ئىچىدە يۈز بەرگەن پۈتۈن ئىشلارنىڭ مەسئۇلىيىتىنى ئۈستۈمگە ئالىمەن. بۇ بىر سوتكا ئىچىدە شەخسەن مەن تىتىكلىك بىلەن ئەڭ ئازاپلىق قارارىمنى ئالالىدىم. بۇ دۇنيا بىزگە ئاتا قىلغان ئەڭ قىممەتلىك نەرسىنى، يەنى  نېمىس خەلقى بىلەن نېمىس ئىمپىرىيىسىنى قانداق قىلغاندا قولىمىزدا چىڭ تۇتالىشىمىزنى ئەنسىرەش بىلەن ئويلاۋاتقان ۋاقتىمىزدا، تەغدىر مېنى قايتا بىر قېتىم تەربىيەگە ئىگە قىلدى!“
مەخسۇس تاللانغان يىغىن قاتناشقۇچىلىرى دەرھال ئورنىدىن تۇرۇشۇپ قىزغىن ئالقىش ياڭرىتىدۇ. دەل شۇنداق ھاياجان پەللىگە كۆتۈرۈلگەن پەيتتە، بۇ قېتىمقى يىغىننىڭ ئاساسلىق مەقسدىمۇ تاماملىنىدۇ: پارلامېنتتا ”دۆلەت بىخەتەرلىكىنى قوغداش جىددى تەدبىرى“ نامىدىكى قىرغىنچىلىقنى قانۇنلۇق قىلىپ كۆرسىتىدىغان قانۇن لايىھىسىنى ھەممە بىر ئېغىزدىن ماقۇللاشتى. شۇنداق قىلىپ، ھىتلېر ۋەقە يۈز بېرىپ بولغاندىن كېيىن قىرغىنچىلىق ئۈچۈن رۇخسەت قەغىزىگە ئېرىشكەن ئىدى. بۇنىڭ ئۈچۈن بىرەر-يېرىم ئېغىز بولسىمۇ قارشى پىكىر ئوتتۇرغا چىقمايدۇ. قانۇن تۈزگۈچىلەر ھىتلېرنى گويا بىر خۇدادەك كۆرۈپ، ئۇنى قانۇننىڭ بىردىن-بىر مەنبەسى دەپ مەدھىلىشىدۇ.
ھىتلېرنىڭ ئېس-ئاچىلار ئەترىتىنى رەھىمسىزلەرچە تازىلاش، ھەربىلەردىن ۋون شلېيچېر بىلەن ۋون برېدوۋ ئىككى نەپەر گېنېرالنى ئۆلتۈرۈش ۋەقەسىنى ماقۇللايدىغانلار يالغۇز دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرى ۋون بلومبېرگ بىلەنلا چەكلەنمەيدۇ. ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقى ئىككى نەپەر يولدىشىنىڭ ئۆلتۈرۈلگەنلىكىگە قىلچە پەرۋا قىلىماي يۈرىۋېرىشى، ھىتلېرنىڭ قىلغانلىرىنى كۆرمەسكە سېلىشى، قوزغىلاڭنى باستۇرۇش ئىشىنىڭ مەملىكەت ئىچىدە تىنچلىققا كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن دەپ قارىغانلىقىدىن بولغان ئىدى. ”بىزنىڭ بۇ ئىشلاردىن چىقارغان خۇلاسىمىز شۇكى، — دەيدۇ كارل دۆنىتز كېيىكى بىر ئەسلىمىسىدە، — ئۇلارنىڭ بۇنداق پوزىتسىيىدە بولىشى پۈتۈنلەي ئىچكى كابېنت قارارىنىڭ تەسىرى ئاستىدا قالغانلىقىنىڭ نەتىجىسى ئىدى. بۇ قارار، دۆلەت جىددىي ھالەت قانۇن ماددىلىرى ئاساسىدا قوبۇل قىلىنغان بىر قارار بولۇپ، بۇپاجىئەدە  قانۇننىڭ بارلىق تەدبىرلىرى تولۇق ماقۇللانغان ئىدى.“
ئوفىتسېرلارنىڭ بۇتۈر ھېسسىياتى ئادەتتىكى ئەسكەرلەرگىمۇ ئۆزتەسىرىنى يۇقتۇرغان ئىدى. بىر قانچە كۈندىن كېيىن، ھەربىي قىسىملار نامايىشقا چىقىدۇ. ھىتلېرنىڭ ئۈستى ئوچۇق پىكاۋى بىر بۆلۈم ئەسكەرلەرنىڭ يېنىدىن ئۆتىۋاتقىنىدا ئەسكەرلەر تەنتەنە قىلغان ھالدا ھىتلېرنى قارشى ئېلىشىدۇ. ”بۇ تۈردىكى ئۆزلىكىدىن تەشكىللەنگەن نامايىشلار، — دەپ يازىدۇ فرانسىيىلىك ئەلچىخانا ھەربى مەسلىھەتچىسى دوكلاتىدا، — گېرمانىيە ئارمىيىسى تارىخىدا بەكلا ئاز كۆرۈلىدىغان ئەھۋال.“
بۇ ئىشلارغا نارازىلىق بىلدۈرۈشكە جۈرئەت قىلالايدىغان ئوفىتسېرلار ئارانلا بىر قانچە ئوفىتسېر بىلەنلا چەكلەنگەن، يەنە كېلىپ ئۇلارنىڭ يىتەكچىسى بولغان كىشىنىڭ يېشىمۇ ھىندېنبۇرگ بىلەن تەڭ دېگىدەك قېرى بىرى ئىدى. بۇ مەشھۇر ئوفىتسېر، قۇرۇغلۇق ئارمىيە مارشالى ئاۋگۇست ۋون ماكېنسېن بولۇپ، ئۇ پىرىزدېنتىن نەچچە قېتىم تېلېفون قىلىپ بۇ تۈردىكى قانلىق تازىلاش ھەرىكەتلىرىنى توساشنى تەلەپ قىلغان ئىدى. ئەمما ھەر قېتىمدىلا بوۋاينىڭ ئاغرىق ئىكەنلىكى، تېلېفونغا چىقالمايدىغانلىقى باھانە قىلىنىپ رەت قىلىنىدۇ. بۇگېنېرال، پرېزدېنت بىلەن كۆرۈشۈش تەلىۋىدە بولۇپ ئۇدا بىر قانچە قېتىم ئوڭۇشسىزلىققا ئۇچىرىغاندىن كېيىن ئامالسىز ئۆزى بىۋاستە ھىتلېرنىڭ قېشىغا كىرىپ ئۇنىڭدىن جەمئىيەت تۇرمۇشىنىڭ نۇرىمال تەرتىۋىنى قايتىدىن تىكلىشى ھەققىدە تەلەپتە بولىدۇ. ئۇنىڭ بۇ دېگەنلىرى فۈھرېرنى قاتتىق تەسىرلەندۈرىدۇ. شۇڭا ئۇ، ھىتلېر ئالدىدا گەپ قىلالماي ئۇزۇنغىچە ھاياجان ئىچىدە قاراپ ئولتۇرۇپ كەتكەن: ”بەلكىم سىز دېگەندەك بولىشىمۇ مۇمكىن فۈھرېرىم، ئەمما ماڭىمۇ نېمە ئامال؟  بۇتەلىۋىمدىن يېنىۋېلىشقا ئامالسىزمەن.“
ماكېنسېن ھەقىقى ئەھۋالنى ھىندېنبۇرگقا ئۇقتۇرۇپ قويۇشنى ئويلايدۇ. شۇڭا ئۇ، بىر پارچە ئەسلەتمە دوكلادى تەييارلاشقا كىرىشىپ شلېيچېر بىلەن برېدوۋدىن ئىبارەت ئىككى نەپەر گېنېرالنىڭ زىيانكەشلىككە ئۇچراش جەريانىنى تەپسىلى بايان قىلىش بىلەن بىرگە،351 جىنايەتچىلەرنى سۈرۈشتە قىلىپ جازاغا تارتىش تەلىۋىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. بۇ دوكلاتتا يەنە، پىرىزدېنتتىن بلومبېرگ، گيوبېلس، لىي، نېۋراتنى، ھەمدە يەنە ئىككى نەپەر ناتسىست ئۇنسۇرنى ھۆكۈمەت كابېنتىدىن چىقىرىۋېتىش، دۆلەت ھوقۇقىنى نازارەت قىلىش گۇرۇپپىسىدىن بىرىگە تاپشۇرۇش ھەققىدە تەلەپتە بولىدۇ. ئەمما ئۇنىڭ ئوتتۇرغاقويغان بۇ تىزىملىكىدە ھىتلېرنىڭ ئىسمى يوق ئىدى. ئېھتىمال ئۇنى ھەربىي دىكتاتۇرلۇق ئاستىدا داۋاملىق باش مىنىستىر بولۇپ بېرىشىنى ئۈمىد قىلغان بولسا كېرەك؟
بۇ ئەسلەتمە دوكلادىنىڭ ئاخىرقى قىسمى ھەقىقەتەنمۇ ئالاھىدە ھاياجان بىلەن يېزىلغان ئىدى: ”جانابىلىرى گېرمانىيىنى ئۇدا ئۈچ قېتىم ئوت-بالالاردىن قۇتقۇزۇپ قالغان ئىدىڭىز؛ تاننېنبېرگتا، ئۇرۇشتىن كېيىن ۋە شۇنىڭدەك سىزنىڭ ئىمپىرىيە پرىزدېنتى بولۇپ سايلانغىنىڭىزدىن كېيىن بۇنداق ئۇلۇغ قۇتۇلدۇرۇشنى ئىشقا ئاشۇرغان ئىدىڭىز. ھەزىرەتلىرى، ئەندى سىزدىن تۆتىنچى قېتىم گېرمانىيىنى قۇتقۇزۇپ قالسىڭىز دەپ تەلەپ قىلىمەن! بۇ مېمۇراندۇمغا قول قويغان گېنېرال ۋە يوقۇرى دەرىجىلىك ئوفىتسېرلار تا ئاخىرقى نەپىسى قالغىچە قەتئى چىڭ تۇرۇپ سىزگە ۋە ۋەتەنگە سادىق ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ.“ ماكېنسېن باش قوماندانلىق شىتابىدا ئايلىنىپ يۈرۈپ 24 نەپەر گېنېرال ۋە يوقۇرى دەرىجىلىك ھەربى ئەمەلدارلارنىڭ ئىمزاسىنى توپلىغان ئىدى. بۇ كىشىلەرنىڭ كۆپ قىسمى ھىندېنبۇرگ ۋە شلېيچېر بىلەن بىر كورپۇستا تۇرغانلار ئىدى. بۇ ئەسلەتمە 18-ئىيۇل كۈنى يېزىلغان بولسىمۇ، 20-چىسلادىلا ئاران نېۋدېكقا يەتكۈزۈلگەن. ئەمما ئۇنىڭ بۇتۈردىكى ئۇرۇنۇشلىرىنىڭ قىلچە پايدىسى بولمايدۇ.  بۇ مېموراندۇم بەلكىم پرىزدېنتنىڭ ئەتراپىدىكى كىشىلەر تەرىپىدىن باستۇرۇپ قويۇلغان بولىشى مۇمكىن. شۇڭا پرىزدېنت بۇ ئەسلەتمىنى ئوقىغان بولسىمۇ بۇجەھەتتە ھېچقانداق تەدبىر قوللىنالماسلىقى ئېنىق ئىدى.
قارىغاندا گېرمانىيىدە تەسىر دائىرىسى بار ھەر قايسى ئىجتىمائى قاتلاملار بىر بولسا قورقۇپ يۈرەكزادە بولۇپ كەتكەن، يا بولمىسا ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك ھىتلېر تەرىپىگە ئۆتۈپ كەتكەن دېيىش مۇمكىن. ئەسلىدە، ھىتلېرنىڭ بېشىغا بالا بولۇشقا تېگىشلىك بۇ ئىش، ئاخىرى ئۇنىڭ قولغا كەلتۈرگەن بىر تۈرلۈك غەلىبىسىگە ئايلىنىپ قالغان. بۇ قېتىمقى تازىلاش ئۇنى ئۇزۇندىن بېرى بېشىنى ئاغرىتىپ كېلىۋاتقان پارتىيە ئىچىدىكى بۆلۈنۈش تەرەپدارلىرىنىڭ ھەرىكىتىدىن بىراقلا قۇتۇلدۇرۇپ قالغان ئىدى. ئۇنىڭ بۇ ھەرىكىتى نەتىجىسىدە ئېس-ئاچىلار مەڭگۈلۈك باش كۆتۈرەلمەس ھالغاكەلتۈرۈلىدۇ.
ئېس-ئاچىلارنىڭ بۇ مەغلوبىيىتى يەنە كېلىپ ھىملېرنىڭمۇ ئۇتۇقىغا ئايلىنىدۇ. ماكېنسېننىڭ مېمراندۇمى نېۋدېكقا يېتىپ بارغان كۈنى، ھىتلېر ئېس-ئېس قىسىمىنىڭ ئورنىنى كۆتۈرۈپ ئۇنى قۇراللىق قوشۇن تەشكىللەشكە رۇخسەت بېرىلىدىغان مۇستەقىل بىر تەشكىلات شەكلىگە ئۆزگەرتىدۇ. بۇ ھەرىكەت، ھەربى تەرەپ ئۈچۈن قاتتىق بىر زەربە بولىدۇ. ھەربى دائىرىلەرSA  چىلارنىڭ قانلىق باستۇرۇلۇشىنى پەخىرلىنىپ تەستىقلىغان بولسا، مانا ئەندى ئۇنىڭدىنمۇ كۈچلۈك بىر رەقىپكە دۈچ كەلمەكتە ئىدى.
بۇ ئىشتا پارتىيىنىڭ تۆلىگەن بەدىلىنى بەك يوقىرى بولۇپكەتتى دېيىشكىمۇ بولمايتتى: بۇ پارتىيە نۇرغۇنلىغان قىزغىن پارتىيە ئەزالىرىدىن، يەنى ئېس-ئاچىلارنىڭ غايىلىك كىشىلىرىدىنلا ئايرىلىپ قالغان ئىدى. ”شۇنى بىلىشىڭلار كېرەككى، بىز ھەممىدىن مەھرۇم بولدۇق. — دەيدۇ ھېين رۇك (ھېين رۇك كېيىنچە ھىتلېرنىڭ ئەڭ ئەتىۋارلىق ئادىمى ئوتتو سكورزېنىينىنىڭ پارتىزانلار ئەترىتىدىكى ئەڭ ئىشەنچىلىك لېيتىنانتلىرىدىن بىرى بولۇپ قالىدۇ)، — بىز ئاشخانا ئۆيىدە پالاز ئۈستىدە ياتىدىغان، ئەتىسى ناشتىلىق ئۈچۈن ئۈچەيلەنگە ئارانلا ئون سىنتلىق كالا گۈشى تىلىمى يېيىشكە رازىبولىدىغان كىشىلەرگە ئايلاندۇرۇلدۇق.“ رۇك، ھوقۇقنى قولغا كىرگۈزۈش جەريانىدا جەمئى 20 قېتىم قولغا ئېلىنغان ئىدى. شۇنداقتىمۇ ئۇنىڭ بېشىدىن ئۆتكۈزگەن  ئىشلارنى ئۇنچە بەك ئالاھىدە سەرگۈزەشتلەر دەپ كېتىشكىمۇ بولمايتتى. ”ئۇچىقىنى ئېيتسام، ئەسلىدە بىز سېتىۋېتىلگەن ئىدۇق. بىزنىڭ تەلەپ قىلغىنىمىز بىر يېڭى جەمئىيەت ئىدى. ئەمەلىيەتىچۇ؟ بىز تۇيۇقسىز ئەكسىيەتچىلەرنىڭ ئەسلىدە بىز تەرەپتە ئىكەنلىكىنى كۆردۇق. خايىل! ياشىسۇن ۋەتەنپەرۋەرلىك! ئەندى ھېچ بىر ئىنقىلاپقا ئېھتىياجىمىز قالمىدى دېيىشمەكتە. ئەسلىدە 30-ئىيۇن كۈنى ھەرىكىتىمىزنىڭ مۇقەررەر بىر نەتىجىسى ئىدى. ئەمما ھەرىكىتىمىز بۈگۈنكى كۈندە ھىتلېرنىڭ بۇزغۇنچىلىق قىلىشىغا دۈچ كەلمەكتە.“ رۇكقا ئوخشاش بۇنداق كىشىلەر رۆم ئەسلىدە ھىتلېرنى ئىنقىلاپنىڭ بۇرۇنقى يولىغا، يەنى سوتسىيالىزم يولىغا قايتۇرۇپ كېلىشنىلا ئويلىغان دېگەنگە قەتئى ئىشىنەتتى. ”بۇ ھىتلېر دېگەن نەرسە، ئۆز سېپى ئىچىدىن ھەقىقى دۈشمەن كىشىلەرنى پەيدا قىلىۋالدى. مېنىڭ ۋە دوستلىرىم ئۈچۈن ئېيتقاندا، كىشىلىك نوقتىسىدىن ئالغاندا ھىتلېرنىڭ ئىشى تۈگىدى دېيىشكىلا بولىدۇ.“
ئېس-ئاچىلارنىڭ رەھبىرى بولغان باشقا بىر ياش، يەنى ۋېرنېر نيۇمانمۇ يوقۇرقىدەك غايىسىنى يوقاتقان، بۇنىڭغا قاتتىق غەزەپلىنىپ يۈرگەنلەردىن بىرى ئىدى. گەرچە ئۇ كېيىنچە گيوبېلسنىڭ خۇسۇسى كاتىبى بولغان بولسىمۇ،352 يۈ زبەرگەن بۇ ئىشلارنى ئۇ مەڭگۈ ئېسىدىن چىقىرالمايتتى. ”رۆم ۋەقەسى، — دەيدۇ يېقىندا، — ئۈچىنچى ئىمپىرىيىنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۈن بەكلا مۇھىم بىر ۋەقە ئىدى. چۇنكى بۇ ۋەقە، تۇنجى قېتىملىق قانۇننى كۆزگە ئىلمايدىغان قانۇنسىز بىر ھەرىكەت، دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىنىڭ تەستىقىنى ئالغان، پۈتۈن مەملىكەتتىكى دۆلەت ئورگانلىرى ۋە قانۇنچىلارنىڭ تەستىقىنى ئالغان بىر ھەرىكەت بولغان ئىدى. بۇ ۋەقە ئەسلىدە قانۇنسىزلىقنىڭ، قانۇنى ئىنتىزامنى كۆزگە ئىلماسلىقنىڭ ئۈلگىسى ئىدى. شۇنىڭغا قارىماي بۇنداق قانۇنسىزلىققا ھېچ كىم ئوتتۇرغا چىقىپ 'بۇنداق ئىشلار قايتا يۈز بەرمىسۇن' دېگەندەك بىر نېمە دېيىشكە جۈرئەت قىلالمىدى. ھەتتا چېركاۋلارمۇ بۇ ھەقتە ئۈنىنى چىقارمىدى. ئەمما بۇ كىشىلەرنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك بۇلاردىن خەۋىرى بار كىشىلەر ئىدى. يۈز بېرىۋاتقان ئىشلارنى ئۇلارنىڭ ھەممىسى دېگىدەك بىلىپ تۇراتتى. مېنىڭچە، بۇ ھادىسىلەر ئىشنىڭ خاتىمىسى، بۇندىن كېيىن ھەرگىز تۈزەلمەيدۇ.“
شۇنداق بولغاچقا، ھىتلېر ئۈچۈن تەنتەنە قىلىشنىڭ تازا چىكىدە تۇرىۋاتقان شۇ كۈنلەر، ئۇنىڭ سېپىدا ئاچچىق يارا ئىزلىرى قالغان دەۋر دېيىش مۇمكىن. ئون مىڭلارچە ئەڭ ئاكتىپ ناتسىستلار شۇ كۈنكى نومۇسلۇق ۋەقەنى ھەرگىزمۇ ئۇنتۇپ كېتەلمەيتتى. ئۆزىنى ھىتلېر تەرىپىدىن سېتىۋېتىلدۇق دەپ ھېسابلىشىدىغان ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ رەھبەرلىرى يوشۇرۇن شەكىلدە بىز ئىچكى ئۇرۇش ھالىتىدە تۇرماقتىمىز دەپ ئېلان قىلىشىدۇ. ئارىدىن بىر قانچە ھەپتە ئۆتكەندىن كېيىن، ئۇلارنىڭ ئېس-ئېسچىلارغا بولغان دۈشمەنلىك ھېسسىياتى ئاشكارە ئوتتۇرغا چىقىدۇ. بۇ ئىش ستېتىندىكى پرۇسىسېنخوف رېستتۇرانتىدا كۆرۈلىدۇ. ئەينى ۋاقتىدا ۋېكتور لۇتز 20 دەك ئېس-ئاچى ۋە 3 نەپەر ئېس-ئېس قۇماندانى ئۇ يەردە پىۋا ئىچىپ ئولتۇرىشاتتى. ”كۈنلەرنىڭ بىرىدە چوقۇم 29-ئىيۇل كۈنىدىكى قانۇنسىز ھەرىكەتنىڭ قىساسىنى ئالىمىز“ دەيدۇ ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ يېڭى قۇماندانى ھاراقنىڭ كۈچى بىلەن كۆڭلىدىكى گەپنى ئاشىكارىلاپ. ”رۆمنى ئەدەپلىگەنلەر ھىملېر بىلەن ئۇنىڭ ئېس-ئېسلىرى.“ ”قايسى بىرىڭلار رۆم قىلالىغان ئىشلارنى تىرىشىپ قىلالىدىڭلار؟ ئېس-ئاچىلار قىلالىدىمۇ؟ بۇ تۈردىكى ئىشلار ھېچ قاچان ھۇجۇمچىلار ئەترىتىنىڭ ئەسىرى ئەمەس. ھېچ بولمىغاندا بۇ ئىشلارنى ھۇجۇمچىلار ئەترىتى يالغۇز قىلغان دېيەلمەيسىلەر. يەنى بۇ ئىشلار بەكلاناچار ئىشلار ئىدى. مەن ساڭا بۇنداق ئىشلارنى قىلغان كىشىلەرنىڭ ئىسىملىرىنى بىرمۇ-بىر ساناپ كۆرسىتەيمۇ؟ مەن ئۇلارنىڭ ئىسمىنى بىرمۇ-بىر ئېيتىپ بېرەلەيمەن!“ ئوتتۇرلۇقتا بىر ئېس-ئېس مەس بولۇپ قالغان لۇتزنى تىنجىتىشكە ئۇرۇنغان بولسىمۇ قىلچە كار قىلمايدۇ ئۇ تىنماي ۋالاقلايتتى: ”مەن بۇ گەپلەرنى دېيىشتىن قورقمايمەن. مەيلى مېنى ئەتىلا ئىشتىن ھايدىسۇن ياكى ئاپىرىپ جازا لاگىرىغا سولىۋەتسۇن، دېيىشتىن ھەرگىز يانمايمەن!“

6
بىرەر ئاي ئاۋال، يەنى ھىتلېرنىڭ مەغلوبىيەت بىلەن نەتىجىلەنگەن ئىتالىيە سەپىرى كۈنلىرىدە، فۈھرېر مۇسسولىنغا ئاۋسترىيىنىڭ مۇستەقىللىقىغا ھۆرمەت قىلىمەن دەپ ۋەدە بەرگەن ئىدى. بۇ ئەسلىدە ھەقىقەتەنمۇ چوڭ يول قويۇش ئىدى. چۇنكى، ئۆزىنىڭ تۇغۇلغان يۇرتىنى ”گېرمانىيە بىلەن بىرلەشتۈرۈش“ ئارقىلىق بۈيۈك گېرمانىيە دۆلىتىنى بەرپا قىلىش ئۇنىڭ ئەڭ مۇھىم غايىلىرىدىن بىرى ئىدى. گەرچە ئۇ بۇنىڭدىن ۋاز كەچكەنلىكى ھەققىدە ۋەدە قىلغان بولسىمۇ، ئۇنىڭ ئېس-ئېس تەشكىلاتى ئاۋسترىيىدىكى ناتسىستلارغا پۇل ۋە ئەقىدە جەھەتتىكى ياردەملىرىنى ئىزچىل داۋاملاشتۇرۇپ كەلمەكتە ئىدى. ئاۋسترىيە ناتسىستلىرى بولسا گېرمانىيىنىڭ پارتلاتقۇچ دورىلىرىدىن پايدىلىنىپ تۆمۈر يول ۋە ئېلېكتىر ئىستانسىلىرىنى پارتلىتىش، گېرمانىيىنىڭ قورالىدىن پايدىلىنىپ باش مىنىستىر ئېنگېلبېرت دولفۇسنىڭ ھىمايىچىلىرىنى ئۆلتۈرۈشتەك تېررورلۇق ھەرىكەتلەر بىلەن شوغۇللىنىپ كەلمەكتە ئىدى. تېخىمۇ كۈلكىلىك يېرى، پاكار بويلۇق دولفۇس ئەسلى بىر مىللەتچى، مۇستەبىت ئەكسىيەتچى بىرى ئىدى. ئۇ، پارلامېنت ھۆكۈمىتىگە خاتىمە بېرىش ۋاستىسىغا تايىنىپ ناتسىستلار بىلەن سوتسىيالىزمغا زەربە بەرگەن بىرى ئىدى. شۇ يىلىنىڭ باشلىرىدا، دولفۇس سولچىلار قوزغىلىڭىنى باستۇرۇپ، سوتسىيالىزمچىلارنىڭ قايسى بىر يەر-مۆلۈك تەرەققىيات شىركىتى بىناسىنى ئىشغال قىلىشىغا قارشى ئۇلار تەسلىم بولمىغىچە توپقا تۇتۇشنى توختاتمىغان ئىدى.353 شۇ كۈنلەردىن باشلاپ، ئۇ پۈتۈن كۈچىنى ئىشقا سېلىپ يەرلىك ناتسىستلارنى يوقۇتۇش ئىشىغا تۇتۇش قىلىدۇ. مۇسسولىن ئۇنىڭغا ھىتلېرنى ئۆچ ئېلىش ھەرىكىتى بىلەن شوغۇللانماسلىقى ئۈچۈن ئۇنى چەكلەپ تۇتۇپ تۇرۇش ۋەدىسىنى بەرگەنلىكى دولفۇسنىڭ ناتسىستلارنى باستۇرۇشتا تېخىمۇ ئەزۋەيلەپ كېتىشىنى پەيدا قىلىدۇ.
رۆم ۋەقەسىدىن كېيىن ئوتتۇرلۇقتا بەكلا كۆپ سۆزلەر تارقىلىپ يۈرگەنلىكىدىنمۇ قانداق، ئاۋسترىيىلىك ناتسىستلار بىر ھېسابتا بۇ تۈر سۆز-چۆچەكلەردىن ئىلھام ئېلىپ بىۋاستە ھەرىكەت پەيدا قىلىش يولىغا كىرىشكەن. يەنە بىر ئېھتىمالدا، گەرچە نەق پاكىتلار بىلەن ئىسپاتلاشقا بولمىسىمۇ ئۇلارنىڭ بۇ تۈردىكى ھەرىكەتلەر بىلەن شوغۇللىنىشىنى ھىتلېر تەستىقلىغان بولىشىمۇ مۇمكىن. نېمىلا بولسا بولسۇن، ئۇلار ئۇشتۇمتۇت 25-ئىيۇل كۈنىسى ”يازلىق بايرام ھەرىكىتى“ دېگەن پارول بىلەن قوزغىلاڭ كۆتۈرىدۇ. چۈش ۋاقتىدا 150 نەپەر ئاۋسترىيە ئارمىيىسىنىڭ ھەربى فورمىسىنى كەيگەن ناتسىستلار تۇيۇقسىز ھۇجۇم قىلىش ئەترىتى بالخاۋسپلاتز مەيدانىدىكى باش مىنىستىرلىق بىناسىغا باستۇرۇپ كىرىپ دولفۇس بىلەن ئۇنىڭ مەسلىھەتچىلىرىنى قولغا ئالماقچى بولىدۇ. ئەمما ئۇنىڭ قۇلىقىغا بۇ خەۋەر بىرسى تەرىپىدىن يەتكۈزۈلگەنلىكى ئۈچۈن ھۆكۈمەت كابىنتىنىڭ ئىككى نەپەر ئادىمىدىن باشقا بارلىق كىشىلەر قېچىپ قۇتۇلىدۇ. شۇنداقتىمۇ جاسارەتلىك دولفۇس قاچمايدۇ. ئۇ بوغىزىغا ئوق تېگىپ يارىلىنىدۇ. ئۇنىڭغا تەككەن ئوق 6 چارەك ئارىلىقتىن ئېتىلغان ئىدى. ئۇ يارىلىنىپ قارايدىغان بىرسى يوق قان ئىچىدە ياتقىنىدا، قالغان توپىلاڭچىلار رادىئو ئارقىلىق ئۇنىڭ ئىستىپا بەرگەنلىكى ھەققىدە يالغان خەۋەر تارقىتىدۇ.
قوزغىلاڭ خەۋىرى بېرلىنغا يېتىپ كەلگەندىن كېيىن، ئوفىتسېرلار بۇ ۋەقەدىن قاتتىق خوشال بولۇپ كېتىشىدۇ. گېرمانىيە ئاخبارات ئىدارىسى دەرھال بىر بايانات ئېلان قىلىدۇ. بۇ باياناتتا، خەلقنىڭ ھەققانى تەلىۋى تەبى ھالدا قوزغىلاڭنى كەلتۈرۈپ چىقاردى دېيىشى ئىدى. ”ساقلىنىش مۇمكىن بولمىغان ۋەقە ئاخىرى پارتىلاپ چىقتى. ئاۋسترىيىدە تۇغۇلۇپ ئۆسكەن نېمىسلار غەيرەتكە كېلىپ قوزغىلىپ، ئۇلارنى ئېزىپ كېلىۋاتقان كۈچلەرگە، ئۇلارنى چەكلىگۈچىلەرگە ۋە ئۇلارنى جازالىغۇچىلارغا قارشى ھەرىكەتكە ئاتلاندى“ دېيىلگەن ئىدى. شۇ كۈنى بايرۇتتا ۋاگنېرنى خاتىرلەش مۇراسىمىغا قاتنىشىۋاتقان ھىتلېر، بۇ خەۋەرنى ئاڭلىغاندىن كېيىن دەسلىۋىدە قىلچە ھەيران بولمىغاندەك ئۆز ئىشى بىلەن بولۇپ يۈرىدۇ. چۈشتىن كېيىن، ئۇ قوزغىلاڭدىن كېلىپ چىقىدىغان ئەكس تەسىردىن ئەنسىرەشكە باشلايدۇ. مۇسسولىن ھەرگىزمۇ ئۇنىڭ گېپىگە ئىشەنمەسلىكى مۇمكىن، شۇڭا ئۇ كېلىپ ئالاھىدە قوشۇنىنى ئىشقا سېلىپ ھەربى مۇداخىلە يۈرگۈزۈپ قېلىشى مۇمكىنمىدۇ؟ (ئەسلىدە مۇسسولىن بۇ ئىشتىن قاتتىق غەزەپلىنىپ كەتكەن ئىدى. ئۇنىڭ غەزەپلىنىشىگە ھىتلېرنىڭ گېپىدە تۇرماسلىقىلا سەۋەب بولغان بولماستىن، ئۆزىنىڭ باشقا شەخسى سەۋەبلىرىمۇ بار ئىدى. يەنى دولفۇسنىڭ ئايالى بالىلىرى بىلەن بىرلىكتە مۇسسولىننىڭ ئۆيىدە مېھمان بولىۋاتقان، دولفۇسنىڭ ھاياتى خەۋىپ ئىچىدە ئىكەنلىكى ھەققىدىكى ئاچچىق خەۋەرنى ئۇنىڭ ئايالىغىمۇ مۇسسولىن يەتكۈزۈشكە مەجبۇر قالغان ئىدى) شۇ كۈنى ئاخشىمى، ھىتلېر بىلەن ۋاگنېرنىڭ ئائىلىسىدىكىلەر بىرلىكتە ئۆزىگە تەۋە لوژدا بىرلىكتە كۆرۈنىدۇ. ئۇلار بىرلىكتە «رېيىن دەرياسى ئالتۇنلىرى» دېگەن سەھنە ئەسەرنى كۆرىۋاتاتتى. ئەمما ھىتلېر بۇ ئويۇننى بېرىلىپ كۆرەلىدىمۇ، بىر نېمە دېمەك تەس. چۇنكى مېھمانخانا زالىغا كىرىۋېلىپ تېلېفون ئاڭلاۋاتقان شاۋۇب ياكى برۇكنېر پات-پاتلا كېلىپ ئۇنىڭ قۇلىقىغا پىچىرلاپ ئاخبارات مەزمونىدىن مەلۇمات بېرىپ تۇراتتى. ئارىدا بىر قېتىملىق مەلۇماتتىن ئۇ بەكلا خاتىرجەم بولالماي قالىدۇ: ئۇ مەلۇماتتا، مۇسسولىن چېگرا بويىغا پىيادە قىسىملار بىلەن ئايروپىلانلارنى يۆتكەپ ئاۋسترىيىگە ياردەم بېرىش ۋەدىسىنى ئېلان قىلغانلىقى بايان قىلىنغان ئىدى. سەھنىدە پەردە ئاستا-ئاستا چۈشىۋاتقان ۋاقىتلاردا ۋەزىيەت تېخىمۇ ئېنىق ھالغا كەلگەن ئىدى: ۋيېننا قوزغىلىڭى مەغلوپ بولۇشقا قاراپ يۈزلەنگەن ئىدى. ھىتلېر ۋاگنېرلار ئۆيىگە قايتىپ كەلگەن ۋاقىتلاردا بولسا، ياش فرېدېلىند ئۇنىڭ ئەنسىرەپ جىم ئولتۇرالمايلا قالغانلىقىنى سەزگەن بولۇپ، گەپلىرىمۇ بىر-بىرىگە قولاشماي قالغانلىقىنى سېزىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسى مەقسىدى گويا يېقىن ئەتراپتىكى سەنئەتچىلەر رېستۇرانتىغا كېتىپ ئۇ يەردىكى داڭلىق ئادەملەرنىڭ ئارىسىغا كىرىۋېلىش ئارقىلىق ئاۋسترالىيىدىكى ناتسىستلارنىڭ مەغلۇبىيىتى بىلەن مېنىڭ قىلچە مۇناسىۋېتىم يوق، دېگەن تەسىراتنى بەرمەكچى بولغاندەكلا قىلاتتى.
شۇ كۈنى كېچىدە، بېرلىندىن باش مىنىستىر دولفۇسنىڭ چۈشتىن كېيىن سائەت 6 دا ئۆلگەنلىكى، ئەمما توپىلاڭنىڭمۇ بېسىقتۇرۇلغانلىقى ھەققىدىكى خەۋەر كېلىدۇ. ھىتلېر دەرھال ۋىلھېلم كوچىسىغا تېلېفون قىلىپ دۆلەت ئىشلار كاتىپى بۈلوۋدىن تەپسىلى ئەھۋالنى سۈرۈشتە قىلىدۇ. بۈلوۋ ئۇنىڭغا گېرمانىيىنىڭ ئاۋسترىيىدە تۇرۇشلۇق ۋەكىلى رېيت قولغا ئېلىنغان قاتىلنى ساق-سالامەت گېرمانىيە چېگرا بويىغا قايتۇرۇپ كېلىۋېلىشنى تەلەپ قىلىپ سۆھبەت ئۆتكۈزىۋاتقانلىقىنى ئېيتقىنىدا، ھىتلېر ۋارقىراپ كېتىدۇ: رېيت نېمە ئۈچۈن كېلىشتۈرگۈچىلىك رولىنى ئويناش ئىشىغا كىرىشىدىكەن، بۇ ئىش بىلەن ئۇنىڭ نېمە چاتىقى؟ ئاخشىمى سائەت 11 دا، فۈھرېر يەنە بىر قېتىم بۈلوۋغا تېلېفون قىلىپ، قولغا ئېلىنغان قوزغىلاڭچىلارنىڭ تەپسىلى ئەھۋالىنى سۈرۈشتە قىلىدۇ.354 ”ئىمپىرىيە باش مىنىستىرىم، — دەپ جاۋاب بېرىدۇ بۈلوۋ ھۆكۈمەت دائىرىلىرىنىڭ ئەسلەتمە ھۈججىتىدە يېزىلىشىچە، — چېگرادىن قوغلاپ چىقىرىلماقچى بولغان سۈيىقەستچى نازارەت ئاستىغا ئېلىنغانلىقىنى، ئاندىن ئۇنى قايسى بىر يىغىۋېلىش لاگىرىغا ئاپىرىپ قاماپ قويغانلىقىنى“ ئېيتىدۇ.
ھىتلېر ئىنتايىن قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغاچقا، ئامالسىز پاپېندىن ياردەم سوراپ (تېخى يېقىندىلا ئۇنىڭ ئۆيىدە ئادەم تۇتۇپ ئۇنى ئېغىر شەرمەندە قىلىۋەتكەن ئىدى)، ئۇنىڭدىن رېيتنىڭ ئورنىغا دەرھال باشقا بىرسىنى تەيىنلەشنى تەلەپ قىلىدۇ. ئەمما بۇنىڭغا پاپېن قوشۇلمايدۇ. ھىتلېر بولسا پىكىرىدە چىڭ تۇرۇپ، ۋەتەنپەرۋەرلىك نامىدا ئۇنىڭغا: سىزمۇ ھېچ بولمىغاندا بۇ ئىش ھەققىدە ئۇدۇلمۇ-ئۇدۇل سۆزلىشەلىشىڭىز مۇمكىنغۇ؟ دەپ يالۋۇرىدۇ. نېمە ئۈچۈن مېنىڭ مەخسۇس ئايروپىلانىمغا ئولتۇرۇپ بايرۇتقا ئۇچمايسىز؟ پاپېن فۈھرېرنىڭ قايتا-قايتا چىڭ تۇرۇپ تەلەپ قىلىشىغا تەڭ كېلەلمەي، ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن ئوغلى بىلەن بىرلىكتە تېمپېلخوف ئايرودرومىدىن ئۇچىدۇ. جەنۇبقا قاراپ ئۇچىۋاتقىنىدا پاپېننىڭ كۆڭلى بەكلا پەرىشان ئىدى. نېمە ئۈچۈن ھىتلېر شۇنچە كۆپ كىشىلەر ئارىسىدىن يالغۇز مېنىلا تاللىۋالدى؟ بۇنىڭ سەۋەبى بۇرۇن ئاۋسترىيە يەر ئاستى ناتسىستلار تېررورلۇق ھەرىكىتىگە قارشى چىققىنى ئۈچۈنلىمىدۇ ياكى دولفۇس بىلەن شەخسى مۇناسىۋىتى بارلىقى ئۈچۈنمىدۇ؟ ئۇ ئاۋسترىيىگە يېتىپ بارغاندا فۈھرېرنىڭ ”تىت-تىت بولۇپ ھېستىرىيىلىك ئانورماللىق ھالەتكە كېلىپ قالغان، ئاۋسترىيە ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ كالۋا، قاراملىقىنى تىنماي ئەيىپلەپ كەتكەن، شۇڭا ئۇنىمۇ بۇنداق قورقۇنۇشلۇق بىر ۋەزىيەت ئىچىگە سۆرەپ كىرگەن“ لىكىنى ھېس قىلىدۇ. دەسلىۋىدە ھىتلېر پاپېننىڭ قويغان شەرتلىرىنى رەت قىلىپ تۇرىۋالغان ئىدى: ھىتلېر ئىۋەرتكەن ئادىمىنىڭ ئاۋسترىيە ناتسىستلار پارتىيىسىگە رەھبەرلىك قىلىش ۋەزىپىسىگە تەيىنلىنىشىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشىنى تەلەپ قىلىپ تۇرىۋالغان ئىدى. ئەمما پاپېن ”ئۇنىڭ بىلەن ئىككىمىزدىن كىمنى تاللىماقچىسىز؟“ دەپ سورىغىنىدا ھىتلېر ئۇنىڭ دېگىنىگە ماقۇل بولغان. شۇندىن كېيىنلا پاپېن بۇ ئىشنى قوبۇل قىلغان ئىدى. ئۇ كۈتىۋېلىش زالىدا كونا دوستى خىجالمار شاختنى يولۇقتۇرىدۇ. بۇ كىشى ئىمپىرىيە بانكىسىنىڭ باشلىقى بولۇپ، فۈھرېر بىلەن كۆرۈشۈشنى كۈتۈپ تۇرغان ئىدى. ئۇمۇ مۇھىم بىر ۋەزىپىنى تاپشۇرۇپ ئالغان بولۇپ، ئىقتىسادىي ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ مىنىستىرى بولۇش ۋەزىپىسىنى قوبۇل قىلغان ئىدى. شاخت ئىمپىرىيىنىڭ تەرەققى قىلىش سۈرئىتىدىن بەكلا نارازى، بولۇپمۇ يېقىندىن بۇيانقى تازىلاش ھەرىكىتىنىڭ بەكلا كېڭەيتىلىۋېتىشىدىن نارازى ئىدى. شۇنداقتىمۇ، ئۇمۇ خۇددى پاپېنغا ئوخشاش ھىتلېر تەرىپىدىن قايىل قىلىنغان ئىدى. ئۇ كېيىن بۇ ھەقتە توختالغىنىدا مۇنداق دەپ يازىدۇ: ئىمپىرىيىگە بىر ئۆلۈش ھەسسە قوشۇشنى دەپ بۇ ۋەزىپىنى تاپشۇرۇپ ئالغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ”ئىچىدە تۇرۇپ تاشقىرىدىكىلەرگە خىزمەت قىلىشنىڭ كىچىككىنە بولسىمۇ بىرەر پۇرسىتى بارلا بولىدىكەن، ھۆكۈمەتنىڭ ھەر بىر پائالىيىتىدىن پايدىلىنىپ بۇ تۈردىكى تۈزۈمنىڭ چېكىدىن ئاشقان تەرەپلىرى بىلەن ئىچىدە تۇرۇپ كۈرەش قىلىش ئارقىلىق ھۆكۈمەت سىياسەتلىرىنىڭ توغرا يولدا مېڭىشىغا كاپالەتلىك قىلىشقا بولىدىغانلىقىنى ئويلىغان“ ئىدى. خۇددى پاپېنغا ئوخشاش، ۋاقتىنچە بۇ ۋەزىپىنى ئۈستىگە ئېلىپ تۇرۇشقا ماقۇل كەلگەنلىكىنى ئېيتقان. ئەمما ئۇ ئۆزىنىڭ شەرتلىرىنى سوراق شەكلىدە ئىپادىلەيدۇ: ” مەن بۇ ۋەزىپىنى ئۈستۈمگە ئېلىشتىن ئاۋال يەھۇدىيلار مەسىلىسىنى قانداق بىر تەرەپ قىلىشىمنى ئويلايسىز؟“
”ئىقتىسادىي ئىشلاردا، يەھۇدىيلار بۇرۇنقىدەك ئۆز ئىشىنى قىلىۋەرسۇن“ دەيدۇ ۋەزىيەتكە ماسلىشىشقا ماھىر ھىتلېر. دېپلوماتىيە ساھەسىدە پاپېندەك بىرسىنىڭ ياردىمى بولغانلىقى، ھەربى تەييارلىقلار جەھەتتە بولسا شاختقا ئوخشاش مۇشۇنداق بىر قابىلىيەتلىك بىرسىنىڭ ياردىمى بولغانلىقى سەۋەبىدىن، ھىتلېر دولفۇسنىڭ ئۆلتۈرۈلۈشىدىن كېلىپ چىقىدىغان چەتئەل تەنقىدىدەك قىيىن ئۆتكەلدىنمۇ تىنچ-ئامان ئۆتىۋالالايدىغانلىقىنى ئويلايتتى. بۇ ئىشتا ئەڭ قاتتىق نارازىلىق مۇسسولىندىن كېلىدۇ. مۇسسولىن ئاۋسترىيە مۇئاۋىن باش مىنىستىرى شاھزادە ئېرنىست رۈدىگېر ۋون ستارھېمبېرگقا تېلېگرامما يوللاپ ئىتالىيە ئاۋسترىيىنىڭ مۇستەقىللىقى ئۈچۈن جەڭ قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈرۈش بىلەنلا قالماي، ئۆزى بىۋاستە ۋيېنناغا بېرىپ بۇ تۈر ھېسسىياتىنى يۈزتۇرانە ئىپادىلەيدۇ. ”ئەگەر بۇ قاتىل ۋە بەچچىۋازلار دۆلىتى ياۋروپانى ئاياق ئاستى قىلغىدەكلا بولىدىكەن، ئۇ ھالدا، پۈتكۈل ياۋروپادا مەدەنىيەتمۇ تۈگەشكەن بولىدۇ“ دەيدۇ ستارھېمبېرگقا. كەينىدىنلا ئۇ يەنە ھىتلېرنى ۋيېننا توپىلىڭىدا كۈشكۈرتكۈچىلىك قىلدى دەپ ھۇجۇم قىلىدۇ. ستارھېمبېرگنىڭ دېيىشىگە ئاساسلانغاندا، مۇسسولىن قاتتىق ھاياجانلىنىپ كەتكەنلىكىدىن ھەتتا كۆز قارچۇغىمۇ ئويناپ كەتكەن. ”ھىتلېر، دولفۇسقا سۈيىقەست قىلغان قاتىلنىڭ نەق ئۆزى.355 ئۇ بىر جىنايەتچى، بۇ ئىشتىكى مەسئۇلىيەتنى ئۆز ئۈستىگە ئېلىشى شەرت.“ ئۇ يەنە ھىتلېرنى ”ۋەھشى ئىشقىۋاز، خەتەرلىك ئاخماق“ دەيدۇ؛ ناتسىستچىلىق بولسا ”قېدىمقى نېمىس قەبىلىلىرىنىڭ ئىپتىدائى ئورمانلىقىدىكى رىمنىڭ لاتىن مەدەنىيىتىگە قارشى كۈرەش قىلىدىغان بىر ئىنقىلاپ،“ ئۇنى ھەرگىزمۇ فاشىزىم بىلەن سېلىشتۇرۇشقا بولمايدۇ دەيدۇ. ”ئەلىۋەتتىكى تاشقى كۆرۈنۈش جەھەتتە مەلۇم ئوخشاشلىقلارغىمۇ ئىگە. بۇ ئىككىلا ئەقىدە دىكتاتۇرلۇق ھاكىمىيەت تۈزۈمى، كوللىكتىۋىزملىق، سوتسىيالىزم شەكلىنى ئالغان. ھەر ئىككىلا تۈزۈم لېبىرالىزمغا قارشى. شۇنداقتىمۇ فاشىزم ھاكىمىيىتى ئىتالىيە خەلقىنىڭ ئۇلۇغ مەدەنىيەت ئەنئەنىلىرى ئىچىدە ئىنتايىن مۇستەھكەم ئاساسلارغا ئىگە. فاشىزىم شەخسىنىڭ ھوقۇقىنى، دىننى ۋە ئائىلىنى ئىنكار قىلمايدۇ. ئەمما مىللى سوتسىيالىزمچىلىق بولسا ۋەھشى ياۋايىلىق ھەرىكىتىدىن باشقا نەرسە ئەمەس. ئۇ ياۋايىلار قەبىلىسى بىلەن ئوخشاش بىر مال بولۇپ، شەخسى ھوقۇقنى ئېتراپ قىلمايدۇ، قەبىلە باشلىقىنىڭ خەلقىنىڭ ئۆلۈم-كۆرۈم مەسىلىلىرىنى ئالقىنىدا تۇتىۋالىدىغان تۈزۈمنىڭ نەق ئۆزى. شۇڭا ئۇنىڭ كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاقىۋىتى مۇقەررەر تۈردە كۆيدۈرۈش، ئۆلتۈرۈش، بۇلاش ۋە تەھدىت سېلىشتىن باشقىچە بولىشى مۇمكىن ئەمەس. — ئۇ ھاياجانلىنىپ ۋارقىراپ كېتىدۇ، — ھىتلېرنىڭ 30-ئىيۇن كۈنىسى دۇنياغا كۆرسەتكەن ۋەھشىلەرچە، رەزىللەرچە ئوينىغان ئۇيۇنىغا، دۇنيادىكى ھەر قانداق بىر دۆلەت يول قويالمايدىغان بىر رەزىللىك. بۇنداق رەزىللىككە پەقەتلا ئادەم ئۆلتۈرۈشكە تەييار تۇرغان بۇ بىر ئۇچۇم ئىپتىدائى نېمىسلارلا يول قويالىشى مۇمكىن!“ ئۇ سۆزىنى داۋام قىلىپ يەنە مۇنداق دەيدۇ: دولفۇسنىڭ ئۆلتۈرۈلىشى بەلكىم بىر ھېسابتا ياخشى بولدى. ھەر قايسى زومىگەر دۆلەتلەر بەلكىم گېرمانىيىنىڭ خەتەرلىك بىر دۆلەت ئىكەنلىكىنى تونۇپ يېتەلىشى، شۇ ئارقىلىق ھىتلېرغا قارشى بۈيۈك ئىتتىپاق تۈزەلىشى مۇمكىن. بۇنىڭ ئۈچۈن بىرلىك سەپ تۈزۈش بىردىن-بىر چارە. ”ھىتلېر كەلگۈسىدە گېرمانىيىنى قۇراللاندۇرۇشى ھەمدە ئۇرۇش قوزغىشى مۇمكىن.  بۇ دېگەنلىرىم ئىككى-ئۈچ يىلغا قالماي ئوتتۇرغا چىقىشى مۇمكىن. مەن يالغۇز بېشىمغا ھىتلېرغا تەڭ كېلەلمەيمەن. شۇڭا بۇنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن تەييارلىق قىلىشىمىز، تېزىراق تۇتۇش قىلىشىمىز شەرت.“
مۇسسولىننىڭ ھىتلېر ۋە گېرمانىيگە بولغان ئۆچلىكى شۇ دەرىجىگە بېرىپ يەتكەنكى، ھەتتا بۇنى ئاشكارە سورۇنلاردىمۇ ئىپادىلىيەلىگىدەك ھالغا كەلگەن ئىدى. ”ئالپس تاغلىرىنىڭ نېرىقى تەرىپىدىكى بەزى دوگما قاراشلارغا باھا بېرىشىمىز ئۈچۈن ئۈچ مىڭ يىللىق تارىخىمىز بىزگە پەۋقۇلئاددە ئۈستۈن ئەۋزەللىكلەرنى ئاتا قىلماقتا. بۇ دوگمىلار كايسار، ۋىرگىل ۋە ئاۋگۇستوسلار رىمنىڭ روناق تاپقان دەۋىرلىرىدە ئۇلارغا ئۆگۈتۈلگەنمۇ ياكى پۈتۈنلەي قارا ساۋات خەلقىنىڭ كېيىنكى ئەۋلاتلىرى تەرىپىدىن ئۇلارغا ئۆگۈتۈلگەنمۇ.“ مۇسسولىن بۇ سۆزلەرنى بەشىنچى نۆۋەتلىك ئاق دېڭىز خەلقارا يارمەنكىسىنىڭ ئېچىلىش مۇراسىمىدا بىر تانكىنىڭ ئۈستىگە چىقىۋېلىپ قىلغان ئىدى. شۇندىن باشلاپ نېمىس خەلقىنى تەسۋىرلەشتە ئىشلىتىلگەن ”بەچچىۋاز“، ”سۇيىقەستچى قاتىل“ قاتارىدىكى سۆزلەرمۇ ئىتالىيە مەتبۇئاتلىرىدا پات-پاتلا كۆرۈلىدىغان بولىدۇ.

7
تازىلاشتىن كېلىپ چىققان قاتتىق ئۈركۈش، كەينىدىنلا شۇنىڭغا ئۆخشاش تېز ئوتتۇرغا چىققان دولفۇسنىڭ ئۆلتۈرۈلۈش ۋەقەسى قاتارلىقلار ھىندېنبۇرگنىڭ سالامەتلىكىگە قاتتىق تەسىر كۆرسىتىپ ئۇنى يېقىتىپلا قويىدۇ. ئۇنىڭ ياتقان كارىۋىتى ئادەتتىكىچىلا بىر سىم كارىۋات بولۇپ، مەن دېگەن بىر ئەسكەر، ئىزچىل تۈردە قاتلىما كارىۋاتتا يېتىپ ئادەتلەنگەن بىرسىمەن دەپ راھەت بىر لۆم-لۆم كارىۋاتتا ياتقۇزۇلۇشقا زادىلا ئۇنىمايدۇ. توڭلاۋاتقانلىقىنى سېزىپ تۇرسىمۇ ئەسكەرلەر تون كەيمەيدۇ دەپ غۇدۇڭشىغىنىچە قېلىن پەلتودىن بىرنى سېتىۋېلىپ كىيىشكىمۇ ئۇنىمايدۇ. ئەسلىدە ئۇنىڭ بۇنداق نەرسىلەرگە خەجلەيدىغانغا پۇلىمۇ يوق، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۆلۈم بوسوغىسىغا كېلىپ قالغان بىرسى ئىدى.
فۈھرېر، ھىندېنبۇرگنىڭ سالامەتلىك ئەھۋالىنىڭ تىزلىكتە ناچارلىشىپ كېتىۋاتقانلىقىدىن خەۋەر تاپقان كۈنلەردىمۇ بايرۇتتا تۇرىۋېرىدۇ. ئۇ 1-ئاۋغۇست كۈنى نېۋدېكقا يېتىپ كېلىدۇ. ئۇنىڭ بىلەن بىرگە ھەمرا بولۇپ كەلگەنلەردىن پەقەت ئىككى نەپەر جامائەت مۇناسىۋەتلەر مۇتەخەسسىسىلا بار دېيىش مۇمكىن. ئۇنىڭ ھەمرالىرىنى قېرى يىگىت پەقەتلا قىزغىن كۈتىۋالمايدۇ. ئوسكار ۋون ھىندېنبۇرگ فۈھرېرنى پرىزدېنت ياتقان ئۆيگە باشلاپ كىرىدۇ. ”دادا، — دەيدۇ ئوسكار، — ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى سېنى يوقلاپ كەپتۇ.“ ياتقان ھىندېنبۇرگ كۆزلىرىنى چىڭ يۇمغىنىچە ئۈن چىقارمايدۇ.356 ئوسكار گېپىنى قايتا تەكرارلايدۇ. مارشال كۆزىنىمۇ ئاچماي ”نېمىشكە بالدۇرىراق كەلمىدىڭ؟“ دەيدۇ.
”پرىزدېنتىمىز نېمە دېمەكچى؟“ ھىتلېر پىچىرلاپ ئوسكاردىن سورايدۇ.
”ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى ئاران بۈگۈن ۋاقىت ئاجرىتالىغان ئىكەن.“ دەيدۇ ئوسكار دادىسىغا. ھىندېنبۇرگ غىڭشىغان ھالدا ”ھە، شۇنداقمۇ، ئۇقتۇم“ دەيدۇ. بىر ئاز سۈكۈتتىن كېيىن ئوسكار ”ئاتا، ئىمپىرىيە باش مىنىستىرىنىڭ سەن بىلەن مۇزاكىرلەشمەكچى بولغان بىرقانچە ئىشى بار ئىكەن“ دەيدۇ.
بۇ قېتىم بوۋاي تۇيۇقسىز كۆزلىرىنى ئېچىپ ھىتلېرغا تىكىلىدۇ. ئاندىن كۆزىنى قايتا يۇمۇپ گەپمۇ قىلمايدۇ. بەلكىم پرېزدىنت، ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى دېگەننى ئاڭلاپ مېنىڭ پاپېنىم كەلگەن ئوخشايدۇ دەپ ئويلىغان بولسا كېرەك؟
ھىتلېر پرىزدېنتنىڭ ئۆيىدىن چىققىنىدا ”لېۋىنى چىڭ چىشلىگەن“ بولۇپ، كۆرگەن ئەھۋاللار توغرىلىق ھېچ كىمگە بىر نېمە دېگىسى يوق ئىدى. شۇ ئاخشىمى، ئۇ ھەمرالىرى بىلەن بىرلىكتە فىنكېنىستېيىن قورۇقىغا چۈشۈپ قونىدۇ. بۇ يەر ناپالىئون بىلەن گراف خانىمى ۋالېۋسكا شىرىن كۈنلىرىنى ئۆتكۈزگەن يەرئىدى. ساھىپخان ھىتلېرنى ”كىچىك مىلادشىي سېرژانت“ كارىۋىتىدا يېتىشنى مەسلىھەت قىلغان بولسىمۇ ھىتلېر بۇ شەرەپنى كەسكىن رەت قىلىدۇ.
ئەتىسى، ھىندېنبۇرگ تېخى ھايات تۇرىۋاتقانلىقىغا قارىماي ھىتلېر ئىچكى كابېنتتا پرىزدېنت ئىشخانىسى بىلەن باش مىنىستىر ئىشخانىسىنى بىرلەشتۈرۈش ھەققىدە قانۇن ماقۇللىتىدۇ. بۇ قانۇن لايىھىسىگە ھەممە بىردەك قوللاپ ئاۋاز بېرىدۇ؛ پاپېن يىغىندا بولمىغاچقا، ئۇنىڭ نامىدا باشقا بىرسى ۋاكالىتەن قول قويىدۇ. بۇ تەدبىر ھىندېنبۇرگ ۋاپات بولغان كۈنىسى كۈچكە ئىگە قىلىپ بەلگىلىنىدۇ — ئەسلىدە ھىندېنبۇرگ شۇندىن بىر قانچە مىنۇت ئاۋاللا ۋاپات بولغان ئىدى. بوۋاي ساكرات ئۈستىدە ياتقىنىدا ئاغزىدىن چىققان ئەڭ ئاخىرقى بىر ئېغىز گېپى: ”ئاھ كايسېرىم، … ئاھ ۋەتىنىم!“ بولىدۇ. ئۇ ھېلىقى سىم كارىۋاتتا «ئىنجىل» نى چىڭ قامىلىغىنىچە بۇ دۇنيا بىلەن ۋېدالىشىدۇ.
ھىتلېر بۇ قېتىمقى تىنچ سىياسىي ئۆزگىرىشكە رەخمەت ئېيتىشى كېرەك: ئۇ ئەندى گېرمانىيە فۈھرېرى ۋە ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى دېگەن قوش تاجغا ئېرىشكەن ئىدى. بۇ دېگەنلىك، ئۇ ئەندى ئۈچ خىل ئارمىيىنىڭ ئالى قۇماندانى ھېسابلىناتتى. ئۇنىڭ بىرىنچى بولۇپ قىلغان ئىشى گېنېرال ۋون بلومبېرگ بىلەن ئۈچ خىل ئارمىيە باش قۇماندانلىرى بىلەن كۆرۈشۈش بولىدۇ. ”بىز ئۇنىڭ كىۈتۈبخانىسىغا يىغىلدۇق. — دەيدۇ دېڭىز ئارمىيە ئادمىرالى ئېرىك رايدېر كېيىن گۇۋاھلىقتىن ئۆتكىنىدە، — ھىتلېر بىزنى ئۈستەل يېنىغا چاقىرىپ، تارتىنماڭلار، ياسالمىلىق قىلىشىڭلارنىڭمۇ ھاجىتى يوق دېدى. بىز ئۇنىڭ ئالدىدا قەسەم قىلدۇق. ئۇ ئۈچ خىل ئارمىيە ئالىي قۇماندانى ۋە دۆلەت فۈھرېرى سالاھىتى بىلەن بىزگە قەسەم سۆزىنى ئوقۇدى. بىز ئۇنى جۈملىمۇ جۈملە تەكرارلاپ قەسەم قىلدۇق.“
بۇ تۆت كىشىنىڭ ئوقۇغان قەسەم سۆزى مۇنۇلاردىن ئىبارەت ئىدى: ”مەن تەڭرى ئالدىدا شۇنداق دەپ قەسەم قىلىمەنكى، ئىمپىرىيە فۈھرېرى ۋە قۇراللىق كۈچلەر ئالىي قۇماندانى ئادولف ھىتلېر ۋە ئىمپىرىيە خەلقىگە شەرتسىز بوي سۇنىمەن. مەن بىر قەھرىمان ئەسكەر بولۇش سۈپىتىم بىلەن، ئۆلگىچە بۇ قەسىمىمدىن يانمايمەن.“ بۇ قەسەم ھەقىقەتەنمۇ بۇرۇن كۆرۈلۈپ باقمىغان بىر قەسەم سۆزى ئىدى. بۇرۇنقى قەسەملەر پەقەت ئاساسىي قانۇن ۋە پرىزدېنتقىلا سادىق بولىدىغانلىق ھەققىدە قەسەم بېرىلەتتى. مەلۇم بىرسىنىڭ ئىسىم-فامىلىسىنى ئاتاپ تۇرۇپ قەسەم بېرىش، فۈھرېر بىلەن ھەر بىر دېڭىز، قۇرۇغلۇق ۋە ھاۋا ئارمىيىسى ئەسكەرلىرى ئوتتۇرسىدا شەخسى مۇناسىۋەت تىكلىنىشنى كۆرسىتەتتى. شۇنىڭغا قارىماي ھېچ بىر ئوفىتسېر بۇ قەسەم تېكىستىگە قارىتا بىرەر-يېرىم ئېغىز نارازىلىق بىلدۈرمىدى ياكى ھېچ بىر يەردە كۆرۈلۈپ باقمىغان بۇنداق قەسەم سۆزلىرى بىلەن قەسەم قىلىشقا ھېچ كىم نېمە ئۈچۈن دەپ سۇئال قويمىدى. بۇ ئىش تاماملىنىشتىن بۇرۇن ئۈچ خىل ئارمىيە كوماندىر-جەڭچىلىرىنىڭ ھەممىسى ئەنە شۇنداق شەخسىگە ساداقىتىنى بىلدۈرۈش قەسىمى قىلىشتى.
ھىندېنبۇرگنىڭ دەپىنە مۇراسىمىنىڭ بىرىنچى باسقۇچى 6-ئاۋغۇست كۈنى كرول تىياتىرخانىسىدا ئۆتكۈزۈلىدۇ. خەلق ھىندېنبۇرگنىڭ تاۋۇتىنى كۆتۈرۈشۈپ كۈلرەڭ، قوقۇر رەڭلىك ۋە قارا راڭلىك ئۈنفورما كېيىشكەن ئېس-ئاچىلار بىلەن ئېس-ئېسلار قىسىمىنىڭ ئالدىدىن ئۆتىدۇ. بۇ پىكىر ئىختىلابى بولغان قوشۇنلار فۈھرېرغا ساداقەت بىلدۈرىدىغان ئوخشاش قەسەم ئاستىدا ئىتتىپاقلىشىدۇ.357 ماتەم مۇراسىمىدا گۆتتېرداممېرۇڭ ماتەم مۇزىكىسى چېلىنىدۇ. بۇنداق مۇزىكىنىڭ چېلىنىشى ھەقىقەتەنمۇ سىموۋۇل خاراكتېرلىك بىر ئىش ئىدى.
ئەتىسى چۈشتە ھىندېنبۇرگ يەرلىككە قويۇلىدۇ. مىيىتى ھىندېنبۇرگنىڭ ۋەسىيەت قىلغىنىدەك نېۋدېكقا كۆمۈلمەي، ھىتلېرنىڭ چىڭ تۇرىۋېلىشى نەتىجىسىدە مارشال ئەڭ چوڭ غالىبىيەت قازانغان تاننېنبېرگقا دەپنە قىلىنىدۇ. ھىندېنبۇرگنىڭ مىيىتى ئەرۋاھلار سۇپىسى ئۈستىگە ― ئۇرۇش خاتىرە مۇنارىسىنىڭ نەق ئوتتۇرسىغا قويۇلىدۇ. بۇ بىر ھەشەمەتلىك قۇرۇلۇش بولۇپ، ئۈستىدە 8 تال تۆت قىرلىق 60 چارەك ئىگىزلىكىدە مۇنار تىكىلگەن، بۇ مۇنارىلارنىڭ ئۈستىدە بىردىن مەشئەل بار ئىدى. بۇ ئانت باش ئەلچى فرانچويس-پونسېتقا ئىختىيارسىز ھالدا تيۇتون رىتسارلىرى تەرىپىدىن تىكلەنگەن شەھەر قەلئەسىنى ئەسلىتىدۇ.
ھىتلېر چوڭ قەدەملەر بىلەن ئالدىغا ئۆتۈپ تاۋۇتنى ئۇزىتىدۇ. ئۇ مىكرافون ئالدىغا كەلگەندىلا ئاندىن كونۋىيلىرىنىڭ بىرسى نۇتۇق ئورگىنالىنى ئالماشتۇرۇپ قويغانلىقىنى پەرق قىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن مىكرافون ئالدىدا بىردەم تۇرۇپ قالىدىغان بەكلا پەرىشان ھالەت يۈز بېرىدۇ. روشەنكى، نېمىشكە تۇرۇپ قالغانلىقىنى ياۋروپانىڭ ھەر قايسى رادىئو ئاڭلىغۇچىلىرى پەقەتلا چۈشىنەلمەيدۇ. ئەمما ھىتلېر تېزلا ئۆزىنى ئوڭشىۋېلىپ دەرھال ئارگىنالسىز بىر تەزىيە نۇتقى سۆزلەيدۇ. ئۇنىڭ بۇ نۇتقىنى مۇخپىر لوچنېر مەن ئاڭلىغان ھىتلېرنىڭ ئەڭ ئاددى نۇتۇقلىرىدىن بىرى دەپ باھالايدۇ. ھىتلېر نۇتقىنىڭ ئاخىرقى قىسمىدا ھىندېنبۇرگنىڭ ھەربى ئىشلار جەھەتتە ۋە سىياسىي جەھەتتە قولغان كەلتۈرگەن نەتىجىلىرىنى ئالاھىدە ماختاپ كۆرسىتىدۇ. ئۇنىڭ نۇتۇقتا ئىشلەتكەن سۆزلىرى لوتېراننىڭ ئۆلچەملىك ئورتودوكس تەرەپتارلىرىغا ئەمەس بەلكى ۋاگنېر مورتلىرىنىڭ قەھرىمانلىقلىرىغا ماس كېلەتتى: ”بۈگۈن سىزنى قەھرىمانلار ماكانىغا يوللايمىز!“
ماتەم مۇراسىمى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ھىتلېر ھىندېنبۇرگنىڭ قىزلىرىنىڭ قولىنى سۈيۈپ چىقىدۇ. سۈرلۈك دەپىنە مۇراسىمىنىڭ — ئەگەر بۇ داغ-دۇغىلار بىر پۇرسەتپەرەسلىك ئۈچۈنلا ئورۇنلاشتۇرۇلمىغانلا بولسا — تۈرتكىسى ئاستىدا، گېنېرال ۋون بلومبېرگ ھاياجانلانغان ھالدا بۇندىن كېيىن ئۈچ ئارمىيە ئوفىتسېر-جەڭچىلىرى ھىتلېر بىلەن سۆزلەشكىنىدە ئادەتتىكىدەك ”ھىتلېر ئەپەندى“ دەپ ئاتىماي ”فۈھرېرىم“ دەيلى دېگەن تەكلىپنى بېرىدۇ. ھىتلېر بۇ تەكلىپنى قوبۇل قىلىپ بولۇپ بېرلىنغا قايتىدۇ. بېرلىندا، ھوقۇقىنى تېخىمۇ كۈچەيتىىش ئۈچۈن پاپېنغا تېلېفون قىلىپ، بوۋاي بىرەر سىياسىي ۋەسىيەت قالدۇرۇپ-قالدۇرمىغانلىقىنى سورايدۇ. پاپېن، كىچىك ھىندېنبۇرگدىن سوراپ جاۋاب بېرەي دەيدۇ. ھىتلېر پاپېنغا: ”ئەگەر بۇنداق بىر ھۆججەتنى دەرھال ماڭا تاپشۇرسىڭىز سىزگە چەكسىز مىننەتدار بولاتتىم“ دەپ تەكەللۈپ كۆرسىتىدۇ. پاپېنمۇ دەرھال يېقىن كاتىبلىرىدىن بىرىنى نېۋدېكقا ئىۋەرتىدۇ. كاتىپ پاپېنغا پېچەتلەنگەن ئىككى پارچە خەت كەلتۈرىدۇ. پاپېنمۇ بۇ خەتلەرنى شۇ ھامان ھىتلېرغا يەتكۈزىدۇ. پاپېن، بۇ خەتلەرنىڭ مەزمۇنىدىن چوقۇم ھىتلېر كۆڭۈلسىز بولىدۇ دەپ ئويلايتتى. ھىتلېرمۇ سوغوق بىر قىياپەتتە، ”بۇ ئىككى پارچە خەت مەرھۇم پرىزدېنتىمىزنىڭ ماڭا يازغان شەخسى خېتى ئىكەن. ئۇنى ئېلان قىلىش-قىلماسلىق، ئېلان قىلىشقا توغرا كەلسە قاچان ئېلان قىلىش ئىشىنى ئۆزەم كېيىن ئۇقتۇرىمەن“ دەيدۇ. نەتىجىدە ئوتتۇرلۇقتا ھىتلېر بۇ ئىككى پارچە خەتنى مەقسەتلىك تۈردە باستۇرۇپ قويدى دەيدىغان سۆز-چۆچەك تارقىلىشقا باشلايدۇ. چەتئەللىك مۇخپىرلار بۇ ھەقتە پۈتۈن شەھەردە داۋراڭ قىلىشقا باشلىغىنىدىن كېيىن خانىفستايىنگل ئامالسىز بۇ ئىشنى چاي ۋاقتىدا ھىتلېرغا ئېيتىدۇ. ”سەن شۇ چەتئەللىك مۇخبىرلىرىڭغا دەپ قوي، بىز ئۇ خەتلەرنى رەسمى تۈردە ئېلان قىلغانغىچە كۈتۈپ تۇرسۇن. — دەيدۇ ھىتلېر ئۇنىڭ گېپىگە رەددىيە بېرىپ، — ئۇلاردەك يالغان گەپ تارقاتقۇچىلارنىڭ دېگەنلىرىگە پەرۋايىم پەلەك.“
15-ئاۋغۇست كۈنى بۇ ۋەسىيەتنامە ئاخىرى ئېلان قىلىنىدۇ. ۋەسىيەتنامىدا ھىتلېر ۋە ئۇنىڭ  ھۆكۈمىتىنىڭ قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرى مەدھىلىنىش بىلەن بىرگە ئارمىيەنى يېڭى ھاكىمىيەتنىڭ ”سىموۋۇلى، تەۋرەنمەس ھىمايىچىسى“ بولۇشنىڭ مۇھىم ئەھمىيىتى تەكىتلەنگەن. پايتەختتىكى بىر قىسىم كىشىلەر بۇ ھۆججەت ھىندېنبۇرگنىڭ ئەسلىمىلىرى ئىچىدىن تاللاپ ۋە ئۆزگەرتىپ قۇراشتۇرۇپ چىقىرىلغان ھۆججەت، بۇ ئىشتا ئوسكار ۋون ھىندېنبۇرگ ۋە دادىسىنىڭ مەسلىھەتچىلىرىدىن مېيسنېر ئۆزئارا تىل بىرىكتۈرۈپ تەييارلاشقان دەپ كۆرسىتىدۇ. كېيىن، ئوسكار رادىئو ئارقىلىق پۈتۈن گېرمانىيىگە رادىئو نۇتقى سۆزلەيدۇ. ئۇ نۇتقىدا، دادىسىنىڭ ئەزەلدىن ھىتلېرنى ھىمايە قىلىپ كەلگەنلىكىگە قەسەم قىلىدۇ.358 ئۇنىڭ بۇ گەپلىرى بىر ھېسابتا تارقىلىپ يۈرگەن گەپ-سۆزلەرنى راست ئوخشايدۇ دەيدىغان گۇمانغىمۇ كەلتۈرگەن ئىدى. گەرچە بۇلارنىڭ ھەممىسىلا بىر ھەزىل تۈسىنى ئالغان بولسىمۇ، ئوسكار بۇ مەسىلىدە راستىنلا يالغان گەپ قىلمىغان ئىدى. ھىندېنبۇرگ ھەقىقەتەنمۇ ھىتلېر ھۆكۈمىتىنىڭ بەزى تەرەپلىرىنى ياقتۇرمىغاندەك قىلسىمۇ يەنىلا ھىتلېرنى ئىز باسارى دەپ قارايتتى.
بۇ ۋاقىتتا ھىتلېر ئاللىمۇ قاچان گېرمانىيە ھەر ساھە كىشىلىرىنىڭ كۈچلۈك ھىمايىسىگە ئېرىشىپ بولغانلىقى ئۈچۈن،  ئوسكارنىڭ بۇنداق نۇتۇق سۆزلەپ يۈرىشىنىڭ ھاجىتى قالمىغان ئىدى. ھەتتا ”گېرمانىيە يەھۇدىيلار مەملىكەتلىك جەمىيىتى“ مۇ بايانات ئېلان قىلىپ ھىتلېرنى ھىمايە قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىشىدۇ. شۇنداق قىلىپ، 19-ئاۋغۇست كۈنىسى، ئاساسەن 90 پىرسەنت گېرمان ئەركىن ئاۋاز بېرىش ئارقىلىق ئادولف ھىتلېرنى ھىندېنبۇرگنىڭ ئىز باسارى دەپ تونۇيدۇ. ئۇلارنىڭ بۇنداق قوللاپ-قۇۋەتلىگەنلىكى، ھىتلېرنىڭ پراگىراممىسى بىلەن ئۇنىڭ رەھبەرلىكىنىمۇ تەستىقلىغىنى بولۇپ، ھىتلېرنىڭ مۇستەبىتلىككە قاراپ يەنىمۇ ئىلگىرلىشىگە تۈرتكە بولۇپ بېرىدۇ.

13. ئىرادىنىڭ غەلىبىسى

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

10 تېما	77 يازما	200 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 1040

يازما سانى:

تىللا:

123

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

21 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-3

ئۇچۇر

36^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2016-7-15 18:07:01 | ئايرىم كۆرۈش

13. ئىرادىنىڭ غەلىبىسى
1934-يىلىدىن 1935-يىلىغىچە359

1
ھىتلېر، ئومۇمىي سايلىمىدا غالىب چىققاندىن كېيىن تا ياز ئاخىرغىچە بېرچتېسگادېنغا بېكىنىۋېلىپ دەم ئالىدۇ. ئۇ بەكلا ياخشى كۆرىدىغان يوقۇرى سالزبۇرگتا دائىم سىرتلاردا سەيلى قىلىپ ئايلىنىپ سائەتلەپ مېڭىپ يۈرگەچ، يول ئۈستىدە كىشىلەر بىلەن پاراڭلىشىپ كېتەتتى. بۇ تۈردىكى دەم ئېلىش ئۇسۇلى ھىتلېرنىڭ ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان ۋاقىت ئۆتكۈزۈش ئۇسۇللىرىدىن بىرى ئىدى. شۇنداقتىمۇ، ئۇ يەنە يېقىندا نيۇرېمبېرگدا ئۆتكۈزۈلىدىغان پارتىيە قۇرۇلغان كۈنىنى خاتىرلەش مۇراسىمى ئۈچۈنمۇ ئالدىن تەييارلىق قىلغاچ تۇرىدۇ. بۇ قېتىمقى مۇراسىمدا رۆمنى تازىلاش ۋەقەسىدە ئوتتۇرغا چىققان ئاچچىق نەپىرەت تۈپەيلىدىن بۇزغۇنچىلىق پەيدا بولىشىنىمۇ يوق دېيىشكە بولمايتتى. بۇنداق بىر ئەھۋالدىن ساقلىنىش ئۈچۈن كېيىنكى ۋاقىتلاردا دائىم ئىشقا سېلىپ كېلىۋاتقان قورقۇتۇش، ۋەدە بېرىش ۋە يارىشىش شەكلىنى ئالغان نۇتۇق سۆزلەش شەكلىنى پۈتۈنلەي ئۆزگەرتىشنى ئويلايدۇ. دۆلەتنى يەنىلا مۇقىملاشتى دېيىشكە بولمايتتى. سپېنگلېرغا ئوخشاش مىللى سوتسىيالىزمغا ئامالسىز قوشۇلۇپ كېلىۋاتقان زىيالىلار ئەندىلىكتە ئۇنىڭ دۈشمىنىگە ئايلانماقتا ئىدى.
ھىتلېرنى ئەنسىرىتىپ كېلىۋاتقان يەنە بىر ئىش، چەتئەل مۇخبىرلىرى بولۇپ، ئۇلار تازىلاش پاكىتلىرىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن بەكلا ئالدىراپ كېتىۋاتاتتى. ئۇلار بۇ ماتېرىياللارنى قولغا كەلتۈرۈشى ھامان، ھىتلېر ھاكىمىيىتىنى ئەيىپلەش ياكى ئۇنىڭ ئۇلىنى قېزىشقا ئۇرۇنىشى مۇقەررەر ئىدى. دوروتى تومپسون «خارپېر بازىرى» گېزىتىدا بىر پارچە ماقالە ئېلان قىلىدۇ. ”بۇ ھەرىكەتنى بىر مەيدان ئىنقىلاپ دېيىشكە بولمايدۇ.“ مەلۇماتلاردىن قارىغاندا ئوبېراممېرگاۋدا سەھنىلەشتۈرۈلگەن بىر زىيانكەشلىككە ئۇچرۇغۇچى تېما قىلىنغان ئويۇننى كۆرگەن ئامېرىكىلىق بىر زىيارەتچى (بۇ ئەسەر، يەھۇدىيلارنى ئەيسانىڭ ئۆلۈمىگە مەسئۇل بولىشى كېرەكلىكى تەسۋىرلەنگەن بىر سەھنە ئەسىرى ئىدى. بۇ ئويۇن 1975-يىلىغا كەلگىنىدىلا ئاندىن ئۆزگەرتىلىپ، پۈتۈن مەسئولىيەتنى مەغلوبىيەت ئەلچىسى لۇسىفېرغا، يەنى شەيتاننىڭ ئۈستىگە ئارتىش تەسۋىرلەنگەن ئىدى — ئا. ھ. ئىزاھاتى) ئۇنىڭغا قايتا-قايتا ”بۇ يەردە قايتا تىرىلىش دېگىنى، ئۇلار ھىتلېرنى تەڭرى دەپ تونىغانلىقى ئىدى. بۇ گەپكە مەيلى ئىشەن، مەيلى ئىشەنمە، يېنىمدا ئولتۇرۇپ زىيانكەشلىككە ئۇچراش ئويۇنىنى كۆرىۋاتقان بىر نېمىس ئايال، ئۇيۇننىڭ كىرىست تاختىسىغا ئەيسانى باغلاۋاتقان يېرىگە كەلگىنىدە ’مانا بۇ — ھىتلېر. مانا بۇ كىشى بىزنىڭ فۈھرېرىمىز، نەق بىزنىڭ ھىتلېر‘ دېگەنلىكىنى، ئويۇندا يەھۇدىي چوڭىغا 30 سوملۇق كۈمۈش پۇل بەرگەن يېرىگە كەلگەندە يېنىمدىكى ئايال، مانا بۇ رۆمنى كۆرسىتىدۇ، بىزنىڭ داھىمىزنى ئەنە شۇ رۆم سېتىۋەتكەن“ دېگەنلىكىنى ئاڭلىتىدۇ. تومپسوننىڭ دېگەنلىرى، باش ئەلچى دودنىڭ 23-ئاۋغۇست كۈنى كۈندىلىك خاتىرىسىدە يازغان بۇ تىياتىر ئەھۋالى تەسۋىرىگە ئاساسىي جەھەتتىن ئوخشايتتى: ”ئەيسا رەھىمسىز يەھۇدىي سودىيە ئالدىدا سوتلىنىۋاتقىنىدا، ئۇچىسىغا رەتلىك كېيىنگەن، كۆرىنىشىمۇسۈرلۈك بىر نېمىس ماڭا: ’بۇ تەسۋىردىكى كىشى بىزنىڭ ھىتلېرىمىز‘ دېگەن“360 زالنىڭ يەنە بىر تەرىپىدە ئولتۇرغان مېنىڭ يىراق بىر تۇغقىنىم ئىدا خورنې ئويۇن تۈگىگەندە ماڭا ”يەھۇدى چوڭى 30 سوملۇق كۈمۈش پۇلنى يىغىۋاتقان يېرىگە كەلگىنىدە يېنىمدا ئولتۇرغان بىر ئايال ’مانا بۇ رۆم‘ دېگەنلىكىنى تۇيدۇم. پەرىزىمچە، نېمىس تاماشىبىنلار ئىچىدە ھېچ بولمىغاندا يېرىمى ھىتلېرنى گېرمانىيە مەسىىھىسى دەپ  قارايدىغاندەك قىلىدۇ.“
پارتىيە ئىچىدە قېلىشقا مەجبۇرى بولغان بەكلا كۆپ ئېس-ئاچىلار بۇ ئويۇنغا پۈتۈنلەي باشقىچە قارايتتى. ئۇلارنىڭ قارىشىچە، ھىتلېر مەسىھكە ئەمەس بەلكى يەھۇدىي چوڭىغا بەكىرەك ئوخشايدىكەن. رۆم ھايات ۋاقتىدا ئۇنىڭ قول ئاستىدا ئىشلىگەن ماكس جۈتنېر ھىتلېر بىلەن پات يېقىندا كېلىدىغان پارتىيە قۇرۇلۇش كۈنى خاتىرىسىنى قانداق ئۆتكۈزۈش مەسىلىسىنى مۇزاكىرە قىلىۋاتقىنىدا ئۆزىنى تۇتىۋالالمىغان ھالدا مەرھۇم باشلىقىنى قاتتىق ماختاپ كەتكەن. بۇنىڭدىن ھىتلېر قاتتىق رەنجىپ، ”سەن نېمىشكە ئۆتۈپ كەتكەن ئىشلارنى يەنە تىلغا ئېلىپ يۈرىسەن؟ بۇ ئىشلار ئۆتۈپ كەتكەن ئىشلار دەپ قارىيالمامتىڭ؟ رۆمغىمۇ ئۆلۈم جازاسى بېرىلىپ بولدى“ دېگىنىچە ۋارقىرقىراپ كەتكەن. بۇ گەپتىن قاتتىق ھەيران قالغان جۈتنېر ئۇنىڭ بۇ گېپىگە نارازى بولۇپ، ئەگەر راستىنلا رۆمنىڭ پەزىلىتى ناچار بولسا ئىدى، فۈھرېرىمىزمۇ ئۇنى ھەرگىز شىتاپ باش قۇماندانى قىلىپ تاللىۋالماس ئىدى ھەقىچان؟ دەيدۇ. ھىتلېرمۇ دەرھال يۇمشاپ جۈتنېرنىڭ مۆرىسىنى قاققىنىچە ”راس دەيسەن، شۇنداقتىمۇ پۈتۈن بۇ جەريانلارنى سېنىڭ بىلىپ كېتەلىشىڭ مۇمكىن ئەمەس. رۆم بىلەن شلېيچېر ئىككىسى ماڭا قارشى ئىسيان كۆتەرمەكچى ئىدى. شۇڭا ئۇلارنى باستۇرماي ئامالىم يوق ئىدى. مەن ئەسلىدە سوتقا تاپشۇرۇپ تەكشۈرۈپ چىقىشىنى ئويلىغان ئىدىم، ئەمما ۋەزىيەت تەرەققىياتى مېنى بۇنداق قىلىشقا ئامالسىز ھالغا چۈشۈرۈپ قويدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە نۇرغۇن ئېس-ئاچىلار رەھبەرلىرى مېنىڭ پىكىرىم ئېلىنماي تۇرۇپ ئېتىپ تاشلانغان. پۈتۈن دۇنيا بۇ مەسىلىنى تەشۋىق قىلىشقا كىرىشتى. بۇ ئىشتا مەسئولىيەت پۈتۈنلەي مېنىڭ ئۈستۈمدە.“
ھىتلېر، ئالفرېد سپېر دېگەن ياش بىرسىنى تاللاپ نيۇرېنبۇرگتا ئۆتكۈزۈلىدىغان ھەشەمەتلىك ئۇيۇننىڭ سەھنە نازارەتچىلىكىگە تەيىنلەيدۇ. روشەنكى، بۇ قېتىمقى كۆرسىتىلىدىغان ئويۇن قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلەرنى مۇستەھكەملەش، شۇنىڭدەك پارتىيىنى قايتىدىن ئىتتىپاقلاشتۇرۇشنى مەقسەت قىلاتتى. سپېر، زېپپېلىن تەنتەربىيە مەيدانىنىڭ ۋاقىتلىق سەھنىسىنى پۈتۈنلەي سۆكۈپ تاشلاپ، ئۇنىڭ ئورنىغا پېرگامۇم ئىلاھىي سارىيىنىڭ مۇنبىرىدىن ئىلھام ئېلىپ ئۇزۇنلىقى 1300 گەز، ئىگىزلىكى 80 گەز كېلىدىغان تاش پەشتاق ياسىتىدۇ. تەنتەربىيە مەيدانىنىڭ ئۈستىگە قاناتلىرىنى كېرىپ تۇرغان يۈز گەز كەڭلىكتە بۈركۈتتىن بىرنى ئورۇنلاشتۇرىدۇ. ئەتىراپىنى كرىست بەلگىلىك بايراقلار بىلەن بىزەيدۇ. شۇنىڭدەك يەنە ھەر 40 گەز ئارىلىققا بىردىن 25 مىڭ گەز يىراققىچە يۇرىتالايدىغان جەمئى 130 دانە پوژېكتور ئورۇنلاشتۇرۇشنى پىلانلايدۇ. ئەمما گيۆرىڭ بۇ پروژېكتورلارنى ستراتىگىيىلىك زاپاس چىراق بولغاچقا ئۆتنە بېرىشكە ئۇنىماي تۇرىۋالىدۇ. ئەمما ھىتلېر، بۇ ئىشتا سپېر تەرىپىدە تۇرۇپ پىلجىكتىرلارنى ئېلىپ بېرىدۇ. ”ئەگەر بۇنداق بىر ئىشقا شۇنچە كۆپ پىلجىكتىر ئىشلىتىدىغان بولساق، باشقا دۆلەتلەر بۇلاردا نېمە دېگەن كۆپ پروژېكتو بار ھە؟ دەپ ھەيران قېلىشى مۇمكىن“ دەپ چۈشەندۈرىدۇ.
ئۇنىڭ خىيالى ھەقىقەتەنمۇ رىيال تەشۋىقات سەۋىيىسىدىن ئېشىپ كەتكەن ئىدى. ئۇ، مەڭگۈلۈك خاتىرە بولۇپ قالسۇن، شۇنىڭدەك يەنە ئىكىسپورت قىلىشقىمۇ يول ئېچىلسۇن ئۈچۈن پىلان تۈزۈپ، داڭلىق ئايال ئارتىس ۋە قوشۇمچە رېژىسسور لېنى رېيفېنستاھلنى خاتىرە بولالىغىدەك ھۈججەتلىك فىلىمدىن بىرنى لېنتىغا ئېلىپ چىقىشى ئۈچۈن تەكلىپ قىلىدۇ. ھىتلېر بۇ ئايالنىڭ ئەسەرلىرىگە بەكلا قىزىقاتتى. بولۇپمۇ ئۇنىڭ «زەڭگەر رەڭلىك نۇر» دېگەن فىلىمىنى بەكلا ياخشى كۆرەتتى. ھىتلېر بۇ رېژىسسورغا، ئەگەر 1934-يىلقى پارتىيە قۇرۇلۇش خاتىرە كۈنى ئۈچۈن ئادەتتىكى بىر ھىكايە فىلىم بىلەن تەڭ ئۇزۇنلۇقتا ھۈججەتلىك فىلىم لېنتىغا ئېلىپ چىقالىغىنىدا، كېيىن ئۇنىڭ بىلەن تېخىمۇ كۆپ نەرسىلەر ئۈچۈن تولۇق ھەكارلىق ئورنىتالايدىغانلىقى ھەققىدە ۋەدە بېرىدۇ. بۇ ئايال ھىتلېردىن شۇنچە بىزار بولىشىغا قارىماي ئىلاجىسىز ماقۇللىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئەمما بۇ رېژىسسور ھىتلېردىن ئايرىلا-ئايرىلمايلا مەن ژورنال فىلىم ئىشلىيەلمەيمەن دەپ تۇرىۋالىدۇ. شۇڭا ئۇ بۇ ئىشنىڭ رېژىسسورلىقىنى ئۆزىنىڭ ھەمكارلاشقۇچىلىرىدىن بىرىگە بېرىۋېتىپ، ئىسپانىيىگە كىنو لېنتىغا ئېلىش ئۈچۈن كېتىپ قالىدۇ. ئۇ ئىسپانىيىدىكى ئىشىنى پۈتتۈرۈپ قايتىپ كەلگىنىدە نيۇرېنبۇرگ يىغىنىغا ئارانلا ئىككى ھەپتىدەك ۋاقىت قالغان ئىدى. ئۇ قايتىپ كەلگىنىدە ھېسنىڭ خېتى ئۇنى كۈتۈپ تۇراتتى. خەتتە فۈھرېر بۇ ئايالنىڭ تاپشۇرۇلغان ۋەزىپىنى باشقا بىرسىگە ئۆتكۈزۈپ بەرگەنلىكىدىن خەۋەر تېپىپ قاتتىق ھەيران بولغان ھەمدە ئۇنىڭ بىلەن دەرھال كۆرۈشۈش تەلىۋىدە بولغانلىقى يېزىلغان.
ھىتلېر بۇ ئىش سەۋەبىدىن ئايال رېژىسسورغا رەنجىش ئورنىغا ئۇنىڭ بۇ ئىشنى پۈتتۈرۈپ بېرىشى ئۈچۈن چىرايلىق گەپلەر بىلەن يالۋۇرىدۇ. ”سىز بۇ ئىش ئۈچۈن ئۆمرىڭىزنىڭ ئارانلا 6 كۈنىنى سەرىپ قىلىسىز“ دەيدۇ. ئەمما رېژىسسور نارازىلىق بىلدۈرۈپ، ئەگەر بۇ ئىشنى مونتاژ قىلىشلار بىلەن قوشۇپ ھېسابلىغاندا 6 ئايدا ئاران تۈگەتكىلى بولىدىغان ئېغىر بىر ئىش دەيدۇ. بۇ گەپتىن كېيىن ھىتلېر ئۇنىڭغا ”مۇنداق دەڭ، ئەمما سىز يەنىلا بەكلا ياش كۆرۈنىسىز!“ دەيدۇ.361 ئايال رېژىسسور بۇنداق بىر فىلىمنى لېنتىغا ئېلىش ئىشى ئۇنىڭغا ماس كەلمەيدىغانلىقىنى ئېيتقاچ ”مەن پارتىيە ئەزاسى ئەمەسمەن. ھەتتا ئېس-ئاچىلار بىلەن ئېس-ئېسچىلارنىمۇ بىر-بىرسىدىن ئايرىيالمايدىغان بىرىمەن“ دەپ باھانە كۆرسىتىدۇ.
”دەل شۇنداق بولغاچقا مەن بۇ ئىشنى سىزگە تاپشۇرغان ئىدىم. — دەيدۇ ھىتلېر، — شۇنداق بولغىنىدىلا كىشىلەر بۇ كىنودىن يېپ-يېڭى مەزمۇنلارغا ئېرىشەلەيدۇ.“ ھىتلېرنىڭ چىڭ تۇرۇپ خىزمەت ئىشلىشى نەتىجىسىدە، بۇ ئايال بۇ ئېغىر ۋەزىپىنى قوبۇل قىلىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە بۇ 6 كۈنلۈك پىلان ئۈچۈن ئالاھىدە قىزىقىش پەيدا قىلىشنى كۆزلەپ ھەر تۈرلۈك كۆرۈنۈشلەرنى لايىھىلەپ چىقىدۇ: يەنى ئۇ بۇ فىلىم ئۈچۈن ئايروپلان، كران، غالتەكلىك تېيىلىش ئايىقى قاتارلىق ئۈسكۈنىلەردىن پايدىلىنىشنى پىلانغا كىرگۈزىدۇ. ئۇ يەنە ئەڭ ئىگىز بايراق خادىسىغا كىچىك تىپتىكى بىر لېفىت سۇپىسىنىمۇ ئورنىتىدىغان بولىدۇ. يىغىن ئېچىلىشتىن ئاۋالقى بىر ھەپتە جەريانىدا ئۇ 120 كىشىلىك لېنتىغا ئېلىش گۇرۇپپىسىنى باشلاپ (ئۇلارنىڭ ئارىسىدا 16 نەپەر لېنتىغا ئالغۇچى بار) نيۇرېنبۇرگقا يېتىپ كېلىدۇ. ئۇ، ھىتلېردىن ۋەدە قىلغان بارلىق ياردەملەرنى ئالىدۇ. ھەتتا شەھەردىكى ئوت ئۆچۈرۈش ئۈسكۈنىلىرى بىلەن باشقا ئاممىۋى ئەسلىھەلەرمۇ ئۇنىڭ ئىختىيارىغا بېرىلىدۇ.
يىغىن قاتناشقۇچىلىرى نيۇرېنبۇرگقا قاراپ سەلدەك كېلىشكە باشلايدۇ. بۇ ئادەملەر بۇندىن بىر قانچە ئاي ئاۋاللا ئەستايىدىللىق بىلەن تاللانغان ئادەملەر ئىدى. بۇ ئادەملەرنىڭ ھەر بىرسىنىڭ مەخسۇس نومۇرى، ئولتۇرۇشى ئۈچۈن مەخسۇس بەلگىلەنگەن ئاپتوموبىلى، ئالدىن بەلگىلەنگەن كوزۇپتىكى ئورنى، نيۇرېمبېرگ ئەتىراپىدىكى چوڭ چېدىردا يەنە ئۇلارنىڭ يېتىشى ئۈچۈن ياتاق ئورنىمۇ بەلگىلەنگەن ئىدى. 4-سىنتەبىر كۈنى يىغىن مۇراسىمى رەسمى ئېچىلىش ۋاقتىدا، تۈمەنلىگەن پارتىيە ئەزاسى رىپىدىس مەشىقلىرىنىمۇ پۈتتۈرۈپ بولىدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى، فۈھرېر كونا شەھەرلىك ھۆكۈمەت مەھكىمىسىدە قىسقا بىر تەبرىك نۇتقى سۆزلىگەندىن كېيىن، خانفىستايىنگىل ئۇزۇن بىر نۇتۇق سۆزلەپ چەتئەللىك گېزىت-ژۇرناللاردىن ”گېرمانىيىدە يۈز بېرىۋاتقان ھادىسىلەر ئۈستىدە مۇھاكىمە يۈرگۈزمەي يالغۇز خەۋەر بېرىش بىلەنلا مەشغۇل بولغايسىلەر“ دەپ ئۈندەيدۇ. ھىتلېر چۈشكەن ”گېرمان سارىيى“ نىڭ ئەتراپى ئون مىڭدەك پارتىيىلىك تەرىپىدىن يەرگە يىڭنە ئاتسا چۈشمىگىدەك لىق توشقۇزۇلغان ئىدى. ئۇلار رەتلىك شەكىلدە ”بىزگە فۈھرېر كېرەك!“ دەپ تا ھىتلېر بالكوندا كۆرۈنگەنگىچە ۋارقىرىشىدۇ. ئۇلاردىكى بۇ ئەسەبى چىراي شەكلى، ۋىللىيام ل. شىرېر (ئەينى ۋاقتىدا «دۇنياغا يۈزلىنىش» گېزىتىدا ئىشلەيدىغان) غا لۇيىزىيانا شىتاتىدىكى ”مۇقەددەس سەيلى“ گە چىققانلارنىڭ چىرايىدىكى ئەسەبىلەرچە ھېسسىياتلىرىنى كۆز ئالدىغا كەلتۈرىدۇ.
ھىتلېر، ئەتىسى سەھەر لۇيىتپولد ماھارەت كۆرسىتىش مەيدانىدا ئوتتۇرغا چىقىدۇ. بۇ يەردە ئۇ بىرەر ناتىققا قارىغاندا ئەتىۋارلىق بىر ئوبىكتىپ بولۇپ كۆرۈنەتتى. ئۇ مەيدانغا تېز قەدەملەر بىلەن كىرىپ كېلىدۇ. ئۇنىڭ كەينىدىن گيۆرىڭ، گيوبېلس، ھېس، ھىملېر ۋە يەنە بىر قانچە ئاديۇتانتمۇ بىرگە كەلمەكتە ئىدى. ئوركېستىر «بادىنۋېلېر مارشى» نى ئورۇندايدۇ. كىشىنى ئالاھىدە ھاياجانلاندۇرىدىغان «ئېگمۇنت» مارشىنىڭ باش قىسمى ئورۇندالغاندىن كېيىن، ھېس مۇنبەرنىڭ ئالدىغا ئۆتۈپ 1923-يىلقى قوزغىلاڭ قۇربانلىرىنىڭ ئىسىملىرىنى بىر-بىرلەپ ئوقۇپ چىقىدۇ. ئوتتۇز مىڭ كىشىلىك ئاڭلىغۇچىلارغا نىسبەتەن — تەبىئىكى چەتئەللىك مۇخبىرلاردىن باشقىلار — بۇ ۋەقە ھەقىقەتەنمۇ ھاياجانلىق بىر سەرگۈزەشت ھېسابلىناتتى. ئەڭ مۇھىم سۆز يەرلىك ئەمەلدار ۋاگنېرغا بېرىلىدۇ. يەنى ئۇ ھىتلېرنىڭ بىر پارچە ئومۇمىي ئۇختۇرۇشىنى ئېلان قىلىدۇ. ۋاگنېرنىڭ ئاۋازى ھىتلېرنىڭ ئاۋازىغا بەكلا ئوخشايدىغان بولغاچقا، بەزى رادىئو ئاڭلىغۇچىلار ۋاگنېرنىڭ ئاۋازىنى راستىنلا ھىتلېرنىڭ ئاۋازى دەپ تونۇپ قالغان. ”بۇنىڭدىن كېيىنكى مىڭ يىل ئۈچۈن گېرمانىيىنىڭ تۇرمۇش شەكلى رەسمى تۈردە مۇقىملاشتى دەپ قارىساق بولىدۇ. — دەيدۇ ۋاگنېر ئۇختۇرۇشنى ئوقۇپ كېلىپ، — بىز ئۈچۈن ئېيتقاندا داۋالغۇشلار بىلەن تولغان 19-ئەسىرنى ئاخىرلاشتى دېيەلەيمىز. بۇندىن كېيىنكى مىڭ يىلدا گېرمانىيىدە قايتا ئىنقىلاپ يۈز بەرمەيدۇ.“
ھىتلېرغا چوقۇنغۇچىلار توختىماي ئالقىش سادالىرىنى ياڭرىتىپ ھىتلېرنى مەس قىلىۋەتكىدەك ھالەتكە كەلتۈرگەن بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا غەم-ئەندىشىدىن قۇتۇلالماي بىئارام بولماقتا ئىدى. يەنى بايرام كۈنىنى تەبرىكلەشكە كەلگەن ئېس-ئاچىلار ئارىسىدا نۇرغۇن كىشلەر غەزەپ ۋە ئۇيغۇنۇش ھېسسىياتى بىلەن كەلگەن ئىدى. ئۇ مۈشكۈل ئەھۋالغا چۈشۈپ قېلىشنى ھەتتا خەتەرلىك بىر ئەھۋالغا قېلىشنى ئويلىسىلا جىددىلىشىپ بەزىدە ئۆزىمۇ غەزەپلىنىپ كېتەتتى. بىر قېتىم، پارتىيە مەسئۇللىرى پات-پات كېلىپ تۇرىدىغان بىر رېستۇرانغا كىرىپ تاماق يەۋاتقىنىدا، تۇيۇقسىزلا خانىس فرانكتىن سورايدۇ: ”30-ئىيۇن كۈنى سەن ميۇنخېندا قول سېلىشنى كېچىكتۈرۈپ مېنى بەكلا خاپا قىلىۋەتكەن ئىدىڭ“ دەپ ۋارقىراپ كېتىدۇ. بۇ چاغدا فرانك يەنە بىر قېتىم ئىستىپا بېرىشنى تەلەپ قىلىۋىدى، ھىتلېر چىداشلىق بېرەلمەي ئۇنىڭ گېپىنى كېسىپ، ”نەچچە ھەپتە ئىچىدە شىتات قانۇنى دېگەن بۇنداق كۈلكىلىك قانۇنغا خاتىمە بېرىلىدۇ،“362 ئىمپىرىيە بۇيرۇق چۈشۈرۈپ باۋارىيە ۋە باشقا شىتاتلارنىڭ ھەممىسىنى قەتئىي بوي سۇنىدىغان ھالەتكە كەلتۈرىمىز دەيدۇ. زىرىكىشلىك جىمجىتلىقتىن كېيىن ھىتلېر ئورنىدىن تۇرغىنىچە ئۇ يەردىن ئايرىلىدۇ.
بۇ مۇراسىم بارغانسىرى كىشىنى جوشتۇرۇپ ھاياجانلاندۇرپ تۇرغاچقا، ھىتلېر قايتىدىن كۈتۈرەڭگۇ روھلۇق ھالىغا قايتىدۇ. ئۇنىڭ بۇ ھالىتى 7-چىسلا ئاخشى تېخىمۇ كۆرۈنەرلىك ئىپادىلىنىدۇ. ئاخشىمى، 2 يۈز مىڭ سادىق پارتىيىلىك 2 يۈز نەچچە مىڭ بايراق كۆتۈرۈپ زېپپېلىن ستادىيومىنى لىق تولدۇرىدۇ. ئۇلارنىڭ قوشۇنلىرى شۇنچە رەتلىك تەشكىللەنگەن ئىدىكى، خۇددى ھەربىلەردەكلا رەتلىك ئىدى. سپېرنىڭ 130 دانە كۈچلۈك پرىژوكتورىنىڭ رولى مۆلچەرلىگەندىنمۇ كۈچلۈك ھەيرانلىق يارىتىۋېتىدۇ. ”تەنتەربىيە مەيدانى خۇددى كۈندۈزدەك يۇرىتىۋېتىلگەن بولۇپ، گويا يۇرۇپ تۇرغان ئىنتايىن چوق ئاق تۈۋرۈكلەر بىلەن قورشالغان بىر زالغىلا ئوخشايتتى. — دەيدۇ سپېر كېيىن ئەسلىگىنىدە، — ھەيۋەتلىك نۇر تېمىدىن بەزىدە خۇددى سۈزۈك كۈزلۈك مودەنگۈلى دېڭىزدا لەيلەپ يۈرگىنىدەك شالاڭ بۇلۇتلارمۇ ئۇچۇپ ئۆتۈپ قالاتتى.“ كىشىنى ئۈركۈتكىدەك جىمجىتلىقتا ھىتلېرنىڭ ئاۋازى مىكروفون ئارقىلىق پۈتۈن مەيداندا ياڭراپ، ھەقىقەتەنمۇ سۈرلۈك ئۈنۈم پەيدا قىلىۋەتكەن ئىدى. ”بىز قۇدرەت تاپتۇق، بۇندىن كېيىن تېخىمۇ قۇدرەت تاپىمىز!“ دەيدۇ ھىتلېر نۇتقىدا. ئۇنىڭ بۇ گەپلىرى ھەم بىر ۋەدە، ھەم بىر تەھدىت مەنىسىگىمۇ ئىگە ئىدى.
لېنى ريېفېنستاھل بىلەن سىن ئالغۇچىلار بۇ كۆرۈنۈشلەرنى 10 نەچچە تەرەپتىن لېنتىغا ئېلىۋالىدۇ. لېنتىغا ئېلىش جەريانىدا ھەممىلا ئىشقا چېپىلىۋېلىشنى ياخشى كۆرىدىغان قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر گيوبېلسنىڭ قۇترىتىشى بىلەن فۈھرېرىدىن يوشۇرۇن بۇ ئايالنىڭ ئىشلىرىغا توسالغۇلۇق قىلىشقا ئۇرۇنىدۇ. ئۇلار تىنماي لېنتىغا ئالغۇچىلارغا دەخىل قىلىپ، ئۇلارنى ئەڭ مۇۋاپىق كۆرۈنۈش ئالغىلى بولىدىغان يەرلەرگە يېقىن يولاتمايدۇ، ھەتتا بىر قانچە يەردە لېنتىغا ئېلىش نوقتىلىرىنىمۇ سۆكىۋېتىدۇ.
ھىتلېرنىڭ ئۆزىمۇ ئېس-ئاچىلار بىرەر ئىنكاس قايتۇرۇپ قېلىشى مۇمكىنلىكىدىن ئەنسىرەيتتى. ئىككى كۈن ئۆتكەندە، 50 مىڭ نەپەر ئېس-ئاچىلار ستادىيوم ئىچىگە يىغىلىدۇ؛ ھىتلېرمۇ بۇنداق بىر ئىشقا ئالدىن تەييارلىق قىلىپ قويغان ئىدى. ”تەنتەربىيە سارىيىدىكى ۋەزىيەت ھەقىقەتەنمۇ جىددى ئىدى. — دەيدۇ شىرېر كېيىن ئەسلەپ، — مەن، فۈھرېرنىڭمۇ نۇرغۇن ساندا ئۆز ئېس-ئېسلىرىنى ئالدىغا يىغىىپ، ئېس-ئاچىلار ئوتتۇرسىغا بىر توساق قويىۋالغانلىقىغا دىققەت قىلدىم.“ ئۇ يەنە كۆڭلىدە بۇنچە كۆپ ئادەم ئارىسىدا بىرەرسى چىقىپ فۈھرېرنىڭ ”ھەسەل مىلانغان توخماقتەك“ گەپلىرى ئۈچۈن يان قوراللىرىنى چىقىرىپ قالارمۇ دەپ غەم قىلاتتى. فۈھرېر نۇتقىدا بارلىق رۆم سۈيىقەستى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئېس-ئاچىلارنى تولۇق كېچۈرۈم قىلىۋېتىدۇ.
يىغىن ھېچ قانداق بىر پەۋقۇلئاددە ۋەقە يۈز بەرمەستىن ئاخىرلىشىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئەتىسى (10-سىنتەبىر) دىكى ئەڭ ئاخىرقى كۆرسىتىشنىڭمۇ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولىشى كاپالەتكە ئىگە قىلىنغان ئىدى. بۇ كۈننى ئارمىيە قۇرۇلۇش كۈنى قىلىپ بەلگىلىگەن ئىدى. بۇنىڭ ئۈچۈن ئەڭ يېڭى تىپلىق قۇراللار بىلەن قۇراللاندۇرۇلغان ماشىنىلاشقان قىسىملار كەڭ كەتكەن چىملىقتا ئىنتايىن مۇكەممەل مانىۋىر كۆرسىتىدۇ. دۇنيا ئۇرۇشىدىن بېرى گېرمانىيەدە، تۈنجى قېتىم جامائەتچىلىك ئالدىدا قۇراللىق كۈچلەر نامايىش قىلىنماقتا ئىدى. بۇ قېتىمقى نەق مەيدان ئۇرۇش مانىۋىرىنى كۆرگەن 300 مىڭ كىشىلىك تاماشىبىن ئۆزىنى يوقاتقىچە تەنتەنە قىلىشىدۇ. شىرېر شۇ كۈنكى ئەھۋالنى كۈندىلىك خاتىرىسىگە مۇنداق قوندۇرىدۇ: ھەربى ئىشلارغا ئەھمىيەت بېرىش روھى ھەرگىزمۇ خوخېنزوللېرنلار جەمەتىنىڭلا مەھسۇلى ئەمەس ئىدى. ”بۇ روھ بارلىق نېمىسلارنىڭ كاللىسىدا بار بىر روھ ئىدى. بۈگۈن، ئۇلارنىڭ مانىۋىر كۆرۈشى خۇددى كىچىك بالىلارنىڭ قوغۇشۇندا قويۇپ چىقىرىلغان ئۇيۇنچۇق ئەسكەرلەرنى تىزىپ ئويۇن ئۇينىشىغىلا ئوخشايتتى.“
ھىتلېرمۇ خۇددى خەلق ئاممىسىغا ئوخشاش بۇ كۆڭۈل ئېچىشتىن مەس بولۇپ كەتكەن ئىدى. ئۇ ئەڭ ئاخىرقى نۇتقىنى تاماملىغىنىدىن كېيىن، خەلق ئاممىسىنىڭ تەنتەنە ساداسى ئۇزۇنغىچە بۇلۇتلارنى يېرىپ كۆكتە ئەكىس سادا ياڭرىتاتتى. ھېسنىڭ ئاۋازى ئاخىرى ئاڭلىنىدۇ: ئۇ ناتسىستلار پارتىيىسىگە ۋاكالىتەن فۈھرېرى بىلەن خوشلىشىدۇ. ”پارتىيە دېمەك — ھىتلېر دېگەنلىكتۇر. — دەيدۇ ھېس، — ھىتلېر دېمەك — گېرمانىيە دېمەكتۇر، گېرمانىيە دېمەك _ ھىتلېر دېمەكتۇر. ھىتلېرغا تەنتەنە قىلايلى! ياشىسۇن غالىبىيەت! ياشىسۇن غالىبىيەت! ياشىسۇن ھىتلېرنىڭ غالىبىيىتى!“ ساراڭلاردەك تەلۋە ھالغا كەلگەن خەلق ئاممىسى رېتىملىك بىر شەكىلدە ”خايىل!“ دەپ توۋلىشاتتى. بۇ ھال ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى ھاياجانغا سالىدىغان، كىشىنى ئىلھاملاندۇرىدىغان، كىشىنىڭ قېنىنى قىزدۇرىدىغان بىر ھال ئىدى. ئەمما ھىتلېرنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىمىغان كىشىلەر ئۈچۈن، بۇ ھال ئادەمنىڭ چاچلىرىنى تىك تۇرغۇزىۋېتىدىغان، ۋەھشى بىر ھايۋاننىڭ ھۆكۈرىشىنى، غار ئىچىدىن ئاڭلىنىدىغان قورقۇنۇشلۇق ھۇۋلاش ئاۋازىنىلا ئەسلىتەتتى.363
فۈھرېر بىلەن ھەربىيلەر نىكاھلىنىشىنىڭ ئەڭ كۆركەملىك سەھنىسى بۇنىڭدىن ئارتۇق بىر مەرىكە ھالىغا كېلەلمەس ئىدى. شۇنىڭدەك، ئۇمۇ يوقۇرى دەرىجىلىك گېنېراللار بىلەن يارىشىش قىياپىتىنىمۇ كۆرسەتكەن ئىدى. شۇ كۈنى ئاخشى، ئۇ چۈشكەن مېھمان ساراي ئالدىدا ئۆتكۈزۈلگەن ھەشەمەتلىك ھەربى پاراتتىن كېيىن، ھىتلېر گېنېراللارنى كەچلىك تاماققا تەكلىپ قىلىدۇ. ”سىلەرنىڭ پارتىيىمىز ئىچىدە نۇرغۇنلىغان ناتوغرا نەرسىلەرنىڭ بارلىقىندىن نارازى ئىكەنلىكىڭلاردىن خەۋىرىم بار. — دەيدۇ ئەينى ۋاقتىدا ھىتلېرنىڭ سۆزلىرىنى جۇملىمۇ-جۈملە خاتىرلىۋالغان گېنېرال ۋون ۋېيچىسنىڭ كۈندىلىك خاتىرىسىدە خاتىرلەنگەن ھىتلېرنىڭ دېگەنلىرىگە ئاساسلانغاندا، — بۇ دېگىنىڭلار يۈزدە-يۈز توغرا ئىدى، بۇنىڭغا مەنمۇ قوشۇلىمەن. ئەمما سىلەر شۇنىمۇ ئۇنۇتماسلىقىڭلار كېرەككى، كۈرەش جەريانىدا زىيالىلار تەبىقىسى مېنى قاتارغا ئالمىدى، شۇڭا، مېنىڭ بىلەن بىرگە كۈرەش قىلىپ كەلگەن كىشىلەرنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى سەۋىيىسى يوقۇرى بولمىغان كىشىلەردىن تەشكىلەنگەن. مەنمۇ ئىزچىل تۈردە بۇ تۈردىكى يېتەرسىزلىكلىرىمىزنى تۈزىتىشكە تىرىشىپ كەلمەكتىمەن. شۇنداقتىمۇ، خۇددى يېڭى قۇراللىق قوشۇنىمىزدىكى ئوفىتسېر-گېنېراللار ئىتتىپاقىنىڭ قۇرۇلۇشى ئۈچۈن بىر قانچە يىل ۋاقىت سەرىپ قىلىشقا توغرا كېلىۋاتقىنىغا ئوخشاش، پارتىيىيمىزدىمۇ سۈپەتلىك رەھبەرلىك گۇرۇپپىسىنى قۇرۇپ چىقىشىمىز ئۈچۈن ئۇنىڭدىنمۇ ئارتۇق ۋاقىت سەرىپ قىلىشقا توغرا كېلىدىغانلىقىنى بىلىشىمىز كېرەك.“ ئۇنىڭ دېگەنلىرى راستىنلا ئۆز كۈچىنى كۆرسىتىدۇ. چۇنكى، ۋېيچىسنىڭ خاتىرىسىدىن قارىغاندا، ”ئۇ سۆزلىرىنى ئاڭلىغۇچىلارنىڭ تەلىۋىگە ماسلاشتۇرۇپ سۆزلەش جەھەتتە ھەقىقتەنمۇ ماھارەتلىك بىرسى ئىدى.“
ھىتلېر يەنە ھەربىي گازارمىلارنى زىيارەت قىلىدۇ. ئۇ يەردە بۇ پىشقەدەم ئون بېشى ئەسكەرلەر بىلەن كۈلكە-چاخچاقلار بىلەن ئۇرۇش دەۋرىدىكى كۈنلىرى ھەققىدە قىزغىن پاراڭلىشىدۇ. مېھمان سارايغا قايتىپ كەلگەندىن كېيىن، ھىتلېرنىڭ روھى ھەقىقەتەنمۇ كۆتۈرەڭگۈ ئىدى، شۇڭا ئۇ يېقىن سىرداشلىرى بىلەن بىرلىكتە كېچىلىك غىزاغا ئولتۇرغىنىدا، ئەسكەرلەر بىلەن بىرگە ئۆتكۈزگەن ۋاقىتلىرى ھەققىدە تەپسىلى پاراڭ قىلىپ سۆزلىشىپ ئولتۇرىدۇ. شۇنداق قىلىپ بۇ بىر ھەپتە جەريانىدىكى ھېرىپ-چارچاشلىرىنىڭ ئاخىرىنىڭ ھاردۇقىنى چىقارغان ھېسابلىنىدۇ. بۇ شەكىلدە ھاردۇق چىقىرىشى، بۇ مۇراسىمنىڭ ھەقىقەتەنمۇ ئەڭ مۇۋاپىق خاتىمىسىگە ئايلانغان ئىدى.
ئارىدىن ئىككى كۈن ئۆتكەندە، ھىتلېرنى قارشى ئېلىش يۈزىسىدىن پرىزدېنت مەھكىمىسىدە كۈتىۋېلىش يىغىنى ئۆتكۈزۈلىدۇ. ھىتلېر خوشاللىقىدىن چىرايىدىن نۇر يېغىپ تۇراتتى. ئۇنىڭدىن قېچىپ يۈرگەن بىر مۇنچە دېپلوماتىك ئەمەلدارلار بۇ يېڭى پرىزدېنتنى رەسمى تۈردە تەبىرىكلەشمەي تۇرالمايدۇ. باش ئەلچى دود ”مەن ئۇنىڭ بۇنچىۋالا خوشال كۆرۈنىشىنى پەقەتلا كۆرمەپتىكەنمەن. ھىتلېر ھەر قايسى ئەللەر ۋەكىللىرىگە بىرمۇ بىر سالام بېرىپ چىقتى“ دەيدۇ. گەرچە بۇرۇن بەزى كۆڭۈلسىزلىكلەر يۈز بەرگەن، ئۆزىمۇ ئەنسىرەش ئىچىدە قالغان ۋاقىتلىرى بولغان بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا ئۆزىنىڭ نيۇرېمبېرگتا پىلانلىغان بارلىق پىلانلىرىنى ئىشقا ئاشۇرىۋالغان ئىدى. پارتىيە قايتىدىن ئىتتىپاقلىشىپ خەلق بىلەن ئارمىيىمۇ ئۇنىڭ تەرىپىنى ئالغان ئىدى.
گەرچە گيوبېلس توسالغۇلۇق قىلىپ باققان بولسىمۇ، پارتىيىنىڭ خاتىرە مۇنارىسى ئاساسەن ھېچ قانچە بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىماي پۈتكۈزۈلىدۇ. لېنى رېيفېنستاھل بىلەن ئۇنىڭ سىن ئالغۇچىلىرى نەچچە ئون مىڭ گەز ئۇزۇنلۇقتا قالتىس قىممەتلىك كۆرۈنۈشلەرنى لېنتىغا ئېلىۋالىدۇ. بۇ فىلم مونتاژ قىلىنىش جەريانىدا نارازىلىقلار ئۇ ئايالنىڭ بېشىغا سەل بولۇپ ئاقىدۇ. بۇنىڭغا نارازىلىق بىلدۈرگەن كىشىلەرنىڭ ئاساسى قىسمى كۆرۈنۈشلەردە ئورۇن ئالالمىغان پارتىيە ئەمەلدارلىرى بىلەن تەشۋىقات يېتەرلىك بولماي قاپتۇ دەپ نارازىلىق بىلدۈرگىچىلەردىن كەلمەكتە ئىدى. ئەمما لېنى ئۇلارنىڭ دېگىنىدەك ئۆزگەرتىشنى قەتئى رەت قىلىدۇ. شۇڭا ھىتلېر ئوتتۇرغا چىقىپ ئۇلارنى ياراشتۇرۇش تەلىۋىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ: ئاچچىقىنى بېسىۋالالماي قالغان رەھبەرلەرنىڭ رەسىملىرىنى فىلىم ئارىسىغا قىستۇرۇپ قويۇشنى تەكلىپ قىلىدۇ. بۇنداق قىلىش، رېيفېنستاھلنىڭ سەنئەت پىرىنسىپىغا زىت كېلىدىغانلىقى ئۈچۈن بۇ تەكلىپنى قەتئى رەت قىلىدۇ. ئەمما ھىتلېرمۇ ئۆز گېپىدە قەتئىي چىڭ تۇرىۋالىدۇ. لېنىنىڭ دېيىشىچە، ئۇ ئەينى ۋاقتىدا تېپىرلىغىنىچە ۋارقىراپ كەتكەن: ”ئۇنداقتا بۇ ئىشنى مەن قىلالمايمەن!“ ”سىز كىمگە گەپ قىلىۋاتقانلىقىڭىزنى ئۇنۇتماڭ“ دەيدۇ ھىتلېر. شۇنىڭغا قارىماي لېنىنىڭ ئەقىدىسى شۇنچە مۇستەھكەم ئىدىكى، ھىتلېرمۇ ئۇنىڭ قابىلىيىتىنى ھەرگىز ئىنكار قىلالمايتتى. نەتىجىدە، فىلىم تەييار بولۇپ تۇنجى قويۇلىشىدا ھېچقانداق تۈزىتىش كىرگۈزۈلمىگەنلىكى مەلۇم بولىدۇ. لېنى باشقا بىرەر ئىسىم تاپالمىغاچقا، بۇ فىلىمىگە «گېرمانىيىنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىرى» دەپ نام بېرىدۇ. تۇنجى ئېكرانغا قويۇلۇش مۇراسىمىدا، پارتىيە ئەمەلدارلىرى ئۇنىڭغا بەكلا سوغۇق  مۇئامىلە قىلغان بولسىمۇ، بۇ رېژىسورىيەنىڭ ئەشەددى تەنقىتلىگۈچىسى بولغان ئوبزورچى گيوبېلسمۇ كىنونىڭ ھىقىقەتەنمۇ قالتىس ئۇتۇققا ئېرىشكەنلىكىنى ئېتراپ قىلىدۇ. بۇ فىلىمدىكى تەشۋىقات ئۇسلۇبى فۈھرېر بىلەن مىللى سوتسىيالىزم ھەرىكىتىنى تەشۋىق قىلىدىغان ھەر قانداق بىر كىنودىن ئۈستۈن تۇرىدىغانلىقى ئېنىق ئوتتۇردا ئىدى.364 بۇ فىلىم شۇ يىلى ئەڭ ياخشى فىلىم مۇكاپاتى بولغان ”بىرىنچى ماي مەدەنىيەت ئۇتۇقى“ مۇكاپاتىغا ئېرىشىدۇ. شۇنىڭدەك بۇ كىنو ئەڭ مۇھىم ھۆججەتلىك فىلىم دەپ قارالدى. 1937-يىلى پارىژدا ئۆتكۈزۈلگەن ”دۇنيا كىنو-فىلم يفېستىۋالى“ دىمۇ بۇ فىلىم مەزمۇنى جەھەتتىنلا ئەمەس سەنئەت نوقتىسىدىمۇ بىر ئالتۇن ھەيكەل مۇكاپاتىغا ئېرىشىدۇ.

2
شۇندىن ئېتىبارەن، كوچىلاردا لېنى رېيفېنستاھل ھىتلېرنىڭ ئاشنىسى ئىكەن دەيدىغان گەپلەر تارقىلىشقا باشلايدۇ. ھىتلېرغا بۇ تۈردە ھۇجۇم قىلىشلار قالغانلىرىغا ئوخشاش، مەسىلەن ئۇنىڭ بىر قىسىم داڭلىق سەنئەتچىلەردىن ئولگا تشېخوۋا، لىل داگوۋېر ۋە پولا نېگرىلار بىلەن يېتىپتۇ دېگەندەك ئۆسۈك سۆزلەر ئېنىق ئىسپاتى يوق قۇرۇق گەپلەر ئىدى.  بۇ تۈردىكى چىرايلىق قىزلاردىن ئۈمىد قىلىپ يۈرگىنى ھىتلېرنىڭ جىنىسى تەلىبىنى ئەمەس بەلكى قەلبىدە بېسىلىپ ياتقان بوھېمىيە تۇغما ھەۋسىنى قوزغاشنىڭ چارىسىنى ئاختۇرۇشى ئىدى.
لورد رېدېسدالنىڭ قىزى ئۇنىتيىي مىتفورد ئەنگىلىيىدىن تېخى يېڭىلا كەلگەن ئىدى. ئۇ ميونخېندا سەنئەت ئۆگۈنىشى ئۈچۈن كەلگەن ئىدى. بۇ ۋاقىت دەل يېڭى گېرمانىيىنىڭ ھاياجانغا تولغان بىر دەۋرلىرى ئىدى. ھىتلېر ئۇنىڭ قولىنى سۆيۈپ قويغان كۈندىن ئېتىۋارەن، بۇ قىز مىللىي سوتسىيالىزمنىڭ پۈتۈن قەلبى بىلەن مەدىھىچىسىگە ئايلىنىدۇ. بۇ قىز شوخ مىجەزلىك ، ئوچۇق، ئالتۇندەك سېرىق چاچلىق بىر قىز بولۇپ، بەزىدە ئىنتايىن قوپال، كىشىنى چۈچىتكىدەك گەپلەرنىمۇ قىلىپ سالىدىغان ۋاقىتلىرىمۇ بولۇپ تۇراتتى. ئۇنىڭ تۇرمۇش ھەققىدىكى ئۆزگىچە قاراشلىرى ۋە شۇنىڭدەك شوخ ۋە يۇمۇرلۇق مىجەزى (ئۇلار بەش ئاچا-سىڭىل ھەممىسىلا بىر-بىرىگە قۇيۇپ قويغاندە ئوخشىشاتتى) ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا پۈتۈنلەي يېڭى بولۇپ، كىشىگە يېڭىلىق تۇيغۇسى بېرەتتى. ئۇ ھەر دائىم ھىتلېرنىڭ ئەتراپىنى ئايلىنىپلا يۈرەتتى. شۇڭا سۆز-چۆچەكلەر يەنە قايتىدىن باش كۆتۈرۈشكە باشلايدۇ. ئەمما بۇ قىزنى ھىتلېرنىڭ ئاشنىسى دېگەن گەپلەرمۇ باشقا قۇرۇق گەپلەردەك ئىسپاتى يوق گەپلەر ئىدى.
ھىتلېر ھوقۇقىنىڭ ئارتىپ بېرىشىغا ئەگىشىپ، بارغانسىرى كۆپ ئاياللارنىڭ ئۇنىڭ بىلەن بىرگە بولۇشنى ئارزۇ قىلىدىغانلىقىنى سېزىدۇ. بەلكىم ئۇنىڭ قىزىقىش ساھەسىنىڭ كۈنسايىن كېڭىيىپ بېرىشىدىن بولسا كېرەك، ئۇنىڭ كونا ئۈلپىتى بېچستېيىن خانىمنىڭ كۈندەشلىكى تۇتىدۇ. بۇ خانىم ئۇنى ئوچۇق-ئاشكارە تەنقىتلەپ ئۇنىڭ بەزى ئىسلاھاتلىرىنى ئەيىپلەشكە كىرىشىدۇ. فرېيدېلىند ۋاگنېرنىڭ دېيىشىچە ئۇ ئادەتتە فۈھرېردىن ’ساراڭ بولۇپ قالدىڭىزمۇ‘ دەپ سورايتتى، ئاندىن ئاغزىنى بۇزۇپ تىللاپ، ھىتلېرنى نېمە قىلىشىنى بىلەلمەس ھالغا چۈشۈرۈپ قوياتتى. ”ھىتلېر ۋەھشىلەرچە تىل-ئاھانەت ئىچىدە  خاتالىق ئۆتكەزگەن باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىسىدەك خىجىل بولۇپ تۇرۇپلا قالاتتى.“
ھىتلېرنىڭ نەزەر دائىرىسىنىڭ كېڭىيىشىگە ئەگىشىپ، ئېۋا براۋن ھەممىدىن بەكىرەك ھەسىرەت ئىچىدە قالىدۇ. ھىتلېر تەختكە ئولتۇرۇپ بىر قانچە كۈن ئۆتمەيلا، ئېۋاغا 21 ياشلىق تۇغۇلغان كۈنى سوۋغىسى سۈپىتىدە بىر تال نىكاھ ئۈزۈكى بىلەن قوشۇپ بىر جۈپ ھالقا ۋە ياقۇت كۆزلۈك بىر تال بىلەيزۈك سوغات قىلغان ئىدى. ئەمما بۇ سوغات ئاشنىسى ئېۋا بىلەن توي قىلىش نىيىتى بارلىقىنى كۆرسەتمەيتتى. ھەتتا شۇندىن باشلاپ ئۇ ئېۋا بىلەن بۇرۇنقىدىنمۇ ئاز ئۇچرىشىدىغان بولىۋالىدۇ. بەزىدە بېرلىندىن ئاشنىسىغا تېلېفون بېرىپ قويىدىغان ۋاقىتلىرىمۇ بولۇپ قالاتتى — ئادەتتە ئاممىۋىي تېلېپوندىن تېلېفون قىلاتتى. ئېۋامۇ ئاتا-ئانىسىغا ھىتلېر بىلەن بولغان مۇناسىۋېتىنىڭ قايسى دەرىجىدە قۇيۇقلاشقانلىق ئەھۋالىنى بىلدۈرمەسلىك ئۈچۈن، ئاتا ئانىسىنى ماقۇل قىلىپ ياتاق ئۆيىگە بىر تېلېفون ئورنىتىۋالغان ئىدى. ھىتلېر ميونخېنغا بارسىلا ئېۋانى تۇرىۋاتقان يېرىگە چاقىرتاتتى. شۇنداقتىمۇ، بېرچتېسگادېندا ئېۋا كۆپۈنچە ھاللاردا ئوچۇق ئاشكارە كۆرۈنۈپ يۈرەلىشى ئۈچۈن مېھمانسارايغا چۈشەتتى.
1934-يىلىنىڭ كۈز ئايلىرىدا، ئېۋانىڭ ئۇزۇنغىچە چىرايى ئېچىلماي قالىدۇ.365 ئۇنىڭ ھىتلېر بىلەن توي قىلىش خىيالى يوققا چىقماقتا بولۇپ، ھىتلېر ئۇنىڭغا، ئۈچىنچى ئىمپىرىيىنىڭ داھىسى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئائىلە ئىچىدىكى ئىشلار ئىچىگە پېتىپ قالماي، ئۆزىنى چوقۇم دۆلەتكە ئاتىۋېتىشى كېرەكلىكىنى ئېيتاتتى. ئەسلىدە ھىتلېر رەسمى بىر پاپىغا ئوخشاپ قالغان ئىدى. بۇرۇن ئۇنىڭ كاپىتان ۋيېدېمانغا كۆرسەتكەن باھانىسى بەكلا ئوچۇق ئىدى. ھىتلېر بىر كۈنى ئاخشىمى، شۇنداق، مەنمۇ ئائىلە تۇرمۇشىنى خالايمەن. ئەمما توي قىلىۋالغىدەكلا بولىدىكەنمەن، ئۇ ھالدا نۇرغۇنلىغان ئاياللارنىڭ ئاۋاز بېرىشىدىن مەھرۇم بولۇپ قالىمەن. شۇڭا، ميۇنخېندىن 3 نەپەر قىز تېپىپ ئەتراپىمدا چۆگۈلتۈپ يۈرسەملا يېتىدۇ دېگەن ئىدى. ئەمما ئۇنىڭ كاتىبى كرىستا شرودېرغا ئاشكارىلىغان گەپلىرى تېخىمۇ ئوچۇق ئىدى. ”ئېۋا ھەقىقەتەنمۇ ياخشى قىز. — دەيدۇ ھىتلېر، — شۇنداقتىمۇ مېنىڭ ھاياتىمدا پەقەت گېلىلا مېنىڭ بۇ جەھەتتىكى ھەۋىسىمنى قوزغۇيالىشى مۇمكىن ئىدى. شۇڭا مەن ئېۋا بىلەن ھەرگىز توي قىلىشنى ئويلىمايمەن. مېنىڭ ھاياتىم بىلەن ئاياللارنى بىر-بىرسىگە باغلاپ تۇرالايدىغان بىردىن-بىر ئايال گېلى ئىدى.“
ھىتلېرنىڭ ئەنگىلىيىدىكى يەڭگىسى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىمۇ كۈندىن-كۈنگە چىدىغىلى بولمىغىدەك بىزار قىلىۋېتىشكە باشلىغان ئىدى. ئۇنىڭ ئاتا بىر ئانا باشقا ئاكىسى ئالويىسنىڭ بۇرۇنقى ئايالى برىگىد ھىتلېرنىڭ ئىقتىسادىي ئەھۋالى ھەددىدىن تاشقىرى قىيىنچىلىق ئىچىگە پېتىپ قالغانلىقى ئۈچۈن يەنە بىر قېتىم ئاتاغلىق تۇغقىنىدىن ياردەم تەلەپ قىلماقچى بولىدۇ. شۇڭا ئۇ ئوغلى ۋىللىيام پاترىكنى ئېلىپ گېرمانىيىگە كېلىپ ھىتلېرنى تاپىدۇ. ھىتلېردىن ”خاتىرجەم تۇرمۇش قامداش ئۈچۈن ئازىراق پۇل ياردەم“ سورايدۇ. ھىتلېر بۇ ئانا-بالا ئىككىسىنى بېرچتېسگادېنغا تەكلىپ قىلىدۇ. ئەمما ئۇلار فۈھرېرنىڭ ھەدىسى ئانگېلا تەرىپىدىن ”قاتتىق ھاقارەتلىنىپ“، ئاتىسىنى ھىتلېرنىڭ ”تاغىسىمۇ ئەمەس“ دېيىشىنى ئاڭلاپ پاترىك قاتتىق چۆچۈپ كېتىدۇ (ئارىدىن بىر قانچە يىل ۋاقىت ئۆتكەندە پاترىك ستىراتىگىيىلىك ئاخبارات باشقارمىسىغا بۇ ۋەقەنى ئېيتىپ بەرگەن. ۋىللىيام پاترىك ئاپىسى بىلەن بىرلىكتە ئاخىرى ئا ق ش غا بېرىپ تۇرۇپ قالىدۇ. ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدە ئامېرىكا دېڭىز ئارمىيىسىدە ئەسكەرلىك مەجبۇرىيىتىنى ئۆتەيدۇ. ئۇ ھازىر نيۇيورك يېقىنىدىكى بىر يەردە فامىلىسىنى ئۆزگەرتىپ ياشىماقتا. ئادولف ئىسىملىك بىر ئوغلى بار — ئا. ھ. ئىزاھاتى).
شۇ قاتاردا ھىتلېرنىڭ خېلى كۆپ ۋاقتى دېپلوماتىك سىياسەتلەر ئۈستىگە مەركەزلىشىدۇ. دېپلوماتىيە ساھەسىدە غالىپ كېلىش-كېلەلمەسلىكىنى بەلگىلەيدىغان ھەل قىلغۇچ ئامىل، ئەمەلى كۈچ بولىدىغانلىقى ئۈچۈن، ھىتلېرمۇ ئىمپىرىيىنى بىر كېچىدىلا قايتىدىن قۇراللاندۇرۇپ چىقىش خام خىيالىنى قىلىشقا كىرىشى قالىدۇ. جەنىۋەدە ئۆتكۈزۈلگەن ئەسكەر قىسقارتىش سۆھبەت يىغىنىنىڭ بۇرۇختۇرمىلىقىدىن پايدىلانغان ھىتلېر، تېزلىكتە گېرمانىيىنىڭ ھەر دەرىجىلىك قۇراللىق كۈچلىرىنى قۇرۇشقا كىرىشىدۇ. نيۇرېمبېرگتا ئۆتكۈزۈلگەن ھەربى مانىۋېر جەريانىدا خەلق ئاممىسىنىڭ ئىنكاسلىرى ئۇنى قاتتىق ئىلھاملاندۇرغان ئىدى. شۇڭا ئۇ، ئۈچ ھەپتە ئۆتمەي يۈز مىڭ كىشىلىك قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىنى ئىككى ھەسسە كۆپەيتىش توغرىلىق يۇشۇرۇن بۇيرۇق چۈشىرىدۇ. مەخپى بۇيرۇق چۈشكەن كۈنىلا 70 مىڭ كىشى ھەربىي سەپكە قوبۇل قىلىنىپ دۆلەت مۇداپىيە خام چوتى 654 مىليون ماركقا كۆپەيتىلىدۇ.
قاتتىق مەخپىيەتلىك تەدبىرلىرى ئېلىنغانلىقىغا قارىماي 9 كورپۇس قۇماندانلىق شىتابى ، 14 پىيادىلار دىۋىزىيىسى ۋە 7 ماشىنىلاشقان باتالىيون تۇيۇقسىزلا قۇرۇلغانلىقى، بۇنىڭ ۋېرسال شەرتنامىسىغا خىلاپ دېگەندەك كوچا گەپلىرىنىڭ تارقىلىپ كېتىشىنىمۇ توساپ قالالىشى مۇمكىن ئەمەس، ئەلىۋەتتە. تارقىلىپ يۈرگەن بۇ تۈر گەپ-سۆزلەرگە ئەنگلىيە  بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلەرنىڭ ناچارلىشىشى قوشۇلۇپ ھىتلېر بۇ ئىشقا تېخىمۇ ئەھمىيەت بەرمەكتە ئىدى. يەنە بىر تەرەپتىن، گېرمانىيەنىڭ ھەربىي كېڭەيتىلىشىگە ئەگىشىپ ئەنگلىيە-فرانسىيە ھەربى ئىشلار جەھەتتىكى ئىتتىپاقداشلىقىنىڭ مۇستەھكەملىنىشىگىمۇ تۈرتكە بولىدىغانلىقى كۆزگە كۆرۈنۈپ تۇرغانلا بىر ئىش ئىدى. شۇنىڭدەك، پاكىتلار شۇنى كۆرسەتمەكتىكى، ئەنگلىيە  بۇندىن كېيىن بىرەر تەۋەككۈلچىلىككىمۇ تەييار تۇرۇشنى خالىمايتتى. ”ھېچقانداق بىر دۆلەت، بولۇپمۇ ئەنگلىيە ، — دەيدۇ ئەنگلىيە  تاشقى ئىشلار ۋەزىرىنىڭ شەخسى كاتىبى شۇ يىلى كۈزدە ۋون بىسمارك پادىشاھىنىڭ مۇنۇ سۆزلىرىنى نەقىل كەلتۈرۈپ پىكىرىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ، — باشقا دۆلەتلەر مەنپەتى ئۈچۈن چەتئەلدە جەڭ قىلىشنى خالىمايدۇ“. ھىتلېر بۈيۈك بېرىتانىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ ئىشلىرىغا قول تىقىش نىيىتى يوق ئىدى،366 ئەكسىچە ئۇنىڭ بارلىق دېپلوماتىيىلىك سىياسىتى ئەنگىلىيىنىڭ يول قويۇشى (دوستانىلىقى ئەمەس) ئۈستىگە قۇرۇلغان بولۇپ، ئۇلارنىڭ بىۋاستە ھېسسىداشلىقىنى قولغا كەلتۈرۈش ئاساسىي مەقسەد ئىدى.
19-دىكابېر ئۆتكۈزۈلگەن رەسمى كەچلىك زىياپىتى ئۇلارنى بۇ جەھەتتە ئەيۋەشكە كەلتۈرۈشنىڭ بىر قەدىمى ئىدى. زىياپەتكە قاتناشقان 25 كىشىلىك مېھمان ئىچىدە 4 نەپىرى ئەنگلىيەلىك بولۇپ، ئۇلاردىن بىرى ئانگلو-گېرمان دوستلۇق جەمىيىتىنىڭ ئەزاسى داڭلىق لورد روتېرمېر بىلەن ئوغلى، روتېرمېرنىڭ كۈچلۈك تەسىرگە ئىگە گېزىتى «كۈندىلىك پوچتا» نىڭ مۇھەررىرى ۋارد ئىدى. بۇ قېتىمقى كەچلىك زىياپەت ئۈچۈن ھىتلېرمۇ پارتىيە فورمىسى كېيىش ئورنىغا ئۆزىگە ئالاھىدە زىياپەت كىيىمى تىكتۈرۈپ كەيگەن ئىدى. مېھمانلار دەستۇرخان ئەتراپىغا جايلىشىپ يەڭگىل كەچلىك غىزاغا (توخو كاۋىپى) يېيىشكە باشلىغان ۋاقتىدا ھىتلېر سۆزگە كىرىشىدۇ: ”لاندسبېرگ تۈرمىسىدىن چىققىنىمغا بۈگۈن توپ-توغرا ئون يىل بوپتۇ. — ئۇ، تۈرمىدە تۈرمە باشلىقىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا بارلىق خىزمەتچىلەر دېگىدەك مىللى سوتسىيالىزمچىلارغائايلىنىپ بولغانلىقىنى دەپ كېلىپ، — باۋارىيە ھۆكۈمىتى بۇنىڭدىن قاتتىق غەزەپلەنگەن ئىدى، كوپ قىسىم خىزمەتچىلەرنى ساقچى مەكتىۋىگە يوللاپ جازالاندۇرغان ئىدى. ئەمما يېرىم يىلغا قالمايلا ئۇ يەرمۇ ناتسىتلار پارتىيىسىگە ئەزا قوبۇل قىلىش مەركىزىگە ئايلىنىپ قالىدۇ. باۋارىيىلىكلەر ئامال قىلالماي بۇ يەرنىمۇ پىچەتلەشكە مەجبۇر بولغان ئىدى.“
كەچلىك تاماقتىن كېيىن ھىتلېر تاماكا چەكمەيدىغان مېھمانلارنى يەنە بىر ئېغىز ئۆيگە باشلايدۇ. لورد روتېرمېر بىلەن رىببېنتروپ ۋە بىر قانچە ئايال مېھمان ھىتلېرغا ئەگىشىدۇ. بۇندىن سەل ئاۋال يېرىم يەھۇدىي قېنى بار خانزادە ستېفانىيە ۋون خوخېنلوخ خانىم ھىتلېرنى بۇ چوڭ گېزىتنىڭ غوجايىنىغا تونۇشتۇرغان ئىدى. رودېرمېر بىلەن ھىتلېر ئىككىسىلا بولشېۋىزمغا ئۈچ ئادەملەر بولغاچقا، ھىتلېر بۇ گېزىت پادىشاھىنى تېزلا ئۆزىگە مەپتۇن قىلىۋالىدۇ. بىر قانچە ھەپتە ئۆتكەندىن كېيىن، سائار سايلام رايونىدىكى يۈزدە 90 سايلىغۇچى (كاتولىك دىنىنىڭ مەدەت بېرىشى ئارقىلىق) گېرمانىيە بىلەن بىرلىشىپ كېتىشنى قوللاپ ئاۋاز بەرگىنىدە، «كۈندىلىك پوچتا» گېزىتى ئالاھىدە سەرلەۋھە بىلەن تەبىركلەيدۇ. 1935-يىلى يانىۋارنىڭ ئاخىرلىرىدا ھىتلېر ئىككى نەپەر تېخىمۇ دوستانا مۇئامىلىدە بولۇپ يۈرگەن ئەنگىلىيىلىك ئەربابنى قوبۇل قىلىدۇ: ئۇلارنىڭ بىرسى خورتۋودلىق لورد ئاللېن بولۇپ، ئۇ، ئەنگلىيە  باش ۋەزىرى رامساي ماكدونالتنىڭ سالىمىنى ئېلىپ كەلگەن ئىدى. يەنە بىرسى ماركىز لوتىيان بولۇپ، ئۇ ھىتلېرنىڭ تىنچلىق ئارزۇسىدىن شۇنچە چوڭقۇر تەسىرلەنگەن ئىدىكى، ئۇ ھىتلېرغا ئىشىنىشكە بولىدىغانلىقىنى تاشقى ئىشلار ۋەزىرى سىر جون سىمونغىمۇ يۇقتۇرۇش ئۈچۈن خىزمەت ئىشلەپ فۈھرېرنىڭ راستچىل بىرى ئىكەنلىكىگە ئۇنىمۇ ئىشەندۈرمەكچى بولغان.
سائارنى تىنچ يول بىلەن گېرمانىيە قوينىغا قايتۇرۇپ كېلىنىشىدىن ھەتتا فرانسىيىمۇ ئۈستىدىن ئېغىر بىر يۈك ئېلىپ تاشلانغاندەك ھېس قىلىپ، گېرمانىيىگە ھەربى تەييارلىق جەھەتتىكى باراۋەرلىك ۋە شەرقى لوكارنوۋ قاتارىدىكى مەسىلىلەرنىڭ ھەل قىلىنىشىنى مەقسەت قىلىدىغان رەسمى ئورتاق تەكلىپتىن بىرنى تاپشۇرىدۇ. (ئون يىل بۇرۇن لوكارنوۋدا ئىمزالانغان شەرتنامىنىڭ ئاساسى تېمىسى بىر ئەھدىنامە ئىدى. بۇ ئەھدىنامىدا قۇرالسىزلاندۇرۇلغان رىنېلاندنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا، ئىمزالىغان دۆلەتلەر گېرمانىيە، فرانسىيە ۋە بىلگىيە ئوتتۇرسىدىكى چېگرالىرىغا ھۆرمەت قىلىدۇ دەپ كاپالەت بېرىلگەن ئىدى. — ئا. ھ. ئىزاھاتى). ھىتلېر 14-فېۋرال كۈنى ئېھتىياتلىق بىلەن جاۋاب بېرىپ: ھەربى تەييارلىقلار سۆھبىتى ئۆتكۈزۈش ئىشىنى قارشى ئالىدىغانلىقىنى، شۇنداقتىمۇ گېرمانىيە بىلەن ئەنگلىيە  دەسلەپكى قەدەمدە مۇزاكىرە قىلىشقاندىن كېيىن ئاندىن فرانسىيە بىلەن ئومۇمى يۈزلۈك سۆھبەت ئۆتكۈزسە تېخىمۇ مۇۋاپىق دەپ قارايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.
سىر جون سىمون، بۇنىڭ ئۈچۈن مارتنىڭ باشلىرىدا بېرلىنغا كېلىشكە ماقۇل بولىدۇ. ئۇنىڭ بېرلىنغا كېلىپ زىيارەتتە بولىدىغانلىقى ھەققىدىكى خەۋەر بېرلىندىكى چەتئەللىك ئەربابلار ئارىسىدا مەمنۇنىيەتلىك مۇھىت ياراتقاندەك قىلسىمۇ، شىرېر 5-مارت كۈنىكى كۈندىلىك خاتىرىسىگە مۇنۇلارنى يازىدۇ: سىمون ئەسلىدە ئۆگۈنلۈككە بۇ يەرگە كېلىپ نېمىسلار بىلەن سۆھبەت ئۆتكۈزۈشنى پىلانلىغان بولسىمۇ، بۈگۈن ئەتىگەن نېۋرات ئېنگلىزلارغا، بۈگۈن ھىتلېرغا سوغۇق تېگىپ قالغاچقا سىموننىڭ گېرمانىيە زىيارىتى كېچىكتۈرۈلدى دەپ ئۇختۇرۇلغان. ئەسلىدە شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن ۋېلھىلم كوچىسىنى ئازىراقلا تەكشۈرۈپ كۆرىدىغانلا بولساق، بۇ ئىش ئەسلىدە ’دېپلوماتىك سوغۇق تېگىپ قېلىش‘ ھادىسىسى بولۇپ،367 ئەنگلىيە  ئېلان قىلغان ئاق تاشلىق كىتابىدا گېرمانىينى ھەربى تەييارلىقلارنى تىزلىتىۋاتىدۇ دەپ ئەيىپلەنگەنلىكىنىڭ ئىپادىلىنىشى ئىكەنلىكىنى بىلىش تەس ئەمەس ئىدى.
بۇ باھا ھەقىقەتەنمۇ ھىتلېرنىڭ قاتتىق غەزىۋىنى قوزغايدۇ. بولۇپمۇ ئەنگىلىيىلىكلەرنى تېخىمۇ بەك چۈچۈتكىنى، ھىتلېر بىلەن بىرلىكتە تەبرىكلەش ئۈچۈن سارغا بارغىنىدا بۇ يىراقتىكى تۇپراقنى رەسمى ئىشغال قىلىش ئىشىغا ياردەمچى بولغان يەرلىك ئاھالىنىڭ چەكسىز قىزغىنلىق كۆرسەتكەنلىكى ئىدى. 10-مارت كۈنى، ھىتلېر دېپلوماتىك شاخمات تاختىسىدا يەنە بىر ئۇرۇقنى ئالدىغا سۈرىدۇ. ئۇ، «كۈندىلىك پوچتا» گېزىتىنىڭ مۇخبىرى پروسقا ئۆزى ئايرىم ئۇچۇر بېرىپ، پات يېقىندا گېرمانىيە ھاۋا ئارمىيىسى گېرمانىيە ئارمىيىسىنىڭ رەسمى قۇراللىق ئارمىيە تۈرلىرىنىڭ بىرى ھالىغا كېلىدۇ دەيدۇ. خۇددى ھىتلېرنىڭ ئارزۇ قىلغىنىدەك مەيلى ئەنگلىيە  تەرەپتىن ياكى فرانسىيە تەرەپتىن بولمىسۇن ھېچ قايسىسىدىن رەسمى بىرەر ئەيىپلەش كەلمەيدۇ. ئەكسىنچە، بۇ ئىشتىن ئاز-تۇلا خەۋىرى بولغان سىر جون سىمون، ئاۋام پالاتاسىنى خەۋەرلەندۈرۈپ، فۈھرېر زۇكامدىن ساقىيىشى ھامان پىلان بويىچە بېرلىن زىيارىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ ئىشقا قارىتا فرانسىيە، دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرىنىڭ تەكلىۋى بويىچە ھەربىي قىسىملارنىڭ ھەربى ۋەزىپە ئۆتەش مۇددىتىنى ئۇزارتىش ئىنكاسىنى بىلدۈرۈش بىلەنلا چەكلىنىدۇ.
ئۇلارنىڭ بۇ تۈردىكى شامالغا دال بولالمايدىغان ئاجىز ئىنكاسلىرىنى ھىتلېر قول ئاستىدىكى قوماندانلىرى بىلەن مەسلىھەتلەشمەي تۇرۇپلا يالغۇز ئۆزى ئاغزىنى تۇۋاقلىۋېتىدۇ. 15-مارت چۈشتىن بۇرۇن، ئۇ ئۆزىنىڭ ئەڭ يېقىندىكى ئاديۇتانتىغا ميۇنخېندىكى ”تۆت پەسىل مېھمان سارىيى“ دا كۆرۈشەيلى دەپ خەۋەر يوللايدۇ. كۆرۈشۈشتە ئۇ ئاديۇتانتىغا قايتىدىن ئەسكەر ئېلىش ۋە قۇراللىق كۈچلەرنى كېڭەيتىپ قۇرۇش خەۋىرىنى ئېلان قىلىشى ئۈچۈن يوليورۇق بېرىدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى، دۆلەت مۇداپىيە كومىتېتى يىغىن چاقىرىپ، ھىتلېرنىڭ ئۇلارنى پاراكەندە قىلىۋەتكەن ئەسكەر ئېلىش پىلانى ئۈستىدە مۇزاكىرىسىنى باشلىۋېتىدۇ. گېنېرال ۋون بلومبېرگ ھەر قايسى چوڭ دۆلەتلەرنىڭ بۇ ئىش ھەققىدە بېرىش ئېھتىمالى بولغان ئىنكاسلىرىغا بەكىرەك قىزىقماقتا ئىدى. رىبېنتروپ بولسا، بۇنىڭدىن ئەنسىرىگىدەك ھېچ بىر يېرى يوق دەپ قاراپ، گېنېرالنىڭ بۇ تۈر غېمىنى قېتىغىمۇ ئېلىپ قويمايدۇ. ئەمما بلومبېرگ قاتتىق ئاچچىقلىنىپ: ”سىزنىڭ بۇ دېگەنلىرىڭىزنىڭ ھەممىسى قۇرۇق گەپ!“ دېگىنىچە رىبېنتروپنىڭ سۆزىگە قاتتىق نارازى ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ پۈتۈن بىر ئاخشام بۇ پىلانغا قارشى چىقىدۇ. ئەتىسى سەھەردە فرىتىشنى بىرگە ئېلىپ ھىتلېرغا دوكلاد قىلىشقا بارغىنىدا ئۇنىڭ قارشى پىكىرلىرى ھىتلېر تەرىپىدىن پۈتۈنلەي تىنجىتىلىدۇ.
شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن، يەنى شەنبە كۈنى يۈزدەك چەتئەللىك مۇخبىر تەشۋىقات مىنىستىرلىكىنىڭ يىغىن زالىغا يىغىلىدۇ. ئۇلارنىڭ تۇيۇقسىزلا بۇ يەرگە چاقىرتىلغانلىقىنىڭ سەۋەبىنى ھېچقايسى بىلمەيتتى. شۇڭا زالدىكى مۇھىت خېلىلا جىددى تۈس ئالغان ئىدى. بۇ ئارىدا گيوبېلس كىرىدۇ. بۇ چاغدا ھەممەيلەن ”قارىغاندا ئىشلار ھەقىقەتەنمۇ جىددى ئوخشايدۇ“ دېگەن ئويغا كېلىدۇ.
گيوبېلس يېڭى بىر بۇيرۇقنى ئۈنلۈك ئوقۇيدۇ. ئۇ، پۈتۈن سەپلەر بۇيىچە ئەسكەر ئېلىش بۇيرۇقىنى ئېلان قىلىپ تىنچ دەۋرلەردىكى ئەسكەرىي كۈچىنى 3 يۈز مىڭغا يەتكۈزىدىغانلىقىنى ئۇقتۇرىدۇ. بۇنداق بولۇشىنى ھەممەيلەن دېگىدەك پەرەز قىلسىمۇ يەنىلا كىشىنى چۈچىتكىدەك بىر خەۋەر ھېسابلىناتتى. گيوبېلسنىڭ ئاخبارات ئېلان قىلىشى تېخى ئاخىرلاشمىغان بولسىمۇ لوچنېر بىلەن  بىر قانچە مۇخبىر بۇ خەۋەرنى تارقىتىش ئۈچۈن ئالدىراش كورىدوردىكى تېلېفونلارغا قاراپ چاپىدۇ.
دەل شۇ پەيتتە فرانسىيە باش ئەلچىسى پرىزدېنت مەھكىمىسىنىڭ فۈھرېر قىرائەتخانىسىدا بۇ ھەقتىكى بىرىنچى قول مەلۇماتلارغا ئىگە بولغان ئىدى. فرانچويس پونسېت نارازىلىقىنى بىلدۈرۈپ، بۇ ئۇقتۇرۇش ۋېرسال شەرتنامىسىغا قوپاللىق بىلەن خىلاپلىق قىلىنغانلىق، گېرمانىيىنىڭ ئالدىنئالا فرانسىيە بىلەن كۆرۈشمەي ياكى مۇزاكىرە قىلىشماي تۇرۇپلا فرانسىيىنى بۇ ئىشقا قوشۇلغان دەپ ئېلان قىلىنىشى ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى ئەپسۇسلاندۇرىدۇ دەيدۇ.
ھىتلېر ئۇنىڭ دېگەنلىرىنى تەنتەنىلىك ھالدا قەتئى ئىشەنچە بىلەن رەت قىلىپ، بىزنىڭ كۈتكىنىمىز پۈتۈنلەي ئۆزىمىزنى قوغداشنى مەقسەت قىلغانلىق دەيدۇ. فرانسىيىدىن قورققىچىلىك يېرى يوقلىقىنى، ئۇنىڭ ئاساسلىق دۈشمىنى كوممۇنىزم ئىكەنلىكىنى بىلدۈرۈپ رۇسىيىلىكلەرنى ئاغزىنى بۇزۇپ تىللاپ كېتىدۇ.368 شۇنداق قىلىپ، باش ئەلچى ئۇ يەردىن ئايرىلغان ۋاقتىدا ھىتلېرنىڭ فرانسىيىگە ياكى ئەنگىلىيىگە قارشى بىرەر ئۇرۇش قوزغاش نىيىتىنىڭ يوقلىقىغا ئاساسەن ئىشەنگەن بولۇپ، ئۇنىڭ قەتئىي ئىرادىگە كېلىپ يوقاتماقچى بولىۋاتقىنى سوۋېت ھاكىمىيىتى ئىكەن دەيدىغان قاراش بىلەن ئۇ يەردىن ئايرىلىدۇ.
فرانسىيەنىڭ، گېرمانىيىنىڭ قايتا قۇراللىق پوپوزا قىلىشىغا بەرگەن جاۋابىنى مىللەتلەر جەمىيىتى _ ئانتانتاغا قىلچە رولى بولمىغان بىر چاقىرىق چىقىرىشى دەپلا چۈشىنىش مۇمكىن ئىدى. 25-مارت چۈشتىن بۇرۇن، ئەنگلىيە  دائىرىلىرى ۋەكىللەر ئۈمىكى دوستانە مۇھىت ئىچىدە ھىتلېر بىلەن كۆرۈشىدۇ. تۇنجى قېتىم فۈھرېرنىڭ تەرجىمانلىق ئىشىنى ئۈستىگە ئالغان پاۋۇل شمىدت، فۈھرېرنىڭ سىر جون سىمونغا، ئەدېنغا ۋە باش ئەلچى سىر ئېرىك فىپپىسلارغا سالام بېرىۋاتقان ۋاقتىدىكى ئىللىق چىراي كۆرۈنىشى ”بەكلا دوستانە“ ئىكەنلىكىگە دىققەت قىلىدۇ. ئۇلار باش مىنىستىرلىق مەھكىمىسىنىڭ پاكار ئۈستىلى ئالدىدا ئولتۇرىدۇ. نەق مەيداندا يەنە نېۋرات بىلەن رىبېنتروپمۇ بار ئىدى.
سىمون، ئەنگلىيە  ھۆكۈمىتى بىلەن خەلقىگە ئەڭ ئېھتىياجلىق بولىۋاتقىنى تىنچلىق، شۇڭا گېرمانىيىنىڭ باشقا ياۋروپا ئەللىرى بىلەن ھەمكارلىق ئاساسىدا بۇ نىشانغا قاراپ ئىلگىرلىشىنى سەمىمىلىك بىلەن ئارزۇ قىلىدۇ دەپ ئېيتىدۇ. ئەنگىلىيىنىڭ ھەل قىلغۇچ ئامىلى — ئەنگلىيە جامائەتچىلىكى ئىكەنلىكىنى، خۇددى گېرمانىيىنىڭ ”بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىدىن چىكىنىپ چىقىشى، ئاۋسترىيە ھەققىدىكى بەزى بىر تەرەپلىمە باياناتلىرى“ غا ئوخشاش ئىشلاردىن ”قاتتىق ئەنسىرەيدىغانلىقى“ نى، ئەنگلىيە  ”ھەرگىز گېرمانىيىگە قارشى ئەمەسلىكىنى، ئەمما تىنچلىققا تەھدىت سالىدىغان ھەر قانداق بىر ئىشقا قەتئىي قارشى“ ئىكەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ.
شمىدتنىڭ قابىلىيەتلىك بىر تەرجىمان ئىكەنلىكىنى بىلىدىغان، شۇنىڭدەك ئۆزىمۇ نېمىس تىلىغا پۇختا بولغان ئەدېن ئەسلەپ كېلىپ، ”ھىتلېر بەكلا ئۇستىلىق بىلەن جاۋاب بەرگەن بولۇپ، بىر تەرەپتىن ئالاھىدە ئۆتۈنۈشتەك ھسېس قىلدۇرسا، يەنە بىر تەرەپتىن گەپ ئارىسىدا تەھدىتمۇ يۇشۇرۇنغان ئىدى“ دەيدۇ. ئىككىنچى نۆۋەتلىك سۆھبەتتە فۈھرېرنىڭ خاراكتىرى ئەدېنغا ”بەكلا ناچار تەسىر قالدۇرىدۇ.“ ”مېنىڭچە بولغاندا، ئۇ گويا پاسسىپ ئورۇندا تۇرغاندەك كىشىنى زادىلا قايىل قىلالمايتتى، شۇنىڭدەك ئەھۋالغا قاراپ ئۆزگىرىشكە بەكلا ئۇستا.“ ئۇ يەنە ھىتلېرنىڭ يىغىن باشقۇرۇش ئۇسۇلىغىمۇ بەكلا قايىل ئىكەنلىكىنى بىلدۈرۈپ، ”قىلچە ھۇلۇقۇش يوق، خاتىرە قالدۇرۇپمۇ ئولتۇرمايدىكەن؛ ئۇ نېمە قىلماقچى ئىكەنلىكىنى ياخشى بىلىدىغان بىرسىنىڭ تۇتقان يولىغا بەكلا ئۇيغۇن ھەرىكەت قىلىدىكەن“ دەيدۇ.
ئىشىنىشكە بولىدىغان ئەمما كىشىنى قايىل قىلالمىسىمۇ يەنىلا ئۆزىنىڭ ھەرىكىتىنى بىرمۇ بىر چۈشەندۈرۈپ ئۆتىدۇ. مەسىلەن ئۇ ھېچ قاچان ۋېرسال شەرتنامىسى دەيدىغان بۇنداق بىر ھۆججەتكە قول قويمىغانلىقىنى، شۇ سەۋەبتىن ۋېرسال شەرتنامىسىغا خىلاپلىق قىلدى دەيدىغان مەسىلىنىڭ مەۋجۇت ئەمەسلىكىدە چىڭ تۇرىدۇ. ئۇ سىر جونغا تىكىلگىنىچە مۇنداق قوشۇمچە قىلىدۇ: مەن ئۆلۈشكە رازىمەنكى، ھەرگىزمۇ ئۇنداق بىر ئىشنى قىلمايمەن.
گېرمانىيىمۇ ھېچ قاچان ئۇنداق شەرتنامىغا خىلاپلىق قىلىپ باققىنى يوق — بەلكىم ۋوتېرلو ئوپىراتسىيىسىدە پرۇسىيە ئارمىيىسى ئەنگلىيە ئارمىيىسىگە ياردەمگە بېرىش ئىشىدا شۇنداق بىر ئىش بولغان بولىشى مۇمكىن. ئەمما شۇ قېتىمقىسىدىمۇ گېنېرال ۋىلىنگتون بۇ ئىشقا زادىلا نارازىلىق بىلدۈرگىنى يوق. ”ئۇنىڭ بىلەن ئۇچراشقىنىدىن بۇيان، ھىتلېرنى ئەڭ بەك خوشال قىلىۋەتكەن بىر قېتىملىقى ھېسابلىنىشى مۇمكىن“ دەيدۇ ئەدېن باھالاپ كېلىپ، ”مېنىڭچە بولغاندا بۇ نوقتىنى ھەقىقەتەنمۇ ئۆتكۈر بىر شەكىلدە تەييارلىغان بولۇپ، بۇ گەپلەرنى دېگەن ۋاقتىدا ئۇنىڭ چىرايىدا قىلچىمۇ كۈلۈمسىرەش كۆرۈلمەيتتى.“
چۈشتىن بۇرۇنقى سۆھبەت جەريانىدا ھىتلېر ئېغىر بېسىق ۋە ئەدەپ بىلەن دېگەنلىرىنى ئاقلاشتا چىڭ تۇرىدۇ. ئۇنىڭ بۇ تەرىپى يالغۇز ئەنگىلىيىلىكلەرنىلا ھەيران قالدۇرۇپ قالماي ئۇنىڭ تەرجىمانىنىمۇ خېلى بەك ھەيران قالدۇرىدۇ. ئەمما چۈشلۈك تاماقتىن كېيىن، سۆھبەت لىتىۋىيە مەسىلىسىدە شەرق بىلەن ئەھدىنامە تۈزۈلگەنلىكى ئوتتۇرغا قويۇلىشى ۋاقتىدا ھىتلېر ئېغىربېسىقلىقىنى يوقۇتىپ ۋارقىراپ كېتىدۇ: ”لىتىۋىيە مەسىلىسى بىزگە قىلچە مۇناسىۋەتسىز!“. ھازىر ئۇ يەردە نېمىس ئازسانلىقلىرىغا قارىتا سۇيىقەستلىك سوت كېتىۋاتقانلىقىنى تەكىتلەيدۇ. بۇ گەپلەرنى قىلىۋاتقىنىدا ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن غەزەپ ئۇچقۇنلىرى چاقناپ، ئاۋازىمۇ قوپاللىشىپ كېتىدۇ. ھەتتا r تاۋۇشىنىمۇ تولۇق تەلەپپۇز قىلىۋېتىدۇ. ”ئۇلار مېمېل سىزىقى بويىچە نېمىس ئازسانلىقلىرىنى ھەيدەشكە كىرىشتى.369 ھەر قانداق بىر ئەھۋال ئاستىدا بىز بۇنداق بىر دۆلەت بىلەن ھەرگىزمۇ شەرتنامە تۈزۈشمەيمىز!“ دەيدۇ غەزەپ بىلەن. ئارىدىن سەل ئۆتكەندە، ئۇنىڭدىكى غەزەپلىنىش تىنجىپ، قايتىدىن ئەدەپلىك قىياپەتتىكى بىر سۆھبەتچىگە ئايلىنىدۇ. بۇ قېتىم ئۇ، ئىدىئولوگىيىلىك ئاساسلار بويىچە تەنقىتلەشكە كىرىشىدۇ. ”مىللى سوتسىيالىزم بىلەن بولشېۋىكچىلىك ئوتتۇرسىدا ھەر قانداق بىر مۇناسىۋەتنىڭ بولىشى مۇمكىن ئەمەس!“ دەپ كېسىپ ئېيتىدۇ ئېغىر بېسىق ھالدا.
شۇ ئاخشامقى زىياپەتتە ھىتلېرنىڭ روھى بەكلا كۆتۈرەڭگۈ بولۇپ، ئەدېن بىلەن ئىككىسىنىڭ ئۇرۇش مەزگىلىدە بېشىدىن ئۆتكەن ئىشلار ئۈستىدە قىزغىن سۆزلىشىپ ئولتۇرىدۇ. ئۇلار ئويس دەرياسى قىرغاقلىرىدا ئۆزئارا قىرغىن قىلىش جەڭلىرىدە بولغان ئىدى. شۇڭا، ئۇ ئىككىسى تاماق تىزىملىك دەپتىرىنىڭ كەينىگە ئۇرۇش مەيدانىنىڭ خەرىتىسىنى سىزىپ تۇرۇپ ئۆزئارا سۆزلىشىپ كېتىدۇ. ئۇلارنىڭ دېيىشىۋاتقانلىرىدىن بەزى گەپلەرنى يېنىدا ئولتۇرغان فرانچويس پونسېتمۇ ئوغۇرلۇقچە تىڭشىۋالغان بولغاچقا، تاماقتىن كېيىن ئەدېندىن، سەن راستىنلا ھىتلېرنىڭ قارشى تەرىپىدە تۇرۇپ ئۇنىڭغا قارشى ئۇرۇشقا قاتناشقانمىدىڭ؟ دەپ سورايدۇ. ئەدېن ئۇنىڭغا شۇنداقتەك قىلىدۇ دەپ جاۋاب بەرگىنىدە، فرانسىيە باش ئەلچىسى چاخچاق قىلىپ: ”سەن ئۇنى سېغىنغاندەك تۇرىسەن، ئەسلى سەن ئۇنى ئېتىپ تاشلىغان بولساڭ ياخشى ئىش قىلغان بولاتتىڭكەن“ دەيدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى، ئەدېن كۈندىلىك خاتىرىسىگە مۇنۇلارنى يېزىپ قويىدۇ: ”ئاقىۋېتى بەكلا ناچار بولدى. بارلىق مىجەزلىرى بىلەن ئۆزىنى تېزگىنلىشى بۇندىن بىر يىل بۇرۇنقىسىغا سېلىشتۇرغاندا پەقەتلا ئوخشىمايتتى. روشەنكى، ئۇلار ئەندى قايتىدىن پرۇسىيە روھى بويىچە ئۆزىنى قۇراللاندۇرۇپ چىققان ياكى ھېچ بولمىغاندا شۇنداق قىلماقتا دېيىش مۇمكىن. ئەمما ئۇنىڭ نەزىرىدە رۇسىيە رەسمى بىر ئالۋاستىغا ئايلانغان.“
ئەتىسى ئەتىگەن سائەت 10 دا، سىر سىمون قىسىملارنىڭ قۇراللىنىشى ئۈستىدە مۇزاكىرە قىلىشنى تەكلىپ قىلىدۇ. بۇ يىغىندا ھازىرقى دېڭىز ئارمىيە شەرتنامىسىغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش كېرەكلىكىنى، بۇنىڭ ئۈچۈن ئەنگلىيە  يېقىندا ھەر قايسى چوڭ دۆلەتلەر بىلەن ئايرىم-ئايرىم مۇزاكىرە قىلىشىپ چوڭ تىپتىكى دېڭىز ئارمىيە يىغىنى ئۆتكۈزۈش زۆرۈرىيىتى بارلىقىنى ئويلىغانلىقىنى، شۇڭا بۇ يىغىنغا گېرمانىيىنىڭمۇ لوندونغا كېلىشىنى، بۇنداق رەسمى بولمىغان مۇھاكىمە يىغىنلىرىغا گېرمانىيىنىڭمۇ قاتنىشىپ بېرىشنى تەكلىپ قىلىدۇ. ھىتلېر بۇ تەكلىپنى دەرھال قوبۇل قىلىدۇ. ئۇ، بۇرۇن باش ئەلچى فىپپىسقا دېگەن مەسىلىنىمۇ قايتا تەكىتلەيدۇ: گېرمانىيىنىڭ پلوت تونناژىنى ئەنگلىيە  دېڭىز فلوت تونناژىنىڭ 35پىرسەنت قىسمى بويىچە چەكلىنىشىنى تەكلىپ قىلىدۇ. بۇ تەلەپلەردىن ھىتلېرنىڭ ”بىرەر پۇرسەت ياكى جوغراپىيىلىك ئەۋزەللىك“ يارىتىپ ئۇلارنى كۈچەيتىدىغان ”فرانسىيە ياكى ئىتالىيەنىڭ پىلوتلىرىدىن ئۈستۈن ھالغا كەلتۈرۈش ئىمكانىيىتىنى پەيدا قىلالايدىغان بىرەر ئەۋزەللىك پەيدا قىلىۋالالىشىنى پەقەتلا كۆرەلمىگەنلىكىنى“ ئويلايدۇ.
بۇ چاغدا، ھىتلېر ئىنتايىن قىزىق بىر شەكىلدە بىر پارچە تېلېگىراممىنى چىقىرىپ غەزەپ بىلەن ئوقۇپ كېتىدۇ. كىشىنى ھەيران قالدۇردىغىنى، بايىقى مۇلايىم سىياسەتچى بىراقلا غالجىر بىرسىگە ئايلىنىپ قالىدۇ. بۇ تېلېگراممىدا ۋەتەنگە خائىنلىق قىلغان دېيىلگەن لىتىۋىيىلىك نېمىسلارنىڭ قىلمىشى ئۈستىدىن ھۆكۈم ئېلان قىلىنغانلىقى يېزىلغان ئىدى. ھىتلېر ئاچىغلانغان ھالدا ئەگەر ۋېرسال شەرتنامىسى ئەنگىلىيىنىڭ بىر قىسىم تۇپراقلىرىنى زورلۇق كۈچى بىلەن لىتىۋىيە دېگەندەك بىر دۆلەتكە كېسىپ بېرىلسە، ئەنگلىيە  قانداق قىلار بولغىيدى؟ ئەگەر ئېنگلىزلارنىڭ ئەنگلىزدەك ھەرىكەت قىلغانلىقى ئۈچۈنلا قاتتىق تەن جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنىپ كەينىدىن قامىۋېتىلسە قانداق قىلار؟ دەپ سورايدۇ.
ئەمما ھىتلېرنىڭ بۇ تۈر غەزىۋى بەكلا تىز غايىپ بولۇپ قايتىدىن مۇلايىم ۋە نورىمال ھالىتىگە كېلىدۇ. ئاندىن ئۇ، ھەربى ئىشلار جەھەتتە ئەنگلىيە ۋە فرانسىيە بىلەن تەڭپوڭلۇقنى ساقلىيالايدىغان ھالغا كېلىشنىلا تەلەپ قىلىدۇ. چۈش ۋاقتىدا، ئۇلار ئەنگلىيە ئەلچىخانىسىدا تاتلىق-تۇرۇم بىر نەرسىلەر يېيىشىدۇ. بۇمۇ فۈھرېرنىڭ ئىككىنچى قېتىم چەتئەل ئەلچىخانىسغا كىرىشى ھېسابلىناتتى. چۈشلۈك تاماقتىن كېيىن يىغىن قاتناشقۇچىلىرى بىرلىكتە باش مىنىستىرلىق مەھكىمىسىگە قايتىپ كېلىدۇ. ھىتلېر، رۇسىيىنىڭ غەربكە قاراپ ئىلگىرلەش غەرىزىدىن دەرت تۆكىدۇ. گەپ بۇ يەرگە كەلگىنىدە، ئاچچىق تىللار بىلەن چېخوسلوۋاكىيىنى ”رۇسلارنىڭ بىزگە ئۇزارتقان قولى“ دەپ ھاقارەتلەپ كېتىدۇ. ئۇ يەنە ھەربى تەييارلىق مەسىلىسىدە، گېرمانىيە پەقەتلا تەڭ باراۋەرلىك ھوقۇقىنىلا تەلەپ قىلىدىغانلىقىنى قايتا تەكىتلەيدۇ. سىمون بىلەن ئەدېن ئىككىسىلا سەۋىرچانلىق بىلەن، سوغۇققانلىق بىلەن ئۇنىڭ گېپىنى ئاڭلاپ ئولتۇرىدۇ. ئۇلارنىڭ بۇنداق سىپايە قىياپىتى شمىتدنى قاتتىق تەسىرلەندۈرىدۇ. ”ئەگەر بۇندىن ئىككى يىل بۇرۇن گېرمانىيە ۋەكىللەر ئۆمۈكى ھىتلېرنىڭ بۈگۈن ئوتتۇرغا قويغىنىغا ئوخشاش بۇ مەسىلىنى ئوتتۇرغا قويغان بولسا ئىدى، گويا مۇتلەق ھەققانىيە ۋەيرانچىلىققا دۈچ كەلگىنىدەك جاھان ئوڭدا-دۈمدە بولۇپ كەتكەن بولار ئىدى. بۇنداق ئەھۋالنى كۆرۈپ مەنمۇ ئىختىيارسىز ھالدا بۇ قېتىم تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى قوللانغان سۆھبەت ئۇسۇلىنى ھىتلېر ئەندى بولغۇلۇق بولدى دەپ قوقمايلا دەيدىغاننى دەپ يۈرەمدۇ قانداق دەپ گۇمان قىلىپ قالدىم.“
ھىتلېر، شۇ كۈنى ئاخشىمى باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىدە زىياپەتكە رىياسەتچىلىك قىلىدۇ. ئۇ بۇرۇن بىلىكىگە كرىست بەلگىلىك يەڭلىك تاقاپ قوڭۇر رەڭلىك چاپان كېيىپ كىرەتتى، ئەمما ئۇ بۈگۈن قويرۇقلۇق كاستوم بۇرۇلكا، يەنى فراك كەيگەن ئىدى. ئۇنىڭ تەرجىمانىنىڭ قارىشىچە، ھىتلېر ”ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى ئۆزىگە جەلىپ قىلارلىق بىر ساھىپخان بولۇپ كۆرۈنۈپ، گويا چوڭ بىر بىر باي ئائىلىسىدە ئۆسۈپ يېتىلگەن بىرسىدەك سالاپەت بىلەن مېھمانلار ئارىسىدا تىنماي ئايلىنىپ يۈرەتتى.“370 زىياپەتتىن كېيىن، ھىتلېر ۋېنفىلېد ۋاگنېرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بىر گۇرۇپ دوستلىرىغا خوشاللىق ئىچىدە دېپلوماتىك ساھەسىدە قولغا كەلتۈرگەن ئۇتۇقلىرىنى سۆزلەپ بېرىدۇ. ئۇ خۇددى بىر باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىسىدەك بىردەم چاۋاك چالسا، بىردەم تىزلىرىنى ئۇرۇپ كېتەتتى. ”ھەقىقەتەنمۇ قالتىس ئادەملەردە بۇ ئېنگلىزلار، — دەيتتى ئۇ، — يالغان گەپ قىلماقچى بولسىمۇ يالغاننى قالتىس كىلىشتۈرۈپ سۆزلەيدۇ-دە بۇ ئېنگلىز دېگەنلەر، بۇ جەھەتتە ئۇلار بېخىل فرانسۇزلاردىن تۈپتىن پەرق قىلىدۇ.“
سۆھبەت تاماملىنىپ ئەتىسى، ھىتلېر ئەنگلىيە  دېڭىز ئارمىيىسى بىلەن بولغان نىسبەت 35 پىرسەنتتە تۇتىلىدىغان بولغانلىقىنى دېڭىز ئارمىيە باش قۇماندانىغا ئېيتىپ، پىلان بويىچە دېڭىز ئارمىيە قۇرۇلۇش ئىشىغا كىرىشكىن دەپ يوليورۇق بېرىدۇ. ”شۇنداقتىمۇ، ئەنگىلىيىلىكلەرنىڭ باشقا چوڭ دۆلەتلەر بىلەن بولغان قىيىنچىلىق ۋەزىيىتىنى تېخىمۇ مۇرەككەپلەشتۈرىۋەتمەسلىك ئۈچۈن بۇ ئىشنى داۋراڭ قىلماڭلار“ دەيدۇ. ھىتلېر، ئەنگىلىيىلىكلەر بىلەن ئىناق ۋە ھەمكارلىشىپ ئۆتۈشكە غەيرەت قىلىش، شۇنىڭدەك گېرمانىيىنىڭ ئەھۋالىغا ھېسسىداشلىق قىلىش كۈچىگە ئىگە گراژدانلارغا داۋاملىق تۈردە ياخشىچاق بولۇشتا چىڭ تۇرۇشقا تىرىشىدۇ. ئافرېل ئىچىدە، ئۇ ميۇنخېندېكى تۇرالغۇ جايىدا سىر ئوسۋالد موسلېيغا چۈشلۈك زىياپەت بېرىدۇ. موسلېي ئىشچىلار پارتىيىسىدىن چېكىنىپ چىقىپ، ”ئەنگلىيە  فاشىستلار ئىتتىپاقى“ نىڭ رەئىسلىكىنى ئۈستىگە ئالغان ئىدى. ئۇ ھىتلېر ئۈستىدە باھالاپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: ”ئۇنىڭ كىشىنى جەلىپ قىلارلىق مۇئامىلىلىرى پۈتۈنلەي غايىپ بولدى؛ بەلكىم بۇ دېگەنلىرىم مۇۋاپىق بولمىغان بىر سۆز بولىشىمۇ مۇمكىن. نېمىلا بولىشىدىن قەتئى نەزەر، ئەندى ئۇ ئۆزىنىڭ تەسىرىنى كۆرسىتىمەن دەپ ئۇرۇنۇپ يۈرمەس ھالغا كەلگەن. ئۇ ھەقىقەتەنمۇ نورىمال كۆرۈنۈشتە بولۇپ، پۈتكۈل زىياپەت جەريانىدا ماڭا ئىزچىل تۈردە ھەتتا ئاياللاردەك سېلىق سىپايە مۇئامىلىدە بولدى.“
لوندوندا بولسا، گېرمانىيە ئىشلىرىغا سادىق بەكلا مۇھىم بىرسى قايتىدىن بۇرۇنقى ھېسسىداشلىقىنى تەكىتلەشكە باشلايدۇ. بۇ كىشى دەل شاھزادە ۋالېس ئىدى. بۇ تەخت ۋارىسى، باش ئەلچى خوئېش بىلەن ئۆتكۈزگەن بىر قېتىملىق ئۇزۇن سۆھبىتىدە ”قايتىدىن گېرمانىيىنىڭ تېگىشلىك ئورنى ۋە ئىستىقبالىغا ئېرىشتۈرۈلىشىنى پۈتۈنلەي چۈشىنىمەن“ دەيدۇ.

3
بېرلىندا، ھېرمان گيۆرىڭ بىلەن ئايال سەنئەتچى ئېممىي سوننېمان ئىككىسى توي تەييارلىقىغا كىرىشىپ كەتكەنلىكى ئۈچۈن (ئۇنىڭ بۇرۇنقى ئايالى كارىن ئۇزۇن مۇددەت كېسەل بولۇپ 1931-يىلى ۋاپات بولىدۇ)، بېسىق خەلقارالىق ئىشلارمۇ ئەھمىيىتىنى يوقاتقاندەك قىلاتتى. ھەر قايسى تەشكىلاتلار بىلەن ئۇنى قەدىرلەپ كىشىلەرنىڭ قىلغان سوغاتلىرى ئۇنىڭغا قاراپ سەلدەك ئاقىدۇ. مۇزىي ئۇنىڭغا ئىۋەرتكەن رەسىم ”مەڭگۈلۈك كرېدىت“ دېگەن رەسىم بولۇپ، رەسىملەر ئارىسىدا كراناخنىڭ ئىككى پارچە قىممەتلىك ماي بوياق رەسىملىرىمۇ بار ئىدى. شەرقنىڭ زىلچە-گىلەملىرى، كۈمۈش ئۈستەل ۋە ھالقا-ئۈزۈكلەردىن باشقا يەنە ساكسونىيە ئەتتىرلىرى، قاراڭغۇ ئورمانلىق گىلاس ھارىقى، ئىرىمچىك ۋە ھەتتا كالىلارمۇ بار ئىدى. ئۇششاق سوغاتلار بېرلىندىكى قوراسىدا كۆرگەزمىگە قويۇلدى. چوڭىراق سوغاتلار بولسا يۈك ماشىنىسى بىلەن پايتەخت يېقىنلىرىدىكى بىر قورۇققا — زالنىڭ ئىسمى ئۇنىڭ بۇرۇنقى ئايالىنىڭ نامىدا ئاتالغان بولۇپ، ئىسىمنىڭ ھەرىپلىرى سەل پەرق قىلاتتى — كارىن زالىغا توشۇپ كېلىندى.371
10-ئافرېل كۈنى ئۆتكۈزۈلگەن توي مۇراسىمىنى ھەقىقەتەنمۇ خوللىيۋود ئەسىرى دېيىشكە بولاتتى. بۇ ئەسەرنىڭ ھەر بىر پەردىسى رادىئودا بىرمۇ-بىر پۈتۈن مەملىكەتكا ئاڭلىتىلىدۇ. ھەشەمەتلىك توي مۇراسىمى — بىر نەپەر ئېپىسكوپ (باش روھانى) تەرىپىدىن باشقۇرۇلغان بولۇپ، فۈھرېر ئۆزى بىۋاستە نىكا شاھىتى بولىدۇ — ئىككى پارچە لەگلەكنىڭ ئېۋانگېلىكال كاتېدرالىنىڭ ئەتراپىدا ئايلىنىپ ئۇچىشى بىلەن ئاخىرلىشىدۇ. ئەسلىدە بىر ئۇچقۇچى پەسكە شۇڭغىۋاتقىنىدا ئىختىيارسىز رەۋىشتە قويۇپ بەرگەن ئىككى لەگلەك بولۇپ، توي مەرىكىسى بىلەن قىلچە مۇناسىۋىتى يوق بىر ئىش ئىدى. يېڭى كېلىن بىلەن يېڭى كۈيئوغۇل ئىككىسى ئۇچلۇق مۇنارىلىق چېركاۋدىن چىقىپ كېلىۋاتقىنىدا ھەربى ئوركىستىر «لوھېڭگرىن» مارشىنى ئورۇندايدۇ. چېركاۋ سىرتىدا يىگىت بىلەن قىز قېلىچلاردىن شەكىللەنگەن كېمىر ئاستىدىن ئۆتۈپ قۇلاقنى يارغىدەك ئالقىشلار بىلەن ئۇزىتىلىدۇ. خەلق ئاممىسى يەنە رىم پاسونى سالىمى بىلەن ئۇلارغا سالام بېرىدۇ.
گيۆرىڭ، ئەتىسى لوچنېر بىلەن يەنە 5 نەپەر مۇخپىرنى باش قۇماندانلىق مەھكىمىسىدە قويۇلغان سوغاتلارنى زىيارەت قىلىشقا تەكلىپ قىلىدۇ. ”جانابلار، — دەيدۇ گيۆرىڭ مۇخبىرلارغا، — خەلقىمنىڭ ماڭا سوغات قىلغان سوۋغىلىرىنى كۆرۈپ بېقىشىڭلارنى مەقسەت قىلىپ سىلەرنى بۇ يەرگە تەكلىپ قىلدىم. خۇددى پادىشاھقا قىلىنغان سوۋغىلارغىلا ئوخشايدۇ، شۇنداق ئەمەسمۇ ئەپەندىلەر؟“ لوچنېر قىزىغا يازغان خېتىدە ”ھەر نېمە دېگەن بىلەن گيۆرىڭ ئاچ قالارمەنمۇ دەپ غەم قىلمىسىمۇ بولغىدەك. ناۋادا ئۇ كۈنلەرنىڭ بىرىدە كەمبەغەللىشىپ كەتكىدەك بولسا، بۇ سوۋغىلار ھېچ بولمىغاندا بىر مىليونغا ياكى ئۇنىڭدىنمۇ كۆپ پۇلغا رەنىگە قويغىلى بولىدىغان بايلىققا ئايلىنىدۇ.“
گيۆرىڭنىڭ بۇ تۈردىكى ئويۇنلىرى، ئەنگلىيە، فرانسىيە ۋە ئىتالىيە يىغىنلىرى ئەينى كۈندە سترېسادا چاقىرىلىشى تۈپەيلىدىن ئەھمىيىتى ئازىيىپ كېتىدۇ. ھىتلېر ئەسلىدە فرانسىيىنىڭ تەكلىۋىنى قالغان ئىككى دۆلەت قوبۇل قىلالماسلىقى مۇمكىن دەپ قارىغان بولسىمۇ، ئەمما ئۇنىڭ ئارزۇسىنىڭ دەل ئەكسىچە نەتىجە ئوتتۇرغا چىقىدۇ. يىغىن بىرلەشمە ئاخباراتتىن بىرنى ئېلان قىلىپ، گېرمانىيىنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىشى قانۇنسىز دەپ ئەيىپلىنىش بىلەن بىرگە، لوكارنو پىرىنسىپىغا سادىق قېلىشىنى تەكىتلىشىدۇ. يىغىنغا لاۋال، ماكدونالد ۋە مۇسسولىننىڭمۇ قاتناشقانلىقى بۇ ئاخباراتنىڭ قىممىتىنى تېخىمۇ ئۆستۈرىۋېتىدۇ. ئەسلىدە بۇ پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ فرانسىيىنى يېتىم قالدۇرۇشنى ئويلىغان ھىتلېر، ئۆزىنىڭ يېتىم قېلىشىدىن قورقۇپ قالىدۇ. ئارىدىن بىر قانچە ھەپتە ئۆتمەيلا فرانسىيە بىلەن سوۋېت ئىتتىپاقى ئۆزئارا ھەمكارلىق شەرتانىمىسى ئىمزالىشىپ گېرمانىيىنىڭ يېتىم قالدۇرۇلۇش خەۋىپىنى تېخىمۇ كۈچەيتىۋېتىدۇ. سوۋېت-فرانسىيە شەرتنامىسى فۈھرېرنىڭ ئاساسلىق ستىراتىگىيىسى بىلەن تۈپتىن زىت كېلىدىغانلىقى ئۈچۈن، ھىتلېر قايتىدىن پۈتۈن كۈچى بىلەن دوستى لورد روتېرمېرغا كاپالەت بېرىپ ئەنگىلىيىنىڭ گېرمانىيىدىن ئەنسىرەپ يۈرىشىنىڭ قىلچە ئورنى يوق دەپ كۆرسىتىدۇ. 3-ماي كۈنى، ھىتلېر مۇنداق دەپ يازىدۇ: پارتىيە قۇرۇلۇشىنىڭ دەسلەپكى دەۋرلىرىدىن تارتىپلا ئەنگلىيە بىلەن ھەمكارلىشىشنى پىلانلاپ كېلىۋاتقانلىقىنى، ”ئەنگلىيە بىلەن گېرمانىيە بۇنداق بىر كېلىشىم تۈپەيلىدىن تىنچلىققىلا زور تەسىر كۆرسىتىدىغان بولۇپلا قالماي بەلكى دۇنيادىكى يۈز يىگىرمە مىليون ئەڭ قىممەتلىك ئىنسانلارنىڭ ئارزۇسىغىمۇ ۋەكىللىك قىلالىغان بولاتتى. ئەنگلىيە  تارىختا مۇستەملىكىچىلىك پائالىيەتلىرى بىلەن شۇغۇللىنىش جەھەتتە تەڭدىشى يوق قابىلىيەتكە ۋە شۇنىڭدەك تەڭداشسىز دېڭىز ئارمىيە كۈچىنى دۇنيادىكى تۇنجى تۈركۈم مىللىتارىست دۆلەت كۈچى بىلەن بىرلەشتۈرەلىشى مۇمكىن.“
روتېرمېرنى قايىل قىلىشنىڭ ھاجىتى يوق ئىدى. ئۇنىڭ گېزىتىدا ئۇ ئىزچىل تۈردە گېرمانىيەنى ئەڭ يېقىملىق قىلىپ تەسۋىرلەپ بەرمەكتە ئىدى. ئەمما ئەنگىلىيىنىڭ ئاساسى قارىشى يەنىلا قورقۇش ئىچىدىن قۇتۇلۇپ كېتەلمەيۋاتاتتى. ماكدونالد ھىتلېرنىڭ ماي ئوتتۇرلىرىدا مۇھىم بىر نۇتۇق ئېلان قىلىدىغانلىقىدىن خەۋەر تاپقىنىدا، ئۇ بۇ نۇتۇققا قىزىقىدىغانلىقىنى ھەمدە بۇ نۇتۇق ئېلان قىلىنغاندىن كېيىن ئاۋام پالاتاسىدا ھەربى تەييارلىق مەسىلىسىدە مۇنازىرە قوزغاشنى قارار قىلغانلىقىنى ئېيتىدۇ.
ھىتلېر ھەممىنى ئۈركىتىۋەتكىدەك بۇ نۇتقىنى 21-مايدا سۆزلەيدۇ. ھىتلېر يەنە بىر قېتىم دۇنيانى ھەيران قالدۇرىدۇ. شۇ كۈنى ئەتىگىنىدە ئۇ مەخپى مۇداپىيىلىنىش قانۇنىنىدىن بىرنى ئېلان قىلىپ، شاختنى مەخسۇس ئۇرۇش ئىقتىسادىيغا مەسئۇل بولۇشقا تەيىنلەش بىلەن بىرگە، قۇراللىق قىسىملارنى قايتا تەشكىللەپ چىقىدىغانلىقىنى بەلگىلىگەن ئىدى.372 ئۇ، بۇ قانۇنغا ئاساسەن دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىنى رەسمى قۇراللىق كۈچ قىلىپ ئۆزگەرتىپ تەشكىللەيدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ دۆلەت مۇداپىيە ئارمىيىسىگە ئۇنىڭ ئۆزى ئەڭ ئالىي باش قۇماندان بولىدىغانلىقىنى؛ بلومبېرگنىڭ ئۈنۋانىنىمۇ دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرىدىن ئۇرۇش مىنىستىرىغا ئۆزگەرتىدىغانلىقىنى، شۇنىڭدەك ئۇنى قۇراللىق كۈچلەر باش قۇماندانلىقى دەرىجىسىگە ئۆزگەرتكەنلىكىنى؛ بېكنىڭ تېخى ئاشكارىلانمىغان ئارمىيە باشلىقى دەرىجىسىنىمۇ شىتاپ باش قۇماندانغا ئۆزگەرتكەنلىكىنى قارار قىلىدۇ. ھېچ بولمىغاندا ئۆز ئىچىدە بولسىمۇ قارغا ئويۇنى ھەقىقى قارغا ھالىغا كەلتۈرۈلگەن ئىدى (يەنى ئىسمى جىسمىغا لايىق قۇماندان ھالىغا كەلتۈرۈلگەن ئىدى). شۇنداقتىمۇ ھىتلېر شۇ كۈنى ئاخشىمى مىكرافوننىڭ ئالدىغا ئۆتكەن ۋاقتىدا، ئۇ قايتىدىن ئۆزىنى ئەركىن ھېس قىلىدىغان، ھەمدە تىپىك، سىلىق سىپايە بىر قىياپەتكە كىرىۋالغان ئىدى. ئۇ نۇتقىدا، بىزنىڭ ئاساسلىق مۇددايىمىز تىنچلىق، بىز ھېچ قانداق بىر ئىشغالىيەت خام خىيالىدىمۇ ئەمەسمىز دەيدۇ. ئۇ نۇتقىدا ئۇرۇش پەقەت دۆلەت باغچىسىنى ۋەيران قىلىشتىن باشقا ئاقىۋەت كەلتۈرەلمەيدۇ دەپ ئېلان قىلىدۇ.
ئۇ ”گېرمانىيە تىنچلىققا مۇھتاج، تىنچلىقتىن باشقىنى ئارزۇ قىلمايدۇ“ دەپ تەكىتلەپ كۆرسەتكەندىن كېيىن، ھەر قايسى قوشنا ئەللەر بىلەن (تەبىئىكى، ۋاپاسىزلىق قىلىپ قوزغىلاڭ كۆتۈرۈپ چىققان لىتىۋىيە بۇنىڭ سىرتىدا) ئىككى تەرەپ ئۆزئارا تاجاۋۇز قىلىشماسلىق شەرتنامىسى ئىمزالايدىغانلىقىنى، شۇنىڭدەك لوكارنو ئەھدىنامىسىغا ئەمەل قىلىشقا كاپالەتلىك قىلىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. ئۇ يەنە، بىزگە ئېھتىياجلىق بولغىنى ئەنگلىيە  دېڭىز ئارمىيە كۈچىنىڭ 35 پىرسەنت قىسمىغا تەك كەلگىدەك دېڭىز فلوتىمىز بولسىلا كۇپايە دەپ كۆرسىتىدۇ. بۇ بىزنىڭ ئوتتۇرغا قويغان ئەڭ ئاخىرقى تەلىۋىمىزلا بولۇپ قالىدۇ دەپ ۋەدە بېرىدۇ. ”گېرمانىيە ئۈچۈن، بۇ تەلەپ ئەڭ ئاخىرقى تەلىۋىمىز بولۇپ، بۇ ئۆلچەمنى مەڭگۈ ئۆزگەرتمەيمىز“ دەپ قەسەم قىلىدۇ.
چەتئەلدىكى نۇرغۇنلىغان تەسىر دائىرىسى بار كىشىلەر ئارىسىدا، ئۇنىڭ دېگەنلىرى يۈزەكى قىممىتى بويىچە قوبۇل قىلىنىدى. لوندوندا چىقىدىغان «تايمىس» گېزىتى، ئۇنىڭ نۇتقى ”مۇۋاپىق، تۈز ۋە كەڭ مەزمۇنلۇق“ دەپ يازىدۇ. مۇشۇ بىرلا مىسالنى ئېلىپ ئېيتساقمۇ ھىتلېر يالغۇزلۇق ۋەزىيىتىنى ئۆزگەرتىپ، پات يېقىندا ئۆتكۈزۈلىدىغان دېڭىز ئارمىيە يىغىنىدا گېرمانىيىنىڭ تەلەپلىرىنى ھېسسىداشلىق نوقتىسىدا تۇرۇپ قوبۇل قىلىنىشى ئۈچۈن ئاساس سېلىندى دېيىشكە بولاتتى. بۇ يىغىن ئىككى ھەپتە ئۆتكەندىن كېيىن ئەنگىلىيىنىڭ تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىدە چاقىرىلىپ، جۋاچىم ۋون رىببېنتروپ گېرمانىيە ۋەكىللەر ئۆمىكىنىڭ باشلىقى بولۇپ بارىدىغان ۋاقتىغا توغرا كېلىدۇ. ياپونىيىنىڭ لوندوندا تۇرۇشلۇق دېڭىز ئارمىيە ھەربى ئەمەلدارى ئۇنىڭغا ئىنتايىن ياخشى بىر مەسلىھەتتە بولۇنغان ئىدى. شۇڭا لىببېنتروپ يىغىندا ئۆزىگە ئىشەنچ قىلغان ھالدا ئولتۇرىدۇ. بۇ ياپونلۇق دېڭىز ئارمىيە ئەمەلدارىنىڭ گېرمانىيىلىك كەسىپدىشىغا دېگەنلىرى ئەسلىدە مۇنداق بىر ئىش ئىدى: 1921-يىلى ياپونىيە تەرەپ ۋاشىنگتونغا يىغىنغا بارغىنىدا ئەنگىلىيىلىكلەر بىلەن بىر پارچە كىلىشىم تۈزىيەلەيدىغانلىقىغا خاتا ھالدا ئىشىنىپ قالغان. ”ئاقىۋەتتە بولسا، ئەنگىلىيىلىكلەر بىزنىڭ دېپلوماتىك خادىملىرىمىز بىلەن دېڭىز ئارمىيە مۇتەخەسسىسلىرىمىز ئارىسىغا زىدىيەت سېلىپ بىر-بىرسىگە دۈشمەن قىلىۋېتىشكەن. شۇنداق قىلىپ بىز ھېچ بىر ئىشنى باشقا چىقىرالماي قايتىپ كەلگەن ئىدۇق“ دەيدۇ. شۇڭا بۇ ياپونلۇق مەسلىھەت بېرىپ، گېرمانىيە پۈتۈن كۈچىنى توپلاپ ئېنىق بىر تەلەپتە قەتئى چىڭ تۇرىدىغانلا بولىدىكەن، مەسىلەن 35پىرسەنت نىسبىتىدە چىڭ تۇرىدىغانلا بولىدىكەن، يىغىننىڭ داۋاملىشىشى خەۋىپ ئاستىدا قالغىدەك بولغىنىدىمۇ دېگىنىدىن يانماي چىڭ تۇرالايدىغانلا بولىدىكەن، ئەنگىلىيىلىكلەرمۇ بۇ نېمىسلارنى گېپىدىن قايتۇرۇش مۇمكىن ئەمەسلىكىنى پەملەپ ئاستا-ئاستا ئۇلارغا يول قۇيۇشقا باشلايدۇ، ھەتتا بۇ جەرياندا ئۆزىنىڭ بۇ رەقىبىگە بولغان ھۆرمىتىمۇ كۆتۈرىلىيدۇ دەپ مەسلىھەت كۆرسىتىدۇ.
يىغىن چۈشتىن بۇرۇن سائەت ئوندا باشلىنىدۇ، يىغىنغا سىمون رىئاسەتچىلىك قىلىدۇ. سىمون خۇددى بۇرۇنقىدەك مۇلايىم، سىلىقلىق بىلەن يىغىن باشقۇرۇپ ئولتۇرىدۇ. ئۇ، بۇ يىغىننىڭ ۋەزىپىسى پات يېقىندا يېتىپ كېلىدىغان ھەر قايسى چوڭ دېڭىز ئارمىيىسى بار كۈچلۈك دۆلەتلەر يىغىنىغا ئاساس يارىتىشتىن ئىبارەت؛ ئۇنداق بولمىغىنىدا ھەر قايسى ئەللەرنىڭ ھەربى تەييارلىق مۇسابىقىسى بەكلا كۈچىيىپ كېتىشى مۇمكىن؛ بۇنىڭ ئۈچۈن يالغۇز تونناژ سانىنى چەكلەشلا كۇپايە قىلمايدۇ، بۇنىڭغا قوشۇپ بىر قىسىم خەتەرلىك كىمىلەردىنمۇ قۇتۇلۇش كېرەك دەپ ئوتتۇرغا قويىدۇ.
رىببېنتروپ، ياپون ھەربى ئەمەلدارىنىڭ مەسلىھەتىگە ئاساسەن باشقا مەسىلىلەر ھەققىدە مۇزاكىرە يۈرگۈزۈشنى قەتئى رەت قىلىپ، پۈتۈن كۈچى بىلەن 35 پىرسەنتلىك نىسبەتنى قولغا كەلتۈرۈشنىلا مەقسەت قىلىپ گېپىدە چىڭ تۇرىدۇ. ”ئەگەر ئەنگلىيە ھۆكۈمىتى بىزنىڭ بۇ شەرتىمىزنى دەرھال قوبۇل قىلىشنى خالىمايدىكەن، ئۇنداقتا بىزنىڭ بۇ  سۆھبەتنى داۋاملاشتۇرىشىمىزنىڭ قىلچە قىممىتى قالمايدۇ. بىز بۇ ھەقتە دەرھال بىر قارارغا كېلىنىشىنى قەتئى تەلەپ قىلىمىز“ دەيدۇ.373 ئەگەر ئەنگلىيە تەرەپ بۇ نىسبەتنى قوبۇل قىلىدىغانلا بولىدىكەن، دېڭىز ئارمىيىسى قۇرۇش پىلانىنىڭ قالغان تېخنىكىلىق مەسىلىلىرىنى دەرھال ھەل قىلىش يولىدا كۈچ چىقىرىدىغانلىقىغا كاپالەت بېرەلەيدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.
رىببېنتروپ، ئېنگلىزچە سەۋىيىسى شۇنچە ياخشى تۇرۇغلۇق يەنىلا شمىدتنى تەرجىمانلىققا ئورۇنلاشتۇرىدۇ. ئەمما باشلىقىنىڭ ھە دېگەندە، ھەتتا دېپلوماتىيىلىك قائىدىلەرگە قىلچە رىئايە قىلماي، كۈنتەرتىپكە قويۇلغان ئەڭ قىيىن مەسىلىنىڭ دەرھال ھەل قىلىنىشىنى ئوتتۇرغا قويۇپ تۇرىۋېلىشىغا شمىدت بەكلا ھەيران ئىدى. بۇ تەرجىمان، بىزنىڭ بۇ باشلىقىمىز، يەنى رىببېنتروپ يا دېپلوماتىيىدە قىلچە تەجرىبىسى يوق يا بولمىسا بۇيرۇققا قارغۇلارچە بوي سۇنىدىغان ئادەممۇ قانداق دەپ ھەيران قالىدۇ. ئەسلىدە رىببېنتروپ ياپون ئەلچىلىك ھەربىي مەسلىھەتچى ئەمەلدارىنىڭ ھىلە ئىشلتىش تەكلىۋى بويىچىلا ھەرىكەت قىلىۋاتقانلا بولماي بەلكى ھىتلېرنىڭ ئۇزۇن يىللىق ئۇتۇغلۇق بىر شەكىلدە ئىشلىتىپ كېلىۋاتقان كىشىنى ساراسىمىگە سالىدىغان بىر تاكتىكىسىنىمۇ ئىشقا سالىدۇ. يەنى ھىتلېرنىڭ ئىككى ھەپتە ئاۋال ئېيتقانلىرى توشقاننى سەۋزە بىلەن ئالداش ھېسابلانسا، مانا بۈگۈن ئۇ رەسمىي تەھدىت قىلىپ توخماق كۆتۈرۈپ چىققاندەك بىر ئىش قىلىۋاتاتتى.
شمىدت، رىببېنتروپنىڭ ئېيتقانلىرىنى تەرجىمە قىلىپ بەرگىنىدە سىموننىڭ يۈز-كۆزى قىزىرىپ كەتكەنلىكىگە دىققەت قىلىدۇ. سىمون، سۆھبەت باشلىنىشىدىلا بۇنداق بىر شەرتنىڭ ئوتتۇرغا قويۇلۇشى بەكلا نورىمالسىز بىر ئەھۋال، بۇنداق ئەھۋال ئاستىدا دەيدىغانغا باشقا گەپ يوق دەپ قاتتىق گەپ قىلغاچ ئورنىدىن تۇرۇپ قوپاللىق بىلەن تازىم كەلتۈرۈپ يىغىننى تاشلاپ چىقىپ كېتىدۇ. شۇنداق قىلىپ، سورۇن مۇھىتى بىر مەزگىل بەكلا سوغۇق ھالغا كېلىپ قالىدۇ. سەل ئۆتكەندىن كېيىن، سىر روبېرت كرايگېي سىموننىڭ ئورنىنى ئېلىپ ئەنگىلىيىگە ۋاكالىتەن بۇنداق بىر شەرتنى قەتئىي قوبۇل قىلىشقا بولمايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئەمما رىببېنتروپمۇ قەتئىي يول قويماي گېپىدە چىڭ تۇرىدۇ. چۈشتىن كېيىن، ئۇلار يەنە بىر قېتىم كۆرۈشكەن بولسىمۇ قىلچە ئىلگىرلەش بولمايدۇ. شمىدت، ئەندى بۇ سۆھبەت چوقۇم بۇزۇلۇپ كېتىدىغان بولدى دەپ ئويلايدۇ. ئەندى ئۇنىڭ خىيالىغا بېرلىنغا ئۇچۇش ئۈچۈن ھاۋا شارائىتىنىڭ ئۇيغۇن بولۇپ-بولماسلىقىلا كېلەتتى. ئەمما ئۇنى يەنە ھەيران قالدۇرغىنى، ئېنگلىزلار كۆرۈشۈشنى ئەتە چۈشتىن بۇرۇن داۋاملاشتۇرايلى دەپ ئېلان قىلىشى ئىدى. ئەتىسى، سۆھبەت يىغىنى تارىخىي ئەھمىيەتكە ئىگە دېڭىز ئارمىيە بىيروسىنىڭ يىغىن زالىغا ئورۇنلاشتۇرۇلىدۇ.
بۇ زال، چوڭ بىر مەجلىس زالى بولۇپ، تاملىرى تاختايلار بىلەن بىزەلگەن ئىدى. زالدا ئۇزۇن بىر ئۈستەل قويۇلغان بولۇپ، ئەتراپىغا قىزىل سىرلاغلىق ئورۇندۇقلار تىزىلغان ئىدى. شمىدت بۇنداق دوستانە مۇھىتتىن بەكلا غەلىتىلىك ھېس قىلىدۇ. ئويلىمىغان يەردىن كىشىلەرنى قورقۇتقىدەك كۆرۈنۈشتىكى كرايگېي، ئەنگلىيە  ھۆكۈمىتى ۋون رىببېنتروپ ئەپەندىنىڭ تەلىۋىنى قوبۇل قىلىدى دەپ ئېلان قىلىغان ۋاقتىدا، شمىدتنىڭ ھەيرانلىقى كۈچىيىپ چۈچۈشكە ئايلانغان ئىدى (”مەن قۇلىقىمغا ئىشەنمەيلا قالدىم!“). 6-ئىيۇن كۈنىسى، سىر جون يىغىنغا قايتىپ كىرىدۇ؛ ئۇ گويا ھېچقانداق بىر ئىش بولمىغاندەك يۈزىدىن نۇر يېغىپ تۇراتتى. نەتىجىدە، سۆھبەت گېرمانىيىنىڭ تولۇق مۇۋەپپەقىيىتى بىلەن ئاخىرلىشىدۇ. بارلىق كىلىشىملەر دوستانە كەيپىيات ئىچىدە ئىمزالاندى. بۇ ئارىدا رىببېنتروپنىڭ ”چىدىغۇسىز قوپال كۆرۈنۈشى“ دىنمۇ ئەسەر قالمىغان، پۈتۈنلەي سالاپەتلىك بىرى ھالىغا قايتىپ كەلگەن ئىدى. ئەنگلىيە تەرەپ، گېرمانىيىنىڭ ئەنگلىيە ئىگە بولغان دېڭىز فلوتىنىڭ 35پىرسەنت قىسمىغا تەڭ تونناژلىق ھەربىي فلوتقا ئىگە بولىشىغا ماقۇل بولۇش بىلەنلا قالماي، يەنە گېرمانىيە ئۈچۈنبۇ رەقەمنىڭ 45 پىرسەنت قىسمىنىڭ سۇ ئاستى پاراخوتى بولىشى ئۈچۈنمۇ يول قويۇلغان ئىدى. رىببېنتروپ گېرمانىيىگە قايتقىنىدا رەسمى بىر ئىستىلاچى قەھرىمان سۈپىتىدە قارشى ئېلىنىدۇ. سۆھبەت شىرەسىدە گېرمانىيە دېڭىز ئارمىيىسىنىڭ بارلىق مەخپى نىشانىغا يەتكەنلىكى، ھىتلېرنى بىر ئەمەلىيەتچى كىشىلىكتىن بىر سىياسەتشۇناسقا ئايلاندۇرىۋەتكەن ئىدى. ئىتتىپاقداش دۆلەت دېگەنلەرنىڭ بىر تەرەپلىمە ھالدا ھەرىكەت قىلغانلىقى (شۇنىڭدەك بۇ ئىشنىڭ دەل ۋوتېرلو خاتىرە كۈنى ئىشقا ئاشۇرۇلغانلىقى) دىن نېمە قىلارىنى بىلەلملا قالغان فرانسىيە، دەرھال لوندونغا ئاچچىق بىر نوتا يوللايدۇ. ئەمما ئەنگىلىيە جامائەتچىلىكى بۇ ئىشنى ئومۇمى يۈزلۈك ھىمايە قىلىپ چىققان ئىدى (ۋىنستون چېرچىللا بۇنداق بىر قارارغا قارشى تۇرىدۇ. ئۇنىڭ قارىشى بويىچە بۇنداق بىر شەرتنامە ئەنگىلىيىنىڭ بىخەتەرلىكىگە بېرىلگەن بىر تەھدىت ھېسابلىناتتى)، ھەتتا ھىتلېرغا دۈشمەن كۆزى بىلەن قارايدىغان سىياسىي يونلارمۇ بۇنداق بىر شەرتنامىنى قوللاپ چىقىدۇ.
شۇنى پەرەز قىلىشقا بولىدكى، بۇنداق بىر شەرتنامىنىڭ ئىمزالانغانلىقى شاھزادە ۋالېسنى ئىچ-ئىچىدىن خوشال قىلىۋېتىدۇ. شەرتنامە ئىمزالانغان كۈنى، بۇ شاھزادە، باش ئەلچى خويىشقا (ئاسكوت، خانىش بىلەن بىرگە چۈشلۈك تاماققا ئولتۇرغىنىدا)، يېقىنقى بىر قېتىملىق بەس مۇنازىرە قوزغىغان نۇتقىدا نېمىسلارنىڭ ئەنگىلىيىلىك ماھىرلار بىلەن ئۇچراشقىنىدا بۇنى ”پۈتۈنلەي مەن ئۆزەم ئوتتۇرغا قويغان ئىدىم“ دەيدۇ.374 ئەمما ئۇنىڭ تىلغا ئالماي يۇشۇرغىنى، بۇ مەسىلە توغرىلىق پادىشاھ تەرىپىدىن ئەيىپلىنىشى بولۇپ، ”قەدىرلىك ئوغلۇم، مەن ساڭا ھەر دائىم جىكىلەيدىغىنىم، سەن ھەرگىزمۇ سىياسىي ئىشلارغا ئارىلىشىۋالما دېگەنلىكىمنى ئۇنۇتتۇڭمۇ، بولۇپمۇ دېپلوماتىيىگە مۇناسىۋەتلىك مەسىلىلەرگە قەتئى ئارىلاشما دېمىگەنمىدىم؟ سېنىڭ تۈنۈگۈن ئېلان قىلغان قاراشلىرىڭ ھەر قانچە سەزگۈرلۈك بىلەن ئوتتۇرغا قويۇلغان بولىشىدىن قەتئىي نەزەر، بىلىشىمچە تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ پىكىرلىرىگە تۈپتىن زىت.“ بۇندىن كېيىن ئەگەر ھۆكۈمەت بىلەن مەسلىھەتلەشمەي تۇرۇپ بۇنداق تالاش-تارتىش ئۈستىدىكى مەسىلىلەر ئۈستىدە نۇتۇق سۆزلىشىڭگە قەتئى يول قويالمايمەن دەيدۇ. ئاتىسىنىڭ بۇ تۈر ئەيىپلىشى ئۇنى ھەر قانچە بىئارام قىلسىمۇ بەرىبىر شاھزادىنىڭ ئېغىزىنى توۋاقلاشقا يەتمەيدۇ. شاھزادە ئۇنىڭ كەينىدىنلا تالاش-تارتىش ئۈستىدە تۇرىۋاتقان يەنە بىر مەسىلە ئۈستىدە نۇتۇق سۆزلەپ، لوندون ناھىيىلىك پارلامېنتىنىڭ باشقۇرۇش دائىرىسى تەۋەسىدە مەكتەپلەردە ئوقۇغۇچىلارنىڭ تاياق-توقماقلارنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھەر قانداق بىر قۇرال ئىشلىتىشىگە چەكلىمە قويىشىغا قارشى ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. شاھزادە ۋالېس يەنە مۇنداق دەپ قوشۇمچە قىلىدۇ: ”ھەممىگە مەلۇمكى، سىياسىييونلارنىڭ بىر ئالاھىدىلىكى، ئۇلار بەكلا قورقۇنچاق ھەمدە كەسكىن قارار بېرىشتىن بەكلا ئەنسىرەيدىغان مىجەزدە بولىشى. ئەسلىدە مۇۋاپىق پەيتلەردە ئوچۇق سۆزلۈك بولۇش، ئادەتتىكى ئەھۋاللاردا چەكلىمە دائىرىسىدىن ئېشىپ كېتىدىغاندەك ئىش بولغىنىدىمۇ بۇنداق ئوچۇق سۆزلۈك بولۇش قورقۇنچاقلىق ۋە ئىشنى كەينىگە سوزۇشقا قارىغاندا ئۆنۈمى ياخشى.“ ئۇنىڭ بۇ دېگەنلىرى تېلېگرامما ئارقىلىق ۋىلھېلم كوچىسىغا يەتكۈزۈلگىنىدە، ئەسلىدىنلا كۆپتۈرۈلگەن ئەنگلىيىنىڭ گېرمانىيىگە يېقىنلىقى دېيىشلەرگە يەنە بىر مۇبالىغە سۆزى قوشۇلۇپ، فۈھرېرنىڭ كۆرسەتكەن سەۋەبلىرى يېتەرسىز قالدى دەيدىغان پەرەزلەرنى تېخىمۇ كۆپەيتىۋېتىدۇ. يەنى، ئەندى ئەنگلىيە نىڭ يول قويۇشى بۇندىن كېيىن چەكلىمىسىز يول قويۇشقا ئۆزگىرىدۇ دېگەنلىك ئىدى.
لوندون شەرتنامىسىغا قارىتا سوۋېتلەر ئىتتىپاقىدىن كەلگەن ئىنكاسمۇ ئاساسەن فرانسىيىنىڭ كۆرسەتكەن كۈچلۈك ئىنكاسىغا ئوخشايتتى. بۇ شەرتنامە بۇنداق بىر پەرەزنى ئىسباتلاپ بەرمەكتە، يەنى ئەنگلىيە  ھۆكمۈران تەبىقىسى ئىچىدىكى تەختكە ۋارىسلىق قىلماقچى بولىۋاتقان شاھزادىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بەزى ئۇنسۇرلار، گېرمانىيىنىڭ بالتىق دېڭىزىدىكى دېڭىز ئارمىيە كۈچلىرىنى كۈچەيتىشكە ھەمدە سوۋېت ئىتتىپاقىغا ھۇجۇم قىلىشىغا، يىراق شەرقتە بولسا ياپونىيىنىڭ قارا نىيىتى ئۈچۈن ھەم نەپەس بولۇشىغا ياردەمچى بولۇش ئېھتىمالى مەۋجۇتلىقىنى كۆرسەتمەكتە ئىدى. گەرچە بۇ ئىشتا يەنىلا كۈچلۈك ئەنسىرەشلەر بولسىمۇ، سوۋېت ئىتتىپاقى يەنىلا ھىتلېر بىلەن سودا شەرتنامىسى ئىمزالىشىدۇ. ھىتلېرمۇ سوۋېتكە بېرىدىغان كىرىدىت مىقتارىنى 200 يۈز مىليون ماركقا ئۆستۈرۈپ، كەلگۈسى ئون يىل ئىچىدە بۇ رەقەمنى 500 مىليونغا ئۆستۈرۈشنى پىلانلايدۇ. بۇ دېگەنلىك، ھاياتلىق بوشلۇقى پىلانىدىن ۋاز كېچىپتۇ دېگەنلىكتىن دېرەك بەرمەيتتى. ئەكسىنچە، بۇ پىلانلار خەلقارالىق دېپلوماتىيىلىك ئۇيۇنلاردىن بىرسىلا ئىدى، خالاس. بۇنىڭ سەۋەبى، غەرب بىلەن تىنچلىق سۆھبىتى ئۆتكۈزۈش، شەرق بىلەن سودا قىلىشىش بىلەن بىرگە، گېرمانىيىنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىشىنى ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە مەخپى شارائىتلاردا قانات يايدۇرۇشنىلا مەقسەت قىلىش ئىدى. دېگەندەك، بۇ خىل قۇراللىنىش سۈرئىتى نۇرغۇن چەتئەللىك كۈزەتكۈچىلىرىنىڭ پەرەز قىلغىنىدىنمۇ كۆپ تېز كېتىۋاتماقتا ئىدى.

4
ئادولف ھىتلېرنىڭ سىياسىي تۇرمۇش ساھەىسىنىڭ كېڭىيىشىگە ئەگىشىپ، ئۇنىڭ ئارىلىشىش دائىرىسىمۇ كېڭەيمەكتە ئىدى. ئۇنىڭ ئەتراپىدا ئىككى قاتلام يېقىن كىشىلەر شەكىللەنمەكتە بولۇپ، بۇلارنىڭ بىرسى گيوبېلس، گيۆرىڭ، ھسېس (ۋە ئۇلارنىڭ ئاياللىرى) قاتارلىق يېقىنلىرى؛ يەنە بىرسى بولسا تېخىمۇ بەكىرەك شەخسى تۇرمۇش دائىرىسىدىكى كىشىلەر بولۇپ، ئۇلار شوپۇرى، كاتىبى، خىزمەتچىسى ۋە شۇنىڭدەك قالغان يېنىدا يۈرىدىغان يېقىن كىشىلەردىن تەشكىل تاپاتتى. ئەڭ ئىچكى قاتلىمىدا بولسا بىر نەپەر بىناكارلىق ئېنجىنېرى بولغان سپېر، بىر نەپەر ئۇچقۇچىسى بولغان باۋۇر قاتارلىقلاردىن تەشكىل تاپقان ئىدى. شۇنىڭ بىلەن بىر قاتاردا يەنە نىسبەتەن ياش ھەربىي ئىشلار ئاديۇتانتلىرىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان كىشىلەر، ئالايلۇق دېڭىز ئارمىيە لېيتىنانتى ۋون پۇتكامىر، قۇرۇغلۇق ئارمىيە ۋەكىلى نىكولاۋۇس ۋون بېلوۋ قاتارىدىكى ئوخشىمىغان سەۋىيەلىك كىشىلەرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالاتتى. ئۇلارنىڭ بەزىلىرى ھەر ئىككىلا قاتلامغا تەۋە كىشىلەر ھېسابلىناتتى. بۇنداقلاردىن ئەڭ بەك كۆزگە چېلىققىنى مارتىن بورمان ئىدى. بۇ كىشى دەسلەپكى ۋاقىتلاردا ھېسقا ئەگەشكەن، ھازىر ھېسنىڭ بېرلىندا تۇرۇشلۇق ۋەكىلى ئىدى. بورمان، شۇ باھانىدا فۈھرېرغا يېقىنلىشىش پۇرسىتىگە ئىرىشكەن بولۇپ، فۈھرېرنىڭ كۈندىلىك ئېھتىياجلىرى ئۈچۈن ھارماي-تالماي خىزمەت قىلىپ كەلمەكتە ئىدى. گەرچە بورماننى كۆپ قىسىم نېمىسلار بەك بىلىپ كەتمىسىمۇ ھېرىپ چارچاشنى بىلمەيدىغان بورمان، ھىتلېرنىڭ سايىسىدەك كەينىدىن قالماي فۈھرېرنىڭ ھەر بىر ئېغىز گېپىنى كۆڭلىكىنىڭ يېڭىغا ياكى كىچىك خاتىرە دەپتىرىگە يېزىپ يۈرەتتى.
ھىتلېر ئەنە شۇ ئىككى قاتلام كىشىلەر ئارىسىدا ئايلىنىپ يۈرەتتى. بەزىدە يەنە نۇرغۇنلىغان يوقۇرى دەرىجىلىك مەمورى ئەمەلدارلار ۋە ھەربىي ئەمەلدارلار ئارىسىغا چۆكۈپمۇ كېتەتتى. ئۇنىڭ بەرداشلىق بېرەلمەيدىغان بىر ئالاھىدىلىكى، بېسىپ ئولتۇرۇپ ئەستايىدىللىق بىلەن ئالىي دەرىجىلىك ئىشخانا ئىشلىرى بىلەن مەشغۇل بولىش ئىدى. ئۇ كېچىدە ئىشلەشكە ئامىراق ئىدى. شۇڭا ئۇ ئادەتتە چۈشكە يېقىنلا ئىشخانىسىغا كىرىپ ئولتۇرالايتتى. ئۇ ئىشخانىسىغا كىرىپ ئولتۇرا-ئولتۇرمايلا ئوتتو دىيترىخ توپلىغان ھەر قايسى گېزىتلارنىڭ مۇھىم قىسىملىرىنى بىر قۇر كۆزدىن كۆچۈرۈپ چىققاندىن كېيىن، ئالدىراشلىق بىلەن چۈشلۈك غىزالىنىش ئۈچۈن چىقىپ كېتەتتى. تاماقتىن قايتىپ كېلىپ پۈتۈن زىھنى بىلەن قىزىقىدىغان ھۆكۈمەت ئىشلىرىنى ھەل قىلىشقا كىرىشىپ كېتەتتى. شۇنداقتىمۇ ئۇنى قىزىقتۇرمايدىغان ئىشلارنى كەينىگە سوزۇپ ئىشتىن چۈشۈشكە يېقىن ئاندىن ئۇ مەسىلىلەرنى قولىغا ئالاتتى. ئۇ كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا سپېر ۋە گېيسلېر ئىككىسى بىلەن بېرلىن، ميونخېن ۋە لىنز قاتاردىكى شەھەرلەرنى قايتىدىن قۇرۇپ چىقىش ئىشلىرىنى مۇھاكىمە قىلىپ كېتەتتى. بۇنداق مۇھاكىمىلەر سائەتلەپ ئۇزىراپ كېتەتتى. بۇنداق ۋاقىتلاردا ھىندېنبۇرگدىن باشلاپ دۆلەت ئىشلىرى كاتىبى بولۇپ كېلىۋاتقان خانس لاممېرس بىلەن ئوتتو مېيسنېر ئىككىسى دۆلەت باشلىقىلىرى قارار قىلالايدىغان ئىشلارنى ساقلاپ تاقەتسىزلىنىپ بىر چەتتە كۈتۈشكە مەجبۇر ئىدى.
ئۇنىڭ خىزمەت ئۇسلۇبىغا كاپىتان ۋېيدېمان بەكلا ئەھمىيەت بېرەتتى. مۇھىم بىرەر قارار ئېلىنىشتىن بۇرۇن ئۇنىڭ شەخسى ئاديۇتانتى ئۇنى ئولتارغۇزۇپ ھۆججەتلەرنى بىر قۇر كۆرۈپ چىقىشىغا ئۈندەشتە ھەقىقەتەنمۇ قىينىلاتتى. ”ئۇنىڭچە بولغاندا، — دەيدۇ ۋېيدېمان كۈندىلىك خاتىرىسىدە، — نۇرغۇنلىغان ئىشلار چېپىلىۋالمىسىمۇ ئۇ مەسىلىلەر ئۆزلىكىدىن يۈرۈشۈپ كېتىۋېرىدىكەن. بۇ جەھەتتە ئۇنىڭ دېگىنى ھەقىقەتەنمۇ راس ئىدى. مەسىلە، بۇ تۈردىكى ئىشلارنى قايسى ئۇسۇل بويىچە بىر تەرەپ قىلىشقىلا باغلىق ئىدى. زىيارەتچىلەرنى كۈتىۋېلىشتا ئۇلارنى تاللاش ئىشىدا ئۇنىڭ مەنمەنچىلىكىنى زادىلا تېزگىنلىگىلى بولمايتتى. بەزى ئەمەلدارلار كۈتىۋېلىش بۆلۈمىدە كۈنلەرچە ساقلىغاندىن كېيىنلا ئاندىن ھىتلېرنىڭ قوبۇل قىلىنىشىغا مۇيەسسەر بولالايتتى. ئەمما ئەگەردە قايسى بىر كونا دوستلىرىدىن بىرەرسى كېلىپ ئۇنى زىيارەت قىلماقچى بولىدىكەن، ئۇ دەرھال مېھمىنىنى چۈشلۈك تاماققا تەكلىپ قىلىپ، دېمەكچە بولغانلىرىنى تاماق ئۈستىدە ئېيتىپ بېرىشىنى تەلەپ قىلاتتى. شۇنداق قىلىپ، مەسىلىلەر كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا تاماق ئۈستىدىلا ھەل بولۇپ كېتەتتى.“
ئەسلىدە ھىتلېرنىڭ ئىش جەدۋىلى بەكلا تەرتىپسىز بولۇپ، تېخىمۇ مۇرەككەپ بولغان خەلقارالىق مەسىلىلەرنى كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا پۈتۈنلەي قوچىۋىتەتتى. شۇنداق بولغاچقا، ئۇ ئاشنىسى بىلەن كۆرۈشۈشكىمۇ ئاساسەن ۋاقىت چىقىرالماي قالاتتى. ئادولف ھىتلېرنىڭ سۆيگۈسى ئېۋا براۋنغا باغلىنىپ قالغان ئىدى. شۇنىڭغا قارىماي، ھىتلېر ئېۋاغا ئۆزىنىڭ ئىمپىرىيە رەھبىرى بولۇش مۇددىتى ئىچىدە ئۇنىڭ بىلەن ھەرگىزمۇ توي قىلالمايدىغانلىقىنى كېسىپ ئېيتىدۇ. ”مېنىڭ ئۈچۈن توي قىلىش دېمەك، پۈتۈنلەي ۋەيران بولىشىمدىن دېرەك بېرىدۇ. — دەيدۇ ئارىدىن 7 يىل ئۆتكەندە سىرداشلىرىغا، — ئەر-خوتۇنلار ئارىسىدا چوقۇم بىر-بىرىنى خاتا چۈشۈنۈپ قالىدىغان ئىشلار بولۇپ تۇرىدۇ. ئەگەر ئەر بولغۇچى كىشى ئايالى مېنىڭ ھەققىم دەپ تونىغان ۋاقىتنى ئۇنىڭغا تولۇق بېرەلمىسە خاتا چۈشۈنىش دەرھال ئوتتۇرغا چىقىدۇ.“ ئايال كىشى پەقەت ئېرى ئۈچۈنلا ياشايدۇ، ئايال كىشىمۇ يولدىشىنىڭ ئەنە شۇنداق بولىشىنى ئارزۇ قىلىدۇ. ئەركىشى ئايالىنىڭ روھىي قۇلى، ئۇنى خالىغانچە باشقۇرماقچى بولىدۇ. ”مەن شۇ سەۋەپتىن توي قىلغاندىن كېيىنكى بەختتىن بەھرى ئالالمايمەن. مەن پەقەت سەل قارىلىپ بىر چەتكە قايرىپ قويۇلغان ئايالىمنىڭ نەپىرىتىگىلا ئېرىشەلىشىم مۇمكىن. بۇنداق ئەھۋالغا قالماي دەيدىكەنمەن، ئۇ ھالدا خىزمەتلىرىمنى بولىشىغا قويىۋېتىشىمگە توغرا كېلىدۇ. … توي قىلىشنىڭ بىر يامان تەرىپى، ئۇنىڭ ھوقۇق دائىرىسىنى پەيدا قىلىپ چىقىشىدۇر. شۇنداق بولغاچقا، بىرەر ئاشنا تۇتۇش ئايالى بولغانغا قارىغاندا مىڭ ياخشى. شۇنداق قىلغاندا يۈكى يەڭگىللىشىپ بارلىق ئىشلارنى بەرگەن ھوقۇق سەۋىيىسى ئۈستىگە قۇرۇپ چىقالايسەن.“ ئۇ، بۇ گەپلەرنى قىلىۋاتقىنىدا ئۇنىڭ ئىككى نەپەر ئوتتۇرا ياشلىق قىز كاتىپلىرىدىن جوھاننا ۋولف بىلەن كرىستا شرودېر چىرايىنى پۈرۈشتۈرىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ دەرھال گېپىنى ئۆزگەرتىدۇ: ”بايا دېگەنلىرىم ئەلىۋەتتىكى نىسبەتەن يوقۇرى دەرىجىلىك كىشىلەر ئۈچۈن ئېيتىلغان گەپلەر!“
ئەسلىدە، ئېۋاكۆڭلى ھەر دائىم يېرىم ئىدى. شۇنداقتىمۇ ئۇنىڭ مىڭ تەستە ۋاقىت چىقىرىپ كۆرۈشكىلى كېلىدىغان ئاشنىسىنىڭ بىرەر قېتىم بولسۇن ئۇنى كۆرگىلى كېلىشى ۋاقىتلىق بولسىمۇ دەردىنى يەڭگىللىتىشىگە يېتىپ ئاشاتتى. ”تۈنىگۈن ئويلىمىغان يەردە ئۇ مېنى كۆرگىلى كەلدى. — دەپ يازىدۇ ئېۋا 18-فېۋرالدىكى كۈندىلىك خاتىرىسىگە، — ئاخشىمى ۋاقتىمىز ھەقىقەتەنمۇ كۆڭۈللۈك ئۆتتى. … ئۇ مېنى شۇنداق ياخشى كۆرەتتىكى، مېنى ھەقىقەتەنمۇ چەكسىز بەخىت ئىچىگە چۆمدۈردى.376 مەڭگۈ مۈشۈنداق بولىشىنى نەقەدەر ئارزۇ قىلار ئىدىم-ھە! — ئارىدىن ئىككى ھەپتە ئۆتۈپ ئۇ خاتىرىسىگە يەنە مۇنۇلارنى يازىدۇ، — مەن قايتىدىن ئۆلگىدەك قاتتىق ئازاپ ئىچىدە قالدىم. مېنىڭ ئۇنىڭغا خەت يېزىش ئىمكانىم يوق. بۇ كۈندىلىك خاتىرەم مېنىڭ ئۈچۈن بىردىن-بىر دەرت تۆكىدىغان سىردىشىم بولۇپ قالدى.“ ھىتلېر شەنبە كۈنى كەلگەن ئىدى. ئەمما ئۇ ”بىر قانچە سائەتلىك لەززەتلىك مىنوتتىن كېيىن“، يەنە قاچان كېلىدىغانلىقىنىمۇ دېمەي كېتىپ قالىدۇ. ”خۇددى تىكەن ئۈستىدە ئولتۇرغاندەك ھەردائىم يېنىمغا كېلىدىغاندەكلا ھېس قىلىمەن.“
بىر ھەپتىدىن كېيىن، ئېۋا بەكلا قالايماقان، باش-ئايىقىنىڭ تايىنى يوق، خۇددى ئالدىراشچىلىقتا يېزىلغاندەك ياكى بەكلا كۈچلۈك ھېسسىيات بېسىمى ئاستىدا قالغاندەك كۈندىلىك خاتىرىسىگە مۇنۇلارنى يازىدۇ:
”سەككىز كۈندىن بېرى ئۇنىڭدىن خەۋەر ئالالمىدىم. مەن ھەقىقەتەنمۇ بىرەر كېسەل بولۇپ قېلىشمنى ئارزۇ قىلاتتىم. نېمىشكە بەدىنىمدە بىرەر كاشىلا پەيدا بولمايدىغاندۇ، مەن نېمىشكە بۇنچە دەرتكە چىدايدىغاندىمەن؟ مەن ئۇنىڭ بىلەن پەقەتلا تونۇشمىغان بولسام نېمە دېگەن ياخشى بولاتتى؛ مەن پۈتۈنلەي ئۈمۈدىسىز ھالغا چۈشۈپ قالدىم. ئەندى مەن بېرىپ ئۇيقا دورىسى سېتىۋالىمەن. ھېچ بولمىغاندا ئېغىر مۈگىدەش ئىچىدە بۇنچە كۆپ ئىشلارنى ئويلىيالماس ھالغا كېلىۋالمىسام بولمايدۇ … ئۇ نېمە ئۈچۈن بۇ سۆيگۈ قەرزىدىن خالاس قىلماي مېنى شۇنچىۋالا ئازاپقا قويىدىغاندۇ؟“
ئارىدىن يەنە بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە ئېۋا يەنە سۆيگۈنىنىڭ تەرىپىنى ئالىدىغان باھانە تېپىپ چىقىدۇ: ”ئۇنىڭ ھۆكۈمەت ئىشلىرى ھەقىقەتەنمۇ بەكلا ئالدىراش.“ ئەمما ھىتلېر ئۇنى ”تۆت پەسىل مېھمان سارىيى“ غا تەكلىپ قىلغىنىدا بولسا، ئۇنىڭ ”تاقەت قىلىپ كۈتۈش“ دەيدىغان ئىرادىسى پۈتۈنلەي توزۇپ كېتىدۇ.
”مەن ئۇنىڭ يېنىدا 3 سائەت بىرگە ئولتۇرىۋالدىم، ئەمما ئۇنىڭغا بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلالمىدىم. ئايرىلىش ۋاقتىدا، بۇرۇنقىدەك ئىچىگە پۇل سېلىنغان بىر كونىۋېرت تۇتقۇزۇپ قويدى. ئەمما ئۇ، بۇ لىپاپ ئىچىگە بىر قانچە ئېغىز بولسىمۇ ھال سوراش سۆزلىرىنى ياكى چىرايلىق گەپلەردىن بىر قانچىنى يېزىپ قويغان بولسىمىغۇ كاشكى، بۇنىڭدىن مېنىڭ نەقەدەر يايراپ كېتىدىغانلىقىمنى ئۇ بىلمەيدىغانمىدۇ؟ ھەي، مېنىڭچە ئۇنىڭ ئەقلىگە بۇنداق ئىشلار كەلمىسە كېرەك؟“
ئاي ئاخىرىدا، ئۇ كوچا گەپلىرىدىن ھىتلېرنىڭ ۋالكۈرې لەقەملىك يەنە بىر ئايالنى تېپىۋالغانلىقى ھەققىدىكى سۆز-چۆچەكلەرنى ئاڭلاپ يالغۇزلۇق تۇيغۇسى چىكىدىن ئاشقان كۈندەشلىككە ئۆزگىرەيدۇ:
”… مېنىڭچە، ئۇ ماڭا بۇ توغرىلىق پەقەتلا تىنمايتتى. ئۇنىڭ بۇ قىلغىنى ماڭا بىر ناھەقچىلىك قىلىشى. ئۇ ئەسلىدە مېنى چۈشىنىشى كېرەك. ئەگەر ئۇ قەلبىنى باشقا بىرسىگە بەرگەنلىكىنى ھېس قىلغىدەك بولسىمۇ مەن ئۇنىڭغا پۇتلىكاشاڭ بولۇپ يۈرمەيتتىمغۇ!“
ماي ئېيىنىڭ ئاخىرلىرىدا ئېۋا قاتتىق ئۈمىدسىزلىك ئىچىدە ھىتلېرغا يالۋۇرۇش خاراكتېرىدا بىر پارچە خەت يازغاندىن كېيىن، كۈندىلىك خاتىرىسىگە مۇنۇلارنى يازىدۇ:
”... ئەگەر مەن بۇ ئاخشام سائەت 10 غىچە جاۋابقا ئېرىشەلمىسەم، ئۇ چاغدا 25 دانە دورىنى بىراقلا يۇتىۋېلىپ ئۇيقا ئىچىدە ئاستا-ئاستا ئۇ ئالەمگە كېتىپ قالىمەن. ئۈچ ئايدىن بېرى ئۇ ماڭا تەسەللى قىلىپ بولسىمۇ بىرەر پارچە خەت يېزىپ قويمىدى. ئۇنىڭ بۇ قىلىقى، ئۇنىڭ دائىم كۆرسىتىپ كېلىۋاتقان ئۇلۇغ مۇھەببىتى شۇمۇدۇ؟ ئەگەر ئۇنىڭ كاللىسى بۈ كۈنلەردە سىياسىي مەسىلىلەر بىلەن لىق توشۇپ كەتكەن بولسىمۇ چوقۇم بىر پۇرسىتىنى تېپىپ مەن بىلەن بىرلىكتە ئۆزىنى يەڭگىللىتىۋېلىشى مۇمكىن ئىدىغۇ! بۇلتۇر شۇنداق قىلمىغانمىدى؟ رۆم بىلەن ئىتالىيە ئىشلىرى بېشىنى ئاغرىتىپ يۈرگەن شۇنچە ئالدىراش كۈنلىرىدىمۇ ماڭا ۋاقىت ئاجرىتالىغان ئىدىغۇ؟
راس دېگەندەك، بۇ ئالدىراشچىلىقىنىڭ كەينىدە باشقا بىرەر ئىشلارمۇ بارمۇ قانداق؟
بۇنىڭغا مەن سەۋەبچى ئەمەسمەن، ياق، ھەرگىز!
بەلكىم بۇ ئىشنىڭ تىگىدە باشقا بىر ئايال بارمۇ-قانداق _ ئەمما بۇنىڭغا ۋولكېر دېگەن قىز سەۋەب بولالىشى ناتايىن. ياق، ئۇنداق بىرىنىڭ بولىشى مۇمكىن ئەمەس. ئوتتۇرلۇقتا شۇنچە كۆپ قىزلار ئايلىنىپ يۈرمەمدۇ؟ ئۇنداق بىر قىزنىڭ بولىشى مۇمكىن ئەمەس!
بۇنىڭغا باشقا بىر ئىش سەۋەپ بولىۋاتامدۇ-يا؟ بىلمىدىم.“
ئارىدىن بىر قانچە سائەت ئۆتكەندىن كېيىن ئېۋا كۈندىلىك خاتىرىسىگە ئەڭ ئاخىرقى جۈملىسى بولغان ئۈمىدسىزلىك بىلەن تولغان مۇنداق بىرقانچە قۇر سۆزلەرنى يازىدۇ:377
قەدىرلىك تەڭرىم، بۇ كۈنلەردە ئۇنىڭ ماڭا قارىماي كېتىپ قېلىشىدىن بەكلا قورقىمەن. بۇ ئىشتا ماڭا بىرەرسى ياردەم قىلالماسمۇ؟ ھەممە ئىشلار ئۈمىدسىزلىك ئىچىگە تولغان، نېمە دېگەن دەھشەت! ياكى يازغان خېتىم يامان ۋاقتىدا ئۇنىڭ قولىغا تېگىپ قالدىمۇ-قانداق؟ ياكى ئۇنىڭغا ھەرگىز خەت يازماسلىقىم كېرەكتۇ بەلكىم. نېمىلا بولسا بولسۇن، بۇنداق بۇرۇختۇرمىلىقتا يۈرگەندىن ئۆلۈپلا كەتسەم كاشكى!
قەدىرلىك تەڭرىم، مەڭا ياردەم قىلغايسەن! بۈگۈن مېنى ئۇنىڭ بىلەن ئۇچرىتىپ سۆزلىشىۋېلىش پۇرسىتىگە ئىگە قىلغايسەن! ئەتىگە قالسا بەكلا كېچىكىدۇ.
ئېۋا براۋن خەۋەرسىز مۇھىم بىر ئىش يۈز بېرىدۇ: ھىتلېر ئۇنىڭدىن كەلگەن ۋىدالىشىش خېتىنى تاپشۇرۇپ ئالغان ۋاقتىدا ئوپراتسىيە ئۈستىلىدە ياتاتتى. يېقىنقى بىر قانچە ئايدىن بۇيان ئۇنىڭ گېلى ئاغرىپ ئارام بەرمەيۋاتاتتى. ئۇنىڭ سۆزلەيدىغان نۇتقىنىڭ كۆپلىكى، شۇنىڭدەك نۇتۇقلىرىنىڭ چەكسىز ئۇزۇراپ كېتىشى ئۇنىڭ ئاۋازىنى پۈتتۈرۈپ قويغان ئىدى. بۇنى ئاز دەپ گېلىگە بىر نەرسە ئۆنۈپ چىققاندەكمۇ قىلاتتى. ئۇنىڭ بۇرۇنقى قورقۇشى قايتىدىن باش كۆتەرگەن ئىدى. سپېرنىڭ دېيىشىچە، بىر قانچە ئايدىن بېرى ھىتلېر داۋاملىق ئىمپراتور ئۈچىنچى فرېدېرىكنىڭ بوغۇز راكىدىن ئۆلگەنلىكى ھەققىدە گەپلەرنى قىلىدىغان بولىۋالغان ئىدى. ئۇنىڭ گېلىنىڭ ئاغرىقىدىن باشقا يەنە ئاشقازان ئاغرىقىمۇ قوشۇلۇپ ئۇنى قىينىماقتا ئىدى. يەنى ئۇ ياش ۋاقىتلىرىدا ۋيېننادا كۆرۈلگەن كېسىلىدەك ئاغرىققا مۇمتالا بولغان ئىدى. شۇڭا ئۇ ئىزچىل تۈردە نېئو بالىستول دورىسىنى ئىچىپ يۈرەتتى. روشەنكى، ئۇنىڭ ئىچكەن دورا مىقدارى چېكىدىن ئىشىپ كەتكەن بولۇپ، بۇ دورا يېپىشقان مايلىق بىر دورا ئىدى. بىر قېتىم، ئۇ بۇ دورا سەۋەبىدىن زەھەرلىنىپ بەكلا پاراكەندە بولۇپ كەتكەن، شۇڭا ئۇ دەرھال دوختۇر گراۋىتزنى چاقىرتىپ كېلىدۇ. ئۇ دوختۇرغا بېشىم ئاغرىيدۇ، قايىدۇ، قۇلىقىم غۇڭۇلدايدۇ ۋە كۆزۈم تورلىشىۋالىدى دەپ دەرتلىنىدۇ. 23-مارت كۈنى، يەنى فۈھرېر ئىنتايىن مۇھىم دېپلوماتىك نۇتقىنى ئېلان قىلىپ ئىككى كۈن كېيىن، بېرلىن ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ قۇلاق، بۇرۇن، ئېغىز بۆلۈم باشلىقى پروفېسسور كارل ۋون ئەيكېن فۈھرېرنىڭ ئاۋاز پەردىسىدىن بىر سانتىمېتر چوڭلىقىدا نەپەسلىنىش ئورگان پارچىسىنى كېسىپ ئالىدۇ. بۇ بىر كىچىك دائىرىلىك (باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىدىلا ئۆتكۈزۈلگەن) ئاپاراتسىيە بولۇپ، تىنىچلاندۇرغۇچى سۈپىتىدە ئاز مىقداردا مورفىن ئوكۇل قوللىنىلغان. شۇنىڭغا قارىماي، ھىتلېر يەنىلا 14 سائەت ئىنتايىن مەززە قىلىپ ئوخلىۋالىدۇ. ”مەن شۇ چاغدا بەكلا ئەنسىرىگەن ئىدىم“ دەيدۇ ئەيكېن كېيىن ئاشىكارىلاپ. ئاپاراتسىيىدىن كېيىن، پروفېسسور ئەيكېن بىر قانچە كۈن قاتتىق ۋارقىراپ گەپ قىلماسلىقى، كېيىنمۇ بەك ھاياجانلىنىشلاردىن ساقلىنىشى كېرەك دەپ مەسلىھەت قىلغان بولسىمۇ ھىتلېر نۇتۇق باشلىشى ھامان بۇنداق نەسىھەتلەرنى پۈتۈنلەي ئۇنتۇپ قالاتتى (بۇ مەلۇمات 1938-يىلى 14-نويابىردىكى «دەۋر» گېزىتىدىن ئېلىنغان. بۇ گېزىت، بۇرۇن ھىتلېرنىڭ دۇنيادىكى ئەڭ داڭلىق قۇلاق، بۇرۇن، ئېغىز مۇتەخەسسىسى، ۋيېننالىق پروفېسسور ھېينرىخ ۋون نىيۇمانغا بوغۇزىنى تەكشۈرتمەكچى بولغان، ئەمما بۇ پروفېسسور ساپ يەھۇدىي بولغاچقا، ئۇنىڭ تەكشۈرۈشنى رەت قىلغانلىقىنى يازىدۇ — ئا. ھ. ئىزاھاتى).
ئەيكېن بىمارىغا، ئۇنىڭدىن كېسىپ ئالغان نەپەسلىنىش بۇغۇزىدىكى گۆش پارچىسىنىڭ ”ئادەتتىكى گۆش پارچىسى ئىكەنلىكىنى، يەنى ياخشى خاراكتېرلىك بىر توقۇلما“ ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ ھىتلېرنى خاتىرجەم قىلماقچى بولغان. شۇنىڭغا قارىماي، ھىتلېر يەنىلا ئاپىسىنىڭكىدەك راك ئۆسمىسى بولۇپ يۇغۇراپ كېتىشىدىن قورقۇپ غەمدىن قۇتۇلالمىغان. ھىتلېرنىڭ ئېۋاغا خەت يازماسلىقى ياكى ئاديۇتانتى ئارقىلىق بولسىمۇ تېلېفون بەرگۈزۈپ ئۇنى خاتىرجەم قىلىدىغان بىر قانچە ئېغىز گەپ يوللىماسلىقىدىكى سەۋەپ، بەلكىم ئۇنىڭ كاللىسى كېسىلى ئۈستىدىكى غەمگە مەركەزلىشىپ قالغانلىقىدىن بولىشى مۇمكىن.
ئەمما ئېۋا قاتتىق ئۈمىدسىزلىك ئىچىگە پېتىپ قېلىپ تاشلىۋېتىلگەنلىكىنى ھېس قىلىپ يۈرگەچكە، 29-ماي كۈنى سەھەردە 20 تال ”ۋانوفورم“ (تىنچلاندۇرۇش دورىسى) ئىچىۋالىدۇ. سىڭلىسى ئىلسې ھەدىسىنىڭ ھۇشىسىزلىنىپ ئويغانماي ياتقانلىقىنى سېزىپ قالىدۇ. ئىلسې ئەسلىدە بىر تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرىنىڭ قولىدا كۈتكۈچى بولۇپ ئىشلەپ باققان بولغاچقا ئاز-تۇلا تىز قۇتقۇزۇش بىلىمىدىن خەۋىرى بار ئىدى. ئۇ ھەدىسىگە تىز قۇتقۇزۇش تەدبىرلىرىنى قوللانغاندىن كېيىن، ھەدىسى بەكلا ئىشەنچ قىلىدىغان مەسئۇل دوختور مارتىن ماركسقا دەرھال تېلېفون قىلىدۇ.378 ئىلسې، ئېۋانىڭ كۈندىلىك خاتىرىسىنى دوختۇر داۋالاۋاتقان پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ ئاختۇرۇپ  تېپىۋالىدۇ. شۇڭا ئۇ، ھەدىسىنىڭ ئىككىنچى قېتىملىق ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىشقا ئۇرۇنغانلىقىنى مەخپى تۇتۇش ھەمدە دوختۇر ماركسنىڭمۇ بۇ ئىشقا چېتىلىپ قالماسلىقىنى كۆزلەپ ھەدىسىنىڭ خاتىرىسىدىكى بىر قانچە مۇھىم بەتلەرنى يىرتىپ تاشلايدۇ. ئەسلىدە بۇ دوختۇرمۇ بىر يەھۇدىي ئىدى. شۇنىڭدەك ئىلسې يەنە دادىسىنىڭ بۇ ئىشلارغا قاتتىق نارازىلىق بىلدۈرۈشىدىن، ھەمدە فۈھرېرنىڭمۇ ئاشنىسىنىڭ روھى ھالىتىنىڭ نورىمال بولۇش-بولماسلىقىنى سۈرۈشتە قىلىشىدىن قورققاچقا، ھەدەمنىڭ بۇ قىلىقى ئوينىغاندەك بىر ئىش ئىدى دەپ تۇرىۋالىدۇ. ھەر نېمە دېگەن بىلەن، ئېۋانىڭ يىگەن دورىسىنىڭ خۇسۇسىيىتى ۋېرونالغا قارىغاندا يەڭگىلىرەك بىر ئۇيقا دورىسى ھېسابلىناتتى. دېمەك، ئېۋا ئاچا-سىڭىللار ئۆيگە قايتقىنىدا چوقۇم بىرىنىڭ كەچلىك سالامغا كىرىشىدىن قورقاتتى.
دوختۇر ماركس مۇ كېسەللىك سەۋەبىنى ھەددىدىن تاشقىرى چارچاپ كەتكەن بولغاچقا كۆپىرەك ئۇيقا دورىسى ئىچىپ سالغان دەپ دېئاگنوز قويۇپ بېرىدۇ. ھىتلېرمۇ بۇ چۈشەندۈرۈشتىن قايىل ئىدى (ئەمما ئىرسې برۋن، فۈھرېر ئىشنىڭ تېگىنى پەرەز قىلدى دەپ قەتئى ئىشىنەتتى). ھەر قانداق ئەھۋال بولىشىدىن قەتئى نەزەر، بۇ قېتىمقى ”تۇيۇقسىز يۈز بەرگەن ۋەقە“ تىل بىلەن ئىپادىلىيەلمىگەن ھېسسىياتىنى ئىپادىلىۋېلىشتەك ئۈنۈم پەيدا قىلغان ئىدى.
شۇ يىلى يازدا، ئېۋا ئۆزىگە مۇۋاپىق كېلىدىغان بىر يەرگە ئېرىشىدۇ. يەنى، 1935-يىلى 19-ئاۋغۇست كۈنى، سىڭلىسى گرېىتل بىلەن بىرلىكتە 3 ئېغىزلىق بىر يۈرۈش ئۆيگە كۆچۈپ چىقىۋالىدۇ. بۇ ئۆي مۇھىتى بەكلا تىنچ بوگېنخاۋسېن ئاھالىلار رايونىدىكى بىر بىنادا بولۇپ، فۈھرېرنىڭ ميۇنخېندىكى ئۆيىدىن كۆرۈنگىدەكلا بىر يەردە ئىدى. ھىتلېر ئۆي ئىجارىسىنى خوفمان ۋاستىسىدا تۆلەپ تۇراتتى. ھىتلېر يەنە بىر مۇنچە ئۆي جابدۇقلىرىنىمۇ ئېلىپ ئۆينى يېڭىدىن كىلىشتۈرۈپ ياسىتىپ بېرىدۇ.
ھىتلېر ئادەتتە بۇ ئۆيدە بەكلا ئاز بولاتتى. ئەگەر ئۇ بۇ يەرگە كەلمەكچى بولسىمۇ خوشنىلار ئۇخلاپ بولغىنىدىلا ئاندىن باراتتى. شۇنداق بولىشىغا قارىماي، مەخپى ساقچىلار بىنانىڭ ئىچى-تېشىنى مەخپى قوغداپ تۇرىدىغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ ئېۋا بىلەن بولغان كۆرۈشىشىنىڭ مەخپىيەتلىكىنى ساقلاش يەنىلا ئاسان ئەمەس ئىدى. يەنە بىر تەرەپتىن، ئۇنىڭ بوغۇز ئاغرىقى ئۇنى يەنىلا قىيناپ كېلىۋاتقاچقا، پات-پات گېلىنى قاتتىق قىرىپ تۇرۇشقىمۇ مەجبۇر ئىدى. ئېۋا بۇ يېڭى ئۆيگە كۆچۈپ كېلىشتىن سەل ئاۋال، ئۇ بېرچتېسگادېندىن بىر دوختۇر تېپىپ بوغۇزىدا يەنە بىر نىمە باردەك قىلىدۇ دەپ ئېيتىدۇ. ئۇ دوختۇرغا بىرسى ئۇنىڭغا گۈل سوغات قىلغىنىدا بارمىقىغا گۈلنىڭ تىكىنى سانچىپ كېتىپ ئۇ تىكەننى چىشلەپ چىقارغانلىقىنى، تىكەننى چىقارغاندىن كېيىن دىققەت قىلماي يۇتىۋالغانلىقىنى سۆزلەپ بېرىدۇ. ئەمما دوختۇر ئۇنىڭ گېلىدىن ھېچنېمە تاپالماي، ئىككى يېرىم پىرسەنتلىك كۈمۈش نىترات ئېرىتمىسى بىلەن ئاغزىنى چايقاشنى بويرىغان. ئەمما ھىتلېر قايتىدىن پروفېسسور ۋون ئەيكېنغا، بۇغۇزۇمدا راك ئۆسمىسى ئۈنۈپ چىققانمۇ قانداق دەيدۇ. شۇڭا دوختۇر بىر مۇنچە ئەۋرىشكىنى پاكولتىتتىكى بىر كەسىپدىشىغا تەكشۈرۈش ئۈچۈن ئېۋەرتىپ بېرىدۇ (پروفېسسور ئەيكېن بۇ توقۇلما ئەۋرىشكىسىنىڭ بىمار ئادولف مۈللېر ئىسىملىك بىرسىگە ئائىت دەپ ئېيتقان). 21-ئاۋغۇست كۈنى، ئەۋرىشكىنىڭ تەكشۈرۈش نەتىجىسى چىقىدۇ: ”ئادولف مۈللېر“ نىڭ ئەنسىرىگىنىنىڭ ئەكسىچە ئەۋرىشكە پارچىسى ياخشى خاراكتېرلىك بىر توقۇلما بولۇپ چىققان ئىدى.
ھىتلېرنىڭ غېمى شۇنىڭ بىلەن خېلى پەسەيگەندەك كۆرۈنەتتى. يەنى ھېچ بولمىغاندا ھازىرچە ئازايغاندەك قىلاتتى. شۇنىڭغا قارىماي يەنىلا ئېۋانى كۆرۈش ئۈچۈن ۋاقىت چىقىرالمايدۇ. چۇنكى ئۇ 1935-يىلى نيۇرېمبېرگتا پارتىيىنىڭ قۇرۇلغان كۈنى ئۈچۈن تەييارلىق ئىشلىرى بىلەن ئالدىراش ئىدى. ئۇنىڭدىن باشقا، ئۇنىڭ كېچىلەردە بېرىپ ئېۋانى زىيارەت قىلىپ كېلىدىغان ئىشىمۇ بەكلا كۆپ سۆز-چۆچەكلەرنىڭ تارقىلىشىغا، بۇ يەنە كېلىپ سىياسىي جەھەتتە ئۇنىڭغا ئاۋارىچىلىق تېپىپ بېرىدىغان گەپ-سۆزلەرنىڭ پەيدا بولىشىغا سەۋەپ بولۇشى ئېھتىمال ئىدى. ئېۋانىڭ بۇ يېقىنلاردا ئەركىنلىككە ئېرىشكەنلىكى باشقا بىر مەسىلىنى ئوتتۇرغا چىقىرىدۇ. ئۇنىڭ ئاتىسى بۇ ئىشقا بەكلا كۆڭۈل بولىدۇ. قىزىنىڭ مۇناسىۋەت قىلىۋاتقان ئادىمى گېرمانىيە دۆلەت داھىيسى بولسىمۇ بەرىبىر بۇ ئىشتىن نۇمۇس قىلىپ يۈرەتتى. 7-سىنتەبىر كۈنى فرىتز براۋن غەيرەتكە كېلىپ ھىتلېرغا بىر پارچە خەت يېزىپ قىزىم ئېۋانى ئائىلە قوينىغا قايتۇرۇپ بەرگەن بولسىڭىز دەپ تەلەپ قويىدۇ. براۋن ئەپەندى بۇ ئىشتا بەكلا ئېھتىياتچان پازىتسىيىدە بولۇپ، بۇ خېتىنى خوفماندىن فۈھرېرغا يەتكۈزۈپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئەمما رەسىم تارتىش ئۇستىسى بولغان خوفمان، ئېھتىيات قىلىشتا ئېۋانىڭ دادىسىدىنمۇ قېلىشمايتتى، شۇڭا ئۇ، خەتنى ھىتلېرغا ئەمەس ئېۋاغىلا تۇتقۇزۇپ قويىدۇ. ئېۋا خەتنى ئېچىپ ئوقۇيدۇ، دادىسىغا مەخسۇس مۇنداق بىر تەسىرات قالدۇرۇشقا تىرىشىدۇ: فۈھرېر بۇ خەتنى ئوقۇپ چىققان، ئەمما جاۋاب بېرىش زۆرۈرىيىتىنى ھېس قىلمىغان.379 ئەينى ۋاقتىدا براۋن خانىمىمۇ يولدىشىدىن يوشۇرۇن ھىتلېرغا شۇنىڭدەك بىر پارچە خەت يېزىپ بېۋاستە ھىتلېرنىڭ ئۆزىگە ئىۋەرتكەن بولسىمۇ ھېچ قانداق جاۋاب ئالالمىغان ئىدى.
ھىتلېرنىڭ نيۇرېمبېرگتىكى مۇھىم نۇتقى 11-سىنتەبىر سۆزلەندى. ئۇ ئەسلىدە مەدەنىيەت تەرەققىياتى ئۈچۈن چاقىرىقتا بولىشنى پىلانلىغان بولسىمۇ، ئۇنىڭ چاقىرىقى يەھۇدىيلارغا قارىتا يەنە بىر قېتىملىق ھۇجۇم قىلىشقا ئۆزگىرىپ كېتىدۇ. ئۇ يەھۇدىلارغا ھۇجۇم قىلىپ كېلىپ، يەھۇدىيلار ھېچ قاچان ئۆزىگە تەۋە بىرەر سەنئەت يارىتىپ باققان ئەمەس، شۇنىڭدەك بۇنداق بىر سەنئەتنى مەڭگۈ پەيدا قىلالمايدۇ دەيدۇ. شۇنداقتىمۇ ئۇنىڭ بۇ قېتىمقى يەھۇدىيلارغا قارىتىلغان ھۇجۇمى شۇنچىلىك سىلىق-سىپايە تۈسكە كەلتۈرۈلگەن ئىدىكى، چەتئەللىك كۈزەتكۈچىلەر ئۇنىڭ يەھۇدىيلارغا قارشى پروگراممىسى باشقا چوڭ دۆلەتلەرگە كاپالەت بەرگىنىدەك راستىنلا ئۆزگەرگەنمۇ قانداق دېگەن گۇمانىنىمۇ پەيدا قىلغان ئىدى. ئەمما ئەسلىدە دەل بۇنىڭ ئەكسىچە بولۇپ، غەرب بارغانسىرى كۈچلۈك تۈردە گېرمانىيە ماللىرىنى چەكلەش ھەرىكىتىنى قانات يايدۇرۇپ كېلىۋاتقانلىقى سەۋەبىدىن، نەق  16 يىل ئاۋال ئېلان قىلغىنىدەك، بىر قىسىم قانۇنى تەدبىرلەرنى ئىشقا سېلىش پەيتى يېتىپ كەلگەنلىكىنى داۋراڭ قىلىدۇ. 13-سىنتەبىردە، ھىتلېر، بىر سوتكا ئىچىدە «نېمىس قېنى ۋە ئىناۋىتىنى قوغداش قانۇنى» دېگەن قانۇندىن بىرنى چىقىرىپ ئېلان قىلىدۇ.
بۇ ۋەزىپىنى ئىجرا قىلىشنى ئۈستىگە ئالغان كىشىلەر شۇ ھامان يەھۇدىيلارنىڭ ”گېرمانلار ياكى شۇنىڭغا ئوخشاش ئىرق“ گراژدانلىرى بىلەن توي قىلىش ياكى نىكاسىز مۇناسىۋەتتە بولىشنى چەكلەش قانۇنىدىن بىرنى لايىھىلەپ چىقىدۇ. ھىتلېرمۇ مەخسۇس ئادەم بەلگىلەپ يېڭى بۇيرۇقىنى يەتكۈزىدۇ. بۇ بۇيرۇقتا ئۇلاردىن «ئىمپىرىيە گراژدانلار قانۇنى» دىن بىرنى لايىھىلەشنى تەلەپ قىلىدۇ. لايىھە تۈزگۈچىلەر مېڭىسىنىڭ قېتىقى چىقىپ كەتكىچە باش قاتۇرۇپ، قەغىزى تۈگىسە كونا بۇيرۇتۇش قەغەزلىرىنىڭ كەينىگە يېزىپ يۈرۈپ بولسىمۇ 15-سىنتەبىر كۈنى سەھەر سائەت ئىككى يېرىم بولغىنىدىلا، ئاندىن ھەممە بىردەك قوشۇلغان ”نېمىس ياكى نېمىسلارغا مۇناسىۋەتلىك قاندىكىلەرلا“ گراژدان بولۇش سالاھىتىگە ئىگە دەيدىغان قانۇندىن بىرنى تۈزۈپ پۈتكۈزىدۇ.
قانۇننىڭ قالغان ماددىلىرى بەك كۆپ تالاش-تارتىش قىلىنمايلا ماقۇللىنىدۇ. شۇڭا، ئەتىسى ئەتىگەن سائەت 9 دا، ھىتلېر نيۇرېمبېرگتا ئۆتكۈزۈلگەن پەۋقۇلئاددە يىغىندا دوكلات بېرىدۇ. ئۇ نۇتقىدا، بۇ قانۇنلارنىڭ ماقۇللانغانلىقى، ئەسلىدە يەھۇدىيلارغا پايدىلىق دەيدۇ. بۇنداق بىر قائىدە، بەلكىم ”نېمىسلار بىلەن يەھۇدىيلار ئۆزئارا يول قويۇشالايدىغان مۇناسىۋەت تىكلىيەلىشى ئۈچۈن يول ئېچىپ بېرىشى مۇمكىن“ لىكىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ، بۇ تۈردىكى سىلىق-سىپايە گەپلىرىنىڭ كەينىدىنلا قاتتىق تەھدىت سالىدىغان سۆزلەرنى سۆزلەيدۇ: ”ئەگەر بۇ ئارزۇيىمىز يەنىلا ئىشقا ئاشماي قالغىدەك بولغىنىدا، يەھۇدىيلار مەملىكەت ئىچى-سىرتىدا ئوت قويرۇغلۇق قىلىش پائالىيەتلىرىنى تىنماي داۋاملاشتۇرىدىكەن، بىزمۇ بۇ قاراشلىرىمىزنى قايتىدىن كۆزدىن كۆچۈرشكە مەجبۇر بولىمىز.“

5
ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ تەلەيلىك ئىدى. بېنىتو مۇسسولىننىڭ ئاخماقانە ھەرىكىتى دۇنيانىڭ دىققىتىنى ھىتلېرنىڭ يېقىندىن بۇيانقى يەھۇدىيلارغا قارشى چىقىشى بىلەن قانۇنسىز ئەسكەر كۆپەيتىش ئۈستىدىن بىراقلا ئۆزىگە توپلىۋالىدۇ. 3-ئۆكتەبىردە، ئىتالىيە ھەبەشىستانغا بېسىپ كىرىدۇ. بۇھەرىكەت پۈتكۈل دۇنيانىڭ قاتتىق نەپرىتىنى قوزغايدۇ. بىر مەدەنىي دۆلەت، قانداقلارچىسىغا قالاق بىر قەبىلە خەلقىنى ئاتلىق ئۇرۇش ئايروپىلانلىرى ۋە تانكىلارغا قارشى جەڭ قىلىشقا قىستىيالايدۇ؟ ئۆزلىرى يولغا قويغان تىنجىتىش پىلانلىرىنى پاك-پاكىزە ئۇنتۇپ كەتكەن ئەنگلىيە بىلەن ئا ق ش ئىككىسى بۇ ھەرىكەتنى ھەممىدىن بەك داۋراڭ قىلىپ تەنقىتلەشكە كىرىشىدۇ. ئەنگلىيە  بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىدە باشلامچى بولۇپ ئىتالىيىگە چەكلىك تۈردە ئىقتىسادىي چەكلىمە قويۇشنى تەكلىپ قىلىدۇ. گەرچە گېرمانىيە ئىچىدە ئىتالىيىنىڭ تاجاۋۇزىغا قارشى چىقىپ ئېفپوپىيىگە ھېسسىداشلىق قىلىدىغان ئاۋازلار ھەر تەرەپتىن كۆتۈرۈلۈشكە باشلىغان بولسىمۇ، ھىتلېر يەنىلا ئىمپىراتور خايىل سېلاسېيگە ئاشكارە ياردەم قىلىشنى رەت قىلسىمۇ380 ئۇنىڭغا ئاستىرىتىن ھەربىي ياردەم قىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر قاتاردا، ھىتلېر يەنە مۇسسولىنغا خامئەشيا يەتكۈزۈشكە كىرىشىپ، ئىتالىيە (بىلەن ئەنگلىيە) ئىككىسىنى ھالىدىن كەتكۈزۈپ، گېرمانىيىنى تېخىمۇ كۆپ ئەركىن ھەرىكەت قىلىش پۇرسىتىگە ئىگە قىلىش پىلانى بويىچە ھەرىكەت قىلىدۇ. ئۇنىڭ مۇسسولىنغا قىلغان ياردىمىنىڭ مەقسىدىمۇ ئەنگىلىيىنىڭ بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىنى كۆزگە ئىلماسلىق ھەرىكىتىگە قانداق ئىنكاس قايتۇرىدىغانلىقىنى سىناپ كۆرۈش ئىدى. بۇ جەھەتتە ئەنگلىيىنىڭ قىساس ئېلىش ھەرىكىتىگە ئاتلانمايدىغانلىقى تىزلا ئاشىكارىلىنىدۇ. بۇ ئەھۋال ھىتلېرنىڭ ئىرادىسىنى كۈچەيتىپ بەرگەنلىكىدە شەك يوق. يەنى ئەنگىلىيىلىكلەر ئۇنىڭ بىلەن كېلىشىم تۈزەشكە تەييار ئىدى.
ھىتلېر، ۋەزىيەتنى تېزگىنلەش ھەمدە ئۆزىنى تۇتىۋېلىش مەقسىتىدە ھېچكىمگە كۆرۈنمەي ئولتۇرىۋالىدۇ. كۈز پەسىلىنىڭ ئاخىرقى 4 ھەپتىسى بويىچە ئۇ پەقەتلا ئاشكارە ئوتتۇرغا چىقمايدۇ. روزېنبېرگ، فۈھرېرىمىز ئاغرىپ قالسا كېرەك دەپ ئويلىغان بولسىمۇ، يەنىلا ئۇنىڭ ئارچا بايرىمىدىن بۇرۇنقى كەيپىياتى تۈۋەنلىك مىجەزىنىڭ باشلىنىشى بولسا كېرەك دەپ پەرەز قىلىدۇ. ھەتتا بەزىلەر ھىتلېرنىڭ كىشىنى بىئارام قىلىدىغان بىر ھەل قىلغۇچ تەدبىرگە دۈچ كېلىۋاتقانلىقى، بۇ تەدبىر يەنە كېلىپ ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ ئىستىقبالىغا ۋە مىللى سوتسىيالىزم ھەرىكىتىنىڭ نىشانىغا مۇناسىۋەتلىك مۇھىم بىر مەسىلە ئىكەنلىكىنى پەرەز قىلىشماقتا ئىدى. ھىتلېر ئاساسەن ئالغاندا قەتئى نىيەتكە كەلگەن ئىدى. ئۇ پارتىيىسى بىلەن بىرلىكتەگېرمانىيە جەمىيىتىنىڭ ھەر قايسى ساھەلىرىنى تېزگىنلەپ بولغان بولسىمۇ، ”قوڭۇر رەڭلىك ئىنقىلاب“ مىدىرمۇ قىلماي بىر ئىزدا توختاپ قالغان ئىدى. شۇڭا ئۇ دېپلوماتىيە سىياسىتىنى پىدا قىلىش ھېسابىغا بولسىمۇ دۆلەت ئىچىدىكى ھەممە نەرسىنى ئۆز ئېقىشىغا تاشلاپ قويغاندەك قىلاتتى. ئۇ ئەندى يېڭىلىق يارىتىش يولىدا ئەمەس بەلكى ئەكسىيەتچىل يولغا قاراپ كېتىۋاتقاندەك ئىدى. شۇڭا، جامائەتچىلىكنىڭ پارتىيىگە بولغان قىزىقىشى بەكلا تۈۋەنلەپ كېتىۋاتاتتى. پارتىيىگە كىرىشنى ئىلتىماس قىلغۇچىلار سانى بەكلا ئازىيىپ، پارتىيە ئەزالىرىنىڭ پائالىيەتلىرىمۇ بۇرۇنقىدەك قىزغىن ئەمەس ئىدى.
1936-يىلى 3-يانىۋار كۈنى، ھىتلېر پارتىيە يەرلىك مەسئۇل كادىرلىرى بىلەن ئىمپېرىيە مەسئۇللىرى يىغىنى چاقىرىپ، ئۇلاردىن ھازىرقى يۈز بەرگەن ئەھۋاللارغا قارىتا سۈكۈتتە تۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ نۇتقىدا گېرمانىيىنى پۈتۈن سەپلەر بويىچە قايتىدىن قۇراللاندۇرۇش پىلانىنى ئاشكارە ئوتتۇرغا قويىدۇ. شۇنىڭدەك كۆڭلىدە پىلانلىغان گېرمانىيىنىڭ گۈزەل كېلەچىكىنى تەسۋىرلەپ ئۆتىدۇ. ئاندىن، ئۇ پارتىيىنىڭ ئالدىنقى بىر قانچە يىل جەريانىدا دۈچ كەلگەن بۆلۈنۈش ۋاقتىدىكى ئۈمىدسىزلىك ئەھۋالىنى ئەسلىتىپ كېلىپ، يىغىن قاتناشقۇچىلىرىدىن پارتىيە رەھبەرلىك قاتلىمىدا ”بىر گەۋدە بولۇپ ئۇيۇشۇش، ھەمدە ئۆزىگە سادىق بولۇش“ شەرت ئىكەنلىكىنى، بولمىسا بۇنچە غايىلارنى ئىشقا ئاشۇرۇشنىڭ ئىمكانىيىتى بولمايدىغانلىقىنى تەكىتلەپ كۆرسىتىدۇ. ئۇ يالۋۇرۇشتىن كېيىن ھاياجانلىق سۆزلەشكە كىرىشىپ، ئۇلاردىن مۇتلەق سادىق بولۇشلىرىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ 1932-يىلىسىدىكىدەك ئىنتايىن ئۇتۇغلۇق بىلەن نەتىجىلەنگەن ئۇسۇلى _ بولمىسا ئۆلىۋالىمەن - دەپ تەھدىت سېلىش ئۇسۇلىنىمۇ ئىشقا سالىدۇ. بۇنىڭدىن يىغىندىكىلەر قورقۇپ كۆزلىرىنى چەكچەيتكىنىچە ئولتۇرۇپلا قالىدۇ. يىغىن رەئىسى ھېس دەرھال سەھنىگە چىقىپ فۈھرېرىمىز بىزنى نەگە يېتىلىسىڭىز زالدىكىلەرمۇ قىلچە ئويلىنىپ يۈرمەي كەينىڭىزدىن شۇ يەرگە قاراپ ماڭىدۇ دەپ يىغىن قاتناشقۇچىلىرىغا ۋاكالىتەن ۋەدە بېرىدۇ.
فۈھرېر قايتىدىن كۈچلۈك ھاياجان ئىچىدە قالىدۇ. فېۋرالنىڭ ئوتتۇرلىرىغا كەلگەندە، ئىككىنچى قەدەملىك ھەرىكىتى ئۈچۈن _ يەنى ھەربىي كۈچلەردىن خالىي رايون بولغان رىنېلاندنى ئىشغال قىلىش ئۈچۈن تەييارلىق ئىشلىرىنى پۈتتۈرىدۇ. بۇ قۇرالسىزلاندۇرۇلغان رىن دەرياسىنىڭ غەربىدىكى گېرمانىيىگە تەۋە زېمىنلار بىلەن رىن دەرياسىنىڭ شەرقى قىرغىقىنى بويلاپ 30 مىللىق نىسبەتەن ئۇزۇن يەرلەر بولغان كولوگن، دۈسسېلدورف ۋە بونىن قاتارلىق 3 شەھەرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالاتتى. 20-يانىۋار ئاخشىمى ئەنگلىيە پادىشاھى بەشىنچى گىئورگ ۋاپات بولىدۇ. بۇ پادىشاھنىڭ ۋاپاتى ھىتلېرنىڭ قارا نىيىتىنى تېخىمۇ كۈچەيتىپ بېرىدۇ. گىئورگنىڭ ۋاپاتىدىن كېيىن، ۋىندسور شاھزادىسى سەككىزىنچى ئېدۋارد تەختكە ۋارىسلىق قىلىدۇ. بۇ ئادەم ئۆزگىچە خاراكتېرلىق، ئۆزى قارار چىقىرىشقا ئامىراق مىجەزدە بىرى بولۇپ، گېرمانىيە خەلقىگە ئومۇمىي يۈزلۈك ھېسسىداشلىق قىلىشنى تەشەببۇس قىلاتتى. ئۇ پادىشاھلىق تەختىگە ۋارسلىق قىلشىنىڭ تۇنجى رادىئو نۇتقىدا ھېچقانداق بىر ئۆزگىرىش بولمايدىغانلىقىنى ئوچۇق ئېلان قىلىدۇ. ئەتىسى، ۋاشىنگتوندىن كەلگەن خەۋەرلەر بۇ نوقتىنى ئىسباتلاپ بېرەتتى. خانس لوتېر، ۋېلخېلمسىتراس كوچىسىغا تېلېگرامما يوللاپ، ئا ق ش ھۆكۈمەت مەھكىمىسى غەربى ياۋروپا ئىشلىرى باشقارما باشلىقى يېڭىدىن تەيىنلەنگەن پادىشاھنىڭ بىر قېتىملىق ”پەۋقۇلئاددە ئوچۇق“ سۆھبىتىدىن ۋاقىپ بولىشىچە، پادىشاھ ”فرانسىيىنىڭ دوستانە مۇناسىۋىتىنى قايتا جانلاندۇرۇش ۋە ئەنگىلىيىنى فرانسىيىنىڭ ھارۋىسىغا چېتىۋېلىش ئۈچۈن تىرىشىشلىرىغا قوشۇلمايدىغانلىقىنى …“، فرانسىيىنىڭ گېرمانىيىنى مەجبۇرى باش ئەگدۈرۈش ئۇرۇنۇشىغا تېخىمۇ قارشى ئىكەنلىكىنى، شۇنىڭدەك گېرمانىيىنىڭ قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈلگەنلىكىگە ھېسسىداشلىق قىلىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. ئېدۋارد تەختكە چىققان بىر ئاي ئىچىدە دۇك كوببۇرگ پادىشاھ بىلەن ئۈچ قېتىم سۆھبەت ئۆتكۈزۈپ، پادىشا ئېدۋاردنىڭ بۇ جەھەتتىكى كاپالىتىنى ئۆز قۇلىقى بىلەن ئاڭلايدۇ. ”مەن ئۇنىڭدىن مۇنداق بىر سۇئال سورىدىم: ئەگەر باش مىنىستىر بالدۋىن بىلەن ئادولف ھىتلېر سۆھبەتكە ئولتۇرغىدەك بولسا، بۇ ئىش كەلگۈسىدىكى گېرمانىيە-ئەنگلىيە مۇناسىۋىتى ئۈچۈن پايدىلىق بولماسمۇ؟ — دەيدۇ دۇك دوكلاتىدا، — بۇنىڭغا پادىشاھنىڭ بەرگەن جاۋابى مۇنداق ئىدى: ’بۇ يەردە پادىشاھ كىم؟ مەنمۇ ياكى بالدۋىنمۇ؟ ھىتلېر بىلەن بىۋاستە سۆزلىشىپ بېقىش ئويۇم بار. بۇ كۆرۈشۈش گېرمانىيىدە بولسۇن ياكى بۇ يەردە بولسۇن مېنىڭ ئۈچۈن بەرىبىر. سىز مېنىڭ بۇ دېگەنلىرىمنى ئۇنىڭغا يەتكۈزۈپ قويغايسىز‘ دېگەن.“
ئەنگىلىيىنىڭ بۇ تۈردىكى رىغبەتلەندۈرۈشى، ئۇنىڭ ئۈستىگە بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىنىڭ ئىتالىيىنىڭ تاجاۋۇزچىلىق ھەرىكىتىگە قارىتا قوللانغان تەدبىرىنىڭ غەيرىتى بار  ئەمما كۈچى يوق بولۇپ تۇرغانلىقى فۈھرېرنىڭ رىنېلاندنى ئىشغال قىلىشىغا جاسارەت بەرمەكتە ئىدى. دېمەككى ئەنگلىيە كۈچ ئارقىلىق مۇسسولىننى چەكلەشكە قوشۇلمىغان ئىكەن، ئۇنداقتا ئۇمۇ مۇسسولىنغا ئوخشاش ئۇنىڭ ئىزىدىن بېسىپ ماڭغىدەك بولسا ئەنگلىيە ئەڭ كۆپ بولسا ئاشكارە نارازىلىق بىلدۈرۈشتىن نېرىغا ئۆتەلمەيدۇ دەپ قارايتتى. 12-فېۋرال كۈنى، ھىتلېر پارىژدا تۇرۇشلۇق دېپلوماتىك ۋەكىلىنى چاقىرتىپ كۆرۈشۈپ، فرانسىيىنىڭ رىنېلاندنى قايتىدىن ئەسكەر تۇرغۇزۇش رايونىغا ئايلاندۇرۇشقا قانداق پوزىتسىيىدە بولىدىغانلىقى ھەققىدە پىكىرلىشىدۇ. شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن، ھىتلېر يەنە گېنېرال ۋون فرىتش بىلەن ھەربى ھەرىكەت مەسىلىسى ئۈستىدە سۆزلىشىدۇ. قۇرۇغلۇق ئارمىيە شىتاپ قۇماندانى بۇ ھەقتە نېمىشقا سۆھبەت ئۆتكۈزۈپ كۆرمەيمىز دەپ بۇ ئىشقا قىلچىمۇ قىزىقمايدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا سۆھبەت ئۆتكۈزىمىز دېسەك نەچچە ھەپتە ۋاقىت سەرىپ قىلىشقا توغرا كېلىدۇ دەپ چىڭ تۇرىدۇ. ئۇ يەنە، بىز پەقەت سىموۋۇل خاراكتېردىلا بىر ھەرىكەت قوللىنىپ كۆرمەكچىمىز؛ 9 پىيادىلار باتالىيونى بىلەن بىر قىسىم توپچىلار ئەترىتىنى رىنېلاندقا كىرگۈزۈشىمىز ئۈچۈن قانچىلىك ۋاقىت كېتەر؟ دەپ سورايدۇ. فرىتش ”ئىككى كۈن“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ. شۇنداقتىمۇ، ئەگەر كىچىككىنە ئۇرۇش خەۋىپىلا بولىدىكەن، ئۇ ھالدا  بۇ ھەرىكەتكە قەتئىي كىرىشەلمەيمىز دەپ ئەسكەرتىدۇ.
ھىتلېر ئۇنىڭ دېگەنلىرىگە پىرىنسىپ جەھەتتە قوشۇلىدۇ. شۇنداقتىمۇ ئىتالىيىدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچى ئۇلرىچ ھاسسەلنى چاقىرتىپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: مەن ھازىر ”ئىنتايىن مۇھىم بىر ئىشنى ئويلىشىۋاتىمەن.“ گېرمانىيە پارىژ تەستىقلىغان فرانسىيە-سوۋېت ئىتتىپاقى شەرتنامىسىنى باھانە قىلىپ لوكارنو ئەھدىنامىسىنى ئەيىپلىيەلەرمىزمۇ ھەمدە رىنېلاندقا ئەسكەر تۇرغۇزالارمىزمۇ؟“ بۇ چاغدا، ھاسسەلنىڭ رەسمى ئەسلەتمىسىگە ئاساسلانغاندا فۈھرېر سىرىنى ئېيتىپ مۇنداق دېگەن: ئۇ 1937-يىلى كۈزدە رىنېلاندنى ئىشغال قىلىشىنىڭ مۇۋاپىق پەيتى ھېسابلىنىدىغانلىقىنى بۇرۇنلا ئوتتۇرغا قويغانىكەن. ئەمما سىياسىي ۋەزىيەت تەرەققىياتى ئۇنى پسىخولوگىيىلىك گۇمانخورلىقى تۈپەيلىدىن پەيتنىڭ كېلىپ-كەلمىگەنلىكىدىن گۇمانلاندۇرغان بولىشى مۇمكىن. ”ئۇ ئۆز-ئۆزىگە، مۇسسولىن بىلەن كۆرۈشۈپ، لوكارنو ئەھدىنامىسىغا قارشى كېلىدىغانلىقىنى باھانە قىلىپ لوكارنو ئەھدىنامىسىنى تەنقىتلەشكە بولارمۇ دەپ سورايدۇ، كەينىدىن يەنە يا ئۇنىڭدىن ئۈلگە ئالساق؟ دەپ سورايدۇ.“
مەيلى قانداقلا ئەھۋال بولىشىدىن قەتئى نەزەر، ھىتلېر بۇ چاغدا ھەرىكەتكە ئاتلىنىشقا قەتئىي ئىرادىگە كەلگەن بولسىمۇ، يەنە بىر تەرەپتىن فرانسىيىلىكلەرگە ئۆزىنىڭ تىنچلىق مەقسىدى بويىچە بۇ ئىشقا كىرىشىدىغانلىقىغا قارار بەرگەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. ”ئىككى دۆلەت دوستانە مۇناسىۋىتىنى ساقلاپ قېلىش، بۇ ئىككى دۆلەت ئۈچۈن پايدىلىق بولىشى ئېنىقمۇ؟“ 21-فېۋرالدا، ئۇ مۇخپىر بېرتراند دې جوۋېنېلنىڭ سۇئالىغا جاۋاب بېرىپ مۇنداق دەيدۇ:382 ”مەن فرانسىيە بىلەن بولغان جىددى ۋەزىيەتنى پەسەيتىشنى ئۈمىد قىلىمەن. … سىز گېرمانىيە تاجاۋۇز قىلىش ئېھتىمالى بار دېگىنىڭىزدە بەكلا چېكىدىن ئاشۇرىۋەتتىڭىز.“ بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ جىمىغان فرانسۇزغا، كېيىنكى كۈنلەردە فۈھرېرنىڭ «كۈرەش يولۇم» دېگەن كىتابىنى تەنقىت قىلغانلىقىغا جاۋاب بېرىپ: ”سىز مېنىڭدىن بۇ كىتابنى قايتا تۈزىتىپ چىقىڭ دېگىنىڭىزدە، گويا مېنى كىتاۋىنى تۈزىتىپ قايتا نەشىر قىلدۇرۇشنى ئويلايدىغان بىرەر يازغۇچىغا ئوخشىتىۋالغان ئوخشايسىز. مەن بىر سىياسىيون، يازغۇچى ئەمەس. … ئويلايمەنكى، بۇ ئۇلۇغ ئەسلىمگە تارىخ ئۆزى قايتا تۈزىتىش قىلىدۇ!“
باش ئەلچى ھاسسەل، ھىتلېرنىڭ فرانسىيە-سوۋېت ئىتتىپاقى شەرتنامىسىنىڭ تەستىقلانغانلىقىنى ئالاھىدە دىققەت قىلىپ كۈزىتىدىغانلىقىنى ئەتىسىلا مۇسسولىنغا بىلدۈرىدۇ. مۇسسولىن بۇنىڭغا جاۋابەن، مەنمۇ بۇنداق بىر شەرتنامە تۈزۈلىشىگە قوشۇلمايمەن دېگەندەك سىمۇ، بۇنداق بىر شەرتنامىنىڭ ئىتالىيە بىلەن بىۋاستە مۇناسىۋىتى يوقلىقىنى ئەسكەرتىشنىمۇ ئۇنۇتمايدۇ. ئۇنىڭ بۇ دېگىنى ھېچ بولمىغاندا ئەگەر گېرمانىيە لوكارنو ئەھدىنامىسىنى ئەيىپلىسە مۇسسولىن بۇ ئىشقا ئارىلاشمايدىغانلىقىدىن دېرەك بېرەتتى. شۇڭا، فۈھرېر ”قىشلىق مەشىق ھەرىكىتى“ نى باشلاتقۇزۇشقا بۇيرۇق قىلىدۇ. 2-مارت كۈنى، بلومبېرگ ئۈچ ئارمىيىگە تەييارلىق قىلىش بۇيرۇقىنى تارقىتىپ، ”Z-كۈنى قىسىملارنى رىنېلاند ئەسكەرسىز رايونغا بېسىپ كىرىشنى ئۇقتۇرىدۇ. 3-چىسلا، بلومبېرگ ”Z-كۈنى“ نى 7-مارتقا، يەنى شەنبە كۈنى قىلىپ بېكىتىدۇ. سەھنە ئورۇنلاشتۇرۇلۇشى پۈتكەن ئىدى. ئەمما مەلۇم سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ھىتلېر بۇ ئىشقا كەسكىن ئىرادە باغلىيالماي قالىدۇ. شۇڭا ئۇ، ھەربى ئىشلار كونۋىيى پولكوۋنىك فرىيېدرىخ خوسباختىن ھەرىكەت كۈنىنى كەينىگە سۈرۈش ئىمكانىيىتى بارمۇ-يوق دەپ سورايدۇ. پولكوۋنىك بۇ سۇئالغا مۇمكىن دەپ جاۋاب بېرىدۇ. ھىتلېرنىڭ كەينىدىن دېگەن گېپى بەكلا غەلىتە ئىدى: ”قىشلىق مەشىق ھەرىكىتى“ نى ئەمەلدىن قالدۇرۇشنىڭ ئەڭ يېقىن كۈنى قايسى كۈن ئىكەنلىكىنى تېپىپ چىق دەيدۇ.
شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن، ئەنگلىيە  تاشقى ئىشلار ۋەزىرى ئەدېن لوندونغا قايتىپ كېتىدۇ. شۇ ئاخشىمى، ئۇ ئىچكى كابېنتقا دوكلات قىلىپ، فرانسۇزلار رىنېلاندقا بولغان ھوقۇقى مەسىلىسىدە بىزدىن ياردەم تەلەپ قىلىۋاتىدۇ ديدۇ. ”ئەنگلىيە خەلقى ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ ئىش شۆبھىلىنىشكە تېگىشلىك بىر ئىش. — دەيدۇ ئۇ ئەسلىمىسىدە باھالاپ كېلىپ، — ئۇ چاغدا، گېرمانىيىنىڭ رىنېلاندنى ئىشغال قىلىۋېلىشىغا قارشى چىقىش ئۈچۈن فرانسىيە بىلەن بىرلىكتە ھەرىكەت قىلىشنى تەلەپ قىلغۇچىلارنى ئەنگىلىيىدە مىڭ كىشى ئارىسىدىن بىرنىمۇ تاپقىلى بولمايتتى.“
دەرۋەقە، فۈھرېرغا يېقىنچىلىق قىلىۋاتقىنى ئەنگلىيە ئەمەس بەلكى دەل فرانسىيىنىڭ ئۆزى ئىدى. فۈھرېرمۇ شۇ كۈنى ”كېچىچە ئۇخلىيالماي چىقىدۇ.“ ”مەن تاڭ ئاتقىچە بۇ مەسىلىنى قايتا-قايتا ئويلىنىپ چىقتىم. — دەيدۇ كېيىن بىر كۈنى خوفمانغا كۆڭلىدىكىنى ئاشىكارىلاپ، — يەنى شۇ بىرلا مەسىلىنى، بۇ ئىشقا فرانسىيە قانداق ئىنكاس قايتۇرۇشى مۇمكىن؟ ئۇلار بىزنىڭ كىچىككىنە بىر قانچە باتالىيونىمىزنىڭ ئالغا ئىلگىرلىشىگە قارشى ھەرىكەت قوللىنارمۇ؟ دېگەن مەسىلىنى ئۆزەمدىن قايتا-قايتا سورايتتىم. ئەگەر مەن بىر فرانسۇز بولسا ئىدىم، قانداق ھەرىكەت قىلىدىغانلىقىمنى ياخشى بىلەتتىم: مەن ئۇلارغا قاخشاتقۇچ زەربە بېرىپ، رىن دەرياسىدىن بىرمۇ نېمىس ئەسكىرىنىڭ ئۆتىشىگە يول قويمىغان بولاتتىم.“
جۈمە كۈنى، يەنى ”Z-كۈنى“ نىدىن بىر كۈن ئاۋال، مۇناسىۋەتلىك ئەربابلاردىن بىرسى ”ئەتە چۈشتە پارلامېنت يىغىنى بار“ دەپ ئېلان قىلىدۇ. بېرلىندىكى دېپلوماتىك ساھەدىكىلەر قارىغاندا چوقۇم بىر ئىش بار دەپ پەرەز قىلىشىدۇ. شۇ ئاخشىمى، تەشۋىقات مىنىستىرلىكى گېرمانىيىنىڭ مۇھىم گېزىت مۇخپىرلىرى بىلەن فوتو مۇخبىرلىرىنى يىغىپ مىنىستىرلىكىدە ئۆتكۈزۈلىدىغان يىغىنغا تەكلىپ قىلىدۇ. مۇخبىرلا نېمە ئىش يۈز بەرگەنلىكىدىن پەقەتلا خەۋەرسىز ئىدى. گيوبېلس ئۇلارغا، ئەتە مەخپى يولغا چىقىمىز، شۇڭا بىز سىلەرنى ئەتىگىچە يىغىپ تۇتۇپ تۇرۇشقا مەجبۇرمىز دەپ ئۇقتۇرىدۇ. فۈھرېر بولسا بۇ كېچىمۇئۇخلىيالماي، ئاددىي تۆمۈر كارىۋىتىدا ئۇياققا ئۆرۈلۈپ-بۇياققا ئۆرۈلۈپ ئاران تاڭ ئاتقۇزىدۇ. ئۇ، كېچىچە فرانسىيە قانداق ئىنكاس قايتۇرار دېگەندىن باشقىنى ئويلىمايتتى. ئەنگىلىيىدىن پەقەتلا غەم قىلمايتتى؛ شەنبە كۈنىنى تاللىۋېلىشىدىكى مەقسەت، شەنبە كۈنى بىرمۇ مەمورى كادىر ئىشقا چىقمايدىغان كۈن ئىدى.383 ”ئۇلار دۈشەنبە كۈنىلا ئىشقا چۈشىدۇ. — دەيدۇ فرىتز ۋېيدېمانغا، — ئۇ كۈنىگىچە ئۇلاردىكى ھاياجانمۇ ئاساسەن پەسىيىپ بولىدۇ!“
شەنبە كۈنى تاڭ سەھەردە، بىر ئالاھىدە ئالدىن يۈرەر قوشۇن تېمپېلخوف ئايرودرومىغا قاراپ ئىلگىرلەيدۇ. ئۇ يەردە ”جۇڭكېر“ تىپلىق بىر ترانسىپورت ئايروپلانى ئۇلارنى كۈتۈپ تۇراتتى. ئايروپىلان قوزغالغاندىن كېيىنمۇ مۇخبىرلار ئۇلارنىڭ نەگە قاراپ ئۇچقىنىدىن خەۋەر تاپالمايدۇ. ھەتتا ليوتچىكمۇ ئايروپىلاننى نەگە قارىتىپ ھەيدەيدىغانلىقىدىن خەۋەرسىز ئىدى. ئايروپىلان ئۇچقۇچىسى بەلگىلەنگەن ۋاقىتتىلا ئاندىن ئىشنىڭ سىرىنى بىلىپ، نەگە قاراپ كېتىۋاتقانلىقىنى بىلەلەيدۇ.
چۈشتىن كېيىن سائەت ئوندا، گېرمانىيە باش ئەلچىسى بېرىپ ئەدېن بىلەن كۆرۈشىدۇ. ئۇلار يەنە بىر ئەنگلىيە-گېرمانىيە شەرتنامىسى ئۈستىدە بىر مەزگىل مۇزاكىرە قىلىشقاندىن كېيىن، خويىش تۇيۇقسىزلا مۇنداق دەيدۇ: ”مەن سىزگە ئىنتايىن مۇھىم بىر خەۋەرنى ئۇختۇرىمەن. بەلكىم بۇ خەۋەرنىڭ باش تەرىپى سىزنىڭ كۆڭلىڭىزگە ياقماي قېلىشى مۇمكىن. شۇنداقتىمۇ كېيىنكى قىسمى يېقىنقى يىللاردىن بۇيان ئوتتۇرغا قويۇلىۋاتقان تەكلىپلەرگە قارىغاندا بەكلا مۇۋاپىق بىر تەكلىپ دەپ قارايمەن.“ شۇنداق دەپ بولۇپ ئۇ بىر پارچە مېموراندۇمنى ئوقۇيدۇ: گېرمانىيە، فرانسىيە-سوۋېت شەرتنامىسىنىڭ لوكارنو ئەھدىنامىسىغا خىلاپلىق قىلغانلىقىنى ئەيىپلەيدۇ. شۇنداق بولغاچقا، گېرمانىيە رىنېلاند ئەسكەرسىز رايونىنى قايتۇرىۋېلىش قارارىنى ئالغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. خويىش ئەسلەتمىنى ئوقۇشنى داۋاملاشتۇرۇپ، ھىتلېر غەرب ئەللىرى بىلەن ئايرىم-ئايرىم ئۆزئارا تاجاۋۇز قىلىشماسلىق شەرتنامىسى ئىمزالاش تەكلىۋىنى ئوتتۇرغا قويىدىغانلىقىنى، شۇندىلا ئۇمۇ بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىگە قايتىشنى خالايدىغانلىقى بىلدۈرۈلگەن ئىدى.
ئەدېن، رىنېلاند ھەرىكىتىدىن قاتتىق ئەپسۇسلىنىدىغانلىقىنى، شۇنداقتىمۇ گېرمانىيىنىڭ تەكلىۋىنى ئەستايىدىل ئويلىشىپ كۆرىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: گېرمانىيە بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىگە قارىتا قانداق پوزىتسىيە تۇتىدىغانلىقى مەسىلىنىڭ ئەڭ مۇھىم نوقتىسى. گەپ بۇ يەرگە كەلگەندە، خويىش، گېرمانىيىنىڭ بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىگە قايتىپ كېلىشتە ھېچقانداق بىر قوشۇمچە تەلەپ يوق دەپ كۆرسىتىدۇ. ئاندىن ئۇ خۇددى ھېچ قانداق بىر ئىش يۈز بەرمىگەندەك، ”رىنېلاند مەسىلىسىگە كەلسەك، گېرمانىيە ئۇ يەرگە پەقەت بىر قانچە ئالدىن يۈرۈش قىلىش ئۇششاق ئەترەتلىرىنىلا يوللىدى، خالاس.“ خويىش قوزغىلىپ مېڭىشقا تەييارلىنىۋاتقىنىدا ئەدېن دەرھال بۇ فرانسىيە باش ئەلچىسى بىلەن كۆرۈشۈپ، گېرمانىيىنىڭ ھەرىكىتىگە قاتتىق ئەپسۇسلىنىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئەدېن مۇنداق دەيدۇ: لوكارنوۋ ئەھدىنامىسىنى ئەيىپلىشى ھەقىقەتەنمۇ ”ئەپسۇسلىنارلىق“، ئەمما بۇ ئىش ئەنگلىيە ئىچكى كابېنتى ئويلىنىشقا تېگىشلىك بىر ئىش ئىدى. ئەپسۇسكى مۇتلەق كۆپ ساندىكى دۆلەت ئەھكاملىرى سەھرالاردىكى داچىلىرىغا دەم ئېلىشقا كەتكەنلىكى ئۈچۈن بۇ ئىشنى دۈشەنبىگىچە كۈتۈپ تۇرۇشقا مەجبۇرمىز.
ئەدېن ئىتالىيە ۋە بېلگىيە دېپلوماتىك ۋەكىللىرى بىلەن قىسقىچە كۆرۈشكەندىن كېيىن، باش ۋەزىر بالدۋېنغا تېلېفون قىلىدۇ. ئاندىن دەرھال باش ۋەزىر سارىيىغا بېرىپ ئۇنىڭغا بىۋاستە دوكلاد قىلىدۇ. ”گەرچە ئۇ فرانسىيىگە دوستانە كۆز بىلەن قارايدىغان بولسىمۇ، — دەيدۇ ئەدېن شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ كېلىپ، — ئەگەر فرانسىيە ھەربى ھەرىكەت قوللانماقچى بولۇپ قالسا ئەنگىلىيىنىڭ فرانسىيىنى قوللىمايدىغانلىقىنى ياخشى بىلەتتى. مېنىڭمۇ ئۇنىڭ دېگىنىگە قوشۇلۇشتىن باشقا ئامالىم يوق ئىدى. مەن ئۇنىڭغا، لوكارنو مەسىلىسى ھەققىدە ھىتلېر مېنىڭ بىلەن سەمىمىلىك بىلەن سۆزلەشكەن. ئەندى مەن ئۇنىڭ گېپىگە ھەرگىز ئىشەنمەيدىغانلىقىمنىمۇ ئېيتتىم. … بالدۋېنمۇ بۇندىن كېيىن ھىتلېرغا ئىشەنمەيدىغانلىقىنى ئېيتتى. شۇنداقتىمۇ ئۇ يەنىلا كۈتۈپ بېقىشقا، فرانسۇزلارنىڭ قانداقىراق بىر تەدبىر قوللىنىشىنى كۆرۈپ ئاندىن بىر نېمە دېيىشكە ماقۇل بولدى.“
چۈشتىن بۇرۇن سائەت ئون بىر يېرىملاردا، ئالدىن يۈرۈش قىلىش قىسىملىرىنى ئېلىپ ماڭغان ”جۇنكېر“ تىپلىق ئايروپىلان كولوگنغا قونۇپ يېرىم سائەتتەك ۋاقىت ئۆتكەندىن كېيىن، مۇخبىرلار مىڭلارچە گېرمانىيىلىك ۋەتەنپەرۋەر بىلەن بىرلىكتە رىن دەرياسىنىڭ ئىككى قىرغىقىنى تۇتاشتۇرىدىغان خوخېنزوللېرن كۆۋرۈكى ئۈستىگە كېلىدۇ. 18 يىل بۇرۇن قۇرالسىزلاندۇرۇلغان گېرمانىيە ئارمىيىسى فرانسىيىدىن چېكىنىپ چىققىنىدا روھى چۈشكۈن ھالدا بۇ كۆۋرۈكتىن ئۆتكەن ئىدى. تۇيۇقسىزلا كىشىلەرگە ئەسكەرلەرنىڭ ئاياق تاۋۇشلىرى، تۆمۈر چاقلارنىڭ گۈلدۈرلىگەن ئاۋازى ھەمدە ئاتلارنىڭ تۇياق تاۋۇشلىرى ئاڭلىنىشقا باشلايدۇ. بىرىنچى تۈركۈم گېرمانىيە ئارمىيىسى كۆۋرۈككە كىرگەن ۋاقتىدا،384 خەلق ئاممىسى ئارىسىدىن كەينى-كەينىدىن ئالقىش سادالىرى ياڭرايدۇ. بىر قانچە ئايروپىلاننىڭ ھىمايىسى ئاستىدا قالغان قىسىملارمۇ كامىدا بەش كۆۋرۈك ئارقىلىق رىن دەرياسىدىن ئۆتىدۇ. ”قىشلىق مەشىق ھەرىكىتى“ گە جەمئى 19 باتالىيون ئەسكەر قاتناشقان بولسىمۇ، بۇ قىسىملاردىن پەقەت 3 باتالىيونلا رىن دەرياسىدىن ئۆتىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي، بۇ كىچىك قىسىم پەيدا قىلغان ھاياجان (نېمىسلار ئۈچۈن ئەلىۋەتتە)، ۋەھىمە (فرانسۇزلار ئۈچۈن ئەلىۋەتتە) نىڭ ھەر ئىككىسىلا مىسلىسىز ئىدى.
بۇ چاغدا، كرول تىياتىرخانىسى ئىچىدە ھىتلېر پارلامېنتقا نۇتۇق سۆزلىمەكتە ئىدى. ئۇنىڭ نۇتقى گۈلدىراس ئالقىش سادالىرى بىلەن قارشى ئېلىنىدۇ (دېپلوماتىك ۋەكىللەر قاتارىدا ئولتۇرغانلار بۇنىڭ سىرتىدا، ئەلىۋەتتە). ئۇ سۆز قىلىۋاتقىنىدا پۈتۈن زال تىمتاس بولۇپ كەتكەن ئىدى. رىتېر ئاگېنتلىقى مۇخبىرى، تېخى يېقىندىلا ۋېللىيامس ئىنىستىتۇتىنى پۈتتۈرگەن ستۇدېنت رىچارد ھېلمس، ”خۇددى مۈشۈك ياپىلاقتەك“ ھىتلېرغا تىكىلىپلا قالغان ئىدى. فۈھرېر ۋېرسال شەرتنامىسىنىڭ تەڭسىز بىر شەرتنامە ئىكەنلىكى ھەققىدە ئالاھىدە داۋراڭ قىلىپ سۆزلىگىنىدىن كېيىن، ئۇنىڭ نۇتقىنىڭ سۈرئىتى ئاستىلايدۇ. ئۇ ئىنتايىن جىددىلەشكەن ھالدا مىكرافون ئۈستىلى كەينىدە قول ياغلىقىنى ئۇ قولىدىن بۇ قولىغا تىنماي يۆتكەيتتى. خۇددى جىق يەۋىلىپ ھەزىم قىلالمايۋاتقان بىرسىدەك يۈز كۆزى تاتىرىپ كەتكەن، كۆرۈنۈشىمۇ بەكلا سۇنئى ئىدى. شۇندىن كېيىن، ئۇ ئالدىرىماي ئاۋازىنى پەسەيتىپ ”دەل مۇشۇ پەيتتە، گېرمانىيە ئارمىيىسى ئالغا ئىلگىرلىمەكتە“ دەيدۇ.
تىياتىرخانا ئىچى تۇيۇقسىزلا رەسمى بىر ساراڭلار دوختۇرخانىسىغا ئايلىنىپ قالىدۇ.
ئەمەلىيەتتە بولسا، شۇ پەيىتلەردە بايىقى 3 باتالىيون نېمىس ئەسكەرلىرى رىن دەرياسىدىن ئۆتۈپ بولغان ئىدى — شۇنداقتىمۇ ئۇلارغا، مۇبادا فرانسىيە قوشۇنلىرىنىڭ قارشىلىقىغا دۈچ كەلگىدەكلا بولىدىكەن، بىر تەرەپتىن ئۇرۇشۇپ بىر تەرەپتىن چېكىنىپ چىقىڭلار دەيدىغان بۇيرۇقمۇ قوشۇمچە بېرىلگەن ئىدى.385

بەشىنچى بۆلۈم
ئىككى يۈزلىمىلىك ئۇرۇش

14. جۆيلۈپ قىلىنغان قەسەم

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

10 تېما	77 يازما	200 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 1040

يازما سانى:

تىللا:

123

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

21 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-3

ئۇچۇر

37^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2016-7-15 18:08:03 | ئايرىم كۆرۈش

بەشىنچى بۆلۈم
ئىككى يۈزلىمىلىك ئۇرۇش

14. جۆيلۈپ قىلىنغان قەسەم
1936-يىلى مارتتىن 1937-يىلى يانىۋارغىچە387

1
1936-يىلى 7-ماي، يەنى شەنبە كۈنى، گېرمانىيە ئارمىيىسى رىنېلاندقا بېسىپ كىرىۋاتقىنىدا لوندون دائىرىلىرى بىرەر ھەرىكەت قوللىنىشنى ئەستايىدىل ئويلىشىپ كۆرمىدى. فرانچويس پونسېت بېرلىندا تۇرۇپ ئەنگلىيىنىڭ ”كۈچلۈك ھەرىكەت قوللىنىش“ غا كۈچەپ ئۈندەپ باقىدۇ. دەرۋەقە، بۇ تۈردىكى ئۈندەشلەر فرانسىيە ھۆكۈمىتىنىڭ قارشىلىق كۆرسىتىش روھىنى ئويغاتتى ھەقىچان، ھۆكۈمەتمۇ باششىتاپ قۇماندانلىقنىڭ بىرەر ھەرىكەت قوللىنىشى ئۈچۈن ئالدىرىتىدۇ. بۇ تۈردىكى كىشىلەرگە ئوخشاش، ئۇلارنىڭ كونسىرۋاتىپلىقى قورقۇنچاقلىق دەرىجىسىگە بېرىپ يەتكەن ئىدى. گېنېرال گامېلىن ئەسكەرتىپ، ”بىرەر ئۇرۇش ھەرىكىتى، ئۇ مەيلى ھەر قانچە چەكلىك ھەرىكەت بولىشىدىن قەتئىي نەزەر، پەرەز قىلىشقا بولمايدىغان خەتەرلىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. ئومۇمىي يۈزلۈك ئۇرۇش سەپەرۋەرلىكى ئېلان قىلىنماي تۇرۇپ تۇيۇقسىز تەدبىر قوللىنىش تېخىمۇ خەتەرلىك“ دەيدۇ. شۇنداقتىمۇ ماگىنوت مۇداپىيە لېنيەسىگە 13 دىۋىزىيە ئىۋەرتىش ئىشى تەستىقلىنىدۇ.
بۇ ئەسلىدە قۇرقۇنچاقلىقنىڭ بىر تۈرلۈك ئىپادىسى ھېسابلانسىمۇ، ئەمما بۇ ھەرىكەت گامېلىننىڭ بېرلىندىكى رەقىپلىرىنى قاتتىق ئۈركىتىۋېتىدۇ. گېنېرال بلومبېرگ يەكشەنبە كۈنى چۈشتىن بۇرۇن ھىتلېردىن ھېچ بولمىغاندا بىزمۇ ئاخېن، تىيرېر ۋە سائاربرۈكېندىن ئەسكەر چېكىندۈرەيلى دەپ يالۋۇرىدۇ. ئۇ ھىتلېرغا، ئەگەر فرانسىيە ھۇجۇم قىلغىدەكلا بولسا، گېرمانىيە قوشۇنلىرى ئۇرۇشنى توختىتىپ چېكىنىشكە مەجبۇر بولىدۇ. بۇنداق ئەھۋالدا ئەخلاقىي ۋە ھەربىي جەھەتتە ئېغىر مەغلوبىيەتكە سەۋەپ بولىشى مۇمكىن دەيدۇ. گەرچە قاتتىق تەشۋىش ئىچىدە قالغان بولسىمۇ، ھىتلېر قىلچە تەۋرەنمەيدۇ. ئۇ، بلومبېرگقا قاراپ باقايلى، ئەگەر زۆرۈر تېپىلسا ئەتە ئەسكەر چېكىندۈرسەكمۇ ئۈلگۈرىمىز دەيدۇ. گەرچە فرانسىيە باش مىنىستىرى كۈچلۈك قارشى تۇرىدىغانلىق ھەققىدە رادىئو نۇتقى ئېلان قىلغان بولسىمۇ ھىتلېر بەرىبىر ئىرادىسىدىن يانمايدۇ. فرانسىيە باش مىنىستىرى نۇتقىدا، ستراسبۇرگ گېرمانىيە توپ ئوقلىرىنىڭ تەھدىتى ئاستىدىلا بولىدىكەن، فرانسىيە ھەرگىز سۆھبەتكە ئولتۇرمايدۇ دەيدۇ.
دۈشەنبە كۈنى، 25 مىڭ نەپەر گېرمانىيە ئەسكىرى رىنېلاندقا كىرىپ كېلىدۇ.388 پوپ-پاستورلار ئىسرىقدانلىرىنى پولاڭشىتىپ ئۇلارغا دۇئا ئوقۇيدۇ. فرانسۇزلارنىڭ ئېغىزىدىلا ھەيۋە قىلىپ قويغانلىقى، ھىتلېرنى قاتتىق ئەنسىرەتكەن ئىدى. ئۇ كېيىن ئېتراپ قىلىپ، ئەگەر بۇنداق بىر بېسىم ئاستىدا ئون يىل قالغىدەك بولسام ھەقىقەتەنمۇ بەرداشلىق بېرەلمىگەن بولاتتىم دەيدۇ. ھىتلېر، گېرمانىيە قوشۇنلىرى رىنېلاندقا كىرىپ ئىككى سوتكا ئۆتكەندە تەرجىمانىغا ”بۇ ۋاقىت ئۆمۈرۈمدە ئەڭ قاتتىق بېشىم قاتقان بىر پەيت ئىدى، … ئەگەر فرانسىيە قىساس ھەرىكىتىگە ئاتلانغان بولسا، بىزمۇ ئامالسىز قۇيرۇقىمىزنى قىسىپ ئۈن چىقارماي چېكىنىشكە مەجبۇر قالاتتۇق. چۇنكى بىزنىڭ ئەسكىرى كۈچىمىز بەكلا يېتەرسىز، ھەتتا كۈچسىز قارشىلىق كۆرسىتىشكىمۇ قۇرۇبىمىز يەتمەس ئىدى“ دەيدۇ. ئۇ، كۆرەڭلىگەن ھالدا ئىشغال قىلىنغان رايونلارنى كۆزدىن كۆچۈرۈشكە بېرىپ ھېچ قانداق نورىمالسىزلىقنىڭ يوقلىقىنى كۆرىدۇ. ھىتلېر، كۆڭلى-كۆكسى ئازادە ھالدا مەخسۇس ۋاگۇنىغا ئولتۇرۇپ قايتىپ كېلىۋېتىپ ”ئۇلۇغ تەڭرىم، ھەممە ئىش شۇنچە ئوڭۇشلۇق، ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى خاتىرجەم قىلىدىغان بىر ئىش بولدى“ دەپ خېلى ئارام تېپىپ قالىدۇ. ئۇ ۋاگوندا پو ئاتقىنىچە تىنماي سۆزلەپ ماڭىدۇ: ”دېمىدىممۇ، بۇ دۇنيا ئەقىللىق قەھرىمان كىشىلەرگە مەنسۈپ بىر دۇنيا دەپ. ئۇنداق كىشىلەرنى تەڭرى ئۆزى ساقلايدۇ.“ ئۇ دەرھال ئەتراپىدىكىلەرگە بۇيرۇق قىلىپ، ۋاگنېرنىڭ «پارسفال» تەخسىسىنى قويغۇزىدۇ. ئۇ بىر تەرەپتىن ئاڭلىغاچ سۆزگە كىرىشىدۇ: مېنىڭ ئىشەنچىم مانا مۇشۇ تىياتىرنىڭ تەسىرىدىن تىكلەنگەن دەيدۇ. ئۇ، ئەگەر ئەنگلىيە-فرانسىيە ئىككىسى بىرلىشىپ كۈچلۈك سەپ شەكىللەندۈرگىدەك بولسا ئىدى، گېرمانىيە تەرەپ ئۇرۇشماي تۇرۇپلا مەغلۇپ بولىدۇ دەپ قارايتتى. ئەمما بىز بۇنداق بىر ئالىجوقا مۇستەبىتنىڭ بۇنداق بىر پەرىزىگە پەقەتلا قوشۇلالمايتتۇق.
)ئۇ. ت. ئىزاھاتى: ئېنگلىزچىدىن تەرجىمىدە بۇ بىر ئابزاس چۈشۈپ قالغان:
In Paris the Locarno powers convened with results so inconelusive that Freign Minister Flaudin flew to London for help. The attitude there was typified by Lord Lothian`s remark: “The Germans, after all, are only going into their own back garden.” Neville Chamberlain, being groomed to succeed Baldwin as Prime Minister, emphasized to Flandin that public opinion was against enforeing any sanctions and then wrote in his diary, “Ilis view is that, if a firm front is maintained by France and England, Germany will yield without war. We cannot accept this as a reliable estimate of a mad dictator`s reaction.”)
قىزىق يېرى، ئۇنىڭدىكى بۇنداق ئۈمىدسىز مىجەزلەر ئەتىسى، يەنى 12-مارت كۈنى پۈتۈنلەي غايىپ بولىدۇ. ئەتىسى، بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتى لوندوندا يىغىن چاقىرىدۇ. ئۇلار يىغىندا بىردەك قارار ماقۇللاپ گېرمانىيىنى شەرتنامىغا خىلاپلىق قىلدى دەپ ئەيىپلەيدۇ. 3 نەپەر ھەربى مەسلىھەتچى ھۇلۇققىنىدىن نېمە قىلارىنى بىلەلمەي شۇ ھامان بېرلىنغا تېلېگرامما يوللاپ بۇ ئەيىپنامىدىن بېرلىننى خەۋەردار قىلىدۇ. بلومبېرگ تېلېگراممىنى تاپشۇرۇپ ئېلىپ شۇ ھامان بېرىپ فۈھرېر بىلەن كۆرۈشىدۇ. فۈھرېر تېلېگرامىغا قاراپمۇ قويماي ئۇنى پۇرلاپ يانچۇقىغا سېلىۋالىدۇ. بلومبېرگ، ھىتلېردىن مۇرەسسە قىلىشايلى دەپ ئۈتۈنگەن بولسىمۇ ھىتلېر قەتئىي رەت قىلغان ھالدا، بلومبېرگقا قوپاللىق بىلەن، بۇندىن كېيىن سىياسىي ئىشلارغا ئارىلىشىۋالما دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ.  ئۇ گېنېرالغا: سىياسەتلەرنى ئۇرۇش مىنىستىرلىكى ئەمەس بەلكى ئىمپىرىيە باش مىنىستىرلىك كابېنتى بەلگىلەيدۇ دەيدۇ. ئۇنىڭ تاشقى ئىشلار مىنىستىرى گېنېراللارغا قارىغاندا بەكىرەك ئۇرۇشخۇمار ئىدى. شۇڭا نېۋرات، ھەر قانداق بىر مۇرەسسەلىشىشكە قارشى ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. تاشقى ئىشلار مىنىستىرى نېۋرات، فۈھرېرغا سەۋر قىلىپ كۈتۈپ باقايلى، رىنېلاندتىن ئەسكەر چېكىندۈرۈشتىن ئاۋال چەتئەل دائىرىلىرىنىڭ قانداق ئىنكاس قايتۇرىدىغانلىقىغا قاراپ باقايلى دەيدۇ.
فۈھرېر تاشقى ئىشلار مىنىستىرىنىڭ دېگەن بۇ گېپىگە قوشۇلىدۇ. كەينىدىنلا، ھىتلېر ميۇنخېندا مىتىنگدىكىلەرگە ”مەن سىلەرگە ئۇيقىدا قار بېسىپ جۆيلۈپ كوچىغا چىقىپ كەتكەن بىرسىنىڭ بەرگەن قەسىمىنى بېرىمەنكى، مەن قەتئى تۈردە تەڭرىنىڭ دېگىنى بويىچە ئىش قىلدىم.“ بۇ ئىشتىن بىر قانچە سائەت ۋاقىت ئۆتكەندە، رىبېنتروپ، بوھران ئۆتۈپ كەتتى، ئەدېن سوھبەتكىلا قىزىقىدىغانلىقىنى دەپ يۈرگەندەك قىلىدۇ دەپ لوندوندىن خەۋەر بېرىدۇ.
بۇ خەۋەردىن فۈھرېر يايراپ كېتىدۇ. ئەگەر ئۇ كۈنلەردە باشقا بىرسى گېرمانىيە دۆلەت باشلىقى بولغان بولسا قانداق بولۇپ كېتەر بولغىيدى؟ كېيىن فۈھرېر بۇ ھەقتىكى كۆڭلىدە ئويلىغانلىرىنى مۇبالىغىلەشتۈرۈپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: ”مەيلى كىم بولىشىدىن قەتئى نەزەر، سىلەرمۇ دېيەلىشىڭلار مۇمكىنكى، ئۇنداق بىرسى قورققىنىدىن ئەرۋايى ئۇچۇپ ئۆزىنى يوقۇتۇپلا قويغان بولاتتى. ئامال يوق، مەن بۇ ئىشتا يالغان گەپ قىلىشقا مەجبۇر بولدۇم: مەن ئۈنۈمنى چىقارماي جىم بولىۋالغانلىقىم، قىلچە تەۋرەنمىگەنلىكىم ئۈچۈنلا قۇتۇلۇپ قالالىدۇق. مەن تەھدىت قىلغان ھالدا ئەگەر ۋەزىيەت بىر سوتكا ئىچىدە ئاز-تۇلا يۇمشىمايدىكەن، ئۇ ھالدا مەن بىر سوتكا ئىچىدە رىينېلاندقا يەنە 6 دىۋىزىيە ئەسكەر يوللايمەن دەپ تەھدىت قىلغان ئىدىم.389 ئەسلىدە ئۇ يەرگە ئىۋەرتكىدەك قولىمىزدا ئاران 4 برىگادىلا ئەسكەر قالغان ئىدى.“
ھىتلېر ئەڭ ئاجىز بىر ھالقىسىنى قولىدا تۇتىۋالغانلىقى ئۈچۈن ئەنگلىيە بىلەن فرانسىيە ئىككىسىنى ئوڭۇشلۇق تۈردە قورقۇتۇپ يۇلىۋېلىش پۇرسىتىنى قولغا كەلتۈرگەن ئىدى. بۇ شۇنى ئىسپاتلايدۇكى، ئەگەر تايىنىدىغانغا كەينىدە بىرەر قۇراللىق كۈچى بولماي، خەلقارالىق قۇرۇق گەپلەر بىلەن ئەيىپلەشنىڭ قىلچە رولى بولمايتتى. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئۇ يەنە باشقا گېنېراللارغا سېلىشتۇرغاندا ئۆزىنىڭ سىياسىي قابىلىيىتىنىڭ تېخىمۇ مۇكەممەل ئىكەنلىكىنىمۇ ھېس قىلىدۇ. بۇ قېتىمقى غەلىبە، ئۇنىڭ ئۆز تەغدىرىگە بولغان ئىشەنچىنى كۈچەيتىپ بېرىشتىمۇ مۇھىم رول ئوينىغان ھەقىقەتەنمۇ چوڭقۇر ئەھمىيەتكە ئىگە بىر غالىبىيەت ئىدى. ئۇ، مۇستەھكەم ئىرادىلىك، قۇرال ئىشلىتىشتىن قورقمايدىغان كىشى، يەنە بىر قېتىملىق دۇنيا ئۇرۇشى قاينىمىغا كىرىپ قېلىشتىن قورقۇپ جان-پېنى چىقىپ كېتىۋاتقان رەقىبىگە قارشى قانچىلىك تىركىشىش كېرەكلىكىنىمۇ پەملىۋالىدۇ.
شۇنىڭدەك ھىتلېر يەنە رىينېلاند ۋەقەسىدىن مەملىكەت ئىچىدە ھوقۇقىنى تېخىمۇ چىڭىتىۋېلىش جەھەتىدىمۇ ئىنتايىن ئۇستىلىق بىلەن پايدىلاندى. ئۇ پارلامېنتنى تارقىتىۋېتىپ، بۇ سىياسىتىنى خەلققە ئاۋازغا قويۇش ئارقىلىق بېكىتىۋالماقچى بولىدۇ. بۇ قېتىمقى خەلق ئاۋازغا قويۇش ئىشى ھەرگىز سايلام ئەمەس، بەلكى كۆك يۈزىدە ”ھىندېنبۇرگ“ ھاۋا شارى (ئۇنىڭ ئۈستىگە كىرىس بەلگىسىنى سىزىپ توشقۇزىۋەتكەن) بىلەن ھەر قايسى شەھەرلەردە غالىبىيەت نامايىشى قىلىپ ئايلاندۇرۇپ چىقىشلا ئىشى ئىدى. ”مەن ھېچقاچان ھوقۇق تارتىپ ئالمىدىم. — دەيدۇ كارلسرۇخ ئاممىسىغا، — مەن ۋىژدانىم بىلەن خەلق مەنپەئەتىنى كۆزلەش مەقسىتىدە ئىش قىلدىم. مەن، خەلقىمىزنىڭ ئىناۋىتىنى ساقلاشتا چىڭ تۇرۇشۇم، ئۇلارنى دۇنيادا قايتىدىن ئىناۋەتلىك بىر ئورۇنغا ئېرىشتۈرۈشكە يېتەكچى بولۇشۇم شەرت. ئەگەر مېنىڭ سەۋەبىمدىن خەلقىمىز قايتىدىن بىھۇدە غەم-ئەندىشە ئىچىدە، ئازاپ-ئوقۇبەت ئىچىدە قالىدىغانلا ئىش بولىدىكەن، ئۇ ھالدا، ئۇلۇغ تەڭرىمدىن مېنى جازالىشىنى تىلەيمەن.“
29-مارت كۈنى، ھىتلېر بىر پايمۇ ئوق ئاتماي، 98.8 پىرسەنت خەلقنىڭ قوللاپ ئاۋاز بېرىشىگە ئېرىشىدۇ. دۇنيادا، ھېچ قانداق بىر دۆلەت داھىسى بۇنچە كۆپ خەلق ئاممىسىنىڭ قارشى ئېلىشىغا ئېرىشەلىگەن ئەمەس. شۇنىڭدەك يەنە، 3 يىلدىن ئارتۇقىراق ۋاقىت ئىچىدە ھىتلېر باشقا دۆلەتلەردىن مەرھەمەت تىلەيدىغان بىر ئەلنى ئۇلارغا خىرىس قىلالايدىغان بىر دۆلەتكە ئايلاندۇرغان ئىدى. ئورنىنى بۇنچە يۈكسەلگەن دۆلەتتىن ھەممە ئېتراپ قىلىدىغان بىردىن-بىر دۆلەت، يالغۇز ئەنگىلىيىنىلا كۆرسىتىپ ئۆتۈش مۇمكىن ئىدى. ۋېلش ئۇقۇمۇشلۇق ئەربابلار مۇناسىۋىتىدە كەڭ دائىرىلىك مۇناسىۋەت ئاساسى بولغان توماس جونېس، غەيرى-رەسمى باش ئەلچى سالاھىتى بىلەن گېرمانىيىگە كېلىدۇ. ئۇنىڭ بىرىنچى زىيارەت بېكىتى داھلېم ئىدى. باش ئەلچى ئۇ يەردە بالدۋىن بىلەن يېقىن مۇناسىۋەت ئورناتقان رىببېنتروپنىڭ ئۇنى باش ۋەزىر بىلەن كۆرۈشۈپ بېقىشىغا مەدەتكار بولۇپ كېلىۋاتقانلىقىنى ياخشى بىلەتتى.
”بالدۋىن ئەپەندىنى ھىتلېر بىلەن كۆرۈشۈپ باقسا دەپ ئويلايمەن. — دەپ يازغان جونېس كۈندىلىك خاتىرىسىدە رىببېنتروپنىڭ سۆزىنى نەقىل كەلتۈرۈپ، — گەپ-سۆزلىرىدىن ئۇنى ھەرگىزمۇ بىر مۇستەبىتكە ئوخشىتىش مۇمكىن ئەمەس. بەلكى ئۇنى بالدۋىن ئەپەندىگە بەكىرەك ئوخشىتىش مۇمكىن. بىز مۇزاكىرە قىلماقچى بولىۋاتقان بۇ مەسىلە بىر قانچە ئەۋلاد ئادەمنىڭ تەغدىرىنى بەلگىلەيدىغان بىر مەسىلە. … بالدۋىن ئەپەندى ھىتلېرنىڭ قاراشلىرىنى ئوتتۇرغا ۋاستىچى قويماي ئۆز قۇلىقى بىلەن بىۋاستە ئاڭلاپ باقسا. ھىتلېر چوقۇم ئۇنىڭ بىلەن پۈتۈنلەي ھەققانىي سۆھبەتلىشىدىغانلىقى چوقۇم. — رىبېنتروپ فۈھرېرنى ئادەتتىكى بىر ئادەم قاتارىدا تەسۋىرلەپ كۆرسىتىشكە تىرىشىدۇ، — ئۇنىڭ قەلبى كونسىرۋاتىپ، ئادەتتىكى بىر رەسسامغا ئوخشاش مۇزىكىنى ۋە رەسىم سىزىشنى ياخشى كۆرىدىغان، ئاددى-ساددا ياشايدىغان بىر ئادەم، — دەيدۇ رىبېنتروپ، — ھىتلېر دېپلوماتىك سىياسەت جەھەتتە پەقەت مېنىڭلا، يەنى ۋون رىبېنتروپنىڭلا پىكىرىنى ئاڭلايدۇ.“
”باش قۇماندانلىق شىتابىدىكىلەرچۇ؟“ دەپ سورايدۇ جونېس.
”ئىمپىرىيە ھۆكۈمىتى ئىچىدە، پومىشچىكلار — جۇنكېرلار تەسىر كۆرسىتەلمەس ھالغا كېلىپ بولدى. — دەيدۇ تاشقى ئىشلار مىنىستىرى جاۋابەن، — بۈگۈن، قايتىدىن ئەسكەر ئېلىشنى ھىتلېرنىڭ ئۆزىلا بەلگىلەپ قىسىملار بۇ ئىشقا ئارىلىشالمايدىغان ۋەزىيەت شەكىللىنىپ بولدى.390 مىللىي سوتسىيالىزمنىڭ ئاساسى ئىدىيىسى ھەرگىزمۇ باشقىلارنى بوي سۇندۇرۇش ياكى ئۇلارغا ھۈكمىرانلىق قىلىش بولماستىن بەلكى ئۆزىنى ئۆزى باشقۇرالايدىغان ھالەتكە كەلتۈرۈش.“
ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، يەنى 17-ماي كۈنىسى، ئۇلار ھىتلېر بىلەن كۆرۈشۈش ئۈچۈن بېرلىنغا قاراپ ئۇچىدۇ. بىلەن بىرگە يولغا چىققانلاردىن بىرسى تەرجىمان شمىدت ئىدى. يەكشەنبە كۈنى چۈشتە، تۆتەيلەن ھىتلېرنىڭ تۇرالغۇسىدىكى ئازادە مېھمان كۈتۈش ئۆيىدە ئۇچرىشىدۇ. جونېس، بۇ مېھمانخانا ئۆيىنىڭ رەسمى بىر ۋىكتورىيە پاسونىدىكى ئۆيلەرگە ئوخشايدىغانلىقىغا دىققەت قىلىدۇ. ”بىز راستىنلا گلاسگوۋنىڭ تەررا، — ئۆگزە باغچىسىغا، يەنى 1880-يىلىدىكى بىر سودىگەرنىڭ مېھمانخانا ئۆيىگە كىرىپ قالغاندەك ھېس قىلدۇق.“ جونېس، بالدۋىننىڭ گېرمانىيە بىلەن ھەمكارلىشىشىنى ئويلايدىغانلىقىنى، ئەمما ”ۋەزىپە ئېغىر، يول يىراقلىقى“ نى ئېيتىدۇ. ئىتالىيەنىڭ يېقىندىن بۇيان ھەبەشىستان — ئېفپوپىيىدە قولغا كەلتۈرگەن غالىبىيىتى گەرچە بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىدىكى نۇرغۇنلىغان ھىمايە قىلغۇچىلىرىنى ئۈركىتىۋەتكەن بولسىمۇ، نۇرغۇنلىغان ئېنگلىزلار يەنىلا بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىگە قاتتىق ئىشىنەتتى.
ھىتلېر مۇنداق دەيدۇ: دېمەككى، ئېنگلىزلارمۇ ئىككى تەرەپ بولۇپ بۆلىنىۋالغان، ئۇلارنىڭ بىر تەرىپى ھازىرقى بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىنىڭ كۈچەيتىلىشى ئۈچۈن كۈچ چىقىرىشنى تەلەپ قىلسا، يەنە بىر تەرەپتىكىلەر بۇ تەشكىلاتنى كونسىرىۋاتىپ بىر تەشكىلاتقا ئايلاندۇرۇشنى تەشەببۇس قىلىشىدىكەن. ئۇ ئىككىنچى تەرەپتىكىلەرنىڭ سىياسىتىنى قوللاپ، ئېنىق بولمىغان بىرەر ۋەزىپىنى ئۈستىگە ئېلىشنىڭ ئىشقا ئاشمايدىغان بىر ئىش ئىكەنلىكىنى، ئۇنىڭغا قارشى ئىكەنلىكىنى بىلدۈرمەكتە. ئېفپوپىيە ۋەقەسىنىڭ ساۋاقلىرى شۇنى كۆرسەتمەكتىكى، ئەگەر بىرەر خەلقارالىق تەشكىلات بولمىغىنىدا مەسىلىنىڭ ھەل قىلىنىشى تېخىمۇ ياخشىراق بولغىدەك. بۇ ھەقتە ئۇ مۇنداق دەيدۇ: ”بىرلەشكەن دۆلەتلەر جەمىيىتىنىڭ رولى ئېفپوپىيىلىكلەرگە ئۈمىت بېغىشلاپ، باشقا ئەللەرنى ئالداش، گويا جەنىۋەدە بەزى ئۆنۈملۈك تەدبىرلەرنى ئېلىش بىلەن بىرگە ئىتالىيىنى قېچىپ قۇتۇلۇشقا ئۈندەش بولىدىغاندەك قىلىدۇ.“ ئۇنىڭ بۇ قارىشىنى، ئۆزىنىڭ رىنېلانددىكى دو تىكىشىنى تەرىپلىشى دېيىش مۇمكىن ئىدى. ئەگەر جونېس بۇ نوقتىنى تونۇپ يېتەلىدى دېيىشكە بولسىمۇ، ئۇنىڭ كۈندىلىك خاتىرىسىدە بۇ ھەقتە ھېچنېمە دېيىلمىگەن. بىر يېرىم سائەتلىك كۆرۈشۈش ئاخىرلىشىدۇ. بۇنىڭ نەتىجىسىدە ئۇلار ئۆزئارا ئىشەنچە تىكلەشتى دېيىشكىلا بولاتتى. ”مەن، بالدۋىن ئەپەندىنى تارتىنچاق ۋە كىچىك پىيىل سىياسىيون دەپ قارايتتىم. باش ۋەزىر بولغىنىمغا ھەممە كىشى ھەيران قالىدىكەن، بۈگۈنگە كەلگىچە، بۇنداق ھەيران قېلىشتىن تېخى قۇتۇلالمىدىم.“ بۇ دېگەنلىرىنى تەرجىمە قىلىپ بەرگەندە، فۈھرېرمۇ ”راست دەيسىز، مەنمۇ شۇنداق ئويلىدىم“ دەيدۇ.
بۇ كۈنلەر ھىتلېرنىڭ ئەڭ بىئارام بولۇپ يۈرگەن كۈنلىرى ئىدى. ئۇنىڭ شوپۇرى شرېك يېقىندا قاتناش ۋەقەسىدە ئۆلۈپ كېتىپ، ئۆزىمۇ ئۇيقۇسىزلىقتىن قىينىلىپ يۈرەتتى. جونېس بىلەن كۆرۈشۈپ بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە، ئۇ دوختۇر براندتقا دەرت تۆكۈپ سول قۇلىقىنىڭ غۇڭۇلدايدىغان بولۇپ قالغانلىقىنى، غۇڭۇلداش ئاۋازىنىڭمۇ تۆمۈرنىڭ ئۇرۇلغان ئاۋازىغا ئوخشاش بەكلا كۈچلۈك ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ دەرت تۆكىدۇ. دوختۇر براندت ئۇنىڭغا يېتىشتىن بۇرۇن ئازىراق مېڭىپ كىرىپ ئاندىن يېتىشى كېرەكلىكىنى، ئايىقىنى ئىلمان سۇ ۋە سوغۇق سۇدا ئالماشتۇرۇپ يۇيۇپ بېرىشىنى، ئاندىن بىر قانچە تال تەسىرى ئاز ئۇيقۇ دورىسى ئىچىپ يېتىشنى مەسلىھەت قىلىدۇ. ھىتلېر بۇرۇن راستىنلا ئۇيقۇ دورىسى ئىچىپ يۈرگەن ئىدى. فۈھرېر، ئۆز پىلانى بويىچە يېڭىدىن لايىھىلاپ سېلىنغان باش مىنىستىرلىك مەھكىمە بىناسى ئىچىدە تۇرمۇش  قائىدىلىرىغا تېخىمۇ قاتتىق رىئايە قىلىپ ياشاشقا تىرىشىدۇ. ئۇ ئاخشىمى ئاددى سەرەمجانلاشتۇرۇلغان ياتاق ئۆيىگە كىرىپ ئىشىكىنى چىڭ ئېتىۋالاتتى. بۇ ئۆيدىكى بىردىن-بىر بىزەك، ئاپىسىنىڭ ماي بوياق رەسىمى — كونا بىر رەسىمگە قاراپ سىزىلغان بىر پارچە رەسىملا ئېسىغلىق ئىدى. كارىۋىتىنىڭ ئوڭ تەرىپىگە كىچىك بىر توپمۇچكا قويۇلغان ئىدى. ئۇ بۇرۇن ئۆزىنىڭ ئەر خىزمەتچىسى بولغان كارل كراۋۇسقا، مەن نەدە يېتىشىمدىن قەتئى نەزەر، چوقۇم كارىۋىتىمنىڭ ئوخشاش تەرىپىگە بىر ئۈستەل قويۇپ قويىسەن دەپ جىكىلىگەن ئىدى. ئۇ ھەر كۈنى سدەھەردە ساقىلىنى چوقۇم ئۆزى ئېلىپ ئادەتلەنگەن بولۇپ، كىيىم كەيگەندىمۇ خىزمەتچىسىنىڭ ياردىمىنى قوبۇل قىلمايتتى. ئۇ كىيىمىنى كىيىپ تۈزەشتۈرىۋالمىغىچە سىرتقا چىقمايتتى. ئۇ ئۆيىدىن چىقىپ كراۋۇسقا سالام بەرگىنىدىن كېيىن ئۆزى كىتاپخانىسىغا كىرىپ ئەتىگەنلىك ناشتىغا ئولتۇراتتى. ئۇ ئادەتتە ئىككى ئىستاكان كالا سۈتى، ئون تالدەك پىچىنە ۋە نەچچە پارچە بەكمۇ تاتلىق بولمىغان شاكىلات بىلەن ناشتا قىلىشنى ئادەت قىلىۋالغان ئىدى. ئۇ ئۆرە تۇرۇپ ناشتا قىلاتتى ھەمدە بىر تەرەپتىن ناشتا قىلغاچ ئاخبارات ئىدارىسى يەتكۈزگەن ماتېرىياللارغا بىر قۇر كۆز يۈگۈرتۈپ چىقاتتى.391 ئۇ ئادەتتە ناشتىلىق ئۈچۈن 5 مىنۇتلا ۋاقىت سەرىپ قىلىپ، ئۇدۇل ئىشخانىسىغا كىرىپ كېتەتتى.
ئالدىراش بولغان بۇ كۈنلەردە، ئۇنىڭ بىردىن-بىر كۆڭۈل ئاچىدىغان ئىشى ھەر ئاخشىمى ئازادە مېھمانخانا ئۆيىدە ئولتۇرۇپ كىنو كۆرۈشلا ئىدى. كراۋۇس كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا ئۇنىڭغا 5~6 يۈرۈش كىنو ئىسمى يېزىلغان بىر ۋاراق كىنو تىزىملىكىنى چىقىرىپ بېرەتتى. ھىتلېر بۇ تىزىملىكتىن بىرنى تاللاپ كۆرەتتى. ئەگەر تاللىغان كىنو فىلىمى ئۇنى زىرىكتۈرۈپ قويغىنىدا، ”نېمە دېگەن قالايماقان فىلىم بۇ!“ دەپ قاينىغىنىچە دەرھال باشقا فىلىمنى ئالماشتۇرۇپ كۆرەتتى. ئۇ ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان ئايال ئارتىس گرېتا گاربو دېگەن ئايال ئىدى.
سىر ئىۋون كىركپاترىكنىڭ ئېيتىشىچە، ھىتلېر ”«بېنگاللىق مەرگەن» دېگەن فىلىمنى بەكلا ياخشى كۆرەتتىكەن. ئۇ، بۇ كىنونى ئۇدا ئۈچ قېتىم كۆرگەن. ئۇنىڭ بۇ كىنونى ياخشى كۆرۈپ قېلىشىغا، بۇ فىلىمدا بىر قانچە ئېنگلىزنىڭ قانداق قىلىپ بىر دۆلەتنى قۇل قىلىۋالالىغانلىقى تەسۋىرلەنگەنلىكى سەۋەپچى بولغان. ئۇنىڭ قارىشىچە، مۇنەۋۋەر بىر مىللەت دەل شۇنداق ھەرىكەت قىلىشى لازىم ئىكەن. شۇنداق بولغاچقا، بۇ فىلىم ئېس-ئېسچىلار چوقۇم كۆرۈشكە تېگىشلىك بىر كىنوغا ئايلانغان.“ ئۇنىڭ ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان كىنولىرى يەنىلا فرانسىيە فىلىملىرى بولۇپ، ئۇلارنىڭ كىنولىرىدا ئۇششاق بۇرجۇئازىيىنىڭ تۇرمۇشۇشى ھەقىقى تۈردە ئەكس ئەتتۈرۈلگەن بولىدىكەن. ”بۇ كىنولارنى ئاشكارە قويغىلى بولماسلىقى ھەقىقەتەنمۇ ئەپسۇسلىنارلىق“ دەيدۇ فرېيدېلىند ۋاگنېرغا، گيوبېلس ئىشخانىسىدا تېخى كېسىپ تازىلانمىغان فىلىملەرنىڭ ھەممىسىنىلا ۋاگنېر مەسئول بولۇپ تەكشۈرۈپ چىقاتتى.
ھىتلېرنىڭ سالامەتلىكىدە ياخشىلىنىش ئىشارەتلىرى كۆرۈلمىگەچكە، دوختۇر براندت ئۇنىڭغا بىر ھەپتە دەم ئېلىشقا چىقىشىنى، ئەڭ ياخشىسى ئۇخلىيالايدىغان يەر بولغان بېرچتېسگادېنغا بېرىپ دەم ئېلىش تەكلىۋىنى بېرىدۇ. ھىتلېر دوختۇرنىڭ تەۋىسىيىسىگە قۇلاق سالىدۇ. شۇنىڭدىن كېيىنكى بىر قانچە ئاي جەريانىدا ئۇ ۋاچېنفېلدتىكى ئۆيىگە ئىمكان بار كۆپىرەك بارىدىغان بولىدۇ. شۇ يىلى يازدا، ئۇ يەنە بىر قېتىم ۋاگنېرنى خاتىرلەش مۇراسىمىغا قاتنىشىدۇ. ئۇنىتي مىتفورد بىلەن سىڭلىسى دىيانامۇ شۇ يەردە بولغاچقا، ۋاگنېر خانىم ئۇلارنىمۇ بىرلىكتە چۈشلۈك تاماققا تەكلىپ قىلىۋىدى، بۇنىڭدىن ھىتلېر بەكلا خوش بولۇپ كېتىدۇ. ”بىلىسىز، ئۇنىتينىڭ تۇرمۇش پۇلى ئېيىغا ئارانلا يۈز مارك ئەتراپىدا. — فرېيدېلىند ۋاگنېرنىڭ دېيىشىچە ھىتلېر شۇنداق دېگەن ئىكەن، — ئاتا-ئانىسى ئۇنىڭ تۇرمۇش پۇلىنى ئۈزۈپ ئۇنى ئەنگىلىيىگە قايتۇرۇپ كېتىشكە ئۇرۇنغان. ئۇمۇ ئەنگىلىيىگە بىر-ئىككى قېتىم قايتىپ كەتكەن بولسىمۇ، ھەر قېتىم ئۇ يەردىن قېچىپ كېلىۋالاتتىكەن.“
22-ئىيۇن ئاخشىمى، چەتئەلدىكى ناتسىستلار پارتىيىسىگە تەۋە تەشكىلاتىنىڭ ئىككى نەپەر ئادىمى تۇيۇقسىز كېلىپ زىيارەت قىلىشى، بايرۇتتىكى قىشلاق ھاياتىنىنىڭ مەززىسىنى چىقىرىۋاتقانلارنىڭ پەيزىنى قاچۇرىدۇ. يەنى كەلگەنلەر ئىسپانىيىلىك فرانكو ئىسىملىك بىر گېنېرالنىڭ خېتىنى ئېلىپ كەلگەن ئىدى. بۇ گېنېرال جۇمھۇرىيەتچىلەر ھۆكۈمىتىگە قارشى قوزغىلاڭچىلار قوشۇنىنىڭ باشلىقلىرىدىن بىرى بولۇپ، ”قىزىللار ئارمىيىسى“ گە قارشى تۇرۇش ئۈچۈن ئايروپىلان بىلەن ھەربى قىسىملىرىنى ئافرىقىغا توشۇپ ئاپىرىۋېلىشقا بەكلا ئېھتىياجلىق ئىدى. ھىتلېر دەرھال گيۆرىڭنى چاقىرتىپ كېلىدۇ _ گيۆرىڭمۇ بۇ چاغدا بايرۇتتا خاتىرلەش مۇراسىمىغا قاتنىشىۋاتقان ئىدى. گيۆرىڭ، ھىتلېرنى فرانكونى قوللاشقا قىزىقتۇرىدۇ. بۇنىڭغا مۇنداق ئىككى سەۋەپنى كۆرسىتىدۇ: بىرىنچىدىن، كوممۇنىزىمنىڭ يېيىلىپ كېتىشىنى توساشقا بولىدۇ؛ ئىككىنچىسى بولسا ”يېڭى ھاۋا ئارمىيىمىزنى چېنىقتۇرۇش پۇرسىتىگە ئېرىشەلەيمىز“ دەيدۇ. بۇ گەپ بويىچە ھىتلېر بىر قىسىم ترانسىپورت ئايروپىلانلىرى بىلەن بىر قاتاردا خېلى كۆپ كۈرەشچى ئايروپىلان، بومباردىمانچى ئايروپىلان ۋە زېنىت توپچىلارنى ئىۋەرتىپ مەشىق قىلدۇرماقچى بولىدۇ _ ئۇ پەقەت شۇنچىلىكلا ياردەمدە بولىدۇ. ئىسپانىيە ئىچكى ئۇرۇشىنى ئۇزۇنغا سوزۇش ئىشى گېرمانىيىگىلا پايدىلىق بولۇپ قالماي يەنە مۇسسولىننىمۇ چەكلەش، — يەنى مۇسسولىننى فرانكوغا زور كۆلەمدە ياردەم قىلىشقا مەجبۇرلىغىلى بولاتتى — فرانسىيە بىلەن ئەنگلىيە  ئوتتۇرسىدا تېخىمۇ يېقىن مۇناسىۋەت تىكلەش پۇرسىتىنى قولغا كەلتۈرەلىشى، بۇ جەرياندا يىتىم قالدۇرۇلغان مۇسسولىنمۇ گېرمانىيەگە يېقىنلىشىشتىن باشقا چىقىش يولى قالمس ھالغا كەلتۈرۈشكە بولاتتى.
رىبېنتروپ بولسا، ھىتلېرغا بۇ ئىشقا ئارىلاشمىغىنىمىز ياخشى دەپ ئاگاھلاندۇرىدۇ. بىز ئۇ يەردىن ھېچ قانداق بىر شۆھرەتكە ئېرىشەلمەيمىز دەيتتى. شۇنىڭدەك ئۇ يەنە ”ئەنگلىيە بىلەن بولغان مۇناسىۋەتنى قايتىدىن مۇرەككەپلەشتۈرىۋېلىشتىنمۇ قورقاتتى. چۇنكى ئەنگلىيە  چوقۇم گېرمانىيىنىڭ بۇ ئىشقا قول تىقىشىدىن رازى بولماسلىقى مۇمكىن“ دەپ قارايتتى. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭغا چۈشەندۈرۈپ، مىللى سوتسىيالىزمچى بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن، فرانكوغا ياردەم بېرىش مەسئولىيىتىمىز بولىشى كېرەك؛ ئەگەر ئىسپانىيە كومپارتىيىنىڭ دۇنياسىغا ئايلىنىپ كەتكىدەك بولسا (ئۇ يەرنى ھېلىمۇسولچىلار تېزگىنلەپ تۇراتتى)،392 فرانسىيىنىڭ بولشېۋىكلىشىپ كېتىشى تۇرغانلا گەپ؛ ”ئەگەر كۈچلۈك شەرق سوۋېت گۇرۇھى بىلەن غەرب فاشىستلار گۇرۇھى ئوتتۇرسىدا قىستىلىپ قېلىپ، سوۋېت ئىتتىپاقى ھۇجۇم قىلغىدەك بولسا ئوتتۇردا قېلىپ تۈگىشىمىز“ دەيدۇ.

2
شۇ يىلى يازدا، ئولىمپىك تەنھەركەت مۇسابىقىسى بېرلىندا ئۆتكۈزۈلىدۇ. گېرمانىيە يەھۇدىيلارغا قارشى سىياسەت يولغا قويىۋاتقان بولغاچقا، ئەنگلىيە، ئامېرىكا ۋە فرانسىيە ئۈچىسى بۇنى توساشقا شۇنچە ئۇرۇنۇپ باققان بولسىمۇ مۇۋەپپەق بولالمىغان ئىدى. ھىتلېر بۇ قېتىمقى تەنھەركەت مۇسابىقىسىنى ناتسىستلارنىڭ ئۇتۇقلىرىنى كۆرسىتىدىغان بىر كۆرگەزمە ھالىغا كەلتۈرۈشكە ئالدىراپ نۇرغۇن جەھەتلەردە يول قويۇشلارغىمۇ ماقۇل كېلىدۇ. مەسىلەن يەھۇدىيلارنىڭ سىموۋۇلى ھالىغا كەلگەن شەمشەر ماھىرى ھېلېنا مايېر، دۇگۇر توپ يۇلتۇزى رودى بال قاتارلىقلارنىمۇ ئىمپىرىيىگە ۋاكالىتەن بۇ قېتىمقى تەنھەركەت مۇسابىقىسىغا قاتناشتۇرۇشقا ماقۇل كەلگەن ئىدى. شۇنىڭدەك يەنە بىر يەھۇدىي بولغان كاپىتان ۋولفگاڭ فۈرستنېر ئولىمپىك كەنتى قۇرۇلۇشى ۋە تەشكىللەش ئىشلىرىغا مەسئۇل قىلىدۇ. ئەڭ مۇھىمى، تاشيول بويلىرىدىكى يەھۇدىيلارغا قارشى پلاكاتلار بىلەن يەھۇدىيلارنىڭ كىرىپ دەم ئېلىپ داۋالىنىشى چەكلىنىدىغان ساناتورىيىلەرگە ئېسىلغان ئېلان تاختايلىرىنىڭ ھەممىسى سۆكۈپ تاشلىنىدۇ. بېرلىندا، سترېيچېرنىڭ «ئاۋانگارد» گېزىتىمۇ گېزىت بوتكىلىرىدىن غايىپ بولىدۇ. ئەسلىدە يەھۇدىيلارغا قارشى ھەرىكەتلەر پۈتۈنلەي توختىتىلغان ئىدى. ئۇلار بۇ تۈردىكى يارىشىپ قېلىشنىڭ ئۈلگىلىرىنى خەلقاراغا كۈچەپ تەشۋىق قىلىشقا كىرىشىدۇ. ھەتتا نۇرغۇنلىغان چەتئەللىك بېرلىنغا ئېقىن قىلغىنىدا ئۇلار قىزغىن كۈتىۋېلىنىدۇ.
1-ئاۋغۇست كۈنكى ئېچىلىش مۇراسىمىدا كۆك يۈزى سۈپ-سۈزۈك، بىر پارچىمۇ بۇلۇت كۆرۈنمەيتتى. شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن ھىتلېر مۇسابىقە ئەترىتىنى باشلاپ ۋىياترۇمپالاس _ غالىبىيەت كوچىسىدىن ئۆتۈپ ستادىيومغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئىلاندەك ئۇزۇن سوزۇلغان ئاپتوموبىل قاتارى 40 مىڭ ئېس-ئاچى ۋە باشقا مۇھاپىزەتچى قىسىملارنىڭ ھىمايىسى ئاستىدا ئون چاقىرىم ئۇزۇنلۇقتىكى كوچىدا ئاستا ئالغا ئىلگىرلەيدۇ. قوشۇن ستادىيومغا يېتىپ بارغاندىن كېيىن، ئۇچىسىغا بەكلا ئاددى فورما كەيگەن ھىتلېر ئىككى نەپەر ئولىمپىك ئەمەلدارى بىلەن بىرلىكتە ئالدىغا چىقىپ ماڭىدۇ. ئۇنىڭ كەينىدىن بولغارىيە پادىشاھى، شىۋىتسىيە تەخت ۋارىسى، گرىتسىيە تەخت ۋارىسى، ئىتالىيە تەخت ۋارىسى ۋە شۇنىڭدەك مۇسسولىننىڭ ئوغلى قاتارلىق كىشىلەر ئىز بېسىپ كېلىدۇ. ئۇلار يەر ئاستى يولىنى بويلاپ مېڭىپ دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ تەنتەربىيە سارىيىغا كىرىپ كېلىدۇ. ستادىيومدىكى 30 دانە كانايدىن ياڭرىغان دوخوۋوي ئوركىستىر كۈتىۋېلىش مۇزىكا ئاۋازى ياڭرايدۇ. بۇ تارىلىق ۋە يەللىك چالغۇلار ئوركېستىرىغا رىچارد ستراۋس رىژىسسورلۇق قىلىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە 3 مىڭ كىشىلىك خور ئۆمىكىمۇ بار ئىدى. ئۇلار «دۇچلاند ئۈبېر ئاللېس _ گېرمانىيە ھەممىدىن ئۈستۈن»، «خورست ۋېسسېل لېيد — ۋېسەل ئورمان مارشى» بىلەن ستراۋسنىڭ بۇ قېتىمقى تەنھەركەت مۇسابىقىسى ئۈچۈن ئىجات قىلغان «ئولىمپىك مارشى» نى ئورۇندايدۇ. ھىتلېر رەسمى ئورنىنى ئالغان ۋاقتىدا 110 مىڭ تاماشىبىن بىرلىكتە تەنتەنە قىلىشىدۇ. بەزى ۋەكىللەر ئۈمىكىدىكىلەر ئولىمپىك سالىمىنى بېرىپ ئۆتكىنىدە، يەنى ئوڭ بىلىكىنى ئالدىغا ئۇزارتىپ سالام بەرگىنىدە تاماشىبىنلار قاتتىق يايراپ كېتىدۇ. ئەمما ئاۋسترىيە ۋەكىللەر ئۈمىگى بۇ سالامنى ئۆزگەرتىپ ناتسىستلارنىڭ بىلەك سالامىغا ئۆزگەرتىۋالىدۇ. بولغارىيىلىكلەر تېخىمۇ ئاشكارە ئوتتۇرغا چىقىپ تەڭ قەدەملەر بىلەن مارشقا دەسسەپ ماڭىدۇ. 250 كىشىدىن تەشكىل تاپقان فرانسىيە ۋەكىللەر ئۈمىگى مەيدانغا كىرگىنىدە ئالقىش سادالىرى ئەڭ كۈچلۈك بولىدۇ. ئۇلارنىڭ بەرگەن سالىمى ئولىمپىك پاسونىدا ئەمەس بەلكى قېدىمقى رىم پاسونىدا ئىدى. چىغ قالپاق كېيىشكەن ئېنگلىزلار مەيدانغا كىرگىنىدە پەقەتلا ”ئوڭغا بۇرۇل“ دېگەن بۇيرۇق ئاڭلىنىشى بىلەن تەڭ ھەممىسى سەھنىگە تەتۈر قاراپ مېڭىشىدۇ، نۇرغۇنلىغان تاماشىبىنلار بۇنىڭدىن بەكلا كۆڭۈلسىز بولىدۇ. ئالقىشقا ئەڭ ئاز ئېرىشكەن سپورچىلار ئۈمىكى ئا ق ش ئۈمىكى بولۇپ، بەزى تاماشىبىنلار ھەتتا ئۇلارغا قارىتىپ ئەدەپسىزلەرچە يەرنى تېپىپ كېتىدۇ. ئۇلارمۇ رەئىس سەھنىسىنىڭ ئالدىدىن ئۆتكىنىدە پەقەتلا ”ئوڭغا بۇرۇل“ دېگەن بۇيرۇققا ئەمەل قىلىپ ئۆتىشىدۇ. ئۇلار ھەتتا بايرىقىنىمۇ ئەگمەي تىك تۇتۇپ مېڭىشىدۇ.
ئەتىسى، نېمىسلاردىن ھانس ۋۆلك ئولىمپىك چۇيۇن توپ ئېتىش يېڭى رېكورتىنى ياراتقىنىدا ھىتلېر مەخسۇس كېلىپ ئۇنى تەبرىكلەيدۇ. شۇنىڭدەك يەنە ئون مىڭ مېترلىق ئۇزۇنغا يۈگىرەشتە يېڭى رېكورت ياراتقان ئۈچ نەپەر فىنلاندىيىلىك بىلەن نەيزە ئېتىش چىمپىيونى ۋە ئىككىنچىلىككە ئېرىشكەن گېرمانىيىلىك ئايال تەنھەركەتچىلەرنىمۇ تەبرىكلەيدۇ. ئىگىزگە سەكرەش تۈرىدە بارلىق گېرمانىيىلىك تەنھەركەتچىلەر شاللىنىپ كەتكىنىدە قاراڭغۇ چۈشۈپ قالغان ئىدى. ھىتلېر بۇ تۈردە ئۇتۇققا ئېرىشكەن ئۈچ نەپەر ئامېرىكىلىق ماھىر — بۇلاردىن ئىككى نەپىرى نېگىر — بىلەن قول ئېلىشىشنى كۈتمەيلا ستاديۇمدىن ئايرىلىدۇ.
خەلقئارالىق ئولىمپىك كومۇتېتىنىڭ رەئىسى ھىتلېرغا ئۇنىڭ بىرىنچى ئورۇندىكى مېھمان بولغانلىقى سەۋەبىدىن بارلىق غالىپ كەلگەن تەنھەركەت ماھىرلىرىنى تەبرىكلىشى كېرەكلىكىنى ئېيتقان بولىشىغا قارىماي كۆرۈشمەسلىك يولنى تاللاپ، تۆت دانە ئالتۇن مېدالغا ئېرىشكەن جېسسىې ئوۋېنس بىلەن كۆرۈشۈشنى خالىماي كېتىپ قالىدۇ. بۇنىڭدىن پايدىلانغان بەزى ئاخباراتچىلار فۈھرېر بۇ ئۇلۇغ نېگىر تەنتەربىيە ماھىرىغا سوغۇق پوزىتسىيىدە بولغانلىقى ھەققىدە كۈچەپ تەرغىبات قىلىشقا كىرىشىدۇ. ئەمما ئوۋېنس ئاخباراتچىلارنىڭ بۇ تۈردىكى گەپ-سۆزلىرىنى ئىنكار قىلىدۇ. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: ھىتلېر ھەقىقەتەن ئۇنى تەبرىكلەپ كەلگەنلىكى ئېيتىپ، ”مەن باش مىنىستىرنىڭ ئالدىدىن ئۆتىۋاتقىنىمدا، ئۇ ئورنىدىن تۇرۇپ ماڭا قول ئىشارىتى قىلدى، مەنمۇ ئۇنىڭغا قول ئىشارىتى بىلەن قايتۇرۇپ سالام بەردىم. مېنىڭچە ئاپتورنىڭ گېرمانىيىنى بۇنداق تەنقىت قىلىشى ئۆزىدىن مەغرۇرلىنىدىغان كىشىلەردىن قىزغىنىشىنىڭ بىر ئىپادىسى دەپ قارايمەن“ دەيدۇ.
فۈھرېر پۈتۈن يېنىك ئاتلىتكا مۇسابىقىلىرىنى دېگىدەك تولۇق كۆرۈپ ئولتۇرىدۇ. ھەتتا ئۇ مۇسابىقە كۆرۈش جەريانىدا بەكلا ھاياجانلىنىپ كەتكەنلىكىدىن يېنىدىكىلەرنى قاتتىق ھەيران قالدۇرىۋېتىدۇ. ھەر قېتىم گېرمانىيە تەنھەركەتچىلىرى ماھارەت كۆرسىتىش ۋاقتىدا ئۇ ھەقىقەتەنمۇ يۈز كۆزلىرىنى پۈرۈشتۈرگىنىچە بالىلاردەك قىزغىنلىق بىلەن بېرىلىپ مۇسابىقە كۆرەتتى (ھەتتا دۇگۇر توپ مۇسابىقىسى باشلانغاندا بەكلا جىددىلىشىپ كەتكەنلىكى ئۈچۈن مۇسابىقىنى ئاخىرغىچە كۆرۈشكە بەرداشلىق بېرەلمەيدۇ. مۇسابىقە تۈگىگەندىن كېيىن نەتىجىسىنى باشقىلاردىن سوراپ بىلىدۇ). تەنھەركەت مۇسابىقىسى 16-ئاۋغۇست كۈنى ئاخىرلىشىدۇ. ھىتلېرمۇ يېپىلىش مۇراسىمىغا قاتنىشىدۇ. ئوركىستىر ئۆمىگى «ئولىمپىك مۇسابىقىسى يېپىلىش مارشى» نى ئورۇندىغان ۋاقتىدا، تەنھەركەتچىلەر مۇزىكا ئاۋازىغا قوشۇلۇپ قىزغىنلىق بىلەن ئۇسۇلغا دەسسەپ تاماشىبىنلار بىلەن ئىنتايىن قىزغىن بىر مۇھىت ئىچىدە خوشلىشىدۇ. مەيداندا بىرسى ھىتلېرغا — يېپىلىش مۇراسىمىدا ئۇنىڭ باشقا ئىشى يوق ئىدى — ”غەلىبىنى تەبرىكلەيمىز!“ دەپ ۋارقىرىشى بىلەن تەڭ پۈتۈن مەيداندىن ”غالىبىيەت ئۈچۈن! ئادولف ھىتلېر، غالىبىيەتكە مۇبارەك بولسۇن!“ دەپ ئالقىش سادالىرى ياڭرىتىدۇ.
گەرچە شەرتكە بەك چۈشۇپ كەتمىسىمۇ، ئولىمپىك تەنھەركەت مۇسابىقىسى ھەقىقەتەنمۇ ناتسىستلارنىڭ بىر غەلىبىسى ئىدى. نېمىس خەلقى مۇتلەق كۆپ قىسىم ئالتۇن مېداللارنى قولغا كەلتۈرگەن (33 تال) ۋە كۆپ ساندىكى كۈمۈش-مىس مېداللارنىمۇ سىرىپ سۈپۈرگەن بولۇپ، ھەيران قالارلىقى، نېمىسلار 57 پىرسەنتلىك ئۈستۈنلۈك قازىنىپ ئىككىنچىلىككە ئېرىشكەن ئا ق ش كوماندىسىدىنمۇ ئۆتۈپ كەتكەن ئىدى. ئەڭ مۇھىمى، نۇرغۇنلىغان تاماشىبىن گېرمانىيىدىن ئايرىلىش ۋاقتىدا قىزغىن كۈتىۋېلىشقا مۇيەسسەر بولغانلىقىدىن ھەممە خوشال، ھىتلېرنىڭ ئىمپىرىيىسىنى ئۆز كۆزى بىلەن كۆرۈپ ئۇنىڭدىن قاتتىق تەسىرلەنگەن ھالدا ئايرىلىشى ئىدى. گېرمانىيىنىڭ ئولىمپىك مۇسابىقىسى جەريانىدا قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرى لېنى رېيفىنستاھلنىڭ تارتقان ئىككى قىسىملىق ھۆججەتلىك فىلىم ئارقىلىق تېخىمۇ كۈچەيگەن ئىدى. گەرچە گيوبېلس بۇنىڭغىمۇ توسقۇنلۇق قىلماقچى ھەتتا ئۇنى مەيدانغا كىرىشتىن مەنئى قىلماقچى بولغان بولسىمۇ، ئۇ يەنىلا پۈتۈن دۇنيانىڭ ئالقىشىغا ئېرىشكەن بىر فىلىم تارتىشقا مۇۋەپپەق بولالايدۇ.
شۇنىڭدىن كېيىنكى ئۆزئارا تەبرىكلىشىش داغ-دۇغىلىرى جەريانىدا ئوتتۇرلۇقتا بىر تىرادىگىيىمۇ ئوتتۇرغا چىقىدۇ: يەنى بۇ ئولىمپىك تەنھەرىكەت مۇسابىقە كەنتىنى قۇرۇشقا مەسئۇل بولغان كاپىتان فۈرسنېر بىر يەھۇدىي بولغانلىقى سەۋەبلىك، ئاخىرقى مىنۇتلاردا ۋەزىپىسىدىن قالدۇرىلىدۇ. ئۇ ئورنىغا قويۇلغان كىشى ئۈچۈن ئۇيۇشتۇرۇلغان تەبرىكلەش زىياپىتىدىن كېيىن تاپانچا بىلەن ئۆزىنى ئېتىۋالىدۇ.

3
رىنېلاند سىياسىي ئۆزگىرىشىدىن كېيىن، فۈھرېر تاشقى سىياسەت ئىشلىرى بىلەن تېخىمۇ بېرىلىپ شوغۇللىنىدىغان بولىدۇ. ئۇ ئەندى مەملىكەت ئىچى مەسىلىلىرىنى ئۆز ئېقىشىغا قويۇپ بېرىپ چاتىقى بولماي، پارتىيە بىلەن دۆلەتنى نۆۋەتتىكى كىشىنى ۋەس-ۋەسىگە سالىدىغان ۋەزىيەتنى مەجبۇرى قوبۇل قىلدۇرۇشتەك يولنى تۇتۇپ كېتىۋېرىدۇ.394 شۇنىڭدەك ئۇنىڭ ئۆزىمۇ پارتىيە ئىچىدىكى كونا سەپداشلىرىدىن بارغانسىرى يىراقلىشىپ، ”ئۇلارنى ئۆزى بىۋاستە چاقىرىدىغانغا مەجبۇر بولمىغىچە ئىشىكىنى چىڭ تاقىۋېلىپ مېھمان كۈتۈشنى رەت قىلىپ يۈرىۋېرىدۇ. — دەيدۇ دېيترىخ  ئەسلىمىسىدە، — شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ئۇ پۈتۈن ئاماللار بىلەن ھەقەمسايلىرى ئوتتۇرسىغا توسالغۇ پەيدا قىلىشقا كىرىشىدۇ. … ئەندى ئۇ ئۆزىنىڭ قاراشلىرىغا قارشى تۇرىدىغان ھەرقانداق بىر پىكىرگە تاقەت قىلالمايدىغان، بولۇپمۇ توغرىلىقى گۇمانلىق بولغان ھەر قانداق بىر ئىشقا قەتئى تاقىتى يوق بولۇپ ئۆزگەرمەكتە ئىدى.“
شۇ يىلى يازدا، «ھازىرقى زامان تارىخى» نىڭ ئاپتورلىرىدىن بىرى ئىگىناتيۇس فاير، ۋاچىنفېلد ھويلىسىغا كېلىپ ھىتلېرنى زىيارەت قىلغىنىدا فۈھرېرنىڭ ئۆتكەن يىلىغا قارىغاندا خېلىلا قېرىلىق يەتكەنلىكىنى ھېس قىلىدۇ. ئۇ ۋيېننادىكى كۈنلىرى ھەققىدە، مۇزىكا ۋە رەسىم سىزىش ھەققىدە، ھەتتا رۆم گۇرۇھىنىڭ ئەھۋاللىرى ھەققىدە تىنماي سۆزلىسىمۇ، سىياسىي ئىستىقبال ھەققىدە بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلمايتتى. ئۇ يوقۇرى سالسبۇرگنىڭ گۈزەل مەنزىرىلىرى ھەققىدە ئالاھىدە ماختاپ سۆزلەپ كېتەتتى. ئۇ پەقەت بۇ يەردىلا ”ھەقىقى نەپەس ئالالايدىكەنمەن، ھەقىقى تەپەككۈر بىلەن شوغۇللىنالايدىكەنمەن، ھەقىقى تۇرمۇشنىڭ تەمىنى تېتىيالايدىكەنمەن، … مەن بۇ يەردە بۇرۇنقى ۋاقىتلاردىكى ئۆزەمنى ۋە قىلماقچى بولغان ئىشلىرىمنى ئەسلىيەلەيدىكەنمەن، ئەگەر بۇنىڭ ئۈچۈن ئازىراقلا كۈچۈم قالغىدەكلا بولسا، ئەلىۋەتتە. ئاھ، تەڭرى ۋە يۇلتۇزلىرىم ماڭا مەڭگۈ ھەمرا بولالىسا نېمە دېگەن ياخشى بولاتتى!“ دەپ سۆزلەپ كېتىدۇ. ئۇ ھەدىسى ئانگېلا بىلەن بىرگە ئۆيىنىڭ بوسۇغىسىدا ئولتۇرۇپ سالسبۇرگنىڭ گۈزەل مەنزىرىسىنى مەززە قىلىپ تاماشا قىلغان ۋاقتلىرىدىمۇ ئوخشاشلا غەمكىن بولۇپ كۆرۈنەتتى. بەزىلەر ئۇنىڭ بۇرۇن خوشنا بىر دېھقاننى ئالدىۋالغانلىقىنى، بىر ئۆي سايمىنى سودىسىدا ئۇ دېھقاننىڭ مىڭ مارك پۇلىنى ئالداپ ئېلىۋالغانلىقىنى دېيىشەتتى. بۇنداق گەپلەرگىمۇ چىرايىنى تۈرگىنىچە بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي ئۆتكۈزىۋىتەتتى. ”ماڭا قارا ئادولف، — دەيدۇ ئانگېلا، — ئۇ ئىش ئۇنچىۋالا يامان ئىشمۇ ئەمەس. يەنە نەچچە ئون يىل ئۆتكەندە سەنمۇ قېرىپ يوقۇرى سالسبۇرگلۇق بىر بوۋايغا ئايلىنىپ قالغىنىڭدا، كىشىلەر مىڭ ماركنى، ئۇ پۇل مەيلى ئۇنىڭدىن ئاز ياكى كۆپ بولسۇن، ئۇنچە بەك مۇھىم ئىش ھېسابلاپ كەتمەس بولىدۇ!“ ھىتلېر بۇ گەپلەرگىمۇ ئۈندىمەي ئولتۇرىدۇ. ئاندىن ھەدىسىنىڭ مۆرىسىگە قولىنى ئالماپ، ”ئالدى بىلەن شۇ مىڭ مارك ئەتىراپىدىكى پۇل مەسىلىسى بۈگۈنكى كۈندە راستىنلا بىر مەسىلىگە ئايلاندى. بولمىسا مەن ھەرگىزمۇ يوقۇرى سالسبۇرگلۇق بىر بوۋاي ھالىغا كېلەلمەيمەن. چۇنكى قەدىرلىك ئانگېلا، مېنىڭ ئۇنچىۋالا كۆپ ۋاقتىم قالمىدى.“
شۇ يىلى ياز ئايلىرىنىڭ ئاخىرقى كۈنلىرىدە، ئۇلار ئىككىسىنىڭ يېقىن مۇناسىۋىتى ئۆزگىرىدۇ. بۇنىڭ ئاساسلىق سەۋەبى، ئانگېلا ئىنىسىنىڭ ئېۋا براۋن بىلەن بولغان ئۇنداق قىزغىن مۇناسىۋىتى (باشقا يەردە ئۇ قىزنى ”ھېلىقى دۆت كالۋا“ دەپلا ئاتايتتى) گە بارغانسىرى نارازى ئىدى. شۇنداقتىمۇ، ئۇ يەنىلا ھىتلېر بىلەن ئۇنىڭ ئاشنىسى ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەتنى بۇزۇشقا ئۇرۇنۇشلىرى ئوڭۇشسىزلىق بىلەن ئاخىرلىشىدۇ. ئېۋا ئىككىنچى قېتىم ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىشقا ئۇرۇنۇشىدىن كېيىن، ھىتلېر ئاشنىسىغا تېخىمۇ يېقىن بولۇپ كەتكەن ئىدى. تېخى يېقىندىلا، ئۇ سىڭلىسى تۇرىدىغان يەرگە يېقىنلا بىر يەردىن ئېۋا ئۈچۈن كەڭتاشا ئىككى قەۋەتلىك بىنا سېتىۋېلىپ ئۇنىڭ تۇرۇشى ئۈچۈن بېرىدۇ. 30 مىڭ ماركلىق ئۆي پۇلىنى خوفمان تۆلىگەن ئىدى. سېتىۋالغان بۇ ئۆينى ئېۋاغا تاپشۇرۇشى، كۆرۈنۈشتە سىڭلىسى ئىككىسىنىڭ ئۇنىڭ ئۈچۈن تارتقان رەسىملىرىگە تۆلىگەن ئىش ھەققى ھېسابلىناتتى. ھىتلېرمۇ بەزىدە ئېۋانى يوقۇرى سالسبۇرگقا بىرگە ئېلىپ كېلەتتى. بۇنداق ۋاقىتلاردا، ئانگېلا ئېۋا بىلەن قول ئېلىشىپ كۆرۈشۈشنى رەت قىلىپ، ئۇنىڭغا ئەدەپ بىلەن ”قەدىرلىك خانىم“ دېيىشنىڭ ئورنىغا سوغۇقلا ”خانىم“ دەپ قوياتتى. ئانگېلا كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا ۋاچېنفېلدتا ئۇنىڭ ئۈچۈن بىرەر ئېغىز ئۆي تۇتۇپ قويمايدىغان بولغاچقا، ئېۋامۇ ئامال يوق پلاتېرخوف مېھمان سارىيىدىن ئۆزىگە بىر ياتاق تۇتۇشقا مەجبۇر قالاتتى.
كۈز ئايلىرىدا، ئانگېلا ئاتا بىر ئانا باشقا بۇ ئىنىسى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى بەكلا يامانلىشىپ كېتىدۇ. شۇڭا ئۇ ئاخىرى ئۆي خۇجايىنلىق ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا بېرىش قارارىغا كېلىدۇ. بەزى گەپ-سۆزلەردىن قارىغاندا، ھىتلېر، ئانگېلانى ئېۋا سەۋەبىدىن ئىشتىن چىقارغانمىش. ئەمما ئائىلە كىشىلىرىنىڭ دېيىشىچە، ئاساسلىق تالاش-تارتىشلار ئانگېلانىڭ قايتىدىن توي قىلماقچى بولغانلىقىدىن ئوتتۇرغا چىققانمىش. ھىتلېر ھەدىسىنى ۋاچىنفېلدتا داۋاملىق ئۆي خوجايىنلىقىنى ئۈستىگە ئېلىپ تۇرۇشنى تەلەپ قىلغان بولسىمۇ، ئانگېلا قەتئى ئۇنىماي،395 درېسدېندا قۇرۇلغان ”دۆلەتلىك بىناكارلىق جەمىيىتى“ نىڭ مۇدىرى، پروفېسسور مارتىن خاممىتزش بىلەن توي قىلىپ كېتىپ قالىدۇ (فۈھرېرنىڭ يەنە بىر نەۋرە ئىنىسى خانس ھىتلېرنىڭ دېيىشىچە، ئۇلارنىڭ يەنە بىر جىدىلى، ئانگېلا ئاشكارە ئوتتۇرلاردا يۈرۈشتە چىڭ تۇرىۋالغان. “ئۇ ئۆزىنى مۇھىم بىرسى دەپ تونۇتۇشنى ئويلايدىكەن. … ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭ بۇ قىلىقىغا زادىلا چىدىمايدىكەن.” ئۇنىڭ ئاپا تەرەپ بىر تۇغقىنى بولغان فرىتز پاۋلى بۇ ھەقتە تېخىمۇ بەتتەر ئىشەنچىسىز گەپلەرنى قىلىدۇ. ئۇ ھىتلېرنىڭ بىر يەھۇدىي ئايال بىلەن توي قىلىۋالغانلىقىنى، بۇئىشنى ھەممىگە ئاشكارىلىۋېتىمەن دەپ يۈرىدىغان ئاجايىپ قىزىقچى بىرى ئىكەن. شۇڭا ئۇ، بۇ ئىشنى كارتۇچكا شەكلىدە بېسىپ تارقىتىۋېتىدىغانلىقىنى، ئۇ يەنە ئايالىنىڭ روسىنتال دېگەن قىزلىق فامىلىسى نىمۇ ھىتلېرلار شەجەرىسىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى بىر شېخى قىلىپ كۆرسەتكەن. شۇنىڭدەك يەنە، مانا بۇ ئادولف ھىتلېرنىڭ يەھۇدىي قانداشلىقىنىڭ بىر كۆرۈنىشى دەپ ئاتىۋالغان. يەنە بىر پىتنە-پاسات گەپلەردە بولسا، ئۇ ئۆزىنىڭ سىڭلىسى پاۋلانى قىزغىنىمىشكەن. ئەمما ئۇرۇشتىن كېيىن پاۋلا بۇنى قەتئى رەت قىلىدۇ. ھىتلېر ھەققىدىكى يامان گەپلەر ئوتتۇرغا چىقىپ ۋيېنناغا يېتىپ بارغان ۋاقتىدا، پاۋلا فامىلىسىنى ئورفقا ئۆزگەرتىۋالغان. شۇنىڭغا قارىماي، ئۇ يەنىلا ئىشتىن چىقىرىۋېتىلگەن. ”مەن ميۇنخېنغا بېرىپ تۇرمۇشۇمدىكى قىيىنچىلىقلارنى ئاكامغا ئېيتتىم. ئۇ مېنىڭ ئەھۋالىمنى بەكلا ياخشى بىلەتتى. شۇڭا ئۇ، بۇندىن كېيىن تۇرمۇشۇڭغا پۈتۈنلەي مەن مەسئۇل بولىمەن دەپ ئېيتتى“ دەيدۇ پاۋلا. ئادولف ئۇنىڭغا ئېيىغا 250 مارك بېرىپ تۇرغان. 1938-يىلىغا كەلگەندە بۇ پۇلنى 5 يۈز ماركقا ئۆستۈرگەن. ئۇنىڭدىن باشقا ھەر يىلى روژدېستۋا بايرىمىدا ئۇنىڭغا 3 مىڭ مارك قىممىتىدە سوغات ئىۋەرتىپ تۇرغان، شۇنىڭدەك يەنە ئۇنىڭغا بىر ئۆيمۇ ئېلىپ ياردەم قىلغان. ئۇ بەزىدە ئارىلاپ يوقۇرى سالسبۇرگقا بېرىپ ئاكىسى بىلەن كۆرۈشۈپ كېلەتتىكەن. ئەمما ھەر قېتىمدا ئارانلا ئىككى ھەپتە تۇرۇپ كېلەلەيتتىكەن. ھۆكۈمەت دائىرىلىرىنىڭ ئېلان قىلغان خەۋىرىدىن قارىغاندا فۈھرېر ”بەكلا ئالدىراش“ بولغانلىقى سەۋەبىدىن، ھەدىسىنىڭ تويىغىمۇ قاتنىشالمىغان — ئا. ھ. ئىزاھاتى).
شۇنداق قىلىپ، ئېۋا ۋاچېنفېلدنىڭ بىردىن-بىر ئايال خوجايىنىغا ئايلانغان (ئۇ ۋاقىتلاردا ئۇ يەردىكى ئۆي پۈتۈنلەي يېڭىدىن سېلىنماقتا ئىدى). ھىتلېرنىڭ يازلىق سارىيى قىلىنىدىغان ۋاچېنفېلد تېخىمۇ كېڭەيتىلىيىشى، يەنى بۇ يەر يوقۇرى دەرىجىلىك دېپلوماتىك سۆھبەتلەرنى ئۆتكۈزۈشكە مۇۋاپىق ھالغا كەلتۈرۈلىشى لازىم ئىدى. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئېۋا ئۈچۈنمۇ ئايرىم بىر ياتاق ئۆيى، بىر ئېغىز گىرىم ئۆيى ۋە بىر مونچا ئۆيى تەييارلىنىدۇ. بۇ ئۆيلەرنىڭ ھەممىسىلا ھىتلېرنىڭ ياتاق ئۆيى بىلەن كىتاپخانىسىغا يانداش سېلىنىدۇ. بۇ ھەشەمەتلىك بىنانى سېلىش (بىنانىڭ ئىسمى بېرگخوفقا ئۆزگەرتىلىدۇ)، شۇنىڭدەك تاغ بويىغا ھەشەمەتلىك ئەسلىھەلەرنى سېلىش ئىشىنى پۈتۈنلەي مارتىن بورمان ئۆز ئۈستىگە ئالىدۇ. ئىش باشلانغاندىن كېيىن بورمان بۇ قۇرۇلۇشنىڭ ھەر بىر ئۇششاق-چۈششەكلىرىگىچە بىر-بىرلەپ زىغىرلاپ تەكشۈرۈپ يۈرۈپ راستىنلا چېكىدىن ئاشۇرىۋېتىدۇ. بىر قېتىم ھىتلېر چۈشلۈك تاماققا ئولتۇرۇپ، تامىقىغا دورا-دەرمەكلەردىن سېپىۋېتىپ قاتاردا بىر خىلىنىڭ نېمىلىكىنى بىلەلمەي سورايدۇ. بورمان دەرھال تامىقىنى تاشلاپ قۇيۇندەك چىققىنىچە بېرلىنغا تېلېپون قىلىپ ئۇ نەرسىنىڭ تەپسىلى تەركىۋىنى سورايدۇ. ئارىدىن بىر قانچە سائەت ئۆتكەندىن كېيىن، كۆڭلى باشقا يەردە، تېتىتقۇ ئىشىنى پۈتۈنلەي ئېسىدىن چىقىرىۋەتكەن ھىتلېرغا كېلىپ رەسمى تۈردە دوكلات قىلىدۇ: ”فۈھرېرىم، سىز سورىغان بايىقى تەملەندۈرگۈچىنىڭ تەركىۋى مۇنداق ئىكەن: …“ ئەمما ئۇنىڭ قول ئاستىدىكىلەرگە تۇتقان پوزىتسىيىسى ئۇنچىۋالا سىلىق ئەمەس ئىكەن، ھەتتا بەكلا قوپال مۇئامىلە قىلاتتىكەن. بىر قېتىمىدا، ئۇ ھېسنىڭ خۇسۇسى كاتىبى ھىلدېگارد فاتقا ئېغىزچە يوليورۇق بېرىۋېتىپ، تۇيۇقسىزلا كاتىپتىن كۆزئەينىكىنى ئېلىۋېتىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئەمما بۇنىڭغا كاتىپ ئۇنىمىغىنىدا بورمان دەرھال ئۇنىڭ كۆزئەينىكىنى يۇلۇپ ئېلىپ ئىككى پارچە قىلىۋەتكەن: ”مانا قارا، كۆزئەينەكسىز تېخىمۇ چىرايلىق كۆرىنىدىكەنسەن!“
بورماننىڭ بۇنچە ئاشۇرىۋېتىدىغان مىجەزىگە قاراپ باشقىلار ئۇنى ئاستا-ئاستا كۆزگە ئىلماس بولىۋالىدۇ. ئېسېرمۇ شەرەپ بىلەن تۆۋەن دەرىجىلىك بىر خىزمەتكە يۆتكىۋېتىلىدۇ _ يەنى ئۇ ساياھەت ئاگېنتى قىلىپ يۆتكىۋېتىلىدۇ. روزېنبېرگنىمۇ ئالدىغا چىقالمايدىغان ئىشلارغا قويىدۇ. ھەتتا خانفىستايىنگىلمۇ سوغۇق مۇئامىلىگە دۈچ كېلىشكە باشلايدۇ. خانفىستايىنگىل كىشىنىڭ يۈزىنى قىلمايدىغان ئۇدۇل سۆزلۈك بىرى بولغاچقا، ئۇمۇ پارتىيە ئىچىدە گۇمانلىق ئۇنسۇر دەپ قارىلىدىغان، ھەتتا قارا تىزىملىككە چۈشۈپ قاپتۇ دەيدىغان مىش-مىش گەپلەرمۇ تارقىلىپ يۈرەتتى. ئۇنىڭدىن باشقا، 1936-يىلى، ھېلېنانىڭ ئۇنىڭدىن ئاجرىشىشى تەستىقلانغىنىدىن كېيىن، خانفىستايىنگىل بىلەن ھىتلېر ئوتتۇرسىدىكى ئەڭ ئاخىرقى مۇناسىۋىتىمۇ ئۈزۈلگەن ھېسابتا ئىدى. ھىتلېر ئۇلارنىڭ ئايرىلغانلىقىدىن خەۋەر تاپقىنىدا، ئىتتىكلا ”شۇنداقمۇ، ئۇنداقتا ھېلېناغا دەرھال بىر تېلېگرامما يوللاپ بەخىت تىلىسەم بولغىدەك. — دېگەن بولسىمۇ، دەرھال گېپىنى ئۆزگەرتىپ، — ياق، ئۇنداق قىلسام بولمىغىدەك. — دەيدۇ. ئاندىن ئۇ — خانفىستايىنگىل خانىم دېگەن گېرمانىيىدە كام تېپىلىدىغان ھەقىقى ئېسىلزادە ئاياللاردىن بىرى“ دەپ قوشۇپ قويىدۇ. شۇندىن كېيىن ھىتلېر بۇ ئايالغا تۇغۇلغان كۈنىگە ئاتاپ گۈل ئىۋەرتىشنى ھەرگىز ئۇنۇتمايدۇ.
خانفىستايىنگىل كۆڭلىدىكى ئەنسىرەشلىرىنى ئوغلى ئېگونغا سۆزلەپ بېرىدۇ.396 بۇ چاغدا ئوغلىمۇ 15 ياشقا كىرىگەن ئىدى. شۇ يىلى يازدا، ئاتا-بالا ئىككىسى ستارنبېرگ كۆلىدە ساياھەت قىلىۋېتىپ كۆل ئوتتۇرسىغا كەلگىنىدا يەلكەن چۈشۈرۈپ قېيىقنى توختىتىدۇ. ”ئوغلۇم، ساڭا دېمەكچى بولغانلىرىمنى ئېسىڭدا چىڭ تۇت، دېگەنلىرىمدىن بىر ئېغىزىنىمۇ ئېسىڭدىن چىقارما: ۋەزىيەت ياخشى ئەمەس. دەسلىۋىدە بىز ھەممىمىز بۇ ھەرىكەتكە تولۇق ئىشەنگەن ئىدۇق، شۇنداق ئەمەسمۇ؟ مەن ھازىرمۇ بۇنىڭغا ئىشىنىشكە تىرىشىپ كەلمەكتىمەن. — دەيدۇ ئوغلىغا. ئۇ، نۇرغۇنلىغان خىيانەتچىلىك، چىرىكلىلىشىشلەرنى كۆرىۋاتقانلىقىنى، ھىتلېرمۇ بىر ئۇچۇم ئىپلاس جىنايەتچىلەر ۋە پو ئېتىپ يالاقچىلىق قىلىدىغان كىشىلەرنىڭلا گېپىنى ئاڭلايدىغان بولىۋالغانلىقىنى، — ئەگەر مۇشۇ بويىچە مېڭىۋەرسە چوقۇم ئۇرۇش قىلىشقا مەجبۇر بولىمىز، يەنى ئېنگلىزلار ۋە ئامېرىكىلىقلار بىلەن ئۇرۇشۇشقا مەجبۇر بولىمىز. بۇ ئاقىۋەتتە گېرمانىيە ۋە پۈتۈن دۇنياغا تەھدىت كېلىشى مۇمكىن.“ نۆۋەتتە مەملىكەت ئىچىدىكى ئەھۋاللار پۈتۈنلەي قالايماقانلىشىپ كەتتى. چۇنكى ئەمەلدارلارنىڭ كەينىدە بىر ئۇچۇم كېرەككە كەلمەس كىشىلەر يىغىلىۋالغان. ”تەڭرى بىلىدۇ، مەن ھىتلېر بىلەن كۆرۈشۈپ ئۇنى سەزگۈر بولۇشقا ئۈندەپ باقتىم.“ ئەمما دېگەنلىرىم ئۇنىڭ قۇلىقىغىمۇ كىرىپ چىقمىدى. ”ۋەزىيەتنىڭ ئېنىق بولماسلىقىدىن ئەنسىرىمە دەپلا تۇرىۋالدى. ئۇ ۋەزىيەتنى چوقۇم چۈشىنىشى كېرەك. ئەگەر ئۇ بۇ ئەھۋاللاردىن خەۋەردارلا بولىدىكەن، مەسئولىيەتنى ئۆز ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.“ ئۇ يەنە مۇنداق دېدى: ئەزەلى دۈشمىنىم ئاممىنىڭ پۇلىغا خىيانەت قىلدى دېگەن تۆھمەت بىلەن ماڭا زىيانكەشلىك قىلماقچى بولدى، ”ئەمما ئۇلار بۇ ئىشنى قاملاشتۇرالماي ئاخىرى مەغلوب بولدى، مەنمۇ ئۆزمنى تولۇق ئاقلاپ چىقتىم، شۇنىڭغا قارىماي دۈشمەنلىرىم زىيانكەشلىك قىلىش نىيىتىدىن تېخىچە يانغىنى يوق، پات يېقىندا مەنمۇ جېنىمنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن كۈرەش قىلىشقا مەجبۇر بولىدىغاندەك قىلىمەن، ئۇلار ھامىنى بىر كۈنى مېنى تازىلىۋېتىشكە ئۇرۇنىدۇ“ دەيدۇ.
بۇ گەپلەرگە ئوغلىمۇ تولا بەك ھەيران ئەمەس ئىدى. چۇنكى ئۇمۇ ھىتلېرنىڭ ئۆزگىرىپ بۇرۇنقىغا ئوخشىماي قېلىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلماقتا ئىدى. ئەمما ئۇنىڭ ئۇقالمايۋاتقىنى، دادىسىنىڭ نېمىشقا شۇ چاققىچە قېچىپ بۇ بالادىن قۇتۇلۇشقا ئۇرۇنماسلىقى ئىدى. خانفىستايىنگىل ئۇنىڭغا، بۇ ئىش ئۇنچىۋالا ئاسان ئىش ئەمەس. ئۇ ئەينى ۋاقتىدا پارتىيىنىڭ ھوقۇقنى قولغا كەلتۈرۈشى ئۈچۈن ياردەمچى بولغان، نەچچە قېتىم سىياسىي ۋە جىسمانى جەھەتتە فۈھرېرنى خەتەردىن قۇتقۇزۇپ قالغانلىقىنى، ”ھەممىمىزنىڭ بۇ ئىشلاردا مەسئولىيىتىمىز بار. ئەسلىدە ئىشلىرىمىزنىڭ ئاساسى ۋە يۈزدە توقسەن بەش پىرسەنت غايىمىز ياخشى ئىدى. شۇڭا پۈتۈنلەي ئۈمىد ئۈزىۋېتىشكىمۇ بولمايدۇ دەپ قارايتتىم.“
شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ئۇلار ئىككىسى قېچىىش پىلانىنىمۇ تۈزىدۇ. بۇ پىلانىنىڭ مەخپى بەلگىسى ئۈچۈن مۇشۇ قىيىقنىڭ ئىسمىنى تاللىۋالىدۇ. ئەگەر يېزىشقان خەتلىرىنىڭ بېشىغا ”بەلكىم“ دەپ يېزىلغان بولسا، ئېگوننىڭ پويىزغا ئولتۇرۇپ شىۋىتسارىيىگە بېرىۋال دېگەننى بىلدۈرەتتى. ئۇ يولغا چىققاندا بۇ ئىشىنى ھېچكىمگە دېمەسلىكىنى، ھەتتا ئاپىسىغا دېيىشكىمۇ بولمايدىغانلىقىنى تاپىلايدۇ. ئاپىسى دادىسىدىن ئاجرىشىپ كەتكەن بولغاچقا، ئېگون ئاپىسىنىڭ بۇ ئىشقا چېتىلىپ قېلىشىدىن ئەنسىرىمىسىمۇ بولاتتى. ھىتلېر ئاپىسىنى چوقۇم بۇرۇنقىدىنمۇ بەكىرەك ياخشى كۆرىدىغانلىقىنى، ”شۇڭا خۇددى ھېچ نېمىنى بىلمىگەن كىشى بولىۋېلىپ، داۋراڭ قىلىپ ۋاقىتنى ئۇزارتىپ  يۈرمەي غىپلا قىلىپ كېتىپ قىلىشى“ نى تاپىلايدۇ.
دېگەندەك، يېرىم يىلغا قالماي بۇنداق خەتەر يېتىپ كېلىدۇ. خانفىستايىنگىلنى ئىسپانىيىدىكى گېرمانىيىلىك مۇخپىرلارنىڭ مەنپەئەتىنى قوغداش مەقسىتىدە دەرھال ئىسپانىيىگە قاراپ ئۇچۇشىغا بۇيرۇق كېلىدۇ. ئەمما ئايروپلان ھاۋاغا كۆتۈرۈلىشى ھامان، ليوتچىك خانفىستايىنگىلغا: مەن بۇيرۇق بويىچە بارسېلونا بىلەن مادىرىت ئوتتۇرسىدىكى ”قىزىللار رايونى“ غا كەلگەندە ئايروپلاندىن پاراشوتلۇق ئاتلاش ئۇچۇن بۇيرۇق ئالدىم دەيدۇ. خانفىستايىنگىل ۋارقىرىغىنىچە، بۇ دېگىنىڭىز مېنى ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلغانلىق! دەيدۇ. ئۇنىڭغا ئىچ ئاغرىتقان ليوتچىك، بۇ بۇيرۇققا ئايروپلان كۆتۈرۈلۈش ئالدىدا گيۆرىڭ قول قويغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇزۇنغا قالماي ئايروپىلاننىڭ بىر ماتورىدىن غاچىلدىغان ئاۋازلار كېلىشكە باشلايدۇ. ئۇچقۇچى ئايروپىلاندا كاشىلا چىققانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئاندىن ئۇ خانفىستايىنگىلغا چوڭقۇر ھېسسىيات بىلەن قاراپ مۇنداق دەيدۇ: مەن دەرھال كىچىكىرەك بىر ئايروپورت تېپىپ قونۇشقا تىرىشاي. ئۇ ئايروپىلاننى يەرگە قوندۇرغاندىن كېيىن، خانفىستايىنگىلمۇ يالغاندىن بېرلىنغا ئەھۋالدىن مەلۇمات بەرمەكچى بولۇپ تېلېفون بوتكىسىغا قاراپ يۈرۈپ كېتىدۇ. ئۇ تېلېفون بوتكىسىدىن چىقىپ ئۇچقۇچىغا، فۈھرېر ئۇنى دەرھال ئۇففىڭغا قايتىپ كېلىشنى بۇيرىدى دەيدۇ. شۇڭا ئۇ ميۇنخېنغا ماڭىدىغان كېچىلىك پويىزغا ئولتۇرۇپ يولغا چىقىپ، ئەتىسى سەھەردە زۇرىخ _ سيۇرىخ پويىزغا ئالمىشىۋالىدۇ. شۇ يەردە ئۇ ئوغلىغا شىفىرلىق بىر پارچە خەت ئىۋەرتىدۇ. ئېگونمۇ بىر قانچە قۇر كىيىم-كىچىكىنى قاتلاپ فۈھرېرنىڭ بىر پارچە رەسىمىنى يېنىغا ئېلىپ سيۇرىخقا قا ماڭىدىغان پويىزغا چىقىدۇ.397 ئۇ پويىز ۋاگۇنىنىڭ ھاجەتخانىسىدا بىر قانچە سائەت يوشۇرۇنۇپ تۇرىدۇ. يېرىم كېچىدە ئۇ دادىسى بىلەن ئۇچرىشىدۇ. (تا يېقىنلارغىچە شۇ قېتىمقى ئايروپىلان كاشىلىسىنى خانفىستايىنگىلغا قارا چاپلاش ئۈچۈن بۇ ئىشنى ئۇنىڭ ئۇيدۇرۇپ چىقارغان بىر قېتىملىق چاقچىقى دەپ قاراش بار ئىدى. چۇنكى ئۇ ئىسپانىيىدە جەڭ قىلىۋاتقان نېمىس قوشۇنلىرىنى جاسارەتلەندۈرۈشكە زىيانلىق بىر نۇتۇق سۆزلىگەن. ئەمما خانفىستايىنگىلنىڭ 1970-يىلى نەشرى قىلدۇرغان «ئاق ئۆي بىلەن قوڭۇر ئۆي ئوتتۇرسىدا» دېگەن كىتابىدا، ئاپتور گېرمانىيە ھاۋا ئارمىيە گېنېراللىرىدىن بولغان گېنېرال ۋون شىۋەنبېكنىڭ بىر پارچە خېتىنى بېرىدۇ. بۇ خەت، شۇ قېتىملىق ئايروپىلان ھادىسىسىنىڭ ھەقىقەتەنمۇ بىر قېتىملىق سۈيىقەست ھەرىكىتى ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاپ بەرمەكتە. — ئا. ھ. ئىزاھاتى)

4
شەخسى مۇئامىلىلەردە گەرچە ھىتلېر نۇرغۇن قېتىم كۆڭلى پاراكەندە بولغان بولسىمۇ، ئەمما ئۇ گېرمانىيە ھەممىدىن ئۈستۈن دېگەن يولدا ھەرگىز ئىككىلىنىپ يۈرمەيتتى. 1936-يىلى يازدا، ئۇ ئىنتايىن قورقۇنۇشلۇق بىر مەسىلىنى قەلەمگە ئالىدۇ، يەنى ئۇرۇش مەزگىلىدىكى ئىقتىسادىي مەسىلىلەر ھەققىدە ئۇزۇن بىر پارچە مېموراندۇم تەييارلايدۇ. بۇ ئەسلەتمىنى ئۈچ نۇسخا كۆچۈرۈپ گيۆرىڭ بىلەن بلومبېرگلارغا بىر نۇسخىدىن بېرىپ، قالغان نۇسخىسىنى ئۆزىگە ئېلىپ قالغان ئىدى. ھىتلېر بۇ مېموراندۇمدا، گېرمانىيىنىڭ قانچىلىك يوشۇرۇن كۈچكە ئىگە بولىدىكەن، ھەربى كۈچىمۇ شۇنىڭغا ماس كۈچلىنىشى كېرەك. بۇ ئىنتايىن جىددى بىر ۋەزىپە بولۇپ، ھەرگىزمۇ سەل قاراشقا بولمايدۇ. گېرمانىيە خام ئەشياسى يېتەرسىز بىر دۆلەت بولۇپلا قالماي، نوپۇسىمۇ ئارتىپ كەتكەن، ئۆزىنىڭلا تۇپرىقىغا تايانغىنىدا ئۆز-ئۆزىنى بېقىپ كېتەلىشى مۇمكىن ئەمەس. ”بۇنداق گەپنى تەكرارلاۋېرىشنىڭ قىلچىمۇ ئەھمىيىتى يوق. بىز بۈگۈندىن باشلاپ بۇ ئىشنى ھەرىكەتكە ئايلاندۇرالىغىنىمىزدىلا، كەلگۈسىدە بىر كۈنى بۇ مەسىلىنى ئاخىرقى ھېسابتا ھەل قىلالىشىمىز مۇمكىن. بۇنىڭدىن بۇرۇن ئۆزىمىزنى ئازىراق يەڭگىللەشتۈرىۋېلىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ. بۇ مەسىلىنى ھەل قىلىشنىڭ يولى ھاياتلىق ماكانىمىزنى كېڭەيتىش، ياكى دۆلىتىمىز خەلقىنىڭ خام ئەشيا ۋە يېمەكلىك مەنبەسىنى كېڭەيتىشىمىزگە توغرا كېلىدۇ. — ئۇنىڭ ئەسلەتمىسىنىڭ داۋامىدا يەنە مۇنداق دەيدۇ، — ئاخىرقى ھېسابتا خام ئەشيا يېتەرسىزلىك مەسىلىسىنى ھەل قىلىش ئىشى ھۆكۈمەتنىڭ ۋەزىپىسىدۇر. بۇ مەسىلىنى يەنە بىر قېتىملىق چوڭ ئۇرۇش بولغىنىدا ھەل قىلىشنى كۈتكىنىمىزدىن كۆرە، بۈگۈنكىدەك تىنچلىق پەيتىدە بۇ مەسىلە ئۈستىدە باش قاتۇرۇشىمىز ۋە بۇ ئىشنى ھەل قىلىشقا تۇتۇش قىلىشىمىز ئەڭ ئاقىلانىلىق ئىش ھېسابلىنىدۇ. گەرچە بۇندىن باشقا يەنە نۇرغۇن ئېھتىياجلىرىمىز بولسىمۇ، ئۇلارنىمۇ ھەل قىلىش ئۈچۈن مەخسۇس ئىقتىسادىي تەكشۈرۈش ۋە سىناق قىلىش ئىشىغا كىرىشىشىمىز لازىم. بىز ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە قىسقا ۋاقىت ئىچىدە ئۆزىمىزنى ئۆزىمىز تەمىنلىيەلەيدىغان ئىقتىسادىي ئىگىلىكىمىزنى تىكلىۋېلىش ئارقىلىق مۇنۇ نىشانلارغا يېتىۋېلىشىمىز شەرت: بىرىنچى نىشانىمىز، گېرمانىيە ئارمىيىسى تۆت يىل ئىچىدە چوقۇم ئۇرۇش تەييارلىقىنى پۈتتۈرىۋېلىشى؛ ئىككىنچى نىشانىمىز، گېرمانىيە ئىگىلىكى يەنە تۆت يىل ئىچىدە چوقۇم ئۇرۇش تەييارلىقىنى پۈتتۈرۈپ بولىشى شەرت.“
شۇنىڭ بىلەن بىر قاتاردا، ئۇ يەنە ئەنگلىيە بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلەرنى مۇستەھكەملىۋېلىشقا تىرىشچانلىق كۆرسىتىپ يۈرگىنىدە،، بۇنچە كۈچلۈك غەيرەت-شىجائەتكە ئىگە ۋە شۇنچە قۇۋ رەھبىرىگە تاقابىل تۇرۇش جەھەتتە ئېنگلىزلار كەينى-كەينىدىن ئۆزلىرىنىڭ نەقەدەر دۆت ئىكەنلىكىنىمۇ ئىپادىلەپ كەلمەكتە ئىدى. ئۇلار، يول قويۇش ۋە ئۆزئارا چۈشىنىش ھاسىل قىلىش ۋاستىلىرىغا تايىنىپ ھىتلېرنى يولغا سېلىۋالالايدىغانلىقىغا قەتئى ئىشىنەتتى. ئەمما ھىتلېر بولسا ئۆتكەن بىر يىل ئىچىدىلا ئېنگلىزلارنىڭ خاتالىقىدىن پايدىلىنىپ ئۇلار بىلەن مادارە قىلىپ يۈرۈپ كېلىشىم تۈزىۋالالغان، شۇنىڭدەك يەنە ئىنتايىن مۇجىمەل بىر شەكىلدە شەرتنامىغىمۇ ئىمزا قويدۇرىۋالغان ئىدى. ئۈمىد ۋە ئاق نىيەتلىك ئەنگلىيە دۆلەت ئەربابلىرى داۋاملىق گېرمانىيىگە قاراپ ئېقىن قىلماقتا ئىدى. گېرمانىيىدىن قايتىپ كەلگەن تارىخشۇناس ئارنولد تويىنبې ئاخىرقى ھېسابتا ھىتلېرنى تىنچلىق ئارزۇسىغا ئىگە بىرسى دەپ ئىشىنىپ قالغان. ۋېرسال ئەھدىنامىسىنىڭ ئاپتورلىرىدىن بىرى، ئۇرۇش مەزگىلىدىكى باش ۋەزىر داۋىد لويد گيورگمۇ بۇرۇنقى ۋاقىتلاردا ”گېرمانىيە پادىشاھسىنى دارغا ئېسىش“ شۇئارىنى توۋلاپ كەلگەن بىرسى بولىشىغا قارىماي، ئۇمۇ شۇنداق بىر قاراشتا ئىدى. 4-سىنتەبىر چۈشتىن كېيىن، ھىتلېر بېرگخوف پەلەمپىيىدە تۇرۇپ ئۇنى قىزغىنلىق بىلەن كۈتىۋالىدۇ. ”ئىككى دۆلەت ئوتتۇرسىدىكى دوستانە مۇناسىۋەتنى ئىلگىرى سۈرۈش ئۈچۈن شەخسەن مەن ئەزەلدىن قىزغىن بولۇپ كەلگەنمەن. — دەيدۇ لويد گيورگ، — ئۇرۇش ئاخىرلاشقان ۋاقتىدا مەن شەخسەن بۇ جەھەتتە قايتىدىن تىرىشچانلىق كۆرسەتكەن ئىدىم.“398 ئۇ يەنە ئەگەر ھازىردىن باشلاپ ھەرىكەتكە كېلىپ كېيىنكى بىر قانچە ئاي ئىچىدە بىر كېلىشىم ئىمزالانمىغىنىدا ئىككى دۆلەت چوقۇم زىتلىشىش يولىغا كىرىپ قالىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ.
”مەنمۇ بۇ پىكىرىڭىزگە چىن قەلبىمدىن قوشۇلىدىغانلىقىمنى بىلدۈرىمەن.“ دەيدۇ ھىتلېر جاۋابەن. ئۆزىنىڭ ياش ۋاقىتلاردىلا بۇنداق بىر ئىتتىپاقداشلىقنى خىيال قىلىپ كەلگەنلىكىنى، بۇ ئىككى مىللەتنىڭ ئىتتىپاقداشلىقى، ئاساسەن بۇ ئىككى مىللەتنىڭ ئۆزئارا چۈشىنىشىدىن مەيدانغا كېلىدىغانلىقىنى، كەلگۈسى ئىلغارلىققا تەھدىت بولىدىغىنى بولشېۋىكچىلىك ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ كېلىپ، دەرھال قوشۇمچە قىلىدۇ: بۇ دېگەنلىرىنىڭ خىيالىي ۋەھىمە ئەمەسلىكىنى، بۇ بىر ئەمەلىي خەۋىپ ئىكەنلىكىنى، شۇنداق ئىكەن، غەربى ياۋروپا چوقۇم بىر پۈتۈن ئىتتىپاق ھالىغا كېلىپ بولشېۋىكچىلىككە قارشى ھەرىكەتكە ئاتلىنىشى زۆرۈرلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇ، ئىسپانىيە ئىچكى ئۇرۇشىغا كۆڭۈل بۆلۈپ كېلىۋاتقانلىقىنى، ئۇ يەردە بولشېۋىكلارنىڭ ئىسپانىيىنى قولغا كىرگۈزۈشكە كىرىشكەنلىكىدىن قاتتىق ئەنسىرەيدغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ”مەن نېمە ئۈچۈن بۇنچىۋالا غەم يەپ كېتىمەن؟ مەن ھەرگىزمۇ رۇسىيىنىڭ گېرمانىيىگە ھۇجۇم قىلىشىدىن ئەنسىرىمەيمەن. ئەمما ئەتىراپىمىزدىكى پۈتۈن دۆلەتلەر بولشېۋىكلىشىپ كەتسە، ئۇ ھالدا بىزنىڭ ۋەتىنىمىزنىڭ ئىگىلىك ھالى نېمە بولۇپ كېتەر؟ شۇڭا بۇ يەردىكى ھەممە ئىش بىرلا پارتلاشقا باغلىق.“
مېھمان ئۇزاپ چىققاندىن كېيىن، ھىتلېر يەنە بىر يېقىنى خېيىنس لىنگقا مۇنداق دەيدۇ: سابىق باش ۋەزىرنىڭ ئېيتقىنىدەك، ئۇرۇش مەزگىللىرىدە ئەنگلىيە ئەينى ۋاقتىدا ئىچكى جەھەتتە تەسلىم بولۇشقا يېقىنلىشىپلا قالغان ئىدى. ”مەن لويد گيورگقا بۇ دېگىنىڭىزگە قوشۇلىمەن، ئەمما گېرمانىيىنىڭ بېشىغا كەلگەن ئاپەت، ئۇ چاغدا ’سائەت ئون ئىككىگە بەش مىنۇت قالغىنىدا تەسلىم بولغانلىقى‘ دېدىم. مېھمان ئۇنىڭ دېگىنىگە قوشۇلىدىغانلىقىنى بىلدۈرۈپ، دېگىنىڭىزدەك گېرمانىيە ئۇ ۋاقىتتا بەكلا ئالدىراپ تەسلىم بولغان ئىدى دېدى. ئەمما مەن ئۇنىڭغا، ئەگەر گېرمانىيە بىلەن ئەنگلىيە  قايتا ئۇرۇشۇپ قالغىدەك بولسا، مەن فۈھرېر بولۇپلا تۇرىدىكەنمەن، بۇ قېتىم گېرمانىيە چوقۇم سائەت ئون ئىككىدىن بەش مىنۇت ئۆتكەنگىچە ھەرگىز ئەل بولمايدۇ دېدىم.“
شمىدت باش ۋەزىرگە ھەمرا بولۇپ مېھمانخانىغا قايتىدۇ. مېھمانخانا كىرىشىدە، لويدنىڭ قىزى شاڭخو قىلىپ ”ھىتلېرنى قارشى ئالىمىز!“ دەپ قىزىقچىلىق قىلىدۇ. ئەمما سابىق باش ۋەزىر ئۇنىڭ بۇ چاقچىقىغا ئېتىبار قىلماي، ”تەبىئىكى ھىتلېرنى قارشى ئالىمىز! — دەيدۇ چىرايىنى ئۆزگەرتمەي، — مەنمۇ شۇنداق ھېسابلىدىم، ئۇ ھەقىقەتەنمۇ ئۇلۇغ بىر ئادەم ئىكەن!“
شۇنداق پەرەز قىلىشقا بولىدىكى، 1936-يىلقى نيۇرېمبېرگتا ئۆتكۈزۈلگەن پارتىيىنىڭ تۇغۇلغان كۈنىنى خاتىرلەش مۇراسىمىدا لويد گيورگ ھەقىقەتەنمۇ قاتتىق تەسىرلىنىپ كەتكەن. بۇ قېتىمقى خاتىرلەش پائالىيىتى بۇرۇنقى خاتىرلەش كۈنلىرىدىن ھەقىقەتەنمۇ ئالاھىدە كۆركەملىك ئۆتكەنلىكىنى بىر چەتكە قويۇپ تۇرغىنىمىزدىمۇ، بۇ مۇراسىم يەنە مۇنداق ئىككى چوڭ ھەرىكەتنىڭمۇ سىموۋۇلىغا ئايلانغان ئىدى: ئۆز-ئۆزىنى قامداشنى غايە قىلىپ يولغا قويۇلغان ”تۆت يىللىق پىلان“ ۋە ”قالايماقانچىلىق چىقىرىدىغان كۈچلەر“ دەپ ئاتالغان بولشېۋىكلارغا قارشى ھەرىكەت قوزغاش. يەكشەنبە كۈنى چۈشتىن بۇرۇن ھاۋا ئۇچۇق ئىدى. نيۇرېمبېرگنىڭ كاتتا ستادىيومىدا، ھىتلېر بۇ يەرگە يىغىلغان 160 مىڭ نەپەر قوڭۇر كۆڭلەكلىك پارتىيە مۇرتلىرى بىلەن ئېس-ئېسچىلارغا نۇتۇق سۆزلەپ، بولشېۋىك خەۋىپى ئۈستىدە بەكلا كۆپ توختىلىدۇ. ئاندىن ئۇ، ئۈستى ئوچۇق مەرسەدېس پىكاپقا ئولتۇرۇپ شەھەرگە قايتىدۇ. ئۇ يول بويى تار كوچىنىڭ ئىككى قاسنىقىدىكى كىشىلەر بىلەن بالكونلارغا چىقىپ ئۇنىڭغا تەنتەنە قىلىشىۋاتقان قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەرگە قول ئىشارىتى قىلىپ سالام بېرىپ ئۆتىدۇ. تاسسىس ئاگېنتلىقىنىڭ مۇخپىرى رىچارد ھېلمسنىڭ پىكاۋىمۇ كەينىدىن ئەگىشىپ كېلىۋاتاتتى. 5~6 نەپەر داڭلىق گېزىت مۇخپىرىمۇ ھېلمس بىلەن بىرگە كېلىۋاتقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا نيۇرېمبېرگ قەلئەسىدە فۈھرېر بىلەن بىرگە چۈشلۈك تاماققا تەكلىپ قىلىنغان ئىدى.
”بىز ئۇ يەرگە بارغىنىمىزدا، — دەيدۇ ھېلمس شۇ ۋاقىتتىكى ئىشلارنى ئەسلەپ كېلىپ، — مەنمۇ ئۆزەمنى مەغرۇر تەلۋىدىن بىرى ھېس قىلغان ئىدىم. ئۇ يەردىكى شۇنچە ھاياجانلىق ئالقىش سادالىرى مېنىڭ ئۈچۈن بولسىمۇ، مەن يەنىلا ئۆزەمنى خۇددى 10 فۇت (بىر فۇت تەخمىنەن 30.5 سانتىمېتىر — ئۇ. ت) ئۆسۈپ ئىگىزلەپ قالغاندەكلا ھېس قىلغان ئىدىم!“ دەيدۇ.
مېھمانلار شەھەر قەلئەسىنىڭ ئىگىز مۇنارىسىغا تەكلىپ قىلىنىدۇ. ئۇلار بۇ يەردە، ھىتلېرنىڭ ئۇنچىۋالامۇ ئۈركۈپ كەتكىدەك بىرسى ئەمەسلىكىنى كۆرىدۇ. ھېلمسقا يەنىلا ھىتلېرنىڭ خۇش پېئىل چىقىشقاق مۇئامىلىسى قاتتىق تەسىر قىلغان ئىدى. ئۇنىڭ سەل ئاۋالقى ئۇنداق كۆز چاقنىتىدىغان ياسالمىلىق قىلىشلىرىدىن ئەسەرمۇ قالمىغان، دەل ئەكسىنچە تەمتىرەپ پۇت-قوللىرىمۇ تىنماي تىتىرەيتتى.399 ئالدىمىزدا تۇرغان بۇ كىشىنىڭ تېخى باياتىنلا تەلۋىلەرچە قىزغىن ئالقىش سادا كۆتەرگەن ئېس-ئاچىلارغا بىلىكىنى شىلتىپ، ”سىلەرنىڭ مېنى، نەچچە ئون مىليون كىشى ئارىسىدىكى مېنىڭدەك نامسىز بىرسىنى تونۇپ تاللىۋالغىنىڭلار، بۇ دەۋرنىڭ بىر مۆجىزىسى! — دەپ قاتتىق توۋلىغان كىشىنىڭ دەل بۇ ئادەم ئىكەنلىكىگە ئادەمنىڭ پەقەتلا ئىشەنگىسى كەلمەيتتى.“ تەبىئىكى، ئارىدىن بىرەرسى چىقىپ بولشېۋىكلار ھەققىدە بىر نېمە دېيىشكە باشلىشى ھامان، ئۇنىڭ ئاغزى ئېچىلىپ، گەپلەر ئۇنىڭ ئاغزىدىن يىپى ئۈزۈلگەن مارجاندەك تۆكۈلەتتى. شۇنداق قىلىپ، ئۇ يەنە قايتىدىن بايىقى ناتىق ھالىغا قايتقان ئىدى. ئۇ، موسكۋا بۈگۈنكى كۈندە پۈتۈن چارىلارنى ئىشقا سېلىپ ياۋروپانى تېزگىنلىمەكچى ئىكەنلىكىنى، ئەمما گېرمانىيە بۇنىڭغا ھەرگىز يول قويالمايدىغانلىقىنى، ”كىشىلەر، بىزنىڭ نېمە ئۈچۈن بولشېۋىكچىلىققا شۇنچە تەلۋىلەرچە قارشى چىقىپ كەلگەنلىكىمىزنى پەقەتلا چۈشەنمىدى. سەۋەبى، بىزنىڭ يەنە ئىتالىيىمىز بار. بىز ھەممىمىز ئىسپانىيىدە يۈز بەرگەن ۋەقەلەرنى بىلىمىز“ دەپ بولشېۋىكلارنى سۆكۈپ كېتىدۇ. تۆۋەندىكى يوللاردا كىشىلەر تەرتىپلىك بىر شەكىلدە ”بىزگە فۈھرېرىمىز كېرەك، ئۇنى كۆرۈشىمىز كېرەك!“ دەپ ۋارقىراشماقتا ئىدى. شۇڭا، ھىتلېرمۇ مۇنارىدىن ئۆزىنى كۆرسىتىپ ھەۋەسكارلىرىغا سالام بېرىدۇ. ھېلمس قايتىپ كېتىدۇ. ئۇنىڭغا نىسبەتەن ئالغاندا، ئۇنىڭ مۇنار ئۈستىدە كۆرگەنلىرى تەنتەربىيە سارىيىدا كۆرگەنلىرىنمۇ كۈچلۈك تەسىر قىلغان ئىدى. ئۇنىڭ بۇ يەردە كۆرگىنى، ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ ”كىشىنىڭ كۆڭلىنى چۈشىنىدىغان بىرسى، ئۇنىڭ پىلانلىرىنىمۇقۇسۇرسىز پىلان دېيىشكە بولاتتى.“
مۇراسىمنىڭ ئاخىرقى كۈنى، خەلق ئاممىسى زور كۆلەملىك ھەربى مانىۋېرنى تاماشا قىلىدۇ. تەقلىدى ئايروپىلان ئۇرۇشى كۆرسىتىشى بىلەن ئەڭ يېقىنقى زامانىۋىلاشقان زېنىت پىلموت ئۈنۈمىنى كۆرسىتىش نومۇرلىرىدىن كېيىن، ستادىيومدا بىر مەيدان ھەقىقى ئۇرۇشنى ئەكىس ئەتتۈرىدىغان ماشىنىلاشقان جەڭ نومۇرى كۆرسىتىلدى. شۇندىن كېيىن پارتىيە قۇرۇلۇش كۈنىنى خاتىرىلەش مۇراسىمىمۇ ئاخىرلاشقان ھېسابلاندى. يەنى بىر تەرەپتىن تىنچلىققا كاپالەتلىك قىلىش ئارقىلىق يېڭى نىشان ئېلان قىلىنغان بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن قورقۇنۇشلۇق قۇراللىق كۈچ تەھدىتى نامايىشى كۆرسىتىلدى. فۈھرېرنىڭ ئىزچىل توغرا ئىكەنلىكىگە ئىشىنىدىغانلار پارتىيىنىڭ سادىق مۈرتلىرىلا بولۇپ قالماي، ھەتتا لويد گيورگمۇ گېررمانىيىدە كۆرگەن-ئاڭلىغانلىرىغا شەكسىز ئىشىنىپ قايتقان ئىدى. «كۈندىلىك تىز خەۋەرلەر» گېزىتى بىر پارچە ماقالىسىدا، ھىتلېر يالغۇز بېشىغا گېرمانىيىنى ئوت-بالا ئىچىدىن قۇتقۇزۇپ چىقتى؛ ئۇ ھەقىقەتەنمۇ تۇغما داھى بولۇشقا لايىق قەتئى ئىرادىلىك، ھارماس قەھرىمان خاراكتېرىگە ئىگە، ياشانغانلارنىڭلا ئىشەنچىسىنى قولغا كەلتۈرۈپ قالماي يەنە ياشلارنىڭمۇ چوقۇنىدىغان بىر ئادىمىغا ئايلانغان دەپ يازىدۇ.
يېڭى باشلانغان بۇ سەپەردە لويد گيورگ رەسمى ئاخماق قىلىنىپ ئويۇنغا دەسسىتىلگەن ئىدى. بۇندىن ئىلگىرى، ھىتلېر ئىتالىيە بىلەن چۈشىنىش ھاسىل قىلىشقا ئالاھىدە كۈچ چىقىرىپ، خانس فرانكنى رىمغا ئىۋەرتكەن، مۇسسولىننى گېرمانىيىگە كىلىپ زەيارەت قىلىشقا تەكلىپ قىلغان ئىدى. ھەتتا ئۇنى ئىتالىيىنىڭ مۇستەبىتى سۈپىتىدىلا ئەمەس بەلكى فاشىزمنىڭ قۇرغۇچىسى سۈپىتىدە زىيارەتكە تەكلىپ قىلىدۇ. بۇ چاغدا، مۇسسولىن گېرمانىيە بىلەن چىن قەلبىدىن مۇناسىۋەت تىكلەشنى ئارزۇ قىلماقتا ئىدى. شۇڭا ئۇ، گېرمانىيە زىيارىتى ئۈچۈن ئالدىن تەييارلىقلارنى قىلىش مەقسىدىدە كۈيئوۈلى، ئىتالىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى گراف گالېئاززو سىئانونى 21-ئۆكتەبىردە ئايروپلان بىلەن بېرلىنغا ئىۋەرتىدۇ. سىئانو دەسلىۋىدە گېرمانىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى نېۋرات بىلەن مەسلىھەتلىشىدۇ. ئىتالىيىلىكلەرنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، نېۋرات، رىببېنتروپنىڭ ئەھمىيەتكە ئىگە ئەنگلىيە-گېرمانىيە دوستلۇق مۇناسىۋىتىنى تىكلەش خىيالى ھەققىدە مەسخىرىدە بولغان. سىئانو  يەنە يېڭى لوكارنوۋ ئەھدىنامىسىنى ئىمزالاشقىمۇ ئوخشاشلا ئىشەنمەسلىك پوزىتسىيىسىدە بولۇپ، ئىتالىيىنى بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىدە قېلىپ ”بۇزغۇنچىلىق قىلىش ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئېلىش ئارقىلىق ئورتاق مەقسەتكە يېتىش“ نى تەكلىپ قىلغان. ئۈچ كۈندىن كېيىن، سىئانو بېرگخوفتا ھىتلېر بىلەن كۆرۈشىدۇ. ھىتلېر، قارشى تەرەپنى قايمۇقتۇرۇش مەقسىتىدە: ”مۇسسولىن دۇنيادىكى بىرىنچى نومۇرلۇق سىياسىيون. شۇڭا ئۇنى ھەرگىزمۇ باشقا كىشىلەرگە سېلىشتۇرغۇلى بولمايدۇ“ دەپ مەدىھىيلەيدۇ. ئاندىن ئۇ، نېمىس خەلقى بىلەن لاتىن خەلق بىر-بىرىنى چۈشىنىدىغان ئىككى خەلق؛ ئەگەر ئۇلار بىرلىككە كېلىپ ئىتتىپاقداشلىق ئورنىتالايدىغانلا بولىدىكەن، بولشېۋىكچىلىق بىلەن غەرب دېموكراتىيىسىگە قارشى تۇرۇش ھەرىكىتى جەريانىدا ئۇلارغا تەڭ كېلەلەيدىغان ھېچ كىم چىقمايدۇ دەيدۇ.
كۈيئوغلى سىئانوغا ئەنگلىيە -گېرمانىيە مۇناسىۋىتىگە زىددىيەت سېلىش ھوقۇقىنى بەرگەن مۇسسولىن، ئىتالىيە قولغا چۈشەرگەن بىر پارچە ھۈججەتنى سىئانوغا تاپشۇرىدۇ.400 بۇ ھۈججەت، ئەنگىلىيىنىڭ بېرلىندا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسىنىڭ لوندونغا يوللىغان تېلېگراممىسى ئىدى. تېلېگراممىدا ھىتلېر ھۆكۈمىتى خەتەرلىك بىر تەۋەككۈلچى دېيىلگەن ئىدى. فۈھرېر بۇ تېلېگراممىنى ئوقۇپ غەزەپتىن قايناپ كېتىدۇ: ”ئەنگىليىلىكلەرنىڭ قارىشى بويىچە دۇنيادا ئىككى دۆلەت تەۋەككۈلچىلەر تەرىپىدىن يىتەكچىلىك قىلىنماقتىمىش. بۇلارنىڭ بىرسى گېرمانىيە، يەنە بىرسى بولسا ئىتالىيەمىش! ھالبۇكى، ئېنگلىزلار بۈيۈك بېرىتانىيە ئىمپىرىيىسىنى قۇرۇش ۋاقتىدا ئۇلارنىڭ يىتەكچىسىمۇ بىر تەۋەككۈلچى ئەمەسمىدى؟ بۈگۈنكى ئەنگىليە، ۋە ئۇنىڭ رەھبەرلىرىنىڭ ھەممىسىلا كارغا كەلمەس نەرسىلەر.“ ئۇ سىئانوغا گېرمانىيە بىلەن ئىتالىيىنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىش سۈرئىتى تېخىمۇ تېز ئىلگىرلىەۋاتقانلىقى ئۈچۈن ئەنگىليىدىن ئەنسىرەپ يۈرۈشنىڭ قىلچە ھاجىتى يوق، 1939-يىلىغا بارغاندا، گېرمانىيە ئۇرۇش تەييارلىقىنى پۈتتۈرۈپ، 4~5 يىل ئىچىدە ئۇرۇش تەييارلىقىمىز تەييار بولۇش دەرىجىسىدىن ئاللىمۇ قاچان ھالقىپ كەتكەن بولىدۇ دەپ ۋەدە بېرىدۇ.
شۇنداق قىلىپ، سىئانو بىلەن نېۋرات بېرلىندا بىر مەخپى كىلىشىم ئىمزالاپ يېڭى مۇناسىۋەت تىكلەش بىلەن بىرگە، كەڭ كۆلەملىك ھەمكارلىق ئورنىتىشنى قارار قىلىشىدۇ. ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتكەندە، مۇسسولىن مىلاندىكى دۇئومو مەيدانىدا سۆزلىگەن بىر نۇتقىدا بۇ مەسىلە ھەققىدە توختىلىپ ئۆتكەندە ئىشلەتكەن سۆزلىرى، غەربلىكلەرنىڭ قۇلىقىغا بەكلا يامان ئاڭلىنىدۇ: ”… بېرلىن بىلەن رىمنىڭ بىر ئوق بولۇپ شەكىللىنىشى ھەرگىزمۇ بىر توساق قويۇش بولماستىن بەلكى بىر ئوق مەركىزى قۇرغانلىقى، تىنچلىققىنى قوغداش ھەمكارلىقىنى ئورنىتىشقا ئىرادىسى بولغانلىكى ياۋروپا دۆلىتى مانا بۇ ئوقنى دەۋر قىلىپ ئايلىنىدۇ.“
1936-يىلى كۈز ئايلىرىدىن كېيىن، ھىتلېر ئاساسەن ئىسپانىيە غېمىدىلا قالغان ئىدى. بۇنىڭ ئالدىدا، فۈھرېر، فرانكوغا سانى ئاز بولسىمۇ ئەھمىيىتى چوڭ تەمىنات يەتكۈزۈپ كەلگەن ئىدى. ئەندىلىكتە، ھىتلېر ئۇنىڭغا زور مىقداردا ياردەم بېرىش مەسىلىسىنى ئويلايدۇ. نويابىردا قوزغىلاڭچى قوشۇنغا ستراتىگىيە جەھەتلەردە پايدىلىنىشقا بولىدىغان ئالاھىدە ئۇرۇش ئايروپىلان گۇرۇپپىسىنى يوللاپ جەڭگە سالىدۇ. 18-نويابىردا، ئاخىرى ھىتلېر بىلەن مۇسسولىن ئىككىسى فرانكو ھۆكۈمىتىنى ئىسپانىيىنىڭ قانۇنلۇق ھۆكۈمىتى دەپ ئېتراپ قىلىدۇ.
تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى ھىتلېرنى ئېھتىيات بىلەن ئىش قىلىشقا ئۈندەۋاتقان پەيتلەردە، تۆت يىللىق پىلانغا مەسئۇل بولىۋاتقان گيۆرىڭ، ئىسپانىيىدىكى ئىچكى ئۇرۇشنى بىر مەيدان رەسمى توقۇنۇشنىڭ بىشارىتى دەپ قاررىماقتا ئىدى. 2-دېكابىر كۈنى، گەرچە ئۇ كۈنلەردە تېخى بىرىنچى پاي ئوق تېخى رەسمى ئېتىلمىغان بولسىمۇ، ئۇ، ھاۋا ئارمىيىسى ئوفىتسېرلار يىغىنىدا ”بىز ئەندى رەسمى ئۇرۇش ھالىتىدە تۇرماقتىمىز“ دەپ ئېلان قىلىدۇ. شۇڭا ئۇ، يېڭى يىلدىن باشلاپ ”بارلىق ئايروپلان زاۋۇدلىرى خۇددى سەپەرۋەرلىك بۇيرۇقى ئېلان قىلىنغاندەك پۈتۈن كۈچى بىلەن ئىشلەپچىقىرىشقا كىرىشسۇن“ دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. بىر قانچە كۈن ئۆتكەندىن كېيىن، بېرلىندا بىر قىسىم سانائەتچىلەر بىلەن يوقۇرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلارغا سۆزلىگەن سۆزىدە، بۇ گېپىنى قىلچە يوشۇرماستىن قايتا تەكرارلايدۇ. گيۆرىڭ، ”بۇ ئۇرۇش ئەڭ كۈچلۈك تەدبىر قوللىنىشىمىزنى، ئىشلەپچىقىرىش قابىلىيىتىمىزنى ئۆستۈرۈشىمىزنى تەلەپ قىلىدۇ. قايتىدىن قۇراللىنىشنىڭ ھېچ قانداق چېكى يوق. بۇ جەرياندا بىزنىڭ ئالدىمىزدا ئىككىلا يول بار: يا غەلىبە، يا ئۆلۈم!“ دەيدۇ.
گيۆرىڭنىڭ بۇ تۈر سۆزلىرى ئېلان قىلىنغاندىن كېيىن، فرانكونىڭ يېڭىدىن تەيىنلەنگەن ۋەكىلى گېنېرال ۋېلھېلم فاۋپېل كىشىنى ئەنسىرىتىدىغان مۇنداق بىر خەۋەرنى ئېلىپ كېلىدۇ: ئەگەر دەرھال بىر دىۋىزىيە گېرمان قوشۇنى بىلەن بىر نەپەر ئىنستروكتور ئىۋەرتىلمەيدىكەن، بۇ ئۇرۇشتا يېڭىلىپ قالىمىز. ئەمما ۋېلھېلم كوچىسى بۇنداق تەكلىپكە پەرۋامۇ قىلمايدۇ. شۇڭا فاۋپېل بۇ ئىشنى فۈھرېرغا يۈزتۇرانە ئوتتۇرغا قويىدۇ. 21-دېكابىر كۈنى، ئۇ ھىتلېربىلەن باش مىنىستىرلىق مەھكىمىسىدە كۆرۈشىدۇ. كۆرۈشۈشتە گيۆرىڭ، بلومبېرگ، خوسباخ، فرىتىش ۋە شۇنىڭدەك تېخى يېڭىلا ئىسپانىيىدىن قايتىپ كەلگەن فرانكونىڭ باش قۇماندانلىق شىتابىدا ھەربى ئىشلار ۋەكىلى بولۇپ تۇرىۋاتقان پودپولكوۋنىك ۋالتېر ۋارلىمونت قاتارلىق كىشىلەر ھازىر بولغان ئىدى.401 فاۋپېل، شۇنچە ئۇزۇنغا سوزۇلۇپ كېتىۋاتقان بۇ ئۇرۇشنى ئاخىرلاشتۇرۇش ئۈچۈن ھىتلېردىن 3 دىۋىزىيە ياردەمچى قوشۇن ئىۋەرتىشىنى ئۆتۈنىدۇ. ھىتلېر، ۋارلىمونتنىڭ پىكىرىنى سورايدۇ. ۋارلىمونت، بۇ دېگەن بىر مەيدان ئىچكى ئۇرۇش، شۇنداق ئىكەن، فرانكو ئۆز كۈچىگە تايىنىپ بۇ ئۇرۇشنى يېڭىشى لازىم؛ ئىسپانىيە بىلەن گېرمانىيە ئىككى دۆلەت ئارمىيىسى ئوتتۇرسىدا بۇنچە زىچ ھەمكارلىق ئورنىتالىشى مۇمكىن ئەمەس. بېرىلىۋاتقان ھەربى ياردەملەرمۇ قوزغىلاڭچى قوشۇنلارنىڭ مەغلوپ قىلىنىشىنى ساقلاشقا تولۇق يېتىدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە فرانكو مۇ ئۆز ئورنىنى مۇستەھكەملىيەلىسە چوقۇم جىددى ۋەزىيەتنى ئوڭشاپ كېتەلىشى مۇمكىن دەپ كۆرسىتىدۇ. قالغان ھەربىلەرمۇ ۋارلىمونتنىڭ يوقۇرقى قاراشلىرىغا قوشۇلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.
ھىتلېرمۇ كۆپچىلىكنىڭ بۇ تالاش-تارتىشتىن چىقارغان خۇلاسىسىغا قوشۇلىدۇ. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: گېرمانىيە كەڭ كۆلەملىك ياردەمچى قوشۇن ئىۋەرتىش نىيىتىدە ئەمەس. بۇنىڭغا ھەرگىزمۇ ھەربى ئىشلار سەۋەپ بولغان بولماستىن بەلكى سىياسىي ئىشلار سەۋەپ بولماقتا. كەينىدىنلا ئوچۇق قىلىپ، ئۇنىڭ ئەڭ خالىمايدىغىنى، فرانكونىڭ تىزلىكتە غەلىبە قىلىشى نىيىتىدە ئىكەنلىكى دەپ ئېنىق ئېيتىدۇ. ئىسپانىيىنىڭ ئۇزۇنغىچە جاپالىق ئۇرۇش قىلىشى پۈتۈن دۇنيانىڭ دىققىتىنى گېرمانىيىنىڭ يۈرەكلىك ھالدا قايتىدىن قۇراللىنىش پىلانىدىن ئىسپانىيە ئىچكى ئۇرۇشىغا بۇرىۋەتكەن ئىدى. ئەمما ئۇ ھەقىقەتەنمۇ كومۇنىزمغا قارشى تۇرۇش مەقسىتىدە ئىسپانىيەگە ئىزچىل ياردەم قىلىشقا كاپالەتلىك قىلىپ كەلگەن؛ ئەگەر ھەربى جەھەتتىكى پاجىئە كۆزگە كۆرۈنگىدەكلا بولىدىكەن، ھەربى ياردىمىنى كۆپەيتىدىغانلىقىنى ئېيتقان ئىدى. ئۇنىڭ دېگەن ئاخىرقى گېپى ھەقىقەتەنمۇ بىر ئالدامچىلىق ئىدى. ئۇ ئەسلىدە كەڭ كۆلەملىك ھەربى ياردەم قىلىش شەرىپىنى مۇسسولىنغا ئۆتۈنۈپ بەرگەن ئىدى. يەنى، ئەگەر ئىتالىيە ئىسپانىيە مەسىلىسىدە قانچىكى چوڭقۇرلاپ پېتىپ قالىدىكەن، مۇسسولىنمۇ گېرمانىيىگە شۇنچە بەك مۇھتاج ھالغا كەلگەن بولاتتى. ئەگەر بۇ توقۇنۇش ئۇزۇنغىچە توختىماي داۋاملىشىۋەرگىنىدە، ئىتالىيە مەيلى ئېغىزىدا ياكى ھەرىكىتىدە بولسۇن چوقۇم ئوق مەركىزى دۆلەتلىرى ئۈچۈن ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئېلىشقا مەجبۇر ھالغا كېلىپ قالاتتى.
ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا، ئۇنىڭ دېپلوماتىيە جەھەتتىكى ئەڭ چوڭ غەلىبىسى 1936-يىلى قولغا كەلتۈرۈلگەن بولۇپ، بۇنىڭ ئۈچۈن بەكلا ئاز بەدەل تۆلەنگەن ئىدى. بۇ يىلدا ئەنگلىيە  ئەس-ھۇشىنى يوقۇتۇپلا قويغان بولسا، ئىتالىيىنىڭمۇ ئىشى پۈتۈپ گېرمانىيەنىڭ تەڭسىز شىرىكى ھالغا كېلىپ قالغان ئىدى. ئۇ يەنە ياپونىيىنىمۇ قايىل قىلىپ ئۇلار بىلەن «كومۇنىزمغا قارشى خەلقئارا شەرتنامىسى» نى ئىمزالىۋالىدۇ. بۇ شەرتنامە ئىنتايىن مۇجىمەل سۆزلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان مەخپى كىلىشىمنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالاتتى. يەنى، ئۆزئارا قوللاش، بىرلىكتە سوۋېتلەر ئىتتىپاقىغا قارشى تۇرۇش دەيدىغان بىر شەرتىمۇ بار ئىدى. بۇ كىلىشىم، ئىككى تەرەپنىڭ قەتئى زۆرۈر ۋەزىپىسى ئەمەسلىكىنى ئېتراپ قىلغاندەك قىلسىمۇ، گېرمانىيىنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىشىنى قانۇنلاشتۇرۇش جەھەتتىكى تەشۋىقات ستراتىگىيىسى نوقتىسىدىن ئالغاندا، ھەقىقەتەنمۇ مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە  كىلىشىم ئىدى.
ئۇ ۋاقىتلاردىكى بىردىن-بىر قىيىن ئەھۋال، ئەنگلىيىنىڭ ئاساسى قانۇن تۇرغۇزۇش بوھرانىلا ئاجىز بىر نوقتا بولۇپ قېلىشى ئىدى. بۇ بوھران، ئەنگلىيە  پادىشاھى ۋاللىس ۋارفېيد سىمپسون خانىمى بىلەن توي قىلىشىدىن ئوتتۇرغا چىققان بىر بوھران ئىدى. ئۇ باش مىنىستىر بالدۋىنغا ”مەن ئۇنىڭ بىلەن بىر پادىشاھ سۈپىتىدە توي قىلدىم، ھەمدە بۇ نىكاھ ئىشىنىڭ ئوڭۇشلۇق بولىشىنى ئۈمىد قىلىمەن. ئەگەر بۇ توي ئىشىغا ھۆكۈمەت تەرەپ قارشى چىققىدەك بولىدىكەن، — بالدۋېن، ئېدۋاردقا ھۆكۈمەت بۇ نىكاھ ئىشىغا قارشى ئىكەنلىكىنى بىلدۈرگەن ئىدى، — مەنمۇ تەختتىن ۋازكېچىشكە تەييارمەن“ دەيدۇ. ئاممىنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى دېگىدەك سەككىزىنچى ئېدۋاردقا ھېسسىداشلىق بىلدۈرەتتى. ئەمما باش مىنىستىر  ۋە چېركاۋ دېگىنىدە چىڭ تۇرۇپ بۇ نىكاھ ئىشىغا تىركىشىپ زادىلا قويمايدۇ.
كەلگۈسىدە ئۆتكۈزۈلمەكچى بولغان كىلىشىم تۈزۈش سۆھبىتىدە فۈھرېرنىڭ ئىشىنىدىغىنى، دەل بۇ پادىشانىڭ قوللاپ قۇۋەتلىشىگە باغلىق بىر ئىش بولغانلىقى ئۈچۈن، بۇ بوھران، رىببېنتروپنىڭ بەكلا بېشىنى ئاغرىتىدىغان بىر كىرزىس ھالىنى ئالىدۇ. ”بىزنىڭ ئەڭ چوڭ ئۈمىدىمىز بۇ پادىشاھقا باغلىق!“ دەيدۇ رىببېنتروپ گېرمانىيە ئاخبارات ئىدارىسىغا ۋاكالىتەن گېرمانىيە ئەلچىخانىسىدا ئاخبارات ئاگېنتى بولۇپ تۇرىۋاتقان فرىتز ھېسقا. ھېس دېگەن بۇ كىشى، ئەنگلىيە ئىشلىرى مۇتەخەسسىسى دەپ تونۇلغان ھەمدە تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ پەۋقۇلئاددە ۋەكىلى ھېسابلىنىدىغان، دېپلوماتىيە مىنىستىرلىكىنىڭ مەخپى ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالغان بىرسى، يەنى، غەيرى رەسمى ھالدا ئەنگلىيە دائىرىلىرى بىلەن مۇناسىۋەت قىلىپ يۈرگەن، بولۇپمۇ ۋەزىرنىڭ سانائەت ئىشلىرى مەسلىھەتچىسى سىر خوراس ۋىلسون بىلەن مۇناسىۋەت قىلىپ يۈرگەن كىشى ئىدى. رىببېنتروپ ئۇزۇنغا قالماي ھېسنى چاقىرتىپ، ”سېنىڭچە، بۇ ئىش بىر سۈيىقەسىت بولىشى، بىزنىڭ بۇ دۆلەتتىكى ئاڭ ئاخىرقى ئورنىمىزنى تارتىپ ئالماقچى بولغان بىر ئىش بولىشى مۇمكىنمۇ؟“ دەپ سورايدۇ. ئۇ تېخى يېڭىلا فۈھرېر بىلەن تېلېفوندا سۆزلەشكەن بولۇپ، فۈھرېر ئۇنىڭ بۇ ئىش ئىشقا ئاشمىسا تەختتىن چېكىنىمەن دېگەن سۆزىگە ئىشەنمەيدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن ئىدى. بۇ ئىش ھەقىقەتەنمۇ بەكلا تۇتۇق بىر ئىش ئىدى. يەنى ئۇ گېرمانىيە گېزىت ساھەسىدىكىلەرگە بۇيرۇق قىلىپ بۇ ھەقتە بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماسلىقى تاپىلانغان ئىدى.402 ھىتلېرنىڭ ئىشەنچى رىببېنتروپنى خاتىرجەم قىلغان ئىدى. ”قاراپ تۇرغىن، — دەيدۇ پەرىزىنى ئوتتۇرغا قويۇپ، — بۇ ئىشتا فۈھرېرنىڭ ھەقلىق ئىكەنلىكى ئىسباتلىنىدۇ. يەنى بۇ ئىشنىڭ قاراڭغۇ تەرىپى چوقۇم ئاشكارىلىنىدۇ، ئەنگلىيە پادىشاھى بىزنىڭ بۇ قېتىمقى بوھراندا شۇنداق تاكتىكا قوللانغانلىقىمىز ۋە شۇنچە ئېھتىياتلىق بىلەن ئىش قىلغانلىقىمىزغا چوقۇم چىن كۆڭلىدىن رەخمەت ئېيتىدۇ.“
9-دېكابىر ئاخشىمى، ئېدۋارد «تەخىتتىن چېكىنىش ھۈججىتى» گە قول قويۇپ، ئەنگلىيە تارىخىدىكى ئۆز ئىختىيارى بىلەن پادىشاھلىقتىن ۋاز كەچكەن بىردىن-بىر شاھزادىغا ئايلىنىدۇ. شۇ ئاخشىمى، بىر قېتىملىق تەسىرلىك رادىئو نۇتقىدا ئۇ پۇخرالىرىغا ۋە پۈتۈن دۇنياغا، ”مېنىڭ قارىشىم شۇكى، ئۆزەمنى ھەر قانچە ئىرادىلىك دەپ ھېسابلىغىنىمدىمۇ، چىن قەلبىمدىن ياخشى كۆرىدىغان سۆيگۈنۈمنىڭ قوللاپ قۇۋەتلىشى ۋە ئۇنىڭ ياردىمى بولماي تۇرۇپ پادىشاھ ئۈستىگە چۈشكەن ئېغىر يۈكنى كۆتۈرەلىشىم، بۇ ۋەزىپىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقالىشىم مۇمكىن ئەمەس“ دەپ سۆزلەيدۇ.
ھىتلېر، بەزى كىشىلەرنىڭ شۇنچە گۈزەل ۋەتەن تۇپراقلىرىدىن گۈزەل بىر قىزنى ئۈستۈن كۆرىدىغانلىقىغا زادىلا ئەقىل يەتكۈزەلمەيدۇ. ئۇ باش ئەلچىسى رىبېنتروپقا تېلېفون قىلىپ، (بۇنى ھېستىن ئاڭلايمىز) بەكلا پەرىشان ھالدا مۇنداق دەپ ئۇقتۇرغان: مەغلوب بولغانلىقىمىزنى قوبۇل قىلماي ئامال قانچە؟ بۇ جەھەتتىكى ئىشلىرىمىزنى يىغىشتۇرۇپ، بۇ ئۇيۇنغا خاتىمە بېرىشكە مەجبۇرمىز. ”ئەنگلىيە  پادىشاھى تەختنى تاشلاپ چىقتى. بۇندىن كېيىن ئەنگىلىيىدە بىز بىلەن مۇناسىۋەت قىلىشنى خالايدىغان باشقا بىرسى چىقىشى ناتايىن. سەنمۇ ئۆزەڭنىڭ ئۇ يەردىكى پائالىيەتلىرىڭدىن مەلۇمات بېرىپ باق. ئەگەر بۇ ئىشتا بىرەر رولۇڭ بولمايدىغانلىقى ئېنىقلا بولىدىكەن، گېپىڭنى ئوچۇق قىل، مەنمۇ سېنى بۇ ئىشتا ئەيىپلەپ يۈرمەيمەن“ دەيدۇ.

5
گەرچە ھىتلېر بۇ ئىشتا قاتتىق ئۈمىتسىز ھالغا چۈشۈپ قالغان بولسىمۇ، 1936-يىلىنى يەنىلا ئۇنىڭغا زور ئۇتۇقلارنى ئېلىپ كەلگەن بىر يىل دېيىشكە بولاتتى. ئۇنىڭ گيۆرىڭ خانىمغا دېيىشىدىن قارىغاندا، بۇ يىلقى ئارچا بايرىمى ”ئۇزۇن يىللاردىن بېرى“ ئۇنى ھەقىقى تۈردە خوشال قىلغان بىر قېتىملىق بايرام ھېساپلىنىدىكەن. ”مېنىڭچە، بۇ قېتىمقى بايرام مېنى ئەڭ خوشال قىلغان بىر قېتىملىق كىرىستوس بايرىمى بولدى“ دەيدۇ. گەرچە ئۇنى ئاشقازان كېسىلى قاتتىق ئازاپلاۋاتقان، شۇنىڭدەك ئۇيقۇسىزلىق بىلەن ھۆل تەمرەتكنىڭ دەردىنى تارتىپ چىققان بولسىمۇ، يەنىلا كۈنلىرى ناھايىتى كۆڭۈللۈك ئۆتكەن ھېسابلىناتتى. 25-دېكابىر كۈنى، ئۇ فوتوگرافچى خوفماننىڭ تونۇشتۇرۇشى ئارقىلىق بىر دوختۇر تاللاپ، ئۇنى ئۆزىگە مەڭگۈلۈك خۇسۇسىي دوختۇرى قىلىۋالىدۇ. بۇ دوختۇرنىڭ ئىسمى تېئو مورېل بولۇپ، ئەسلى بىر تېرە كېسەللىكلەر مۇتەخەسسىسى ئىدى. ئۇ بېرلىننىڭ كۇرفۈرستېندام يولىدا دوختۇرخانا ئېچىۋالغان بولۇپ، ئىشى بەكلا يۈرۈشۈپ كەتكەن ئىدى. ئۇنىڭ بىمارلىرىنىڭ كۆپۈنچىسى كىنوچىلىق ساھەسىدىكىلەر بىلەن تىياتىرچىلىق ساھەسىدىكىلەرنىڭ داڭلىق كىشىلىرىدىن تەشكىل تاپاتتى. بۇ دوختۇر قارامتۇل، سېمىز، يۇمبۇلاق يۈزلۈك، كۆزىمۇ يوقۇرى دەرىجىلىك يىراقنى كۆرەلمەيدىغان قېلىن كۆزئەينەكلىك بىرسى ئىدى. ئۇنىڭ قولىمۇ قىلغا تولغان بەكلا قوپال ۋە يوغان، تىرناقلىرى دائىم دېگىدەك كىرلىشىپ قارىداپ كەتكەن ھالدا يۈرەتتى. داۋالاش ۋاقىتلىرىدا بەزىدە بەكلا بىخەستەلىك قىلىپ كېتەتتى. بەزىلەر ئۇنى، يېڭىلا ئۈستەل سۈرتۈپ تاشلاپ قويغان داكىدا ئاغرىقنىڭ بېلىكىنى تاڭىدىغان؛ دېزېنكسىيە قىلمايلا بىر تال يىڭنىنى ئىككى كېسەلگە قايتا-قايتا ئىشلىتىۋېرىدىغان بىرسى دېيىشەتتى.
گېرمانىيىدە شۇنچە كۆپ دوختۇر بار تۇرۇغلۇق ھىتلېر نېمە ئۈچۈن بۇ دوختۇرنىلا تاللىۋالدۇ؟ ئېھتىمال، مورېل خانىم بىلەن ئېۋا براۋننىڭ يېقىنلىقى سەۋەبىدىن بولسا كېرەك. ھىتلېر ھەربىي سەپتىن چېكىنگىنىدىن بۇيان قىپ يالىڭاچ بولۇپ سالامەتلىك تەكشۈرتىشى مۇشۇ تۇنجى قېتىملىقى ئىدى. ھىتلېرنىڭ قۇرسىقى دائىم ئاغرىيتتى. مورېل دياگنوز قويۇپ ئاشقازان يارىسى بىلەن ئون ئىككى بارماق ئۈچەي يارىسى كېسىلى بار دەپ خۇلاسە چىقىرىدۇ. ئۇنىڭغا ”مۇتافلور“ بىلەن ”گاللېسترول“ دېگەن ئىككى خىل دورىنى بۇيرۇپ بېرىدۇ. ھىتلېر يەنە مېتېئورىزم (قۇرسىقى چىڭقىلىش) دېگەن كېسەلگىمۇ گرىپتار بولغانلىقى ئۈچۈن تىنماي يەل چىقىرىپ تۇراتتى. شۇنىڭدەك ئۇ ئىزچىل گۆشسىز تاماق يىگۈچى بولغىنى ئۈچۈن، كېسىلىمۇ كۈندىن-كۈنگە ئېغىرلىشىپ كېتىۋاتاتتى. بۇنىڭ ئۈچۈن دوختۇر مورېل ئۇنىڭغا كوكسىگالاكسىئوس كومىلىچى يەڭ دەپ رېتسىپ يېزىپ بېرىدۇ. بۇ تۈردىكى كومۇلاچ تەركىۋىدە بروتسىن بار ئىدى. ئەمما دوختۇر مورېل بۇ دورىنىڭ تەركىۋىدە بۇنداق بىر ماددىنىڭ بارلىقىدىن خەۋىرى يوق تۇرۇغلۇق، ئۇنىڭغا بۇ دورىدىن ھەر قېتىمدا 2 دىن 4 تالغىچە ئىچىشنى بۇيرۇيدۇ. شۇنىڭدەك يەنە، مورېل ئۇنىڭغا دائىم كۆپلەپ ۋىتامىن ئىچىپ تۇرۇشنىمۇ بۇيرۇيدۇ.403 ھەتتا دائىم دېگىدەك بۇ دورىنى گلىكوزا بىلەن ئارىلاشتۇرۇپ ئارتىليەدىن ئاسما ئوكۇل قىلىپ بەدىنىنى كۈچلەندۈرمەكچى بولىدۇ.
گېرمانىيە تەۋەسىدىكى ئەڭ ئابرويلۇق ئىككى نەپەر مۇتەخەسسىس، يەنى بىرسى گېرمانىيە قىزىل كىرىست جەمىيىتىنىڭ رەئىسى دوختۇر گراۋىتز، يەنە بىرسى بېرلىن خەير-ساخاۋەت دوختۇرخانىسىنىڭ قوشۇمچە پروفېسسورى دوختۇر بېرگمان ئىككىسىلا ھىتلېرنىڭ ئاشقازان ئاغرىقى بىلەن ئاغرىپ ئاياق كىيىشىگىمۇ ئىمكان بەرمەيۋاتقان ھۆل تەمرەتكىسىنى داۋالاپ ساقايتالمىغان ئىدى. ئەمما ھېلىقى مورېل دېگەن دوختۇر ئۇنىڭغا مەن بىر يىل ئىچىدە سېنىڭ بۇ ئىككى كېسىلىڭنى داۋالاپ ساقايتىشقا ۋەدە بېرىمەن دەيدۇ. شۇنداق دەپ، بىر ئايغا قالمايلا ئۇنىڭدىكى بۇ كېسەللىكلەرنى ساقايتىۋېتىدۇ. شۇنداق بولغاچقا، ھىتلېر خوشاللىقىدىن بۇ دوختۇر بىر مۈجىزە يارىتىپ ھاياتىمنى قۇتقۇزۇپ قالدى دەپ تەنتەنىلىك بىلەن جاكارلايدۇ. ”گراۋىتز بىلەن بېرگمان ئىككىسىلا مېنى ئاچ قالدۇرۇپ، چاي بىلەن پېچىنىدىن باشقا نەرسىگە يېقىن يولاتمىغان ئىدى. … شۇڭا مېنىڭ تەن سالامەتلىكىم ئاجىزلاپ ھەتتا ياستۇقتا يېتىپ ئىشلەشكىمۇ بەرداشلىق بېرەلمىگىدەك ھالغا چۈشۈرۈپ قويغان ئىدى. كېيىن، مورېل كېلىپ سالامەتلىكىمنى ئەسلىگە كەلتۈردى“ دېيىش ئارقىلىق تەن سالامەتلىكىنىڭ ئەسلىگە كېلىشىنى پۈتۈنلەي مورېلغا مەنسۈپ قىلىۋېتىدۇ. ھەتتا چىش مىلىكىنىڭ ياخشىلىنىشىنىمۇ مورېلنىڭ مودافلور ئوكۇلى قىلغانلىقىغا مەنسۈپ قىلىپ، ئۇنىڭ چىش دوختۇرى ھيۈگۇ بلاشكنىڭ ئۇۋىلاپ بېرىشىنىڭ تەسىرىدىن ياخشىلىنىپ قالغانلىقىنى ئىنكار قىلىدۇ.
1937-يىلى 30-يانىۋار كۈنى، ھىتلېر، باش مىنىستىرلىققا تەيىنلەنگەنلىكىنىڭ 4 يىللىقىنى خاتىرلەش يۈزىسىدىن پارلامېنتتا نۇتۇق سۆزلەيدۇ. ئۇ ئىنتايىن تېتىك ۋە روھلۇق بولۇپ، قارىماققا ئەسلىدىكىسىدىن خېلىلا ياش كۆرۈنەتتى. ئۇ ئۆزىنىڭ مۇقەددەس ۋەزىپىسىنى قايتا تەكرارلايدۇ: ”بۈگۈن، مەن چوقۇم تەڭرىگە رەخمىتىمنى بىلدۈرۈشۈم كېرەك. تەڭرىمنىڭ ئىلتىپاتى بىلەنلا دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدىكى نامسىز بىر ئەسكەرنى مۇۋەپپەقىيەتلىك تۈردە شەرىپىمىز ۋە دۆلىتىمىزنىڭ ھوقۇقى ئۈچۈن كۈرەش قىلىش يولىغا يېتەكلەپ ماڭدى.“ بۇ قېتىمقى نۇتۇق ھەرگىزمۇ بىر تەھدىت ئەمەس، بەلكى بىر ۋەدە بولغانلىقى ئۈچۈن، بەكلا كۆپ ئەكىس تەسىر پەيدا قىلىۋېتىدۇ. بۇنداق بولىشى، بۇ قېتىمقى پو ئېتىۋېلىشىنىڭ ھەقىقەتەنمۇ رىيال ئاساسلىرى بار ئىدى. ئۇ ھاكىمىيەت يۈرگۈزگەن دەسلەپكى 4 يىل ئىچىدە، ھىتلېر ھەقىقەتەنمۇ ئىنتايىن زور ئۇتۇقلارنى قولغا كەلتۈرگەن ئىدى. خۇددى روزېۋېلتقا ئوخشاش، ھىتلېرمۇ كىرىمى نىسبەتەن تۈۋەن بولغان كىشىلەرنىڭ كىرىمىنى ئاشۇرۇش ئۈچۈن ئاساس سالالىغان؛ يەنە شۇ روزېۋېلتقا ئوخشاش ئۆز ھېسسىياتىغا تايىنىپ، كلاسسىك نەزەرىيىلەر ئاساسىدا كىشىنى تەمتىرىتىپ ئالاقىزادە قىلىۋېتىدىغان ئىقتىسادشۇناسلارنىڭ ئىقتىسادىي چېكىنىش ھەققىدە بىلىدىغانلىرى بەكلا ئاز ئىكەن دەيدىغان خۇلاسىغا كېلىدۇ. شۇڭىلاشقا، بۇ ئىككىلا رەھبەر ئەنئەنىلەرگە بەك ئەھمىيەت بېرىپ كەتمەي، ئىشلەپچىقىرىشنى زور كۈچ بىلەن تەرەققى قىلدۇرۇپ ئىشسىزلىقنى ئازايتىشقا تىرىشىدۇ (”ھىتلېر يەنە ھازىرقى زامان ئىقتىسادىي سىياسەتنى ئالدىن مۆلچەرلىيەلىگەن” دەيدۇ  ئىقتىسادشۇناس ج. كېننېت گالبرايت 1973-يىلى بەرگەن باھاسىدا، - … ئۇ، ئىش ھەققى بىلەن باھانى بىرلا ۋاقىتتا تېزگىنلەپ تۇرغاندىلا، تزلىكتە تولۇق ئىشقا ئورۇنلاشتۇرۇش ئىمكانىيىتى بولىدىغانلىقى تونۇپ يەتكەن. ئىقتىسادىي جەھەتتە قورقۇنۇچ ئاستىدا قالغان بىر دۆلەت، خۇددى ئامېرىكىلىقلار روزېۋېلتنىڭ چاقىرىقىغا ئاۋاز قوشالىغىنىدەك ھىتلېرنىڭ چاقىرىقىغىمۇ ئاۋاز قوشالىغان. بۇھەقىقەتەنمۇ نورىمال بىر ئىش ھېسابلىناتتى.“ بەلكىم، ھىتلېر ئىقتىسادتىن تۈزۈك خەۋىرى يوق، ئۆزىنىڭ نېمە قىلىۋاتقانلىقىنىمۇ ئېنىق بىلىپ كەتمەيدىغان بىرسى بولىشىمۇ مۇمكىن. ”ئەمما ئىقتىسادىي جەھەتتە، ئەگەر سەن توغرا يولدىلا مېڭىپ، ئاقىۋىتىنىڭ قانداق بولىشىنى بىلەلمىگەن بولىشىڭدىن قەتئى نەزەر، سېنىڭ بۇنداق بىر يولنى تاللىۋېلىشىڭ ھەقىقەتەنمۇ قالتىس بىر ئىش قىلغانلىقىڭ ھېسابلىنىدۇ“ — ئا. ھ. ئىزاھاتى). ھىتلېر يەنە يوقۇرى سۈرئەتلىك تاش يول تورىنى قۇرۇپ چىقىپ، دۆلەتنىڭ قىياپىتىنى ئۆزگەرتىشكە كىرىشكەن ئىدى. يەنى ئادەتتە پۈتۈن مەملىكەتنى تۇتاشتۇرۇپ بىرلىككە كەلتۈرگەنلىكى، ئۇرۇش مەزگىللىرىدە ئومۇمىي يۈزلۈك سەپەرۋەرلىك قوزغاشقىمۇ پايدىلىق بولغان ئىدى. ئادەتتىكى خەلقنىڭمۇ ”ئاپتوموبىلدىن پايدىلىنىپ سەپەر قىلالىشى“ نى كۆزدە تۇتۇپ، ”خەلق ماشىنىسى“ نى تەرەققى قىلدۇرىدۇ. بۇنداق ماشىنا چىداملىق، ئۆمۈرى ئۇزۇن، ئەرزان بولغاچقا، ئادەتتىكى بىرسىمۇ سېتىۋالالىشى مۇمكىن ئىدى. ئۇ، فېردىناند پورشېدىن تۆت كىشىلىك، ھەر 40 مىل (بىر مىل تەخمىنەن 1.61 كىلومېتىرغا تەڭ — ئۇ. ت) دا بىر گاللون (بىر گاللون تەخمىنەن 4.55 لېترغا تەڭ — ئۇ. ت) يېقىلغۇ سەرىپ قىلىدىغان، ماتورى ھاۋا ئارقىلىق سوۋۇتۇلىدىغان، قىش كۈنلىرى توڭلاپ قالمايدىغان پىكاپتىن بىرنى لايىھىلەپ چىقىشنى تەلەپ قىلىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە، ئۇ كەلگۈسى يېڭىلىقلار ئۈچۈنمۇ بەزى تەسەۋۋۇرلىرىنى كۆڭلىگە پۈكىدۇ. چوڭ شەھەرلەردە، مۇتلەق تۈردە ئاپتوماتىك يەر ئاستى ماشىنا گەرەج يەرلىرىنى، كۆپ مىقتاردا تاللا بازار مال سېتىۋېلىش مەركەزلىرىنى، باغچىلارنى، كۆكەرتىلگەن مەيدانلارنى قۇرۇپ چىقىش كېرەكلىكىنى، شۇنىڭدەك مۇھىتنىڭ بۇلغۇنىشىنىڭ كەسكىن ئالدى ئېلىنىشىنى پىلان قىلىدۇ.404 ئۇنىڭ تازىلىققا ئەھمىيەت بېرىش مىجەزى (بەلكىم راك كېسىلىگە گىرىپتار بولۇشتىن قورققانلىقىدىن بولسا كېرەك)، مۇھىت تازىلىقىغا ھەددىدىن ئارتۇق كۆڭۈل بۆلۈشىنى مەيدانغا كەلتۈرگەن ئىدى. ئۇ سانائەتچىلەرنى مۇھىتقا زەھەرلىك گاز قويىۋېتىشنى پۈتۈنلەي توختىتىشقا تىرىشچانلىق كۆرسىتىشلىرى ئۈچۈن رىغبەتلەندۈرۈپ تۇرىدۇ. رۇر ئويمانلىقىدا بەزى زاۋۇتلار بۇلغىنىشتىن ساقلىنىش ئەسلىھەلىرىنى ئورۇنلاشتۇرغان؛ يېڭى قۇرۇلغانلىكى زاۋۇتلاردا سۇ مەنبەلىرىنىڭ بۇلغۇنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئەسلىھەلىرى بولىشىنى شەرت قىلىنغان ئىدى.
ئۇنىڭ شەھەر پىلانىغا بولغان قىزىقىشى كىچىك شەھەر ۋە يېزىلارنى پىلانلاشقىچە كېڭەيتىلگەن. ئۇ يېقىنلىرىغا، ئەڭ مۇھىمى بوش مەيدان مۇھىتنىڭ بارلىقى (بۇ ئۇنىڭ يەنە بىر قىزىقىدىغان تەرىپى)، ”بىزدىكى بىناكارلىق ئېنجىنىرلار لايىھە تۈزگەن ۋاقتىدا بوش مەيدان مەسىلىسىنىمۇ ئويلاشقانلىقىدىن خوشالمەن. شۇنداق بولغاندىلا بىز خۇددى زۋىكاۋ بىلەن گېلسىنكىرچېن قاتارلىق جايلاردا كۆرگىنىمىزدەك شۇنچە كۆپ، ھەتتا ئۆي ئۈستىگە ئۆي سېلىۋالىدىغان، قىستا-قىستاڭ شەھەرلەرنى سېلىۋېلىشقىمۇ مەجبۇر قالمايمىز. ئەگەر مېنى ئەنە شۇنىڭدەك قىلچە گۈزەللىكى بولمىغان بىر شەھەرگە سۈرگۈن قىلىۋەتكىدەك بولىدىكەن، خۇددى ئۆز ۋەتىنىمدىن قېچىپ چىققىنىمدەك پۈتۈنلەي ئۈمىدىمنى يوقۇتۇپ قويۇشۇم، كۆڭۈل ئازادىلىكىمدىن مەھرۇم بولۇپ قېلىشىم تۇرغانلا گەپ. شۇنداق ئىكەن، مەن، ئەڭ ئاددى بىر شەھەر بولغىنىدىمۇ بىر شەھەرنى ئاز-تۇلا مەدەنىيەت پۇرىقى بولغان، گۈزەللىك تۇيغۇسى بولىدىغان بولسىمۇ شەكىلگە كەلتۈرۈشكە، ئاندىن بۇنداق شەھەرلەرنىڭ ئازادىلىق دەرىجىسىنى ئاستا-ئاستا ياخشىلاشقا غەيرەت قىلىمەن.“
ياشلارنىڭ پاراۋانلىق ئىشلىرى بىلەن ئۇلارنىڭ تەربىيىلىنىشىمۇ ئېتىۋارلىنىش ھەققىدىن بەھرىمەن بولىشى، مائارىپ تۈزۈمىدە تۈپكى ئۆزگىرىشلەرنى بارلىققا كەلتۈرگەن ئىدى؛ تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپلەردە تەبىئىي پەن بىلىملىرى بويىچە مەخسۇس تەربىيىلەش يولغا قويۇلىدۇ. كلاسسىك بولمىغان دەرسلەر بىلەن ھۇمانىزم ئالى مەكتەپلىرىدىكى تەييارلىق دەرسلىرىمۇ تەڭ دەرىجىدە مۇھىم ئورۇنغا قويۇلىدۇ. تەنتەربىيە، ئىرق بىئولوگىيىسى ئاساس دەرس سۈپىتىدە ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىلىدىغان ھالەتكە كېلىدۇ. شۇنىڭدەك گېرمانىيە تارىخى بىلەن ئەدەبىياتىغىمۇ ئەھمىيەت بېرىلىدىغان بولىدۇ. بەزى دەرسلەر، مەسىلەن قېدىمقى زامان تىلى بىلەن پەن بىلىملىرىمۇ بۇنىڭ تەسىرگە ئۇچرايدۇ. ”بىزنىڭ تەربىيىلەش مەقسىدىمىز كىشىلىك خاراكتېر يېتىشتۈرۈشنى مەقسەت قىلىدۇ. — دەپ يازىدۇ قايسى بىر ناتسىست مائارىپشۇناس، — بىز بالىلىرىمىزنى ھەرگىزمۇ بىرەر قارى قىلىپ يېتىشتۈرۈپ چىقىشنى خالىمايمىز. … شۇنداق ئىكەن، بىز پەرزەنتلىرىمىزنى ’ئون فۇت ئاز بىلىملىك بولسا مەيلىكى، ئون كالورىيە ئارتۇق خاراكتېرلىق بولۇپ يېتىلىسۇن‘ دەپ ئارزۇ قىلىشىمىز كېرەك!“
مىجەز-خاراكتېرىنى چېنىقتۇرۇش جەريانىدا ھىتلېر يېرىم ئىلاھ ھالىغا كەلتۈرۈلگەن ئىدى. مەسىلەن ئالايلۇق، كولوگندىكى بالىلار چۈشلۈك تاماققا ئولتۇرۇشتىن ئاۋال چوقۇم مۇنۇ شىئېرنى دېكلىماتسىيا قىلىپ ئوقۇشى شەرت قىلىنغان:
داھىمىز، فۈھرېرىمىز،
تەڭرى ماڭا ئاتا قىلغان فۈھرېرىم،
ھاياتلا بولىدىكەنمەن مېنى ساقلىغايسەن!
گېرمانىيىنى ئوت-بالالاردىن قۇتۇلدۇردۇڭ؛
بولكىمىزغا كاپالەتلىك قىلدىڭ،
رەخمىتىمىز چەكسىز.
ھەممە مېنى تاشلىۋەتسىمۇ،
سەن قوغدايسەن مېنى ھەر دائىم.
داھىمىز، فۈھرېرىمىز، مېنىڭ ئەقىدەم، مېنىڭ ماياكىمسەن!
خايىل، ياشا فۈھرېرىم!
ئەنگلىيە  باش ئەلچىسى فىپپىس لوندونغا يوللىغان دوكلاتىدا، ”… گېرمانىيەنىڭ باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى گېرمانىيىنى قوغداش مەقسىتىدە ئەقلىي ۋە جىسمانىي جەھەتلەردە ئەستايىدىللىق بىلەن تەربىيىلەنمەكتە. … ئەمما قورقىدىغىنىم، بۇ قېتىمقى ياكى كېيىنكى خالىغان بىر قېتىمقى گېرمانىيە ھۆكۈمىتى چىقىپ ئۇلاردىن ۋەتەن قوغداش چاقىرقىنى چىقىرىشى ھامان، بۇ ئوقۇغۇچىلار چەتئەل تۇپراقلىرىدا ئالغا ئىلگىرلەش ۋە ئۇ يەرلەردە قۇربان بولۇشقا بەكلا ماس كەلتۈرۈپ يېتىشتۈرلمەكتە.“ بۇنداق بىر ئالامەت ”ئۆسمۈرلەر تەلىم-تەربىيىسى“ دىن باشلانغان، يەنى، ”ھىتلېر ياشلار ئىتتىپاقى“ دېگەن نام ئاستىدا، 10 بىلەن 14 ياش ئارىسىدىكى ئۆسمۈرلەر ئەنە شۇ شەكىلدە تەربىيىلەنمەكتە.“ 405 ’ئۆسمۈر تەلىم-تەربىيىسى‘ يېقىندىن بۇيان يولغا قويۇلماقتا بولغان مەڭگۈلۈك، رەھىمسىز ھەقىقەتنىڭ بىر ئامىلى. — دەپ يازىدۇ، بۇ ھەقتە چىققان بروشۇرنىڭ ئاپتورى، — بىز ئۈچۈن، بىرەر بۇيرۇققا ياكى بىرەر يوليورۇققا بوي سۇنۇش، مۇقەددەس بىر ۋەزىپە ھېسابلىنىدۇ. چۇنكى، ھەر بىر بۇيرۇق مەسئۇل كىشىدىن كەلگەن. بۇ مەسئۇل كىشى، بىزنىڭ قەتئى ئىشىنىدىغان ئادىمىمىز دەل فۈھرېرىمىز. … شۇنداق ئىكەن، گېرمانىيىدىكى بارلىق قېرى-ياش ۋە ئاتا-ئانىلار، بىز سىلەرنىڭ ئاۋانگارتلىرىڭلار بولىمىز. بىز گېرمانىيە ئۆسمۈرلىرىنىڭ يېتەكچىلىرى، سىلەرنىڭ پەرزەنتلىرىڭلارنى چېنىقتۇرۇپ تەربىيىلەپ، ئۇلارنى پائال ھەرىكەت قىلىدىغان، غەلىبە قىلىشقا ماھىر كىشىلەردىن قىلىپ تەربىيىلەپ چىقىمىز. بىز ئۇلارنى قاتتىق تەلەپچان مەكتەپلەردە ئۇلارنىڭ پولات مۇشتلىرىنى چېنىقتۇرۇپ، ئۇلارنىڭ جاسارىتىنى ئۆستۈرۈپ، ئۇلارنىڭ ئىشەنچىنى، يەنى گېرمانىيىگە بولغان ئىشەنچىنى يېتىلدۈرۈپ چىقىمىز.“
ھەر ئوغۇل ”ھىتلېر ياشلار ئىتتىپاقى“ غا ئەزا بولغاندىن كېيىن ئۇلارنىڭ قولىدا ”ئىسسىق قېنىم ۋە شەرىپىم“ دېگەن  خەت ئويۇلغان بىردىن خەنجىرى بولىدۇ. بۇ ئۇلارغا، ئەندى سەن قوڭۇر كۆڭلەك كىيىش بىلەنلا قالماي بۇنى قۇراللىق قوغداشقا مەجبۇرسەن دېگەننىمۇ بىلدۈرەتتى. ”بۇ دېگەنلىك، بىز ھەر قانداق بىرسىنىڭ بىزگە قارىتا ھەرقانداق بىر ھەرىكەت قوللىنىشىغا يول قويمايمىز دېگەنلىكتۇر.“ تېخى يېقىندىلا، ئەنگلىيىگە قېچىپ بېرىۋالغان بىر ”ھىتلېر ياشلار ئىتتىپاقى“ ئەزاسى ”بىز ھەر قانداق بىر پۇخرادىن يۈكسەك ئورۇنغا ئىگىمىز. ئەگەر ئۇلار ياسالمىلىق قىلىشقا پېتىنىدىغانلا بولىدىكەن، بىز ئۇلارنى ئۇرۇپ مىجىقىنى چىقىرىۋىتەلەيمىز“ دەيدۇ.
1933-يىلىدىن بۇرۇنقى ”ھىتلېر ياشلار ئىتتىپاقى“ نىڭ نىشانى، ھەر قايسى تەبىقە ياشلارنى ئىتتىپاقلاشتۇرۇپ، تەشۋىقات ئارقىلىق قايىل قىلىش چارىسىغا تايىنىپ ئۇلارنى كومپارتىيىنىڭ ھەر تۈرلۈك تەشكىلاتلىرىدىن مۇناسىۋىتىنى ئۈزگۈزۈش؛ يەنە بىر تەرەپتىن ئۇلارغا ھوقۇق ئۈچۈن كۈرەش قىلىش ئىدىيىسىنى سىڭدۇرۇش ئىدى. كېيىن، بۇ تەشكىلنىڭ ۋەزىپىسى بەدىنىنى چېنىقتۇرۇپ سىياسىي تەربىيىنى قوبۇل قىلىپ، ئۇلارنى فۈھرېرگە ۋە مىللىتىگە خىزمەت قىلدىغان ھالغا كەلتۈرۈش دېگەنگە ئۆزگەرتىلدى. شۇنداقتىمۇ، خەلق ئاممىسىنىڭ ئەقىدىلىرىنىڭ ئەكسىنچە ئۇلار ئۇ يەردە يالغۇز ھەربى مەشىق بىلەنلا شوغۇللانمايتتى. ھىتلېرنىڭ ئاديوتانتى خارتمان لاۋتېرباچېرنىڭ دېيىشىچە، ”ياشلار ئىتتىپاقىنىڭ فورمىسى مەسىلىسىگە كەلسەك، بۇ ئىتتىپاق قۇرۇلۇشىدىن بۇرۇنلا بار ئىدى، بۇنداق فورمىلار گېرمانىيىدىلا بار بولۇپ قالماي باشقا ئەللەردىمۇ بار.“
ئىدىيىۋى جەھەتتە ھەمدە جىسمانىي جەھەتتە پۈتۈن خەلقنى كەلگۈسىگە تەييارلاش ئىشىدا، ھىتلېر 4 يىل ئىچىدە پۈتۈن خەلقنىڭ سالامەتلىك سەۋىيىسىنى زور دەرىجىدە يوقۇرى كۆتۈرىۋېتىدۇ. بۇ جەھەتتە ھەتتا چەتئەللىكلەرنىمۇ قاتتىق تەسىرلەندۈرىدۇ. ”بوۋاقلارنىڭ ئۆلۈش نىسبىتى زور دەرىجىدە ئازايغان بولۇپ، بۈيۈك بېرىتانىيە ئىمپىرىيىسىدىكى بۇۋاقلارنىڭ ئۆلۈم نىسبىتىدىنمۇ تۈۋەن ھالغا كەلگەن.“ ھىتلېر ھاكىمىيەت ئۈستىگە چىققاندىن كېيىن 7 قېتىم گېرمانىيىنى زىيارەت قىلغان ئەنگلىيە پارلامېنت ئەزاسى سىر ئارنولد ۋىلسون مۇنداق دەپ يازىدۇ: ”توبىركولىيوز ۋە باشقا كېسەللىكلەر زور دەرىجىدە ئازايغان. جىنايەتچىلەرنى سوتلايدىغان سوتچىلار ھېچ قاچان بۈگۈنكىدەك بۇنچىۋالا بىكارچىلىقتا قېلىپ باقمىغان، تۈرمىلەرمۇ ھېچ قاچان ھازىرقىدەك بۇنچە بوش قېلىپ باققان ئەمەس. گېرمانىيە ياشلىرىنىڭ بۇنچە ساغلام كۆرۈنىشى ھەقىقەتەنمۇ مەدھىلەشكە ئەرزىيدىغان خوشاللىنارلىق بىر ئەھۋال. ھەتتا ئەڭ يوقسۇل كىشىلەرنىڭ كېيىم-كىچەكلىرىمۇ خېلىلا تۈزۈلۈپ قالغان بولۇپ، ئۇلارنىڭ چىرايىدىنلا كۆرىۋېلىشقا بولىدىكى، ئۇلارنىڭ كۆڭلىمۇ ھەقىقەتەن خوشاللىققا تولغان.“
ئىش ئورنى شارائىتلىرىمۇ ياخشىلانغان، ئىش يەرلىرىنىڭ پەنجىرىلىرى كۆپەيتىلگەن، قىستا-قىستاڭچىلىقمۇ ئازايتىلغان، قول يۇيۇش بۆلۈملىرىمۇ كۆپەيتىلگەن. ”ھەممە يەرنى گۈزەللەشتۈرۈش“ شۇئارى ئاستىدا، ھەممە ئىشخانا-سېخلار رەتلىك، پاك-پاكىزە ھالغا كەلتۈرۈلگەن. گۈللۈك ۋە چىمەنلىكلەر كۆپەيتىلىپ، ئەمگەكچىلەر ئۆز مۇھىتىنىڭ پەيزىنى سۈرەلەيدىغان ھالغا كەلگەن. قولغا كەلتۈرۈلگەن بۇ تۈردىكى خىزمەتلەر ھەقىقەتەنمۇ كۆزگە كۆرۈنىدىغان ئەمىلىي نەتىجىلەر بولۇپ، ھەرگىزمۇ خامخىيال ئەمەس ئىدى. ئىشچىلار ھېچ قاچان بۇنچىۋالا ئەتىۋارلىققا ئېرىشىپ باقمىغان ئىدى. روبېرت لېينىڭ چاقىرىقى بىلەن ”ئەمگەكچىلەر فرونتى“ نىڭ ”كۆڭۈللۈك ئىىشلەش“ پىلانى ئوتتۇرغا قويۇلۇپ،406 ئىشچىلار مۇزىكا ئاڭلاش، تىياتىرخانىلاردا ئويۇن كۆرۈش، كۆرگەزمىلەرنى زىيارەت قىلىش، تانسا ئويناش، كىنو كۆرۈش ۋە چوڭلار كۇرۇسلىرىغا قاتنىشىشلاردا ياردەم تەمىناتى ئېلىش قاتارلىق پاراۋانلىق ئىشلىرى يولغا قويۇلغان. بۈگۈنكى كۈندە، ئەڭ بېخىل ئەمگەكچى ۋە ئۇنىڭ بالا-چاقىلىرىمۇ بۇرۇن خىيالىغىمۇ كەلتۈرەلمەيدىغان ھەشەمەتلىك ساياھەت كىمىلىرىگە ئولتۇرۇپ ساياھەتلەرگە چىقالايدىغان بولغان.
”ئىشچىلار شۇنى كۆرمەكتىكى، بىزنىڭ ھەقىقەتەنمۇ ئۇلارنىڭ ئىجتىمائىي ئورنىنى يوقۇرى كۆتۈرۈش ئۈچۈن چىن كۆڭلىمىز بىلەن تىرىشىدىغانلىقىمىزغا ئىشىنىشكە باشلىدى. — دەيدۇ لېي، — ئۇلار ، گېرمانىيە ۋەكىلى بولۇپ چەتكە چىقىدىغانلار ئەندىلىكتە ھەرگىزمۇ ’بىلىملىكلەر تەبىقىسى‘ دىنلا تەشكىللەنگەن بولماستىن بەلكى ئۇلارنىڭ ئۆزلىرى ئىكەنلىكىنى، بىز دۇنياغا گېرمانىيە ئىشچىلار سىنىپى تونۇتۇلغانلىقىنى كۆرمەكتىمىز.“ گېرمانىيىدە بولسا، كىشىلەر يەنە نۇرغۇنلىغان سىنىپلاندۇرۇلمىغان كېمىلەر ياسىلىپ، خوجايىنلار، ئاق ياقىلىقلار بىلەن ئىشچىلار تەڭ دەرىجىدە بۇ تۈردىكى ئەسلىھەلەردىن پايدىلانماقتا. ھىتلېر 30-يانىۋار كۈنى پارلامېنتقا سۆزلىگەن نۇتقىدا ”گېرمانىيە ھازىر تۈپتىن ئۆزگىرىش ياسىدى ۋە بۇ ئۆزگىرىشلەرنىڭ ئۆنۈمى كۆرۈلمەكتە. بۇ ئەمەلى ئۈنۈملەر ئەسلى مەنىسى بويىچە ئەڭ يوقۇرى دېموكراتىيە ھېسابلىنىدۇ، دەرۋەقە دېموكراتىيە دېگەن بۇ نەرسە بىرەر قىممەتكە ئىگىلا بولغىنىدا“ دەيدۇ. ھىتلېرنىڭ بۇ سۆزلىرى دەل بۇ تۈردىكى ئىجتىمائىي دېموكراتىيە روھىنى ئەكىس ئەتتۈرمەكتە ئىدى.
ھىتلېر ھەر قايسى تەبىقە خەلقلىرى بىلەن ئىتتىپالىشىشقا ئالاھىدە كۈچ چىقىرىدۇ. ئەلىۋەتتىكى بۇ ئىتتىپاقلىق ئىچىدە يەھۇدىيلارغا ئورۇن يوق ئىدى. ئۇنىڭ بۇ تۈر سوتسىيالىزم  دەپ نام بەرگەن ھەرىكىتى ھېچ قاچان بايلارنى ھەمدە ئوتتۇرا تەبىقىدىكلەرنى چەتكە قاقمايتتى. ”بۇرجۇئازىيە سىنىپىدىكىلەر ھەرگىز ئۆزلىرىنى مائارىپ ياكى دەسمايىدىن بەلگىلىك تۈردە مەنپەتدار بولغۇچىلار، ماركسنىڭ مۈلۈك قارىشى بويىچە ئىشچىلاردىن ئايرىم بىر تەبىقە دەپ قارىۋالمىسۇن.“ ئۇ زىيارەتكە كەلگەن بىرسىگە ”بۇرجۇئازىيە سىنىپى خۇددى ئىشچىلارغا ئوخشاش جەمئىيەت پاراۋانلىقىغا ماسلىشىشى شەرت“ دەيدۇ. ئەمەلىيەت جەريانىدا بۇ تۈردىكى كۆزقاراش ئىشچىلارنى غۇرۇرلاندۇرۇپ، ھىتلېرنىڭ ئىجتىمائىي باراۋەرلىك دېگەن نەزەرىيىسىنى كۈچەيتىپ بەرمەكتە ئىدى. جامائەت تەشۋىقات ۋاستىلىرى ئۇنى بىر بىناكارلىق ئىشچىسى، رەسسام ۋە ئوقۇغۇچى دېگەندەك خەلق ئاممىسىنىڭ ئادەتتىكى بىر ئەزاسى، شوپۇرنىڭ يېنىدا ئولتۇرىدىغان ئادەتتىكى بىر ئادەم، ئۇنىڭ يەپ ئىچىدىغانلىرىمۇ بەكلا ئاددى دەپ تەشۋىق قىلىدۇ. ئۇ ھەرقانداق بىر پەخرى ئۈنۋان قوبۇل قىلىشنى قەتئى تۈردە رەت قىلىدۇ. ئۇ زاۋۇدلاردا ئىشچىلارغا سۆزلىگىنىدە ھەر دائىم ”بىز“ دەپ باشلاپ، ئۇلارنى ماختاپ ئۇچۇرغىنىچە مەنمۇ سىلەرگە ئوخشاش يەر مۈلكىم يوق، پاي چېكىم يوق دەيدۇ. ئەمما ئۇ «كۈرەش يولۇم» دېگەن كىتابىنىڭ ئۇنى بىر مىليونېرغا ئايلاندۇرغانلىقىدىن ھەرگىز ئېغىز ئاچمايتتى.
بۇنىڭدەك باراۋەرلىك روھىنى ھەتتا قۇراللىق كۈچلەر ئارىسىدىمۇ كۆرىۋېلىش مۇمكىن ئىدى. دائىملىق ئارمىيە ئىچىدە كوماندىر-جەڭچىلەر ئوتتۇرسىدىكى يولداشلىق تۇيغۇلىرى بۇرۇنقىغا قارىغاندا ئالاھىدە كۈچلۈك ئىدى؛ ئېس-ئېسچىلار قوشۇنى دېموكراتىيىنىڭ نەمۇنىسى ھالىغا كەلتۈرۈلگەن ئىدى. بۇ يەردە، مەرتىۋە ئوتتۇرسىدىكى پەرقلەر يوقۇتۇلغان، ئۇ يەردە ھەممە كىشى مەن ئۈچۈن، مەن ھەممە كىشى ئۈچۈن دەيدىغان قېرىنداشلىق تۇيغۇسىلا مەۋجۇت ئىدى. بۇنداق بىر ئەھۋال مۇتلەق كۆپ ساندىكى ئەنگلىيە ۋە ئامېرىكا ئوفىتسېرلىرى ئۈچۈن ھەرگىزمۇ قوبۇل قىلىشقا بولىدىغان بىر قاراش ھېسابلانمايتتى. ھەممىدىن بەكىرەك باراۋەرلىكنى ئەكس ئەتتۈرەلەيدىغانلار ”ياشلار ئەمگەك مۇلازىمىتى“ ئىدى. يەنى، 17 بىلەن 25 ياش ئارىسىدىكى قىز-ئوغۇل ياشلار، سىنىپ پەرقىگە قارىماي قەتئى تۈردە ”خەلق ۋە ۋەتەن ئۈچۈن“ بىر مەزگىل ئەمگەك مۇلازىمىتى بىلەن شوغۇللىنىشى ياكى دېھقان، ئىشچى بولۇپ ئىشلىشى شەرت ئىدى. بۇنداق قىلىش ئەسلىدە ئىشسىزلىقنى ئازايتىش مەقسەت قىلىنغان بولسىمۇ، روزېۋېلت ئوتتۇرغا قويغان نىشانغا ئوخشاپ كېتىدىغان ”ئاممىۋى خەلق ئەسكىرى“ دىن ئاللىمۇ قاچان ھالقىپ كەتكەن سوتسىيالىزمنىڭ بىر تۈرلۈك ئىپادىسى ھالىغا كەلگەن ئىدى. ئەمگەك لاگىرلىرىنىڭ تېمىغا ھەر دائىم بايراقلار، فۈھرېر بىلەن باشقا رەھبەرلەرنىڭ رەسىملىرى ئېسىلغان بولاتتى، شۇنىڭدەك ھەممىگە مەلۇم بولغىنىدەك ”گېرمانىيە ساڭا مۇھتاج، سەنمۇ گېرمانىيىگە مۇھتاج“، ”خەلق ھەممىدىن ئۈستۈن، ئۇنىڭ ئالدىدا سەن ھېچ نېمىگە ئەرزىمەيسەن“، ”ئەمگەك قىلىش گېرمانىيە ياشلىرىنىڭ شەرەپلىك ۋەزىپىسى“ دېگەندەك ھاياجانغا سالىدىغان پىلاكات-شۇئارلار ئېسىلاتتى. قايسى بىر ئەمگەك لاگىرىدا ئامېرىكىلىق زىيارەتچى گ. س. كوكس مۇنداق ئىككى پارچە ئىنتايىن مۇھىم پىلاكاتنى ئۇچرىتىدۇ.407 بۇلاردىن بىرسى ھىتلېر ئۈزۈندىسى بولۇپ، ”يەھۇدىيلار ھەرگىز نېمىس ھېسابلانمايدۇ، ئۇلار پەقەتلا سودىگەر، پۇخرا ئەمەس بەلكى تازىلىنىشقا تېگىشلىكلەر“ دېيىلگەن؛ يەنە بىرسى، ئۇنىڭ بىلەن بىر قاتاردا ئېسىلغان بولۇپ، كانتنىڭ ئۈزۈندىسى ئىدى: ”ئەقلىڭنى ئىشلىتىشكە تىرىش“. كوكس يەنە شۇنىمۇ كۆردىكى، چېنىقىشقا قاتناشقانلارنىڭ كەيپىياتى بەكلا يوقۇرى ئىكەنلىكىنى، ”ئۇلارنىڭ تېنى ساغلام، كىيىم-كېچىكى پۈتۈن ۋە يېمەك-ئىچمىكى مول ئىكەنلىكىنى، بۇلار، نۇرغۇن ياشلار ئۇزۇندىن بۇيان ئېرىشەلمەي كەلگەن باياشات تۇرمۇشلار ئىدى. ئۇلار شۇنچە ئالدىراش ئىشلەيتتىكى، بىر-بىرسى بىلەن پاراڭلاشقىدەكمۇ ۋاقىتلىرى يوق ئىدى.“
ھىتلېر ھاكىمىيەت ئۈستىگە چىققان دەسلەپكى 4 يىل جەريانىدا پۈتۈن مەملىكەتنى بىرلىككە كەلتۈرەلىگەنلىكى، بەلكىم ئۇنىڭ قولغا كەلتۈرگەن ئەڭ چوڭ نەتىجىسى ھېسابلىنىشى مۇمكىن. دېپلوماتىيە ئەمەلدارى گيورگ كەننان باشلىقىغا مۇنداق دەپ ئەسكەرتىدۇ: ھىتلېر ھېچ قاچان ۋاقىتنى كەينىگە ياندۇرغان بىرسى ئەمەس. ”گېرمانىيەنى بىرلىككە كەلتۈرەلىگەن. بۇ پۈتۈنلەي توغرا. بۇلار بوناپارت بىلەن ئۈچىنچى ناپالېئونمۇ ئەمەلگە ئاشۇرالمىغان ئىشلار، بۇ ئىش ۋېرسالدا تاماملانغان. ئەندى ئۇ ئالاھىدىچىلىكنىڭ قالدۇقلىرى بىلەن سىنىپى پەرقلەرنى تۈپ يىلتىزىدىن قۇمۇرۇپ تاشلىماقچى. ھىتلېرنى ماختاپ كۆككە كۆتۈرۈشتە ئەڭ تۈۋەن ئۆلچەمگىچە تۆۋەنلىتىپ بۇ ئىشلارنى پۈتتۈردى دېيىش ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس. ئەمەلىيەتكىمۇ ماس كەلمەيدۇ. گېرمانىيىنىڭ بىرلىككە كەلگەنلىكى بىر پاكىت. ھىتلېر ئەندى ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلىشىمۇ مۇمكىن. ئەمما ئۇ ياراتقان ئىتتىپاقلىق داۋاملىق ساقلىنىپ قالىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، سىرتتىن كېلىدىغان مۇداخىلىيىنى چەكلەش ئىشىمۇ داۋاملىق ساقلىنىپ قالىدۇ. يەنى قەتئى ساقلىنىدۇ. قىزغىنىش، تۇراقسىزلىق، ئۆزىنى پەس كۆرۈش، شۇنىڭدەك بۇنىڭ كەينىدىن كېلىدىغان ياۋروپاغا ھۈكمۈرانلىق قىلىش ئاچكۆزلىكى، مانا بۇلار مۇتلەق كۆپ ساندىكى نېمىسلاردا بار بولغان ئورتاق ئالاھىدىلىكلەر.“
گېرمانىيە مەسىلىسىنى ئوبىكتىپ بىر شەكىلدە تەتقىق قىلىدىغان بىرمۇ كۈزەتكۈچى ھىتلېر قولغا كەلتۈرگەن بۇ تۈردىكى زور ئۇتۇقلارنى ھەرگىز يوققا چىقىرالمايتتى. گەرچە ئەمگەكچىلەر ئاممىسى ئىشچىلار ئۇيۇشمىسىدىن مەھرۇم قالغان بولسىمۇ، كاپىتال تەرەپمۇ سىياسىي جەھەتتە تەشكىللىنىش ھوقۇقىدىن مەھرۇم ئىدى. ئەمەلىيەتتە بولسا، ھەر بىر كىشى ھوقۇق بىلەن ئەركىنلىكىدىن مەھرۇم بولغان، دۆلەت بولسا باراۋەرلىك بىلەن ئىناۋىتىنى قولغا كەلتۈرگەن ئىدى. ئەمما ھىتلېرنىڭ پروگراممىسى ئۈچۈن تۆلىگەن بەدەل پۇخرالارنىڭ ئەركىنلىكتىن مەھرۇم بولىشى بىلەنلا چەكلەنمەيدۇ: گەرچە ئۇ ئىجادىي بىر ئۇسلۇپتا دۆلەتنى ئىقتىسادىي ۋەيرانچىلىقتىن قۇتۇلدۇرۇپ ئىشسىزلىققا خاتىمە بېرەلىگەن بولسىمۇ، ئۇ ھەر قانداق بەدەل تۆلەشتىن قەتئىي نەزەر قايتىدىن قۇراللىنىشنى تىزلىتەلىگەنلىكى سەۋەبىدىن، ۋەيرانچىلىق يوشۇرۇنغان ئىقتىسادىي كرىزىسنى گېرمانىيىنىڭ ئۈستىگە مەجبۇرى تاڭغان ئىدى. شاخت دېگەن بۇ ئەقىللىق ئادەم، پۈتۈن ماھارىتىنى ئىشقا سېلىپ ھىتلېر بىلەن ئارمىيە تەرەپنىڭ گېرمانىيىنىڭ ئىقتىسادىنى مۇستەقىل قىلىشى ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىشىگە قارشى ئىدى. ئۇ ئالدى بىلەن ئۇرۇش مىنىستىرلىكىنى رەت قىلىپ، ل. گ. فاربېننىڭ سۇنئىي كاۋچۇك ئىشلەپچىقىرىش پىلانىغا قارشى چىقىدۇ. كەينىدىنلا بلومبېرگنىڭ يېقىلغۇ مېيى ئىشلەپچىقىرىشنى ئاشۇرۇش تەلىۋىنىمۇ رەت قىلىدۇ. بۇ تۈردىكى ئىشلار تىنچلىق دەۋرىدىكى خەلق ئىگىلىكى تەڭپوڭلۇقىنى بۇزىۋېتىدىغانلىقىدىن بەكلا ئەنسىرىگەچكە ئۇلارغا قارشى چىققان ئىدى. ئەمما 1936-يىلىنىڭ باشلىرىغا كەلگەندە شاختنىڭ تەسىرى تەدرىجى ئاجىزلىماقتا ئىدى. ھىتلېرنىڭ قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىنى 36 دىۋىزىيىگە كېڭەيتىش بۇيرۇقىنى ئېلان قىلىشى خەلق ئىگىلىكىنىڭ تەڭپوڭلۇقىنى قالايماقان قىلىۋىتىدۇ. بۇنىڭغا مۇنداق ئىككى مەسىلە سەۋەپچى بولغان ئىدى: ئىمپورت باھاسى 9 پىرسەنت ئارتىپ، ئېكىسپورت باھاسى ئەكسىنچە 9 پىرسەنت تۆۋەنلەپ كەتكەن ئىدى؛ دېھقانچىلىق ئۇدا ئىككى يىل ھۇسۇل تۈۋەنلەش ھادىسىسىگە دۈچ كەلگەنلىكى ئۈچۈن گېرمانىيە يېزائىگىلىكى دۆلىتىنىڭ تەلەپنى قاندۇرۇشقا كۈچى يەتمەي قالدۇ. خام ئەشيا جوغلانمىسى بارغانسىرى ئازىيىپ، بازاردا كىشىنى خاتىرجەمسىز قىلىدىغان يېمەكلىك بىلەن يېقىلغۇ يېتەرسىزلىك ئەھۋالى كېلىپ چىقماقتا ئىدى. رۇسىيە بۇ ئىككى تۈرلۈك توۋارنىڭ ئېكىسپورتىغا ئىمبارگو قويغانلىقى، شۇنىڭدەك رومىنىيەمۇ باھانى ئۆستۈرىۋالغانلىقى بۇ كرىزىسنى تېخىمۇ كۈچەيتىۋېتىدۇ. مەركىزى ئىسىنىش، يۇرۇتۇش ئېنېرگىيىسى، سىلىغلاشتۇرۇش مايلىرى قاتارلىقلارنىڭ تەمىنلىنىشى، شۇنىڭدەك سەلەركە تەمىناتى قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسىلا ئەڭ تۆۋەن دەرىجىگە چۈشۈرۈلۈپ، ئۆزى ئىشلەپ چىقارغان بۇ تۈر ماددىلار بۇ يېتىشمەسلىكنىڭ ئورنىنى ئالالماي كەلمەكتە ئىدى.
بۇ تۈردىكى جىددى ئەھۋاللار، ھىتلېرنى 1936-يىلى ياز ئوتتۇرلىرىدا يوقۇرقىدەك ئۇرۇش مەزگىلىدىكى ئىقتىساد پىلانىنى ئوتتۇرغا قويۇشىغا تۈرتكە بولىدۇ.408 ھىتلېرنىڭ يېقىلغۇ ماي جوغلانما كىرزىسىنى ھەل قىلىش ئۈچۈن ئوتتۇرغا قويغان تەدبىرى، يەنى ئۆزىنى ئۆزى تەمىنلەش پىرىنسىپىنى خېلى يىللاردىن كېيىن ئا ق ش ئىشقا كىرىشتۈرگەن. ھىتلېر، گېرمانىيىنىڭ بۈگۈنكى تېرىتورىيە دائىرىسى ئىچىدە ئۆزىنى ئۆزى قامداش مەسىلىسىگە تولۇق جاۋاب بېرەلىگىدەك يېتەرلىك خامئەشيا ئىشلەپ چىقىرىش ئىمكەانىيىتىنىڭ يوقلىقىنى ئېنىق بىلەتتى. شۇنداقتىمۇ ئۇ يەنىلا ئىمكانىيەت يار بەرگەن دائىرە ئىچىدە بۇ تۈر مەسىلىلەرنى ئۆز يېرىدە ھەل قىلىش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرىدۇ. ئۇ، گېرمانىيە شەرققە قاراپ كېڭىيەلىگىنىدىلا مۇتلەق تۈردە ئۆزىنى قامداش مەسىلىسى ئاخىرقى ھېسابتا ھەل قىلىنىشى مۇمكىن دەپ قارايتتى. شۇڭا ئۇ شاختنىڭ پىكىرلىرىنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ سېنتېتىك كاۋۇچۇك ئىشلەپچىقىرىش، تۆمۈر رودىسى ئىشلەپ چىقىرىش، ماي، توقۇمچىلىق ۋە بەش خىل مېتال مەھسۇلاتلىرى ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى ئارتتۇرۇشنى تەلەپ قىلىش بىلەن بىرگە، بىر يېرىم يىل ئىچىدە يېقىلغۇ كىرىزىسى مەسىلىسى ھەل قىلىنىشى كېرەك دەپ قەتئىي چىڭ تۇرىدۇ.
مۇتەخەسسىسلەر، ئەگەر بۇنداق بىر پىلان يولغا قويۇلىدىكەن، ئۇ ھالدا ئىشلەپچىقىرىش تەننەرقى پەۋقۇلئاددە ئارتىپ كېتىشى مۇمكىن دەپ ئۇنى ئىزچىل تۈردە ئاگاھلاندۇرىدۇ. ئەمما ھىتلېر بۇنداق ئاگاھلاندۇرۇشلارغا قۇلاق سالماي قولىقىنى يوپۇرۇپ كېتىۋېرىدۇ. سانائەت ساھەسىدىكىلەر ھىتلېرنىڭ خام ئەشيا ئىشلەپچىقىرىشنى كۆپەيتىش ئورنىغا قۇرال ئىشلەپچىقىرىشنى ئاشۇرۇشنى ئوتتۇرغا قويۇشىغا تەرەپ-تەرەپتىن قوزغىلىپ نارازىلىقىنى ئىپادىلىشىدۇ. ئەمما ھىتلېر بۇ تۈر نارازىلىقلارغىمۇ قۇلىقىنى يۇپۇرىۋېلىپ يۈرىۋېرىدۇ. ھەتتا بۇنىڭ ئەكسىنچە، ھىتلېر، دۆلەت كۈچىدىن پايدىلىنىپ چوڭ تىپتىكى كارخانىلارنىڭ ئۇنىڭ گېپىنى ئاڭلىماي ئۆزىنى ئۆزى تەمىنلىيەلەيدىغان ئىشلەپچىقىرىش ۋەزىيىتىنى ئىشقا ئاشۇرۇش پائالىيەتلىرىگە قاتنىشىشنى رەت قىلىشلىرىغا قارشى مۇداخىلە قىلىشقىمۇ تەييار ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. ھىتلېر، ”مالىيە بىلەن ئىقتىساد، ۋە شۇنىڭدەك بارلىق نەزەرىيىلەرنىڭ ھەممىسىلا خەلقىمىزنىڭ ئۆز كۈچىگە تايىنىش كۈرىشى ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىغان بولىشى كېرەك“ دەپ ئېلان قىلىدۇ. ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ ئىش بىر جاسارەت مەسىلىسىلا ئىدى. شۇڭا ئۇ ”ھەربىي ئىشلار بىلەن سىياسىي سەپەرۋەرلىككە نىسبەتەن“ ئىقتىسادىي سەپەرۋەرلىك ئىجرا قىلىشنى تەلەپ قىلىدۇ. قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىنى 4 يىل ئىچىدە ئۇرۇش قىلالايدىغان ھالغا كەلتۈرۈشكىلا بولىدىكەن، ئىقتىسادىي سەپەرۋەرلىكنى قانداق قانات يايدۇرۇش كېرەكلىكىگە قەتئىي ئارىلاشمايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.
مانا بۇ، ھىتلېرنىڭ 1936-يىلى نيۇرېمبېرگ قۇرۇلتىيىدا ئېلان قىلغان 4 يىللىق پىلانى ئىدى. قۇرۇلتاي يېپىلىپ بىر ئايدىن كېيىن، ئۇ گيۆرىڭنى بۇ پىلاننى ئىشقا ئاشۇرۇشقا مەخسۇس مەسئۇل قىلىپ تاللايدۇ. قىزىق يېرى، ئۇنىڭ بىلەن ھەمكارلاشقان ئادەملىرى ئارىسىدا پەقەت بىرلا كىشى كونا پارتىيە ئەزاسى بولۇپ، قالغان مۇھىم مەسئۇللارنىڭ ھەممىسىنىلا ھەمكارلىشىشنى خالايدىغان ھۆكۈمەت ئەمەلدارلىرى، سانائەتچى ۋەكىللىرى ۋە باش قۇماندانلىق شىتاپ گېنېراللىرى تەيىنلەنگەن ئىدى. بۇنىڭدىن، ئۆزىگە ھەم ھىتلېرغا سادىق گيۆرىڭدىن باشقا ناتسىستلارنى خەلق ئىگىلىكى پائالىيىتىدىكى سىياسەت بەلگىلەش دائىرىسىنىڭ سىرتىدا قالدۇرغانلىقىنى كۆرۈۋېلىش مۇمكىن.
بىر قېتىملىق مەملىكەت بويىچە سەپەرۋەرلىك چاقىرىقى نۇتقىدا، گيۆرىڭ ئىشچىلار بىلەن دېھقانلار چوقۇم پۈتۈن كۈچىنى ئىشلەپچىقىرىشقا قارىتىشى، كەشپىياتچىلار چوقۇم دۆلەت باشقۇرىشىنى قوبۇل قىلىشى، سودىگەرلەر ”پايدىنى كۆزلىمەي مۇستەقىل ۋە كۈچلۈك گېرمانىيە ئىگىلىكى قۇرۇپ چىقىشنى بىرىنچى ئورۇنغا قويۇشنى ئويلىشى“ لازىم دەپ ئېلان قىلىدۇ. ئۇ بىر ئەۋلاد كىشىلەردىن پايدىلىنىش ھەققىدە توختىلىپ كېلىپ، كېيىن ئامېرىكا پرىزدېنتلىكىگە سايلىنىدىغان بىرسىنىڭ چۈشەندۈرىشىنى نەقىل كەلتۈرۈپ گېرمانىيە خەلقى ئومۇمىي يۈزلۈك ھالدا دۆلەتكە خىزمەت قىلىشى كېرەكلىكىنى تەكىتلەيدۇ. ”بىز ھەر بىرىمىز ھەر كۈنى ئۆزىمىزگە مەن نېمە قىلالىشىم مۇمكىن، ئورتاق تىرىشچانلىق كۆرسىتىپ تۆھپە يارىتىش ئۈچۈن نېمە قىلىپ بېرەلەيمەن؟ دەپ سۇئال قويۇپ ھەرىكەت قىلىشى كېرەك“ دەيدۇ.
ئىككى ئايدىن كېيىن، ھىتلېر بىر قىسىم سانائەتچىلەرنىڭ مۇھىم كىشىلىرىگە بىۋاستە چاقىرىق قىلىپ، ئۇلارنى گيۆرىڭغا ئىشىنىشى كېرەكلىكىنى، ئۇنىڭ بۇ مۇھىم ۋەزىپىنى ئورۇندىشى ئۈچۈن ياردەم قىلىشى كېرەكلىكىنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: ”گيۆرىڭ بۇ ئىشنىڭ ئەڭ مۇۋاپىق نامزاتى، ئۇ كۈچلۈك غەيرەتلىك پولاتتەك ئىرادىگە ئىگە بىرسى.“ يەنە شۇ قېتىمقى يىغىندا گيۆرىڭمۇ سانائەتچىلەرگە مۇنداق دەيدۇ: ھازىرقى مەسىلە، قانداق قىلغاندا ئەرزان ئىشلەپ چىقارغىلى بولار دەيدىغان مەسىلە ئەمەس. بەلكى قانداق قىلغاندا قەتئى ئىشلەپچىقىرىشقا بولار دەيدىغان مەسىلىنى ئويلىنىشىمىز كېرەك دەيدۇ. تاشقى پروۋوتنى قانداق قىلىپ قولغا كەلتۈرۈش مەسىلىسى بىلەنمۇ چاتىقى يوق ئىكەنلىكىنى، قانۇنغا خىلاپلىق قىلغان ئەمما ھېچ قانداق مۇۋەپپەقىيەتكە ئېرىشەلمىگەن كىشىلەرلا سوتقا تارتىلىشى كېرەكلىكىنى ئېيتىدۇ.
”مەن بۇ تۈردىكى ئىقتىسادىي جەھەتتە قالايماقان ھەرىكەت قىلىۋاتقان كىشىلەرنى ئەيىپلىمەي تۇرالمايمەن.409 — دەپ يازىدۇ شاخت، — شۇنىڭدەك يەنە بۇ تۈردىكى مەسئولىيەتسىزلىكلەرنى ئادەت قىلىۋالغان، قانۇننى ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە قالايماقان قىلىۋىتىغان ھەرىكەتلەرگە قارشىمەن.“ ئۇ، 60 ياشلىق تۇغۇلغان كۈنى مۇراسىمىدا سۆزلىگەن بىر نۇتقىدا ئەنە شۇنداق سۆزلەرنى قىلىدۇ. ئۇ يەنە گيۆرىڭنىڭ بىردىن-بىر مۇھىم ئىش — ئىشلەپچىقىرىش دېگەن سۆزىنىمۇ تەنقىتلەيدۇ. ”ئەگەر بىر پارچە ئېتىزلىققا يۈز قاداق (ئەنگلىيە  ئېغىرلىق ئۆلچىمى بولۇپ، بىر قاداق تەخمىنەن 0.454 كىلو گرامغا تەڭ — ئۇ.ت) ئۇرۇغ چېچىپ كۈزدە ئۇ يەردىن بۇنىڭ تۆتتە ئۈچىگە تەڭ كېلىدىغان 75 قاداق ھوسۇل ئالغىدەك بولسا، ئۇ ھالدا، بۇنداق بىر ئىش ئىقتىسادىي جەھەتتە ئەقىل يەتكۈزگىلى بولمايدىغان ئاخماقانە ئىش قىلىنغانلىق ھېسابلىنىشى كېرەك.“ بۇ بىر نەزەردىن چۈشۈپ قېلىۋاتقان ئەمەلدارنىڭ ئۇرۇش ئېلان قىلغانلىقى ئىدى. ئارىدىن بىر قانچە ئاي ئۆتۈپ، شاخت ئىقتىسادىي مىنىستىرلىق ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا بېرىشكە مەجبۇر بولىدۇ. نەتىجىدە گيۆرىڭنىڭ خالىغانچە ھەرىكەت قىلىشى ئۈچۈن تېخىمۇ كەڭ يول ئېچىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ ئۇ، فۈھرېرنىڭ خەلق ئىگىلىكىنى قايتا قۇراللىنىش ئىگىلىكىگە ئايلاندۇرۇش پىلانىنى، يەنى ھىتلېرنىڭ ئۇرۇشقا خىزمەت قىلىشنىڭ تولۇق قۇرالى ھالىغا كەلتۈرۈلگەن پىلاننى كۈچەپ ئىجرا قىلىشقا كىرىشىدۇ.
ئەگەر ھىتلېر 1937-يىلى ئۆلۈپ كەتكەن بولسا ئىدى، يەنى ئۇ تەختىگە چىقىپ 4-يىلسى ئۆلۈپ كەتسە ئىدى، ھەر قانچە ئېغىر ئىقتىسادىي كىرىزىسلارغا دۈچ كەلگەن بولىشىدىن قەتئى نەزەر، قىلچە شۈبھە يوقكى، ھىتلېر ئەڭ ئۇلۇغ كىشىلەردىن بىرى قاتارىدا گېرمانىيە تارىخىغا يېزىلىدىغانلىقى مۇقەررەر ئىدى. پۈتكۈل ياۋروپادىمۇ، مىليونلارچە ئىنسان ئۇنىڭغا شۇنداق كۈچلۈك قايىل ئىدىكى، بېرىپ ئۇنىڭ ئالدىدا ئىگىلىپ تازىم قىلغىدەك ھالغا كەلگەن ئىدى. گېرترۇد ستېين (ئۇنىڭچە بولغاندا ھەتتا روزېۋېلتنىمۇ ئۇنىڭغا قارىغاندا كىشىنى زېرىكتۈرىۋېتىدىغان بىرسى دېيىش مۇمكىن ئىكەن) نىڭ قارىشىچە، ھىتلېر نوبېل تىنچلىق مۇكاپاتىغا لايىق بىرسى ھېسابلىناتتىكەن. گيورگ بېرنارد شاۋ مەتبۇئاتلاردا ماقالە ئېلان قىلىپ، ھىتلېر بىلەن باشقا مۇستەبىتلەرنى ئاقلايدۇ. ئۇ ئېلان قىلغان فاشىزم توغرىسىدىكى نۇتقى، ئۇنىڭ ”فابىئان جەمىيىتى“ (بۇ گۇرۇھ، تىنچلىق ۋە پەيدىن-پەي سوتسىيالىزمنى ئىلگىرى سۈرۈش تەلىماتىنى تەرغىپ قىلىدىغان بىر گۇرۇھ بولۇپ، 1884-يىلى ئەنگىلىيىدە قۇرۇلغان — ھ. ئىزاھاتى) گە تەۋە كىشىلەرچە دەر غەزەپ بولۇپ كەتكەن، شۇنىڭدەك سۈرگۈن قىلىۋېتىلگەن فاشىزمغا قارشى جەڭچىلەر تەرىپىدىنمۇ كۈچلۈك قارشى تۇرۇشىغا ئۇچرىغان، ئېغىر تەنقىتلەنگەن سۆزلەر بىلەن يېزىلغان خەتلەر كەينى ئۈزۈلمەي كېلىشكە باشلايدۇ. يەنە بىر ئاشكارە ئەگەشكۈچى بولغان كىشى شىۋىتسىيىلىك داڭلىق ئېكسپېدىتسىيىچى سۋېن ھېدىن ئىدى. ئۇ مۇنداق دەپ يازىدۇ: ھىتلېر ھەققانىيەت ئۈچۈن كۈرەش قىلىدىغان ھارماس-تالماس قىزغىنلىققا ئىگە بىرسى، ئۇ ئۇلۇغ سىياسىي قاراشقا ئىگە، قىلچە خاتالاشماستىن كەلگۈسى پەرەزلەرنى قىلالايدىغان، ”ھەقىقەتەنمۇ ئۆز قېرىنداشلىرىنىڭ پاراۋانلىقىنى ئويلايدىغان بىر ئادەم.“ ھېدىن ئۆزىمۇ 16 دا بىر يەھۇدىي قېنى ئارىلاشقان كىشى بولۇپ، بۇنىڭ ئۈچۈن پەخىرلىنىپ يۈرەتتى. ئۇ بىر تەرەپتىن ھىتلېرنىڭ يەھۇدىيلارغا قارشى قاراشلىرىنى ئاقلاپ كۆرسەتسە، يەنە بىر تەرەپتىن بۇ جەھەتتە قاتتىق تەدبىر قوللىنىشىغىمۇ قارشى ئىدى. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: ئەگەر سەن ھەقىقەت مەيدانىدا تۇرۇپ ئۇرۇش توختىغاندىن بۇيانقى يەھۇدىلارنىڭ قىلغان ئىش-ئىزلىرىنى كۈزىتىدىغانلا بولساڭ، نېمىسلارنىڭ نېمىشكە بۇنچىۋالا يەھۇدىي دۈشمىنى بولۇپ قالغانلىقىنى چۈشىنەلەيتتىڭ. ”قەيەردە مەغلوبىيەتچىلىك بىلەن قۇللارچە باش ئىگىش سىياسىتى بار بولىدىكەن، شۇ يەردە بۇ ئىشلارنىڭ ئاساسلىق ھىمايىچىلىرىنىڭ قەتئىي تۈردە يەھۇدىلار ئىكەنلىكىنى كۆرىسەن. كومۇنىزىم بىلەن بولشېۋىكچىلىكنىڭ ئاۋانگاردلىرىمۇ چوقۇم يەھۇدىيلاردىن بولۇپ چىقىدۇ. بۇ بىر قانۇنىيەت.“ ئۇنىڭ ھىتلېر قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرى ھەققىدىكى چىقارغان خۇلاسىسىنى، بىر ھېسابتا گيوبېلسنىڭ ماقالىلىرىدىن كۆچۈرىۋالغان دېيىشكىمۇ بولاتتى.
”قىسقىغىنە 4 يىل ئىچىدە خەلقىنى ئەڭ تۈۋەن سەۋىيىدىكى ئورۇندىن ئۆزىنى تونىغان، ئويغانغان، مەغرۇر، ئىنتىزامچان ۋە ھۈكمىرانلارغا ئايلاندۇرالىغانلىقىنىڭ ئۆزىلا يۇرتداشلىرىنىڭ رەخمىتىنى ۋە پۈتۈن ئىنسانىيەتنىڭ ھۆرمىتىنى قوزغاشقا يېتىپ ئاشىدۇ.“ ھىتلېر شەخسى ھالدىكى چەتئەللىكلەرنىلا رىغبەتلەندۈرۈپ قالماستىن، پۈتكۈل ياۋروپادا شۇنىڭغا ئوخشايدىغان بىر ھەرىكەتنىڭ پەيدا بولىشى ۋە تەرەققى قىلىشى ئۈچۈن ئۇلارغا ئۈلگە بولۇپمۇ بېرىدۇ. بۇلاردىن ئەڭ مۇھىم بولغىنى ”ئەنگلىيە  فاشىستلار بىرلەشمىسى“، يەنى قارا كىيىملىكلەر پارتىيىسى دېگەنلەرنى تىلغا ئېلىش مۇمكىن. تېخى يېقىندىلا، ھىتلېر قارا كىيىملىكلەر پارتىيىسى رەھبىرى بولغان سىر ئوسۋالد موزلېي بىلەن دېئانا مىتفوردنىڭ توي مۇراسىمىدىن كېيىن ئۆتكۈزۈلگەن چۈشلۈك زىياپەتكە قاتنىشىدۇ. فرانسىيىدە، ئۇ يەردە، يەھۇدىيلارغا قارشى ھەرىكەت ئۇزۇندىن بېرى مىللەتچىلىكنىڭ، خانغا سادىقلىقنىڭ بىر شەكلى ھالىغا كەلگەن بولۇپ، بەزىدە يەنە كاتولىكچىلىكنىڭمۇ بىر تەرىپى ھالىغا كەلمەكتە ئىدى. يەنى چارلېس ماۋرراس رەھبەرلىكىدىكى ”فرانسىيە ھەرىكەت جەمىيىتى“ مۇ روناق تېپىشقا باشلايدۇ. ئاندرې مالراۋكس ھەمدە كرويكس دې فېۋ دېگەندەك تالانتلىق بىر قىسىم يازغۇچىلار ئارىسىدا ھەقىقەتەنمۇ كۈچلۈك تەسىر قوزغىغان ئىدى.410 ئۇندىن باشقا، فرانسىيەدە يەنە پولكوۋنىك فرانچويس دې لا روكيۇ رەھبەرلىكىدىكى كونا پاسون رادىكال ئوڭچى تەشكىلات بولغان ”تۆمۈر كىرىست“، شۇنىڭدەك بۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدىغان يەنە بەش-ئالتە تەشكىلات پائالىيەتتە ئىدى. گەرچە ئەمەلىيەت جەريانىدىكى فاشىستلار بۇ تۈردىكى كونا قېلىپقا چاپلىشىۋالغۇچىلاردىن بىزار بولغاندەك قىلسىمۇ، ھىتلېر بىلەن مۇسسولىننىڭ ئېلان قىلغان قاراشلىرى بىلەن قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرى ئۇلارنىڭ ھەرىكەتلىنىشى ئۈچۈن سەپەرۋەرلىك رولىنى ئوينىغان ئىدى. ئۇلار ئەركىن دۆلەتكە قارشى، دېموكراتىيە بىلەن پارلامېنت تۈزۈمىگە قارشى ئىدى.
بىلگىيىدە بولسا، كېيىن ئۆزىنى ھىتلېر روھىنىڭ پارچىسى دەپ ئاتىۋالىدىغان ياش لېئون دېگرېل ”خانلىق پارتىيىسى“ نى قۇرۇپ، ئۇنى كومۇنىزمغا قارشى قەلئە دەپ ھېسابلايدۇ. ”بىزنىڭ بۇ ھەرىكىتىمىز، — دەيدۇ خېلى يىللار ئۆتكەندىن كېيىن باھالاپ كېلىپ، — مىلتىقلىقلار جەمىيىتى خاراكتېرىدىكى بىر تەشكىلات بولۇپ، ئۇ ھەرگىز بىر فاشىست خاراكتېرىدا سىياسىي  تەشكىلات ئەمەس، ئۇ بىر ئاڭ قۇرۇلمىسى خاراكتېردىكى بىر ھەرىكەتتۇر“ دەيدۇ. ئۇنىڭ قارىشىچە، خانلىق دېگەنلىك بىر خىل دەۋر ئىللىتىگە قارشى ھەرىكەت دېگەنلىك ئىكەن؛ ئۇ بىر سىياسىي ئىسلاھات بىلەن سىياسىي ھەق ھەرىكىتى؛ قالايماقانچىلىققا، قابىلىيەتسىزلىككە، ۋەزىپىسىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقالماسلىق، تەۋرىنىپ يۈرۈش ۋە شۇنىڭدەك، بۇ تەرىپى ئەڭ مۇھىم — بولشېۋىكچىلىك قاتارلىقلارغا قارشى بىر كۈرەش ھېسابلىنىدىكەن.
فاشىزىم تەسىرى ئامېرىكىغىمۇ يېتىپ بارىدۇ. ئامېرىكىدا ”گېرمانىيە-ئامېرىكا ئىتتىپاقداشلىقى“ ئەزالىرى ئاشكارە تۈردە ناتسىستلار فورمىسىنى، يەنى ئاق كۆڭلەك، قارا گالۇستۇك، ئۆتۈك كىيىشىپ كرىست بەلگىلىك يەڭلىك تاقاپ يۈرەتتى. خىتايدا بولسا، جاڭ كەيشى ”كۆك كۆڭلەكلىكلەر جەمىيىتى“ دېگەن بىر تاللانغانلار گۇرۇپپىسىنى مەخپى تۈردە تەشكىللەپ چىقىدۇ. ”بۈگۈنكى كۈندە فاشىزم قالاقلىق دەپ قارالماقتا. — دەيدۇ نۇرغۇن يىل ئۆتكەندىن كېيىن بىر تەشكىلات ئەزاسى، — ئەمما ئۇ كۈنلەردە بۇ ئەقىدە خىتاينى گۈللەندۈرۈشنىڭ ئەڭ ئىلغار تەدبىرى ھېسابلىنىاتتى.“ بۇ تەشكىلاتنىڭ ئاساسلىق غايىسى، روشەنكى، مىللەتنىڭ مەۋجۇدىيىتىنى قوغداش ئىدى. ”فاشىزم يوقۇلىۋاتقان بىر مىللەتنى قايتا ئۆزىنى قۇتقۇزۇپ قالالىشىنىڭ بىردىن-بىر قۇرالى.“ كۆك كۆڭلەكلىكلەر جەمىيىتىنىڭ ژۇرنىلى بولغان «جەمئىيەت خەۋەرلىرى» نىڭ بىر باش ماقالىسىدا مۇنداق دېيىلگەن: ”بۇ ئەقىدە، ئىتالىيە بىلەن گېرمانىيىنى قۇتقۇزۇپ قالالىدى. … شۇڭا، فاشىزمنىڭ زوراۋانلىق كۈچتىن پايدىلىنىپ كۈرەش قىلىش روھىدىن باشقا ئىتالىيە بىلەن گېرمانىيىدە يولغا قويۇلغىنىدەك باشقا ماڭىدىغانغا يولىمۇ يوق ئىدى.“ جاڭ كەيشىمۇ بۇ ئەقىدىگە بەكلا قىزىقىدۇ: ”فاشىزم خىتاينى قۇتقۇزالارمۇ؟ — جاڭ كەيشى سورايدۇ بەزى كۆك كۆڭلەكلىكلەردىن ۋە بۇ سۇئالغا ئۆزى جاۋاپ بېرىدۇ، — چوقۇم قۇتقۇزالايدۇ! فاشىزم ئەقىدىسى بۈگۈنكى خىتايغا بەكلا ماس كېلىدىغان بىر ئەقىدە.“ گەرچە ئۇ ئاشكارە سورۇنلاردا ياۋروپالىقلارنى رەت قىلىدىغان، دېموكراتىيىنىمۇ يامان كۆرىدىغان بولسىمۇ، ھىتلېرنىڭ فۈھرېرلىك تۈزۈمىگە بەكلا ئىشىنەتتى (”نەچچە ئون يىلدىن بېرى مەن دېموكراتىيە بىلەن ئىدىيىۋى ئەركىنلىك تەرغىباتلىرىغا بەكلا ھەۋەس قىلغان بولساممۇ، ئۇنىڭدىن ھېچ قانداق بىر مەنپەت ئالالمىدىم“). ”فاشىزمنىڭ مۇھىم نوقتىسى، — دەيدۇ جاڭ كەيشى ھىتلېر تەختكە چىقىپ 8 ئايدىن كېيىن پارتىيە مەسئۇل خادىملىرىغا، — ئۇلارنىڭ ئۇلۇغ داھىسىغا مۇتلەق ئىشىنىىش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇشى.“ بۇنداق بىر داھىغا تولۇق ئىشەنچ پەيدا بولماي تۇرۇپ مىللەتنىڭ روناق تېپىشىنى تەسەۋۋۇر قىلىش مۇمكىن ئەمەس. ”شۇنداق ئىكەن، ئارتۇق گەپنىڭ ئورنى يوق، داھىي، ئىنقىلابى روھقا ئىگە ئۇلۇغ ئادەم دېمەكتۇر. شۇڭا بۇنداق بىر داھىي پۈتكۈل پارتىيە ئەزالىرىغا قەتئىي تۈردە ئۈلگە بولالايدۇ. شۇنىڭدەك، ھەر بىر پارتىيە ئەزاسى ھەممىنى قۇربان قىلىپ، بىۋاستە داھىيسى ۋە پارتىيىسى ئۈچۈن كۈچ چىقارماقچى بولىدىكەن، ئۇنىڭ بۇ ئىشى ماھىيەتتە جەمئىيەت ئۈچۈن، مىللىتى ئۈچۈن ۋە ئىنقىلاپ ئۈچۈن كۈچ چىقارغانلىقى ھېسابلىنىدۇ. مەن بۇ ئىنقىلابىي پارتىيىگە ئەزا بولۇپ كىرگەن كۈنۈمدىن ئېتىبارەن، ئۆز ھوقۇقىمنى، ھاياتىمنى، ئەركىنلىكىمنى ۋە بەختىمنى بۇ پارتىيىگە ۋە ئۇنىڭ داھىيسىغا ئاتىدىم. … شۇنداق بولغاچقا، مەن ئۆزەمنى ھەقىقى فاشىست دەپ تونۇشقا ھەقلىقمەن.“
ھىتلېرنىڭ تەختكە چىققىنىدىن بويانقى تۇنجى 4 يىل جەريانىدا قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرى، ئوخشاش ئەقىدىدىكى كىشىلەرنى كۈچلۈك ئىلھاملاندۇرىۋېتىدۇ. فاشىزم ئەقىدىسى كۆڭلىدە نارازىلىق يوشۇرۇنغان ياكى پۇخرالىق ھوقۇقى تارتىپ ئېلىنغان خەلقنىلا ئۆزىگە جەلىپ قىلىپ قالماي، كۆڭلىدە ياخشىلىقتىن باشقىنى ئويلىمايدىغان، دۆلەت ۋە خەلقنى ھەممىدىن ئۈستۈن كۆرىدىغان كىشىلەرنىمۇ ئۆزىگە جەلىپ قىلغان ئىدى. ئۇ، زور كۆلەمدىكى ياشلار بىلەن زىيالىلارنىمۇ ئۆز تەرىپىگە تارتىپ كەتكەن ئىدى.411 ئۇلارغا، بۇرجۇئازىيىنىڭ ئەركىنلىكىگە قارىغاندا فاشىزم بەكىرەك يېڭىلىق تۇيۇلاتتى. گەرچە ھەر قايسى ئەللەردىكى فاشىزمچىلارنىڭ ئىسىملىرى بىر-بىرسىدىن پەرقلىنىپ تۇرسىمۇ، فاشىزمنى يولغا قويىۋاتقان بارلىق كىشىلەر (ھىتلېر بىلەن مۇسسولىننىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا) بىردەك شۇنىڭغا ئىشىنىدۇكى، ھەر قانداق بىر ئىش يۈز بېرىشىدىن قەتئى نەزەر، مىللى روھنىڭ بىرلىككە كېلەلىشى چوقۇم ھەر قانداق ئېغىر قىيىنچىلىقلارنى سۈپۈرۈپ تاشلاشقا يېتىپ ئاشىدۇ دەپ قاراش. ئۇلار يەنە بۇنداق بىر غايە، ھەر قانداق شەكىلدە ئوتتۇرغا چىققان بولىشىدىن قەتئى نەزەر، قىلچە تەنقىتلەشكە بولمايدىغان بىردىن-بىر ھەققانىيەت بولۇپ ئىپادىلىنىدۇ دەپ قارىشاتتى.

15. ”ئىنسان نېمە دېگەن ئاجىز مەخلۇق“

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

10 تېما	77 يازما	200 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 1040

يازما سانى:

تىللا:

123

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

21 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-3

ئۇچۇر

38^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2016-7-15 18:08:56 | ئايرىم كۆرۈش

15. ”ئىنسان نېمە دېگەن ئاجىز مەخلۇق“
1937-يىلى غېنىۋاردىن 1938-يىلى غېنىۋارغىچە412

1
ھىتلېر، 1937-يىلى 30-يانىۋار نۇتۇقىدىن كېيىن ئۈچ ئاي ئۆتكەندە  تۇغما قابىلىيىتىنى تېخىمۇ ئوچۇق ئوتتۇرغا قويىدىغان بىر نۇتۇق سۆزلەيدۇ. بۇ نۇتقىنى ۋوگېلساڭدا سۆزلىگەن بولۇپ، يىغىنغا قاتناشقۇچىلار بولسا ھەر يەردىن كەلگەن 800 نەپەر جىددىي سىياسىي تەربىيىگە مۇھتاج ئەڭ ئاۋانگارت ئۇنسۇرلاردىن تەركىپ تاپقان ۋىلايەت دەرىجىلىك رەھبەرلەر ئىدى. ئەسلىدە بۇ ئىچكى قىسىمغا سۆزلىنىدىغان تەكرار ئۆزىنى ئېتراپ قىلىش خاراكتېرىدىكى ئوچۇق نۇتۇق ئىدى. ھىتلېر نۇتقىدا مۇنداق ئىككى تۈرلۈك نىشاننى كۆزلىگەن ئىدى: بىر تەرەپتىن بۇ پارتىيە تايانچلىرىغا تەربىيە يۈرگۈزۈش ئارقىلىق ۋەزىپىسىنى قانداق قىلغاندا تاماملىيالىشىنى ئۆگۈتۈش بولسا؛ يەنە بىر تەرەپتىن ئۈچ مىڭ نەپەر ئەستايىدىللىق بىلەن تاللانغان ياشلارغا سىياسىي تەربىيە بېرىش كۇرۇسىنىڭ ئېچىلىش مۇراسىمىنى تەبىركلەش ئىدى. يەنى ئۇنىڭ مەقسىدى، بۇ ياشلار ئارىسىدىن ئۆزىنىڭ مىراسىغا ۋارىسلىق قىلالايدىغان بىرەرسىنىڭ چىقىشىنى ئۈمىد قىلىش ئىدى.
ئۇ بەئەينى مېتېرنىخ ياكى ماچىياۋېللىنىڭ ئوغلىنى تەربىيىلىگىنىگە ئوخشاش، ئۇلارنى سىياسەت بىلەن دېپلوماتىيىلىك ھۈنەردىن قانداق پايدىلىنىش، ئەمەلىيەت جەريانىدا خەلق ئاممىسىنى قانداق قىلغاندا قولىدا ئويناتقىلى بولىدىغانلىقىنى ئىزچىل ئۆگىتىشنى مەقسەت قىلاتتى. ”بىر تەشكىلات تەبىئىي ھالدا كىشىلەرنىڭ شەخسى ئەركىنلىكلىرىنى باستۇرۇش ئارقىلىق ھەممىگە مەنپەئەت كەلتۈرەلەيدىغان بولغىنىدىلا ئاندىن ئىستىقبالى بار بىر تەشكىلات بولالايدۇ.“ بۇنداق بىر تەشكىلاتنى مىللەتتىن ئۈستۈن ھوقۇقىغا يول قويالماسلىقىدىكى سەۋەپ دەل شۇ ئىدى. ”ئۇنداق بىرسى كىم بولىشىدىن قەتئى نەزەر، ھەتتا دىنىي ئۇيۇشما بولسىمۇ ئۇنىڭغا يول قويۇش مۇمكىن ئەمەس.“ ئۇ، ھاكىممۇتلەقلىق بىلەن دېموكراتىيىنى ئۆزئارا سېلىشتۈرۈپ كېلىپ، دېموكراتىيىنى كىشىلەرنى ھەر قايسى ئۆزى بىلگەن تەرەپكە قاراپ يۈگۈرۈشۈپ يۈرىدىغان بىر چۈمۈلە ئۇۋىسىغا ئوخشىتىدۇ؛ بۇ دېموكراتچىلار خىيالىغا كەلگەننى قىلىشىدۇ. شۇڭا، ئۇلارنى قىلچە قىممىتى يوق كىشىلەر دېيىش كېرەك. ”ئۇلار بەكلا ئاجىز، بىر تىيىنگىمۇ ئەرزىمەيدىغان، قىلچە قارشىلىق كۈچى بولمىغان كىشىلەر.“ ئادەتتىكى بىرسىنى تېخىمۇ يوقۇرى دەرىجىلىك بىرسىنىڭ بېشىنى قاتۇرۇپ كېلىۋاتقان مەسىلىلەرگە كۆڭۈل بولۈشىنى تەرغىپ قىلىش، ھەقىقەتەنمۇ ئۇچىغا چىققان بىمەنىلىك. ئويلاپ كۆرەيلى، ئەگەر ئەڭ ئاخىرقى سىياسەت بەلگىلەشنىڭ ئېغىر يۈكىنى، مەسىلەن رىيېنلاند كىرىزىسىنى ھەل قىلىشتەك ئېغىر ۋەزىپىنى ”ھاشارەتتەك بۇنچىۋالا زەئىپ كىشىلەر“ ئۈستىگە يۈكلەپ قويغاندا قانداق ئاقىۋەت كېلىپ چىقار؟413 ”پەقەت يەھۇدىيلارلا بۇنداق بىر ئاخماقانىلىقنى ئويلاپ تاپالايدۇ.“
ئۇ، كەينىدىنلا كەلگۈسى داھىيسىنى تاللاش مەسىلى ئۈستىدە توختىلىپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: ئۇنداق بىرسىنىڭ ئىجتىمائىي ئورنى بىلەن مال-مۈلكىنىڭ قىلچە ئەھمىيىتى يوق. بۇ گەپ بىلەن ئۇ ئۆزىنىڭ ئۆسمۈرلۈك دەۋرىنى كۆزدە تۇتماقتا ئىدى. ”ئۇنداق بىر داھىي ئۈچۈن بىردىن-بىر زۆرۈر بولغىنى ئۇنىڭدىكى قابىلىيەت مەسىلىسىدۇر. ئۇنداق بىرىنىڭ ئاتا-ئانىسىنىڭ كىم بولىشىنىڭمۇ قىلچە قىممىتى يوق. ساپ ئابىستراكىت تەپەككۈرنىڭمۇ قىلچە قىممىتى يوق. فۈھرېر بولىدىغان بىرسى چوقۇم رەھبەرلىك قىلىش قابىلىيىتىگە ئىگە كىشى بولىشى شەرت. ئۇنداق بىرسى قەتئى تۈردە ’چوقۇم مۇشۇنداق قىلىشىمىز كېرەك، بۇنىسى ماڭا ئايان‘ دىيەلەيدىغان بولىشى شەرت. ئۇنداق بىرسى يولغا قويۇلىدىغان پىلانىنى ئىجرا قىلغۇچى كىشىلەر بىلەن مەسلىھەتلىشەلەيدىغان بىرى بولىشى، ئەمما ئاخىرقى ھېسابتا ئۆزىنىڭ پىكىرىدە چىڭ تۇرۇپ بۇ ھەقتە كەسكىن قارار چىقىرالايدىغان بولىشى كېرەك. ئاخىرقى قارارنى چوقۇم ئۇ داھىي بەلگىلەيدىغان بولىشى شەرت.“ ئېيتىپ بېقىڭلار، يەنە قايسى ھەقىقى دېموكراتىيە بۇنىڭدىنمۇ ياخشى نەتىجىنى ئوتتۇرغا چىقىرالايدۇ؟
ھىتلېر يىغىندا بىر قاتار مەسىلىلەر ئۈستىدە ئەمەلى يوليورۇقلارنى بېرىپ ئۆتكىنىدىن كېيىن، گېپىنى تۇيۇقسىزلا يەھۇدىيلارنى تەھدىت قىلىشقا بۇرايدۇ. گەرچە ئۇنىڭ سۆزلىرى ئىككى بىسلىق، مۇجمەل بولغاندەك قىلسىمۇ، يىغىن زالىدىكى ھەممەيلەن بۇنى بىلىپ تۇرۇغلۇق ئۈنىنى چىقارمايدۇ. ”مەن ئۆزەمنى ئېلىپ ئېيتسام، بىرەر قەدەمنى باسقىنىمدىن كېيىن ھەرگىز كەينىگە يېنىۋېلىشقا مەجبۇر قېلىپ ئىشلىرىمىزغا زىيان كەلتۈرىدىغان ئىشنى قىلمايمەن. ھەممىڭلارغا مەلۇم، مەن ئادەتتە خەۋىپ-خەتەرگە قاراپ تەۋەككۈل قىلغىنىمدىمۇ ھەرگىز بىرەر قەدەمنىمۇ ئارتۇق باسمايمەن. بىز ئۆزىمىزدىن تىنماي شۇنى سورىشىمىز كېرەك: ’مەن بۇ ئىشتا نېمە پايدىغا ئېرىشەلەيمەن، نېمىنى قولغا كەلتۈرەلمەيمەن؟‘ “ بۇ چاغدا زال ئىچىدە قاتتىق كۈلكە كۆتۈرۈلۈپ ئالقىش ياڭرايدۇ. شۇڭا ھىتلېرمۇ پۇرسەتنى قولدىن بەرمەي ھاياجان بىلەن ئۇلارغا جاۋاب بېرىدۇ: ”مەن ھەرگىزمۇ رەقىبىمنى دوئىلغا چاقىرمايمەن. مېنىڭ بۇ يەردە دېگىنىم، ھەرگىزمۇ كۆڭۈل ئېچىشنى مەقسەت قىلىپ ئۇرۇش ئويۇنى ئويناش ئەمەس. ئەكسىنچە، مېنىڭ دېمەكچى بولغىنىم، ’مەن سېنى مەغلوپ قىلىمەن. مەن ئەقلىمنى ئىشلىتىپ سېنى بۇلۇڭغا قىستايمەن. ئەگەر مەن بىرلا قېلىچ ئۇرۇش بىلەن يۈرۈكۈڭنى يېرىۋىتەلمەيدىكەنمەن، ئۇ ھالدا سېنىڭ قىلىڭغىمۇ تەگمەي بۇنداق بىر پۇرسەتنى كۈتىمەن. شۇنداق قىلىش كېرەك.‘ “ ئۇنىڭ ئاخىرىدا دېگەن گېپىنىڭ مەنىسى، شۆبىھسىزكى، يەھۇدىيلارنى قىرغىن قىلىش ئۇسۇلىغا تايىنىپ مەسىلىنى ھەل قىلىش دېگەنلىكى ئىدى. بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ ئولتۇرغان زالدىكىلەر ئۆزلىكىدىنلا قانخورلارچە توۋلىشىپ ئۇنىڭ ئاۋازىنى كۈمىۋېتىدۇ. شۇ قېتىملىق كىشىنى قورقۇتۇپ شۈركۈندۈرىۋەتكىدەك چالۋاقاپ ئەسەبىلەرچە كۈلۈپ كېتىشلىرى ئىنسانلارنىڭ كېيىنكى ئەۋلادلىرىغا بىر ئاگاھلاندۇرۇش بولۇپ ئاۋاز لېنتىسىدا ساقلىنىپ، ئىنسانىيەتنىڭ ۋەھشىلەرچە ئىپتىدائى ياۋايىلىقىنىڭ قانداق بولىدىغانلىقىنى ئەسلىتەتتى. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، بۇ خاتىرىلەر كىشىلەرنى بۇ تۈردىكى ئەسەبىلەرچە ۋارقىراشلار بىلەن رىمدىكى يۇمۇلاق تىياتىرخانىلاردا تاماشىبىنلار گلادىئاتورلارنىڭ يېقىلىپ ئۆلۈشلىرىنى كۆرۈپ ۋارقىراپ كېتىشلىرىگە نېمە دېگەن ئوخشاپ كېتىدىغانلىقىنى ئوچۇق كۆرسىتىپ تۇراتتى!
ئەسەبىلەرچە ۋارقىراشلار تىنجىغاندىن كېيىن، ھىتلېر قايتىدىن مۇلايىملىشىپ، باشقىلاتىن بىر دۆۋە ئەمەلىيەتتە ئىجرا قىلىشقا بولىدىغان ئۇسلۇپلارنى مىسال قىلىپ گويا بايىقى دېگەن سۆزلىرىنى مەخپى ساقلىۋېلىشى كېرەكلىكىنى بىشارەت قىلغاندەك قىلاتتى. ئۇ نۇتقىنىڭ ئاخىرىدا پۈتۈن مەملىكەتكە ئومۇمىي يۈزلۈك قۇراللىنىش چاقىرىقى چىقىرىدۇ: ”مېنىڭ تەلەپ قىلىدىغىنىم، گېرمانىيە خەلقىنى قايتىدىن كۈچلەندۈرۈپ، ياۋروپادىكى ئىككىنچى ياكى ئۈچىنچى ئورۇندا تۇرىدىغان ئەمەس بەلكى ئەڭ كۈچلۈك مىللەتكە ئايلاندۇرۇش!“ زالدا ئولتۇرغانلار ئارىسىدىن توختىماي گۈلدۈراس ئالقىش سادالىرى ياڭرايدۇ. ”ھەر قانچە ئەھمىيەتسىز قۇربان بېرىشكە توغرا كەلگىنىدىمۇ، مېنىڭچە، بۇمۇ گېرمانىيە تارىخىنىڭ ئاخىرى بەتلىرى ئەمەس بەلكى كەينىدىن سانىغاندا ئىككىنچى باپىلا بولالايدۇ. ئاخىرقى بابنى بىز ئۆزىمىز يېزىپ چىقىمىز!“
ئۇ ئۆزىنىڭ ئەڭ يېقىن مورتلىرىدىن باشقا ھېچكىمگە بۇنچە ئاشكارە سۆزلەپ باقمىغان ئىدى. ئۇنىڭ سۆزلەش شەكلىمۇ بەكلا ئەركىن بولۇپ، ھەتتا تۈزۈك ھاياجانلىنىپمۇ كەتمەيدۇ. قىسقا مەزگىللىك ھاياجانلىنىشلار ئەلىۋەتتە بۇنىڭ سىرتىدا. يەنى ئۇ، بۇ سۆزلىرى ئارقىلىق يەھۇدىيلارغا يولغا قويماقچى بولغان قورقۇنۇشلۇق پىلانىنى ئاشىكارىلىغان ئىدى. شۇنچىلىك ئېيتقانلىرىنىڭ ئۆزىلا يەتكىچە قورقۇنۇشلۇق گەپلەر ئىدى. ئەگەر ئۇنىڭ دېگەنلىرىدىن قۇرۇق گەپلەرنى چىقىرىپ تاشلىغىنىمىزدا، ئۇنىڭ بۇ نۇتقى، ھەقىقەتەنمۇ بەكلا سوغۇققانلىق بىلەن سۆزلەنگەن سۆزلەر بولۇپ، ئۇ بۇنىڭ ئۈچۈن بۇرۇنلا تەييارلىق قىلىپ كەلگەنلىكىنى كۆرسىتەتتى. يەنى ئۇنىڭ بۇ قېتىمقى نۇتقى مۇتلەق ھوقۇقتىن بەھرىمەن بولىۋاتقان بىرىنىڭ سۆزلەيدىغان نۇتۇقىدىن بىرى ئىدى.

2
ئاساسەن تولۇق مۇستەبىت ھالىغا كېلىپ بولغان ھىتلېر، يەنىلا بىر رەسسام ھېسابلىناتتى. ئۇنىڭ ئۈچۈن ئېيتقاندا سەنئەت بىلەن سىياسەت ئايرىلماس بىر پۈتۈنلۈك ھېسابلىناتتى.414 ناتسىسىزم سەنئېتى بىلەن بىناكارلىقىنى ئىپادىلەش ئۈچۈن ئۇنىڭ بىرىنچى قەدەمدە قىلغان ئىشى، باۋخاۋۇس ئارخىكتور ئېقىمى تەشكىلاتىنى تارقىتىۋېتىش بولىدۇ. بۇ تەشكىلات دۇنيا ئۇرۇشى ئاخىرلاشقان مەزگىللەردە قۇرۇلغان بىر تەشكىلات بولۇپ، بىناكارلىق ئېنجىنېرى ۋولتېر گروپىئوس قۇرغان ئىدى. ئۇنىڭ مەقسىدى، رەسىمچىلىق، ھەيكەلتاراشلىق، سانائەت لايىھىسى ۋە بىناكارلىق سەنئىتى قاتارلىقلارنى بىرلەشتۈرگەن ئاساستا بىر تۈرلۈك ئەمەلى بىناكارلىق ئېقىمىنى بەرپا قىلىش ئىدى. بۇ ئېقىم ئۆزىگە ياۋروپانىڭ ئەڭ قابىلىيەتلىك بىر قىسىم بىناكارلىق ئېنجىنېرى ۋە رەسساملىرىنىمۇ ئۆزىگە جەلىپ قىلغان (ئالايلۇق كلېي، كاندىنىسكى، فىينېنگېر ۋە موندرىئان قاتارىدىكى كىشىلەرنى ئەتراپىغا توپلىغان) ھازىرقى زامان ئېقىمىنىڭ ئىخچام كۆرۈنۈشى ئىدى. شۇڭا، بۇنداق بىر ئېقىم، كلاسسىك ئېقىم بىلەن رومانتىك ئېقىمغا مەنسۈپ ھىتلېر ئۈچۈن ھەقىقەتەنمۇ كەچۈرگۈسىز گۇناھكارلىق شەپىسى ھېسابلىناتتى.
ئۇ، بۇ ساھەدە بىناكارلىق ئېنجىنېرى پروفېسسور پاۋۇل لۇدىۋىگ تروستقا ھەممىدىن بەك ھۆرمەت قىلاتتى. ”مەن شۇندىن باشلاپ بۇرۇن سىزغان نەرسىلىرىمگە زادىلا چىداپ تۇرالماس ھالغا كەلگەن ئىدىم. — دەيدۇ ھىتلېر كېيىنچە سپىيېرغا ئېتراپ قىلىپ، — ئۇنىڭدەك بىرسىگە دۈچ كەلگەنلىكىم، مەن ئۈچۈن ھەقىقەتەنمۇ قالتىس بىر تەلەي ئىدى!“ ئۇ پروفېسسوردىن قاتتىق تەسىرلەنگەن بولۇپ، تروستنىڭ ياش ۋە لەۋەن ئايالىغا «ئەگەر تەختكە چىقالىسا ھەمدە گېرمانىيە خەلقىنىڭ داھىسى بولغىنىدىن كېيىن» چوقۇم بېرىپ ئېرىنى زىيارەت قىلىدىغانلىقىنى ئېيتقان. چۇنكى ئۇنىڭ ئېرىنىڭ قالتىس ئىجادىيەتلىرى ”چۈشىنىشلىك، كۈچلۈك، نازۇك“ ئىكەنلىكىنى ئويلايتتىكەن (ئۇنىڭ ئەسلىمىسىدە سپىيېر ھەر دائىم ھىتلېر بىلەن ھەمرا بولۇپ تروستنىڭ ئىشخانىسىغا بېرىپ  ئۇنى يوقلاپ تۇراتتىكەن. شۇنىڭدەك بۇ پروفېسسورنى ”ئىككىنچى ئوقۇتقۇچۇم“ دەپ قارايدىكەن. ئۇ مۇنداق يازىدۇ: ئۇ ئىككىسىنىڭ مۇناسىۋىتى ”بەكلا يېقىن“ ئىكەن. ئەمما تروست خانىم ئېرىنىڭ ھىتلېر بىلەن يېقىنلىقىنى قەتئى رەت قىلىدۇ. مەن ئۇ ئايالنى 1971-يىلى زىيارەت قىلىپ بارغىنىمدا، بۇ خانىم ماڭا، سپىيېر يولدىشىنى ھېچقاچان كۆرۈپ باقمىغان، يولدىشى ئۆلۈپ كەتكەندىن كېيىنلا ئاندىن پروفېسسورنىڭ ميۇنخېندىكى ئىشخانىسىنى زىيارەت قىلىشقا ئاپىرىلغانلىقىنى ئېيتىدۇ. — ئا. ھ. ئىزاھاتى).
ھىتلېرنىڭ ئېسىدە ئەڭ چوڭقۇر ئورۇنلىشىپ كەتكەن قۇرۇلۇش بەلكىم ميۇنخېن ئۈچۈن لايىھىلىنىپ سېلىنغان گېرمانىيە سەنئەت سارىيى بولسا كېرەك — بۇ بىنا، خەلق ئاممىسىنىڭ ئىئانىسى بىلەن سېلىنغان ئىدى. ھىتلېر، 1933-يىلىنىڭ كۈز ئايلىرىدا بۇ قۇرۇلۇشنىڭ ئۇل سېلىش مۇراسىمىغا قاتنىشىدۇ. مۇراسىم باشلىنىشتىن ئاۋال ئون مىڭلىغان ئېس-ئاچىلار ئەترىتى، ئېس-ئېسچىلار قوشۇنى ۋە ھىتلېر ياشلار ئىتتىپاقى ئەزالىرى پرىنزرېگېنتېن كوچىسىنى بويلاپ تا قۇرۇلۇش ئورنىغا يېتىپ بارغىچە نامايىش قىلىپ ماڭغان ئىدى. سىمونت نازارەتچىلىرى بىلەن ئىشچىلار ئوتتۇرا ئەسىرگە تەۋە كىيىملەرنى كەيگىنىچە فۈھرېرنى قارشى ئېلىشقان ئىدى. ئوركىستىر «شىئېر مۇراسىمى _ ديې مېيستېرسىنگېر» نىڭ مۇقەددىمىسىنى ئورۇنداپ بولغاندىن كېيىن ھىتلېر نۇتۇق سۆزلەپ، گېرمانىيە مەدەنىيەت ۋەزىپىسىنىڭ نەزەرىيىسى ئۈستىدە قايتا توختىلىدۇ. ئاندىن ميۇنخېنغا ”گېرمانىيە سەنئەت مەركىزى“ دېگەن ئېسىل نامنى بېرىدۇ. كەينىدىنلا بۇ سەنئەت سارىيىنىڭ ئۇلىنى سېلىش مۇراسىمىنى باشلىغىنىدا كىشىلەرنىڭ كۆڭلى بىراقلا سوۋۇپ قالىدۇ — يەنى ئۇنىڭ قولىدىكى كۈمۈش بولقا بەك كۈچەپ ئۇرۇلغانلىقى ئۈچۈنمىكىن سۇنۇپ كېتىدۇ. كىشىلەر دەرھال جىمىپ قالىدۇ. چۇنكى، ئادەت بويىچە ئەگەر ئۇل سېلىش مۇراسىمىدا ئىشلىتىلىدىغان بولقا زەخمىلەنسە، بۇ قۇرۇلۇش ئېنجىنېرىنىڭ ئۆلۈپ كېتىشىنىڭ بىر بىشارىتى دەپ قارىلاتتى. گيوبېلس بۇ ئىشنى ئەپلەپ-سەپلەپ ئۆتكۈزىۋەتمەكچى بولۇپ ”فۈھرېرىمىز بولقا ئۇرغىنىدا قالتىس كۈچەپ ئۇرىۋەتتى“ دېگەن بولسىمۇ، ھىتلېر بۇ ئىشنى ئۇنداق چاخچاق قاتارىدا ئۆتكۈزىۋەتكىلى بولىدىغان ئىشلاردىن ھېسابلىمايتتى. چۇنكى، ھىتلېر بۇ ئىشنى بىرەر يامانلىقنىڭ شەپىسى دەپ قارايتتى. تروستمۇ ئىچىدىن بىر قورقۇش ئىچىگە پېتىپ قالىدۇ. دېگەندەك، ئارىدىن بىر قانچە كۈن ئۆتمەيلا ئۇ يۈرەك سانجىقىدىن بالنىسقا يېتىپ قېلىپ بىر قانچە ئاي ئۆتمەي ئۆپكە يالۇغى سەۋەبىدىن ئۆلىدۇ.
تروست خانىم يولدىشىنىڭ ئىشلىرىنى داۋاملاشتۇرىدۇ. ھىتلېر ھەر قېتىم ميۇنخېنغا بارغىنىدا مۇتلەق تۈردە تروست خانىمنىڭ ئىشخانىسىغا بېرىپ ئۇ ئايالنى يوخلاپ چىقاتتى. ئۇ ئىككىسىنىڭ مۇناسىۋىتى ئاللىمۇقاچان بىناكارلىق بىلىمىگە قىزىقىشىدىن ھالقىپ كەتكەن ئىدى. بۇ ئايال ئۈزىگە بەكلا قاتتىق ئىشىنىدىغان، گېپىمۇ ئۇدۇل بىر ئايال ئىدى. بىر كۈنى، بىرسى ئۇنىڭدىن سپىرغا قانداق قارايسىز دەپ سورىۋىدى، ئۇ بۇرۇلۇپ ھىتلېرغا، ئەگەر ھىتلېر ئەپەندى يولدۇشۇمغا يۈز مېتىرلىق ئىگىزلىكتە بىر بىنا لايىھىلەپ چىقىشنى تەلەپ قىلغىدەك بولسا، پروفىسسور تروست ئويلىنىپ كۆرۈپ ئەتىسى ئۇنىڭغا، بىناكارلىق ۋە ئىستېتىك نوقتىسىدىن ئېيتقاندا بۇنداق بىر بىنا ئەڭ كۆپ بولغاندا 96 مېتىردىن ئىگىز بولماسلىقى كېرەك دەپ مەلۇمات بېرىشى مۇمكىن. ”ئەمما سىز سپىردىن ’مەن سەندىن ئىگىزلىكى يۈز مېتىر كېلىدىغان بىر بىنا لايىھىسى تەلەپ قىلىمەن‘ دېسە، ئۇ سىزگە دەرھال 'فۈھرېرىم، مەن سىزگە ئىككى يۈز مېتىر ئىگىزلىكتىكى بىر بىنا لايىھىسىنى سۇنىمەن!' دەپ جاۋاپ بېرىدىغانلىقى ئېنىق.415 سىزمۇ ئۇنىڭغا مۇقەررەركى ’بۇ ئىشتا مەن سېنى لايىق كۆردۈم!‘ دەيسىز“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ. ھىتلېر بۇ گەپلەردىن رەنجىش ئۇياقتا تۇرسۇن، ئەكسىچە باشقىلار بىلەن قوشۇلۇپ قاھ-قاھلاپ كۈلۈپ كېتىدۇ. ”ئۇ ھەر دائىم قاھ-قاھلاپ كۈلۈشنى ياخشى كۆرەتتى. — دەيدۇ تروست خانىم ئەسلىمىسىدە، — راستىنى ئېيتسام، ھىتلېردا ھەقىقەتەنمۇ يۇمۇرلۇق ھېسسىيات بار ئىدى. يەنى ئۇنىڭدىكى بۇ خىل قىزىقچىلىق مىجەز ھەرگىزمۇ سپېرنىڭ دېگىىنىدەك كىنايە ئەمەس بەلكى ھەقىقەتەنمۇ ئۇنىڭ ئىچىدىن كېلىدىغان بىر مىجەز ئىدى.“
تروست خانىمنىڭ بۇ تۈردىكى رەددىيىلىرى ھەرگىزمۇ ھىتلېرنى بىزار قىلمايتتى. بۇنىڭغا ھىتلېرنىڭ ئاديۇتانتلىرى بەكلا ھەيران ئىدى. بۇ ئايال بىلەن مۇنازىرە قىلىشقىنىدا ھىتلېر دائىم ھاياجان ئىچىدە قالاتتى. ئەمما، خاتىرلەشكە ئەرزىيدىغان بىر قېتىملىق سورۇن بۇنىڭدىن مۇستەسنا ئەلىۋەتتە. 1937-يىلى ياز كۈنلىرىنىڭ بىرىدە، گېرمانىيە سەنئەت سارىيى رەسمى پۈتۈپ چىقىدۇ. بۇ بىنانىڭ ئېچىلىش مۇراسىمى ئۈچۈن ئۇلار بۇ سارايدا بىر قېتىملىق چوڭ تىپتا سەنئەت كۆرگەزنمىسى ئۇيۇشتۇرۇش تەييارلىقىغا كىرىشىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن كۆرگەزمىگە قويۇلىدىغان نەرسىلەرنى باھالىغۇچى كىشىلەر تاللايدىغان بولىدۇ (بۇ ھەيئەتتە تروست خانىممۇ بار ئىدى، ئەلىۋەتتە). بىر مۇنچە مودېرىنىست رەسىملەر بۇ كۆرگەزمىگە تاللىنىدۇ. ھىتلېر بۇ رەسىملەرنىڭ ھەممىسىلا ئەدەپسىزلىك ئىپادىلەنگەن رەسىملەر دەپ قاراپ، ئېچىلىش مۇراسىمىنىڭ ئالدىنقى كۈنى تروست خانىم بىلەن كۆرگەزمە زالىدا قاتتىق تالىشىپ قالىدۇ. خانىم ئۆز گېپىدە چىڭ تۇرۇپ، بۇ ئەسەرلەر گېرمانىيە گۈزەل سەنئىتىنىڭ تىپىك ۋەكىللىرى، شۇڭا بۇلارنىڭ ھەممىسىلا ياخشى ئەسەرلەر دەيدۇ. ئۇ، رەت قىلىۋېتىلگەن بىر پارچە رەسىمنى كۆرسىتىپ، ”بۇ رەسىملەرنىڭ ھەممىسىلا كۈلىرەڭ ئۈمىدسىزلىك رەڭگىنى ئىپادىلەيدۇ. شۇڭا بىزنىڭ ئاتا-بوۋىلىرىمىزمۇ بۇنداق ئەسەرلەرنى قوبۇل قىلالمايدۇ“ دەيدۇ. كۆرسەتكەن رەسىمنىڭ رەڭگى ئۆچۈپ ساغرىيىپ قالغاندەك كۆرۈنەتتى. ھىتلېر چوڭ بىر پارچە رەسىمنى كۆرسىتىپ، — بۇ رەسىمدە بىر ئەر تاغ بېشىدا ئىسكىروپكا چېلىۋاتاتتى — ئۇنداقتا بۇ رەسىم نېمىشكە تاللانمىدى؟ دەپ سورايدۇ. ”ئۇنى تاللاشقا ھەرگىز بولمايدۇ. — دەيدۇ رەددىيە بەرگەن ھالدا خانىم، — بۇ رەسىم ھەددىدىن ئارتۇق چىرايلىق سىزىلغان بولغاچقا، كۆرگەزمىگە قويۇش ئۈچۈن بەكلا ئارتۇق“ دەيدۇ. خانىم يەنە ھىتلېردىن، ئىككىنچى قېتىم زەربە بەرگىنىدىن كېيىن قايسى رەسسامنى قوبۇل قىلدىڭىز؟ دەپ قايتا سورايدۇ. بۇ تالاش-تارتىش بەكلا ئەۋجىگە چىقىپ، ھەمرالىرىنىڭ ھەممىسىلا قورققىنىدىن داجىپ بىر چەتكە ئۆتىۋېلىشىدۇ. ھىتلېرنىڭ ئاۋازى باشتىن ئاخىرى نورىمال بولغىنى بىلەن، پوزىتسىيىسى قوپال ۋە سوغۇق ئىدى. شۇنىڭدەك بەكلا ئەستايىدىل كۆرىنەتتى. تروست خانىم بۇ تۈردىكى ۋەھىمىلىك شەپىلەرنى ھېس قىلىپ تۇرسىمۇ ئۆزىنىڭ سەنئەت قارىشىغا خىلاپلىق قىلالمايدىغانلىقىنى ئېيتىپ چىڭ تۇرىۋالىدۇ. ”دېمەككى، بىزنىڭ تاللىغان ئەسەرلىرىمىزنى تەستىقلىمايدىغاندەك قىلىسىز، شۇنىڭدەك بۇ جەھەتتىكى قاراشلىرىڭىزمۇ ئوخشىمايدىكەن، ئۇنداقتا، مەنمۇ بۇ باھالاش ھەيئىتىدىن ئايرىلىشنى تەلەپ قىلىمەن“ دەيدۇ. ھىتلېرمۇ ئۇنىڭ بىلەن سوغۇق بىر قىياپەتتە ”يولىڭىز ئوچۇق بولسۇن“ دەپ خوشلىشىدۇ. ئاندىن ئەسەر تاللاش ۋەزىپىسىنى فوتوگرافچى خوفمانغا تاپشۇرىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي، ئارىدىن بىر قانچە ھەپتە ئۆتكەندە، ھىتلېر ئارىدا ھېچ قانداق بىر ئىش ئۆتۈلمىگەندەك تروست خانىمنىڭ ئىشخانىسىغا كىرىپ كېلىدۇ.
18-ئىيۇل (ئېنگلىزچىدىن تەرجىمىدە 10-ئىيول بولۇپ قالغان — ئۇ. ت) كۆرگەزمە ئېچىلىش مۇراسىم كۈنى، ميۇنخېننىڭ بارلىق چوڭ-كىچىك كوچىلىرىدا گېرمانىيىنىڭ ئىككى مىڭ يىللىق مەدەنىيەت تارىخىنى تەنتەنە قىلغۇچى نامايىشچىلار قوشۇنى بىلەن لىق تولىدۇ. مەيدىسىگە يوغان كرىست بەلگىلىرى چۈشۈرۈلگەن تېۋتون رېتسارلىرى قىياپىتىدىكىلەر چوڭ بىر پارچە قىزىل قوياش چاقپىلىكىنى كۆتەرگىنىچە يۈرىشىدۇ. قالغانلار قەلەي قاپلانغان چوڭ تىپتىكى كرىست دەرىخى مۇدېلىنى كۆتۈرۈشۈپ ماڭىدۇ — رېۋايەت قىلىنىشىچە، بۇ بىر كائىنات دەرىخى بولۇپ، جەننەتنى، يەرنى ۋە دوزاخنى بىرلەشتۈرگەن بىر دەرەخمىش. كونا پاسوندىكى كۆرگەزمىلەرگە سېلىشتۇرغاندا بۇ قېتىمقى كۆرگەزمە كىشىلەرنىڭ ئۆتمۈش تۇيغۇلىرىنى ئۇنچە بەك ئۇيغۇتۇپ بېرەلمىگەن ئىدى. ئەڭ مودېرىنىست رەسىممۇ ئادولف زېيگلېر قاتارىدىكى رەسساملارنىڭ ئەسەرلىرىدىن ئېشىپ چۈشەلمەيتتى. كۆرگەزمىگە قويۇلغان ئەسەرلەر ئارىسىدا نۇرغۇنلىغان ياخشى ئەسەرلەرنىڭ بارلىقىغا، بولۇپمۇ نۇرغۇن بۇ تۈر ھەيكەللەرنىڭ بارلىقىغا قارىماي مۇتلەپ كۆپ ساندىكى ئەسەرلەر يەنىلا خىيالىي ياكى غۇرۇرى پەلەككە يەتكەن ئەسەرلەر ئىدى. يەنى بۇ رەسىملەر بىر بولسا سەھرا پۇرىقى چىقىپ تۇرغان ياكى بولمىسا يېزا تۇرمۇشى غايىسى بىلەن تولغان رەسىملەر بولۇپ، ئۇرۇشتىن كېيىنكى گېرمانىيە تۇرمۇشىنىڭ جاپالىق كۈنلىرى تەسۋىرى يوق دېيەرلىك ئىدى.
ھىتلېر ئېچىلىش مۇراسىمىدا سۆزلىگەن نۇتقىدا گېرمانىيە سەنئەت سارىيى خەلقئارالىق سەنئەت ئۈچۈن لايىھىلىنىپ قۇرۇلغان بىر يەر بولماستىن، بەلكى گېرمان خەلقىنىڭ سەنئىتىگە مەنسۈپ بىر يەر ئىكەنلىكىنى ئېلان قىلىدۇ. ئۇ نۇتقىدا، رەسسامنىڭ مەسئولىيىتى ھەرگىزمۇ ئۆتمۈشتىن قىيالماسلىق ياكى ئۆتمۈشنى بۇرمىلاش، ئۇنى سەت كۆرسىتىش ئەمەس. ”بۈگۈنكى يېڭى دەۋر يېڭى ئادەملەرنى يارىتىشقا مۇھتاج. ئەر-ئاياللارنىڭ ھەممىسىلا تېخىمۇ ساغلام، تېخىمۇ بەستلىك بولىشى كېرەك؛ تۇرمۇشقا قارىتا يېڭىچە تۇيغۇلاردا بولىشى، يېڭىچە خوشاللىق ھېس قىلالايدىغان بولىشى كېرەك.“416 چىرىك مودېرىنىستلار نېمىنى ئوتتۇرغا چىقىرالىدى؟ ”ئۇلار پەقەت غەلىتى ئاقساقلارنى ياكى دەلدۈشلەرنى يارىتالىدى؛ ئۇلار ئايال سىزماقچى بولغىنىدا، كىشىنى تېخىمۇ بىزار قىلىدىغان رەسىملەرنى سىزىشماقتا؛ ئەگەر ئەرنى سىزماقچى بولسا، ئۇلارنى بەكرەك ھايۋانغا ئوخشىتىپ سىزىشقا ئۇرۇنماقتا؛ ئەگەر بىرەر بالىنى سىزماقچى بولىدىكەن، ئۇ بالىلار، ئەگەر ئۇلار بۈگۈنمۇ دۇنيادا ياشاۋاتقان بولىدىكەن، ئۇلارنى تەڭرىنىڭ قارىلاش ئوبىكتىۋىگە ئايلىنىدىغان قىلىپ سىزماقتا.“ ئەگەر بۇ ”سەنئەتچى“ لەر شەيئىلەرنى ھەقىقەتەنمۇ شۇ تەرىقىدە كۈزىتىدىغان كىشىلەردىن بولغىنىدا، ”ئۇ ھالدا، كىشىلەر ئۇلاردىن مۇنداق دەپ سورىشى مۇمكىن: سىلەردىكى بۇنداق كۆرۈش نوقسانلىقى نەدىن كەلگەن؟ ئەگەر بۇ بىر ئىلسېى نوقسانلىق بولغىنىدا، ئۇ ھالدا، بۇنىڭغا ئىچكى ئىشلار مىنىستىرى مەسئۇل بولۇپ، كۆرۈش قۇۋۋىتىدىكى بۇ تۈر ئېغىر نوقسان كۆرۈلگەن كىشىلەرنىڭ داۋاملىق مەۋجۇت بولىشىغا ھەرگىز يول قويماسلىقى كېرەك. ياكى بولمىسا، ئەگەر سىلەر رىياللىققا ئىشەنمەيدىغان كىشىلەردىن بولىدىكەنسىلەر، ئۆزەڭلارنىڭ ھىلەڭلارنى پۈتۈن مەملىكەت خەلقى ئۈستىگە يۈكلىمەكچى بولىدىكەنسىلەر، ئۇ ھالدا، بۇ ئىش سوتنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا تاپشۇرۇلىدىغان بىر جىنايى ئىشلار قاتارىغا تەۋە دېلوغا ئايلىنىدۇ.“ ئۇ تەھدىت قىلغىنىچە ۋارقىراپ، كۆرۈش قۇۋۋىتى كەمتۈك بولغان مۇدېرىنىست رەسساملارنىڭ يارىتىش قابىلىيىتىنى تارتىپ ئالىدىغانلىقىنى، شۇنىڭدەك، قالغان سەنئەتكارلارنىمۇ خەۋىپلىك جىنايەتچى دەپ قانۇننىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا تاپشۇرۇلۇشى كېرەكلىكىنى تەلەپ قىلىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا ھېچ قانداق بىر ئىش ئۇنىڭ سەنئەتنىڭ مۇھىملىقىغا بولغا قاراشلىرىنى بۇنچە ئېنىق ئوتتۇرغا چىقىرىپ بېرەلمەيتتى. ھىتلېر، گېرمانىيىدىكى ئەڭ داڭلىق سەنئەتكارلارنى ئەنە شۇ كاتىگورىيىگە كىرگۈزىۋېتىدۇ، ھەتتا مىللى سوتسىيالىزمغا ھېسسىداشلىق قىلىدىغان ئىپادىچىلىك ئېقىمىنىڭ ئۇستازى ئېمىل نولدنىمۇ شۇ تۈر رەسساملار قاتارغا كىرگۈزىۋېتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ھىتلېر بۇ تۈردىكى رەسساملارنى باستۇرماقچى بولىدۇ. نولد، بارلاخ ، فېينىنگېر، كورىنت ۋە گروسز قاتارىدىكى كىشىلەرنىڭ ئەسەرلىرىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛ بىر قىسىم چەتئەللىك رەسساملار (ئالايلۇق، پىكاسسو، ماتېسسى، ۋان گوگ، براكۇۋ ۋە ىسېزاننې قاتارىدىكى رەسساملار) نىڭ ئەسەرلىرىمۇ ئوخشاشلا پاجىئەلىك ئاقىۋەتلەرگە دۇچار بولىدۇ. بۇنىڭغا ئوخشاش 730 ئەتراپىدىكى رەسىم بىرلا ۋاقىتتا ميۇنخېندا ”چىرىك سەنئەت“ نامىدا كۆرگەزمە قىلىنىدۇ. بۇ تۈردىكى رەسىملەر رامكىدىن چىقىرىۋېتىلگەن بولۇپلا قالماستىن بەلكى يانلىرىغا ”كېسەلمەن روھى ھالەتتىكىلەر تەبىئەتنى مانا مۇشۇنداق كۆرىدۇ،“ ”يەھۇدىي كۆزىدە بىر دېھقاننىڭ كۆرۈنىشى“ دېگەندەك قوپال، ئەدەپسىز چۈشەندۈرۈلۈشلەر بىلەن قوشۇپ تامغا قالايماقان ئېسىلغان ئىدى. كۆرگەزمىدە يەنە بىر قىسىم قارا تەنلىكلەر سەنئىتىنىڭ تەسىرىنى يۇقتۇرىۋالغان رەسىملەرمۇ چۈشەندۈرۈلگەن. يەنە بىر قىسىم رەسىملەر ماركىسىزم ئىدىيىىسى تەسۋىرلەنگەن دېيىلسە، يەنە بىر قىسىقملاردا يەھۇدىي رەسساملارنىڭ ئەسەرلىرى ئىكەنلىكى ئەسكەرتىلگەن ئىدى.
كۆرگەزمىگە قويۇلغان رەسىملەر ئارىسىدا يەنە ساراڭلار سىزغان رەسىملەرمۇ بار بولۇپ، بۇلارنى مودېرىنىست رەسساملار ئىجادىيىتىنىڭ ئۇلاردىنمۇ قالايماقان رەسىملەر ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىش مەقسىتىدىلا قويۇلغان ئىدى. كوكوشكا ئىجات قىلغان ئىككى پارچە تېز سىزما پروترېر رېسىمنى رەسمى بىر ساراڭ سىزغان تەسىراتچىلار ئېقىمى رەسسامىنىڭ باش رەسىمى بىلەن بىرلىكتە ئېسىپ قويۇشقان. ”بۇ رەسساملارنىڭ رەسىملىرىنى ھەر بىر نېمىس كېلىپ ئۇلارنىڭ يۈزىگە تۈكەرسۇن دەپ رەسىملىرى بىلەن بىرلىكتە يۆگەپ قويۇش كېرەك ئىدى“ دەيدۇ بىر زىيارەتچى غەزىۋىنى بېسىۋالالمىغان ھالدا. گەرچە بۇنىڭدەك زەھەرخەندىلەرچە ھۇجۇم قىلىشلار ھەر قەدەمدە بىر ئۇچراپ تۇرسىمۇ، بۇ قېتىمقى كۆرگەزمە، داۋاملىق مەملىكەت بويىچە ئايلاندۇرۇپ كۆرگەزمە قىلىنغان، بۇ رەسىملەرنى كۆرۈش ئۈچۈن ئىككى مىليون كىشىنى كىرىش بېلتى سېتىۋېلىشقا جەلىپ قىلىدۇ. بۇ سان، قاتار تىزىلىپ گېرمانىيە سەنئەت سارىيىغا كىرىپ ھىتلېرنىڭ مەرھىمىتى بىلەن خەلققە سۇنۇلغان گېرمانىيە سەنئىتىنىڭ ئەڭ داڭلىق رەسىملىرىدىن بەھرى ئالماقچى بولغان كىشىلەرنىڭ سانىدىنمۇ 4 ھەسسە ئارتىپ كېتىدۇ. شۇنى ئېتراپ قىلىش كېرەككى، بۇ ئىككى مىليون كىشى ئارىسىدا، نۇرغۇن كىشىلەر پەسكەش رېكلام سەنئىتىنىڭ قىزىقتۇرۇشى بىلەن كۆرگەزمىگە كەلگەن كىشىلەر بولسىمۇ، نۇرغۇنلىرى يەنىلا چەكلىۋېتىلگەن داڭلىق رەسساملارنىڭ ئەسەرلىرىنى بىر قېتىم بولسىمۇ كۆرىۋېلىشنى مەقسەت قىلىپ كۆرگەزمىگە كەلگەن دېيىشكە بولاتتى.

3
شۇ يىلقى پارتىيە ۋەكىللەر قۇرۇلتىيى 6-سىنتەبىردە چاقىرىلىدۇ. ھىتلېر دۈشەنبە چۈشتىن كېيىن نيۇرېمبېرگقا يېتىپ بارىدۇ. ئۇ يەردە سادىق مۇھاپىزەتچى قوشۇنىنى كۆزدىن كۆچۈرگەندىن كېيىن ئاپتوموبىللىق شەھەرگە كىرىپ كېلىدۇ. شەھەر ئىچىنىڭ ھەممە يەرلىرىدە بايراقلار لەپىلدەپ تۇرغان؛ چېركاۋ قوڭغۇراقلىرى تەكشى ياڭراپ تۇرغان؛ ھەممە يەر تەنتەنە قىلىشقان خەلق ئاممىسى بىلەن تولغان ئىدى. ئەتىسى، «بادېنۋېيلېر مارشى» ئوركىسترا ئاۋازى بىلەن تەڭ، ھىتلېر خۇددى ئادەتتىكى ۋاقىتلاردىكىدەك يىغىن زالىدا كۆرۈنىدۇ. ئۇنىڭ باياننامىسىنى ئېلان قىلىدىغان ۋاگنېر، ھىتلېرنىڭ يەنە بىر كانىيى ھېسابلىناتتى. ئۇ، بولشېۋىكلارنىڭ زوراۋانلىقىنى،417 ئۇلارنىڭ قان تۆكۈشى بىلەن مىللى سوتسىيالىزم ئىنقىلابىنىڭ مۆتىدىللىقىنى بىر-بىرسىگە سېلىشتۈرۈپ كۆرسەتكەندىن كېيىن ھۇجۇم باشلاپ، ئۆتكەنكى بىر يىل مابەينىدە شەرق ۋە غەربتە كوممۇنىزم قالايماقانچىلىقىنى تېرىشقا ئۇرۇنىدىغان بىرلەشمە ھەرىكەتلەر يۈز بېرىپ كەلگەنلىكىنى بايان قىلىدۇ. شۇنىسى ئېنىق ھەمدە كىشىنى خاتىرجەم قىلىدىغىنى، ”پۈتۈن دۇنيا ئەتراپىزغا ئوت يېقىشقا كىرىشتى. ئەمما مىللىي سوتسىيالىستىك گېرمانىيە بۇ ئوت يالقۇنى ئىچىدىن خۇددى پىلاتىنادەك چاقنىغىنىچە قەت كۆتۈرۈپ چىقىدۇ.“ گېرمانىيە تىنچ، ئادىل بىر شەكىلدە ئۆزىنىڭ ئىجتىمائىي مەسىلىلىرىنى ھەل قىلىشقا كىرىشىۋاتقىنىدا، قالغان ئەللەر يەھۇدىي بولشېۋىكچىلىكىنىڭ كۈشكۈرتكۈچىلىرى قوزغىغان ئىش تاشلاش ۋە تېررورچىلىقلىرىنىڭ زەربىسى ئاستىدا تەۋرىنىپ تۇراتتى.
ئۇنىڭ بۇ قېتىمقى نۇتقىنىڭ مەقسىدى خەلق ئاممىسىنى ھاياجانغا سېلىشلا بولۇپ، ھەرگىزمۇ ئۇلارنىڭ ئۇرۇشقاق روھىنى قوزغىتىش ئەمەس، شۇنىڭدەك ئۇنىڭ ئۆزى بىر ئىتتىپاقداش دۆلەتكە خوشامەتچىلىك قىلىشنىڭ تەييارلىقىنى قىلماقتا ئىدى. يەنى، ئۇنىڭغا مەلۇم بولغىنىدەك، توقۇنۇشتىن ساقلىنىش مۇمكىن ئەمەس ئىدى. بېننېتو مۇسسولىن گېرمانىيىنى زىيارەت قىلىشقا  ماقۇل كەلگەن بولسىمۇ مۇنداق ئىككى شەرت قويىدۇ: ئۇ كەچلىك پۇخراچە كىيىمىنى ئالماي كېلىدىغان؛ خەلق ئاممىسى بىلەن كۆرۈشۈش پۇرسىتى يارىتىلىشى قاتارلىق تەلەپلەرنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئۇ ئۇچىسىغا  بۇ قېتىمقى زىيارىتى ئۈچۈن مەخسۇس بۇيرۇتۇپ تىكتۈرگەن يېپ-يېڭى فاشىستچە خەلق ئەسكەر فورمىسىنى كىيىپ، 23-سىنتەبىر ئىتالىيىدىن ئايرىلىدۇ. ئۇنىڭغا ھەمرا بولۇپ يولغا چىققانلارنىڭ سانى يۈز كىشىگە يېتەتتى. ئىككى كۈندىن كېيىن، ئۇچىسىغا ئاددى پارتىيە فورمىسى كەيگەن ساھىپخان، ميۇنخېن پويىز ئىستانسىسىدا مۇسسولىننى كۈتىۋالىدۇ. ھىتلېر ئىككى قولىنى ئۇزارتىپ ئۇنى  قارشى ئالىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ چاغدا ناغرا-سۇنايلار گۈمبۈرلەپ چېلىنىشقا باشلاپ، خەلق ئاممىسى بىردەك ”فۈھرېرىمىز!“، ”باش مىنىستىرىمىز!“ دەپ توۋلىشىدۇ.
مۇسسولىن ھەمرالىرى بىلەن بىرگە پويىز ئىستانسىسىغا سېلىنغان قىزىل گىلەم ئۈستىدە ئاستا ئالغا ئىلگىرلەيتتى. ئاندىن تەنتەنە ئىچىدە ماشىنىغا ئولتۇرۇپ فۈھرېرنىڭ تۇرغان يېرىگە، يەنى پرىنزرېگېنتېن مەيدانىغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئۇ يەردە، ئۇ ئىككىسى تۇنجى سۆھبىتىنى باشلايدۇ. مۇسسولىن نېمىس تىلىدا سۆزلىگەنلىكى ئۈچۈن، تەرجىمان شمىدت بۇ ئىككى ئادەمنى بىر-بىرسىگە سېلىشتۇرۇش پۇرسىتىگە ئېرىشەلەيدۇ. ھىتلېرنىڭ چاچلىرى شامالدا پاخپىيىپ كەتكەچكە، ئۇنىڭ بوھېمىيە پاسونىدىكى تاشقى كۆرۈنۈشى بىلەن قوشۇلۇپ بەكلا رەتسىز كۆرۈنەتتى. ”ئۇ بەكلا قاتتىق ئاۋازدا ۋارقىراپ سۆزلىگىنى ئۈچۈن، بەزىدە ھەتتا ئۈنى پۈتۈپمۇ قالاتتى. مەيلى ماڭا گەپ قىلغىنىدا ياكى مۇسسولىنغا گەپ قىلغىنىدا بولسۇن، ئۇ دائىم r ھەرىپىنى قاتتىق تىتتىرىتىپ چىقىراتتى. بەزىدە، ئۇنىڭ بىر جۈپ كۆزى تۇيۇقسىزلا چاقناپ كېتەتتى. يەنە بەزىدە تۇيۇقسىزلا نۇرسىزلىنىپ دىققىتى چېچىلىپ كەتكەندەك ھالغا كېلىپ قالاتتى.“ ئەمما مۇسسولىن تۈپتىن پەرقلىق ئىدى. ”ئۇنى بەدىنى تىك، كۈچلۈك ئىرادىلىق، سۆز قىلغاندىمۇ مۆرىسى تىنماي چايقىلىپ تۇراتتى. كايسەر شەكلىدىكى كاللىسى قېدىمقى رىملىقلارنىڭ كوپىيەسىدەكلا كۆرۈنەتتى. ئۇنىڭ چېكىسى كەڭ، كالپۇكلىرىمۇ قېلىن ۋە چوڭ، تۆت بۇرجەكلىك يوغان ئىڭەكلىرى ئالدىغا چىقىپ تۇراتتى. بولشېۋىكلارنى ياكى بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىنى تىللاش نۆۋىتى ئۇنىڭغا كەلگىنىدە، ئۇنىڭ سۆزلىرى ھىتلېرنىڭكىگە قارىغاندا تېخىمۇ جانلىق بولۇپ ئۆزگىرەيدۇ. ئۇنىڭ ھېسسىيات بىلەن تولغان چىرايىدا غەزەپ، مەڭسىتمەسلىك، قەتئى ئىرادە ۋە قۇۋ ھالىتى نۆۋەتلىشىپ ئىپادىلىنىپ تۇراتتى. ئۇنىڭ كۆرۈنىشى لاتىنلىقلارغا خاس ياسالمىلىق قىياپەتنى ئىپادىلەپ تۇراتتى.“ شۇنىڭغا قارىماي، ئۇنىڭ سۆزلىرى دەل جايىدا، بىرەر ئېغىزمۇ ئارتۇق گېپى يوق، تەبىئىيكى بىرەر ئېغىزمۇ كام يېرى يوق ئىدى. ئۇلارنىڭ كۈلكىسىدىكى ئۆزگىچىلىكىمۇ شمىدتقا چوڭقۇر تەسىر قالدۇرغان ئىدى. ھىتلېرنىڭ كۈلكىسىدە بولسا ئادەتتە مازاق قىلىش يوشۇرۇنغان بولسا، مۇسسولىن ئىچىدىن چىقىرىپ كۈلگەندەك بەكلا تەبىئى كۈلەلەيتتى.
بىر سائەتتەك داۋاملاشقان بۇ قېتىمقى كۆرۈشۈش جەريانىدا، ئۇلار ياپونىيىگە دوستانە مۇئامىلە كۆرسىتىش، فرانكونى قوللاپ، ئەنگلىيە-فرانسىيە ئىككىسىنىڭ غەرىزىنى بىت-چىت قىلىشقا ئومۇمىيلىق جەھەتتە قوشۇلىدىغان بولىدۇ. بۇ، بۇ قېتىمقى زىيارەتنىڭ بىردىن-بىر سىياسىي سۆھبەت ئىكەنلىكىنى كۆرسىتەتتى، ھىتلېرمۇ شۇنى چۈشىنىپ يەتكەن ئىدى: ئەنگىلىيىنى كېڭەيمىچىلىك پىلاننى ئۈستىگە ئېلىشقا كۈشكۈرتۈش، بۇ ئىش مەيلى مەخپى ئىلىپ بېرىلىدىغان، ھېچ بىر ئىشقا يارىمىغىدەك بولغىنىدىمۇ بۇ ئىشقا تۇتۇش قىلىش كېرەك ئىكەنلىكىنى چۈشەنگەن ئىدى. شۇندىن باشلاپ مۇسسولىن ئالدىراشلىق بىلەن بىر قاتار زىيارەتلەردە بولۇپ، بىر تەرەپتىن كاتتا زىياپەتلەرگە قاتناشسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئاشكارە ئوتتۇرغىمۇ چىقىپ تۇراتتى. ئۇ يەنە ئېس-ئېسچىلار قوشۇنىنىڭ پاراتتىن ئۆتۈش چوڭ نامايىشلىرىنىمۇ كۆزدىن كۆچۈرىدۇ.418 بۇ پائالىيەتلىرىدىن بىرى ئۇنىڭ مەڭگۈ ئېسىدىن چىقمايدىغان بىر پائالىيەت ئىدى. ئۇ، قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىنىڭ مېكلەنبۇرگدىكى مانىۋېرىنى كۆرىدۇ. شۇنىڭدەك يەنە كرۇپنىڭ ئېسسېندا قۇرغان چوڭ تىپتىكى زاۋۇتىنىمۇ زىيارەت قىلىدۇ. 28-سىنتەبىر چۈشتىن كېيىن، زىيارەت ئەڭ يوقۇرى پەللىگە چىقىدۇ: ئىككى مۇستەبىت ئايرىم-ئايرىم ئولتۇرغان ئىككى پويىز نىشانىغا، يەنى ئولىمپىك تەنھەرىكەت مەيدانىنىڭ يېنىدىكى پويىز ئىستانسىسىغا ئاز قالغاندا، ھىتلېر ئولتۇرغان مەخسۇس پويىز يەنە بىر رېلىس بويىچە مۇسسولىن ئولتۇرغان مەخسۇس پويىز بىلەن تەڭ قاتار بولۇپ 15 مىنۇتتەك بىرگە ماڭىدۇ. ئىككىلا پويىزنىڭ ماشىنىستى ئىككى پويىزنى تەڭ ھەيدەش ئۈچۈن نۇرغۇن كۈن مەشىق قىلغان ئىدى. شۇڭا، بۇ قېتىمقى ھەيدەش ھەرىكىتى بەكلا مۇۋەپپەقىيەتلىك بولغان بولۇپ، ئىتالىيانلار بىلەن نېمىسلار ۋاگونلارنىڭ ئوچۇق دېرىزىدىن بىر-بىرسىگە قارىشىپ سۆھبەتمۇ قىلىشىدۇ. كېيىن، ھىتلېر ئولتۇرغان مەخسۇس پويىز سۈرئىتىنى تىزلىتىپ — بۇنى ھېس قىلىشمۇ تەس ئىدى — مۇسسولىن ئولتۇرغان مەخسۇس پويىزدىن بىر قانچە مىنۇت بالدۇر بىكەتكە كىرىپ توختايدۇ. شۇنداق قىلىپ، ھىتلېر پلاتفورمىدىن ئۆتۈپ مۇسسولىن ئولتۇرغان پويىز توختىشى بىلەن تەڭ ئۇنىڭغا قولىنى ئۇزارتىپ كۈتىۋالىدۇ. بۇنىڭ ئۆنۈمى شۇنداق ياخشى بولغان ئىدىكى، بۇنىڭغا ئەسكەرلەرنىڭ قەدەملەپ مارشقا دەسسەپ مېڭىشلىرى قوشۇلۇپ ھىتلېر كۈتكەن تەنتەنىلىك مەنزىرىنى يارىتىپ بەرگەن ئىدى.
تېخىمۇ مۇھىمى، پويىز ئىستانسىسىدىن بېرلىن شەھەر مەركىزىگىچە غالىبىيەت يولىنىڭ ئىككى بويىدىكى مىليونلىغان خەلق ئاممىسى — ئۇلارنىڭ نۇرغۇنى مەخسۇس پويىز بىلەن ھەر قايسى شىتاتلاردىن كەلتۈرۈلگەن كىشىلەر ئىدى — يول بويى ئۇلارنى قارشى ئېلىشىدۇ. شەھەر مەركىزىدە فاشىستلار بىلەن مىللەتچى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ بايراقلىرى ئېسىۋېتىلگەن ئىدى. بەزىدە بايراقلار ئۇزۇنسىغا ئۆگزىدىن يولغىچە ساڭگىلىتىپ ئېسىۋېتىلگەن ئىدى. ھەر بىر مەيداندا مۇنارىلار تىكلەنگەن بولۇپ، ئۇنىڭ ئۈستىدە گېرمانىيە دۆلەت گىرىبى بىلەن فاشىستلار گىرىبى نۆۋەتلىشىپ كۆرۈنۈپ تۇراتتى. ئۇ كۈنى يەرلىك خەلقنىڭمۇ كۈتىۋېلىش قوشۇنىغا قاتنىشىشىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىش ئۈچۈن ئىشخانىلار چۈشتىن كېيىن سائەت تۆتكىچىلا ئىشلەيدىغان قىلىپ بەلگىلىنىدۇ. يەرلىك دائىرىلەر 60 مىڭ ئېس-ئېسچىنى ئاجرىتىپ قىزغىن ئالقىش بىلەن تەنتەنە قىلىشىۋاتقان خەلق ئاممىسىنىڭ تەرتىپ-ئىنتىزامىنى ساقلاشقا مەسئۇل قىلىنىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن ئېس-ئېسچىلارنى پۈتۈن مەملىكەت مىقياسىدىن يىغىپ كەلگەن ئىدى. قوغداش تەدبىرلىرى ئىنتايىن چىڭ تۇتۇلغان بولۇپ، خەلق ئاممىسى ئارىسىغا كىرگۈزىۋېتىلگەن پۇخراچە كېيىنگەنلەرنىڭ كۆپلىكى گېرمانىيە تارىخىدا زادىلا كۆرۈلۈپ باقمىغان دېيىشكە بولاتتى. بۇلاردىن باشقا يەنە، سپرې دەرياسىدىمۇ قۇراللىق بىر قانچە چوڭ پاراخوت چارلاپ يۈرەتتى.
ئىككى نەپەر مۇستەبىت مۆرىنى مۆرىگە تىرىشىپ ئۈستى ئوچۇق پىكاپ ئۈستىدە تۇرىشاتتى. قارشى ئالغۇچى قوشۇنمۇ ئىستىخىيىلىك تۈردە ئۇلارغا تەنتەنە ياغدۇرىشاتتى. بۇ ھالەت ھەقىقەتەنمۇ مۇسسولىننى چەكسىز خوشال قىلىۋېتىدۇ. ئەتىسىدىكى كۈتىۋېلىش زىياپىتى تېخىمۇ داغ-دۇغىلىق ئۆتىدۇ. يەنى ھىتلېر بىلەن مۇسسولىن ئىككىسى قايتىدىن ئولىپىك تەنھەركەت مەيدانىغا قايتىپ، ئۇ يەردە مۇسسولىن خەلق بىلەن ئۇچراشتۇرۇلىدۇ (بۇنىڭ ئۈچۈن ھىتلېر ۋەدە قىلغان ئىدى). بۇ قېتىم، ھىتلېر، مۇسسولىننى خوش قىلىش ئۈچۈن ئۇنى مەيدانغا كىرىشتە ئالدىدا ماڭغۇزىدۇ. ئاندىن، ھىتلېر ”دەل شۇ پەيتتە چوڭقۇر ھېسسىياتلار بىلەن بۇ تارىخى ئەھمىيەتكە ئىگە ۋەقەدىن ھۇزۇر ئېلىۋاتقان 115 مىليون ئىككى دۆلەت خەلقى“ گە قارىتىپ قىسقا بىر ئېچىلىش مۇراسىمى سۆزلەيدۇ. ئۇ سۆزىدە، ئۇنىڭ جەمىيىتى ”بىر ئەقىدە جەمىيىتىلا بولۇپ قالماي، بەلكى يەنە ھەرىكەت جەمىيىتىدۇر. گېرمانىيە يەنە بىر قېتىم دۇنياۋى كۈچلۈك دۆلەتلەر قاتارىدىن ئورۇن ئالماقتا. بىز ئىككى دۆلەتنىڭ كۈچى … ياۋروپا مەدەنىيىتىنى قوغداشنىڭ ئەڭ چوڭ كاپالىتى، مەدەنىيىتىگە سادىق بىر كۈچ، بۇزغۇنچى كۈچلەرگە قارشى بىر قۇراللىق كۈچ“ دەپ ھۆكۈم قىلىدۇ.
مۇسسولىن داغدام قادەملەر بىلەن مىكرافون ئالدىغا كېلىدۇ. ئۇ نېمىسچە سۆزلەيمەن دەپ چىڭ تۇرىۋالغانلىقى، شۇنىڭدەك شۇنچە ھەيۋەتلىك مەيدان ئۇنى قاتتىق ھاياجانغا سېلىۋەتكەنلىكى ئۈچۈن، ئۇ سۆزلىگەنسىرى تىزلىشىپ، مەيداندىكىلەر ئۇنىڭ سۆزلىرىنى بەكلا ئاز چۈشىنەلەيدۇ. ”بېرلىن-رىم ئوق مەركىزى، — دەيدۇ مۇسسولىن يوقۇرى ئاۋازدا، — 1935-يىلى كۈزدە قۇرۇلغان.  بۇ ئىككى يىل مابەينىدە، بۇ ئوق مەركىزى بىز ئىككى دۆلەت خەلقلىرىنى تېخىمۇزىچ ئىتتىپاقلاشتۇرۇپ، ياۋروپا تىنچلىقى ئۈچۈن ئىنتايىن ئاكتىپ رول ئوينايدىغان ھالغا كەلتۈردى.“ ئۇ يەنە مۇنداق دەيدۇ: ئۇنىڭ بۇ يەرگە زىيارەت قىلىشى ھەرگىزمۇ ئادەتتىكىچە بىر دېپلوماتىك زىيارەت ياكى سىياسىي زىيارەت ئەمەس. بەلكى بىر خىل نىشاندىكى ئىككى خىل ئىنقىلابنىڭ ئىتتىپاقلاشقانلىقىنىڭ بىر ئىپادىسى.419
تۇيۇقسسىزلا، تەنتەربىيە مەيدانىغا چىلەكتە قۇيغاندەك يامغۇر يېغىپ، مۇسسولىننىڭ نۇتۇق تېزىسى يامغۇردا ھۆل بولۇپ كېتىدۇ. ”نۆۋەتتىكى دۇنيادا ئەڭ ئۇلۇغ، ھەقىقى دېموكراتىك دۆلەت گېرمانىيە بىلەن ئىتالىيىدۇر. — دەيدۇ مۇسسولىن. پۈتۈنلەي يامغۇر ئاستىدا قالغان مىكرافون بىلەن ئاۋاز ساندۇقى ئۇنىڭ ئاۋازىنى بۇزىۋېتىدۇ. ئۇ نۇتقىنى ئۈزمەي داۋملاشتۇرىدۇ، يىغىن قاتناشقۇچىلىرىمۇ قىلچە ھۇلۇقماي ئۇنىڭ نۇتقىنى ئاخىرغىچە ئاڭلاپ بېرىدۇ. — مېنىڭ بىر دوستۇم بار، مەن ئۇنىڭ بىلەن تا ئاخىرغىچە جاپا-مۇشەققەتنى تەڭ تارتىپ، جاپالىق كۈنلەردە بىرگە بولىمەن.“ يىغىن ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ئوتتۇرلۇق بەكلا قالايماقانلىشىپ كېتىدۇ. خەلق ئاممىسىنىڭ ئۇنى يەنە بىر قېتىم كۆرىۋېلىشى ئۈچۈن ئۇ ئۆزى يالغۇز ئۈستى ئوچۇق پىكاپقا ئولتۇرۇپ ئاستا سۈرئەت بىلەن بېرلىننى ئايلىنىپ چىقىشقا مەجبۇر بولىدۇ. ئۇ يامغۇرلۇقمۇ كەيمىگەن ئىدى. شەھرگە قايتىپ كەلگىنىدىن كېيىن، ئۇ رەسمى سۇغا چۈشكەن توخودەك چىلىق-چىلىق ھۆل بولۇپ كېتىدۇ. ئۇ ھۆل كىيىملىرى بىلەن ياتىقىغا كىرىدۇ _ ياتىقىدا يۇيۇنۇش ئۈچۈن ئىسسىق سۇمۇ يوق ئىدى. ئۇ زۇكام بولۇپ قالمىغان بولسىمۇ كېچىدە پەقەتلا ياخشى ئۇخلىيالمايدۇ. ئەتىسى، ئۇ بەكلا ھارغىن، روھى تۈۋەن بولۇپلا يۈرىدۇ. تا پويىزغا ئولتۇرۇپ گېرمانىيىدىن ئايرىلىپ دۆلىتىگە قايتىپ كېتىۋاتقىنىدىلا روھى ھالىتى ياخشىلىنىشقا باشلايدۇ. گېرمانىيەگە زىيارەتكە كېلىش ۋاقتىدا ئەسلىدە ھىتلېرنى كۆزگە ئىلمايدىغان بىر روھى ھالەتتە كەلگەن ئىدى. تويمۇ قىلمىغان، بالا-چاقىسىمۇ يوق، ھەتتا بىرەر ئاشنىسىمۇ بولمىغان بىر ئەر كىشىگە قانداقمۇ ئىشەنگىلۈك؟ ئەمما ئۇ گېرمانىيىدىن ئايرىلىش ۋاقتىدا ئۇ گېرمانىيىدە كۆرگەن بارلىق نەرسىلەردىن چوڭقۇر تەسىرلەنگەن ھالدا ئايرىلىدۇ. گەرچە ئۇ ئېۋا براۋننى كۆرمىگەن بولسىمۇ چوقۇم ئۇ خام خىيال قىلىپ كېلىۋاتقان ھوقۇقتىنمۇ چوڭ ھوقۇققا ئېرىشىپ بولغانلىقىغا شاھىت بولغان ئىدى. شۇندىن ئېتىۋارەن، بۇ ئىككى مۇستەبىتنىڭ ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەت ئاستىن-ئۈستۈن بولۇپ، ئاكا بولۇپ كېلىۋاتقان مۇسسولىن ئەندىلىكتە ئىنىسى ئورنىغا چۈشۈپ ھىتلېرنىڭ تەسىرى ئاستىدا قالغان ئىدى. شىۋىتسارىيىلىك روھى كېسەللىكلەر دوختۇرى كارل گۇستاف جيۇڭ (فرېئۇدنىڭ يۈز ئۆرىگەن ئىزباسارى بولۇپ، لىبىدو يەنى جىنىسىيەت روھىي ئېنېرگىيە تەلىماتىنى ئەھمىيەتكە ئالماي تارىخىي ياكى ئىپتىدائىي يوشۇرۇن ئاڭ تۈرتكىسى ئەندىزىسى ئاساسىدا كىشىلىك ۋە ھەتتا مىللەت، جەمئىيەت خاراكتېرىنى تەتقىق قىلىشنىڭ ئۆزگىچە يولىنى ئوتتۇرغا قويغان پسىخوئانالىزشۇناس — ئۇ. ت)، بۇ ئىككى مۇستەبىتنى كۆرۈپ، مۇسسولىنغا قارىغاندا ھىتلېر گويا بىر ماشىنا ئادەمگىلا ئوخشايدىغانلىقىنى ھەمدە ئۇلار ئىككىسىنىڭ بىر-بىرسىدىن ئاسمان-زېمىن پەرق قىلىدىغانلىقىغىمۇ دىققەت قىلىدۇ. ”ھىتلېرنىڭ خۇددى راس ئادەم كۆچۈرۈلمىسىگىلا ئوخشايدىغانلىقىنى، ئەمما مۇسسولىننىڭ خۇددى بىرەر ئەمەلدارنىڭ قۇيرۇقىدەك كەينىدىن قالمايدىغان، ۋۇجۇدىنىڭ ھەرىكىتىنى بۇزۇپ قويماسلىقنىلا ئويلايدىغاندەك بىرسى“ ئىكەنلىكىگە دىققەت قىلغان.
بېرلىندا، ئۇ ئىككىسى ھېچ بىر شەرتنامە ئىمزالاشمايدۇ. شۇنىڭدەك ئاخىرقى بىرلەشمە ئاخباراتمۇ ئېلان قىلىشمايدۇ. شۇنداقتىمۇ، گېرمانىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى چەتئەللىك ۋەكىللەر ئۆمۈكىدىكىلەرگە قىلغان ئۇقتۇرۇشىدا ئىككى دۆلەت رەھبەرلىرى ئىككى دۆلەتنىڭ ھەر قانداق بىر تەرىپى قارشى تەرەپنىڭ ماقۇللىقىنى ئالماي تۇرۇپ ئەنگلىيە  بىلەن تېخىمۇ يېقىن مۇناسىۋەت ئورنىتالمايدىغانلىقىنى؛ ئىتالىيە ئاق دېڭىزدا — ئوتتۇرا دېڭىزدا ئەركىن ھەرىكەت قىلالايدىغانلىقى، گېرمانىيە بولسا ئاۋسترىيىدە تەڭ ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولالايدىغانلىقى بىلدۈرۈلدى.
بۇنداق ئورۇنلاشتۇرۇشقا مۇسسولىنغا ئوخشاش ھىتلېرمۇ بەكلا رازى ئىدى. چۇنكى ئۇ يەنىلا مۇسسولىنغا قاتتىق ھۆرمەت قىلاتتى. ئۇلار ئىككىسى باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىدە ئۆتكۈزۈلگەن زىياپەتتە سۆزلىگەن قەدەھ كۆتۈرۈش نۇتقى قوشما بايانات ئېلان قىلىشتىنمۇ كۆپ ئەھمىيەتلىك بولغان ئىدى. ھىتلېر يەنە بىر قېتىم تەكىتلەپ كېلىپ، ئىككى دۆلەت ھۆكۈمەتلىرىنىڭ سىياسىي غايىلىرىنىڭ ئوخشاشلىقى، سەمىمى دوستلۇقنىڭ ئىككى دۆلەت مۇناسىۋىتىنى تېخىمۇ يېقىنلاشتۇرىدىغانلىقىنى تىلغا ئېلىپ ئۆتىدۇ؛ ئۇنىڭ مېھمىنى بۇنىڭغا جاۋابەن گېرمەنىيە–ئىتالىيە ئىتتىپاقى ئىنتايىن جانلىق بىر ئىتتىپاقلىق، ئىنتايىن ئاكتىپ بىر ئىتتىپاقلىق ئىكەنلىكىنى. ئىككى دۆلەت ”بىر-بىرسىنى ئايرىۋېتىش ئۇرۇنۇشلار ئالدىدا قىلچە تەۋرەنمەي ئىتتىپاقلىقتا قەتئىي تەۋرەنمەي چىڭ تۇرىدىغانلىقى“ نى تەكىتلەيدۇ. ”ئوق مەركىزى“ رىياللىققا ئايلانغىنىدىن كېيىن، ھىتلېر كېيىنكى باسقۇچلۇق ھەرىكەتلەرگە كىرىشىدۇ.

4
ئۆكتەبىرنىڭ كېيىنكى يېرىمىدا، ھىتلېر بىر قىسىم رايونلارنىڭ تەشۋىقات مەسئۇللىرىغا ئائىلىسىدىكىلەرنىڭ ئۇزۇن ئۆمۈرلۈك ئەمەسلىكىنى، بۇ ئەھۋال ھەرگىز سەل قاراشقا بولىدىغان ئىش ئەمەسلىكىنى، شۇ سەۋەبتىن نۆۋەتتىكى ۋەزىپىلەرنى، بولۇپمۇ ھاياتلىق مۇھىتى مەسىلىسىنى چوقۇم تىز ئارىدا ھەل قىلمىسا بولمايدىغان مۇھىم بىر مەسىلە ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ.420 شاگىرتلىرىنىڭ بۇ مەسىلىنى ھەل قىلالمايدىغانلىقىنى دەپ كېلىپ، ”بۈگۈن مەن، ئۆزەمنى خۇددى چىمەندە قىيىق ئېتىپ يالغۇز چېپىپ يۈرگەن كىلەچىكى يوق بەڭۋاش تەخەيدەكلا ھېس قىلىمەن“ دەيدۇ ھىتلېر.
بىر ھەپتە ئۆتكەندىن كېيىن، يەنى 1937-يىلى 5-نويابىر كۈنى، ھىتلېر ھەربى كاتتىۋاشلىرىنى قۇرۇغلۇق ئارمىيە ئاديۇتانتى خوسباخ شۇنىڭدەك يەنە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى نېۋرات قاتارلىقلارنى قوبۇل قىلىدۇ. بىر قارىماققا بۇ قېتىمقى كۆرۈشۈشنىڭ سەۋەبى بلومبېرگ بىلەن گيۆرىڭ ئوتتۇرسىدا كۈنسايىن ئېغىرلىشىپ كىتىۋاتقان خام ئەشيا تالىشىش جىدىلىنى ھەل قىلىشنى مەقسەت قىلغاندەك كۆرۈنەتتى. ئۇرۇش مىنىستىرى بلومبېرگ، گيۆرىڭنىڭ 4 يىللىق پىلان مۇدىرى بولۇش ھوقۇقىدىن پايدىلىنىپ بىر تەرەپلىمە ھالدا ھاۋا ئارمىيىسى قۇرۇلۇشىغا تۇتۇش قىلغانلىقىدىن قاتتىق ئاچچىغلىنىپ، مەنبەنى قىسىۋېتىش مەسىلىسىگە چەكلىمە قويۇلسۇن دەپ فۈھرېردىن تەلەپ قىلىدۇ.
يىغىن ئېچىلىشقا ئاز قالغاندا، ھىتلېر گيۆرىڭ بىلەن ئايرىم كۆرۈشۈپ گيۆرىڭنىڭ كۆرسىتىشىگە ئاساسەن بۇ قېتىمقى يىغىندا ”گېنېرال ۋون فرىتىشقا بېسىم ئىشلىتىش“ قا كېلىشىدۇ. بۇنىڭ سەۋەبى، بۇ گېنېرال دۆلەتنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىش ئىشىدىن رازى ئەمەس ئىدى. ئۇ: ”ئەگەر بلومبېرگ ئەپەندىمۇ بىرلىكتە گېنېرال فرىتىشقا بېسىم قىلغىدەك بولسا، بۇنىڭمۇ بىرەر يامان يېرى يوق“ دەيدۇ. گيۆرىڭ يىغىنغا نېۋراتنىڭمۇ قاتنىشىشىنىڭ سەۋەبىنى سورىغىنىدا، ھىتلېر ئۇنىڭغا، ”مەن بۇ قېتىمقى يىغىننى تولۇق ھەربىي ئىشلار يىغىنى ھالىغا كەلتۈرۈپ قويۇشنى خالىمىدىم. پەقەت باش قۇماندان فرىتىشقا سىياسىي ۋەزىيەتنىڭ جىددىلىشىپ كەتكەنلىكى سەۋەبىدىن قۇراللىنىش باسقۇچىنى تېزلەتمىسەك بولمايدىغانلىقىنى چۈشەندۈرۈپ قويۇشنىلا ئارزۇ قىلىدىم“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ.
ھىتلېر، بۇناق بىر گەپنى راستىنلا قىلغان بولىشىمۇ مۇمكىن. چۇنكى، ھىتلېرنىڭ بىر ئالاھىدىلىكى، ئىككى تەرەپتە تالاش-تارتىش كۆرۈلگىنىدە ئەزەلدىن بىر تەرەپكە بولۇشۇپ يەنە بىر تەرەپنى بېسىشتىن ئۆزىنى قاچۇرۇپ كېلەتتى. چۈشتىن كېيىن سائەت 4 تە يىغىن باشلانغىنىدا، ھىتلېر تالاش-تارتىش پەيدا قىلغان مەسىلە ھەققىدە بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلماي، ئۆزىنىڭ تاشقى سىياسىتى ئۈستىدىلا گەپ يورغىلىتىدۇ. ئۇنىڭ ھۇشيار مۇئامىلىسىدىن قارىغاندا، ناھايىتى ئېنىقكى، بۇ قېتىمقى يىغىن ھەرگىزمۇ ئۇنداق ئادەتتىكىدەك بىر يىغىن ھېسابلانمايتتى. شۇڭا ئۇ كۆپچىلىكتىن بۇ قېتىمقى يىغىننىڭ مەزمونىنى قاتتىق مەخپى تۇتۇشنى تەلەپ قىلىدۇ. شۇنداق قىلىپ، يىغىن قاتناشقۇچىلىرى (بەلكىم گيۆرىڭ بۇنىڭ سىرتىدا) بۇ ئىشلاردىن خەۋەردار بولۇشنىڭ ئادەتتىكى بىر ئىش ئەمەسلىكىنى ھېس قىلىشىدۇ. سەل ئۆتكەندىن كېيىن، ئۇ يىغىن قاتناشقۇچىلىرىدىن ”گېرمانىيە سىياسىتىنىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك مەنپەئەتىنى كۆزدە تۇتۇش مەقسىدىدە، پەۋقۇلئاددە ئۆلۈپ تارتىپ كەتكىنىدە، ئۇنىڭ بۇ قېتىمقى سۆزلىگەن سۆزىنى ئۇنىڭ بىر ۋەسىيىتى سۈپىتىدە قوبۇل قىلىنىشىنى“ تەلەپ قىلىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن، سەل تۇرۇپ پولكوۋنىك خوسباخ ئالدىن تەييارلانغان تەپسىلاتلارنى كۆپچىلىككە ئوقۇپ بېرىدۇ. كەينىدىنلا ھىتلېر مۇنداق دەيدۇ: گېرمانىيە سىياسىتىنىڭ مەقسىدى مىللىتىنىڭ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش، مىللىتىنىڭ ھاياتلىق ماكانىنى قوغداش ۋە كېڭەيتىشتىن ئىبارەت. ئەمەلىيەتتە، گېرمانىيىنىڭ ئىستىقبالى يېتەرلىك ھاياتلىق ماكانىنى قولغا كەلتۈرۈش-كەلتۈرەلمەسلىكىگە باغلىق ئىكەنلىكىنى، بۇنداق بىر ھاياتلىق ماكانىنى پەقەت ياۋروپادىلا تاپقىلى بولىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ”ئەزەلدىن تارتىپ ئىگىسى يوق ماكان دەيدىغان گەپ بولۇپ باققان ئەمەس. بۈگۈنكى كۈندىمۇ ئۇنداق بىر يەر يوق. شۇنداق ئىكەن، بۇنداق يەرگە مۇھتاج ھۇجۇم قىلغۇچىلار چوقۇم ئىگىدارچىلىق قىلغۇچىلار قولىدىن بۇنداق يەرنى تارتىپ ئېلىش ئارقىلىقلا قولغا كەلتۈرەلىشى مۇمكىن. گېرمانىيە دۈچ كېلىۋاتقان مەسىلە بولسا، قانداق بىر يەردىن ئەڭ تۈۋەن بەدەل تۆلەپ ئەڭ چوڭ مەنپەئەتنى قولغا كەلتۈرەلىشى مۇمكىن دەيدىغان مەسىلىدىنلا ئىبارەت.“ بۇ گەپتىن كېيىن يىغىن قاتناشقۇچىلىرى قاتتىق چۈچۈپ كېتىدۇ. ھىتلېر كەينىدىنلا يەنە مۇنداق دەيدۇ: گېرمانىيەنىڭ مەسىلىسى ”قۇرال كۈچى بىلەنلا ھەل قىلىشقا بولىدىغان بىر مەسىلە. شۇنداق ئىكەن، بۇنداق بىر ئىشنىڭ خەۋىپ-خەتەرسىز بولمديدىغانلىقىنىمۇ ئېسىمىزدىن چىقارماسلىقىمىز كېرەك.“ ئەندىكى مەسىلە، بۇنداق بىر ئىشنى قايسى ۋاقتىدا ۋە قايسى تۈردىكى بىر ئۇسلۇپ بىلەن ئەمەلگە ئاشۇرۇش مەسىلىسىدىنلا ئىبارەت.
ئۇ يەنە مۇنداق دەيدۇ: گېرمانىيىنىڭ كۈچى تەخمىنەن كەلگۈسى  6 يىل ئىچىدە ئەڭ يوقۇرى پەللىگە يېتىدۇ. شۇ ۋاقىت كەلگىنىدە، گېرمانىيىنىڭ ھەربى ئەسلىھەلىرىنىڭ ۋاقتى ئۆتكەن ۋەزىيەتكە دۈچ كېلىدۇ. ئۇ چاغدا، باشقا دۆلەتلەر يەنە قايتىدىن قۇراللىنىش ھەرىكىتىنى باشلىۋېتىشى مۇمكىن. باشقا ئەللەر تېخى مۇداپىيە باسقۇچىدا تۇرىۋاتقان پەيتتىن پايدىلىنىپ گېرمانىيە دەرھال ھۇجۇمغا ئۆتۈش يولىنى تاللىۋېلىشى كېرەك. ”ئەگەر شۇ چاغدىمۇ فۈھرېر ھايات بولىدىكەن، ئۇ بۇ ئىرادىسىدىن ھەرگىزمۇ يانمايدۇ. ئەڭ كېچىككەندە 1943~1945 يىللار ئارىسىدا گېرمانىيىنىڭ ھاياتلىق ماكان مەسىلىسىنى چوقۇم ھەل قىلىدۇ.“
ھىتلېر، سۆزىنى قولىدىكى تېزىسقا قارىماي دېگىدەك سۆزلەيتتى. ئۇنىڭ ئاغزىدىن ھەر تۈرلۈك ئىش ۋە رەقەملەر توختاۋسىز تۆكۈلۈپ تۇراتتى. ئۇنىڭ ئەستە ساقلاش قابىلىيىتىدىن ھەممە ھەيران قالىدۇ. بەزىلەرنىڭ قارىشىچە، ھىتلېردىكى بۇنداق تۇغما قابىلىيىتىنى كايسەر،421 ناپالىئون ۋە لېنىنلارنىڭكى بىلەنلا سېلىشتۇرغىلى بولارمىش. بارون ۋون نېۋرات قېتىپلا قالغان بولۇپ، قالغان گېنېراللار بولسا خۇددى يىڭنىە كىگىز ئۈستىگە ئولتۇرۇپ قالغاندەكلا بولۇپ قالىدۇ. خاتىرە قالدۇرۇش ماھارىتى بولمىغان خوسباخ بولسا فۈھرېرنىڭ دېگەنلىرىنى پۈتۈن كۈچى بىلەن خاتىرلىۋېلىش بىلەن مەشغۇل ئىدى. ھىتلېر سۆزىنى داۋام قىلىپ، گېرمانىيىنىڭ بىرىنچى نىشانى چېخوسلوۋاكىيە بىلەن ئاۋسترىيىنى ئىشغال قىلىش ئىكەنلىكىنى، شۇ ئارقىلىق شەرق ۋە غەربتىن ئىبارەت ئىككى قانىتىنى مۇستەھكەملەش ئىكەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ؛ شۇنىڭغا قەتئى ئىشىنىشكە بولىدىكى، ئەنگلىيە  بىلەن فرانسىيە ئىككىسى ”چېخلارنى يوشۇرۇنچە دەپتەردىن ئۆچۈرۈپ تاشلىغان.“ ئەنگىلىيىلىكلەرنىڭ بېشىدىكى ئىشلار بەكلا كۆپ بولۇپ، ئۇلار ئۆز مەسىلىلىرىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقىپ بولالماي ئاۋارە. شۇڭا ئۇلارنىڭ گېرمانىيىگە ئۇرۇش ئېلان قىلغىدەك ماجالى يوق. ھىتلېر يەنە ئاگاھلاندۇرۇپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: چېخلارنىڭ مۇداپىيىلىنىش تەدبىرلىرى كۈنسايىن كۈچەيمەكتە، ئاۋسترىيىنىڭ قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىمۇ كۈنسايىن كۈچلىنىپ كېتىۋاتماقتا. شۇنىڭ بىلەن بىرگە ئۇ يەنە مۇنداق ۋەدە بېرىدۇ: ئەگەر يوقۇرىدا تىلغا ئېلىنغان ئىككى دۆلەتنى يۇتۇۋالىدىغانلا بولىدىكەنمىز، زور كۆلەمدىكى ئاشلىق بۇ ئىككى دۆلەتتىن ئىمپىرىيىمىزگە توختىماي توشۇلۇشقا باشلايدۇ. بۇ دېمەك، ”چېگرالارنى قىسقارتىش بىلەن تەڭ، يەنە مۇستەھكەملەش دېگەنلىك بولۇپ، شۇ ئارقىلىق ئۇ يەرگە قارىتىلغان ئەسكەرلىرىمىزنى باشقا يەرلەرگە يۆتكەپ ئىشلىتەلىشىمىزدىن دېرەك بېرىدۇ.“ شۇنىڭ بىلەن بىر قاتاردا، قىسىملىرىمىزنىڭ شىتاتىنى 12 دېۋىزىيىلىك يېڭى سەۋىيىگە كۆتۈرەلىشىمىز مۇمكىن. يەنى، ھەر مىليون ئاھالە ئۈچۈن بىر دېۋىزىيە قۇرۇپ چىقالايمىز دېگەنلىكتۇر. چېخلارنى تارمار كەلتۈرىشىمىزگە ئىتالىيانلار ھەرگىز قارشى تۇرمايدۇ. ئەمما ئاۋسترىيەگە كەلگىنىدە قانداق مۇئامىلىدە بولىدىغانلىقىغا كەلسەك، ئۇنىڭغا ھازىرچە بىر نېمە دېمەك تەس. يەنى، بۇ ئىشتا ئاساسلىقى مۇسسولىننىڭ شۇ ۋاقىتلاردا يەنىلا ھايات بولۇش-بولماسلىقىغا باغلىق. ”پولشالىقلارنىڭ قانداق مۇئامىلىدە بولىدىغانلىقىنى ھەرىكىتىمىزنىڭ چاقماق تېزلىكىدە تاماملىنىشىغا باغلىق دەپ قاراشقا بولىدۇ (قىزىق يېرى، شۇندىن بىر قانچە كۈن ئاۋاللا ھىتلېر قوشنىسى بولغان پولشا بىلەن ئازسانلىق مىللەتلەر شەرتنامىسى ئىمزالاشقان ئىدى). رۇسسىيەنى ئارقا تىرەك قىلغان پولشا، غالىبىيەتكە ئېرىشكەن گېرمانىيىگە قارشى ئۇرۇش ئېلان قىلىشنى خالىمايدۇ.“ خۇددى شۇنىڭدەك، ئەگەر رۇسىيە ئوتتۇرغا چىقىپ مۇداخىلىدە بولماقچى بولىدىكەن، گېرمانىيە ئۇلارغا قارشى چاخماق تېزلىكىدە ھۇجۇم بىلەن زەربە بېرىشى كېرەك.
ھىتلېر سۆزىنى تۈگەتكىنىدە ئاستا-ئاستا قاراڭغۇ چۈشۈشكىمۇ باشلىغان ئىدى. ھىتلېر ئولتۇرغانلاردىن قانداق پىكىرى بارلىقىنى سورايدۇ. بلومبېرگ بىلەن فرىتىش ئىككىسى بىرلىكتە ھىتلېرنىڭ ئىشغال قىلىش پىلانىغا قارشى چىقىدۇ. ئۇ ئىككىسى ھىتلېرنى ھەرگىزمۇ فرانسىيە بىلەن گېرمانىيىنى زىتلەشتۈرىۋالماسلىقىمىز كېرەك دەپ ئەسكەرتىدۇ. فرانسىيە قوشۇنلىرى بىلەن ئىتالىيە ئىككىسى ئۇرۇشقا چېتىلىپ قېلىشى ناتايىن، ئۇلار بەرىبىر گېرمانىيىنىڭ غەربىدىكى كۈچلۈك دۈشمەن ھېسابلىنىدۇ دەيدۇ. بلومبېرگ نارازىلىق بىلدۈرۈپ مۇنداق دەيدۇ: چېخلارنىڭ مۇداپىيە سېپى ماگىنوت مۇداپىيە سېپىگە ئوخشاشلا مۇستەھكەم بىر لىنيە. ئۇلارنىڭ بۇ مۇداپىيە سېپىنى بۆسۈپ ئۆتەلىشىمىز ئۇنچىۋالا ئاسان ئەمەس. ئۇ يەنە فرىتش بىلەن بىرلىكتە، بۇ دېگەنلىرىنى قايتىدىن بايان قىلىدۇ. فرىتىش كۆڭۈل بۆلگەن ھالدا، دەم ئېلىشنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. يەنى ئۇ يېقىندىلا ئانگىنا ياللۇغى بولۇپ قالغاچقا مىسىرغا بېرىپ دەم ئېلىشنى پىلانلاپ يۈرەتتى، ئەمما فۈھرېر ئۇنىڭغا دەم ئېلىشىڭنى بىكار قىلىشىڭ ھاجەتسىز دەيدۇ. دېمەك پات يېقىندا ئۇرۇش ئېھتىمالى يوق دېيەرلىك بولمىسىمۇ تىز ئارىدا يۈز بېرىشى مۇمكىن ئەمەستەك قىلاتتى.
ھىتلېر، گيۆرىڭدىن بۇ قاراشلارغا رەددىيە بېرىشنى تەلەپ قىلىپ ئۆزى جىم ئولتۇرۇپ ئاڭلايدۇ. مۇھاكىمىلەر بەكلا قىزغىن داۋام قىلىدۇ. خوسباخ بۇ مۇھاكىمە مەزمۇنلىرىنى خاتىرىلەپ يېتىشەلمەيلا قالىدۇ: ”شۇنداقتىمۇ، _ دەيدۇ كېيىنكى بىر ئەسلىمىسىدە، _ شۇنى ئېنىق ئەسلىيەلەيمەنكى، مەيلى مەزمۇن ياكى شەكىل جەھەتتە بولسۇن، ئىككىلا تەرەپ ھەقىقەتەنمۇ قاتتىق تالاش-تارتىشقا چۈشكەن ئىدى. ھىتلېرنىڭ چىرايىدىكى ھېسسىيات ئىپادىلىرىمۇ تىنماي ئۆزگىرىپ تۇراتتى. دېمەككى، ئۇمۇ بۇ مەسىلىلەردىن قاتتىق تەسىرلەنگەن ئىدى. بلومبېرگ بىلەن فرىتىش ئىككىسى ھەر بىر نوقتىنى ھىتلېرغا تەپسىلى ئۇقتۇرۇشقا تىرىشىپ، ئۇنىڭ سىياسىتى دۈچ كېلىۋاتقان مەسىلە ھەرگىزمۇ ماقۇللىنىش ياكى ئالقىشلىنىش مەسىلىسى ئەمەس بەلكى رىياللىققا زىت كېلىۋاتقانلىقى“ دەپ كۆرسىتىدۇ. نېۋراتمۇ بەكلا سوغۇق ئىپادە بىلدۈرىدۇ. ئۇ ئەسكەرتىپ، فرانسىيە بىلەن ئىتالىيە ھەرگىز فۈھرېرىم تەسەۋۋۇر قىلغىنىدەك قەتئى ئۇرۇش ئېلان قىلىدۇ دېەلمەيمىز دەيدۇ. دېڭىز ئارمىيە مارشالى رايدېر مۇنازىرىگە قاتناشقاندەك قىلسىمۇ، روشەنكى، ئۇمۇ بۇ ئىشقا بەك ئىشىنىپ كېتىدىغانلاردىن ئەمەس ئىدى.422
يىغىن ئاخشىمى سائەت سەككىزدىن چارەك ئۆتكەندە ئاخىرلىشىدۇ. ھىتلېر چىقىپ كەتكەندىن كېيىن، گيۆرىڭ، مارشال رايدېرنى بىر چەتكە تارتىپ ئۇنىڭ شۆبھىلىرىنى يوقۇتۇش ئۈچۈن بىرمۇنچە چۈشەندۈرىدۇ. قىزىق يېرى، تېخى يېڭىلا قارشى پىكىردە بولۇپ كەلگەن بلومبېرگ، بۇ دېڭىز ئارمىيە مارشالىغا فۈھرېرنىڭ دېگەنلىرىگە بەك ئەستايىدىل مۇئامىلىدە بولۇپ كەتمەسلىكىنى ئېيتىپ ئۇنى خاتىرجەم قىلىشقا ئۇرۇنىشى ئىدى: فۈھرېرنىڭ ئۇ گەپلىرى، فرىتىشقا ھەيدەكچىلىك قىلىشنىلا مەقسەت قىلىپ سۆزلەنگەن سۆزلەر، ئۇنىڭدىن ھەربى تەييارلىقلارنى تېزلەشتۈرۈشىنىلا ئارزۇ قىلغان دەيدۇ. يەنى گېرمانىيە ھەرگىز ئەنگلىيە بىلەن دېڭىزلاردا توقۇنۇشۇپ يۈرمەيدۇ دەيدۇ. رايدېر باش مىنىستىر مەھكىمە بىناسىدىن ئايرىلىش ۋاقتىدا خۇددى ئۈستىدىن ئېغىر بىر يۈك ئېلىپ تاشلانغاندەك، ھىتلېرنىڭ راستىنلا ئۇرۇش قوزغاش نىيىتىنىڭ يوقلىقىنى ھېس قىلىدۇ. ھەر نېمە دېگەن بىلەن، دېڭىز ئارمىيىسىنىڭ ھەربى ۋەزىپە ئۆتىيەلىگىدەك بىرەرمۇ ھەربى پاراخوتى يوق ئىدى. شۇنىڭدەك قۇرۇغلۇق ئارمىيە بىلەن ھاۋا ئارمىيىسىنىڭمۇ قىلچە تەييارلىقى يوق دېيىشكە بولاتتى. ”بىزنىڭ قۇراللىنىشىمىز ھەرگىزمۇ ئۇرۇشنى مەقسەت قىلغان ئەمەس، بەلكى ئەنگىلىيىگە قارشى ئۇرۇش ئېلان قىلىشنىلا مەقسەت قىلاتتى. — دەيدۇ ئەسلىمىسىدە، — بۇنداق ئويلاش ھەقىقەتەنمۇ ئۇچىغا چىققان بىمەنىلىك.“
يەنە بىر بتەرەپتىن، نېۋرات، ھىتلېرنىڭ دېگەنلىرىدىن قىلچە گۇمان قىلمايتتى. شۇنداقتىمۇ ئۇ ئىشخانىسىغا قايتىپ كەلگىنىدىلا بۇ گەپلەرنىڭ نېمە مەنىگە ئىگە ئىكەنلىكىنى تونۇپ يېتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇ كېسەل بولۇپ يېتىپ قېلىپ دوختۇر چاقىرىشقا مەجبۇر بولىدۇ. ئۇ ۋىجدان ئازاۋىنىڭ تۈرتكىسىدە 48 سائەت ۋاقىتمۇ ئۆتمەستىن (بۇ ئىش تۈپەيلىدىن ئۇنىڭ يۈرەك كېسىلى بىر قانچە قېتىم قوزغۇلۇپ كەتكەن ئىدى) مەخپىيەتلىك ھەققىدىكى قەسىمىنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ، گېنېرال بېك بىلەن گېنېرال فرىتىش ئىككىسىنى بېندلېر كوچىسىغا چاقىرتىپ  ھىتلېرنى ئۇرۇش پىلانىدىن ۋاز كەچتۈرۈشنىڭ يوللىرىنى مۇزاكىرە قىلىشىدۇ. بۇ ئىككى گېنېرال  بۇنىڭ ئۈچۈن قولىدىن كەلگىنىچە تىرىشىدىغانلىقىنى بىلدۈرۈشىدۇ؛ ئەگەر يۈزدە 50 تىن ئارتۇق غەلىبە قىلىش ئېھتىمالى يوقلا بولىدىكەن، ئۇلار ھەرگىزمۇ ئۇرۇشمايدىغانلىقىنى بىلدۈرۈشىدۇ. ئۇلار ئۈچىسى فرىتىشنىڭ قايتىدىن فۈھرېرغا، ئەگەر ئۇرۇش قوزغاپ قالغىدەك بولسا بۇ ئىش ھەربى نوقتىدىن ئالغاندا پۈتۈنلەي ئاخماقانە ھەرىكەت دەپ قاراشقا بىردەك كېلىشىدۇ. ئاندىن نېۋرات يەنە بىر قېتىم فۈھرېر بىلەن سىياسىي مەسىلىلەر ئۈستىدە مۇنازىرە قىلىدۇ.
فرىتىش 9-نويابىر كۈنى بېرگخوفتا ھىتلېر بىلەن كۆرۈشىدۇ. شۇ قېتىملىق كۆرۈشۈشنىڭ نەتىجىسى قانداق بولغانلىقى ھەققىدە بىرەر خاتىرە قالدۇرمىغان بولسىمۇ، شۇ كۈنى يېقىن دوستى بارون خانىمى ۋون شۇتزبار خانىمغا يازغان خېتىدە مۇنۇلارنى يازغان ئىدى: ”يېڭى مەسىلىلەر كەينى-كەينىدىن ئوتتۇرغا چىقىشقا باشلىدى، مەن يولغا چىقىشتىن ئاۋال بۇ ئىشلارنى قەتئىي ھەل قىلىشم شەرت. مەن ھەقىقەتەنمۇ قاتتىق چارچىدىم. روھى ھالىتىم سىز كۆرگەن كۆرۈنۈشۈمدىن بەكلا ئېغىر.“ بىر قانچە سائەتتىن كېيىن ئۇ مىسىرغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئۇنىڭ پىكىرى كۆرىنەرلىك بىرەر تەسىر پەيدا قىلالميدۇ. ھىتلېر ھەتتا نېۋرات بىلەن كۆرۈشۈشنىمۇ خالىمايدۇ.
شۇ قېتىمقى مۇھىم يىغىندا ھىتلېر راستىنلا كۆڭلىدىكى گەپلەرنى قىلغانمىدۇ؟ راستىنلا گيۆرىڭنىڭ ئېيتقىنىدەك، بلومبېرگ بىلەن رايدېر ئىككىسى ئىشەنگىنىدەك بۇ ئۇنىڭ ئوينىغان بىر ئويۇنى بولىشى مۇمكىنمۇ؟ ياكى مۇنداق ئېيتقاندا، ئۇنىڭ قەلبىدىن چىقىۋاتقان كام كۆرۈلىدىغان بىر تۇيغۇمىدى؟ ئۇنىڭ ئېلان قىلمىغان ئەسىرى (بېسىلمىغان كېيىنكى «كۈرۈش يولۇم» كىتابىنى دېمەكچى، بۇ كىتابىنىڭ بىردىن-بىر ماشىنكا نۇسخىسى 1945-يىلى بىر ئامېرىكا ئەسكىرىنىڭ قولىغا چۈشۈپ، ئۆتكەن ئەسىرنىڭ 50-يىللىرىدا گېرمانىيىدە بېسىلغان. — ئۇ. ت) دىن قارىغاندا، شۇنىڭدەك ئۇنىڭ ئېلان قىلغان نۇرغۇنلىغان نۇتۇق ۋە ھاياتلىق ماكانى، يەھۇدىيلار ھەققىدە ئېيتقانلىرىدىن قارىغاندا، ئۇنىڭ دېگەنلىرىنى پۈتۈنلەي كۆڭلىدىكى گەپلەر دېيىش مۇمكىن ئىدى. ئارىدىن ئىككى ھەپتە ئۆتمەي، ئۇ سونتوفېندا يەنە بىر نۇتۇق سۆزلەپ، ئوخشاشلا سىياسىي ستۇدېنتلارنى ئاگاھلاندۇرۇپ، ئەگەر يېتەرلىك ھاياتلىق ماكانىمىز بولمايدىكەن، گېرمانىيە مەۋجۇت بولالمايدۇ، بۇ مەقسەتنى ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۈن چوقۇم تەۋەككۈلچىلىك ئۇرۇشى قوزغاشقا مەجبۇرمىز دەيدۇ. ئۇنىڭ شۇ قېتىمقى ھەل قىلغۇچ يىغىندا سۆزلىگەن سۆزلىرى گەرچە ئۇرۇش تەسەۋۋۇرلىرى ھېسابلانغىنىدىمۇ، بۇ تەسۋىر شۇنى چۈشەندۈرۈپ بەرمەكتىكى، ئەگەر دېپلوماتىيىلىك تەھدىتلەر ئوڭۇشلۇق بولماي قالغىدەك بولسا، ئۇنىڭ بىر ھەرىكەتتىن قايسى تۈردە پايدىلىنىشىنىمۇ كۆرسىتىپ بېرەتتى. گەرچە چوڭ بىر تەۋەككۈلچىلىك قىلىشقا توغرا كەلگىنىدىمۇ، ئۇ يەنىلا بىر قېتىملىق دېپلوماتىيىلىك ئۇرۇشىنى باشلىتىدىغان غەيرەتكە كەلگەن ئىدى. 1943-يىلىغا بارغاندا، مەيلى دېپلوماتىيىلىك پوپوزا قىلىش ياكى بىر قاتار چاقماق تېزلىكىدە ئۇرۇش قوزغاش جەھەتتە بولسۇن، چوقۇم بىر قىسىم ئۇششاق، دەسلەپكى توسالغۇلارنى سۈپۈرۈپ تاشلىشى شەرت ئىدى: ئاۋال چېخوسلوۋاكىيىنى، ئاندىن پولشا بىلەن فرانسىيىنى بىر تەرەپ قىلىشى شەرت ئىدى. ئۇ ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە ئەنگىلىيىنى بىتەرەپ ھالدا تۇتۇپ تۇرۇشنى ئارزۇ قىلاتتى. بۇنى ئەمەلگە ئاشۇرالمىغىدەك قىلسا، ئۇ بەرىبىر ئەنگىلىيىنى ھەربى جەھەتتە ئەدەپلەش ئارقىلىق، ئۇنى چوڭ قۇرۇغلۇقتىكى ئىشلارغا تىلىنى ئۇزارتماسلىققا زورلىماقچى؛423 شۇ ئارقىلىق، 1943-يىلىدا، ئۇ يولىدىكى بارلىق توسالغۇلارنى سۈپۈرۈپ تاشلىغان، ئۇرۇش قوزغاشنىڭ بارلىق شارائىتىنى تەييارلىيالىغان بولاتتى. يەنى بىرىنچى ئورۇندىكى دۈشمىنى رۇسىيىنى تارمار قىلىشنىڭ يولىنى ئېچىۋالالىغان بولاتتى. قانداقلا بولىشىدىن قەتئى نەزەر، ئۇ ئەنە شۇنداق ئۇرۇشقاقلىق يولىنى تاللىۋالغان ئىدى. ئۇنىڭ دو تىكىش خاراكتېرىدىن ئالىدىغان بولساق، ئۇ راستىنلا تەۋەككۈلچىلىك يولىغا كىرىپ، 1938-يىلىسىلا مېڭىشنى پىلانلىغان يولغا مېڭىش تەييارلىقىغا كىرىشكەن ئىدى.

5
ئەنگىلىيىدە بولسا، يېڭىدىن تەيىنلەنگەن باش ۋەزىر گېرمانىيىگە قارىتا تېخىمۇ مۇرەسسەچى قىياپەتنى ئىپادىلەيدۇ. ”بىزنىڭ نىشانىمىز، _ دەپ يازىدۇدۇ ۋەزىپىگە ئولتۇرۇشتىن سەل بۇرۇن چىمبېرلىن، _ بىزگە كېرەكلىك سىياسىي كاپالەتنى قولغا كەلتۈرۈش، مەسىلىلەرنى ئومۇمىي يۈزلۈك ھەل قىلىشنى قولغا كەلتۈرۈش؛ ئەگەر سۆھبەت بۇزۇلۇپ كەتكىدەك قىلسىمۇ بىز بۇزۇلغانلىقنىڭ سەۋەبىنى گېرمانىيىنىڭ بىزنىڭ سىياسىي ساھەدە ئوتتۇرغا قويغان مۇۋاپىق تەلەپلىرىمىزنى رەت قىلغانلىقىدىن بۇزۇلىشى كېرەك.“ چىمبېرلىن (چامبېرلايىن) زېھنى ئۇرغۇپ تۇرغان، ئىرادىسى كۈچلۈك، شۇنىڭدەك بەكلا ئۆزىگە ئىشەنچ قىلىدىغان كىشى ئىدى. ئۇ ۋەزىپىگە ئولتۇرۇشى ھامان دەرھال ئالدىنقى باش ۋەزىر بۋرۋېننىڭ دېپلوماتىيە سىياسىتىنى تېخىمۇ مۆتىدىل ھالغا ئۆزگەرتىدۇ. ”مېنىڭچە، بىر تەرەپتىن قۇراللىق ھەرىكەت قىلىش، يەنە بىر تەرەپتىن گېرمانىيە بىلەن ئىتالىيە ئوتتۇرسىدىكى مۇناسىۋەتنى ياخشىلاشتىن ئىبارەت قوش سىياسەتنى يۈرگۈزۈش، بىزنىڭ قىيىن ئۆتكەلدىن بىخەتەر ئۆتىۋېلىشىمىزغا يىتەكچى بولالايدۇ.“ ئۇ ئۆزىنىڭ بىر پارچە شەخسى خېتىدە بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن: ”بۇنىڭ ئۈچۈن تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى زور كۈچ بىلەن تەشۋىق قىلىپ بېرىشكە ماقۇل بولسىلا كۇپايە.“ ئۇ خۇددى شىركەت باش دىرېكتورىدەك كابىنتنى باشقۇرغىنىدا، تاشقى ئىشلار ۋەزىرى ئەدېننى تېزگىنلەش تەس ئەمەس دەپ قارايتتى. يەنى، ئەدېن قوبۇل قىلىشقا بولىدىغان شەرتلەر ئاساسىدا ھىتلېر بىلەن كېلىشىمگە كېلەلەيدىغانلىقىغا ئاساسەن ئىشەنچ قىلاتتى.
چىمبېرلىن گېرمانىيە بىلەن ھەمكارلىق ئورنىتىشنى خالايدىغانلىق خەۋىرىنى ئاشكارە ئېلان قىلغىنىدىن كېيىن، گېرمانىيە شۇ يىلى كۈزدە ئۇلارنىڭ سەمىمىيىتىنى بىر قېتىم سىنايدۇ. ئەنگلىيە پارلامېنت مۇدىرى لورد خالىفاكس ئىمپىرىيە ئوۋچىلىق جەمىيىتىنىڭ رەئىسى ھېرمان گيۆرىڭنىڭ بېرلىندا ئۆتكۈزۈلىدىغان ئوۋچىلىق كۆرگەزمىسىگە قاتنىشىپ بېرىشى تەكلىپ قىلىنغان ئالتۇن ھەل بىلەن بېسىلغان بىر پارچە تەكلىپنامىسىنى تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. خالىفاكس بولسا، مېدلېتون ئوۋچىلار جەمىيىتىنىڭ رەئىسى بولغاچقا مەخسەتلىك تەكلىپ قىلىنغان ئىدى. گېرمانىيە تەرەپ خالىفاكس بىلەن ھىتلېرنى كۆرۈشتۈرۈشكە ۋەدە بەرگەنلىكى ئۈچۈن چىمبېرلىنمۇ بۇ كۆرگەزمىگە بېرىشىنى پۈتۈنلەي قوللاپ بېرىدۇ.
شۇڭا، خالىفاكس فۈھرېرنىڭ ئۆزى بىلەن چۈشىنىش ھاسىل قىلىش نىيىتىنىڭ بار-يوقلىقىنى بىلىپ بېقىش مەقسىتىدە ئەنگىليىدىن ئايرىلىپ گېرمانىيىگە قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئەپسۇسكى، بىر ئەلچى بولۇش سۈپىتى بىلەن خالىفاكس بەك مۇۋاپىق نامزات ھېسابلانمايتتى. گەرچە ئۇ تۈز كۆڭۈل، ئىخلاسمەن ھەم تەرسا بىرسى بولغىنى بىلەن، گېرمانىيە تارىخىي بىلەن ھىتلېرنىڭ مىجەز-خاراكتىرى ھەققىدىكى بىلىدىغانلىرى بەكلا ئاز ئىدى. ھەتتا «كۈرەش يولۇم» دېگەن كىتابنىمۇ ئوقۇپ باقمىغان ئىدى. ئۇنىڭ ھېس قىلىشىچە، گيۆرىڭ”ھەم كۆڭلى تۈز، ھەم جەلىپ قىلىش كۈچى كۈچلۈك، خۇددى يېشى چوڭلاپ كەتكەن بىر باشلانغۇچ مەكتەب ئوقۇغۇچىسىغىلا ئوخشايدىغان، ئۆزىگە نىسبەتەن ھەرىكەتچان ۋە ئىپتىخارلىق تۇيغۇسىغا ئىگە بىرسى ئىدى. … ئۇ بىر ھازىرقى زامان روبىن خودى بولۇپ، بىزگە نىسبەتەن ھەرخىل قىزىقىشلىرى بولغان كىشى تەسىراتىنى بېرەتتى: يەنى ئۇنى بىر كىنو چولپىنى، قاراقچى بېشى، مال-مۈلۈككە ھەۋەس قىلىدىغان بىر پومىششچىك، باش ۋېزىر، پارتىيە باش مەسلىھەتچىسى ۋە بىر چاتسىۋورت ئوۋچىلىق مەيدانىنىڭ كۈزەتچىسى … دېيىش مۇمكىن.“ گيوبېلسقا كەلگەندە، ئۇنىڭدىن قاتتىق يىرگىنىش كېرەكلىكەنى پەرەز قىلغان بولسىمۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇنداق بىر تەسىرات پەيدا قىلمايدۇ. ”مېنىڭچە بولغاندا، بۇنىڭ سەۋەبى مەندىكى ھەر تۈرلۈك ئېتىك يېتەرسىزلىكلەر سەۋەبىدىن پەيدا بولغان بىر تۇيغۇ بولىشى مۇمكىن. شۇنداقتىمۇ رىياللىق ھامان رىياللىق. ئۇنى ئىنكار قىلىش مۇمكىن ئەمەس.“
ئۇنىڭدىكى بۇ تۈر تەسىراتلار، شۇنىڭدەك يەنە بېرلىنلىقلارنىڭ ئۇنى دوستانە كۈتىۋالغان (بېرلىنلىقلارنىڭ ئۇنىڭغا لورد ھالالىفاكس دەپ لەقەم قويۇشقان ئىدى. ھالالى دېگىنى نېمىسچىدا تاللىھون _ ھاراۋا، پەيتۇن مەنىسىنى بىلدۈرەتتى!)، ئۇنىڭ ئۈچۈن 9-نويابىر چۈشتىن بۇرۇن بېرگخوفتا فۈھرېر بىلەن كۆرۈشۈشى ئۈچۈن ئىنتايىن تولۇق ئىدىيىۋى تەييارلىق پۇرسىتى بەرگەن ئىدى. خالىفاكس ماشىنا دېرىزىسىدىن سىرتقا قارىۋىدى، كۆزىگە قارا ئىشتان كەيگەن بىر جۈپ پۇت كۆرۈنۈپ، ئۇنىڭغا قېلىن قار بىلەن قاپلانغان پەلەمپەيگە يۆلەپ چىقىرىش ئۈچۈن ياردەمچى يوللىغانمۇ قانداق دەيدىغان خاتا چۈشەنچىگە كېلىپ قالىدۇ.424 ئۇنىڭ قۇلىقىغا بىرسى ”ئالدىڭىزدا تۇرغان كىشى فۈھرېر، ئۇ فۈھرېر“ دەپ ۋارقىرىغىنىدىلا ئاندىن بايىقى ئىككى پۇتنىڭ كىمنىڭ پۇتى ئىكەنلىكىنى بىلىدۇ.
بويتۇرقى ئىگىز، تاياقتەك ياداڭغۇ كەلگەن بۇ ئېنگلىز، ئالدىراش ماشىنىدىن چۈشۈپ يۈزىدىن دوستانىلارچە كۈلكە يېغىپ تۇرغان ھىتلېر بىلەن كۆرۈشىدۇ. ھىتلېر، خالىفاكس بىلەن بېرلىندا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىخانىنىڭ ئەمەلدارى سىر ئېۋون كىركپاترىك ئىككىسىنى ئاۋال ئۆيلەرنى زىيارەت قىلدۇرىمەن دەپ چىڭ تۇرىدۇ. ئاندىن كىتاپخانىسىدىكى پاكارلىقىدىن ئولتۇرۇش بەكلا ئەپسىز شىرە ئەتراپىغا كېلىپ ئولتۇرۇشىدۇ. ”مەن سىزگە لوندوندىن ھېچ قانداق بىر يېڭى تەكلىپ ئېلىپ كېلەلمىدىم. — دەيدۇ خالىفاكس، — مېنىڭ بۇ قېتىمقى زىيارىتىم، ئاساسلىقى گېرمانىيە ھۆكۈمىتىنىڭ نۆۋەتتىكى سىياسىي ۋەزىيەتكە قانداق قاراشتا ئىكەنلىكىنى بىلىپ بېقىش، شۇنىڭدەك مەسىلە ھەل قىلىش ئېھتىمالىنىڭ بار-يوقلىقىنى بىلىپ بېقىشنىلا مەقسەت قىلىدۇ.“
بۇ گەپلەرنى ئاڭلىغان فۈھرېرنىڭ چىرايى تۇتۇلىدۇ. تەرجىمان شمىدت كۆڭلىدە ئەندى فۈھرېر گەپمۇ قىلماي جىم ئولتۇرىۋېلىپ كۆڭلىدە ئاچچىقلىنىدىغان بولدى دەپ ئويلايدۇ. ئەمما تەتۈرسىچە، فۈھرېر بىر قاتار ”قەتئى شەرتسىز تەلەپلەر“ نى ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئۇ، گېرمانىيەنىڭ قانداقتۇ تەلەپلىرىنى ئاشكارە ئېلان قىلىۋېتىپ، خالىفاكسنىڭ بۇ قېتىملىق زىيارىتىگە بۇزغۇنچىلىق قىلماقچى بولدى، دەپ ئەنگلىيە مەتبۇئاتلىرىغا شىددەت بىلەن ھۇجۇم قىلىدۇ. خالىفاكس بولسا زورمۇ زور ئەنگلىيە مەتبۇئاتلىرىنىڭ خەۋەر ئەركىنلىكىنى ئاقلاشقا تىرىشىدۇ. ھىتلېرمۇ يوشۇرماستىن بۇنداق گەپلەرگە بىزار ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ.
خالىفاكس ئىنتايىن تەمكىن، ئاجايىپ ئەدەپ بىلەن غەلىتە مىجەزلىك ھىتلېر بىلەن يارىشىشقا تىرىشىدۇ. ئۇ، ساھىپخاننىڭ كومۇنىزىمنى گېرمانىيىدىن قوغلاپ چىقارغانلىقىنى ماختاپ، ئىككى دۆلەتنىڭ فرانسىيە بىلەن ئىتالىيىنىڭ بىرلىكتە تىنچلىق ئۈچۈن مۇستەھكەم ئاساس تىكلىنىشىنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ يەردە ئۇ بىر دېپلوماتىك خاتالىق سادىر قىلىدۇ. ئەدېن ئۇنىڭغا ئوتتۇرا ياۋروپا بىلەن شەرقى ياۋروپا ۋەزىيىتى مەسىلىسىنى قەتئىي تىلغا ئالماسلىقىنى ئېيتقان ئىدى. ئەمما يارىشىشنى مەقسەت قىلىپ بۇ مەسىلىنى ھىتلېرغا ئېيتىدۇ. يەنى ئۇ ئىنتايىن ساددىلىق بىلەن ئەنگىلىيىنىڭ غەرىزىنى ئاشىكارىلايدۇ. شۇنداق قىلىپ ھىتلېرمۇ ئۆز كۆڭلىدە جىددى ئېھتىياجلىرىنىڭ ھېساۋىنى قىلىشقا كىرىشىدۇ: ئاۋسترىيە بىلەن زىچ بىرلىشىپ، چېخوسلۋاكىيەنىڭ سۇدېتېن رايونىدىكى نېمىسلارنى باستۇرۇشىنى توختۇتۇش؛ گېرمانىيە، بۇ رايونلاردىكى مەھسۇلاتلارنىڭ ئاساسلىق ئىمپورت قىلغۇچىسى سەۋەبىدىن ئىقتىسادىي مۇناسىۋەتلەرنى ياۋروپانىڭ شەرقىي جەنوب قىسمى بىلەن شەرق قىسمىغىچە ئەركىن تەرەققى قىلدۇرۇش. ئۇنىڭ قاراشلىرى بىر-بىرىگە باغلىنىشلىقتەك قىلغىنى بىلەن بەكلا تۇتامى يوق گەپلەر ئىدى. شۇڭا دەرھال ۋارقىراپ ھاقارەت قىلىشقا باشلايدۇ: ”غەرب دۆلەتلىرى شەرقىي جەنوب ياۋروپادا ماڭا قايتا-قايتا توسالغۇ پەيدا قىلماقتا. شۇنىڭدەك يەنە ھېچ قاچان خىيالىمغىمۇ كەلتۈرمىگەن سىياسىي غەرەزلەرنى ماڭا تېڭىشقا ئۇرۇنماقتا!“
خالىفاكس ماھارەتلىك بىلەن تەكىتلەپ، ئەنگلىيە ئەزەلدىن ھەر قانداق بىر قۇرالسىز ھەل قىلىش چارىسىنى خوشاللىق بىلەن قوبۇل قىلىپ كەلدى دەپ تەكىتلەپ كۆرسىتىدۇ. كەينىدىنلا، ئۇ بەكلا بىخەستەلىك بىلەن مۇنداق دەپ قوشۇمچە قىلىدۇ: ”بۇ، ئاۋسترىيىگىمۇ ماس كېلىدۇ.“ ئۇنىڭ بۇ دېگىنى خۇددى تىگىپ كەتكەن قوڭغۇراق ئاۋازىدەك سادا پەيدا قىلىۋېتىدۇ. ھىتلېر ھاياجانلانغان ھالدا بۇنىڭغا رەددىيە بېرىپ، ئاۋسترىيە توغرىسىدا گېرمانىيە ھېچ قاچان قۇرال ئىشلىتىشنى ئويلاشقان ئەمەس؛ گېرمانىيە بىلەن قوشۇلۇپ كېتىش ئىشى بولسا ئاۋسترىيە خەلقىنىڭ ئۆز ئارزۇسى دەيدۇ.
يىغىن تەنەپپۇسقا چىقىپ چۈشلۈك تاماققا ئولتۇرغان ۋاقتىدا، شمىدت، ئەندى تىنچلىق ئۈچۈن كۈرەش قىلىش ئىشلىرى مەغلوبىيەت بىلەن ئاخىرلاشتى دەپ پەرەز قىلىدۇ. ”ھىتلېرنىڭ غەزىۋى تا شۇ چاققىچە پەسەيمىگەن ئىدى. — دەيدۇ كىركپاترىك ئەسلىمىسىدە، — نېۋرات پەقەتلا خاتىرجەم بولالمايدۇ. ئەمما لورد خالىفاكس تەرجىمان بولماي تۇرۇپ سۆزلىشەلمەيتتى. مەن سۆھبەتنى داۋاملاشتۇرۇش ئۈچۈن كۈچەپ باققان بولساممۇ بىرەر نەتىجىسى بولمىدى. ھىتلېر قەتئى ئېغىز ئاچماي ئولتۇرىۋالدى. ئۇلار ئاقىۋەتتە ئېچىنىشلىق تۈردە تارمار كەلتۈرۈلدى.“ گەرچە ئۇ ئېغىز ئاچقاندەك قىلسىمۇ، ھىتلېرنىڭ گەپلىرى بەكلا زەھەرلىك ئىدى. ھەتتا قوپاللىشىپ ئەدەپسىزلىك قىلىش دەرىجىسىگىچە بېرىپ يەتكەن ئىدى. خالىفاكس نېمىسلار ياخشى كۆرىدىغان گەپلەرگە بۇرايدۇ، يەنى ئوۋچىلىق ھەققىدە گەپ باشلىغاندىن كېيىن،425 ئۇ مۇنداق دەيدۇ: ”سىزلەرنىڭ ئوۋ قىلىمەن دېيىشىڭىزلارنىڭ قىلچە مەنىسى يوقكەن. چۇنكى سىز پۈتۈنلەي زامانىۋىي قۇرال بىلەن قۇراللىنىپ ئوۋ قىلىمەن دەيدىكەنسىز، ئەمما سىز ئوۋلىماقچى بولغان بىچارە ھايۋاننىڭ قولىدا تۆمۈرنىڭ سۇنىقىمۇ يوق. شۇڭا سىزگە ئۇنىڭدىن قىلچە خەۋىپ كەلمەيدۇ.“ ئۇ مەسخىرە قىلغان ھالدا كۆپچىلىكنى ئوۋغا چىقىمەن دەپ ئاۋارە بولۇشنىڭ ئورنىغا قۇشخانىغا كىرىپ كالا بۇغۇزلىغىنىڭلار تېخىمۇ ياخشى بولماسمۇ؟ دەپ يول كۆرسىتىدۇ. ”قىسقىسى، — دەيدۇ كىركپاترىك ئەسلەپ كېلىپ، — ئۇنىڭ ئىپادىسى باشتىن ئاخىرى ئەكە يېتىشتۈرۈلگەن، ھېچ نېمىنىڭ تايىنى يوقلا رەنجىپ كېتىدىغان بىر كىچىك بالىدەكلا قىلىقلارنى قىلاتتى.“
ئۇلار ھەممىسى ئاستى قەۋەتكە چۈشىدۇ. ھىتلېر چوڭ بىر ئىستاكان شاكىلات ئىچىملىكى ئۈستىگە بىر مۇنچە پىشلاق قويۇپ ئىچىدۇ؛ باشقىلار قەھۋە ئىچىشىدۇ. بۇ يەردە ھەممىنىڭ كۆڭلى بىر قەدەر كۆتۈرۈلگەندەك كۆرۈنەتتى. بولۇپمۇ بىر قانچە ئېس-ئېسچىنىڭ رەسىملىك چوڭ قاناتلىق پەنجىرىنى ئاۋاز چىقارماي پولغا چۈشۈرۈپ، ئۆي ئىچى پەنجىرە قاپقاقلىرىنى ھىم ئېتىۋېتىشى بىلەن كىشىلەر ئۆزلىرىنى خېلىلا يەڭگىل ھېس قىلىشىدۇ.
بېرلىنگە قاراپ ماڭغان كەچلىك پويىزدا، نېۋرات ئەنگىلىيىلىك ئىككى مېھمان بىلەن بىرلىكتە چاي ئىچىپ ماڭىدۇ. ”ئەپسۇسكى فۈھرېر چارچاپ كېتىپتۇ، ئەسلىدىنلا سالامەتلىكى تازا دېگەندەك ياخشى ئەمەس ئىكەندۇق؛ شۇنداقتىمۇ ئۇ يەنىلا چەتئەللىك مېھمانلار بىلەن كۆرۈشەلىدى. بۇمۇ ياخشى بولغىنى“ دەيدۇ. كامېرا ئىچىدە يالغۇز ئۇلار ئىككىسىلا قالغىنىدا، خالىفاكس، كىركپاترىكقا ھىتلېر مېنى قايمۇقتۇرۇپلا قويدى دەپ سىرىنى ئېيتىدۇ. ”ئوخشىمىغان ئىككى دۆلەتتىن بولغان، بىر-بىرىنىڭ گېپىنى بىلمەي تەرجىمانغا تايىنىپ سۆھبەت قىلىشىدىغان ئىككى كىشى ئوتتۇرسىدىكى سۆھبەتتىن بۇنىڭدىنمۇ ئارتۇق نەتىجە كۈتۈش مۇمكىنمىدۇ؟ — ئۇلاردىن بىرسى باشقىلارغا ئاسانلا ئىشىنىپ قالىدىغان بىرسى بولغىنىدا بۇنىڭدىن ئارتۇق نەتىجە كۈتۈش تېخىمۇ مۇمكىن ئەمەس.“ خالىفاكس شۇ كۈنىسى كۈندىلىك خاتىرىسىگە يازغان قاراشلىرى ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى ھەيران قالدۇراتتى. ”ئۇنىڭ ماڭا قالدۇرغان تەسىرى، مېنىڭچە ئۇ، بۈگۈنكى قولغا كەلتۈرگەنلىرى ئۈچۈن بەكلا كۆپ مۈشكۈللەرنى باشتىن كەچۈرۈپ مىڭ تەستە ھاكىمىيەتنى قولغا كەلتۈرگەنلىكى ئېنىق. ئەمما ئەنگلىيە  ھۆكۈمىتى يەنىلا ئۆزلىرى ياراتقان دۇنياسىدا. غەلىتە يېرى، كىشىلەرنىڭ ھۆرمىتىگە ئېرىشكەنلىكىنى خىيال قىلىپ خاتىرجەم ياشاۋاتقانلىقىدۇر. ئۇ يەنىلا ئۆزىگە خاس سۆزلەملەرنى ئىشلىتىشتە جاھىللىق بىلەن چىڭ تۇرۇپ كەلمەكتە. يەنى، ’كوللىكتىپ بىخەتەرلىكى‘ دەمدۇ، ’ئومۇمىي يۈزلۈك ھەل قىلىش چارىسى‘ دەمدۇ، ’ھەربىي ھازىرلىقلارنى قىسقارتىش‘ دەمدۇ، ’ئۆزئارا تاجاۋۇز قىلىشماسلىق شەرتنامىسى‘ دەمدۇ، ئىش قىلىپ بىر مۇنچە قۇرۇق گەپلەرگە چىڭ ئېسىلىۋالغان. بۇ دېگەنلىرى ياۋروپانىڭ ھەر تۈرلۈك قىيىنچىلىقلىرىنى ھەل قىلىشتا ئۆنۈملۈك بىرەر ئىستىقبال ۋەدە قىلالمايدىغان نەرسىلەر.“
لوندونغا قايتقىنىدىن كېيىن (يولغا چىقىشتىن ئاۋال، ئۇ يەنە گيۆرىڭ بىلەن كۆرۈشكەن ئىدى. گيۆرىڭ ئۇنىڭغا ”بىز ھەر قانداق ئەھۋال ئاستىدا قۇرال ئىشلىتىشكە ئۇرۇنمايمىز“ دەپ ۋەدە بەرگەن ئىدى)، خالىفاكس، گېرمانىيىنى تولۇق چۈشەنگەنلىكىگە ئىشەنچ قىلاتتى. يەنى، ئۇ يارىشىش سېپىگە قوشۇلالىغانلىقىغا ئىشەنچ قىلىپ قايتقان ئىدى. ئۇ كەسىىپداشلىرىغا، فۈھرېر ”ھەقىقەتەنمۇ قالتىس سەمىمىي ئادەم ئىكەن“ دەيدۇ. ئۇ پارلامېنتتا بۇ قېتىمقى زىيارىتى ھەققىدە بەرگەن دوكلاتىدا، ”نېمىسلارنىڭ دەرھال تەۋەككۈلچىلىك قىلىش دەيدىغان بىرەر سىياسىي نىيىتى يوق ئىكەن. ئۇلار ھازىر ئۆز دۆلىتىنى قۇرۇپ چىقىشنىڭ غېمىدا ئالدىراش ئىكەن. گېرمانىيە ھېلىغىچىلا ئىنقىلاب دەۋرىنى ياشىماقتا ئىكەن“ دەيدۇ.
ئەمما ئۇنىڭ شەخسى كاتىبى نېمە ئىشلار بولۇپ كەتكەنلىكىنى بىلىپ بولالماي گاڭگىراپلا قالغان ئىدى. ”ھەيرانمەن. — دەپ يازىدۇ بۇ كاتىپ، — ئالىي مەزھەپ پىرىنسىپى ئىنتايىن كۈچلۈك بولغان خالىفاكسنىڭ، ھىتلېرنىڭ ئويۇنلىرىغا قىلچە ھەيرانلىق ھېس قىلماي، نېمىسلارنى كەچۈرۈشنىڭلا غېمىدا يۈرىشى ھەقىقەتەنمۇ غەلىتە. كۆڭۈلسىزلىك پەيدا قىلىدىغان پاكىتلارنى بەكلا ئاسان كۆرمەسكە سالالايدىكەن، كۆڭلىدە بىرەر غەشلىك بولغىدەك قىلسىمۇ ئۇنى بەكلا ئاقىلانىلىق بىلەن، ھەتتا بەكلا ياسالمىلىق بىلەن ئۆتكۈزىۋىتەلەيدىكەن.“
ئەمما خالىفاكسنى قايىل قىلىش ئىشىدا ھىتلېرنىڭ چۈشەندۈرىشى پۈتۈنلەي باشقىچە بولۇپ، پۈتۈنلەي ئۆزگىچە قاراشقا ئىگە ئىدى: ”مېنىڭ دائىم دەپ يۈرگىنىمدەك، ئېنگلىزلار مەن بىلەن بىر ئىشتاننىڭ پۇشقىغا پۇت سېلىپ يۈرگەنلەر. ئۇلارنىڭ سىياسىتىدە ئۇلار يولغا قويۇپ كېلىۋاتقان يىتەكچى پىرىنسىپ مېنىڭ پىرىنسىپلىرىمغا پۈتۈنلەي ئوخشايدىكەن. بۇ دېمەك، بولشېۋىكلارنى چوقۇم تارمار كەلتۈرەلەيمىز دېگەنلىكتۇر.“

ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا، ئۆتكەن قېتىمقى روژدىستىۋا بايرىمىدىكىگە ئوخشاش بۇ يىلقى بايرام ھەرگىزمۇ قاپىقىنى تۈرۈپلا يۈرىدىغان بىر مىلاد بايرىمى ھېسابلانمايتتى. ئادولفنىڭ خىزمەتچىسىنىڭ دېيىشىچە، نوئىل بايرىمىنىڭ ئالدىدا ئۇنىڭ روھى كۆتۈرەڭگۈ ۋە بەكلا خوشال ئىدى. ميۇنخېندىكى ئۆيىدە ئادولف بىلەن خىزمەتچىسى كراۋۇس ئىككىسى بىرلىكتە پولدا يۈكۈنگىنىچە ئولتۇرۇپ يېڭى روژدىستىۋا سوۋغاتلىرىنى يۆگەۋاتقىنىدا، كراۋۇس دىققەتسىزلىكىدىن خوجايىنىنىڭ باش بارمىقىنىمۇ قوشۇپ چىگىۋېتىدۇ.426 بۇنى كۆرگەن ھىتلېر كۈلۈپ كېتىپ خىزمەتچىسىنىڭ مۆرىسىنى قاققىنىچە، ”ماڭ بېرىپ كەچلىك تاماقتا كېيىدىغان كىيىمىمنى ئېلىپ كەل“ دەپ بۇيرۇيدۇ. فۈھرېر، خىزمەتچىسى بىلەن بىرلىكتە بۇ قېتىمقى روژدىستىۋا بايرىمىنى ياخشىلاپ ئۆتكۈزۈش ئويىدا ئىدى. ئۇلار ئىككىسى بىر سۈيىقەستچىگە ئوخشاش ئېس-ئېس مۇھاپىزەتچىلىرىدىن يوشۇرۇن پەلەمپەيدىن پەسكە چۈشىدۇ. ئاندىن سىرتتا ئۇلارنى كۈتۈپ تۇرغان تاكسىغا ئولتۇرىدۇ. ”بىزنى ھېچ كىم كۆرمىدى، شۇنداقمۇ؟“ دەيدۇ ھىتلېر چوڭقۇر بىر نەپەس ئېلىۋالغاندىن كېيىن. ”مەن ئەسلىدە شوپۇرنىڭ يېنىدا ئولتۇراي دېگەن ئىدىم، ئەمما ھىتلېر مېنى بىلىكىمدىن تارتىپ چۈشىرىۋېتىپ ئۆزى ئالدىغا چىقىۋالدى. مەنمۇ ئامالسىز تاكسىنىڭ كەينىگە چىقىپ ئولتۇرۇپ ئۇنىڭغا ھەمرا بولۇپ بەردىم.“ تاكسى ميۇنخېن شەھەر ئىچىدە تىنماي يولىنى ئۆزگەرتىپ ئىككى سائەتتەك ئايلانغىنىدىن كېيىن، ئاخىرى ھىتلېر تاكسىچىغا بارىدىغان ئادرىسنى ئېيتىدۇ: ”لۇيىتپولد قەھۋىخانىسىغا ھايدا.“
تاكسى شوپۇرى ماشىنىسىغا چىققان خېرىدارىنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى بىلمىگەنلىكى ئۈچۈن، بۇ خېرىدارلىرىدىن قۇتۇلشقا ئارانلا تۇراتتى. مېھمەنخانا ئالدىغا كەلگەندە ماشىنىسىنى توختىتىپ كىرا پۇلىنى ئېلىۋالغىنىدىن كېيىن، ئۇھ، دېگىنىچە دەرھال ماشىنىسىنى ھەيدەپ كېتىپ قالىدۇ. ”تاكسى شوپۇرى بىزنى راستىنلا بەكلا غەلىتە كىشىلەر دەپ ئويلاپ قالدى ھەقىچان. — دەيدۇ كراۋۇس شۇ كۈننى ئەسلەپ، — شوپۇر راستىنلا توغرا ئويلىغان ئىدى. دېمىسىمۇ بۇ قېتىمقى ساياھىتىمىزدىن مەنمۇ بەكلا ھەيران قالدىم.” ھىتلېر مېھمانخانىغا كىرمەي كۆنىگسپلاتز مەيدانىغا قاراپ يۈرۈپ كەتتى. ئۇ، كراۋۇسنىڭ ھۇلۇققىنىچە ئالدى-كەينىگە قاراپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ، ”قورقما، ئادولف ھىتلېرنى ئۆز بېشىغا ميۇنخېن كوچىلىرىدا ئايلىنىپ يۈرىدۇ دەپ ھېچ كىم خىيالىغىمۇ كەلتۈرۈپ قويمايدۇ“ دەپ ئۇنى خاتىرجەم قىلماقچى بولىدۇ. ھىتلېر شۇنداق دېگىنى بىلەن، بىرەرسى يېنىدىن ئۆتۈپ قالسا ئۇ يەنىلا بېشىنى ئېگىپ يۈزىنى كۆرسەتمەسلىككە تىرىشاتتى. بۇ چاغدا مۆلدۈر يېغىشقا باشلايدۇ. ھىتلېر، ئايىقى مۆلدۈردىن تېيىلىپ بولمىغاچقا خىزمەتچىسىنى قولتۇقلىۋالىدۇ. ئۇلار توختىماي ئالدىغا قاراپ ماڭاتتى. شۇ مېڭىشتا ئۆيىنىڭ ئالدىغا كېلىپ قالىدۇ. شۇ قېتىم ئادولف پوسلاردىن ئۇستىلىق بىلەن قۇتۇلۇپ ئۆتەلىگەنلىكى ۋە كوچىلاردا ھېچ كىمگە تۇيدۇرماي ئايلىنىپ يۈرەلىگەنلىكىدىن خۇددى كىچىك بالىدەك خوشال بولۇپ كېتىدۇ. ئەمما ئەتىسى ھىملېر بۇ خىزمەتچىنى قاتتىق ئەيىپلەپ كېتىدۇ: ”سەن بۇنداق خەتەرلىك ئۇيۇنغا قېتىلماسلىقىڭ كېرەك ئىدى. بۇندىن كېيىن فۈھرېر بۇنىڭغا ئوخشاش ھەر قانداق بىر ئىشنى كۆڭلىگە پۈكۈپ ھەرىكەت قىلماقچى بولىدىكەن، ئۇنىڭ قارشى تۇرغىنىغىمۇ قارىماي چوقۇم ماڭا مەلۇمات بېرىسەن“ دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ.

6
يىل ئاخىرسىدا، ئەنگلىيە  باش ۋەزىرى چىمبېرلىن خاتىرجەم قىلىش سىياسىتى يۈرگۈزۈلىدىغانلا بولىدىكەن ياۋروپادا ئۇزۇن مۇددەتلىك تىنچلىق بەرپا قىلىشقا بولىدىغانلىقىغا ئىشىنىدۇ. ھەتتا تاشقى ئىشلار ۋەزىرى ئەدېن (بۇنىڭدىن گۇمانلانسىمۇ) مۇ تەييارلىغان تەكلىپ لايىھىسىدە «گېرمانىيە مەسىلىسىنى ھەل قىلىشنىڭ بىر قانچە تۈرلۈك تەدبىرى» دىمۇ ئەنە شۇ خىل ئۈمىدىنى ئىپادىلەيدۇ. بۇ تەكلىپ لايىھىسى 1938-يىلى يېڭى يىل بايرام كۈنى سۇنۇلغان بولۇپ، ”خالىفاكس بىلەن ھىتلېر ئەپەندى ئىككىسىنىڭ سۆھبىتى شۇنى كۆرسەتمەكتىكى، ئەگەر بىز گېرمانىيە مەسىلىسىنى بىراقلا ھەل قىلىشنى ئويلايدىكەنمىز، گېرمانىيە ھۆكۈمىتى ئەمەس بەلكى بىز، چوقۇم ھەرىكەتكە كېلىپ بەزى كونكىرىتنى لايىھىلەرنى ئوتتۇرغا قويىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ. … شۇنداق ئىكەن، ئىككىنچى قېتىملىق ھەرىكەت بىز تەرەپتىن بولىشى كېرەك. ئەگەر بىز يېقىندا ئۆتكۈزۈلگەن سۆھبەتتىن پەيدا بولغان ئۈمىدىمىزنىڭ ھەقىقەتەنمۇ كۆپۈككە ئايلىنىپ كەتمەسلىكىنى ئويلايدىكەنمىز، بىز چوقۇم بىرەر ھەرىكەت قىلىشقا مەجبۇرمىز. بىز بۇ ئىشنى ئىزچىل كەينىگە سوزۇپ يۈرمەي، تىنماي ھەرىكەت قىلىپ تۇرىشىمىز كېرەك“ دەپ كۆرسىتىدۇ.
ئەدېن ئوتتۇرغا قويغان ”كونكىرىتنى لايىھە“ دە ئەسلىدە ئەنگىلىيىگە تەۋە بولمىغان، يەنى بىلىگىيە بىلەن پورتىگالىيىگە تەۋە ئافرىقادىكى مۇتلەق كۆپ قىسىم تۇپراقلارنى ھىتلېرغا سوغات قىلىش تەكلىۋى ئىدى. ئەمما ھىتلېر بۇنداق ئەرزانغا سېتىۋالغىلى بولىدىغان بىرسى ئەمەس ئىدى. ئۇنىڭ خالىفاكس بىلەن ئۆتكۈزگەن سۆھبىتىدىنمۇ كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى، ئەنگلىيە تەرەپ گېرمانىيىنىڭ شەرق ۋە شەرقىي جەنۇبقا كېڭىيىش ھەرىكىتىگە سۈكۈت قىلىپ تۇرۇشى،427 پەقەتلا كۆرۈنۈشتە قانۇنلۇق بىر ھەرىكەت ئىكەنلىكىنى ئىپادىلىسىلا كۇپايە ئىدى. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، روشەنكى، فرىتىش، بلومبېرگ ۋە قالغان كونا ھەربى رەھبەرلەر بۇنداق بىر تەۋەككۈلچى سىياسەت كەلتۈرۈپ چىقىدىغان ئاپەتتىن قورقۇشۇپ، ئۇرۇش تەھدىتىنى دېپلوماتىك قۇرال سۈپىتىدە پايدىلىنىشنى ئويلىسىلا چىرايلىرى تاتىرىپ كېتەتتى. شۇنداق بولغاچقا، ئۇلارنىڭ فۈھرېر بىلەن تىركىشىپ قېلىشى بىر مۇقەررەرلىك ئىدى.
بۇقېتىمقى كرىزىس ئەرنا گرۇئېن خانىم تەرىپىدىن تېخىمۇ تىزلەشتۈرۈلدى. بۇ ئايال بۇرۇن بىر فاھىشە بولۇپ، ھازىر ئۇ بلومبېرگ ئىشخانىسىنىڭ بىر ماشىنىستى ئىدى. ئۇنىڭ بىلەن تونۇشۇپ تېزلا 6 يىلدىن بېرى بويتاق يۈرگەن بۇقۇرۇغلۇق ئارمىيە مارشالى، بۇ ئايالنى نىكاھىغا ئېلىش قارارىغا كېلىدۇ. ئوفىتسېرلار قانۇنىغا ئاساسەن، ھەربى ئەمەلدارلارنىڭ ھەتتا ئۆيىدىكى كىر يۇغۇچى خىزمەتچى ئايالنى خوتۇنلۇققا ئېلىشنىڭ ئۆزىمۇ ئىنتىزامغا خىلاپلىق قىلغانلىق ھېسابلىناتتى.
12-يانىۋار كۈنى، گيۆرىڭ بىلەن ھىتلېرنىڭ نىكاھ شاھىتلىقى بىلەن بۇ قۇرۇغلۇق ئارمىيە مارشالى ماشىنستى بىلەن ئۇرۇش مىنىستىرلىكىنىڭ بىر بۆلۈمىدە نىكا مۇراسىمى ئۆتكۈزىدۇ. ئەمما بۇ يېڭى جۈپ شىرىن ئاي ساياھىتىگە يۈرۈپ كەتكىنىدە، بلومبېرگنىڭ بۇ ياش ئايالىنىڭ كونا ئىشلىرى ھەققىدىكى گەپ-سۆزلەر ھەر تەرەپكە يېيىلىشقا باشلايدۇ. بۇ ئايالنىڭ ئارخىۋىدا بېرلىن ساقچىسى ئۇنىڭ فاھىشە بولغانلىق ئىش ئىزلىرىنى تېپىپلا قالماي، ئۇنىڭ يەنە يالىڭاچ رەسىمگە چۈشكەنلىكىنىمۇ تېپىپ چىقىشىدۇ. بۇ تۈردىكى ماتېرىياللارنىڭ تېپىلىشى ھىتلېرنى بەكلا ئوسال ھالغا چۈشۈرۈپ قاتتىق غەزەپلىنىپ غەمگە چۆكۈپ قالىدۇ. ئۇ، بلومبېرگنىڭ ئوتتۇرلۇقتا تارقىلىپ يۈرىشى ئېھتىمال بولغان ھەر قانداق بىر پىتنە-پاساتنى يوققا چىقىرىشنى مەقسەت قىلىپ مېنى بۇ نىكادا شاھىتلىق قىلدۇرۇغان ئىكەن دەپ ئويلاپ قالىدۇ. شۇڭا ئۇ، گيۆرىڭغا ئەرنانىڭ بۇرۇنقى ئىشلىرىنى قۇرۇغلۇق ئارمىيە مارشالىغا ئېيتىپ قويۇشنى بۇيرۇيدۇ. ئەگەر ئۇ، بۇ قېتىمقى نىكانى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا ماقۇل بولىدىغانلا بولسا، بۇ سەتچىلىكنىڭ تارقىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش يوللىرىنى يەنىلا تاپقىلى بولىدىغانلىقىنى؛ بولمىسا بلومبېرگنى ئىشىدىن چىقىرىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ.
ئۇنىڭ ئورنىغا كېلىدىغان ۋارىس تەبىئىي ھالدا فرىتىش ئىدى. ئەمما بۇ كىشى فۈھرېرنىڭ سىياسىتىگە تېخىمۇ بەك قارشى بىرسى ئىدى. بۇنداق بىر ئېھتىماللىقنى ئويلىغان گيۆرىڭ، فرىتىشنىڭ ئىككى نەپەر ”ھىتلېر ياشلىرى“ بىلەن بىر نەپەر باۋارىيە ئەسكىرى ئارىسىدا نامى پۈر كەتكەن ئەر فاھىشىگە بەچچىۋازلىق جىنايىتى سادىر قىلغانلىقىنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن ھىملېر بىلەن ھېيدىرىخ تەمىنلىگەن ئارخىپ ماتېرىياللىرىنى ئېلىپ باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىگە كېلىدۇ. بۇ ماتېرىيال، ھىتلېرغا ئۇنىڭ بىلەن ئەزەلدىن تۈزۈك ھەمكارلاشقىلى ئۇنىماي كېلىۋاتقان باش قۇمانداننى كۆزدىن يوقۇتۇشنىڭ باھانىسىنى ئاختۇرۇپ يۈرگىنىدە يەتكۈزۈلگەن مۇھىم پاكىت بولۇپ بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ھىتلېر قىلچە نەسىھەت قىلىپ يۈرمەيلا بۇ پاكىتلارنى ئىشقا سالىدۇ.
گيۆرىڭ ئىشخانىدىن چىقىۋاتقىنىدا بۇ ئىشتىن ھەقىقەتەنمۇ قاتتىق خوشال بولغانلىقى ئېنىق. مانا شۇ بىرلا ھۆنىرى بىلەن ئۇرۇش مىنىستىرى بلومبېرگ بىلەن ئۇنىڭ ئەڭ مۇۋاپىق ئىز باسارى بولىدىغان ئادىمىنىمۇ بىرلىكتە كۆزدىن يوقۇتۇپ، ئۇنىڭ ئورنىغا گيۆرىڭنىڭ ئۆزى ئەڭ ئۈمىدلىك ئىز باسارغا ئايلانغان ئىدى. ئەتىسى چۈشتىن بۇۇن، فۈھرېرنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومى بلومبېرگقا ئۇختۇرۇلىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇنىڭ نىكاھىنى ئەناۋەتسىز دەپ ئېلان قىلىشىغا قەتئى ئۇنىمايدۇ.
بېندلېر كوچىسىدا، گېنېراللارغا توختىماي پاھىشىلەردىن قىلىقسىز تېلېفونلار كەلمەكتە ئىدى. يەنى ئۇلار سابىق كەسىبدېشىنىڭ شۇنچە چوڭ مۇۋەپپەقىيەتكە ئېرىشكەنلىكىدىن خوشاللىقىنى بىلدۈرۈشمەكتە ئىدى. ۋون شلېيچېر بىلەن برېدوۋدىن ئىبارەت ئىككى گېنېرالنىڭ ئۆلتۈرۈلۈش ئىشىنى كۆرمەسكە سېلىپ ئۆتكۈزىۋەتكەن ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقى، ئابرويىغا تەسىر كۆرسىتىدىغان بۇنداق بىر ئىشنى ھەرگىزمۇ كەچۈرەلمەيتتى. ئۇلارنىڭ ھەممىسى پىكىر بىرلىكىگە كېلىپ، ئەگەر بلومبېرگ ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقىدا ئىسمى ئۆچۈرۈلىشىنى قوبۇل قىلمىسا دەرھال ئىستىپا بېرىشى، شۇنىڭدەك ئايالى بىلەنمۇ ئاجرىشىپ كېتىشنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇلار فرىتىشنى ھىتلېرنىڭ ئالدىغا ئىۋەرتىپ بۇ تەلىۋىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ (ئەسلىدە فۈھرېرمۇ شۇنداق ئويلاپ ئولتۇراتتىكەن)، شۇنىڭغا قارىماي، بۇ ئىشتىن يەنىلا قاتتىق خاپا ئىدى. ”ئۇ ئىشخانىسىدا تىنماي ئالدى-كەينىگە ماڭاتتى. _ دەيدۇ ھىتلېرنىڭ مەخسۇس ئاديۇتانتى ۋيېدېمان ئەسلىمىسىدە، _ ئۇ ئىككى قولىنى كەينىگە قوشتۇرىۋالغان، كۆڭلى بەكلا يېرىم ئىدى. ئۇ ئۆزىگە ئۆزى ’ئەگەر گېرمانىيىنىڭ بىر قۇرۇقلۇق ئارمىيە مارشالى بىر ئالدامچى بىلەن نىكاھلىنالىغانلا بولىدىكەن، دېمەكى، بۇ دۇنيادا ھەر قانداق بىر ئىشنى يۈز بەرمەيدۇ دېگىلى بولمىغىدەك!' دەپ تىنماي غۇدۇڭشۇيتتى.“428
ئۇ، خوسباخنى يېنىغا چاقىرتىپ ئىككىسى بىرلىكتە نامزات مەسىلىسىنى مۇزاكىرە قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئاديۇتانتى بەچچىۋازلىق ھەققىدىكى ئوتتۇرغا چىقىرىلغان پاكىتلار چوقۇم ئۇيدۇرۇلغان بولىشى مۇمكىن دەپ قاراپ فرىتىشكە قارشى ئەمەسلىكىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ ئىككىسىنىڭ تالاش-تارتىشى تۈگىمەي تا يېرىم كېچىگەچە داۋام قىلىدۇ. خوسباخ ھىتلېرنىڭ يېنىدىن ئايرىلىش ۋاقتىدا فرىتىشنى بۇ مەسىلىدىن خەۋەرلەندۈرۈپ قويۇشقا رۇخسەت قىلىشىنى ئۆتۈنىدۇ. بۇنىڭغا ھىتلېرنىڭ جاۋابى ياق، قەتئى بولمايدۇ بولۇپ، ئۇنىڭغا دەرھال بۇنداق قىلىشىغا رۇخسەت قىلمايدىغانلىقىنى كېسىپ ئېيتىدۇ. ئەمما خوسباخ يەنىلا ئۇدۇل فرىتىشنىڭ ئۆيىگە قاراپ يول ئالىدۇ. بۇلارنى ئاڭلىغان گېنېرال ئۆزىنى بۇنداق دەپ قارىلىغانلىقىدىن غەزەپلىنىپ قايناپ كېتىدۇ. ”ئەگەر ھىتلېر مېنى يوقاتماقچى بولسا، — دەيدۇ ۋارقىراپ، — ماڭا مەقسىدىنى دېسۇن يېتەر، دەرھال ئىستىپايىمنى  بېرەي!“
”بىر ئايال كىشى بىر دۆلەتنىڭ، شۇ ئارقىلىق يەنە دۇنيانىڭ تارىخىغا نېمە دېگەن زور تەسىر كۆرسىتەلىگەن-ھە! بۇ يەنە كېلىپ بىلىپ-بىلمەيلا كۆرسەتكەن بىر تەسىر! بۇنىڭغا ئىشەنمەك ھەقىقەتەنمۇ تەس“ دەپ يازىدۇ پولكوۋنىڭ جودل ئەتىسى، يەنى 26-يانىۋاردىكى كۈندىلىك خاتىرىسىگە. شۇ كۈنى چۈشتىن بۇرۇن، خوسباخ جاسارەتلىنىپ بۇيرۇقىغا خىلاپلىق قىلىپ فرىتىش بىلەن كۆرۈشكەنلىكىنى ھىتلېرغا مەلۇم قىلىدۇ. ھەيران قالارلىق يېرى، بۇ گەپتىن ھىتلېر قىلچىمۇ رەنجىمەيدۇ. گويا ئۇ، فرىتىشنىڭ پەرۋاسىزلارچە قىلغان باياناتىدىن رازىدەكلا كۆرىنەتتى. ئەندى ئۇنى ئۇرۇش مىنىستىرى قىلىپ كۆرسەتمەسلىكنىڭ ھېچ بىر سەۋەبى قالمىغان ئىدى. ئۇ گېنېرال فرىتىشنى پەۋقۇلئاددە ماختاش بىلەنلا قالماي، ھېچ قاچان ئۇنى يوقۇتۇش نىيىتىدە بولۇپ باققان ئەمەسمەن دەپ قەسەم قىلىدۇ. ئەمما ئارىدىن بىر قانچە سائەت ئۆتكەندىن كېيىن، ھىتلېر قايتا خوسباخنى يېنىغا چاقىرىپ، فرىتىشنى تىللاپ ۋەتۋەرىكىنى چىقىرىۋېتىدۇ. خوسباخ ئۇنىڭغا ھەرگىزمۇ بىرەر ھەرىكەت قوللىنىپ قالماسلىقىنى، ئۇنىڭ بىلەن بىۋاستە سۆزلىشىپ دېگەنلىرىنى سېلىشتۇرۇپ كۆرۈپ ئاندىن بىر نېمە دېيىشى ھەققىدە يالۋۇرىدۇ. فۈھرېرمۇ بۇ مەسلىھەتكە مىڭ تەستە كۆنۈپ شۇ ئاخشىمى ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشۈشىدىغانغا رازىلىق بېرىدۇ. تاڭ ئاتقاندا ۋيېدېمانمۇ ھىتلېرنىڭ يېنىغا كىرىپ تەكلىپتىن بىرنى بېرىپ باققان بولسىمۇ، ئۇنىڭ تەكلىۋىگە قايىل بولمايدۇ. ئەسلىدە، گيۆرىڭ ئۆزىنى ئۇرۇش مىنىستىرى نامزاتلىقىغا كۆرسىتىشىگە ۋيېدېماننى ماقۇل كەلتۈرىۋالغان ئىدى.
ھىتلېر ئۇنىڭغا: ”قەتئى بولمايدۇ! گيۆرىڭ دېگەن قىسىملارنى كۆزدىن كۆچۈرۈشنىمۇ تۈزۈك قاملاشتۇرالمايدىغان بىرسى. بۇ جەھەتتە مەن ئۇنىڭكىدىن كۆپ نەرسىلەرنى بىلىدىكەنمەن تېخى!“ دەيدۇ.
شۇ كۈنى كەچىرەك ۋاقىتتا، ھىتلېر يەنە شۇنىڭغا ئوخشايدىغان تەكلىپتىن بىرنى ئاڭلايدۇ. ئۇ چاغدا، ھىتلېر ئەپسۇسلانغان ھالدا بلومبېرگقا ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغانلىقىنى ئۇختۇرىۋاتقان ئىدى. نازاكەت نوقتىسىدا ئۇنىڭدىن ئورنىغا بىرەر ئىز باسار كۆرسىتىپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. بلومبېرگ ئۇنىڭغا بۇ ئىش ئۈچۈن گيۆرىڭنى تەكلىپ قىلىدۇ. يەنى ئۆزىنى ۋەيران قىلىش ئىشلىرىغا ياردەمچى بولغان بىرسىنى ئۆزىنىڭ ئورنىغا كۆرسىتىۋاتاتتى. بۇ قېتىم ھىتلېر قىلچىمۇ يوشۇرماي ئۇدۇللا، گيۆرىڭ دېگەن بۇ ئادەم پەقەتلا ئۆزىنى بېسىۋالالمايدۇ، ھەم بەكلا ھۇرۇن دەيدۇ. ئۇنداقتا، دەيدۇ بلومبېرگ، فۈھرېرىم ئۆزىڭىز نېمە ئۈچۈن ئۇرۇش مىنىستىرى ۋەزىپىسىنى ئۆز قولىڭىزدا تۇتمايسىز؟ دەپ سورايدۇ. روشەنكى، بلومبېرگ بۇ گەپنى ئۇنىڭغا يامان غەرەز بىلەن دېگەن ئىدى. ئەگەر ھىتلېر ئۈچ ئارمىيە ھوقۇقىنى قولىغا ئېلىۋالغىنىدا، ئۆزىنى سېتىۋەتكەن ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقىنى زەئىپلەشتۈرۈش مۇدداسىغا يەتكەن بولاتتى.
ھىتلېر بۇ تەكلىپنى يا رەت قىلماي يا ماقۇل دېمەي گەپنى ئەگىتىپ تۇرىۋالىدۇ. كېيىن ئۇ ئۈچ ئارمىيە ھوقۇقىنى كىمگە تاپشۇرساق مۇۋاپىق بولار دەپ قايتا سورايدۇ. بلومبېرگ بۇنىڭ ئۈچۈن بىرەر نامزات كۆرسىتەلمەيدۇ. شۇنىڭدىن كېيىن ھىتلېر ئۇنىڭدىن ”ئادەملىرىڭگە كىم مەسئۇل بولىۋاتىدۇ؟“ دەپ سورايدۇ. بلومبېرگ، گېنېرال ۋىلھېلم كەيتېل ئومۇمىي يۈزلۈك باشقۇرۇپ كېلىۋاتىدۇ دەپ جاۋاب بېرىدۇ. ئاندىن ئالدىراپ قوشۇمچە قىلىدۇ: قىزىنىڭ كەلگۈسى قېينى ئاتىسى بولىدىغان بىرسىنىڭ بۇنداق مۇھىم بىر ۋەزىىپىنى ئۈستىگە ئېلىشقا مۇۋاپىق كەلمەيدىغانلىقىنى ئېيتىپ، ”ئۇ دېگەن ئىشخانامدىكى ئىشلارغىلا قاراپ يۈرگەن بىرسى“ دەيدۇ.
”ئۇنداقتا بۇ ئادەم دەل مېنىڭ ئىستىگەن ئادىمىم ئىكەن!“ دەيدۇ ھىتلېر.
شۇ كۈنى چۈشتە، بىر قارىماققا ”پۈتۈنلەي روھى چۈشۈپ ۋەيران بولۇش ئالدىدا تۇرىۋاتقاندەك كۆرۈنگەن“ بلومبېرگ ئىشخانىسىغا قايتىپ كېلىپ، يۈز بەرگەن ئىشلارنىڭ ھەممىسىنى كەيتېلغا سۆزلەپ بېرىدۇ. ئۇ ئايالىنىڭ بۇرۇن شەرمەندىلەرچە ئىش-ھەرىكەتلەر بىلەن شوغۇللانغان بىرسى ئىكەنلىكىنى ئېتراپ قىلىدۇ، ”ئەمما يالغۇز بۇنداق گەپلەرلا بىر ئايالدىن ئاجرىشىشنىڭ باھانىسى بولالماسلىقى كېرەكقۇ؟“ ئۇ ئۆزىنىڭ ھىتلېر بىلەن سىلىق-سىپايىلىق بىلەن ئايرىلغانلىقىنى، شۇنىڭدەك ئەگەر ئۇرۇش بولۇپ قالغىدەك قىلسا دەرھال فۈھرېرنىڭ يېنىدا بولىدىغانلىقىنىمۇ ئېيتقانلىقىنى بىلدۈرىدۇ.429 كەيتېل ئۇنىڭغا بالىلىرىنىڭ ئىستىقبالىنى كۆزدە تۇتۇپ بۇ ئايالدىن ئاجرىشىپ كېتىشنى مەسلىھەت قىلىۋىدى، بلومبېرگ ئۇنىڭغا، بىزنىڭ توي قىلىشىمىز بىر-بىرىمىزنى ياخشى كۆرگەنلىكىمىزنىڭ نەتىجىسى، ”ئەگەر ئاجرىشىشقا توغرا كەلسە، ئاجراشقىنىمدىن مېڭەمگە بىر پاي ئوق ئېتىپ تۈگەشكىنىم ياخشىراق“ دەپ دوق قىلىپ جاۋاب بېرىدۇ. ئاندىن ئۇ كۆزلىرى ياشقا تولغان ھالدا ئىشخانىسىدىن يۈگەرگەندەك چىقىپ كېتىدۇ.
كەيتېل، چۈشتىن كېيىن سائەت بەشتە ھىتلېرنىڭ رەسىم سىزىش ئۆيىگە چاقىرتىلىدۇ. ھىتلېر ئاغرىنغان ھالدا ئۆزىنىڭ بەكلا يالغۇز قالغانلىقىنى، شۇڭا كەيتېلنىڭ ئۇنى چوقۇم قوللاپ بېرىشى كېرەكلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇ گېپىنى سەل ھاياجان ئىچىدە داۋاملاشتۇرۇپ، بلومبېرگقا بەكلا ھۆرمەت قىلىدىغانلىقىنى، شۇنىڭدەك ئۇنىڭ ياردىمى بولغاچقىلا ئىشلىرىنىڭ ئوڭۇشلۇق بولىۋاتقانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئاندىن ئۇ يەنە ئاغرىنىشىنى داۋام قىلىپ، ، ئۇلار مېنى نىكاھ شاھىتلىقىغا ئاپىرىپ مېنى ئالدىدى. ئەمەلگە ئاشمايدىغان بۇنداق بىر نىكاھنى ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقى قوبۇل قىلالىشى مۇمكىنمۇ؟ كەيتېل ئامالسىز: راست دەيسىز، ئۇلار قوبۇل قىلالمايتتى دەيدۇ. كېيىنكى سۇئالى كىمنىڭ ئۇنىڭ ئورنىغا كەلتۈرۈلۈش مەسىلىسى ھەققىدە ئىدى. كەيتېل كىمنىمۇ كۆرسىتەلىشى مۇمكىن؟ شۇڭا ئۇمۇ خۇددى بلومبېرگقا ئوخشاش گيۆرىڭنى كۆرسىتىشكە مەجبۇر بولىدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭ نامزاتلىقىنى يەنە بىر قېتىم رەت قىلىدۇ. كەيتېلنىڭ يەنە بىر نامزاتى فرىتىش ئىدى. فۈھرېر ئۈستىلىنىڭ ئالدىغا بېرىپ بىر پارچە ئەدىلىيە مىنىستىرى ئىمزا قويغان ئەرزنامىنى ئېلىپ كېلىدۇ. بۇ ئەرزنامىدا فرىتىشنى بەچچىۋازلىق جىنايىتى بىلەن قارىلانغان ئىدى. ھىتلېر ئۇنىڭغا، بۇندىن بۇرۇنمۇ دەل مۇشۇنىڭغا ئوخشايدىغان بىر شىكايەتنامىنى باستۇرىۋەتكەنلىكىنى، ئەمما بۇ قېتىم ھەربى ساھەدە ئەڭ ئالى ھوقۇق بېرىلىشى كېرەك بولغان مۇھىم مەسىلىگە دۈچ كېلىۋاتقانلىقى ئۈچۈن، بۇ ئىشنىڭ زادى قانداق ئىش ئىكەنلىكىنى ئېنىقلاپ چىقىشقا مەجبۇر ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن ئاۋال فرىتىش بىلەن يالغۇز سۆزلىشىپ، ئۇنىڭدىن بۇنداق بىر جىنايەت سادىر قىلغان-قىلمىغانلىقىنى ئۆزىدىن سورايمەن. شۇ چاغدا ئۇنىڭ بۇ مەسىلىگە قانداق ئىنكاس قايتۇرىدىغانلىقىغا قاراپ باقارمىز دەيدۇ.
بۇ قېتىمقى ئۆزىنى ئاقلاش ھەققىدىكى كۆرۈشۈش شۇ كۈنى فۈھرېرنىڭ قىرائەتخانىسىدا ئۆتكۈزۈلىدۇ. ئىككى نەپەر ”ھىتلېر ياشلىرى“ بىلەن ”باۋارىيە ئەسكىرى“ گە بەچچىۋازلىق قىلغانلىقىنىڭ تەپسىلاتى ھەققىدە فرىتىش، ھېچ نېمىدىن خەۋىرىم يوق دەيدۇ. ئۇ ئۆز خىيالىدا فۈھرېر ئۇنىڭدىن باشقا ئىككى نەپەر ”ھىتلېر ياشلىرى“ بىلەن بىرگە قىلغان ئاخماقانە ئىشىنى سورىسا كېرەك دەپ ئويلاپ، بۇنچە تايىنى يوق بىر ئىشنى شۇنچە چوڭايتىپ يۈرۈشكە قاتتىق خاپا بولىدۇ. ئۇ چۈشەندۈرۈپ كېلىپ، مەن بەزىدە بۇ ئىككى ياشنى چاقىرىپ تاماققا تەكلىپ قىلىپ قوياتتىم. ئاندىن ئۇلارغا خەرىتە كۆرۈشنى ئۆگۈتەتتىم. ئەگەر ئۇلاردىن كىمىكى بىرسى دىققىتىنى مەركەزلەشتۈرمىگىدەك قىلىدىكەن، مەن ئۇنىڭ سۇڭىغا سىزغۇچۇم بىلەن نوقۇپ قۇياتتىم، بولغان ئىشلار شۇنچىلىكلا ئىش دەيدۇ.
ھىتلېر بۇ ئىككى ياش ھەققىدە تېخىچە ھېچ نېمە ئاڭلاپ باقمىغان ئىكەن. شۇڭا ئۇ فرىتىشنى دەرھال شىتاپتىن چىقىرىپ تاشلايدۇ. بۇنىڭدىن فرىتىش ھەيران بولۇپ داڭ قېتىپلا قالىدۇ. ئۇ تېخى باش مىنىستىرلىكتىن ئايرىلماي تۇرۇپلا ھىتلېر ئۇنىڭ مەخسۇس ئاديوتانتىغا بايىقى ھادىسىنى ھاياجان ئىچىدە بايان قىلىپ بېرىدۇ: ”ئويلاپ باق ۋيېدېمان، ئۇ ئويناپ يۈرگەن ياش بالىلارنىڭ ئىككى ئەمەس بەلكى تۆت نەپەر ئىكەنلىكىنى تۇيۇقسىزلا بىلىپ قالدىم! ئەندى بۇ ئىشنى يوشۇرغىدەك يېرى قالماپتۇ.“
ئەتىسى چۈشتىن كېيىن، كەيتېل ھىتلېرغا فرىتىش ئىشىكىنى تاقىۋېلىپ سىرتقىمۇ چىقاي قامىلىپ ئولتۇرىۋالدى دەپ مەلۇمات بېرىدۇ. ھىتلېر تېخىچىلا خاتىرجەم ئەمەس بولۇپ، ئۇنىڭ كاللىسىدا يەنىلا شۇ ئىز باسار مەسىلىسى بار ئىدى. بۇ قېتىم ئۇ، ئەڭ ئالى قۇماندانلىق ھوقۇقىنى ئۆز قۇلىغا ئېلىۋېلىش، كەيتېلنى ئۆزىنىڭ شىتاپ باشلىقى قىلىش قارارىغا كەلگەنلىكىنى ئېيتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر قاتاردا، يەنە بىر كۆڭۈلسىز ئىش يۈز بېرىدۇ. خوسباخ كۆرۈنۈشتە بوي سۇنغاندەك قىلغان بىلەن ئەمەلىيەتتە ھىتلېرنىڭ تەلىۋىنىڭ ئەكسىچە فرىتىشقا ئەھۋالدىن مەلۇمات بېرىۋېتىدۇ. شۇڭا ھىتلېر ئامال يوق مەڭگۈ ئۇچراشماسلىق ئۈچۈن ئۇنىمۇ ئىشتىن چىقىرىۋېتىدۇ.
خوسباخنىڭ ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلانغانلىقى، ۋيېدېماننى خوسباخنىڭ ئۆزىگە ئوخشاش ھەم ھەيران قالدۇرىدۇ ھەم خاپا قىلىدۇ. ئۇ فۈھرېرنى ئىستەپ تاپىدۇ. بۇ چاغدا ھىتلېر قىشلىق باغچىدا تىت-تىت بولغىنىچە ئالدى-كەينىگە مېڭىپ ئايلىنىپ يۈرەتتى. ”فۈھرېرىم، — دەيدۇۋيېدېمان قاتتىق ھاياجان بىلەن، — سىز بۈگۈن بىرسىگە بەكلا ئۇۋال قىلدىڭىز!“430 ”سەن كىمگە ئۇۋال قىلدىڭ دەيسەن؟“ ”پولكوۋنىك خوسباخقا!“ ”توغرا دەيسەن ۋيېدېمان، — ھىتلېر ئاخىرى ئېتراپ قىلغان ھالدا، — دېگىنىڭ توغرا، بۈگۈن مەن باش شىتاپ دېگەن بۇ ’ماشىنا‘ نىڭ كەينىدىكى ’ئادەم‘ ھېسابلانغان خوسباخنى يېڭىلا تونىدىم. ئۇنىڭغا ئېيتقىن، مەن ئۇنىڭدىن كەچۈرۈم سورايمەن. ئەمما مەن ئۇنى ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغانلىق قارارىمنى بىكار قىلالمايمەن. شۇڭا ئۇ ئاق دېڭىزغا بارسۇن. ئۇنىڭغا دەپ قوي، ئۇ كېلىپ مېنىڭ بىلەن بىرگە كەچلىك تاماق يېسۇن. مەن ئۇنىڭغا ئۇنىڭ بارلىق ئېسىل تەرەپلىرىنى تولۇق كۆرسىتىپ بىر پارچە تونۇشتۇرۇش يېزىپ بېرەي.“ ئەمما ئۇنىڭ ئەپۇ قىلىش مىجەزى دەرھال يوقىلىدۇ. ئۇنىڭ ئۈچۈن ھېچ قاچان بىرەر تۇنۇشتۇرۇش يېزىپ بەرمەيدۇ. ”ئۇ نەرسە ماڭا ھېچ ئىش قىلىپ بەرگىنى يوق. ئۇ ماڭا يالغان گەپ قىلىشتىن باشقا ھېچ ئىش قىلىپ بەرمىدى. — دەيدۇ ھىتلېر، — مەن ئۇنى ھەرگىزمۇ شىتاپقا يېقىن يولاتمايمەن!“ (شۇنداق دېسىمۇ، كېيىن ھىتلېر ئۇنى بىر قۇرۇقلۇق ئارمىيە گېنېراللىقىغا كۆتۈرۈپ قولىغا بىر كورپۇس تۇتقۇزىدۇ) ھىتلېر شۇنىڭدىن كېيىنكى بىر ھەپتە جەريانىدا، بلومبېرگ ئىشىنى بىر تەرەپ قىلىش، يەنى فرىتىش سەتچىلىكىدىن قالغان مەسىلىلەرنى بىر تەرەپ قىلىش ئۈچۈن تىرىشىدۇ. ئالدى بىلەن، ئۇ گېستاپوغا فرىتىش دېلوسىنى ئومۇمىي يۈزلۈك تەكشۈرۈپ چىقىشقا بۇيرۇپ، ئاندىن پۈتۈن زېھنىنى سەرىپ قىلىپ باش قۇماندان تاللاپ چىقىشقا تىرىشىدۇ. ئۇ ئاخىرىدا باش قۇماندانلىق ئۈچۈن گېنېرال ۋالتېر ۋون براۋچىتشنى ئۇيغۇن كۆرىدۇ (بۇ ئادەم ھىتلېرنىڭ ھەممە تەرىپىگە قايىل بولىشىغا قارىماي، تېخىچىلا ناتسىستلار پارتىيىسىگە ئەزا بولمىغان ئىدى)، شۇنىڭغا قارىماي يالغاندىن بىرىنچى بولۇپ رېيچېناۋنى تاللىدىم دەيدۇ. قۇرۇغلۇق ئارمىيە ۋەكىلى گېنېرال گېرد ۋون رۇندىستېدت بۇ نامزاتقا قەتئى قارشى چىقىدۇ. ئوفىتسېرلار ئىتتىپاقىنىڭ قارىشىچە رېيچېناۋ ئۇچىغا چىققان ناتسىست بولۇپلا قالماي، يەنە ئارمىيە ئىچىدىكى ئەڭ رادىكال ئۇنسۇرلاردىن بىرى ھېسابلىناتتى. شۇڭا ئۇ مۇھىم ۋەزىپىلەرگە تەيىنلىنىشكە ئۇيغۇن كەلمەيدىكەن. رۇندستېدت بولسا بېكنى نامزات قىلىپ كۆرسەتكەن بولسىمۇ بۇنىڭغا ھىتلېر قوشۇلمايدۇ. شۇنداق قىلىپ ئۇنىڭ كېيىنكى نامزاتى تەبىئىي ھالدا براۋچىتش ئىدى. بۇ ئىش ئاخىرى بېرىپ سودىلىشىشقا ئايلىنىپ قالىدۇ. بۇ قېتىم، رۇندستېدىت فۈھرېرنىڭ ئوتتۇرغا قويغان نامزاتىنى قۇرۇغلۇق ئارمىيە قوبۇل قىلىشقا بولىدىغان بىر نامزات دەيدۇ.
ئىش بۇنىڭلىق بىلەنلا پۈتمەيدۇ. براۋچىتش بەكلا مۇھىم بىر ئىشى بارلىقىنى ئاشكارىلايدۇ: ئۇنىڭ بېشى جىددى بىر ئىش سەۋەبىدىن بالادا قالغان بولۇپ، بۇ ئىش ھەل قىلىنماي ئۇ ۋەزىپىنى ئۈستىگە ئالالمايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئەسلىدە ئۇ ئايالى بىلەن ئاجرىشىش جىدىلى ئىچىگە پېتىپ قالغان بولۇپ، ئايالى ئۇنىڭدىن خېلى كۆپ ئاجرىشىش پۇلى تەلەپ قىلماقتا ئىدى. ئەمما ئۇ پۈتۈنلەي قەرزگە بۇغۇلغان ئەھۋالدا بولغاچقا، ئايالىغا ئۇنچىلىك كۆپ پۇل تۆلىگىدەك مادارى يوق ئىدى. ھىتلېر ئۇنىڭغا 80 مىڭ مارك پۇل بېرىپلا قالماي، يەنە ۋون براۋچىتش خانىمنى بۇ پۇلنى ئېلىپ ئاجرىشىشقا ماقۇل بولۇشقا كۆندۈرىدۇ. ھىتلېر ئۈچۈن ئېيتقاندا بۇ سودا ئۇيغۇن بىر سودا ھېسابلىناتتى. چۇنكى ئۇ بۇ سودىلىشىش ئارقىلىق مەڭگۈ رەخمەت ئېيتىدىغان بىر باش قۇماندانغا ئېرىشىش بىلەنلا قالماي، يەنە، ئورلىچ ۋون خاسسەلنىڭ دېيىشى بويىچە، براۋچىتش ئېلىشنى پىلانلاپ يۈرگەن خانىمغا ئېرىشكەن، يەنى چارلوت شمىدت دېگەن بۇ ئايال، ”يۈزدە ئىككى يۈز ئەشەددى ناتسىست بىر ئايال“ ئىدى. ھىتلېرنىڭ زىرىكمەي خىزمەت ئىشلىشى ھەمدە كۆپ سانلىق پىشقەدەم گېنېراللارنىڭ تەۋرىنىپ يۈرگەنلىكى نەتىجىسىدە، بۇ قېتىمقى كىرىزىس ئاخىرى شۇ شەكىلدە ئوڭۇشلۇق ھەل قىلىنىدۇ.
كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغىنى، قۇرۇغلۇق ئارمىيىنىڭ ئەمەلگە ئاشۇرالمىغان بۇ قېتىملىق توپىلىڭى تۈۋەن قاتلامغا تەسىر كۆرسىتەلمىگەنلىكى ئىدى. فرىتىشنىڭ يېقىن دوستى ۋە شۇنىڭدەك بلومبېرگ بىلەن ئۇنىڭ ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلىۋەتكەن ئوفىتسېرلار ئارسىدا بۇ قېتىمقى سەتچىلىكتىن خەۋىرى بارلارنىڭ سانى بەكلا ئاز ئىدى. شۇنداق بولغاچقا، ۋەزىپە ئۈستىدىكى گېنېراللار 1938-يىلى 4-فىۋرال كۈنى بېرلىنغا كېلىپ يىغىنغا قاتنىشىش ۋاقتىدا، ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا دېگىدەك بۇ ئىشلاردىن ھەيران قېلىشىدۇ. چۇنكى ئۇلار بۇ ئۆزگۈرۈشلەرنى ئەتىگەنلىك گېزىتلاردىنلا خەۋەر تاپقان ئىدى. ئۇلار باش مىنىستىرلىق زالىغا چاقىرتىلىپ ھىتلېر، فرىتىشنىڭ جىنايى قىلمىشلىرىنى شۇنىڭدەك بلومبېرگنى نېمە ئۈچۈن ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلىغانلىق سەۋەبىنى بىرمۇ-بىر گېنېراللارغا ئۇقتۇرۇپ ئۆتىدۇ. يەنى بلومبېرگ ئەسلىدە بەخىتسىز بىر توي سەۋەبىدىن ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلانغان ئىدى.431 ”بىز بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ ھەيران بولۇپ تۇرۇپلا قالدۇق. — دەپ ئەسلەيدۇ ھېينز گۇدېرىئان، — بىز بۇ ئىككى نەپەر يوقۇرى دەرىجىلىك ئوفىتسېرنى ياخشى بىلەتتۇق. ئۇلار ئىككىسىلا ئوچۇق-يورۇق كىشىلەر ئىدى. بۇنداق ئېغىر قارىلىنىشتىن ھەممىمىزنىڭ كۆڭلى يېرىم ئىدى. بۇ گەپلەرنىڭ ھېچبىرسىگە ئىشەنگىمىز كەلمىدى. ئەمما بىزنىڭ بىرىنچى ئىنكاسىمىز، گېرمانىيە دۆلىتىنىڭ بىرىنچى نومۇرلۇق ئادىمىمۇ ھەرگىز يوق يەردىن پۇتاق چىقىرىپ يۈرىدىغان بىرسى ئەمەس دېيىشلا بولدى.“
گەرچە ئوفىتسېرلار ھەيرانلىقتا داڭ قېتىپ قالغان بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا يوۋاشلىق بىلەن ھىتلېرنىڭ قۇرۇغلۇق ئارمىيىنى قايتا تەشكىللىشىنى قوبۇل قىلىشتى. شۇ كۈنى ئاخشىمى، بىر قېتىملىق ئىچكى كابېنت يىغىنىدا، ھىتلېر ئۈچ ئارمىيىنى ئۆتكۈزۈپ ئالغانلىقىنى قانۇنلۇق ھالغا كەلتۈرىۋالىدۇ. ئۇ، كەيتېل بىلەن براۋچىتشنى ئىچكى كابىنتتىكىلەرگە تونۇشتۇرۇپ ئۆتكەندىن كېيىن، قۇراللىق كۈچلەرگە بۇندىن كېيىن ئۆزى بىۋاستە قۇماندانلىق قىلىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. بۇ يىغىن ئىچكى كابېنتنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق يىغىنى بولۇپ، ھۆكۈمەت ئەمەلدارلىرى ئۈن-تۈنسىز ئۇنىڭ دېگىنىنى ماقۇللايدۇ.
يېرىم كېچىدىن ئاشقاندا، گېرمانىيە خەلقى رادىئو ئارقىلىق فۈھرېر تارقاتقان مۇھىم قانۇندىن خەۋەر تېپىشىدۇ. شۇنىڭدەك ئۇلار يەنە بلومبېرگ بىلەن فرىتىشنىڭمۇ ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغانلىقىنى، 16 نەپەر يوقۇرى دەرىجىلىك ئوفىتسېرنىڭمۇ ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغانلىقىنى، 44 نەپەر يوقۇرى دەرىجىلىك ئوفىتسېرنىڭ باشقا ۋەزىپىلەرگە يۆتكىۋېتىلگەنلىكىدىنمۇ خەۋەر تاپىدۇ. گيۆرىڭنىڭ ئۇرۇش مىنىستىرلىكىنىڭ مىنىستىرى قىلىپ تەيىنلەنمىگەنلىكىگە تەسەللى بېرىش مەقسىتىدە ئۇنىڭغا ھاۋا ئارمىيە مارشاللىق ئۈنۋانىنى بېرىش ئارقىلىق كۆڭلى ئېلىنىدۇ. بۇ قېتىمقى تازىلاش دولقۇنى دېپلوماتىيە ساھەسىگىمۇ بېرىپ چېتىلغان ئىدى. تاشقى ئىشلار مىنىستىرى نېۋراتنىڭ ئورنىغا رىبېنتروپ تەيىنلىنىدۇ. بۇ كىشى، ئەگەر بىر سائەت ۋاقتىمىزنىمۇ ئەنگلىيە بىلەن ئۇرۇش قىلىش تەييارلىقى ئۈچۈن سەرىپ قىلمايدىكەنمىز، گېرمانىيە بىر سائەتنى قولدىن بېرىپ قويغان ھېسابلىنىدۇ، دەپ قارايدىغان بىرسى ئىدى. تېخى يېقىندىلا، ئۇ ھيېدلېرغا مۇنداق دېگەن ئىدى: ئەنگلىيە گېرمانىيىنىڭ كۈچلىنىپ كېتىشىگە چىدىمايدىغانلىقى سەۋەبلىك، ئەنگىليە-گېرمانىيە ئوتتۇرسىدا شەرتنامە تۈزۈش ئېھتىمالىمۇ مەۋجۇت ئەمەس، ”ئىش بۇ دەرىجىگە بېرىپ يەتكەندە، ئۇلار چوقۇم ئۇرۇش قوزغايدۇ“ دەپ ئېيتقان ئىدى.
بۇ كۈن، گېرمانىيە تارىخىدىكى ئۇنتۇلماس بىر كۈن بولىدۇ. گېرمانىيە قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىدىكى ئىككى نەپەر ئەڭ كۈچلۈك ئادەم تازىلىۋېتىلگەن، يەنە ئىككى نەپەر ھەربى رەھبەر، يەنى كەيتېل بىلەن براۋچىتش ئىككىسى ھىتلېرغا چەكسىز رەخمەت بىلدۈرگەن، ھىتلېرنىڭ ھەر قانداق تەلىۋىنى قەتئى جايىغا كەلتۈرىدىغان كىشىلەر بولۇپ قالغان ئىدى. ھىتلېر ئىچكى كابىنتتىكى نۇتقىنى تاماملىغاندىن كېيىن، مايور رۇدولف شىمۇندت ۋە يېڭىدىن قۇرۇغلۇق ئارمىيە ئاديۇتانتلىقىغا كەلتۈرۈلگەن گېرھالدېرى ئەنگېللار بىلەن بىرلىكتە پىكاپلىق بېرچتېسگادېنغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. خوسباخنىڭ ئورنىغا مايور شىمۇندت تەيىنلەنگەن بولۇپ، ھەربى ئىشلا ئاديۇتانت مۇدېرلىقىغا كۆتۈرۈلگەن ئىدى. ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» گېزىتىنىڭ باش تېمىسىنى كۆرۈپ چوقۇم گۈلقەقەلىرى ئېچىلىپ كېتىشى مۇقەررەر. چۇنكى بۇ باش تېما مۇنداق قويۇلغان ئىدى:
بارلىق ھوقۇق فۈھرېرىمىزنىڭ قولىدا!
ھىتلېر، گېرمانىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ تەڭداشسىز مۇستەبىتىگە ئايلىنىدۇ. ئەندى ئۇ، ئەڭ ئاخىرقى سەپەر تەييارلىقىغا كىرىشىدۇ.

16. كونا يۇرتىغا قايتىش

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

10 تېما	77 يازما	200 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 1040

يازما سانى:

تىللا:

123

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

21 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-3

ئۇچۇر

39^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2016-7-15 18:10:03 | ئايرىم كۆرۈش

16. كونا يۇرتىغا قايتىش
1938-يىلى غېنىۋاردىن 1938-يىلى ئافرېلغىچە432

1
ۋيېننادا، كىشىلەر ھىتلېرنىڭ قان تۆكمەستىن تازىلاش ئېلىپ بارىدىغانلىقى ھەققىدىكى ئەكس سادالارنى شۇ ھامان ھېس قىلىشىدۇ. گېرمانىيە ئەلچىخانىسىدا، فرانز ۋون پاپېن — بۇرۇنقى باش مىنىستىر، ھازىر ئۇ كىچىك بىر دۆلەتكە ئەھمىيەتسىز بىر ئەلچى قىلىپ تەيىنلەنگەن — تېلېفونغا چاقىرتىلىدۇ. تېلېفوننى باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسى كاتىبى لاممېرس ئاچقان ئىكەن. ”فۈھرېر سىزگە ۋيېننادىكى ۋەزىپىڭىزنىڭ تاماملانغانلىقىنى ئۇختۇرماقچى، — دەيدۇ كاتىپ، — مېنىڭچە سىزگە بۇ خەۋەرنى گېزىتتىن كۆرگەن ۋاقتىڭىزغا ئۇدۇللاپ ئۇختۇرماقچى.“ پاپېن بۇ گەپتىن ئۈنى ئىچىگە چۆكۈپلا كېتىدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا بۇ ئەرزىمەس ۋەزىپىنى قوبۇل قىلىشىغا ئۈندەش ئارقىلىق دولفۇسنىڭ ئۆلتۈرۈلىشىدىن كېيىن خەتەرلىك كىرىزىس ۋەزىيىتى كەلتۈرۈپ چىقارغانلىقى سەۋەبىدىن ئۆزىگە زەربە بېرىشنى پىلانلاپ يۈرگەنىكەن. ”قارىغاندا، مەن ئۇلارنىڭ ئارزۇسىنى ئىشقا ئاشۇرۇپ پۈتتۈرگەن بولسام كېرەك. شۇڭا ماڭا ھاجىتى قالمىغان.“ ئۇ ئازاپلانغان ھالدا شۇ كۈنلەرنى ئەسلەپ يوقۇرقىدەك گەپلەرنى قىلىدۇ. ”نېمە ئىش بولغانلىقىدىن تولۇق خەۋەر تېپىش مەقسىتىدە“ دەرھال بېرچتېسگادېنغا ئاتلىنىدۇ. پاپېن ئۇ يەرگە بارغىنىدا، ھىتلېرنىڭ ھەم چارچاپ ھالى قالمىغانلىقىنى، ھەمدە قۇرساق كۆپىكى ئىچىدە ئىكەنلىكىنى كۆرىدۇ. ”ئۇنىڭ يېنىغا كىرگىنىمدە كۆزلىرى قېتىپلا قالغان بولۇپ، كۆڭلىمۇ جايىدا ئەمەس ئىدى. ئۇ قۇرۇق گەپلەر بىلەن تەسەللى بەرمەكچى بولۇپ، ۋەزىپەمدىن قالدۇرۇلغانلىقىمنىڭ سەۋەبلىرىنى چۈشەندۈرەتتى.“ دەسلىۋىدە، روھى چېچىلاڭغۇ ھالەتتىكى فۈھرېر دېيىلگەن گەپلىرىنىڭ مەنىسىگە بەك دىققەت قىلىپ كەتمەيدۇ. پاپېن كېيىن سۆز ئېچىپ، ئاۋسترىيە باش مىنىستىرى كۇرت ۋون شيۇشنىگ بىلەن يۈزتۇرانە سۆزلىشىش ئارقىلىقلا ئىككى دۆلەت ئوتتۇرسىدا ئىختىلاپ پەيدا قىلىۋاتقان بىر قاتار مەسىلىلەرنى ھەل قىلالىشىمىز مۇمكىن دەيدۇ. شۇ چاغدىلا، ھىتلېر ئۇنىڭ دېگەنلىرىگە دىققەت قىلىدۇ.
”ياخشى ئويلاپسىز“ دەيدۇ ھىتلېر. ئاندىن ئۇ پاپېننى دەرھال ۋيېنناغا قايتىپ بېرىپ، ئۇلارنىڭ تىز ئارىدا كۆرۈشۈشىنى ئورۇنلاشتۇرۇشىنى بۇيرۇيدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا: ”مەن مەسىلىلەرنى سۆزلىشىپ ئايدىڭلاشتۇرۇش ئۈچۈن شيۇشنىگ ئەپەندىنى گېرمانىيىگە خوشاللىق بىلەن تەكلىپ قىلىمەن.“
شيۇشنىگ، پاپېننىڭ تەكلىبىنى قوبۇل قىلغان بولسىمۇ يەنىلا كۆڭلى دېگەندەك خاتىرجەم ئەمەس ئىدى.433 ئۇ تاشقى ئىشلار مىنىستىرى گۇيدو شمىدتقا ئېتراپ قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: مېنىڭ بۇنىڭغا ماقۇل دېيىشىمدە ”ئاۋال بىرەر ھەرىكەتكە كىرىشىش ئارقىلىق سىياسىي ئۆزگىرىش پەيدا بولۇشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش؛ شۇ ئارقىلىق خەلقئارالىق ۋەزىيەتنىڭ ئاۋسترىيىگە پايدىلىق ھالغا كېلىشىنى كۈتۈش ئۈچۈن ۋاقىتنى قولغا كەلتۈرۈشنى مەقسەت قىلغان ئىدىم.“ ئۇ يەنە كىنايە قىلىپ: ئەمما مەن سۆھبەت ئۈستىلىدە ھىتلېر بىلەن بىر قاتاردا بىرەر روھى كېسەللىكلەر دوختۇرىنىڭمۇ بىرگە بولىشىنى ئارزۇ قىلاتتىم دەيدۇ. راستىنى ئېيتقاندا، بۇنداق بىر زومىگەرگە تاقابىل تۇرۇشتا شيۇشنىگ ھەقىقەتەنمۇ توغرا تاللانغان بىرى ھېسابلانمايتتى. ئۇ ئىخلاسمەن بىر كاتولىك، بىر زىيالى، شۇنىڭدەك ئابروي قوغلاشمايدىغان، كۆڭلىدە غۇم ساقلىمايدىغان مەرت بىرى ئىدى. ھىتلېر بىلەن تاقابىل تۇرۇشتا ئۇ ھەقىقەتەنمۇ پايدىسىز ئورۇندا تۇراتتى.
11-فېۋرال ئاخشىمى، شيۇشنىگ، گۇيدو شمىدتنىڭ ھەمرالىقىدا سالزبۇرگقا قاراپ ماڭىدىغان كېچىلىك پويىزغا ئولتۇرىدۇ. پويىز موزارتنىڭ تۇغۇلغان يېرىگە يېتىپ كېلىشى بىلەن تەڭ، ياتاق ۋاگۇنى ئايرىۋېتىلدى. ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، ئىككىسى ماشىنىلىق بۇ قېدىمى شەھەرنى كېسىپ ئۆتۈپ، ئايرودرومدىن ئۆتۈپ، سالزاخ دەرياسىدىن ئۆتۈپ گېرمانىيە چېگرا بويىغا يېتىپ كېلىدۇ. پاپېن شۇ يەردە ئۇلارنى ساقلايدىغان بولۇپ، ئۇنى ھىتلېرچە سالام بىلەن ئۇزىتىپ قالىدۇ. گېرمانىيە تاموژنا خادىملىرىمۇ تىك تۇرغىنىچە بىلەك سالىمى بېرىشىدۇ. ئاۋسترىيىلىك مېھمانلارمۇ قانۇنغا خىلاپ بولغىنىغا قارىماي ئوخشاش پاسوندا سالام بېرىپ جاۋاپ قايتۇرىدۇ. بۇ ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى چۈچۈتكىدەك بىر بىشارەت ئىدى. ئۇزۇنغا قالماي يەنە بىر يامانلىقنىڭ بىشارىتى كۆرۈلىدۇ. ئۈچ نەپەر گېنېرالمۇ ’بەكلا تۇيۇقسىز‘ بېرگخوفقا يېتىپ كەلگەن بولۇپ، پاپېن، بۇنىڭدىن ئاۋسترىيىلىك مېھمانلار باشقىچە ئويدا بولماس دەپ ئويلايدۇ. ئەگەر شۇ پەيتتە ئۆزى دولفۇسنىڭ ئورنىدا بولسا ئىدى، بەلكىم شيۇشنىگ نارازىلىق بىلدۈرەلىگەن بولار ئىدى. ئەمما بۇ كىشى ئوتتۇرلۇقنىڭ يامانلىشىپ كېتىشىنى خالىمايدىغان، ھەمدە ھىتلېرنى رەنجىتىشنىمۇ خالىمايدىغان بىرسى ئىدى. ”مەسىلە يوق. گېنېراللارنىڭ بولىشى ماڭا بەرىبىر. — دەيدۇ شيۇشنىگ، — شۇنداقتىمۇ بۇ ئىش بەكلا غەلىتە.“
ئاپتوموبىل بېرچتېسگادېن يېنىغا كەلگىنىدە، ماشىنا تۇيۇقسىزلا سولغا بۇرۇلۇپ، يوقۇرى سالزبۇرگ تۈۋىگە كېلىدۇ. ئۇ يەردە كۈتۈپ تۇرغان يېرىم زەنجىرتاپانلىق ماشىنا، ئۇلارنى ئېلىپ تىك ۋە تار قىيالىق يوللاردىن ئايلاندۇرۇپ بېرگخوفقا ئېلىپ چىقىدۇ. ئۇلار يول ئۈستىدە ئۆگزىسىنى قار قاپلىغان قاتار كەتكەن رەتلىك دېھقان ئۆيلىرى بىلەن كونا بىر چېركاۋ ئالدىدىن ئۆتىدۇ. ئاندىن ئېس-ئېسچىلار گازارما ئۆيلىرى كۆرۈنىدۇ. گازارما ئۆيلەرنىڭ بەزىسى تېخى پۈتمىگەن ئىدى. زەنجىر تاپان ماشىنا تۇيۇقسىزلا بۇرۇلۇپ، بېرگخوفنىڭ ھەشەمەتلىك پەلەمپىيى ئالدىغا كېلىپ توختايدۇ.
ھىتلېر بىر قولىنى ئۇزاتقىنىچە ئۇلارنىڭ ئالدىغا قاراپ كېلىدۇ. ھىتلېر راستىنلا مىھرىبان ۋە يېقىملىق بىر ساھىپخان بولۇپ كۆرۈنمەكتە ئىدى. ھىتلېر كەينىدە تۇرغان ئۈچ نەپەر گېنېرالنى ئاۋسترىيە باش مىنىستىرىغا تونۇشتۇرۇپ بولۇپ ئۇلارنى باشلاپ ئىككىنچى قەۋەتتىكى كىتاپخانىسىغا كىرىدۇ. ئۇ يەردە، فۈھرېرنىڭ چىرايى تۇيۇقسىزلا ئۆزگىرەپ، ئۇنىڭ مىھىرلىك مۇلايىم قىياپىتى بىراقلا غايىپ بولىدۇ. ئۇ قوپاللىق بىلەن ئاۋسترىيىنىڭ ئۆزى بىلگىنىچە ئىش قىلىپ يېقىن قوشنىدارچىلىق سىياسىتى يۈرگۈزمىگەنلىكى بىلەن ئەيىپلەپ كېتىدۇ. گېرمانىيە بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىدىن چېكىنىپ چىققاندىن كېيىنمۇ ئاۋسترىيە يەنىلا خاتىرجەم بىر قىياپەتتە بۇ جەمئىيەتتە قالىۋەرگەن ئىدى. بۇ قىلغىنىڭلار دوستانىلىقنىڭ ئىپادىسىمۇ؟ ئەمەلىيەتتە ئاۋسترىيە ھېچ قاچانياردەمدە بولمىدى، گېرمانىيىگە قىلچە ياردەمدە بولۇپ باقمىدى، ياق، ھەرگىز. ئاۋسترىيىنىڭ پۈتۈن تارىخى ئەسلىدە تىنماي خائىنلىق قىلىش بىلەنلا تولغان تارىخ. ”مەن ساڭا شۇنى ئېيتىپ قۇيايكى، شيۇشنىگ ئەپەندى، مەن بۇ ئىشلارغا بىر خاتىمە بېرىش ئىرادىسىگە كەلدىم. گېرمانىيە ئىمپىرىيىسى كۈچلۈك بىر دۆلەت، ئەگەر ئۇ چېگرا مەسىلىسىنى ھەل قىلماقچى بولسا ھېچ كىم بۇنىڭغا ئۈن چىقىرالمايدۇ.“
شيۇشنىگ ئۆزىنى تۇتىۋالغان ھالدا بۇ گەپلەرگە رەددىيە بېرىپ مۇنداق دەيدۇ: ئاۋسترىيىنىڭ پۈتۈن تارىخى ئەسلىدە گېرمانىيە تارىخىنىڭ بۆلۈنمەس تەركىۋى قىسمى، ھەتتا ئەڭ مۇھىم قىسمى. ”بۇ جەھەتتە، ئاۋسترىيىنىڭ قوشقان تۆھپىسىنى ھەرگىزمۇ تۆۋەن مۆلچەرلىيەلمەيسىز.“
”پۈتۈنلەي نۆلگە تەڭ! ئۇقۇپ قوي، پۈتۈنلەي نۆلگە تەڭ!“ ھىتلېر قاتتىق ۋارقىرايدۇ، بىر ھېسابتا ئۇ ئاۋسترىيىدە تۇغۇلغان، ئۇ يەردە ئۆسۈپ چوڭ بولغان بىرسىگە زادىلا ئوخشىماي قالغان ئىدى. كېيىن شيۇشنىگ پېتخوۋېننىڭ ئىسمىنى ئاتاپ ھىتلېرنى ئاگاھلاندۇرىدۇ: پېتخوۋېن تۈۋەنكى رىينېلاندلىق. ”مەن شۇنىمۇ ئېيتىپ قويايكى، بۇ ئىشلار ئەندى بۇ ھالەتتە ھەرگىز داۋام قىلالمايدۇ. مەن تارىخىي بىر ۋەزىپىنى ئۈستۈمگە ئالغان بىرىمەن. مەن بۇ ۋەزىپەمنى چوقۇم ئورۇندايمەن. چۇنكى تەڭرى مېنى بۇ ۋەزىپىنى ئورۇنداغقا تاللىغان. مەن بۇنداق بىر ۋەزىپەمنىڭ بارلىقىغا قەتئى ئىشىنىمەن. بۇ ۋەزىپە مېنىڭ ھاياتىم. … سەن بۈگۈنكى گېرمانىيىگە كۆزىڭنى يۇغان ئېچىپ قارا، شيۇشنىگ ئەپەندى، سەن شۇ چاغدا گېرمانىيىنىڭ بىرلا ئىرادىسىنىڭ بارلىقىنى كۆرەلەيسەن.“ ئۇنىڭ مېڭىۋاتقان بۇ يولى بۇرۇنقى نېمىسلار زادىلا مېڭىپ باقمىغان ئەڭ قىيىن بىر يول، شۇنىڭدەك ئۇنىڭ قولغا كەلتۈرگەن ئۇتۇقلىرىمۇ گېرمانىيە تارىخىدىن بۇيانقى ئەڭ ئۇلۇغ نەتىجىلەردىندۇر، بۇ ئۇتۇق، ھەر قانداق بىر نېمىس قولغا كەلتۈرگەن ئۇتۇقتىنمۇ چوڭ بىر ئۇتۇق. شۇنىڭدەك بۇ ئۇتۇقلارنىڭ ھەممىسىلا قۇرال كۈچىگە تايىنىپ قولغا كەلتۈرۈلگەن ئۇتۇقلار! ”مەن نېمىس خەلقىنىڭ سۆيگۈسىگە تايىنىپ ئالغا ئىلگىرلىمەكتىمەن. گېرمانىيىدە، مەيلى قاچانلا بولمىسۇن، مەن قوغدىغۇچىلارنى كەينىمگە سېلىپ يۈرمەيمۇ ئەركىن ھەرىكەت قىلالايمەن. بۇنىڭ سەۋەبىنى بىلەمسەن؟ بۇنىڭ سەۋەبى گېرمانىيە خەلقى مېنى سۆيۈدۇ، ماڭا ئىشىنىدۇ.“
ئۇ ئاۋسترىيىنىڭ گېرمانىيە چېگرا ئېغىزلىرىدا ئىستىھكاملىرىنى كۈچەيتىشكە كىرىشكەنلىكىنى، چېكىدىن ئاشقان ئاخماقانىلىق بىلەن ئىمپىرىيىگە تۇتىشىدىغان كۆرۈك ۋە تاش يوللارغا بۇزغۇنچىلىق قىلغانلىقىنى ئەيىپلەيدۇ. ”سەن بىزنى توساپ قالالايدىغانلىقىڭغا ياكى ئارمىيىمىزنىڭ ھۇجۇمىنى يېرىم سائەتلىكىگە بولسىمۇ كېچىكتۈرەلەيدىغانلىقىڭغا راستىنلا ئىشىنىدىغان ئەمەستۇرسەن ھەر ھالدا؟ بەلكىم، بىر كۈنى سەھەر ئۇيغۇنۇپ كۆزۈڭنى ئاچقىنىڭدا خۇددى ئەتىياز بورىنىغا ئوخشاش ساڭا ئۆزىمىزنى تونۇتۇپ قويۇشىمىز ئۈچۈن ۋيېنناغا كىرىپ بولغانلىقىمىزنى كۆرىشىڭمۇ مۇمكىن! بۇنداق بىر ھەرىكەت قان تۆكۈلۈشتىن دېرەك بېرىدىغانلىقى ئۈچۈن، مەن ئاۋسترىيىنىڭ بۇنداق بىر تەغدىرگە دۈچ كېلىشىنى ھەرگىز ئۈمىد قىلمايمەن.“
شيۇشنىگ جاۋاب بېرىپ مۇنداق دەيدۇ: ئاۋسترىيە ھەرگىزمۇ دۇنيادىن يېتىم ھالەتتە ئەمەس. ئاۋسترىيىگە باستۇرۇپ كىرىش دېمەك ئۇرۇش دېمەكتۇر. بۇ گەپكە ھىتلېر مازاق قىلىپ كۈلۈپ كېتىدۇ: ھېچ كىم ئاۋسترىيە ئۈچۈن بارمىقىنىمۇ ئويناتمايدۇ. يەنى ئىتالىيە، ئەنگلىيە سىلەر بىلەن ھەرگىز كارى بولمايدۇ. فرانسىيىمۇ چاتىقى بولمايدۇ. ”ئويلاپ باق، شيۇشنىگ ئەپەندىم. — ھىتلېرنىڭ ئاۋازى سەل پەسەيگەن ئىدى، — ياخشىراق ئويلىنىپ باق، مەن سېنى بۈگۈن چۈشتىن كېيىنگىچىلا كۈتەلەيمەن. مەن قانداق دېگەن بولسام سەنمۇ شۇنداق قىلىشىڭ شەرت. مەن بىرنى بىر دەيدىغان ئادەممەن. مەن قورقۇش دېگەننى بىلمەيمەن. مېنىڭ باشتىن ئۆتكۈزگەن تەجرىبىلىرىم بۇنىڭغا گۇۋاھ.“
ئۇنىڭ بۇ ھۆنىرى راستىنلا شيۇشنىگنى قاتتىق چۈچىتىۋېتىدۇ. ئۇ تاماكا چەكمەكچى بولدىيۇ، بىرسىلىرىنىڭ ئۇنى فۈھرېرنىڭ ئالدىدا ھەرگىز تاماكا چەكمە دېگەن ئەسكەرتىشىنى ئېسىگە ئالىدۇ. ئاخىرى ئۇ ھىتلېردىن زادى مەندىن نېمىنى تەلەپ قىلماقچىسىز؟ دەپ سورايدۇ. ”بۇ ھەقتە … — ھىتلېر تۇيۇقسىزلا سۆھبەتنىڭ ئاخرلاشقانلىقىنى ئېلان قىلىپ، — بولمىسا بىز بۇ ھەقتە چۈشتىن كېيىن مۇزاكىرە قىلىشايلى“ دېگىنىچە ئىشىك قوڭغۇرىقىنىڭ يىپىنى تارتىدۇ. ئىشىك ئاۋاز چىقارماي سىرتقا قاراپ ئېچىلدى. ئۇلار تاماقخانىدا چۈشلۈك تاماق يېيىشتى. ئۇچىسىغان ئاپئاق فورما كېيىشكەن ئېس-ئېسچىلار بىر چەتتە تۇرۇپ ئۇلارنىڭ خىزمىتىگە تەييار تۇراتتى. باشقىلار بار يەردە ھىتلېر مېھمانلىرىغا بەكلا ئەدەپلىك مۇئامىلە قىلىپ، سۆزلىرىمۇ بەكلا سىلىق، سۆھبەت جەريانىدىمۇ مۇھىم بولمىغان باشقا ئىشلار ئۈستىدە پاراڭ قىلىپ ئولتۇردى.
ئۇلار قەھۋىلىرىنى يېقىندىكى قىشلىق گۈللۈك ئىچىدە، يەنى تۆت ئەتراپى تام بىلەن توسالغان باغ ئىچىدە ئىچىشتى. بۇ چاغدا ساھىپخان تۇيۇقسىزلا مېھمانلار بىلەن خوشلىشىپ، رىببېنتروپ بىلەن بىرگە كىتاپخانىسىغا كىرىپ كەتتى. ھىتلېر ئايرىلىشى بىلەن تەڭ، شيۇشنىگنىڭ ۋۇجۇدىمۇ خېلىلا يەڭگىللەپ قالغاندە بولىدۇ. شۇڭا ئۇ كەينى-كەينىدىن ئۇلاپ تاماكا چېكىشكە كىرىشتى. شۇنىڭ بىلەن بىرگە ئۇمۇ بايىقى ئۈچ نەپەر گېنېرال بىلەن سۆھبەتلىشىش پۇرسىتىگە ئېرىشىدۇ. قىزىق، بۇ ئۈچ نەپەر گېنېرالدىن ھېچ بىرى ئۆزلىرىنىڭ نېمە ئۈچۈن بۇ يەرگە چاقىرتىلغانلىقىنى بىلمەيتتى. ۋاقىت چۈشتىن كېيىن سائەت 4 كە يېقىنلاشقاندىلا شيۇشنىگ كىچىك بىر بۆلۈمگە باشلىنىپ رىببېنتروپ بىلەن كۆرۈشىدۇ. رىببېنتروپ ئۇنىڭغا ماشىنكىدا بېسىلغان ئىككى ۋاراق كىلىشىم لايىھىسىنى ئۇزارتىدۇ. بۇ ئەسلىدە ئۇنىڭغا بېرىلگەن ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتوم ئىدى. ئۇنىڭدا، قاماقتىكى دولفۇسقا سۈيىقەست قىلغان قاتىلنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بارلىق مىللى سوتسىيالىزم پارتىيە ئەزالىرىنى ئۈچ كۈن ئىچىدە قويۇپ بەرگىنىدە، خىزمىتىدىن ئېلىپ تاشلانغان بارلىق مەمورى ياكى ھەربى ئەمەلدارلارنىڭ خىزمىتى ئەسلىگە كەلتۈرۈلگىنىدە گېرمانىيە قايتىدىن پۈتۈن كۈچى بىلەن ئاۋسترىيىنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقىنى قوللاپ قۇۋەتلەيدىغانلىقى تىلغا ئېلىنغان ئىدى. ئۇنىڭدىن باشقا، مۆتىدىل پان گېرمانچى ئارتۇر سېيس-ئىنكيۇۋارتنى ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكىگە تەيىنلەپ، ئۇنىڭغا تولۇق ھوقۇقلۇق، چەكسىز تۈردە ئاۋسترىيە ساقچى قىسىملىرىنى تېزگىنلەش ھوقۇقى بېرىلىشى تەلەپ قىلىىنغان؛ يەنە بىر ”مۆتىدىل“ ئاۋسترىيە ناتسىستلار پارتىيىسىنىڭ مورتىنى دۆلەت مۇداپىيە مىنىستىرى ۋەزىپىسىگە تەيىنلىنىشى تەلەپ قىلىنغان؛435 ”مەتبۇئات ساھەسىدە ئۇرۇش توختىتىش“ نىڭ بىر تەركىۋى سۈپىتىدە ھازىرقى تەشۋىقات باشلىقىنى ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلاش تەلەپ قىلىنغان.
شيۇشنىگنىڭ قارىشىچە، بۇ تۈردىكى يول قويۇشلار ماھىيەتتە ئاۋسترىيىنىڭ مۇستەقىللىقىنىڭ ئاخىرلىشىشىدىن دېرەك بېرەتتى. شۇڭا ئۇ غەزىۋىنى ئارانلا بېسىۋېلىپ، خۇددى ئادىل ھەم سوغوققان بىر ئادۋوكاتتەك ئوتتۇرغا قويۇلغان ھەر بىر ماددا ئۈستىدە بىرمۇ-بىر تالاش-تارتىش قىلىپ قارشىلىق كۆرسىتىدۇ. شۇنداق قىلىپ ئۇ مىڭ بىر بالالاردا رىببېنتروپتىن بىر قانچە ئۇششاق-چۈششەك يول قويۇشلارنى قولغا كەلتۈرەلەيدۇ. ئەمما دەل شۇ پەيتتە بىرسى كىرىپ ھىتلېر كۆرۈشۈش ئۈچۈن ساقلاپ قالدى دەپ خەۋەر يەتكۈزىدۇ.
ھىتلېر رەسىم سىزىش ئۆيىدە ھاياجان ئىچىدە تىنماي ئالدى-كەينىگە ماڭاتتى. ”شيۇشنىگ ئەپەندىم. — ھىتلېر ئۇنى يەنىلا ’ۋون‘ دېگەن ھۆرمىتى بىلەن خىتاب قىلماسلىقتا چىڭ تۇرىدۇ، _ مەن ئاخىرقى قېتىم سىناپ باقاي. — دېگىنىچە يەنە بىر پارچە كىلىشىم لايىھىسىنى شيۇشنىگنىڭ ئالدىغا سۈرىدۇ، — بۇ لايىھىنى گەپمۇ قىلماي قوبۇل قىلىشىڭ كېرەك. بىر تال چىكىتىنىمۇ ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ. شۇڭا بۇ كىلىشىمنامىغا ئۆز پىتى قول قويۇشىڭ كېرەك. بولمىسا بىزنىڭ بۇ كۆرۈشۈشىمىزنىڭ قىلچە ئەھمىيىتى قالمايدۇ. ئەگەر سەن ئىمزالاشقا ئۇنىمىساڭ، ئۇ ھالدا ئاخشاملىققا كېيىنكى باسقۇچتا نېمىلەر قىلىشىم كېرەكلىكى ھەققىدە ئويلىشىمەن.“
شيۇشنىگ قول قويۇشنى رەت قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: ”ئەگەر قول قويغىدەك بولساممۇ، بەرىبىر قۇرۇق قەغەزدىن باشقا بىر نېمە بولمايدۇ. چۇنكى، ئاساسىي قانۇنىمىزدىكى بەلگىلىمىلەرگە ئاساسەن پەقەت پرىزدېنتىمىز مىكلاسنىڭلا ئىچكى كابېنت ئەزاسىنى ۋەزىپىگە تەيىنلەش ۋە چوڭ كېچىرىم ئېلان قىلىش ھوقۇقى بار. ئۇمۇ بۇ ھۈججەتتە بەلگىلەنگەن ۋاقىت چەكلىمىسىگە بوي سۇنۇشقا كاپالەتلىك قىلالىشى ناتايىن.“
”ئەمما سەن بۇنىڭغا كاپالەتلىك قىلىشىڭ كېرەك!“
”مەنمۇ بۇ ئىشقا كاپالەت بېرەلىشىم ناتايىن، ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى ئەپەندىم.“
شيۇشنىگنىڭ پۈتۈن زېھنىنى ئىشقا سېلىپ دېگىدەك سودىيەلەرچە پاسوندا بەرگەن جاۋابىغا ھىتلېر غەزەپلەنگىنىچە ئۆزىنى يوقۇتۇپ قويغىدەك ھالغا كېلىدۇ. ئۇ دەرھال ئىشىككە ئېتىلغىنىچە بېرىپ ۋارقىرايدۇ: ”گېنېرال كەيتېل! — ئۇ كەينىگە بۇرۇلۇپ شيۇشنىگقا قاراپ، — بىز قايتا كۆرىشەيلى“ دەيدۇ. قىشلىق گۈللۈكتە تۇرغان كەيتېل ھىتلېرنىڭ قاتتىق ۋارقىرىغان ئاۋازىنى ئاڭلاپ خۇددى ئىگىسىگە سادىق بىر ئىتقا ئوخشاش شاپاشلاپ بىناغا كىرىپ ئۈستى قەۋەتكە چىقىدۇ. ئۇ سىرتقا چىقىۋاتقان شيۇشنىگ بىلەن رەسىم سىزىش ئىشخانىسى ئالدىدا دوقۇرۇشۇپ قالىدۇ. كەيتېل ھاسىرىغىنىچە كىرىپ ھىتلېردىن نېمە خىزمەت دەپ سورايدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا ”ھېچ ئىش يوق! كىرىپ بىر چەتتە ئولتۇرساڭلا بولىدۇ“ دەيدۇ. كەيتېل نېمە ئىشلار بولۇپ كەتكىنىنى بىلەلمەي، گەپ قىلماي بېرىپ بىر بۇلۇڭدا ئولتۇرىدۇ. شۇندىن كېيىن، ئۇنىڭ كەسىپداشلىرى ئۇنىڭغا ’سادىق مالاي‘ مەنىسىدىكى ’لاكاي‘ دەپ لەقەم قويىۋالىدۇ.
ھىتلېرنىڭ پوپوزا قىلغانلىقىدىن خەۋىرى بولمىغاچقا، شيۇشنىگ قىشلىق گۈللۈككە كىرگىنىدە يۈرىكى سوقۇپ قاتتىق ئالاقىزادە بولۇپ كەتكەن ئىدى. ئۇ بولغان ئىشلارنى تاشقى ئىشلار مىنىستىرى شمىدتقا بىر قۇر سۆزلەپ ئۆتىدۇ. شمىدت ئۇنىڭغا: ئەگەر ”بەش مىنۇت ئىچىدە بىزنى قولغا ئالغىدەك بولسا، بۇنىڭمۇ قىلچە ھەيران قالغۇچىلىقى يوق بىر ئىش بولغىدەك“ دەيدۇ.
ئۈستىنكى قەۋەتتە بولسا، يەنە بىر ئاۋسترىيىلىك، مۆتىدىل ناتسىست، شۇنىڭدەك يەنە بىر سەنئەت ئوبزورچىسى بولغان بىرسى ھىتلېرغا ”شيۇشنىگ بەكلا ئېھتىياتچان، دېگەن گېپىدە چىڭ تۇرىدىغان بىر ئادەم“ دەيدۇ. بۇ گەپ ھىتلېرغا تەسىر قىلدى ئەتىمالىم، دەرھال چاخماق تېزلىكىدە تاكتىكا ئۆزگىرىشى قىلىدۇ. بۇ قېتىم، شيۇشنىگ قايتىدىن ئىشخانىغا كىرگىنىدە، ھىتلېر قايتىدىن كەڭ قۇرساق ئەپۇچان بىر ھىتلېرغا ئايلانغان ئىدى. ”مەن پىكىرىمنى ئۆزگەرتىش قارارىغا كەلدىم. — دەيدۇ ھىتلېر، — بۇنداق پىكىر ئۆزگەرتىشىم ھاياتىمدىكى تۇنجى قېتىملىق ئىش. شۇنداقتىمۇ مەن سېنى ئاگاھلاندۇرىمەن، بۇ سېنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق پۇرسىتىڭ. مەن ساڭا يەنە 3 كۈنلۈك مۇھلەت بېرەي. ئۈچ كۈن توشقان كۈنىسى شەرتنامە كۈچكە ئىگە ھېسابلىنىدۇ.“
ھىتلېرنىڭ ئىككى قېتىم تۇتۇشۇپ، ئىككى قېتىم ئۈركىتىشىدىن كېيىن، كىچىككىنە بىر يول قويۇشتا بولىشى ئەمەلىيەتتىكى مۇئامىلىسىدىنمۇ مۇھىم ئەھمىيەتلىك بولغان ئىدى: شيۇشنىگ كىلىشىمنى ئىمزالاشقا ماقۇل بولىدۇ. تۈزىتىلگەن كىلىشىم نۇسخىسى ماشىنكىدا كۆچۈرۈلۈشكە بېرىلگەندىن كېيىن، ھىتلېر قايتىدىن سەمىمى ساھىپخان ھالىغا ئۆزگەرگەن ئىدى.436 يەنى تېخى يېڭىلا يوقۇرى باھادا مەلۇم بىر سەنئەت ئەسىرىنى سېتىشقا چىقىرىپ ، بۇ ئەسەر سۈپەتلىك ۋە ئەرزان دەپ مېلىنى ماختايدىغان بىر سودىگەرگە ئوخشاش ”ماڭا ئىشىنىڭ، باش مىنىستىر ئەپەندى، سىز ئەڭ ياخشى ئىش قىلدىڭىز. بۇندىن كېيىنكى بەش يىل جەريانىدا بىز مانا بۇ شەرتنامىغا ئاساسەن ھەرىكەت قىلىدىغان بولىمىز.“
ئىككى تەرەپ  بۇ (ئىككى نۇسخا تەييارلانغان) كېلىشىمنامىغا قول قويغان ۋاقىتلاردا كەچ كىرىپ قالغان ئىدى. شۇڭا ھىتلېر، شيۇشنىگ بىلەن شمىدت ئىككىسىنى كەچلىك تاماققا تەكلىپ قىلىدۇ. ئەمما ئۇلار دەرھال سالىزبۇرگقا قايتمىساق بولمايدۇ دېگەننى باھانە قىلىپ تاماققا قېلىشنى سىلىق رەت قىلىدۇ. ئۇ ئىككىسى پاپېننىڭ ھەمرالىقىدا قۇيۇق تۇمان ئىچىدە پىكاپتا ئۈن-تۈنسىز ئولتارغىنىچە كېچىلەپ سالزبۇرگقا قايتىدۇ. ئاخىرى پاپېن ئېغىز ئاچىدۇ: ”بۇنداق ئوڭ-سولىنىڭ تايىنى يوق بىرسى بىلەن مۇئامىلە قىلىشنىڭ نەقەدەر تەس ئىكەنلىكىنى بەلكىم سىزمۇ ھېس قىلغانسىز، باش مىنىستىر ئەپەندىم. — ئەمما ئۇ دەرھال قوشۇمچە قىلىپ، — ئىشىنىڭ، كېيىنكى قېتىم چوقۇم بۇنىڭدىن ياخشىراق بولىدۇ، سىزگىمۇ مەلۇم بولغىنىدەك، فۈھرېر بەزىدە ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى مەپتۇن قىلىدىغان بىرسىگە ئايلىنىپ قالىدىغان ۋاقىتلىرىمۇ بولىدۇ.“ بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ ئولتۇرغان شيۇشنىگ، ئەندى قايتا كۆرۈشۈش دەيدىغان بىر ئىشمۇ قالمىدى دەپ ئويلايدۇ.
بېرگخوفتا، ھىتلېر يەنە بىر قېتىملىق تەھدىت سېلىش ئىشىغا كىرىشىدۇ. ئۇ، بۇندىن كېيىنكى بىر قانچە كۈن ئىچىدە گېرمانىيە-ئاۋسترىيە چېگرا بويىدا تەقلىدى بېسىپ كىرىش مانىۋىرى ئۆتكۈزۈش توغرىلىق گېنېراللىرىغا يوليورۇق بېرىدۇ. ھىتلېر بۇ تۈردىكى ھۇجۇم قىلىش تەھدىتى ئاۋسترىيە پىرىزدېنتى مىكلاسنى بۇ كىلىشىمنامىنى تەستىقلىشى ئۈچۈن ھەيدەكچىلىك رول ئوينىشىنى ئۈمىد قىلاتتى. ئەگەر شيۇشنىگ بۇ ئىشلارنى سېزىپ قالغىدەك قىلسىمۇ ھىتلېر ئۈچۈن بەرىبىر: ”شيۇشنىگ دېگەن بۇ ئادەم مەن ئويلىغاندىكىدىنمۇ ئىرادىلىك بىرسى ئىكەن. — دەپ يازىدۇ كۈندىلىك خاتىرىسىگە، — كەيتېلنىڭ ئوتتۇرغا چىقىشى ئۇنى راستىنلا ئۈركىتەلىدى. ئەمما مەن ئۇنىڭ كېلىشىمنامىغا قول قويۇشىنى قورقۇپ بويۇن ئەگكەنلىكى دەپ قارىمايمەن. بۇ ئادەمگە بەكلا ئېھتىيات قىلىش كېرەك. ھېسسىياتىنىڭ قايتىدىن ئۆزگىرەپ قېلىشىغا ھەرگىز يول قويماسلىقىمىز كېرەك. ئۇنىڭ ئەيسا جەمىيىتىدىكى قېرىنداشلىرىغا ھەرگىز ئىشىنىشكە بولمايدۇ.“

2
شيۇشنىگ، بۇ كېلىشىمنامىنى كەسىپداشلىرى ۋە پىرىزدېنت مىكلاسنىڭ تەستىقىدىن ئۆتكۈزىمەن دېسە  بۇنىڭ ئۈچۈن توپ-توغرا ئۈچ كۈن ۋاقىت سەرىپ قىلىشىغا توغرا كېلەتتى. بۇ باش مىنىستىر ۋيېنناغا قايتىپ كىرگەن كۈنى يەكشەنبە كۈنىگە توغرا كەلگەن ئىدى. سەيشەنبە كۈنى چۈشتىن كېيىن، يەنى 15-چىسىلا بۇ كىلىشىمنامىنىڭ ۋاقتى ئۆتكەن ھېسابلىناتتى. شۇڭا ئۇ دەرھال بېرىپ پىرىزدېنت مىكلاس بىلەن مۇزاكىرە قىلىدۇ. پىرىزدېنت قولغا ئېلىنغان ناتسىستلارغا ئالاھىدە كېچىرىم قىلىشقا ماقۇل كەلگەن بولسىمۇ، سېيس-ئىنكيۇۋارتنى ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكىگە تەيىنلەشكە قەتئى قارشى چىقىدۇ: مەن ساقچىلار بىلەن ئارمىيىنى ھەرگىزمۇ ئۇنىڭ قولىغا تۇتقۇزۇپ قويالمايمەن. مەن ئۇنىڭغا باشقا خىزمەت بېرىشىم مۇمكىن دەيدۇ.
بېرچتېسگادېندا ئۆتكۈزۈلگەن مەخپى كۆرۈشۈش توغرىسىدىكى خەۋەر ھالدا تىزلىكتە ئاۋسترىيىدىكى غەيرى رەسمى پارلامېنت — چوڭ-كىچىك قەھۋىخانىلارغا يېيىلىپ، پۈتۈن مەملىكەت بويىچە خاتىرجەمسىزلىك يامىراپ كېتىدۇ. ئىچكى كابېنت ئەزالىرى ئارىسىدا كەسكىن تالاش-تارتىشلاركۆرۈلۈپ بىر قىسم ئەزالار، شيۇشنىگنى ھىتلېرنىڭ بېرگخوفتا كىشىنى ئاخماق قىلىپ ئوينىغان ياۋايىلارچە تاكتىكىسىنى دۇنياغا ئاشىكارىلىۋېتىشىنى ئارزۇ قىلىشسا، يەنە بىر قىسملار باش مىنىستىرنىڭ ئېھتىياتچان ۋە ئېغىر بېسىقلىقىنى مەدھىيلىشىدۇ. ھىتلېرنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومىغا 24 سائەت ۋاقىت قالغاندا، بۇ ھەقتە خەلق ئاممىسى ئارىسىدىكى تالاش-تارتىشلار بەكلا كۆپىيىپ كەتكەنلىكى ئۈچۈن پرىزدېنت ئىشخانىسىدا جىددى يىغىن چاقىرىلىدۇ. بۇ قېتىمقى يىغىنغا قاتناشقۇچىلار ئىككى نەپەر ئاساسلىق رول ئالغۇچىلاردىن باشقا، يەنە ۋيېننا شەھەر باشلىقى، دۆلەت بانكىسى باشلىقى ۋە بىر نەپەر سابىق پرىزدېنتمۇ قاتنىشىدۇ. ئۇلار ۋەزىيەتنى بىر قۇر دەڭسەپ كۆرگەندىن كېيىن، شيۇشنىگ ئۈچ ماددىلىق ھەل قىلىش چارىسىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ: بىرىنچىسى، قايتىدىن بىر باش مىنىستىر تاللاپ چىقىش، شۇنداق قىلغاندا بېرگخوفتا بەرگەن ۋەدىنى ئۈستىگە ئالمايدىغان بولىدۇ؛ ئىككىنچىسى، يېڭى باش مىنىستىر رەھبەرلىكى ئاستىدا كېلىشىمنامىنى ئىجرا قىلىش؛ ئۈچىنچىسى بولسا، شيۇشنىگ رەھبەرلىكىدە كېلىشىمنامىنى ئىجرا قىلىش.
چېگرالاردىن گېرمانىيە ئارمىيىسىنىڭ بېسىپ كىرىۋاتقانلىقى ھەققىدىكى دوكلاتلارنىڭ تىنماي كېلىپ تۇرىشى سەۋەبىدىن،437 يىغىن زالىدىكىلەر ئارىسىدا ئۈمىدسىزلىك بارغانسىرى كۈچىيىپ كېتىدۇ، بۇندىن كېيىنكى تالاش-تارتىشلار تېخىمۇ كۈچىيىپ، بىر يەرلىرىگە كېلىپ پەقەتلا قولاشمىغان گەپلەرمۇ ئوتتۇرغا چىقىشقا باشلايدۇ. ھەتتا ، ھىتلېرنىڭ تۇغۇلغان يۇرتى براۋناۋنى گېرمانىيىگە بۆلۈپ بېرىش دېگەندەك ئىجرا قىلىش پۈتۈنلەي مۇمكىن بولمايدىغان تەكلىپلەرمۇ ئوتتۇرغا قويۇلىدۇ. شيۇشنىگ، ھىتلېرنىڭ تەلەپلىرىدىن خالىغان بىرىنى قوبۇل قىلمىغاندا، ھىتلېر چوقۇم ئاۋسترىيىگە بېسىپ كىرىشى مۇمكىنلىكىگە قەتئى ئىشىنەتتى. مىكلاس ئاخىرى ئېغىر بېسىم ئاستىدا ئامالسىز باش مىنىستىرنىڭ تەكلىۋىنىڭ ئاخىرقىسىغا ماقۇل بولىدۇ: شيۇشنىگ ۋەزىپىسىدە قېلىپ بېرچتىسگادىن شەرتنامىسىنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ.
فۈھرېرنىڭ بېرگخوفتا ئوتتۇرغا قويغان تېپىشمىقى بىلەن چېگرا بويلىرىدا ئېلىپ بارغان تەقلىدى بېسىپ كىرىش ئويۇنلىرى ئاۋسترىيىلىكلەرنى قاتتىق ئۈركىتىۋېتىدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى، يېڭى كابېنت قەسەم بېرىم ۋەزىپە تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. ئەتىسى، يەنى 15-فىۋرال كۈنى ھەقىقى ئەھۋال قىسمەن بولسىمۇ ئاۋسترىيىنىڭ چەتئەلدە تۇرۇشلۇق ھەر قايسى ۋاكالەت ئورۇنلىرىغا مەخپى تۈردە بىلدۈرۈلىدۇ. بۇ ئۇختۇرۇش ئاشكارە شىفىرلىق تېلېگرامما تىلى بىلەن تارقىتىلغان بولۇپ، تېلېگراممىدا گېرمانىيە تەلىۋىنى كەينى-كەينىدىن كۆپەيتىپ تۇرغانلىقى، شۇنىڭدەك ھىتلېرنىڭ ئېغىزچە بېسىم ئىشلىتىشى سەۋەبىدىن، گېرمانىيە-ئاۋسترىيە ئىككى تەرەپ بېرچتېسگادېندا كەسكىن پىكىر ئىختىلابى يۈز بەرگەن. پەقەت بىر قانچە سائەتكە سوزۇلغان سۆھبەت ئارقىلىقلا كىلىشىمنامىنىڭ ئاساسى ئوتتۇرغا قويۇلغان ئىدى. شۇنداقتىمۇ ئاۋسترىيە ھۆكۈمىتى ئىۋەرتىلگەن تېلېگرامما ئۇقتۇرۇشىدىكى سۆزلەرنىڭ بەكلا ئېغىر بولۇپ كەتكىنىنى كۆزدە تۇتۇپ كەينىدىنلا قوشۇمچە تېلېگرامما يوللاپ، تېلېگرامما تاپشۇرىۋالغۇچىنىڭ ”ئالدىنقى قېتىمقى تېلېگراممىدا تىلغا ئېلىنغان بېرچتېسگادېن سۆھبىتىدە ئوتتۇرغا چىققان قىيىنچىلىق مەسىلىسىنى شەخسەن ئۆزى پايدىلىنىشىنى ئەسكەرتىدۇ.“
ۋيېننادا، خەلق ئاممىسىنىڭ ساداسى كۈنسايىن كۈچىيىپ شيۇشنىگدىن بېرچتېسگادېن سۆھبىتىنىڭ ئەسلى قىياپىتىنى دۇنياغا ئاشكارىلاشنى تەلەپ قىلىشىدۇ. ئەمما باش مىنىستىر، ھىتلېر يەكشەنبە كۈنى پارلامېنتتا نۇتۇق سۆزلەشتىن ئىلگىرى گەپ قىلماسلىق ھەققىدە  ۋەدە قىلغانلىقى ئۈچۈن ئاشىكارىلاشنى خالىمايدۇ. ئۇ ۋەدىسىگە ئەمەل قىلىپ شەرىپىنى ساقلاپ قالىدۇ.
گېرمانىيە ئەلچىخانىسى بېرلىنغا تېلېفون قىلىپ، بۇ كىلىشىمنامىنىڭ ”سىياسىي ۋە ئىقتىسادىي جەھەتتە كەلتۈرۈپ چىقىدىغان ئاقىۋەتلەر تۈپەيلىدىن ۋيېننادا بەكلا ئېغىر داۋالغۇچلار يۈز بەرمەكتە، … پۈتۈن شەھەر خۇددى چۇۋۇلغان چۈمۆلە ئۇۋىسىغا ئوخشاپ قالدى، … نۇرغۇنلىغان يەھۇدىيلار چەتكە قېچىش تەييارلىقىغا كىرىشتى“ دەپ خەۋەر بېرىدۇ. مەخپى ساقچىمۇ بۇ ئەھۋالنى توغرىلاپ مەلۇمات بېرىدۇ. مەلۇم بىر ئىشپىيون 18-فىۋرال كۈنى ھېيدرىخقا خەۋەر يوللاپ، ئاۋسترىيە باش مىنىستىرى يەھۇدىيلار بىلەن كاتولىكلاردىن كەلگەن كۈچلۈك بېسىم ئاستىدا قالغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ”يەھۇدىيلار ئاساسلىقى ئاكسىيە بىرژىسى— ھەسسىدارلىق بېلىتى بازىرى ئارقىلىق ھۇجۇمغا ئۆتۈپ، پۇل مۇئامىلىسىگە بېسىم قىلىشقا كىرىشتى. 1938-يىلى 17-فىۋرالدىن بېرى كاپىتال زور مىقداردا سىرتقا قاراپ ئېقىپ، ئاۋسترىيىنىڭ شىۋىتسارىيە بىلەن لوندوندىكى، شۇنىڭدەك يەنە باشقا دۆلەتلەردىكى ئاكىتسىيە بېلەتلىرىنىڭ قىممىتى زور دەرىجىدە چۈشۈپ كەتتى. زور مىقداردىكى ئاۋسترىيە پۇلى قانۇنسىز ھالدا چەتكە چىقىرىلىدى، ئاكسىيە بىرژىسىمۇ تۈنۈگۈندىن باشلاپلا تاقىلىپ قالدى“ دەپ مەلۇمات بېرىدۇ.
20-فىۋرال كۈنى، ھىتلېر پارلامېنتتا كىشىلەر ئۇزۇندىن بېرى تەشنا بولۇپ كەلگەن نۇتقىنى سۆزلەيدۇ. بۇ نۇتۇقنى ئاۋسترىيە رادىئولىرىمۇ ئۇلاپ ئاڭلىتىدۇ. ئۇ نۇتقىدا شيۇشنىگ بىلەن ”ياۋروپا تىنچلىق ئىشلىرى ئۈچۈن تۆھپە قوشقانلىق“ ىنى ئېيتقىنىدىن كېيىن، ئاۋسترىيىنىڭ چېگراسى ئىچىدىكى ”نېمىس ئازسانلىق مىللىتى“ نى بوزەك قىلغانلىقىنى ئەيىپلەيدۇ. ئۇ نۇتقىدا، ”ئاڭلىق قاراشقا ئىگە دۇنيانىڭ كۈچلۈك دۆلىتى ئۆز قېرىداشلىرىنىڭ پۈتكۈل نېمىس مىللىتىنى ئىدىيىۋى قاراشلىرى بىلەن ئوخشاش قاراشتا بولىشى ۋە ئۇلار بىلەن ئىتتىپاق بولىشى سەۋەبىدىنلا ئۆز يېنىدا ئىزچىل تۈردە قىيىن ئەھۋال ئاستىغا چۈشۈپ قېلىشىغا ھەرگىز تاقەت قىلىپ تۇرالمايدۇ“ غانلىقىنى تەكىتلەيدۇ.
ئۇ ئاغزى-ئاغزىغا تەگمەي كۆپتۈرۈپ مۇلاھىزە قىلىش بىلەن بىرگە، پاكىتلار بىلەن سانلىق مەلۇماتلارنى نەقىل كەلتۈرۈپ، خان تاج تىياتىرخانىسىدىكى مۇتلەق كۆپ ساندىكى يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنى ھېچ نېمىنى پەرق قىلالماس ھاڭۋاقتىلارغا ئايلاندۇرۇپ قويىدۇ.438 ”جاراڭلىق ئاۋازلىق نۇتۇق سۆزلەش جەريانىدا ئۇنىڭ ئاۋازى ئىنتايىن ھاياجانلىق دەرىجىگە بېرىپ يەتكەن ئىدى: ئۇ، ھەممىنىڭ تۇرقىنى بىراقلا ئۆزگەرتىۋىتەلەيدىغان بىرسىگە ئايلىنىدۇ. بىز دۈچ كېلىۋاتقان بۇ ھادىسىلەر ھەقىقەتەنمۇ بىر مۇجىزىۋىي كۆرۈنۈش.“ بۇ سۆزلەر نېمىسلارنىڭ ئاغزىدىن ئەمەس بەلكى ئەنگىلىيىلىك كۈزەتكۈچى مايور فرانسىس يېتىس-بروۋننىڭ ئاغزىدىن چىققان گەپلەر ئىدى.
ۋيېننادا، ”ئاخىرى تۈگىمەس نۇتقى“ نى سۆزلەۋاتقىنىدا، مۇخبىر گ. ئې. ر. گېديې خەلق ئاممىسىنىڭ بۇنىڭغا قانداق قارايدىغانلىقىنى كۈزەتمەكچى بولۇپ كوچىلارنى ئايلىنىپ كۆرىدۇ. ۋيېننا بىر ئۆلۈك شەھەرگە ئايلانغان بولۇپ، چاپ-چاپ بازارلاردىمۇ ئۇ ئارانلا 10 ئادەمنىڭ ئەستايىدىللىق بىلەن رادىئو ئاڭلاۋاتقانلىقىنى كۆرەلەيدۇ. يەرلىك ناتسىستلار، ھىتلېرنىڭ ئاشكارە ئوتتۇرغا چىقىشىدىن بەكلا خوشال ئىدى. ھىتلېرنىڭ نۇتقى تۈگىشى ھامان، ئۇلار بىرلىكتە ”غالىبىيەتنى تەبرىكلەيمىز! غالىبىيەتنى ئالقىشلايمىز! خايىل ھىتلېر! ياشىسۇن ھىتلېر!“ دەپ تەنتەنە قىلىپ شۇئار توۋلىشىپ كېتىدۇ.
گېديې تاكسىدىن بىرنى چاقىرىپ گېرمانىيە ئەلچىخانىسىغا قاراپ يۈرۈپ كېتىدۇ. بۇ يەر بىر ھەرىكەت مەركەزى نوقتىسىغا ئايلانغان ئىدى. ئەلچىخانىغا ئاز قالغاندا، ئۇ قايتىدىن ”غالىبىيەتنى تەبرىكلەيمىز!“ دېگەن رېتىملىق توۋلانغان ئاۋازلارنى ئاڭلايدۇ. ”يىراقلاردا تەرتىپلىك لەززىگە سالغان ئاۋازلار ئاڭلانماقتا بولۇپ، بۇ تۈر ئاۋازلار گويا يۈرەك سوقۇشىدەك تەرتىپلىك ياڭرىماقتا؛ داۋاملىق ئىلگىرلىگەندە، قايسى بىر ھەربىي گازارمىدىن بەك ئېنىق ئاڭلانمىسىمۇ ئەمما يەنىلا تەرتىپلىك چىقىۋاتقان گۈكىرىگەن ئاۋازلارنى ئاڭلاشقا بولاتتى: ئائائاھ-ئاھ! ئائائاھ-ئاھ! ئائائاھ-ئاھ! ! دېگەن بۇ تەرتىپلىك ئاۋازلار نېمە دېگەنلىكىنىمۇ پەرق قىلغىلى بولماي قالاتتى. ئارىدىن تۆت يىل ئۆتۈپ، تۇغان ھىتلېرنىڭ نۇتقى تەرىپىدىن تېشىلىپ بىر ئېغىز ئېچىلغان، بۇ ئېغىزدىن قوڭۇر رەڭلىك قان ئېقىپ چىقىپ ۋيېننانىڭ بارلىق چوڭ-كىچىك كوچىلىرىنى توشقۇزماقتا ئىدى.“
رىمدا بولسا، كىشىلەر بىر تۈرلۈك ھېسسىداشلىق ۋە ئەپۇچانلىق ھېسسىياتى بىلەن بۇ قېتىمقى نۇتۇققا مۇئامىلە قىلىشسىمۇ، ئاستىرىتىن يەنىلا ئاۋسترىيىنىڭ مۇستەقىللىقىغا كاپالەتلىك قىلالمىغانلىقى ئۈچۈن ئۇلارغا كۆڭۈل بۆلىشەتتى. گېرمانىيىنىڭ رىمدا تۇرۇشلۇق ۋاقىتلىق ۋاكالەتچىسى دوكلاتىدا، ھىتلېر 1936-يىلى ئىمزالىغان شەرتنامىغا خىلاپلىق قىلدى، بۇ ئىشنى ئىتالىيە بىلەنمۇ مەسلىھەتلەشمىدى، ئىتالىيانلار بۇنىڭدىن بەكلا خاپا؛ ئەگەر بېرلىن ”بۇ تۈر ئۇسۇل بىلەن ئىزچىل تۈردە قاراملىق قىلىدىكەن“، بۇ ئىش ئاقىۋەتتە ”ئوق مەركىزى“ نىڭ پارچىلىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن دەيدۇ.
شيۇشنىگ، شۇندىن تۆت كۈن كېيىن ھىتلېرغا جاۋاب بېرىدۇ. ئۇ بۇ جاۋابىنى فىدراتسىيە پارلامېنتىنىڭ ئېچىلىش مۇراسىم نۇتقىدا بەرگەن بولۇپ، بۇ جاۋاب ئىككىلا دۆلەتتە رادىئو ئارقىلىق ئېلان قىلىنىدۇ. پارلامېنت سەھنىسى ئاۋسترىيىنىڭ رەڭگى بولغان قىزىل-ئاق-قىزىل رەڭدە نۇرغۇنلىغان تۇرۇپتىن شەكىللەنگەن ئىدى. مۇنبەر يېنىغا گۈل چەمبىرەك ئىچىگە ئېلىنغان ۋاپات بولغان دولفۇسنىڭ يېرىم چۈشكەن رەسىمى قويۇلغان ئىدى. باش مىنىستىر گەرچە بېشىنى تىك تۇتۇپ كۆكرىكىنى كەرگىنىچە مۇنبەرگە چىققان بولسىمۇ، ئۇنىڭ بېسىپ تۇرغان روھى قىياپىتى خرىستىيانلار كېڭىشىنىڭ بىر ئالىمىنىڭ روھى قىياپىتىگىلا ئوخشاپ قالغان ئىدى. ئۇنىڭ نۇتقى دۈشمىنلىك پۇرىقى بىلەن تولغان بولىشى نۇتۇق سۆزلىنىشتىن بۇرۇنلا تارقىلىپ كەتكەنلىكى ئۈچۈن، ئۇنىڭ سەھنىگە چىقىشى ھامان كىشىلەر ”شيۇشنىگ! شيۇشنىگ!“ دەپ توۋلاشقا باشلايدۇ. ”يىغىننىڭ بىردىن-بىر كۈن تەرتىپى، — دەپ باشلايدۇ نۇتقىنى ھارغىن بىر قىياپەتتە، — ئاۋسترىيە.“ ئۇنىڭ بۇ سۆزىمۇ گۈلدىراس ئالقىش سادالىرىنى يارىتىدۇ. شيۇشنىگ بۇنىڭدىن قاتتىق ھاياجانلىنىدۇ. ئۇ ئايال پادىشا مارىيە تېرېسادىن تارتىپ دولفۇس قاتارىدىكى ئاۋسترىيە مۇستەقىللىقى ئۈچۈن كۈرەش قىلغان كىشىلەر ئۈستىدە توختىلىپ ئۆتىدۇ. ئۇنىڭ نۇتقى ھېچ قاچان بۇنچە كەسكىن، بۇنچە يالقۇنلۇق بولۇپ باقمىغان بولۇپ، كىشىلەرنى ھاياجاندىن يىغلىتىۋېتىدۇ. بېرگخوفتا ھىتلېرنىڭ بوزەك قىلىنىشىغا ئۇچرىغىنىدا بۇ زىيالىنىڭ مۇلايىم ۋە كەمتەرلىك بىلەن ئۆزىنى تۇتىۋالالىغان يول قويۇش مىجەزىدىن ئەسەرمۇ يوق ئىدى. ئۇ بېرچتېسگادېن كىلىشىمى ھەققىدە توختىلىشى بىلەن، ئۇنىڭ ئاۋازىمۇ پەسىيىپ قالىدۇ. ”بىز يول قويدۇق، ھەتتا ئەڭ ئاخىرقى چېكىگىچە يول قويدۇق. بىز يول قويۇششتا قەتئى توختاپ قېلىشىمىز كېرەك بولغان نوقتىغا كەلگىچە ’پەقەت شۇنچىلىكلا بولىشى كېرەككى، بۇنىڭدىن ئېشىپ كەتمىسۇن‘ دەيدىغان نوقتىغا كەلگىچە يول قويدۇق. — ئۇ كەينىدىن يەنە مۇنداق دەپ ئېلان قىلىدۇ: — ئاۋسترىيىنىڭ شۇئارى مىللەتچىلىكمۇ ئەمەس، سوتسىيالىزممۇ ئەمەس. ئاۋسترالىيىنىڭ شۇئارى ۋەتەنپەرۋەرلىك!“ مىللەتلەر ئەركىنلىككە مۇھتاج، بۇنىڭ ئۈچۈن ئاۋسترىيىلىكلەر ئاخىرغىچە جەڭ قىلماي ئامالى يوق.440 ئۇ نۇتقىنى مۇنۇ جەڭگىۋار شۇئارلار بىلەن تاماملايدۇ: ”قىزىل-ئاق-قىزىل! ئۆلسەكمۇ تىز پۈكمەيمىز! ھەممە ئاۋسترىيە ئۈچۈن!“
كابېنت ئەزالىرىنىڭ ھەممىسى دەرھال ئورنىدىن تۇرۇپ ئۇنىڭغا قاراپ گۈلدىراس ئالقىش ياڭرىتىدۇ. ئۇلارنىڭ تەنتەنە ئاۋازى تاشقىرىدىكى كىشىلەرگىمۇ ئاڭلىنىپ تۇراتتى. ئوتتۇردا بىرسى «تەڭرى ساقلىسۇن» مارشىنى باشلاپ بېرىدۇ؛ بۇ يالغۇز كىشىلىك ناخشا دەرھال خور بولۇپ رەسمى نەرە تارتىشقا ئايلىنىپ كېتىدۇ. ئۇلار يەنە شيۇشنىگنىڭ يۇرتى بولغان تىرولنىڭ قوزغىلاڭچىلار مارشى بولغان «ئاندىرىياس خوفېر» نى ئېيتىشىدۇ. كوچىلاردىكى قىزغىنلىق پۈتۈن مەملىكەت بويىچە يېيىلىپ، بىر تۈرلۈك ئۈمىدۋارلىققا ئايلىنىدۇ. ھەتتا پارىژمۇ بۇنىڭدىن تەسىرلەنگەن ئىدى. ئەتىسى، فرانسىيە ئاۋام پالاتاسى دېپلوماتىيە سىياسىتى مۇنازىرىسىدا، فرانسىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ئاۋسترىيىنىڭ مۇستەقىللىقى ”ياۋروپا تەڭپوڭلىقىنىڭ ئايرىلماس ئامىلى“ دەپ ئېلان قىلىدۇ. ھەتتا بىر پارلامېنت ئەزاسى قورقماي مۆلچەرىنى ئوتتۇرغا قويۇپ، ”فرانسىيىنىڭ تەغدىرىنى دوناي دەرياسىنىڭ ئىككى قىرغىقى بەلگىلەيدۇ“ دەپ ئېيتىشقىمۇ جاسارەت قىلىدۇ.
ئاۋسترىيە تەۋەسىدە بولسا، يەرلىك ناتسىستلار نامايىش باشلىۋېتىدۇ. قالايماقانچىلىقنىڭ مەركىزى گراز بولۇپ، ئۇ يەردە شيۇشنىگ نۇتۇق سۆزلەشكە باشلىغىنىدا شەھەرلىك ھۆكۈمەت بىناسىنىڭ ئۈستىدە كرىست بەلگىلىك بايراق لەپىلدەيدۇ. ئۇلار شەھەرلىك ھۆكۈمەتنىڭ سىياسىي يىغىلىش ئۆتكۈزۈش مەنى قىلىنىدۇ دەيدىغان بۇيرۇقىغا ئېتىبار قىلماستىن ھەپتە ئاخىرىدا پۈتۈن مەملىكەت بويىچە 65 مىڭ نەپەر پارتىيىلىك قاتنىشىدىغان بىر مىتىنگ ئۆتكۈزۈلىدۇ دەپ ئېلان قىلىدۇ. شيۇشنىگ دەرھال بۇنىڭغا ئىنكاس قايتۇرۇپ، گرازغا ئەسكەر، بومباردىمان ئايروپىلانى ۋە بروۋنىكلارنى يوللايدۇ. ناتسىستلار چارىسىز قېلىپ ھاياجىنىنى بېسىۋېلىپ مىتىنگنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا مەجبۇر بولىدۇ. شۇنداقتىمۇ بۇنىڭدىن شيۇشنىگ يەنىلا قايىل بولمايدۇ. بۇ قېتىمكى توپىلاڭنى ئەسلىدە قۇرۇغلۇق ئارمىيىسى ئەمەس بەلكى سېيس-ئىنكيۇۋارتنىڭ ساقچى قىسىملىرى تىنجىتىشى كېرەك ئىدى.

3
ھىتلېرنىڭ ئاۋسترىيىنى تىنماي تەھدىد قىلىشى فرانسۇزلارنىڭمۇ غەزىۋىنى قوزغايدۇ. فرانسىيە لوندونغا ، ئىككى دۆلەت بىرلىكتە گېرمانىيىگە ئۇلتىماتوم تاپشۇرۇپ نارازىلىق بىلدۈرۈشنى تەكلىپ قىلىدۇ. بۇ تەكلىپ بەكلا يامان بىر ۋاقىتتا لوندونغا يېتىپ بارىدۇ. ئۇ ۋاقىتلاردا ئانتونىي ئەدېن تېخى يېڭىلا ئىستىپا بەرگەن بولۇپ، تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىدە ۋاقتىنچە مەسئولى يوق بىر ۋاقىتلار ئىدى. ئاۋسترىيە ۋەقەسى تېخى ئەنگلىيە  جامائەتچىلىكىنىڭ قىزقىشىنى قوزغىمىغان بولۇپ، باش ۋەزىرمۇ گېرمانىيىگە قارىتا خاتىرجەم قىلىش سىياسىتى يۈرگۈزۈش ئۈچۈ ئاۋارە ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئاۋسترىيە ۋەقەسىنىڭ ئەھمىيىتىنى تىنماي تۆۋەن كۆرسىتىپ كېلىۋاتقان لوندوندا چىقىدىغان «تايمىس» گېزىتىمۇ چىمبېرلىننى كۈشكۈرتۈپ، ”تۈپكى جەھەتتىن ئالغاندا، — دەپ يازىدۇ باش ماقالىسىدا، — نېمىس تىللىق بۇ ئىككى دۆلەت ئوتتۇرسىدا يۈز بېرىشى مۇمكىن بولىدىغان ئەڭ تەبىي ئىش، ئۇلارنىڭ بىر-بىرسىنى چۈشىنىش ھاسىل قىلىشىدىن باشقا بىر ئىش بولالمايدۇ.” گيوبېلس، ”ئاۋسترىيە ھەرگىز نېمىس خەلقىگە قارشى ئەمەس“ دەيدۇ. بۈگۈنكى كۈندە بۇنىڭدىنمۇ قايىل قىلارلىق باشقا گەپ يوق دەپ قارىشاتتى.
ئالدىنقى يىلى كۈزدە، فرانكلىن د. روزېۋېلت بارلىق تاجاۋۇزچىلارنى ئەيىپلىگەن ئىدى. ئەمما روزېۋېلتنىڭ بۇ قىلغىنىىمۇ چىمبېرلىن (چامبېرلايىن — ئۇ. ت) نىڭ يارىشىپ ئۆتۈش سىياسىتىگە قىلچە تەسىر كۆرسىتەلمىگەن ئىدى. ئۇنىڭ كەينىدىن روزېۋېلت يەنە ھەر قايسى ئەللەرنىڭ ئومۇمىي يۈزلۈك ھالدا ياپونىيە، گېرمانىيە ۋە ئىتالىيىگە قارىتا ”كارانتىن — قامال قىلىش، خالىمىغان ماللارنىڭ كىرىشىنى توساش“ يۈرگۈزۈشتىن ئىبارەت ئاقىدىغان بىر تەكلىپنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئەمما بۇ تەكلىۋىمۇ چىمبېرلىننى ھەرىكەتكە كەلتۈرەلمەيدۇ. كەينىدىن روزېۋېلت دېڭىز ئارمىيە ئۇرۇش پىلانى تۈزۈش باشقارما باشلىقى كاپىتان لويېر ئېنگىسورنى لوندونغا ئىۋەرتىپ، پرىزدېنتنىڭ يوليورۇقى بويىچە ياپونىيىگە دېڭىز ئۈستىدە ئۇزۇن مۇددەت قامال قىلىش ئىمكانىيىتىنىڭ بار-يوقلىقىنى ئىزدىنىش ۋەزىپىسىنى تاپشۇرىدۇ. ئەنگلىيە  دېڭىز ئارمىيە مىنىستىرلىكى قىزغىن مۇئامىلىدە بولۇپ، ئىېنگىسورغا، بىز ”ياپونىيىنىڭ بارلىق دېڭىز يوللىرى ئالاقىسىنى قامال قىلىشقا تەييارلىق قىلماقتىمىز.440 بىز قامال قىلماقچى بولىۋاتقان دېڭىز ساھەسى تەخمىنەن ئالغاندا سىنگاپوردىن باشلىنىپ شەرقى ھىندى تاقىم ئاراللىرى، يېڭى گىۋىنىيە، يېڭى ھبېبرىدېس تاقىم ئاراللىرىدىن تا ئاۋسترالىيە بىلەن يېڭى زىلاندىيىنىڭ شەرقىغىچە سوزۇلىدۇ“ دەيدۇ. ئەمما باش ۋەزىر چىمبېرلىن 1938-يىلىنىڭ باشلىرىدا روزېۋېلتنىڭ يەنە بىر تەكلىۋىنى رەت قىلغاچقا بۇ پىلانمۇ بىكار بولۇپ كېتىدۇ. ئەسلىدە، روزېۋېلت ئەنگىلىيىنى بىر قېتىملىق خەلقئارالىق يىغىنغا تەكلىپ قىلىپ دۇنيا قانۇننىڭ مۇھىم پىرىنسىپلىرىنى مۇزاكىرە قىلىشماقچى بولغان ئىدى. روزېۋېلتنىڭ كېيىنچە شۇ قېتىملىق يىغىندا ئامېرىكىغا،  ”باندىت دۆلەت“ دەپ نام بەرگەنلىكىنى ئاز-تۇلا ھېس قىلغاندەك ئىدى. پرىزدېنت دەسلىۋىدە، چىمبېرلىننىڭ يىغىنغا قاتنىشىشنى رەت قىلغانلىقىغا ھەيران قالغان، شۇنىڭدەك ئۇنىڭ بۇ قىلىقىنىڭ سەۋەبىنى تولۇق بىلىپ كېتەلمىگەن ئىدى. كېيىنچە، ئىشلار ئېنىق ئاشكارە ئوتتۇرغا چىقىدۇ؛ ئەسلىدە، ئەنگلىيە  شۇ قېتىمقى خەلقئارالىق يىغىنغا قاتنىشىشنى رەت قىلىشىدىكى سەۋەب، ئەنگلىيە  شۇ ۋاقىتلاردا مەيلى شەرق ياكى ياۋروپادا بولسۇن، ”كارانتىن“ ھەرىكىتىگە قاتنىشىشنى خالىمايتتى. چىمبېرلىننىڭ رەت قىلىشى روزېۋېلتقا بەكلا ئېغىر كېلىدۇ، ئەسلىدە پۈتكۈل يەر شارى بويىچە يەنىمۇ ئىلگىرلىگەن تاجاۋۇزچىلىقنى چەكلەش ئېھتىمالى بولىدىغان، نەتىجىدە تارىخ ئېقىمىنى ئۆزگەرتەلىشى مۇمكىن بولىدىغان بۇ تۈردىكى قاتتىق قول دېپلوماتىيىلىك سىياسىتىدىن ۋاز كېچىشكە مەجبۇر بولىدۇ. ئاقىۋەت، روزېۋېلتمۇ ئامېرىكىنىڭ بۇرۇنقىدەك سىرت بىلەن كارى بولماي يالغۇز تۇرىۋېلىش ھالىتىنىڭ داۋام قىلىشىغا يول قويىدۇ.
شۇنداق بولغاچقا، مارتنىڭ باشلىرىغا كەلگەندە، بۈيۈك بېرىتانىيە پادىشالىقى يارىشىپ ئۆتۈش سىياسىتىنى قەتئى چىڭ تۇرۇپ ئىجرا قىلىش يولىدىن قايتماس ھالغا كېلىدۇ. 3-مارت كۈنى، ئەنگىلىيىنىڭ گېرمانىيىدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى سىر نېۋىل ھېندېرسون باش مىنىستىرلىكنى زىيارەت قىلىپ، ھىتلېرغا ئەنگلىيە  ھۆكۈمىتى پىرىنسىپ جەھەتتە گېرمانىيە بىلەن ھەل بولماي تۇرىۋاتقان بارلىق مەسىلىلەر ئۈستىدە مۇزاكىرە قىلىشقا تەييار ئىكەنلىكىنى ئۇقتۇرىدۇ. گەرچە ھېندېرسون ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە دوستانە ۋە مۇتلەق ھەققانىيەتچى قىياپىتىنى ئىپادىلەشكە تىرىشىپ باققان بولسىمۇ، ”ئۇنىڭ تولۇق ئەنگلىيە  تۆرىلىرىگە خاس سۆلىتى“ گە ”ھەر قانچە قىلغان بىلەن ’ئادەتتىكى قىياپەتلىك‘ رىببېنتروپ بىلەن ھىتلېر ئىككىسى زادىلا تاقەت قىلالماي قالىدۇ“ دەيدۇ تەرجىمان شمىدت ئەسلىمىسىدە.
ھېندېرسون توپ-توغرا 10 مىنۇت سۆزلەپ ئاران دېگەندە ئۆزىنىڭ بۇ زىيارىتىنىڭ تۆۋەندىكىچە مەقسىدىنى ئۇقتۇرۇشقا، يەنى چىن كۆڭلىدىن ئىككى دۆلەت مۇناسىۋىتىنى ياخشىلاشنى نىيەت قىلىپ كەلگەنلىكىنى مىڭ تەستە ئۇقتۇرالايدۇ. ئۇ سۆزىدە، قۇرال-ئۈسكۈنىلەر بىلەن بومباردىمانغا چەك قويۇش دېگەندەك ئېغىر مەسىلىلەرنى، شۇنىڭدەك چېخ ۋە ئاۋسترىيە مەسىلىلىرىنى تىنچ يولدا ھەل قىلىش جەھەتتە ئەنگلىيە  بەزى يول قويۇشلارغا تەييار ئىكەنلىكىنى، شۇنداق بولغاندا ھىتلېر ياۋروپانىڭ بىخەتەرلىكى بىلەن تىنچلىقى ئۈچۈن قانچىلىك تۆھپە قوشالايدىغانلىقىنى سورايدۇ.
ئۇنىڭ شۇنچە ئۇزۇن سۆزلىگىنىگە قارىماي فۈھرېر كرىسلوغا يۆلەنگىنىچە گەپمۇ قىلماي بېشىنى چۆكۈرۈپ ئولتۇرىۋالىدۇ. ھېندېرسون گېپىنى تۈگىتىشى بىلەن تەڭ ھىتلېر ئاچچىقلانغان ھالدا مۇنداق دەيدۇ: شيۇشنىگنى پەقەت ئىنتايىن ئاز ساندىكى ئاۋسترىيىلىكلا ھىمايە قىلماقتا؛ ئەنگلىيە  ئادىل ھەل قىلىشقا قارشى نېمە ئۈچۈن شۇنچە چىڭ تۇرىۋالىدۇ؟ نېمە ئۈچۈن ”نېمىس خەلقىنىڭ ئۆي ئىچى ئىشلىرى“ غا شۇنچە ئارىلىشىۋالىدۇ؟ ئۇ تۇيۇقسىز ھۇجۇمغا ئۆتۈپ مۇنداق دەيدۇ: شۇنىسى ئېنىقكى، فرانسىيە-سوۋېت ئىتتىپاقى شەرتنامىسى بىلەن چېخ-سوۋېت ئىتتىپاقى شەرتنامىسىنىڭ ھەر ئىككىسىلا گېرمانىيىگە تەھدىت ھېسابلىنىدۇ. مانا بۇ، گېرمانىيىنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىش يولىغا ماڭغانلىقىنىڭ ئەڭ مۇھىم سەۋەبى. شۇنداق ئىكەن، قۇرال چەكلەش دەرىجىسىنى رۇسلارنىڭ قانداق قىلىشىغا قاراپ بەلگىلىشىمىز كېرەك. بۇ ئىش يەنە كېلىپ مۇنداق مەسىلىلەر سەۋەبىدىنمۇ تېخىمۇ مۇرەككەپلەشتى: كىشىلەر بىر تەرەپتىن سوۋېتلەرگە ئوخشاش ياۋايىلار بىلەن تۈزۈشكەن شەرتنامىغا ئىشەنسە، يەنە بىر تەرەپتىن ياۋايى بىرسىنىڭ مەلۇم بىر ماتېماتىك فورمۇلا ئىجات قىلالىشىغىمۇ ئىشىنىدىكەن. ئەسلىدە، سوۋېت ئىتتىپاقى بىلەن تۈزۈلىدىغان ھەر قانداق بىر شەرتنامە بىر تىيىنگە ئەرزىمەيدۇ. شۇنداق ئىكەن، بىز ھەرگىز رۇسىيىنىڭ ياۋروپاغا قەدەم بېسىشىغا يول قويماسلىقىمىز كېرەك.
ھىتلېر ئۇياقتىن-بۇياقتىن سۆزلەپ يۈرۈپ تىنماي ئىككى سائەت كاپشىيدۇ. ئاخىرىدا، ”مۇجىمەل جاۋاپلار“ بىلەن ئاۋسترىيە مەسىلىسىدىن داجىپ ئۆتىدۇ. ئەتىسى، ھىتلېر ئۆزىنىڭ مۇھىم ئىقتىساد مەسلىھەتچىسى بولغان ۋىلھېلم كامپىلېرنى ئاۋسترىيىگە ئىۋەرتىدۇ. ئۇ، ئاۋسترىيىگە يېڭى تەلەپلەرنى كۆتۈرۈپ بارىدۇ. يەنى ئۇ بېرچتېسگادېندا تىزىملىكتىن چىقىرىۋېتىلگەن بارلىق تەلەپلەرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان يېڭى تەلەپلەر بىلەن ۋيېنناغا بارىدۇ. ئۇ يەردە ھىتلېرنىڭ شەخسى ۋەكىلى سۈپىتىدە شيۇشنىگ بىلەن كۆرۈشىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي، ئاساسلىق قىزىقىدىغىنى ئىقتىسادىي مەسىلىلەر بولۇپ، بۇنىڭغا قوشۇلۇپ گېرمانىيە بىلەن ئاۋسترىيىنىڭ قوشۇلۇپ كېتىشىنى ئىككى دۆلەت مالىيىسى ئۈچۈن بىر زۆرۈرىيەت دەپ تەرغىپ قىلىدۇ. شۇڭا، ئۇنىڭ تۇتقان يولى بىر بۇلاڭ-تالاڭ قىلغۇچى ئەمەس بەلكى بىر رەھىمدىل يول تۇتقان بىرسىگە ئوخشايتتى. ”فۈھرېرنىڭ ئۆز ۋاقتىدا ئارزۇلىغىنى، — دەيدۇ كامپىلېر ئەسلىمىسىدە، — ئۆزگىرىش پەيدا قىلىش، يەنى مۇنداق ئېيتقاندا، ئۇنى ئاۋسترىيىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى كۈچلەرگە تايىنىپ ئاغدۇرۇپ تاشلاش ئىدى. ئەگەر بۇ ئىشنىڭ ئىمكانىيىتى بار بولغىنىدا، بۇ ئىشقا ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە گېرمانىيىنى ئاشكارە تۈردە قاتارغا قوشىۋالماسلىق“. بۇ سۈيۈملۈك كامپىلېر بۇلاردىن خۇلاسە قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: بۇ جەرياننى تېزلىتىش ۋاقتى يېتىپ كەلگەن ئىدى.
شيۇشنىگ، كامپىلېر نامزات قىلىپ چىڭ تۇرىۋالغان ناتسىستلاردىن بىرىنى دەرھال ئىقتىسادىي مىنىستىرلىككە تەيىنلەش، «خەلق كۈزەتكۈچىلىرى» گېزىتىنى چەكلەش بۇيرۇقىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش، مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنى قانۇنلۇق دەپ ئېلان قىلىش قاتاردىكى بىر مۇنچە تەلەپكە كۈچلۈك ئىنكاس قايتۇرىدۇ. شيۇشنىگ قۇرسىقى كۆپۈپ گۇمان قىلىپ سورايدۇ: ئارىدىن ئۈچ ھەپتە ۋاقىت ئۆتمەستىن ھىتلېر نېمە سەۋەپتىن كىشىگە مەجبۇرى تاڭىدىغان بىر مۇنچە تەلەپلەرنى كۆتۈرۈپ چىقىدۇ؟ پەقەت ئاۋسترىيىنىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك مۇستەقىللىقىنى ئېتراپ قىلىش ئاساسىدىلا ئۇنىڭ ھۆكۈمىتى ئاۋستريىدىكى ناتسىستلار بىلەن ھەمكارلىق ئورنىتالىشى مۇمكىن. شيۇشنىگنىڭ ئەسلىمىسىدە شۇ قېتىمقى سۆھبەت ”قىلچە نەتىجىسىز“ بولغان، ئەمما كامپىلېر بۇنى ۋەتەن ئىچىگە دوكلات قىلغىنىدا ”كۆرۈشۈش دەسلىۋىدە بوران-چاپقۇنلۇق گۈلدۈرماما چىقىرىپ باشلانغان بولسىمۇ، سۆزلىشىش ئاخىرلىشىش ۋاقتىغا كەلگەندە يارىشىش ھاۋاسى بىلەن تولدى“ دەپ يازىدۇ. ئۇنىڭغا بەرگەن تەسىرات بولسا، ”شيۇشنىگ ھەرگىز زورلۇق كۈچىگە باش ئېگىدىغان بىرسى ئەمەس ئىكەن. شۇنداقتىمۇ، ئەگەر مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلىنغاندا، ئۇ ئىشەنچىنى يوقاتمىغىنىدىمۇ خېلى كۆپ مەسىلىلەردە بىز بىلەن ھەمكارلىشىدىغان بىرسى ئىكەن. بىز بېرچتېسگادېن شەرتنامىسى مەسىلىسىدە ئۇنىڭ ساداقىتىگە ئىشەنچ قىلساق بولىدىكەن.“ ئۇ يەنىمۇ ئىلگىرلەپ مۇنداق دوكلاد بېرىدۇ: ئاۋسترىيە پارتىيىسى زور دەرىجىدە ئىلگىلەشلەرگە ئېرىشمەكتە ئىكەن. بولۇپمۇ گرازدا، ئۇ يەردىكى ئادەملەرنىڭ يۈزدە 80 پىرسەنت قىسمى مىللى سوتسىيالىزمغا ئەقىدە باغلىغان كىشىلەر ئىكەن. ”ھازىر، بىز ھەرىكىتىمىزنى ئاستىلىتىش ئارقىلىق، تېخىمۇ كۆپ كىشىلەرنى شيۇشنىگ تەرىپىدىن تارتىپ كېلىشكە ھەرىكەت قىلىشىمىز كېرەك.“
شيۇشنىگنىڭ ناتسىستلارغا يول قويۇشى، يېڭىدىن قالايماقانچىلىقلارنىڭ پەيدا بولىشىنىلا كەلتۈرۈپ چىقىرىپ ئاۋسترىيىنى بىر تۈرلۈك ئېلان قىلىنمىغان ئىچكى ئۇرۇش ھالىتىگە سۆرەپ كىرىشكىلا يارىغان ئىدى. ئاخشىمى ۋيېننادا، ئېس-ئاچىلار بىلەن ناتسىستلارغا ھېسسىداشلىق قىلىدىغانلار ”غالىبىيەتنى تەبرىكلەيمىز! غالىبىيىتىمىزنى تەبرىكلەيمىز!“ دەپ ۋارقىراشقان بولسا، ئەتىسى ”خايىل ھىتلېر!“ دەپ ۋارقىرىشىپ دوناي دەرياسىدىن ئۆتۈپ، يەھۇدىيلار ئولتۇراق رايونى  بولغان ليوپولدستادت ئالاھىدە رايونىغا بېسىپ كىرىدۇ. ئۇلارنىڭ رىقابەتچىلىرى بولسا ئۇلارغا تاقابىل تۇرۇپ ”ياشىسون شيۇشنىگ!“، ”ئۆلسەكمۇ تېز پۈكمەيمىز، قىزىل-ئاق-قىزىل!“ دەپ توۋلىشاتتى. ئۇلار ئوتتۇرسىدا پات-پاتلا توقۇنۇش پەيدا بولۇپ، ساقچىلار توقماقلىرىنى ئوينىتىپ يېتىپ كەلگىنىدىلا توقۇنۇشلار توختايتتى. ئادەتتە، ساقچىلار باش مىنىستېر شيۇشنىگقا قارىغاندا كۆپىرەك ئىچكى ئىششلار مىنىستىرى سېيس-ئىنكيۇۋارتقا ساداقىتىنى كۆرسىتىپ كەلگىنى ئۈچۈن تاياق يەيدىغانلار دائىم دېگىدەك ۋەتەنپەرۋەرلەر بولۇپ چىقاتتى. شيۇشنىگ ئۈمىدسىز بىر ئەھۋالدا 7-مارت كۈنى مۇسسولىنغا چاقىرىق قىلىپ، ھازىرقى ۋەزىيەتنى قۇتۇلدۇرپ قېلىش ئۈچۈن ئومۇمىي خەلق سايلىمى ئۆتكۈزۈشكە مەجبۇرمەن دەپ ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ. مۇسسولىنمۇ بۇنىڭغا كاپالەتلىك قىلىشى مۇمكىنلىكى ھەققىدە جاۋاب يوللايدۇ ھەمدە گيۆرىڭ بۇرۇن ئۇنىڭغا قۇرال ئىشلەتمەيدىغانلىقى ھەققىدە كاپالەت بەرگەنلىكى سەۋەبىدىن، شيۇشنىگنى ئومۇمخەلق سايلىمى ئۆتكۈزمەسلىكى ئۈچۈن ئۈندەپ خەت يازىدۇ. چەتئەل كۈچلىرى تەرىپىدىن تاجاۋۇز تەھدىتىگە ئۇچىراۋاتقان، مەملىكەت ئىچىدە بولسا بەكلا يول قويىۋەتكەنلىكى سەۋەبىدىن ئىشچىلارنىڭ ھۇجۇمىغا دۈچ كېلىۋاتقان،442 بەكلا قاتتىق چەكلىمە قويغانلىقى سەۋەبىدىن ناتسىستلارنىڭمۇ ھۇجۇمىغا ئۇچراۋاتقان بىر باش مىنىستىر ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇنداق بىر خەت ئۇنى ئىتالىيانلاردىن ئۈمىدسىزلىنىشىنىلا كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن ئىدى. شۇڭا ئۇ، مۇسسولىننىڭ نەسىھىتىگە قىلچە پەرۋا قىلماسلىققا قارار قىلىدۇ.
9-مارت كۈنى، شيۇشنىگ، تىرولىيان شەھىرىنىڭ ئىنشرۇك دېگەن يېرىدە ئومۇمخەلق ئاۋاز بېرىش ئۆتكۈزۈلىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. شيۇشنىگ، ئۇچىسىغا ئاۋسترىيەنىڭ ئەنئەنىۋى كىيىمى (قوڭۇر چاپان، يېشىل ئاسما كۆڭلەك) نى كىيىپ، شەھەر ئىچى مەيدانىنىڭ سەھنە مۇنبىرىگە چىقىپ قاتتىق ھېسسىيات بىلەن پۈتۈن مەملىكەت گراژدانلىرى 4 كۈندىن كېيىن سايلام ئۆتكۈزۈلىدىغان نوقتىلارغا بېرىپ مۇنداق بىر سۇئالغا جاۋاپ بېرىشىنى: يەنى ”سىلەر نېمىسلارغا تەۋە ئەركىن، مۇستەقىل، ئىناق، خرىستوسقا ئېتىقات قىلىدىغان، ئىتتىپاقلاشقان ئاۋسترىيىنىڭ قۇرۇلۇشىنى خالامسىلەر؟“ دەپ ئېلان قىلىدۇ. ئۇنىڭ بۇ قېتىمقى بىر ئالىم سۈپىتىدە ئەمەس بەلكى بىر ناتىق سۈپىتىدە نۇتۇق سۆزلىشى ئىككىنچى قېتىملىقى ئىدى. ”تىروللىق ۋە ئاۋسترىيىلىك يۇرتداشلار، تىرولىيان ئۈچۈن، ئاۋسترىيە ئۈچۈن مېنى ’قوللايمەن‘ دەپ جاۋاب بېرىڭلار!“ ئۇ، شۇنداق دەپ ئېلان قىلغاندىن كېيىن، تىرول شىۋىسى بىلەن ئاندرىياس خوفېرنىڭ پىدائىلارغا ناپالىئونغا قارشى ئاتاكىغا ئۆتۈش چاقىرىقى بولغان مەشھۇر سۆز بىلەن نۇتقىنى تاماملايدۇ: ”جەڭچىلەر، جەڭ قىلىش ۋاقتىڭلار كەلدى!“ يىگىرمە مىڭ كىشىلىك ئەگەشكۈچىسى بىر ئېغىزدىن قەتئى قارشىلىق كۆرسىتىمىز! دەپ توۋلىشىدۇ. رادىئو ئالدىدا ئاڭلاۋاتقان كىشىلەرنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمىمۇ دەرغەزەپكە كەلگەن ئىدى. ئەمما، شاھزادە ستارخېمبېرگ ھاڭۋاققىنىچە ئاغزىنى ئېچىپ تۇرۇپلا قالىدۇ. ”ئەندى شيۇشنىگ تۈگەشتى. — دەيدۇ ئاۋسترىيىنىڭ سابىق مۇئاۋىن باش مىنىستىرى ئايالىغا، — ئەمما ئاۋسترىيىمىز تۈگەشمىسىلا بولاتتى. ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم ئۇلارنىڭ دېگىنىدەك ۋەقەنىڭ يۈز بېرىشىگە ھەرگىز يول قويمايدۇ.“
خۇددى ئۇنىڭ قورققىنىدەك، بۇ ئېلان قىلىش فۈھرېرنىڭ قاتتىق تەدبىر قوللىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئەركىن ۋە ئىتتىپاقلاشقان ئاۋسترىيە ئۈچۈن ئاۋاز بېرىش ئىشى شۇنىڭدىن دېرەك بېرىدۇكى، _ بۇ ئاۋاز بېرىشنىڭ ئاقىۋىتىمۇ شۇنىڭغا ئېلىپ بارىدۇ _ ئەگەر بۇ پىلان ھىتلېر تەرىپىدىن بىر چەتكە قويۇپ قويۇلمايدىغانلا بولىدىكەن، پەقەتلا قوشۇلۈشنى كېچىكتۈرۈش رولىنىلا ئوينايدۇ، خالاس. ئاۋسترىيىنى قوشىۋېلىش ئىشى شەرققە قاراپ كېڭىيىشنىڭ زۆرۈرى شەرتى بولغانلىقى ئۈچۈن، ئومۇمى خەلق ئاۋاز بېرىش ئىشى ھىتلېرنىڭ ھاياتلىق ماكانى پىلانىنى پۈتۈنلەي بۇزۇپ تاشلىشى مۇمكىن ئىدى. ھىتلېر بۇنداق بىر قارشى چىقىشقا ھەرگىزمۇ چىداپ تۇرالمايتتى. 10-مارت چۈشتىن بۇرۇن، ھىتلېر گېنېرال كەيتېلغا ئاۋسترىيە مەسىلىسى شۇنچە ”ئېغىر“ بىر مەسىلە بولغانلىقى ئۈچۈن سەن بۇنىڭ ئۈچۈن مۇۋاپىق تەييارلىق قىلغىن دەپ بۇيرۇق قىلىدۇ. كەيتېل كېيىنكى ئەسلىمىسىدە، باش قۇماندانلىق شىتاپ بۇ ھەقتە بۇرۇنلا ”ئوتتو ئوپىراتسىيىسى“ دەيدىغان بىر پىلان تەييارلاپ قويغان ئىدى. يەنى ئوتتو ۋون ھابىسبۇرگنىڭ قايتىدىن ئاۋسترىيە  تەختىگە چىقىشىدىن ساقلىنىشنى بىلدۈرىدىغان بىر پىلاننى تەييارلاپ قويغان ئىدى. ”تەييارلىقىڭنى باشلا!“ دەيدۇ فۈھرېر بۇيرۇق قىلىپ.
كەيتېل، دەرھال بېندلېر كوچىسىدىكى باش قۇماندانلىق شىتابىغا — OKW غا قايتىدۇ. ئەمما ئۇ ”ئوتتو ئوپىراتسىيىسى“ نىڭ ئەسلىدە قەغەز يۈزىدىلا بىر ئۇرۇش پىلانى ئىكەنلىكىنى كۆرۈپ چۈچۈپ كېتىدۇ. دەرھال تۇتۇش قىلىپ فۈھرېرغا ياخشى كۆرۈنۈش ئۈچۈن ھەرىكەت قىلغانلىقىدىن بەكلا پۇشمان بولىدۇ. ئەمما  پۇشماننى ئالىدىغان قاچا يوق. ئامالسىز ئاۋسترىيىگە بېسىپ كىرىشنىڭ مۇمكىن بولۇپ-بولماسلىقى ھەققىدىكى لايىھە تەييارلاش ۋەزىپىسىنى گېنېرال بېكقا تاپشۇرىدۇ. ”بىزنىڭ بۇ جەھەتتە قىلچىمۇ تەييارلىقىمىز يوق تۇرسا، — دەيدۇ بېك رەنجىگەن ھالدا، — ھېچ قانداق بىر تەييارلىق كۆرۈلمىگەن، قىلچىمۇ تەييارلىق قىلىنمىغان.“ بېك، ھىتلېرغا مەلۇمات بېرىپ، ئاۋسترىيىگە قۇراللىق باستۇرۇپ كىرىش ئۈچۈن ئىككى كورپۇس تەييارلىشىمىزغا، شۇنىڭدەك يەنە ئىككىنچى بروۋنىك دىۋىزىيىسىنى سەپلىشىمىزگە توغرا كېلىدۇ دەپ تەكلىپ قىلىدۇ. ھىتلېر بۇ گېنېرالغا، بۇ دېگەن قىسىملىرىڭ شەنبە كۈنى، يەنى 12-مارت كۈنى چېگرادىن بۆسۈپ ئۆتىدىغانغا تەييارلىنىپ تۇرسۇن دەيدۇ. بېك بۇ گەپنى ئاڭلاپ قاتتىق چۈچۈپ كېتىدۇ. بىر كەسىپى ھەربى ئۈچۈن ئېيتقاندا ئىككى سوتكا ئىچىدە بۇنداق بىر ھەربى ئوپىراتسىيە تەييارلىقىنى پۈتتۈرىمەن دېيىش ھەرگىز مۇمكىن بولىدىغان ئىش ئەمەس ئىدى. شۇڭا بېك بۇنىڭغا نارازىلىق بىلدۈرۈپ، بۇ دېمەك بۈگۈن چۈشتىن كېيىن سائەت 6 دىن بۇرۇن بۇيرۇقنى ھەر قايسى قىسىملارغا تارقىتىپ بولۇش دېگەنلىك دەيدۇ. شۇنداق قىل ئەمىسە، دەيدۇ ئىشتىن سىرتقى ستىراتىگىيىچى ھىتلېر.
فۈھرېرنىڭ ئەندىشىسى ئارقا سەپ مەسىلىسى ئەمەس بەلكى ئىتالىيىنىڭ بۇ ئىشقا قانداق پوزىتسىيىدە بولىشى ئىدى. شۇڭا ئۇ دەرھال مۇسسولىنغا قارىتىپ بىر پارچە خەت يازدۇرىدۇ.443 ئۇ خېتىدە ئاۋسترىيە ھازىر رەسمى ھۆكۈمەتسىز بىر يەرگە ئايلىنىش ئالدىدا تۇرماقتا، بۇنىڭغا قول قوشتۇرۇپ قاراپ ئولتۇرالمايمەن. ”مەن بىر گېرمان ئىمپىرىيىسىنىڭ فۈھرېرى ۋە باش مىنىستىرىمەن. شۇنىڭدەك قالايماقانلىشىپ كېتىۋاتقان ئۇ يەرنىڭ بىر پەرزەنتىمەن. مەن ئۆز ئۈستۈمگە چۈشكەن ئۇلۇغ ۋەزىپىنى ئادا قىلىشنى كۆزلەپ … يۇرتۇمدىكى قانۇنى ئىنتىزامنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، ئۇ يەردىكى خەلقنى ئۆز ھۆكۈمى بويىچە، پۈتۈنلەي توغرا ۋە ئېنىق تاللىشى، ئۇچۇق ئاشكارە ئۇسلۇپتا ئۆز تەغدىرىنى ئۆزلىرى بەلگىلىشى ئۈچۈن غەيرەت كۆرسەتمەكچىمەن.“ گېرمانىيىمۇ بۇرۇن ئىتالىيە قىيىن كۈنلەردە قالغىنىدا، يەنى ھەبەشىستان ئۇرۇشى جەريانىدا ياردەمدە بولغانلىقىنى مۇسسولىنغا ئەسلىتىپ ئۆتىدۇ. مەن، ئىتالىيە بىلەن ئىمپىرىيىمىز ئوتتۇرسىدىكى چېگرانىڭ برېننېر جىلغىسىنى پاسىل قىلىشىغا قوشۇلىدىغانلىقىمنى بىلدۈرىمەن. شۇ ئارقىلىق ئىتالىيىنىڭ بىزنى قوللىشىنىڭ قەرزىنى تۆلىگەن ھېسابلىنىمەن. ”بۇ قارارىم ئەندى ئۆزگەرمەيدۇ. شۇڭا بۇ قارارىمدىن قىلچە گۇمانلىنىشقىمۇ بولمايدۇ.“ چۈشتە، ھىتلېر خەتنى چاپلاپ بولۇپ شاھزادە فىلىپ ۋون ھېسسېنغا تاپشۇرۇپ، ئۇنىڭغا بۇ خەتنى قەتئى بىۋاستە مۇسسولىننىڭ قولىغا تاپشۇرۇشنى تاپىلايدۇ. شاھزادە يەنە ئۆزىنىڭ رىمدىكى باغچىسىغا تىكىش ئۈچۈن بىر سېۋەت گۈل-چىچەك ئالغاچ ماڭىدۇ. ئۇ مەخسۇس ئايروپىلان بىلەن يولغا سېلىنغان بولۇپ، يېنىدا ئېلىپ كېتىۋاتقان خەتنىڭ قانچىلىك مۇھىم بىر خەت ئىكەنلىكىدىن قىلچە خەۋىرى يوق ئىدى.
ئاۋسترىيە تەۋەسىدىكى پۈتۈن يول كۆرسەتكۈچ تاختىلىرىغا ئومۇمخەلق ئاۋاز بېرىش ھەققىدىكى ئۇقتۇرۇشلار چاپلىۋېتىلگەن ئىدى. چوڭ كانايلار ئورۇنلاشتۇرۇلغان قارا ماشىنىلار يېزا-قىشلاقلاردا قاتىراپ يۈرۈپ پۇخرالارنىڭ يەكشەنبە كۈنى ئۆتكۈزۈلىدىغان ئاۋاز بېرىشتە چوقۇم ”قوشۇلىمەن“ دېگەن ئاۋاز بېرىشى تەلەپ قىلىنماقتا ئىدى. ۋيېننادا بولسا، ۋەتەنپەرۋەرلەر ناتسىستلاردىنمۇ بەكىرەك غەلۋە قىلىشقا كىرىشكەن ئىدى. تۈركۈم-تۈركۈم ۋەتەنپەرۋەر كوچىلارغا تۆكۈلۈپ، ”ياشىسۇن شيۇشنىگ!“ ”ياشىسۇن ھۈرلۈك!“ ۋە يەنە ”بۇ يەكشەنبە، ئاۋاز بېرىش كۈنى، ھەممەيلەن قوللاپ ئاۋاز بېرەيلى!“ دېگەن شۇئارلارنى توۋلاشماقتا ئىدى.
ئاممىنىڭ قىزغىنلىقى شيۇشنىگنى قاتتىق رىغبەتلەندۈرىۋەتكەن ئىدى. شۇڭا ئۇ ئىزچىل تۈردە كەسكىن ھەرىكەت قوللىنىشقا كىرىشكەن ئىدى. (ئىچكى ئىشلار مىنىستىرى سېيس-ئىنكيۇۋارت، ئومۇمخەلق ئاۋازغا سېلىش ھەرىكىتى بېرچتېسگادېن كىلىشىمىگە خىلاپلىق قىلىنغانلىق دەپ تەنقىتلىگىنىدە) ”مەن ھېچ قاچان ۋە ھەرگىز بىر قورچاق بولالمايمەن!“ دەپ جاۋاپ يازىدۇ شيۇشنىگ، ”دۆلەت ئىقتىسادىي ۋە سىياسىي جەھەتتە خاراپ قىلىنىۋاتقان بىر پەيتتە، جانابىلىرى مېنى قول قوشتۇرۇپ قاراپ ئولتۇرىدۇ دەپ ئويلاپ قالمىغايسىز.“ ئۇ خېتىنىڭ ئاخىرىدا، بۇ مىنىستىرىدىن بىخەتەرلىك ئىشلىرىغا مەسئۇل بولغان بىر مىنىستىر بولۇش سۈپىتىم بىلەن دەرھال تەدبىر قوللىنىپ تېررورلۇق ھەرىكەتلىرىنى يوقۇتۇشىم شەرت، ئۇنداق بولمايدىكەن، قارشى كۈچلەرنى ھەرگىزمۇ توساپ قالالمايمىز دەپ جىددى تەلەپ قىلىدۇ.
گەرچە، ئادەتتىكى كىشىلەر سېيس-ئىنكيۇۋارتنى ھىتلېرنىڭ گۇماشتىسى دەپ ھېسابلاشسىمۇ، ئاۋسترىيىنىڭ مۇسدتەقىللىقى ئۈچۈن ئۇمۇ بەكلا ئەھمىيەت بېرەتتى. گەرچە ئۇ ئاۋسترىيە ناتسىستلىرىنىڭ قىسمەن سىياسەتلىرىگە ھېسسىداشلىق بىلدۈرگەندەك قىلغىنى بىلەن، ناتسىستلارمۇ ئۇنى ھېچ قاچان ئۆز ئادىمى ھېسابلاشمايتتى. ئىدىيىۋى قاراش جەھەتتە ۋە تەبىئىتىدە ئۇ بەرىبىر شيۇشنىگقا يېقىنىراق بىرى ئىدى. ئۇلارنىڭ ئىككىسىلا ئۆزلىرىنى ۋەتەنپەرۋەرمەن دەپ ھېسابلىشاتتى. ئۇلارنىڭ ھەر ئىككىسىلا سادىق خرىستىيان مۇرتى ئىدى. شۇنىڭدەك ئۇلارنىڭ ھەر ئىككىسىلا زىيالى، مۇزىكاخۇمار مەدەنىيەتلىك كىشىلەردىن ئىدى. سېيس-ئىنكيۇۋارت رادىئو ئارقىلىق ھىمايىچىلىرىنى يەكشەنبە كۈنىدىكى ئومۇم خەلق ئاۋاز بېرىشتە قوللاپ ئاۋاز بېرىشنى تەلەپ قىلىدىغان نۇتۇق سۆزلەشنى قوبۇل قىلغانلىقى، ئۇنىڭ ناتسىستلارغا قارىغاندا بەكىرەك ۋەتەننى سۆيىدىغان بىرسى ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بەرمەكتە ئىدى.
شۇ كۈنى ئاخشىمى، شيۇشنىگ ”ئىنتايىن رازىمەنلىك ھېسسىياتى“ بىلەن خاتىرجەم كارىۋىتىدا يېتىپ ئۇخلايدۇ. يەنى ئۇ، ناتسىستلارنىڭ ئومۇمخەلق ئاۋاز بېرىشىغا تەھدىت سېلىشىدىن قۇتۇلدۇق دەپ بەكلا خاتىرجەم ئىدى. ئەمما ئۇنىڭ ئېنىق خەۋىرى يوق ئىش شۇكى، بۇ پەيىتتە سېيس-ئىنكيۇۋارتنىڭ پارتىيە ئىچىدە ھېچ قانچە ئىناۋىتىنىڭ قالمىغانلىقىدىن ئاساسەن خەۋىرى يوق ئىدى. ئاۋسترىيىلىك ناتسىستلار ئىچىدىكى جاھىل كۈچلەر تۆتتىن-تۆتتىن بولۇپ كوچىغا چىقىپ قالايماقانچىلىق يۈز بېرىۋاتقان مەركەزلەردىن بىرى _ گېرمانىيە ساياھەت ئىدارىسىغا قاراپ يۇپۇرلۇپ بارىدۇ. بۇ بىنانىڭ ئۈستىگە ھىتلېرنىڭ بالادەك يوغان يېرىم چۈشكەن رەسىمى ئىسىلغان ئىدى. ئۇلار ”بىر مىللەت، بىر ئىمپىرىيە، بىر فۈھرېر!“ دەپ توۋلىشىدۇ. دەسلىۋىدە، ۋەتەنپەرۋەرلەر (سان جەھەتتە ئۇلارنىڭ ئۈچتە بىرىگە تەڭ كېلەتتى) ئۇلارنىڭ بۇ تۈردىكى توۋلاشلىرىنى ھەقىقەتەنمۇ قىزىق ھېس قىلىشقان ئىدى.444 كەينىدىنلا نۇرغۇنلىغان دەرىزە ئەينەكلىرى تاش ئېتىپ سۇندۇرۇلىدۇ. بىر چەتتە تۇرغان ساقچىلار دەرھال سەپ بولۇپ قورشاپ توساق شەكىللەندۈرۈپ، تېخىمۇ ئېغىر زىيان سېلىنىشنىڭ ئالدىنى ئالماقچى بولىدۇ. ناتسىستلار قاتتىق ۋارقىراپ جارقىراشقىنىدا ساقچىلار پەرۋامۇ قىلىشمايدۇ، ئەكسىنچە پۈتۈن كۈچى بىلەن ۋەتەنپەرۋەرلەرگە تاقابىل تۇرۇشقا كىرىشكەنىدى. ئاخىرىدا، سان جەھەتتە ئاز بولغان كرىست يەڭلىك تاقىغان ناتسىستلار كوچىغا چىقىدۇ.

4
11-مارت سەھەر سائەت 2 دە، ئۆزگەرتىش قىلىنغان، بۇرۇنقىدەك ”ئوتتو ئوپىراتسىيىسى“ دەپ ئاتالغان بېسىپ كىرىش پىلانى تارقىتىلىدۇ. بۇ قېتىمقى ئۇرۇش ئوپىراتسىيىسىنى ھىتلېر ئۆزى بىۋاستە تېزگىنلەيدۇ. ”ئەگەر باشقا تەدبىرلەر ئوڭۇشلۇق بولماي قالغىدەك بولسا، — دېيىلگەن ئىدى بۇ پىلاندا، — ئاۋسترىيىگە تەقلىدى قۇراللىق باستۇرۇپ كىرىش ھەرىكىتى باھانىسىدا ئاساسى قانۇن تۈزۈش شەرت-شارائىتىنى يارىتىپ، گېرمانىيىگە يېقىنچىلىق قىلىدىغان ئاھالىلارغا داۋاملىق زوراۋانلىق قىلىشى چەكلىنىدۇ.“ بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك قىسىملار 12-چىسلا چۈش ۋاقتى ئەتراپىدا تەييارلىقىنى پۈتتۈرۈپ بولىشى كېرەك ئىدى. ”بىز يەنىلا ئەمىلى باستۇرۇپ كىرىش ۋاقتىنى بەلگىلەش ھوقۇقىنى ساقلاپ قالىمىز. قىسىملارنىڭ ھەرىكىتى، بىزنىڭ ئەسلىدە ئۇرۇش قوزغاپ ئاۋسترىيىلىك قېرىنداشلىرىمىزغا قارشى تۇرىدىغان بىر خىيالىمىز يوق، دەيدىغان تەسىرات بېرىلىشى كېرەك.“
سەھەر سائەت 5 تىن 30 مىنۇت ئۆتكەندە، شيۇشنىگنىڭ كارىۋات بېشىدىكى تېلېفون جىرىڭلايدۇ. تېلېفوننى ساقچى باشلىقى قىلغان بولۇپ، سالىزبۇرگدىكى گېرمانىيە چېگراسى تاقىۋېتىلگەنلىكىنى، تۆمۈر يول قاتنىشى پۈتۈنلەي توختىتىلغانلىقىنى دوكلات قىلىدۇ. شيۇشنىگ دەرھال ئورنىدىن تۇرۇپ بالخاۋۇز مەيدانىدىكى باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىگە يېتىپ كېلىدۇ. ئۇ يەردە ميۇنخېن رايونىدىكى گېرمانىيە دىۋىزىيىسىنىڭ سەپەرۋەر قىلىنغانلىقى، ئىگەللىنىشلەردىن قارىغاندا ئۇلارنىڭ ھەرىكەت نىشانىسىنىڭ ئاۋسترىيە ئىكەنلىكىدىن خەۋەر تاپىدۇ. گېرمانىيە گېزىتلىرىنىڭ تېلېگرامما خەۋەرلىرىمۇ خۇددى شۇنىڭغا ئوخشاش ھەيران قالارلىق ئىدى: ئالايلۇق، ئۇلار، كومپارتىيىنىڭ بايراقلىرى ۋيېننا ئاسمىنىدا لەپىلدەۋاتقانلىقى، توپىلاڭچىلار ”ياشىسون موسكۋا!“، ”ياشىسۇن شيۇشنىگ!“ دەپ توۋلىشىپ يۈرگەنلىكى ھەققىدە خەۋەرلەرنى باسقان ئىدى.
چۈشتىن بۇرۇن سائەت 10 بولغاندا، شيۇشنىگنىڭ ئورنى يوق مىنىستىرى گلايىس-خورستېناۋ، ھىتلېر بىلەن گيۆرىڭنىڭ يازما يوليورىقىنى ئېلىپ بالخاۋز مەيدانىغا يېتىپ كېلىدۇ. ئۇنىڭ بىلەن بىرگە كەلگەن كىشى سېيس-ئىنكيۇۋارت ئىدى (ئۇ خورستېناۋنى كۈتىۋالغىلى ئاسپېرن ئايرودرومىدا ئالدىغا چىققان ئىدى). سېيس-ئىنكيۇۋات قاتتىق ھەيران بولۇپ بېرلىننىڭ تەلىۋىنى دوكلات قىلىدۇ: شيۇشنىگ چوقۇم ئىستىپا بېرىشى، ئومۇمى خەلق ئاۋاز بېرىشىنى چوقۇم ئىككى ھەپتە كېچىكتۈرۈشى، خۇددى سائار پۇخرالىرىنىڭ ئاۋاز بەرگىنىگە ئوخشاش ”قانۇنلۇق ئاۋاز بېرىش“ نىڭ ئوتتۇرغا چىقىشىنى كۈتۈشى شەرت. ئەگەر گيۆرىڭ چۈش ئەتىراپىدا تېلېفون ئارقىلىق جاۋابقا ئېرىشەلمىگىنىدە، ئۇ ھالدا سېيس-ئىنكيۇۋارتنى چەكلىنىشكە ئۇچۇرىغانلىقى ئۈچۈن تېلېفونغا چىقالمىغان دەپ قارايدىغانلىقىنى، ئۇ ھالدا گيۆرىڭ بۇنىڭ ئۈچۈن ”مۇۋاپىق تەدبىر قوللىنىدىغانلىقى“ بىلدۈرۈلگەن. بۇ چاغدا سائەت ئون بىر يېرىم بولۇپ قالغان ئىدى. سېيس-ئىنكيۇۋات گەپ ئۇقىدىغان بىرى بولغاچقا، فۈھرېرنىڭ نامىدا مۈھلەتنى چۈشتىن كېيىن سائەت ئىككىگىچە ئۇزارتقۇزىدۇ.
شيۇشنىگ بۇ پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ قارشىلىق كۆرسىتىش ئېھتىمالىنى دەڭسەپ كۆرىدۇ. ئۇ ساقچى باشلىقىغا تېلېفون قىلىۋىدى، ساقچى باشلىقى ئۇنىڭغا، ۋيېننا ئاۋالقىدەكلا تىنىچ ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇ شەھەر ئىچىدە بىر ئېھتىيات ئىستىھكامى قۇرۇپ چىققانلىقىنى، بۇ توساقنى ”ئىمكان بار يىراققا سېلىش“ نى پىلانلىغانلىقىنى خەۋەر بېرىدۇ. ئەمما نۇرغۇنلىغان ناتسىست ساقچى خىزمىتى ئەسلىگە كەلتۈرۈلگەنلىكى ئۈچۈن، ھۆكۈمەت ساقچىغا تايىنىش ئىمكانىغا ئىگە ئەمەسلىكىنىمۇ تىلغا ئالىدۇ. ئەنە شۇنداق تۇيۇق يولغا كىرىپ قالغان بىر ئەھۋال ئاستىدا، شيۇشنىگ بىر قېتىملىق ”يېقىن ھۆكۈمەت كابېنت“ يىغىنى ئاچىدۇ، يەنى ئۆزىگە يېقىن مەسلىھەتچىلەر يىغىنى ئېچىپ جىددى ئەھۋالغا قانداق تاقابىل تۇرۇش ھەققىدە مۇزاكىرە قىلىدۇ. شيۇشنىگ بۇ ھەقتە ئۈچ تۈرلۈك چارىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ: بىرىنچىسى، ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومنى قەتئى قوبۇل قىلماي، دەرھال دۇنيا ئاخبارات ساھەسىدىكىلەرگە چاقىرىق قىلىش؛ ئىككىنچىسى، ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومنى قوبۇل قىلىپ، ئۆزى دەرھال ئىستىپا بېرىش؛ ئەخىرقى تەدبىر بولسا، كېلىشىش، يەنى ھىتلېرنىڭ ئومۇمى خەلق ئاۋاز بېرىش تېخنىكىسىنى ئۆزگەرتىش ھەققىدىكى تەلىبىنى قوبۇل قىلىش،445 ئەمما بۇندىن باشقا بارلىق تەلەپلەرنى قەتئى رەت قىلىش. ئۇلار مۇزاكىرە قىلىش ئارقىلىق ئاخىرقى چارىنى تاللىۋېلىشىدۇ.
بۇ چاغدا ۋاقىتمۇ چۈشتىن كېيىن سائەت ئىككى بولاي دەپ قالغان ئىدى. بىر پەستىن كېيىن، بايىقى ئىككى نەپەر مەھشەر كۈنىنىڭ ئەلچىلىرى، يەنى سېيس-ئىنكيۇۋات بىلەن گلايىس-خورستېناۋ ئىككىسى قايتىپ كېلىدۇ. ئۇلار بۇنداق ياراشتۇرۇش دېگەن چارىنى قوبۇل قىلغىلى ئۇنىمايدىغانلىقىدىن خەۋەر بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ، شيۇشنىگ ئامالسىز پۈتۈنلەي باش ئىگىش ياكى قەتئى قارشىلىق كۆرسىتىشتىن ئىبارەت كۆڭۈلسىز چارىدىن بىرىنى تاللىۋېلىشقا مەجبۇر بولىدۇ. ئۇ ئالدىراش-تىنەش پرىزدېنت مىكلاس بىلەن مۇزاكىرە قىلىپ ئومۇمىخەلق ئاۋاز بېرىشنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش قارارىغا كېلىدۇ. ئۇ ئىشخانىغا قايتىپ بۇ قارارىنى ”يېقىن ئىچكى كابېنت“ تىكىلەرگە ئۇقتۇرىدۇ. ئولتۇرغانلار بىر مەزگىل نېمە دېيىشىنى بىلەلمەي ئولتۇرۇپ كېتىشىدۇ. بۇ جىمجىتلىقتا، كوچىدا قارا ماشىنىدىن كاناي ئارقىلىق ئومۇمى خەلق ئاۋاز بېرىش ھەققىدە تەشۋىقات قىلىۋاتقان ئاۋازلار ئاڭلانماقتا ئىدى. كەينىدىنلا ”ئاھ سېنىڭ ۋە مېنىڭ ئاۋسترىيەم!“ دېگەن ناخشا ئاڭلىنىدۇ.
سەل ئۆتكەندىن كېيىن باش مىنىستىر شيۇشنىگ، سېيس-ئىنكيۇۋارت بىلەن گلايىس-خورستېناۋ ئىككىسىگە: ھىتلېرنىڭ ئومۇمىي خەلق ئاۋاز بېرىش ۋاقتىنى كەينىگە سوزۇش ھەققىدىكى تەلىپى ماقۇل كۆرۈلدى دەپ ئۇقتۇرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ئۇ خۇددى ئاخشىمى سائەت 8 دىن باشلاپ كوچىغا چىقىش مەنئى قىلىنىش دېگەندەك كەڭ دائىرىلىك بىخەتەرلىك تەدبىرلىرىنى ئېلىشقىمۇ مەجبۇر ئىكەنلىكىنى ئۇقتۇرىدۇ. ئىككى نەپەر ئەلچى بۇلارغا كۆڭۈل بولىدىغانلىقىنى بىلدۈرۈپ قايتىپ چىقىپ گيۆرىڭغا تېلېفون ئارقىلىق خەۋەر بېرىشكە ماڭىدۇ (كېيىن، ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر دائىرىلىرى ئىمپىرىيە باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىدىن شۇ قېتىمقى تېلېفون خاتىرىسى، شۇنىڭدەك ئۇنىڭدىن كېيىنكى بىر قانچە كۈندىكى بېرلىن بىلەن ھەر قايسى ئەللەر پايتەختلەرگە قىلىنغان تېلېفون خاتىرىلىرىنى تېپىۋالىدۇ — ئا. ھ. ئىزاھاتى).
”باش مىنىستىر شيۇشنىگنىڭ بۇ تەدبىرلىرى كىشىنى پەقەتلا قايىل قىلالمايدۇ“ دەپ جاۋاپ بېرىدۇ گيۆرىڭ. ئۇ گېپىنى تۈگۈتۈپلا تېلېفون تروپكىسىنى قويىۋېتىپ بۇ ھەقتە قانداق قىلىش ئۈستىدە باش قاتۇرۇشقا كىرىشىدۇ. ئۇ ئەسلىدە ھىتلېر بىلەن بۇ ھەقتە مەسلىھەت قىلىپ ئىش قىلىشى كېرەك ئىدى، — پاپېننىڭ دېيىشىدىن قارىغاندا، ھىتلېر بۇ چاغدا ئاساسەن ”ھىستىرىيىلىك ھالەتكە كىرىپ قالغان“ ئىدى، — ئەمما ئۇ مەسلىھەتلەشمىگەن بولۇپ، ئۆزى بىلگىنى بويىچە ئىش قىلىدۇ. چۈشتىن كېيىن سائەت 3 تىن سەل ئاشقاندا، ئۇ قايتا سېيس-ئىنكيۇۋارت بىلەن تېلېفوندا كۆرىشىدۇ. ”بېرلىن، باش مىنىستىر شيۇشنىگ ئالغان قارارلارغا قەتئى قوشۇلمايدۇ“ دەيدۇ. خوشال-خورام كۆرۈنگەن گيۆرىڭنىڭ چىرايىدا، شيۇشنىگ بىلەن ئۇنىڭ ئىچكى كابىنتىنى دەرھال ئىستىپا بېرىشىنى تەلەپ قىلىدىغان قىياپەت يۇشۇرۇنغان ئىدى. ئۇمۇ بۇ تەلىۋىنى قايتا تەكىتلەيدۇ: بېرلىنغا تېلېگرامما يوللاپ، گېرمانىيىنىڭ ياردىمىنى تەلەپ قىلىڭلار دەيدۇ.
ئىككى نەپەر مىنىستىر مەغرۇرانە قىياپەت بىلەن ئىشخانىسىغا قايتىپ كىرىدۇ. قالغان ئەمەلدارلار ئۇ چوڭ ئېغىزلىق ئىشخانىدا يىغىلىپ ئۇلارنى كۈتمەكتە ئىدى. ”رەڭگى ئۆڭۈپ قاتتىق تەمتىرەپ كەتكەن“ سېيس-ئىنكيۇۋارت، خاتىرە دەپتىرىنى ئېچىپ، گيۆرىڭنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومىنى بىلدۈرىدۇ. كەينىدىنلا، ئۇ يەرگە يىغىلغان كىشىلەر ئۇنىڭغا تەرەپ-تەرەپتىن سۇئال قويۇپ سېيس-ئىنكيۇۋارتنى قاچىدىغان يەر تاپالماس ھالغا چۈشۈرۈپ قويىدۇ. ”بۇنى مەندىن سورىماڭلار، — دەيدۇ كۆڭلى قاتتىق يېرىم ھالدا، — مەن پەقەت ئۇلارغا شاتۇتلۇق قىلىپ بېرىۋاتقانلا بىرىمەن. يەنى مېنى تېلېفون ئۇلاپ بېرىۋاتقان بىر تېلېفون كوندوكتور قىزى رولىدىكى بىرسىكەن دەپلا بىلىڭلار.“ ئۇ يەنە قوشۇمچە قىلىپ ، ئەگەر ئىككى سائەت ئىچىدە ئۆزىنى باش مىنىستىرلىققا تەيىنلەشمەيدىكەن، گېرمانىيە قوشۇنلىرى ئاۋسترىيىگە بېسىپ كىرىدۇ دەيدۇ.
ۋيېننادا، خۇددى ھېچ بىر ئىش يۈز بەرمىگەندەك ھەممە ئىشلار ئۆز يولىدا كېتىۋاتقاندەك كۆرۈنەتتى. ئايروپىلانلار شەھەر ئۈستىدە ئايلىنىپ پۇخرالارنى يەكشەنبە كۈنى ”ماقۇل ئاۋازى بېرىشكە ئۈندەيدىغان تەشۋىقات ۋارقلىرى بىلەن تولدۇرىۋېتىدۇ. كوچىدا، ”ۋەتەن فرونتى“ نىڭ قارا ماشىنىلىرى ئۆتىۋاتقىنىدا، كىشىلەر ۋەتەنپەرۋەرلىك شۇئارلىرىنى توۋلىشىپ ئۇلارغا بىلەك سالىمى بېرىپ ھۆرمەت بىلدۈرىشەتتى. ھەتتا بىر-بىرسى بىلەن قەتئى تونۇشمايدىغان كىشىلەرمۇ ئۆزئارا ”ئاۋسترىيە ئۈچۈن“ دەپ ئەھۋال سورىشاتتى. بىر مەزگىل پۈتۈن مەملىكەت گويا بىر گەۋدە ھالىغا كەلگەن ئىدى. تۇيۇقسىزلا، ھەر قايسى رادىئو ئىستانسىسىلىرى قويىۋاتقان كۆڭۈللۈك ۋالىس مۇزىكىسى بىلەن ۋەتەنپەرۋەرلىك مارشلىرىنى بىراقلا توختىتىپ، ئۇنىڭ ئورنىغا بىر بۇيرۇق ئېلان قىلىدۇ: 1915-يىلى تۇغۇلغان توي قىلمىغان زاپاستىكى ئەسكەرلەر دەرھال تىزىمغا ئالدۇرۇپ ئەسكەرلىككە قاتناشسۇن. بۇ ئۇختۇرۇش ئېلان قىلىنىپ ئۇزۇنغا قالماي، باشلىرىغا مىس قالپاق كېيىشكەن ئەسكەرلەر قارا ماشىنىلارغا ئولتۇرۇشۇپ گېرمانىيە چېگرىسىغا قاراپ سەلدەك ئېقىن قىلىدۇ.446
ئۈمىدسىز ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغان شيۇشنىگ، لوندوندىن ياردەم تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ لوندوندىكىلەرگە ، ئۆزىنىڭ قان تۆكۈلۈشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ھىتلېرنىڭ تەلەپلىرىگە ماقۇل بولۇشتىن باشقا چارىسى قالمىغانلىقىنى چۈشەندۈرۈپ كېلىپ، ”ئەنگلىيە ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇنىڭغا قانداق ھەرىكەت قىلىشى ھەققىدە دەرھال پىكىرىنى ئوتتۇرغا قويۇشى“ نى تەلەپ قىلىدۇ. ئەمما ھەممىدىن قىزىق يېرى، بۇ تېلېگرامما چىمبېرلىننىڭ قولىغا يەتكەن ۋاقتىدا، چىمبېرلىن تايمىس كوچىسى 10-نومۇردا رىببېنتروپ ئەر-ئايال ئىككىسىنى كۈتىۋېلىش ئۈچۈن زىياپەت بېرىۋاتقان پەيتىگە توغرا كېلىدۇ. چىمبېرلىن، يېڭىدىن تەيىنلەنگەن تاشقى ئىشلار ۋەزىرىم لورد خالىفاكىس ئىككىمىزنىڭ سىز بىلەن دېيىشىدىغان ئايرىم گېپىمىز بار ئىدى دەپ رىببېنتروپنى سوغوق بىر شەكىلدە كىتاپخانىسىغا تەكلىپ قىلىدۇ. ”بۇ قېتىمقى مۇزاكىرە، — دەپ دوكلات قىلىدۇ ھىتلېرغا رىببېنتروپ شۇ قېتىمقى مۇزاكىرە ھەققىدە سۆلەپ بېرىپ، — بەكلا جىددى بىر شەكىلدە ئۆتتى. ئادەتتە ئۆزىنى بېسىۋېلىشنى بىلىدىغان لورد خالىفاكىس چىمبېرلىندىنمۇ بەكىرەك جىددىلىشىپ كەتكەن ئىدى. ئەمما چىمبېرلىن ھېچ بولمىغاندا كۆرۈنۈشتە بولسىمۇ ئۆزىنى تەمكىن تۇتۇپ ئەقلى چېچىلمىغان قىياپەتنى ئىپادىلەشكە تىرىشتى“ دەيدۇ. ئەنگلىيە  باش ۋەزىرى ۋيېننادىن كەلگەن تېلېگراممىنى ئوقۇپ بولغىنىدا، رىببىېنتروپ ”مەن بۇنداق بىر ئەھۋال بولغىنىدىن پەقەتلا خەۋىرىم يوق“ دەپ تۇرىۋالىدۇ. ھەتتا ئۇ، بۇ تۈردىكى خەۋەرلەرنىڭ راست-يالغانلىقىغا بىر نېمە دېمەكمۇ تەس، دەپ قارىشىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ، ئەگەر بۇ ۋەقە راست شۇنداق بولغىنىدا، ”مېنىڭچە ئەڭ ياخشىسى بۇ ئىشنى تىنچ يولدا ھەل قىلىش“ دەيدۇ.
بۇ گەپ، ھىتلېر بىلەن دوستانا ئۆتۈش ئارزۇسىدا بولۇپ يۈرگەن چىمبېرلىننى خېلىلا ئارام تاپتۇرىدۇ. گەرچە ئۇنىڭ تاشقى ئىشلار ۋەزىرى، شيۇشنىگنىڭ ئاچچىقىدىن يېرىلىپ كەتكىدەك بولۇپ ”مانا بىز تاجاۋۇز تەھدىتىگە دۈچ كەلمەكتىمىز“ دەپ ئەيىپلىگەنلىرىگىمۇ قارىماي چىمبېرلىن يەنىلا رىببېنتروپنىڭ پىكىرىگە قوشۇلۇپ، ھازىرچە گېرمانىيىنىڭ قۇرال ئىشلەتكەنلىكى ھەققىدە بىرەر ئاساسىمىز يوق دەيدۇ. ئاندىن، چىمبېرلىن، لورد خالىفاكسقا ئاۋسترىيە ھۆكۈمىتىگە تېلېفون بېرىشىنى بۇيرۇيدۇ. روشەنكى، بۇ تېلېگرامما ئۇنىڭ ئۆزىنى قاچۇرغىنىنى ئىپادىلەپ تۇرۇشىدا گەپ يوق ئىدى: ”ئەنگلىيە ھۆكۈمىتى باش مىنىستىر جانابلىرىغا دۆلىتىنى خەتەرگە قويىدىغان ھەر قانداق بىر ھەرىكىتىگە ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدىغان بىر مەسئولىيىتى يوق. شۇنىڭدەك ئەنگلىيە  ھۆكۈمىتى ئاۋسترىيىنىڭ خەۋىپكە دۈچ كەلمەسلىكىنىڭ ئالدىنى ئېلىش جەھەتتىمۇ بىرەر ۋەدە بېرەلمەيدۇ.“
شيۇشنىگ ئەسلىدىنلا خامخىيالغا ئۈمىد باغلايدىغان ئادەم ئەمەس. يەنى ئۇ ئەنگلىيە ياكى ئىتالىيىنىڭ ياردىمىدىنمۇ ئۈمىدلىنىپ كەتمەيتتى. شۇڭا ئۇ چۈشتىن كېيىن سائەت 4 لەردە ئىستىپاسىنى سۇنىدۇ. پرىزدېنت مىكلاس چارىسىز ئۇنىڭ ئىستىپاسىنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر بولغان بولسىمۇ، سېيس-ئىنكيۇۋارتنى باش مىنىستىرلىققا تەيىنلەش بۇيرۇقى چىقىرىشنىمۇ قەتئى رەت قىلىدۇ. ئۇ ساقچى مەھكىمىسىنىڭ باشلىقىنى باش مىنىستىرلىككە تاللىغان بولسىمۇ، قوبۇل قىلىشنى رەت قىلىدۇ. قۇراللىق قىسىملار گېنېرال باش قۇماندانى، سابىق خرىستىيان سوتسىيال پارتىيىسى ھۆكۈمىتىنىڭ باش مىنىستىرىمۇ بۇ ۋەزىپىنى قوبۇل قىلماي سىلىق رەت قىلىدۇ. بۇ ۋەزىپىنى ئۈستىگە ئالىدىغانغا بىرەرمۇ ئادەم چىقمىغاچقا، پرزدېنت مىكلاس شيۇشنىگتىن بۇ ئىشنى قايتىدىن ئويلىنىپ بېقىشنى تەلەپ قىلىدۇ. مەن ئەندى ”مەيلى بىۋاستە ياكى ۋاستىلىق بولىشىدىن قەتئى نەزەر، ئەندى كايىننىڭ قېرىندىشى ياپەسنى ئۆلتۈرۈش ئىشىغا ئارىلاشمايمەن“ دەپ بۇ تەلەپنى شيۇشنىگمۇ رەت قىلىدۇ («ئىنجىل» گە ئاساسەن، كايىن بىلەن ياپەس ئىككىسى ئادەم بىلەن ھاۋۋانىڭ تۇنجى ۋەكەنجى ئوغلى — ھاشىيە ئىزاھاتى) ئەمما پرزدېنت ھەيران بولغان ھالدا “ئەندى چۈشەندىم، سىلەر ھەممىڭلار مېنى يالغۇز تاشلاپ قويماقچى ئىكەنسىلەر” دېگىنىدە، شيۇشنىگ نائىلاج باشقا بىرسى سايلانغىچە ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلغان باش مىنىستىر سۈپىتىدە ۋاقىتلىق ۋەزىپىسىدە قېلىشقا ماقۇل بولىدۇ. شيۇشىنىگ گېپىنى تۈگىتىپ ئىشخانىدىن چىقىپ ئۆز ئىشخانىسىدا نەرسە-كېرەكلىرىنى يىغىشتۇرۇشقا كىرىشىدۇ.
چۈشتىن كېيىن، قاراڭغۇ چۈشىشىگە ئەگىشىپ باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسى ئىچىدىكى ھاياجانلىنىشلار بەرداشلىق بەرگىلى بولمىغىدەك ھالغا كېلىدۇ. بېرلىننىڭ بېسىمى، بولۇپمۇ گيۆرىڭ (ئۇ گويا سۇسىز قالغان بېلىقنىڭ سۇغا ئېرىشكىنىدەك جانلىنىپ كەتكەن ئىدى) نىڭ بېسىمى توختىماي ئارتىپ بارماقتا ئىدى. چۈشتىن كېيىن سائەت 5 تە، قۇرۇغلۇق ئارمىيە مارشالى تېلېفوندا بىر يەر ئاستى ناتسىست رەھبىرى بولغان ئوۋدىلو كلوبوكنىكقا يېڭى ھۆكۈمەت كابىنتى چوقۇم سائەت يەتتە يېرىمدىن بۇرۇن تەشكىللىنىپ بولىشى شەرت دەپ قاتتىق ۋارقىرايتتى. گيۆرىڭ، بۇ ئاخشام سائەت 7 دىن 30 مىنۇت ئۆتكەندە سېيس-ئىنكيۇۋارت چوقۇم فۈھرېرگە تېلېفون قىلىپ ھۆكۈمەت كابېنتىنىڭ قۇرۇلۇپ بولغانلىقىدىن خەۋەرلەندۈرسۇن دەيدۇ. ئاندىن ئۇ، ئۆز سىڭلىسىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بىر ئىچكى كابېنت مىنىستېرلىرى تىزىملىكىنى ئېغىزچە ئېيتىپ بېرىدۇ. يەنە بىر قانچە مىنۇت ئۆتكەندىن كېيىن، سېيس-ئىنكيۇۋارت بىۋاستە گيۆرىڭ بىلەن تېلېفوندا كۆرۈشۈپ،447 مىكلاس، شيۇشنىگنىڭ ئىستىپاسىنى قوبۇل قىلدى، ئەمما گېرمانىيەنىڭ تەلىۋىگە ئاساسەن سابىق باش مىنىستىر سۈپىتى بىلەن ۋەزىپىنى ئۈستىگە ئېلىشىنى تەلەپ قىلىپ چىڭ تۇرغانلىقىنى ئېيتىدۇ. گيۆرىڭ غەزەپلەنگەن ھالدا، مىكلاسقا ئېيت، دەرھال گېرمانىيىنىڭ تەلىۋىنى قوبۇل قىلسۇن. بولمىسا، ”چېگرا بويىچە  ساقلاپ تۇرغان گېرمانىيە ئەسكەرلىرى ئومۇمى يۈزلۈك چېگرادىن ئۆتۈپ ئالغا ئىلگىرلەيدۇ، ئۇ چاغدا ئاۋسترىيە دېگەن بىر دۆلەت مەۋجۇت بولماي قالىدۇ. … ئۇنىڭغا ئېيتقىن، بىز ئۇنىڭغا چاخچاق قىلىۋاتقىنىمىز يوق! ئەگەر بىز سېنىڭ سائەت يەتتە يېرىمدىن بۇرۇن باش مىنىستىرلىككە ئاتالغىنىڭنى ئاڭلىساق، چېگرادىن ئۈتۈش بۇيرۇقى ئەمەلدىن قالىدۇ، گېرمانىيە قوشۇنلىرىمۇ بىز تەرەپتە قالىدۇ“ دەيدۇ. شۇنىڭدەك، سېيس-ئىنكيۇۋارت دەرھال پۈتۈن مەملىكەت بويىچە مىللى سوتسىيالىزم پارتىيە ئەزالىرىنى كوچىغا چىقىشىنى ئورۇنلاشتۇرىشى كېرەكلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇ ئاخىرىدا، ”ئەگەر مىكلاس 4 سائەت ئىچىدە ۋەزىيەتنى ئېنىق تونۇپ يەتمەيدىكەن، مەن ئۇنىڭغا 4 مىنۇت ئىچىدە تونىتىپ قويىمەن!“ دەيدۇ.
”خوپ، دېگىنىڭىزچە بولسۇن!“ دەيدۇ سېيس-ئىنكيۇۋارت قاتتىق خاپا ھالدا.
سائەت يەتتە يېرىم بولمايلا گيۆرىڭ دوكلات ئالىدۇ. بىر سائەتكە قالماي، گيۆرىڭ، مىكلاس يەنىلا سېيس-ئىنكيۇۋارتنى باش مىنىستىرلىق ۋەزىپىگە تەيىنلەشنى رەت قىلىپ تۇرىۋالغانلىقى ھەققىدە مەلۇمات ئالىدۇ: ”گېپىمنى ئاڭلا، — دەيدۇ گيۆرىڭ سېيس-ئىنكيۇۋارتقا ۋارقىرىغىنىچە، — مەن يەنە بىر قانچە مىنۇت ساقلاپ باقاي. تېلېفونىڭنى كۈتىمەن. سەن كونسۇلخانىنىڭ ئالاھىدە تېلېفونى ئارقىلىق مېنىڭ بىلەن كۆرىشكىن. ئەمما تېز بولىشىڭ كېرەك. كېچىكتۈرسەڭ مەن بۇ مەسئولىيەتنى ئۈستۈمگە ئالالمايمەن. ئەسلىدە، ئۇ مېنىڭ بىر مىنۇتمۇ ئارتۇق ساقلاتقۇزۇشۇمغا ئۇنىمايۋاتىدۇ. — ئۇنىڭ بۇ دېگەنلىرى، كىشىگە بۇيرۇققا بوي سۇنىۋاتقان بىرسى قىياپىتىنىلا بەرگەندەك كۆرۈنەتتى. ئەمما، بەلكىم ئەڭ ئېھتىمال بولغىنى، ئۇ ئەسلىدە ئۆز ئارزۇسى بويىچە ئىش قىلىۋاتقاندەكلا قىلاتتى. چۇنكى، بۇ چاغدا ھىتلېر بۇ ئىشنى زادى پۈتتۈرمىسەك بولمايدۇ دەپ ئالدىراپ كەتكىنىمۇ يوق ئىدى. — شۇ چاغدىمۇ سېنى تەيىنلەشكە ئۇنىماي تۇرىۋالىدىكەن، ئۇ چاغدا سەن قۇراللىق ھوقۇق تارتىۋېلىشىڭ كېرەك. شۇنداق قىل، ماقۇلمۇ؟“
ناتسىستلار بېرلىننىڭ چاقىرىقىغا ئاۋاز قوشۇپ، كوچىلاردا ھوقۇق تارتىپ ئېلىشقا كىرىشكەن ئىدى. شەھەر ئىچىگە بۆسۈپ كىرگەن بىر ئۇچۇم پارتىيە مورتلىرى ماڭغاچ ”ياشىسۇن ھىتلېر! ياشىسۇن غەلىبە! شيۇشنىگ دارغا ئېسىلسۇن!“ دېگەندەك شۇئارلار توۋلايتتى. باش مىنىستىرلىكتە قامىلىپ قالغان شيۇشنىگ بۇ شۇئارلارنى ئاڭلاپلا قالماي، ئالغا ئىلگىرلەۋاتقان ئاياق تاۋۇشلىرىنىمۇ ئاڭلايدۇ. ئۇ كۆڭلىدە، مانا بۇ باستۇرپ كىرىشنىڭ شەپىسى دەپ ئويلاپ دەرھال پرىزدېنت ئىشخانىسىغا يېتىپ بېرىپ پرىزدېنتتقا  ئاخىرقى قېتىم تەلەپتە بولىدۇ. ئەمما مىكلاس ناتسىست پارتىيىسىدىن بولغان بىرسىنى باش مىنىستىر قىلىپ تەيىنلەشكە قەتئى قوشۇلماي چىڭ تۇرىۋالىدۇ. شيۇشنىگ قايتا-قايتا يالۋۇرۇپ تۇرىۋالغىنىدىن كېيىن، پرىزدېنت ئاخىرى: ”ئەمىسە سىلەر مېنى تاشلاپ كېتىڭلار، ھەممىڭلار يوقۇلۇڭلار!“ دەيدۇ. شيۇشنىگ يەنىلا سېيس-ئىنكيۇۋارتدىنمۇ مۇۋاپىق باشقا بىرەر نامزات تاپالمايدۇ. شۇڭا ئۇ، سېيس-ئىنكيۇۋارت دېگەن بۇ ئادەم بىر كاتولىك، شۇنىڭدەك ئۇنى ھەممە سادىق ۋە ئىشەنچىلىك دەپ قارىشىدۇ. شۇڭا ئۇ، ئىنكيۇۋارتى رادىئو ئارقىلىق پۈتۈن مەملىكەتكە رادىئو نۇتقى ئېلان قىلىشى ھەققىدە تەكلىپ بېرىدۇ.
شيۇشنىگ دەرھال بىنانىڭ پەلەمپىيى يېنىدىكى ”ئايرىم بۆلۈم“ گە كىرىدۇ (باش مىنىستىرلىك يېرى بىرىنچى قەۋەتتە ئىدى). ”ئايرىم بۆلۈم“ نىڭ ئوتتۇرسىدا بىر مىكرافون تىكلەكلىك بولۇپ، دولفۇس ئۆلتۈرۈلگەن يەردىن 5 قەدەمدەك نېرىدا بىر يەر ئىدى. ئاخشىمى سائەت يەتتىدىن ئەللىك مىنۇت ئۆتكەندە، شيۇشنىگ مىكرافون ئالدىغا كېلىدۇ. بۆلۈمدە غۇژۇلدىغان ئاۋاز ياڭرايدۇ. ئۇ مىكرانغا قاراپ گېرمانىيىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومى ھەققىدە توختىلىدۇ. پۈتۈن ئاۋسترىيە تەۋەسىدە كىشىلەر پۈتۈن دىققىتى بىلەن رادىئوغا قولاق سېلىشىدۇ. ۋىللىئام شىرېر بۇ نۇتۇقنى پۈتۈن ئۆمرى بويىچە ئاڭلىغان ئەڭ ھاياجانلىق بىر قېتىملىق نۇتۇق دەپ تەرىپلەيدۇ. ”پرىزدېنت مىكلاس، مەندىن پۈتۈن ئاۋسترىيە خەلقىگە بىز قۇراللىق كۈچ تەرىپىدىن باش ئەگدۈرۈلدۇق دەپ ئۇختۇرۇشىمنى تەلەپ قىلدى. بىز ھەر قانداق ئەھۋال يۈز بېرىشىدىن قەتئى نەزەر، يەنى بۈگۈنكىدەك ئەڭ ئاخىرقى پەيتلەر كەلگەندىمۇ، بىز نېمىس خەلقىنىڭ ئۆزئارا قان تۆكىشىنى خالىمايمىز؛ شۇڭا، بىز ئۆز قۇرۇغلۇق ئارمىيىمىزگە ئەگەر بېسىپ كىرگۈچىلەرگە دۈچ كەلگىنىدە ئۇرۇشماستىن كەينىگە چېكىنىپ داۋاملىق بۇيرۇق كۈتۈڭلار دەپ يوليورۇق بەردۇق، دەپ ئېيتىشىمنى تەلەپ قىلدى. — شىرېر ، شيۇشنىگ قاتتىق كۆڭلى يېرىم بولۇپ ئاۋازى تىترەپ يىغا ئاۋازىغا ئايلىنىپ كېتىدىغان بولدى دەپ ئويلىغان بولسىمۇ، شيۇشنىگ ئۆز ھېسسىياتىغا ئىگە بولالايدۇ.448 — شۇنداق بولغاچقا، — دەيدۇ شيۇشنىگ نۇتقىنى ئاخرلاشتۇرىۋېتىپ، — مەن نېمىسلارنىڭ ۋىدالىشىش ئۇسلۇبى بويىچە، شۇنىڭدەك ئۆزەمنىڭ چىن دىلىم بىلەن ئۈمىد قىلىش ئۇسلۇبىم بويىچە ’تەڭرىم ئاۋسترىيىنى قۇتقازغايسەن!‘ دەپ تىلەكتە بولۇپ، ئاۋسترىيە خەلقى بىلەن ۋىدالاشماقچىمەن.“
بۆلۈم ئىچى بىر ھازا سۈكۈت ئىچىگە چۆمىدۇ. مەدەنىيەت تەشۋىقات مەسئۇلى بولغان خاممېرستېيىن-ئېكۇرد ئىسىملىك بىرسى، — بۇ فامىلە كونا نېمىس ئاقسۈڭەكلىرىگە مەنسۈپ بىر فامىلە ئىدى — ھاسسىسىغا تايانغىنىچە ئېغىر قەدەملەر بىلەن ئالدىغا ئۆتۈپ مېكرافونغا قاراپ توۋلايدۇ: ”ياشىسۇن ئاۋسترىيە! مەن بۈگۈن ئۆزەمنى بىر نېمىس دەپ ھېسابلاشتىن نۇمۇس قىلىمەن!“ ئۇنىڭ كەينىدىن يەنە بىر قانچە تېخنىك خادىم ئالدىن تەخسىگە ئېلىپ قويۇلغان دۆلەت گېمىنىنى قويىدۇ، — بۇ شىئېر خۇررېيدلنىڭ يازغان شىئېرى بولۇپ، ئاساسەن ئالغاندا «گېرمانىيە ھەممىدىن ئۈستۈن» دېگەن مارشنىڭ مىسرالىرىغا ئوخشاپ كېتەتتى.
سېيس-ئىنكيۇۋارت ”قاراڭغۇ بۆلۈم“ دىن يۈگۈرگەندەك ئالدىرىغىنىچە چىقىدۇ. چۇنكى ئۇ سائەت سەككىزگە ئۈچ مىنۇت قالغاندا گيۆرىڭ بىلەن تېلېفوندا كۆرۈشىشى كېرەك ئىدى. ”بۇ يەردىكى ھۆكۈمەت تېخى يېڭىلا ئىستىپا بەردى! — دەپ دوكلات بېرىدۇ. — ئاۋسترىيە ئارمىيىسى چېگرادىن كەينىگە چېكىنىۋاتىدۇ، بۇ يەردىكى جانابلار بېسىپ كىرىشنى كۈتۈپ ئولتۇرماقتا.“
گيۆرىڭ ئۇنىڭ ھېلىغىچە باش مىنىستىرلىققا تەيىنلەنمىگەنلىكىنى ئاڭلاپ دەرھال قايناپ كېتىدۇ: ”خوپ ئەمىسە! سەن چوقۇم ھوقۇقنى ئۆتكۈزۈپ ئېلىشىڭ كېرەك. ئىشنىڭ ئۇ تەرىپى ساڭا قالدى. مەن ھازىر ساڭا ئېيتىدىغانلىرىمنى دەرھال ھەر قايسى مەسئۇل خادىملارغا يەتكۈزگىن: كىمىكى گېرمانىيە ئارمىيىسىگە قارشىلىق كۆرسەتمەكچى بولىدىكەن، كىمىكى قارشىلىق كۆرسىتىش ئۈچۈن تەشكىللىنىدىكەن، ئۇ ئادەم بىزنىڭ سوتىمىزنىڭ جازالىشىغا ئۇچرايدۇ. — سېيس-ئىنكيۇۋارت بۇ گەپكە تولۇق ئىشىنىپ كېتەلمىگەن ھالدا قارشىلىق بىلدۈرىۋىدى، دەرھال گيۆرىڭنىڭ ۋارقىرىشى بىلەن جىمىقتۇرۇلىدۇ، — خوپ شۇنداق بولسۇن. سەن بىزنىڭ رەسمى بۇيرۇقىمىزنى تاپشۇرىۋالغۇچى ھېسابلىنىسەن.“
باش مىنىستىر مەھكىمىسىنىڭ سىرتىدا تەخمىنەن يۈز مىڭدەك ۋەتەنپەرۋەر يىغىلغان ئىدى. ئەر-ئايال ناتسىست قوللىغۇچىلىرى بولسا بىر تەرەپتىن رەتلىك ھالدا فۈھرېرنىڭ ئىسمىنى ئاتاپ شۇئار توۋلاشسا يەنە بىر تەرەپتىن مەشئەللەرنى ئويناتقىنىچە خوشاللىقىدىن سەكرەپ تەنتەنە قىلىشاتتى. بۇ ئەھۋال ۋەتەنپەرۋەرلەر سېپى ئارىسىدىمۇ قاتتىق غۇل-غۇلا پەيدا قىلىۋېتىدۇ. شەھەر ئىچىدە، بەزى ناتسىست ھىمايىچىلىرى تېخىمۇ چېكىدىن ئېشىپ كەتكەن بولۇپ، ئۇلار بىر تەرەپتىن ناخشا توۋلاشسا يەنە بىر تەرەپتىن ”يەھۇدىيلارنى يوقۇتايلى! ياشىسۇن ھىتلېر! ياشىسۇن غالىبىيەت! يەھۇدىيلارنى قىرىپ تاشلايلى! شيۇشنىگنى دارغا ئاسايلى! ياشىسون سېيس-ئىنكيۇۋارت!“ دەپ شۇئار توۋلىشىدۇ.
ۋيېنناغا ئىككى قېتىم ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتوم يوللاپ ۋەزىيەتنى مەجبۇرى تېزگىنلەشكە ئۇرۇنۇپ يۈرگەن بۇئارىدا گيۆرىڭ ئىزچىل تۈردە، ھەر قانداق بىر ئەھۋال يۈز بېرىشىدىن قەتئى نەزەر مۇتلەق تۈردە ئاۋسترىيىگە بېسىپ كىرىشىمىز شەرت دەپ ھىتلېرغا جاسارەت بەرمەكتە ئىدى. فۈھرېر تا سائەت 8 دىن چارەك ئۆتكىچە ئېنىق بىر قارارغا كىلەلمەيدۇ. كېيىن، ئۇ گيۆرىڭ بىلەن بىرلىكتە سەيلىگە چىققان ۋاقتىدا بىر ساقچى ھىتلېرنىڭ پاقالچىقىغا شاپىلاقلاپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ قالىدۇ. ”مانا ئەندى ھەرىكەت باشلىساڭ بولىدۇ!“ دەپ توۋلايدۇ. يېرىم سائەتتىن كېيىن، ھىتلېر ”ئوتتو ئوپىراتسىيىسى“ ئۈچۈن ”ئىككىنچى نومۇرلۇق ئومۇمىي بۇيرۇق“ نى ئىمزالاپ، ”ئاۋسترىيىنىڭ ھەر قايسى شەھەرلىرىدە قان تۆكۈلۈشنى توساش“ ئۈچۈن گېرمانىيە قوشۇنلىرى ئەتىسى تاڭ سەھەردە ئاۋسترىيىگە بېسىپ كىرىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ.
ھىتلېر ئومۇمى بۇيرۇققا قول قويۇپ 3 مىنۇت ئۆتكەندە، گيۆرىڭ قىشلىق گۈل باخچىسىدا تېلېفون ئارقىلىق ئىقتىسادىي مۇتەخەسسىس كېپلېرغا قايتىدىن بۇيرۇق بېرىدۇ. سېيس-ئىنكيۇۋارت چوقۇم ئاۋسترىيە شىتاتلىق ھۆكۈمەت نامىدا تېلېگرامما يوللىسۇن، ئاۋسترىيىگە دەرھال ئەسكەر يوللاپ، ئاۋسترىيىنىڭ قانۇن-تۈزۈمىنى ۋە تەرتىپ-ئىنتىزامىنى قوغدىشىغا ياردەم قىلسۇن دەپ ئۇقتۇرىدۇ. سېيس-ئىنكيۇۋارت بۇ ئىشنى چوقۇم دەرھال ھەل قىلىشى كېرەكلىكىنى ئېيتىپ مۇنداق دەپ ئەسكەرتىدۇ: ”ئۇنىڭ راستىنلا بىر تېلېگرامما يوللاپ يۈرىشىنىڭ ھاجىتى يوق، يوللىدىم دېسىلا كۇپايە، دېگىنىمنى ئۇقتۇڭمۇ؟“
بۇ گەپلەرنى نېۋرات ئوغۇرلۇقچە ئاڭلىۋېلىپ دەرھال مېھمان كۈتۈش زالدىكى كىشىلەر ئارىسىغا يېيىۋېتىدۇ. ”ئاھ تەڭرىم! — پاپېن ئۆزىنى تۇتىۋالالماي ۋارقىراپ تاشلايدۇ، — دىققەت، بۇ تېلېگرامما ئىشىنى ھەرگىزمۇ ئىككىنچى قېتىملىق ئېمس تېلېگراممىسىغا ئايلاندۇرىۋالمىغاي!“ (بۇ دېگىنى ئەسلىدە 1870-يىلى فرانسىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرىنىڭ پرۇسىيە پادىشاھى ۋىلھېلمغا يوللىغان قارشى چىقىش ئىمكانسىز بىر تېلېگراممىنى كۆزدە تۇتماقتا. شۇ چاغدا، پادىشاھ ۋىلھېلم ئېمس دەرياسىدا ساياھەت قىلىۋاتاتتى. بۇ تېلېگرامما قىسقارتىلىپ بېسمارك تەرىپىدىن ئېلان قىلىنغان ئىدى. قىسقارتىلغاندىن كېيىنكى بۇ تېلېگرامما فرانسىيىنىڭ تەلىبىنى بەكلا ھاقارەت تۈسىگە كەلتۈرىۋەتكەن بولغاچقا، بۇ سەۋەبتىن پرۇسىيە-فرانسىيە ئۇرۇشىنىڭ پارتىلىشى تېزلىتىلگەن ئىدى. — ئا. ھ. ئىزاھاتى) پاپېن بۇ ئىشقا بەكلا كۆڭۈل بولگەچكە، بۇرۇلۇپ يېنىدىكى كاپىتان ۋيېدېماندىن سورايدۇ: ”ئاۋسترىيىگە ھۇجۇم قىلىش ئارقىلىق نېمىنى ئىسپاتلىماقچىمىز؟ بۇ ئىش پەقەتلا پۈتۈن دۇنيانى ئۆزىمىزگە دۈشمەن قىلىۋېلىشىمىزنىلا كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. ئەسلىدە ساقچىلارنىلا ھەرىكەتلەندۈرۈشنىڭ ئۆزىلا كۇپايە قىلاتتى.“ ۋيېدېمانمۇ بۇ قاراشقا قوشۇلىدۇ. ئەمما نېۋرات بۇ ئىشنى بۇنچە پاجىئەلىك كۆرسىتىشنىڭ نېمە ھاجىتى، ”ئۇزۇن يىلدىن بۇيان، ھىتلېر ئەڭ سەرخىل دىۋىزىيىسىنى ئاۋسترىيىگە كىرگۈزۈشنى خام خىيال قىلىپ يۈرەتتى. نېمىشكە ئۇنىڭ خوشال بولىشىغا چىدىماي قالدىڭلار؟“ دەپ ئۇ ئىككىسىنى ئەيىپلەپ كېتىدۇ.
گيۆرىڭنىڭ ئېغىزچە بايانى بويىچە ئاۋسترىيە ۋاقىتلىق ھۆكۈمىتى نامىدا گېرمانىيىدىن دەرھال ئەسكەر چىقىرىپ ياردەم تەلەپ قىلىش تېلېگراممىسى، دەل ھىتلېرنى خوشال قىلىپ كۆڭلىنى كۆتۈرىدىغان بىر تېلېگرامما ھېسابلىناتتى. بۇمۇ بىر تۈرلۈك ئاۋال ئۆلتۈرۈپ ئاندىن ياردەم قىلىشنىڭ بىر ئۈلگىسى ئىدى. بۇنداق بىر تەلەپ ھىتلېر بىلەن ئۇنىڭ قوشۇنى ئۈچۈن ئازات قىلغۇچى دەيدىغان نىقاپقا پۈركۈنىشى ئۈچۈن ياخشى بىر پۇرسەت بولۇپ بېرىدۇ. ئۇ ئىنتايىن كۆتۈرەڭگۈ روھ  بىلەن  قىسىملىرىنى ئاۋسترىيىگە قاراپ داغدام قەدەملەر بىلەن ئىلگىرلىشىگە بۇيرۇق قىلىدۇ. بۇ جەرياندا پەقەت بىرلا ئىش كام قالغان بولۇپ، مۇسسولىن تېخىچە بۇ ئىشقا كاپالەت بەرمىگەن ئىدى. سائەت 10 دىن 25 مىنۇت ئۆتكەندە، شاھزادە فىلىپ ۋون خېسېن ئۇزۇن يوللۇق تېلېفون قىلىدۇ. ”مەن تېخى يېڭىلا ۋېنېزىيە سارىيىدىن كەلدىم. — دەيدۇ ھىتلېرغا، ھىتلېرنىڭ قەلبى ھاياجاندىن چوقۇم قاتتىق دۈپۈلدەپ سوقۇپ كەتكەن بولىشى مۇمكىن — باش مىنىستىر مۇسسولىن خەۋەرنى ئاڭلىغاندىن كېيىنكى ئىنكاسى بەكلە ياخشى ئىدى. ئۇ سىزگە سەمىمى سالام يوللىدى.“ مانا بۇ خەۋەر مۇسسولىننىڭ كاپالەت بەرگەنلىكىنى بىلدۈرەتتى. ئەسلىدە، ئاۋسترىيە مەسىلىسى ئۇنى پەقەتلا قىزىقتۇرالماس ھالغا كېلىپ بولغان ئىدى.
ھىتلېر بۇ خەۋەردىن خوشال بولۇپ گۈلقەقەلىرى ئېچىلىپ كېتىدۇ: ”مۇسسولىنغا مەن ئۇنىڭ بۇ دېگىنىنى مەڭگۈ ئۇنۇتمايدىغانلىقىمنى بىلدۈرۈپ قويغان بولسىڭىز. — ئۇ ھاياجانلىنىپ سۆزىنى تەكرارلاپ كېتىدۇ، — ھەر قانداق بىر ۋەقە يۈز بېرىشىدىن قەتئى نەزەر مەڭگۈ ئۇنۇتمايمەن، مەڭگۈ-مەڭگۈ ئۇنۇتمايمەن! — ئۇ زادىلا ئۆزىنى تۇتىۋالالماي قالغان ئىدى. — گېپىمنى ئاڭلاڭ، ئۇ خالىغان بىر ئىش توغرىلىق شەرتنامە ئىمزالاشنى خالىسا دەرھال قول قويىمەن. بىزنىڭ ئەھۋالىمىز سەل ئاۋالقىدەك ئۇنچىلىك قورقۇنۇشلۇق ئەمەس. يەنى دېمەكچى بولغىنىم، ھەربى ئىشلار جەھەتتە بىز ناۋادا بىرەرسى بىلەن توقۇنۇشۇپ قالغىدەك بولساق بۇرۇنقى قورقۇشلىرىمىز غايىپ بولدى دېمەكچىمەن. سىز ئۇنىڭغا قايتا دەپ قويۇڭ، مەن چىن قەلبىمدىن ئۇنىڭغا رەخمەت ئېيتىمەن. مەن ئۇنى مەڭگۇ ئۇنۇتمايمەن! — ئۇنىڭ ئېغىزى ئېچىلدىمۇ، بولدى، گېپىنى زادىلا توختىتالماي قالىدۇ، — ئەگەر ئۇ بىرەر ياردەمگە ئېھتىياجلىق بولۇپ قالغىدەك بولسا ياكى بىرەر بوھرانغا دۈچ كەلگىدەك بولسا، مەن ئۇنىڭ بىلەن ھەر ئىشتا بىللىمەن، ھايات-ماماتتا بىللىمەن. ھەر قانداق ۋەقە بولىشىدىن قەتئى نەزەر، ئەگەر پۈتۈن دۇنيا قوزغىلىپ ئۇنىڭغا قارشى ئاتلانغىنىدىمۇ مەن مەڭگۈ ئۇنىڭ تەرىپىنى ئالىمەن. …“
ۋيېننادا بولسا، يېڭى باش مىنىستىرنىڭ بىرىنچى قىلغان چوڭ ئىشى كېپلېردىن ھىتلېرنىڭ بېسىپ كىرىش بۇيرۇقىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشى ئۈچۈن دەرھال  خىزمەت ئىشلەش؛ ئاندىن، سېيس-ئىنكيۇۋارت دىققىتىنى شيۇشنىگقا قارىتىش بولىدۇ. ئۇ سابىق باش مىنىستىرنىڭ ئاۋسترىيەگە قوشقان تۆھپىلىرى ئۈچۈن رەخمەت ئېيتىدۇ. چوڭ-كىچىك كوچىلارنىڭ ھەممىسى تەبرىكلەش پائالىيەتلىرى بىلەن شوغۇللىنىۋاتقان ناتسىستلار بىلەن توشۇپ كەتكەچكە، ئۇنىڭ بىلەن بىرگە  ماشىنىدا ئولتۇرۇپ ئۆيىگە قايتىشنى تەلەپ قىلىدۇ. ”سىز بىرەر چەتئەل باش ئەلچىخانىسىغا ياكى كوچىنىڭ نېرىقى تەرىپىدىكى ۋېنگرىيە باش ئەلچىخانىسىغا كىرىۋېلىشنى ئويلاۋاتامسىز قانداق؟“
شيۇشنىگ ئۆيىگە قايتماقچى ئىكەنلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇ باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىنىڭ بىرىنچى قەۋەتتىكى پەلەمپىيى ئالدىغا كەلگىنىدە ئىككى قاتار بولۇپ تىزىلغان كرىس بەلگىلىك يەڭلىك تاقىغان پۇخرا مۇھاپىزەتچىلەرنى كۆرىدۇ. بۇ چاغدا، ئۇ تۇنجى قېتىم باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىنىڭ ئىشغال قىلىنىپ بولۇنغانلىقىنى سېزىدۇ. كىشىلەر ئۇنىڭغا قاراپ ناتسىست بىلەك سالىمى بېرىشىدۇ.450 ئەمما بۇ سابىق باش مىنىستىر ئۇلارغا قارىمىغان بولۇپ پەلەمپەيدىن چۈشۈشنى داۋام قىلىۋېرىدۇ. بىنادىن چىققىنىدا ھەربىلەرمۇ ئۇنىڭغا چاس بېرىپ سالام قىلىشىدۇ. شيۇشنىگ ئۇلارغا بىر-ئىككى ئېغىز رەخمەت ئېيتىپ خوشلىشىش سۆزى ئېيتقاندىن كېيىن، سېيس-ئىنكيۇۋارتنىڭ پىكاۋىغا چىقىپ ئولتۇرىدۇ. ماشىنا ئاستا-ئاستا قوزغىلىشى بىلەن، ياش ناتسىست مورتىدىن بىرسى پىكاپنىڭ دەسسىگۈچىگە سەكرەپ چىقىپ، سابىق باش مىنىستىرنى بىرەر ئىش بولمىسۇن دەپ كىشىلەر توپى ئارىسىدىن قوغداپ ئۆتىدۇ.
بېرلىندا بولسا، سېيس-ئىنكيۇۋارتنىڭ گېرمانىيە ئارمىيىسىنىڭ توختىتىلىشى توغرىسىدىكى تەلىۋى تېلېفون ئارقىلىق تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىگە يەتكۈزۈلىدۇ. ئۇنىڭ كەينىدىن، كېنپلېرمۇ شۇنىڭغا ئوخشايدىغان بىر تەلەپنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. ئۇنىڭ تەلىۋى قۇرۇغلۇق ئارمىيە قۇماندانلىق شىيابى بىلەن باش مىنىستىرلىققا يەتكۈزۈلىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئۈچ تەرەپنىڭ تېلېفون مۇنازىرىسى باشلىنىدۇ: ۋيېننا بېسىپ كىرىشنى توختۇتۇش تەلىۋىدە بولماقتا. سىزنىڭ بۇ تەلىۋىڭىز رىيال ئاساىسى بار بىر تەلەپمۇ؟ بۇ تەلىۋىڭىزنى ھىتلېرغا يەتكۈزۈشنى خالامسىز؟ ھىتلېر ئىككى سائەت ئاۋال رىم بىلەن تېلېفون كۆرۈشكەندىن كېيىن باش مىنىستىرلىق مەھكىمىسىگە قايتىپ كەلگەن بولۇپ، ھازىرغىچە ھاياجىنى بېسىقمىغان ئىدى.
سەھەر سائەت ئىككى يېرىم بولغاندا ھىتلېر ئۇيقۇسىدىن ئۇيغۇتۇلىدۇ. ئۇ بىر ھازا ئويلانغاندىن كېيىن بۇ تەكلىپنى رەت قىلىپ، ئۆرىلىپ كارىۋىتىغا چىقىپ يېتىۋالىدۇ. ئەمما بېسىپ كىرىش دەيدىغان بۇ غەلىتە ھەرىكەت سەۋەبىدىن پەقەتلا خاتىرجەم بولالماي قالغان گېنېراللار، ھەر تۈرلۈك خىياللاردا قالغان ئىدى. سەھەر سائەت 4 ئەتراپىدا، باش قۇماندانلىق شىتابىنىڭ ئىككىنچى باش قۇماندانى گېنېرال ۋون ۋېيباخن گېنېرال كەيتېلغا تېلېفون قىلىپ، ”ھىتلېرغا خىزمەت ئىشلەپ ئاۋسترىيىگە بېسىپ كىرىش پىلانىدىن ۋاز كەچتۈرسەڭ“ دەپ يالۋۇرىدۇ. كەيتېل ماقۇل شۇنداق قىلاي دەپ جاۋاپ بېرىپ قويۇپ، سەل ئۆتمەيلا ئۇنىڭغا تېلېفون قىلىپ ھىتلېر بۇ تەلەپنى يەنە بىر قېتىم رەت قىلىۋەتتى دەپ بىلدۈرىدۇ. ئەسلىدە ئۇ ھىتلېرغا تېلېفون قىلمىغان ئىدى. ”بۇ ئىشلاردىن ھىتلېرنىڭ قىلچە خەۋىرى يوق.“
كەيتېل كېيىن ئېتراپ قىلىپ، ”ئەگەردە ھىتلېر بۇ ئىشلاردىن خەۋەر تاپسا ئىدى، ئۇنىڭ قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىنىڭ گېنېراللىرىغا بولغان قارىشى پۈتۈنلەي بوزىلىشى مۇمكىن ئىدى. شۇڭا مەن ھەر ئىككىلا تەرەپنىڭ بىر-بىرسىگە رەنجىپ يۈرۈشىنى خالىمىدىم“ دەيدۇ.
قۇرۇغلۇق ئارمىيە شىتاپ قۇماندانى براۋچىتش بىلەن ۋېيباخن تىنماي تېلېفون قىلىپ يالۋۇرۇپ تۇرىۋالغاچقا، ئۇ كېچە كەيتېل ئۈچۈن ھەقىقەتەنمۇ ”جەھەننەم كېچىسى“ بولغان ئىدى. براۋچىتشنىڭ ئۆزىمۇ بەكلا ئۈمىدسىز ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغان؛ ۋېيباخن بولسا پەقەتلا خاتىرجەم بولالماي تۇرۇپلا يوقۇرى ئاۋازدا دۇئا قىلسا، تۇرۇپلا بېشىمىزغا چوڭ بىر بالا تېپىۋالدۇق دەپ ۋارقىراپ كېتەتتى. ئاندىن يەنە جىمىپ قالاتتى. جودل ئۇنى ئۆزەڭنى تۇتىۋال دېگىنى بىلەن، ئۇ ئۆزى ئىشخانىسىغا كىرىپ ئىشىكىنى ئىچىدىن ئىلىۋېلىپ سىيا قۇتىسىنى ئىشىككە ئېتىپ ئاچچىقىنى چىقىرىپ ئۇلارغا تەھدىت قىلغىنىچە ۋارقىرايدۇ: ”ئەگەر قايسىڭ كىرىدىكەنسەن چوقۇم ئېتىپ تاشلايمەن!“

5
شەمبە كۈنى قاق سەھەردە، ھىتلېر، ئۆزىنىڭ يۇرتىغا يۈرۈش قىلىشنىڭ غالىبىيىتىنى تەنتەنە قىلىش مۇراسىمىغا قاتنىشىش ئۈچۈن كەيتېل بىلەن بىرلىكتە ميۇنخېنغا قاراپ ئۇچىدۇ. يولغا چىقىشتىن ئاۋال، بىر ئۇختۇرۇشقا ئىمزا قويۇپ بەرگەن ئىدى. بۇ ئۇختۇرۇشتا ئۇنىڭ دېيىشىدىكى بۇ قېتىمقى بوھراننى پەيدا قىلىشقا سەۋەپ بولغان ھەر تۈرلۈك ۋەقەلەرنى بىر-بىرلەپ ساناپ كۆرسىتىدۇ. ”بۈگۈن سەھەردىن باشلاپ، گېرمانىيە قۇراللىق كۈچلىرى ئاۋسترىيە چېگراسىنى بۆسۈپ ئۆتتى. ۋيېننا يېڭى مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسى ھۆكۈمىتىنىڭ چاقىرقىغا ئاساسەن، گېرمانىيە موتورلاشقان قىسىملىرى بىلەن پىيادىلار قوشۇنى، شۇنىڭدەك كۆكتە پەرۋاز قىلغان ئايروپىلانلىرىمىز ئاۋسترىيە خەلقىنىڭ بالدۇرىراق ھەقىقى گراجدانلىق سۈپىتى بىلەن ئومۇم خەلق ئاۋاز بېرىش ئۇسۇلىدىن پايدىلىنىپ، ئۆزلىرىنىڭ ئىستىقبالىنى بەلگىلەش ھوقۇقىنى قوغداش مەقسىتىدە بۇ ئەلگە كىردى.“ ئاندىن ئۇ ئۆزىنىڭ شەخسى ئىشلىرىنىمۇ بۇ ئۇقتۇرۇشقا قوشۇپ قويىدۇ: ”مەن ئىمپىرىيە فۈھرېرى ۋە باش مىنىستىرى بولۇش ھەمدە ئەركىن گېرمانىيە پۇخراسى بولۇش سۈپىتىم بىلەن، ئىنتايىن بەخىتلىك ھالدا تۇغۇلغان يۇرتۇمنىڭ تۇپراقلىرىغا قەدەم قويىمەن.“
ئەتىگەن سائەت 8 دە، گېرمانىيە قوشۇنلىرى خۇددى سەلدەك ئاۋسترىيىگە بېسىپ كىرىدۇ.451 بەزى چېگرا پونكىتلىرى يەرلىك خەلق تەرىپىدىن سۆكۈۋېتىلگەن ئىدى. بۇ قېتىمقى تاجاۋۇز خۇددى دالا يۈرىشى قىلىۋاتقان ھەربى مانىۋېردەكلا كۆرۈنەتتى. مەسىلەن ئالايلۇق، ئىككىنچى بروۋنىك دىۋىزىيىسى «بايدېكېر ساياھەت كۆرسەتمىسى» خەرىتىسىگە قاراپ ئالغا ئىلگىرلىمەكتە بولۇپ، ئۇلار يەنە يول بويىدىكى يەرلىك بېنزىن پونكىتلىرىدىن يېقىلغۇ توشقۇزۇپ ماڭماقتا ئىدى. گېرمانىيە ئارمىيىسى ئاۋسترىيىگە بېسىپ كىرگىنىدىن كېيىن، يەرلىك ئاياللار بىلەن بالىلار خوشال-خورام تەنتەنە قىلىشىپ، ئۇلارغا گۈل-چىچەكلەر ئېتىشاتتى. ناتسىستلارنىڭ تانكىلىرى ئىككى يېنىغا ھەر ئىككىلا دۆلەتنىڭ بايرىقىنى قادىۋېلىشقان بولۇپ، يەنە بەزىلىرى شاخ-يۇپۇرماقلار بىلەن تانكىلىرىنى بىزەشكەن ئىدى. ”پۇخرالار بىزنىڭ دوست سۈپىتى بىلەن كەلگىنىمىزنى كۆرمەكتە ئىدى. — دەيدۇ گېنېرال ھېينز گۇدېرىئان كېيىن ئەسلەپ كېلىپ، — بارغانلا يېرىمىزدە قىزغىن قارشى ئېلىناتتۇق.“ ھەر بىر شەھەر ۋە يېزا-قىشلاقلاردا ھەر بىر ئائىلە ئىشىك يېنىغا كرىست بەلگىلىك بايراقلارنى ئېسىشقان ھالدا ئىنتايىن جۇشقۇنلۇق بىلەن نېمىسلارنى قىزغىن قارشى ئېلىشىدۇ. ”كىشىلەر ئۆزئارا قول ئېلىشىپ كۆرۈشەتتى، قۇچاغلىشىپ سۈيىشەتتى، ھەتتا كۆزلىرىدىن خوشاللىق كۆز ياشلىرى ئېقىتاتتى.“ ۋيېنناغا قاراپ ئىلگىرلەشنىڭ بىردىن-بىر توسالغۇسى، يول بويى بۇزۇلۇپ يېتىپ كەتكەن تانكىلار بىلەن قارا ماشىنىلارنىڭ يولنى توسىۋېلىشى ئىدى.
ھىتلېر چۈش ۋاقىتلاردا ميۇنخېنغا يېتىپ كەلگەندىن كېيىن، ئۇنىڭ ھەمرالىقىدىكى ماشىنا ئەترىتى مۈلدورف (براۋناۋغا بىر سائەتكە يەتمەيدىغان يىراقتا بىر يەر) قا قاراپ يولغا چۈشىدۇ. بېسىپ كىرىۋاتقان قىسىملارنىڭ قوماندانى گېنېرال ۋون بوك ھىتلېرغا  مۇنداق دەپ دوكلاد بېرىدۇ: بىز ھېچ قانداق بىر قارشىلىققا دۈچ كەلمىدۇق. ئىن دەرياسىدىن ئۆتىدىغان يولدا ماشىنىلار بىلەن تاماشا كۆرگۈچى كىشىلەر بىلەن لىق تولغانلىقى ئۈچۈن، ھىتلېرنىڭ ماشىنا ئەترىتى چۈشتىن كېيىن سائەت بىرلەردىلا ئاران دەريادىن ئۆتۈپ بولىدۇ. براۋناۋدا، ھىتلېرنىڭ ماشىنىسى شۇنداق ئاستا مېڭىشقا مەجبۇر بولدىكى، پىيادە ماڭغاندىنمۇ ئاستا كېتىۋاتاتتى. خوشاللىقىدىن خۇدىنى يوقاتقان كىشىلەر گويا ھىتلېر قانداقتۇ بىر خىزىرغا ئوخشاش بىر-بىرسىنى قىستىشىپ ماشىنىسىنى بىر سىلىۋېلىشقا تىرىشاتتى. ماشىنا بۇ قېدىمى شەھەرنىڭ كىچىك شەھەر دەرۋازىسىدىن ئاستا-ئاستا ئۆتۈپ، پوممېر ئىن مېھمانسارىيىغا قاراپ يولىنى داۋام قىلىدۇ. بۇ ساراي بۇندىن 49 يىل بۇرۇن ئادولفنىڭ تۇغۇلغان يېرى ئىدى. ھىتلېر، قىزغىن تەنتەنە قىلىۋاتقان كىشىلەرنىڭ ھەمرالىقىدا ئۆز ھەمرالىرى بىلەن بىرگە ئۇنىڭغا پىششىق تونۇش بولغان تۇپراقلارغا قاراپ كېتىۋاتماقتا ئىدى. لامباچتا، ئۇ يەردىكى كونىراپ ئەبجىقى چىقىپ كەتكەن چېركاۋ (بۇ چېركاۋنىڭ ئىككى تەرىپىگە كرىست بەلگىلىك بايراق ئېسىلغان) ئالدىغا كەلگەندە، ھىتلېر شوپۇرىغا ماشىنىنى توختىتىشنى بۇيرۇيدۇ. بىر ۋاقىتلاردا ھىتلېر مانا بۇ بىنادا مۇزىكا كۇرىسى ئالغان ئىدى.

لوندوندا بولسا، ئىچكى كابېنت جىددى يىغىن چاقىرىدۇ. چىمبېرلىننىڭ ئەنسىرەش ئىچىدە چىقارغان ھۆكۈمى، بۇ بىرلىشىشتىن ساقلىنىش مۇمكىن ئەمەس بولۇپ، ”… ھەر قايسى چوڭ دۆلەتلەر ’ئەگەر سەن ئاۋسترىيىگە قارشى ئۇرۇش ئاچىدىكەنسەن، ئۇ چاغدا ئالدىڭدا بىزگە دۈچ كېلىسەن‘ دېيەلىگەن بولسائىدى، بۇنداق بىرلىشىشتىن ساقلىنىش مۇمكىن بولاتتى. — ئامما بۇنداق بىر ئىشنىڭ مۇمكىن بولىشىنى قىياس قىلغىلى بولمايتتى. شۇڭا ئۇ خۇلاسە چىقىرىپ مۇنداق دەيدۇ، — بۇ ئىش بەرىبىر ۋاقتى ئۆتۈپ بوسۇغىغا كېلىپ بولغان بىر ئىش ئىدى.“ بۇ ئىش بەرىبىر ئەمەلىيەتكە ئايلىنىپ بولغاچقا، ئۇ بۇ ئىشنى ئەھمىيەت بەرگىچىلىكى يوق كىچىك ئىش دەپ دەپتىرىدىن ئۆچۈرۈپ تاشلايدۇ.
ھىتلېرنىڭ ھاياجان ئىچىدە يۇرتىغا قايتىش يۈرۈشىنىڭ بىرىنچى قەدىمى لىنزدا تاماملىنىدۇ (قانچىلىغان كېچىلەرنى ئۇ يالغۇز بېشىغا لىنز كوچىلىرىدا ئايلىنىپ ئۆتكەزگەن ئىدى-ھە!) بۇ چاغدا كەچمۇ كىرىپ قالغان ئىدى. بازار مەيدانىدا ساقلاپ تۇرغان يۈز مىڭدەك شەھەر ئاھالىسى ئەسەبىلەرچە تەنتەنە قىلىشقىنىچە ھىتلېرنىڭ ماشىنا ئەترىتىنى قورشىۋېلىشقان بولۇپ، بۇ ئەھۋالدىن ئۇنىڭ ھەمرالىرى بىلەن ئاديۇتاتلىرى قاتتىق ھەيران قالىدۇ. فۈھرېر بىلەن يېڭى باش مىنىستىر شەھەرلىك ھۆكۈمەت بىناسىنىڭ بالكونىدا كۆرۈنگىنىدە، خەلق ئاممىسى گويا ئەس ھۇشىنى يوقاتقاندەك قىزغىن تەنتەنە قىلىشىدۇ. ”پۈتكۈل مەيدان خۇددى توك سوقىۋەتكەندەك قىزغىن ھاياجان ئىشەنگۈسىز دەرىجىدە يۈكسەك پەللىگە يەتكەن ئىدى“ دەپ يازىدۇ كەيتېل ئەسلىمىسىدە. ھىتتلېرنىڭ كۆزلىرىدىن خۇددى بۇلاقتىن تۆكۈلگەندەك ياش تۆكۈلەتتى. ئۇنىڭ يېنىدا تۇرغان گۇدېرىئان ”ئۇ ھەرگىزمۇ كۆرسىتىش ئۈچۈن كۆز يېشى تۈككىنى يوق“ قاتتىق ھاياجانلىنىپ كەتكەنلىكىگە قەتئى ئىشنەتتى.
ھىتلېر، قىسقىچە يۇرتىنى سېغىنىش نۇتقى سۆزلەپ بولۇپ، تۈۋەن قەۋەتتىكى ۋېيىنزىنگېر مېھمان سارىيىغا قايتىپ كىرىدۇ. مېھمان ساراي خوجايىنى ئۇنىڭغا ئۆزىنىڭ بىر يۈرۈش ئۆيىنى بوشىتىپ بېرىدۇ. ساھىپخاننىڭ بۇ ئۆيى پوستى چىقىرىلىپ قۇرۇتۇلغان ھايۋان ئەۋرىشكىلىرى بىلەن تولغان ئىدى. ئوۋچىلىقنى يامان كۆرىدىغان ھىتلېر، تۇنجى قېتىم شىمالى قۇتۇپ ئېيىقىنىڭ بېشىغا پۇتلىشىپ كېتىدۇ.452 ئۇنىڭ ياتىدىغان چوڭ كارىۋات بېشىدا بىر پارچە كونا پاسون رامكىغا ئېلىنغان جوزېفىن باكېرنىڭ پورتىرېت رەسىمى ئېسىغلىق ئىدى — بۇ رەسىم ئۇنىڭ ياخشى كۆرىدىغان رەسىملىرىدىن ئەمەس ئىدى. ئۇ بۇنداق كۆڭلىنى خوش قىلالمايدىغان مۇھىت ئاستىدا سېيس-ئىنكيۇۋارت بىلەن بەزى ئىشلار ھەققىدە سۆزلەشكەن بولسىمۇ، ئىككى دۆلەتنىڭ بىرلەشتۈرۈلۈشى ھەققىدە پەقەتلا تىنمايدۇ.
ھىتلېر، يۇرتىغا قايتىپ بارغىچە بولغان ۋاقت ئىچىدە بىرلىشىشنىڭ مەنىسىنى تېخى تولۇق ھېس قىلىپ كېتەلمىگەن ئىدى. ئۇ پەقەت بۇ بىرلىشىشنى خۇددى بۇرۇنقى ئاۋسترو-ۋېنگر ئىمپىرىيىسىدىكىگە ئوخشاش ئاجىز باغلار بىلەن باغلانغان بىر فېردېراتىپ دۆلەتلا بولىشى مۇمكىن دەپ ئويلىغان ئىدى. ئەمما، بىر كۈندىن بۇيانقى كۆرىۋاتقان بۇ قىزغىنلىقلار، ئۇنىڭ قاراشلىرىنى ئۆزگەرتىدۇ. ئۇ خىزمەتچىسىگە: ”بۇ بىر تەغدىر مەسىلىسى، لىنگ. مەن ھامىنى بىر كۈن  پۈتكۈل نېمىسلارنى ئۇلۇغ گېرمان ئىمپىرىيىسى ئاستىغا يىغىشقا ئورۇنلاشتۇرۇلغان، چوقۇم فۈھرېر بولۇشقا بېكىتىۋېتىلگەن بىرىمەن، شۇنداق ئەمەسمۇ؟“ دەيدۇ.
شۇ كۈنى ئاخشىمى، سېيس-ئىنكيۇۋارت پايىتەختكە قايتىپ كېتىدۇ. ئۇ يەردە، ۋىيېننا ناتسىستلىرىنىڭ فۈھرېرنى قارشى ئېلىش ئۈچۈن يىغىلىپ تەييار تۇرغانلىقىنى كۆرىدۇ. ئۇلار مەشئەل نامايىشى قىلىشماقچى بولغان ئىكەن. ئەمما نامايىشچىلار تولا تەنتەنە قىلىپ ھېرىپ ھالىدىن كەتكەن ئىدى. گېنېرال گۇدېرىئاننىڭ تانكا قىسىملىرى قاراڭغۇ چۈشۈشتىن بۇرۇنلا لىنزدىن يولغا چىققان بولسىمۇ، قار يېغىۋاتقان ھەمدە يول ياساش ئىشلىرى بولىۋاتقانلىقى ئۈچۈن، نەچچە مىىللىق يولنى مىڭ تەستە بېسىپ كەلمەكتە ئىدى. شۇنداق بولغاچقا، ئالدىن يۈرۈش قىلىش قىسىملىرى 50 تەك تانكىنى يوللارغا تاشلاپ قويۇپ يېرىم كېچىدىن ئاشقاندىلا ئاندىن ۋيېنناغا كىرەلەيدۇ. گۇدېرىئان، ۋاقىت يېرىم كېچىدىن ئاشقان بولىشىغا قارىماي كوچىلار نامايىشچى شەھەر ئاھالىسى بىلەن توشۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرىدۇ.  نامايىشچىلار بىرىنچى تۈركۈم گېرمانىيە ئەسكەرلىرىنى كۆرىشى بىلەن تەڭ، شۇ ھامات قىزغىنلىق بىلەن تەنتەنە قىلىشقا باشلايدۇ. بېسىپ كىرگەن قىسىملار ئاۋسترىيە ئوركىستىر ئۆمىكىنىڭ يول باشلىشى بىلەن تىياتىرخانا بىناسىنىڭ ئالدىدىن ئۆتىدۇ. كىشىلەر يېڭى گۈل-چىچەكلەرنى كۆتۈرۈشۈپ ئاۋازلىرى پۈتكىچە ۋارقىرىشىپ تەنتەنە قىلغىنىچە ئۇلارنى قارشى ئالىدۇ. قىزغىنلىق ئىچىگە چۆمگەن شەھەر خەلقى گېنېرال گۇدېرىئاننىڭ پەلتوسىدىكى تۈگمىلەرنى سۆكىۋېلىپ خاتىرە قالدۇرشقا تىرىشاتتى. ھەتتا بۇ گېنېرالنى چۈشكۈن قىلغان يېرىگىچە كۆتۈرۈپ ئاپىرىشىدۇ. ئەمما كۈن چىققاندىن كېيىن گېرمانىيە ئوفىتسېرلىرىنىڭ يېمەكلىكلەر ماگازىنلىرىغا يۇپۇرلۇپ كىرىپ سېرىق ياغ، قېيزا ۋە باشقا يېمەكلىكلەرنى ھە دەپ سېتىۋېلىپ قۇرۇتۇپلا قويىشىغا شەھەر خەلقى بەكلا ھەيران قالىدۇ.
يەكشەنبە كۈنى چۈشتىن بۇرۇن، گيۆرىڭ لوندوندىكى رىببېنتروپ بىلەن تېلېفوندا كۆرۈشۈپ، ھىتلېرنىڭ ھەشەمەتلىك قارشى ئېلىنغانلىقى ھەققىدىكى ئەھۋاللاردىن مەلۇمات بېرىدۇ. گيۆرىڭ، ئاۋسترىيىگە ياكى مىكلاسقا ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتوم بېرىلگەنلىكى ھەققىدىكى گەپلەرنىڭ پۈتۈنلەي يالغان ئىكەنلىكىنىمۇ ئېيتىدۇ. رىببېنتروپ بۇ ئىشلار ھەققىدە قىلچە ئېغىز ئاچماي ئۇنىڭغا جاۋابەن ئاۋسترىيىدە يۈز بەرگەن ئىشلارغا ئادەتتىكى ئېنگلىزلارنىڭ ھەقىقى تۈردە قىزىقمىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. شۇنداق بولىشىغا قارىماي، رىببېنتروپ خوشال بولۇپ بۇ ئىشقا ئاز-تۇلا قىزىقىپ سورايدۇ: ئەگەر بىرەر خەۋىپ ياكى ئاۋارىچىلىققا ئوخشاش ئىشلار يۈز بەرگىدەك قىلسا فۈھرېرىمىز ھەزىم قىلىپ كېتەلەرمىدى؟
گيۆرىڭ ئاللىمۇقاچان ئايروپىلان بىلەن ئاۋسترىيىگە خەۋەرچى يوللاپ، ھىتلېرنى ئامالنىڭ بارىچە بۇرۇنقى پىلانىنى بىر چەتكە تاشلاپ قويۇشنى ئۆتۈنىدۇ: ”ئەگەر قىزغىنلىق راستىنلا شۇنچە يوقۇرى بولغىنىدا، — دەيدۇ تەكلىپ بېرىپ، — بىز نېمە ئۈچۈن بۇ ئىشنى ئاخىرغىچە تولۇق پۈتتۈرمەيدىكەنمىز؟“ بەلكىم، ھىتلېر گيۆرىڭنىڭ يېقىنقى كۈنلەردە قىلغانلىرىدىن پەقەتلا خەۋىرى يوق بولىشى مۇمكىن ئىدى؛ ئەمما يەنە بىر ئېھتىمالدا، ھىتلېر بىرەر خاتالىق پەيدا بولۇپ قالغىنىدا ئۆزى مەسئولىيەتتىن قېچىشقا پايدىلىق بولسۇن ئۈچۈن ئۆزىنىڭ ھاۋا ئارمىيە مارشالىغا مەخسۇس ئۆز ئىختىيارى بىلەن ھەرىكەت قىلىشىغا يول قويۇپ بەرگەن بولىشىمۇ مۇمكىن. قانداقلا بولمىسۇن، ئۇلارنىڭ قەلبى ئەزەلدىن بىر-بىرسىگە زىچ باغلانغان ئىدى. ھىتلېرمۇ ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكىدىكى بىر ئەمەلدارغا گېرمانىيە-ئاۋسترىيە بىرلىشىشى ھەققىدە بىر قانۇن لايىھىسى تۈزۈپ چىقىش ۋەزىپىسىنى تاپشۇرىدۇ. چۈش ۋاقتىدا بۇنداق بىر قانۇن لايىھىسى تۈزۈپ چىقىرىلىدۇ. ماقۇللانغاندىن كېيىن، ھىتلېر ئۇنى ۋيېننادا تۇرىۋاتقان سېيس-ئىنكيۇۋارتقا تەستىقلاپ يوللاپ بېرىدۇ ھەمدە ئۇنىڭدىن شۇ كۈنى تەستىقلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ.
دەسلىۋىدە، سېيس-ئىنكيۇۋارت بۇنى كۆرۈپ قاتتىق چۆچۈپ كېتىدۇ. ئەمما يېڭى باش مىنىستىر بۇنداق بىر قانۇن تۈزۈلگەنلىكىدىن يەنىلا قاتتىق خوشال ئىدى.453 يەنە بىر تەرەپتىن، ھىتلېرمۇ بىر ئاي ئىچىدە ئىمزاسىز ئەركىن ئاۋاز يولغا قويۇلۇپ بۇ قانۇننى ماقۇللىتىدىغانلىقىنى بېكىتىدۇ. سېيس-ئىنكيۇۋارت بۇنداق بىر قانۇن تۈزۈشتىن ساقلىنىش مۇمكىن بولمايلا قالماستىن، ”ئىنتايىن قىممەتلىك بىر قانۇنغا ئايلىنىشىغا قاتتىق ئىشەنچ قىلىپ ئىچكى كابىنتتىكىلەرنى بۇنداق بىر قانۇننى ساقلاتماي دەرھال تەستىقلىشىغا ئۈندەيدۇ. بۇنىڭغا ئاۋسترىيە بىلەن گېرمانىيىنىڭ بىرلەشتۈرۈلىشىنى ”خەلقنىڭ ئارزۇسى“ دەپ نام بېرىپ، بۇنداق بىر ئارزۇنى يەردە قويمايلى دەپ باھانە كۆرسىتىدۇ. ئىچكى كابىنتمۇ دۆلەتنى ھىتلېرغا تاپشۇرۇپ بېرىشكە بىردەك قوشۇلىدۇ. ئەمما پىرىزدېنت مىكلاس يەنە بىر قېتىم توسالغۇلۇق قىلىپ يول قويماي ھۈججەتكە قول قويۇشتىن باش تارتىپ، ”ھوقۇق يۈرگۈزۈش جەھەتتە چەكلىمىگە دۈچ كەلدىم“ دەپ تۇرىۋالىدۇ. ئۇنىڭ كۆرسەتكەن بۇ باھانىسى ھوقۇقىنى باش مىنىستىرغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشىگە سەۋەب بولىدىغان قانۇننىڭ تۈزۈلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
ھىتلېر بىرلەشتۈرۈش ئىشى قانۇن ئارقىلىق بىكىتىلىدىغانلىقىغا تولۇق ئىشەنچ قىلسىمۇ، كۆڭلىدە يەنىلا مۇھىم بىر تۈگۈن قالغان ئىدى. ئۇ شاھزادە ۋون ھېسسېن بىلەن تېلېفوندا كۆرۈشكىنىدىن بېرى، مۇسسولىننىڭ رەسمى تۈردە تەستىقلىشىنى كۈتمەكتە ئىدى. ئارىدىن ئىككى كۈن ئۆتۈپ كەتكەن بولسىمۇ، رىمدىن بىرەر ئېغىزمۇ خەۋەر كەلمەيدۇ. ئەسلىدە، گېرمانىيە-ئاۋسترىيە بىرلىشىش خەۋىرى مۇسسولىننى ئۇجۇقتۇرۇپلا قويغان ئىدى. ئۇ ۋارقىرىغىنىچە: ”ھۇ سېنى ئۆلمەيدىغان نېمىس!“ ئاخىرى ئۇ ئۆز ئەسلىگە كېلىپ بىر ئاز تىنجىپ، يەكشەنبە كۈنى قىسقىلا بىر تېلېگرامما يوللايدۇ:
”ئاۋسترىيە مەسىلىسىنى ھەل قىلىش ئۇسلۇبىڭىزنى شەخسەن تەبرىكلەيمەن. مەن بۇ ھەقتە شيۇشنىگنى ئاگاھلاندۇرغان ئىدىم.“
بۇ تېلېگراممىنى ئالغان فۈھرېرنىڭ خوشاللىقىغا ھەقىقەتەنمۇ گەپ كەتمەيتتى. ئۇمۇ قاتتىق ھاياجانلانغان ھالدا ئۇنىڭكىدىنمۇ قىسقا قىلىپ بىر پارچە تېلېگرامما يوللايدۇ:
”مۇسسولىنغا، مەن بۇ دېگىنىڭىزنى مەڭگۈ ئۇنۇتمايمەن.“
فۈھرېر، بۇ غالىبىيەتتىن  ئېۋا براۋنمۇ بىرگە ھۇزۇرلانسۇن دەپ ئويلاپ، ئۇنىمۇ دەرھال ۋيېنناغا چاقىرتىدۇ.
شۇ كۈنى ئەتىگەندە، ئۇ يېقىندىكى لېئوندىڭنى كۆرۈپ كېلىدۇ. ئۇ لىنگ بىلەن بىرلىكتە، ئاتا-ئانىسىنىڭ قەۋرىسىگە _ كونا ئۆيىنىڭ ئۇدۇلسىدىكى قەۋرىستانلىققا بارىدۇ. ئادولف، خىزمەتچىسىنىڭ قولىدىكى گۈل چەمبىرەكنى ئېلىپ، مەن بۇ يەردە ئازىراق ماتەم تۇتماقچىمەن دەپ، ئۇنى قالغان ھەمرالىرى بىلەن بىرگە قەۋرىستانلىقنىڭ سىرتىدا ساقلىشىنى بۇيرۇيدۇ. ئۇ، قولىدىكى گۈل چەمبىرەكنى قەۋرە تېشىغا يۈلۈپ قويۇپ، بىر ئاز ماتەم تۇرۇشىدا سۈكۈت قىلىپ تۇرىۋالىدۇ. ئاندىن داۋاملىق سۈكۈت ئىچىدە گەپمۇ قىلماي يۈرۈپ كېتىدۇ. بۇ يەر ئادولفنىڭ بالا ۋاقتىدا ئۆيدىن ئايرىلىپ سەرگەردانلىق يولىغا قەدەم قويغان يەر ئىدى. ئۇ بۇ ئەسلىمىلىرىدىن شۇنچە ئازاپلانغان بولسىمۇ قەتئى چىرايىدىن بىلىندۈرمەيدۇ. ھەتتا ئەڭ يېقىن كىشىلىرىگىمۇ بىلىندۈرمەيدۇ. ئۇ، ئەينى ۋاقتىدىكى خاگېمۈللېر دەيدىغان بىر ساۋاغدىشىنى تونۇپ قېلىپ، ئۇنىڭ بىلەن بىر ئاز مۇڭدىشىدۇ. كېيىن، ئۇ لىنزدىكى مېھمانخانىدا بۇرۇنقى كۈنلىرىدىكى دوستلىرى بىلەن يىغىلىشىدۇ. ئۇلارنىڭ ئارىسىدا بىر نەپەر سائەت رېمونتچى، ۋە ئۇنىڭ تارىخ ئوقۇتقۇچىسى دوكتور خۈمېرمۇ بار ئىدى.
شۇ ئاخشىمى، ھۆكۈمەت باش مىنىستىرىغا ئەمەس بەلكى بىر خىزمەتچىگىلا ئوخشاپ قالغان سېيس-ئىنكيۇۋارت ھىتلېرنىڭ تۇرغان ئۆيىگە كىرىدۇ. ئۇنىڭدىن ئاۋسترىيىنىڭ گېرمانىيىگە تەۋە بىر شىتات ھالىغا كەلگەنلىكىنى بىلدۈرىدىغان قانۇننىڭ ماقۇللانغانلىق خەۋىرىنى ئالغىنىدا، ئۇ ھاياجانلانغىنىدىن ئۆزىنى تۇتىۋالالماي يىغلاپ تاشلايدۇ. ”بەك ياخشى بولدى. _ ئۇنىڭ ئاغزىغا مىڭ تەستە گەپ كېلەتتى، _ قالتىس چوڭ بىر سىياسىي ھەرىكەت قان تۆكۈلمەي ھەل قىلىندى.“ شۇنداق قىلىپ، ئاۋسترىيىنىڭ مۇستەقىللىقىغىمۇ شۇ كۈنى خاتىمە بېرىلگەن ئىدى. 13-مارت يەكشەنبە كۈنى، يەنى شيۇشنىگ ئومۇم خەلق ئاۋازغا قويۇش ئۇسۇلى بويىچە ئاۋسترىيىنىڭ مۇستەقىللىقىنى چىڭىتىۋېلىشنى ئارزۇ قىلغان كۈنىمۇ شۇنىڭ بىلەن ئاخىرلىشىدۇ.

6
سىگمۇند فرېئۇد ئائىلىسىدىكىلەرگە: ئەگەر ناتسىستلار ھاكىمىيەت ئۈستىگە چىقىپلا ئالىدىكەن، ئائىلىمىز بويىچە ئاۋسترىيىدىن چىقىپ كېتىمىز دەپ ۋەدە بەرگەن ئىدى. ئەمما دەل شۇ كۈنى، ئۇ ئۆزىنىڭ ئەنگىلىيىلىك كەسىپدىشى دوختور ئېرنېست جونېسقا مۇنداق دەيدۇ: ”بۇ يەر مېنىڭ ئىش ئورنۇم. شۇڭا مەن بۇ يەردىن ئايرىلالمايمەن.“ بۇ گەپ جونېسقا ”تىتانىك“ پاراخوتىنىڭ كاپىتانى ھەققىدىكى بىر ھېكايىنى ئەسلىتىدۇ. كىشىلەر ئۇ پاراخوت باشلىقىدىن سىز نېمىشكە پاراخوتىڭىزنى تاشلىۋېتىسىز دەپ سورىغىنىدا، پاراخوت باشلىقى: ”مەن ھېچقاچان پاراخوتۇمنى تاشلىۋەتمىدىم. ئەمما پاراخوتۇم  مېنى تاشلىۋەتتى“ دېگەن. فرېئۇد بۇ گەپنىڭ مەنىسىنى چۈشەندى. ئۇ، ئاۋسترىيە ئەندى مەۋجۇت ئەمەس دەپ  ئېتراپ قىلدى. شۇڭا ئەنگلىيە  دېگەن بۇ ”كىچىكىدىن تارتىپ بېرىشنى ئارزۇلاپ كەلگەن يەر“ گە كېتىشكە ماقۇل بولىدۇ. شۇنداقتىمۇ ئۇ يەنىلا ئاۋسترىيىدىن بەك بالدۇر قاچمايدۇ. رودولف ھېسنىڭ بىۋاستە قوماندانلىقى ئاستىدا مىللەتچى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ پارتىيە ۋە دۆلەت مۇناسىۋىتى ھەققىدىكى كۆزقاراشلىرىغا ئاساسەن ئاۋسترىيىنى قايتىدىن قۇرۇپ چىقىش ئىشلىرى باشلىتىلىدۇ. ئەڭ رەھىمسىزلەرچە يۈرگۈزۈلگەن ھەرىكەت يەنىلا ھىملېر يىتەكچىلىكىدىكى ساقچىلارنىڭ تازىلاش سوغىسى ھېسابلىناتتى. يەنى بۇ ھەرىكەت سىياسىي جەھەتتىكى ئۆكتىچىلەرگە قىلىنغان زىيانكەشلىك ھەرىكىتى ئەڭ رەھىمسىزلارچە ھەرىكەت ھېسابلىناتتى. گېستاپو كاتتىبېشى ھېيدرىخ، مورزىن مەيدانىدا پەيدا بولۇپ ۋەزىپىگە تەيىنلىنىدۇ؛ ئۇنىڭ قولئاستىدىكى ئىشپىيونلىرى قانۇن كىتابلىرىنى ھەمدە ئاۋسترىيە مەخپى ساقچى ئىدارە باشلىقىدىن قولغا كەلتۈرگەن ئارخىپلارنى تەكشۈرۈش ئىشىگە كىرىشىدۇ. بۇ يەردە ئەڭ كامىدا بىر قېتىم سىياسىي سۇيىقەست دېلوسى يۈز بەرگەن ئىدى: يەنى پاپېننىڭ يېقىن سىردىشى ۋە مەسلىھەتچىسى — گېرمانىيە باش ئەلچىخانا كونسۇلى سۈيىقەست بىلەن ئۆلتۈرۈلگەن ئىدى.
يەرلىك AS چىلار يەھۇدىيلارغا قارىتا زىيانكەشلىك قىلىش ھەرىكەتلىرىنى باشلىۋەتكەن بولۇپ، ئۇلارنى ئۆيلىرىدىن، ئىشخانىلىرىدىن سۆرەپ چىقىپ تاملارغا ۋە پىيادىلار يولىغا يېزىلغان (شيۇشنىگنىڭ) تەشۋىقات شۇئارلىرىنى كېسىلاتا سۈيى بىلەن يۇيۇشقا زورلايدۇ. يەنە بەزىلەرنى تۇتۇپ كېلىپ AS ئەترىتىنىڭ گازارمىلىرىدىكى تەرەتخانىلارنى ۋە يوللارنى تازىلاتقۇزىدۇ. ئۇلارنىڭ بۇ تۈردىكى يەھۇدىيلارنى بوزەك قىلىشىنى كۆپلىگەن گېرمانىيە ئارمىيىسىدىكى ئوفىتسېرلار  پەقەتلا خالىمايدۇ. مۇخپىر گېديې، ئىككى نەپەر ئوفىتسېرنىڭ ”ياشانغان ئىككى نەپەر يەھۇدىينىڭ پىيادىلار يولىنى يۇپ تازىلاشقا ئىشلىتىدىغان چېلەكلىرىنى تېپىپ ئۆرىۋېتىپ، سىلەر ئۆيىڭلارغا قايتىپ كېتىڭلار، دېگەنلىكىنى، ھەمدە ئۇلارغا نازارەتچىلىك قىلىۋاتقان ناتسىست AS لارنى تىللاپ ۋەتۋەرىكىنى چىقىرىۋەتكەن“ لىكىنى ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن.
بۇ تۈردىكى مەنزىرىلەر مۇتلەق كۆپ ساندىكى ۋيېننالىقلارنىڭ قىزغىنلىقىغا قىلچە تەسىر كۆرسىتەلمەيدۇ. چۇنكى ئۇلار يەنىلا شۇ ئۆتكەن 48 سائەتتە يۈز بەرگەن ھەر تۈرلۈك ۋەقەلەر پەيدا قىلغان ھاياجان ئىچىدە ياشىماقتا ئىدى. ”بۇ يەردە، كىشىلەر يېڭى ھۆكۈمەت بىلەن ئۇلارنىڭ ئالدىنقى ئاخشىمى ئاۋسترىيىنى ئىمپىرىيە بىلەن قوشۇلۇپ كېتىش ھەققىدىكى قارارىنى قىزغىن تەنتەنە قىلىشماقتا ئىدى. بۇ تەرىپىنى ھەرگىزمۇ ئىنكار قىلشقا بولمايتتى. — دەيدۇ ئەنگلىيە  باش ئەلچىسى دۈشەنبە كۈنى بارون خالىفاكسقا ئېۋەرتكەن تېلېگراممىسىدا، — ھىتلېر ئەپەندى بۇ ھەرىكىتى بىلەن ئاۋسترىيە خەلقىنىڭ قىزغىن ئالقىشلىشىغا ئېرىشتى دېگەن بولسا، بۇنداق ئالقىشلىنىش پۈتۈنلەي ھەقلىق.“ بۇنداق دېيىشكە ھەققى بار ئىدى. قوشۇلۇپ كېتىش بەلكىم ئىشسىزلىققا خاتىمە بېرەلىشى مۇمكىن، چۇنكى ئۇ ۋاقىتتىكى ئىشسىزلار سانى 6 يۈز مىڭغا يېتەتتى. ئىشسىزلىقتىن ئەڭ ئېغىر زەربە يىگەنلەر يەنىلا مەدىكارلار بىلەن خېلى كۆپ دوختۇرلار بولۇپ، ئۇلار كوچا-كوچىدا تىلەمچىلىك قىلماقتا ئىدى. شۇ كۈنى چۈشكە يېقىن بىر ۋاقىتلاردا ھىتلېر ۋيېنناغا قاراپ يولغا چىقىدۇ. يول بويى خەلق ئاممىسى بەكلا كۆپ، ئۇنىڭ ئۈستىگە يول بويى بۇزۇلغان ماشىنا ۋە تانكىلار بىلەن تولۇپ كەتكەن بولغاچقا، ئۇ سائىتىگە ئارانلا 20 مىلدىن ئىلگىرلىيەلەيدۇ. شۇڭا ماشىنا ئەترىتى پايتەخت يېنىغا يېتىپ بارغان ۋاقتىدا چۈشتىن كېيىن سائەت 5 بولۇپ قالغان ئىدى. چېركاۋلارنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان پۈتۈن بىنالارغا ئاۋسترىيە ۋە گېرمانىيە بايراقلىرى ئېسىۋېتىلگەن ئىدى. ھىتلېر شەھەرگە كىرىش ۋاقتىدا ئولتۇرغان ماشىنا ئۈستى ئوچۇق پىكاپ بولۇپ، ئۇ ماشىنىدا تىك تۇرغىنىچە بىر بىلىكىنى ئالدىغا ئۇزارتىپ كېتىۋاتاتتى. قاتار تىزىلىپ يول بويىدا تۇرغان خەلق ئاممىسى ھىتلېرنى كۆرىشى ھامان ئاۋازى پۈتۈپ كەتكىچە قاتتىق ۋارقىرىشىپ تەنتەنە قىلىشاتتى. تەنتەنە قىلىش سادالىرى ھەقىقەتەنمۇ يوقۇرى پەللىگە يەتكەن بولۇپ، بۇ تەنتەنىلەر پۈتۈنلەي ئىستىخىيىلىق قوزغالغان خوشاللىق ئىدى. ئۇنىڭ ماشىنىسى ”ئىمپىرىيە مېھمان سارىيى“ ئالدىغا كېلىپ توختايدۇ. ھىتلېر مېھمانخانىغا كىرىۋېتىپ ئۆزىنىڭ يەنە بىر خام خىيالىنىڭمۇ ئەمەلگە ئاشقانلىقىنى ھېس قىلماقتا ئىدى: ئۇ ياش ۋاقىتلىرىدا، بۇ مېھمانخانىغا كىرىشنى قاتتىق ئارزۇ قىلاتتى. مانا بۈگۈن، مېھمانخانا قىزىل يوللۇق رەختلەر بىلەن بىزىۋېتىلگەن بولۇپ، ئۇلاردا يەنە ئۇنىڭ بەلگىسى بولغان كىرىست بەلگىلىرى چۈشۈرۈلگەن ئىدى.
كىشىلەر تىنماي توۋلىشاتتى، ئۇلارنىڭ توۋلىغانلىرى قېدىمقى گېرمان قەدەھ سۆزلىرى ئاساسىدا ئۆزگەرتىلگەن يېڭىچە سۆزلەر ئىدى: ”بىز قايتمايمىز، بىز قايتمايمىز، فۈھرېرىم تېز سۆزلىسۇن!“ ھىتلېر ئامال يوق ياتىقىدىن چىقىپ بالكونغا چىقىدۇ. خەلق ئاممىسى قاتتىق توۋلىشىپ توختىماي تەنتەنە قىلىشاتتى. ھىتلېر ئۇلارغا سالام قىلىدۇ. بىلەك سالىمىمۇ بېرىدۇ. ئاندىن ياتىقىغا كىرىدۇ.455 ئەمما خەلق ئاممىسى يەنىلا رېتىملىق تۈردە شۇئار توۋلىشىپ ھىتلېرنى بالكونغا چىقىشىنى تەلەپ قىلىپ سائەتلەرچە تارقالغىلى ئۇنىمايدۇ.
دەسلىۋىدە، ئۇ بەكلا خاتىرجەم بولۇپ، گويا كەينى ئۈزۈلمەي كېلىۋاتقان ئالقىش سادالىرىدىن پۈتۈنلەي مەس بولۇپ كەتكەن، بەكلا ئاز گەپ قىلاتتى. ئەمما بارغانسىرى قاراڭغۇلۇق قاپلىشىغا ئەگىشىپ (ھىتلېرنىڭ يېقىن ئادەملىرىدىن بىرسىنىڭ خەلقئارا ئاخبارات ئاگېنتلىقى مۇخپىرى پيېررې خۇسقا دېيىشىچە)، ئىختىيارسىز ئۆز ۋاقتىدا بۇ ئىمپىرىيە مېھمانخانىسى ئالدىدا ئايلىنىپ يۈرگەنلىكىنى ئەسلەپ بەرگەن: ”ئۇ كۈنلەردە مەن چوڭ زالدىكى چىراقلار بىلەن ئاسما چىراقلارنى سىرتتا تۇرۇپ يىراقتىنلا كۆرەلەيتتىم. ئەمما مەن زالغا كىرەلمەيدىغانلىقىمنىمۇ بىلەتتىم. بىر كۈنى ئاخشىمى، قاتتىق قار يېغىپ، يەرلەر نەچچە فۇت قېلىنلىقتا قار بىلەن قاپلىنىپ كەتكەن ئىدى. شۇنداق قىلىپ مەنمۇ قار تازىلاپ پۇل تېپىشنىڭ بىر پۇرسىتىگە ئېرىشەلىگەن ئىدىم. ھەقىقەتەنمۇ كۈلكىلىك. بىز 5~6 كىشى شۇ يەردە تۇراتتۇق. ئۇلار بىزنى ئىمپىرىيە مېھمانخانىسىنىڭ ئالدىدىكى پىيادىلار يولىدىكى قارلارنى تازىلىتىشقا تۇتقان ئىدى.“ شۇ كۈنى ئاخشىمى، ھابىسبۇۋرگ خاندانلىق جەمەتى مېھمانخانا ئىچىدە زىياپەت بېرىۋاتقان ئىكەن. ”مەن شۇ چاغدا كارل بىلەن زىتانىڭ ماشىنىسىدىن چۈشۈپ قىزىل زىلچە ئۈستىدە ماڭغىنىچە مەغرۇر قەدەملەر بىلەن مېھمانخانا زالىغا كىرىپ كېتىۋاتقانلىقىنى ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆردۈم. بىز قەلەندەرلەر پۈتۈن ئەتراپتىكى قارلارنى تازىلاپ پاكىزلاپ تۇراتتۇق، ھەر قېتىم ئېسىلزادىلار مېھمانخانىغا كىرىشىدە ئۇلارغا قالپىقىمىزنى قولىمىزغا ئېلىپ ئىگىلىپ تازىم كەلتۈرۈشكە مەجبۇر ئىدۇق. ئۇلار بىزگە پەرۋامۇ قىلماي ئۆتۈپ كېتەتتى. بىز پەقەت ئۇلارنىڭ كەينىدە قالغان ئەتتىر پۇرىقىنىلا پۇراپ قالاتتۇق. ئەسلىدە بىزمۇ خۇددى شۇلارغا ئوخشاش مۇھىم ئادەم ھېسابلىناتتۇق. يەنى قار تازىلاش ئىشى ۋيېننادا ھەقىقەتەنمۇ مۇھىم ئىشلاردىن ھېسابلىناتتى. ئۇ ئاخشى قار تىنماي يېغىپ تۇردى. بىزمۇ تىنماي قار تازىلايتتۇق. شۇنىڭغا قارىماي، بۇ مېھمانخانىدىكىلەر بىزگە بىرەر قېتىم بولسىمۇ ئىسسىق قەھۋە سۇنۇپ قويمىدى.“ مېھمانخانا ئىچىدىكى خوش مۇزىكا ئاۋازى ئۇنىڭ قاتتىق كۆڭلىنى يېرىم قىلىۋەتكەن بولۇپ، تۇرمۇشتىكى بۇنداق تەڭسىزلىكلەرگە قاتتىق غەزەپلەنگەن. ”شۇ كۈنى ئاخشىمى، مەن چوقۇم بىر كۈنى بۇ ئىمپىرىيە مېھمان سارىيىغا قايتا كېلىمەن، بۇ يەردە مەنمۇ قىزىل زىلچىلار ئۈستىدىن دەسسەپ ئۆتىمەن، ھەشەمەتلىك چىراقلار يۇرۇتۇپ تۇرغان مېھمانخانا زالىغا كىرىدىغان بولىمەن، ئۇ يەردە ھاپىسبۇۋرگ جەمەتى تانسا ئوينىغان يەرگە بېرىپ دەسسەيمەن دەپ ئۆز-ئۆزەمگە قەسەم قىلغان ئىدىم. ئەمما ئۇ ۋاقىتتا بۇ يەرگە قانداق قىلىپ، قاچان كىرەلەيدىغانلىقىمنى بىلمەيتتىم. شۇنىڭغا قارىماي ئەنە شۇنداق بىر كۈننىڭ كېلىشىنى ئىزچىل كۈتكەن ئىدىم. مانا بۈگۈن، ئاخىرى شۇ چاغدا دېگەن قەسىمىمنى جايىغا كەلتۈرۈپ بۇ يەردە تۇرماقتىمەن.“
ئۇ، سەيشەنبە ئەتىگىنى ئويغانغىنىدا، ئۇنىڭ ئاشقازىنىمۇ لىنزدىكىدەك ئۇنداق ئاۋارە قىلمايتتى. ھېلدېن مەيدانىدا ئۆتكۈزۈلگەن 200 مىڭ كىشى قاتناشقان قارشى ئېلىش يىغىنىدا ئىنتايىن تەسىرلىك بىر نۇتۇق سۆزلەيدۇ. ئۇ نۇتقىدا، ھازىر ئۇلارنىڭ ئالدىدا يېڭى بىر ۋەزىپە تۇرماقتا. ئۇلارنىڭ دۆلىتىمۇ يېڭى بىر نامغا، ”ئوستمارك دۆلىتى“ دېگەن نامغا ئېرىشكەنلىكىنى سۆزلىدى. ئەمما بۇ ۋەزىپە بىلەن بۇ دۆلەت ئىسمىنىڭ ھەر ئىككىسىلا ئۆز تارىخىدىن كەلگەن، ئەسلىدە شەرقتىن كەلگەن زەربە قېدىمقى شەرقىي مارك دۆلىتىنىڭ چېگرالىرىدىلا تارمار كەلتۈرۈلگەن ئىدى. مەيلى يېڭى ۋەزىپىسى بولسۇن ياكى يېڭى دۆلەت ئىسمى بولسۇن، ھەر ئىككىسىلا مىتىنگ قاتناشقۇچىلىرىنىڭ قىزغىنلىقىنى پەسەيتەلمەيدۇ. ئۇلارنىڭ قىزغىن تەنتەنە سادالىرى ميۇنخېندىكى ھەر قانداق بىر مىتىنگدىكى كىشىلەرنىڭ تەنتەنىسىدىن تۈۋەن قېلىشمايتتى. ھىتلېر نۇتقىنى تاماملىغاندىن كېيىن يېنىدىكى دېكتورغا پەس ئاۋازدا: ”ئىمپىرىيىنىڭ ئاۋسترىيە گوبېرناتورى سېيس-ئىنكيۇۋارتنى سۆزگە تەكلىپ قىلىمىز، دەپ ئېلان قىلىڭ“ دەيدۇ. بۇ گەپتىن ھېچ كىم بۇ باش مىنىستىردەك ھەيرانلىق ھېس قىلمىغان بولسا كېرەك: باش مىنىستىرلىقتىن بىراقلا شىتات گوبېرناتورىغا ئايلىنىپ قالغان ئىدى! يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنىڭ تەنتەنىسى بېسىقمىغان ئىدى. سېيس-ئىنكيۇۋارتمۇ چارىسىز دەرىجىسىنىڭ چۈشۈرۈلگەنلىكىنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ. بۇنداق بىر پەيىتتە ئادولف ھىتلېر ھەرگىزمۇ خاتا گەپ قىلىپ سالمايتتى.
كەينىدىنلا نامايىش باشلىنىدۇ. گېنېرال ۋون بوك ئاتلىق، ئاۋسترىيىلىك گېنېراللار بولسا ئۇنىڭ كەينىدىن ئەگەشكىنىچە (ئاۋسترىيە ئارمىيىسى يېڭىلا گېرمانىيە قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىگە قوبۇل قىلىنغان ئىدى) ماڭىدۇ. نامايىشچىلار قوشۇنى قىشلىق ساراي بىلەن ئاتار نەيزىدەك قاتار تىزىلغان تۆمۈر رىشاتكا ئالدىدىن ئۆتىدۇ. داغدۇغىلىق نامايىش ئارىلىقىدا، ئاق كۆڭۈل كاتولىك مورتى بولغان پاپېن ھىتلېرغا، ئەگەر بۇ يەردىكى دىنى جەمىيەتلەرمۇ خۇددى گېرمانىيە دىنى جەمىيەتلەرگە ئوخشاش زەربە يەيدىغان بولسا، بۇ قوشۇلۇپ كېتىش ئىشى چوقۇم توزۇپ كېتىدۇ، دەپ ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ.
”ئەنسىرەشنىڭ ھاجىتى يوق. — دەيدۇ ھىتلېر، پاپىنغا، — بۇنى مەن ھەرقانداق بىرسىدىنمۇ ياخشى بىلىمەن.“456
شۇ كۈنى كەچىرەك ۋاقىتتا، كاردىنال ئىننىتزېر، كرىس ئىشارىتى قىلغاچ ھىتلېردىن ئەھۋال سورايدۇ. شۇنىڭدەك يەنە ئەگەر چېركاۋلار ئۆز ئەركىنلىكىنى ساقلاپ قالالايدىغانلا بولىدىكەن، ئاۋسترىيە كاتولىكلىرى ”بۈيۈك ئىمپىرىيىنىڭ ئەڭ سادىق ئوغلانلىرىدىن بولۇپ قالىدۇ. بۈگۈنكىدەك داغدۇغىلىق كۈنلەردە، ئۇلار چوقۇم بۈيۈك ئىمپىرىيىنىڭ قوينىغا قايتۇرۇپ كېلىندۇق“ دەيدۇ. پاپېننىڭ دېيىشىچە، ھىتلېر بۇ كاردىنالنىڭ ۋەتەنپەرۋەرلىك سۆزلىرىنى ئاڭلاپ بەكلا خۇشال، دەرھال ئۇنىڭ بىلەن قىزغىن قول كۆرۈشكىنىچە: ”نېمىنى تەلەپ قىلسىڭىز شۇنى بېرىشكە تەييارمەن“ دەيدۇ.
ئېۋا براۋنمۇ بۇ غالىبىيەت خوشاللىقىدىن بەھرىمەن بولۇپ، سىڭلىسى ئىلسېغا پوچتا ئاتكىرتكىسىدىن بىرنى يوللايدۇ. ئېۋا ”مەن ئېلىشىپلا قالدىم“ دەپ يازىدۇ بۇ ئاتكىرتكىدا. ئۇ، ئانىسى ۋە ئەڭ يېقىن قىز دوستى ھېرتا شنېيدېرنىڭ ھەمرالىقىدا ۋيېنناغا كەلگەن ئىدى. ئۇ يالغۇز بىر ياتاقتا ياتىدۇ. ياتىقىمۇ ئاشنىسىنىڭ ياتىقى ئۇدۇلىدا بولۇپ، ئارىدا بىر كورىدورلا ئايرىپ تۇراتتى. ئۇلارنىڭ خالى ئۇچرىشىشىنىڭ مەخپىيىتىنى ھىتلېرغا ھەمرا بولۇپ يۈرگەن ئاديۇتانتىمۇ بىلمەيتتى. شۇ كۈنى گۈگۈم ۋاقتىدا، ھىتلېر دەرھال ميۇنخېنغا ئۇچقان بولسىمۇ ئېۋانى يېنىغا ئالمايدۇ.
ئەتىسى، بېرلىندا كىشىلەر ئۇنى بوي سۇندۇرغۇچى قەھرىمان قاتارىدا قارشى ئالىدۇ. ”پۈتكۈل شەھەر ئەس-ھۇشىنى يوقاتقان ھالدا چەكسىز ھاياجان ئىچىدە ئىدى. — دەپ يازىدۇ لوچنېر ئائىلىسىدىكىلەرگە سالغان خېتىدا، — بولۇپمۇ ياش ئۇغۇل-قىزلار ھەممىدىن بەكىرەك ھېستىرىيىلىك ھالەتتە ئىدى.“ ھىتلېر كۆرەڭلىگەن ھالدا گېرمانىيە-ئاۋسترىيىنىڭ قوشۇلۇپ كېتىشى ئۈستىدە توختىلىپ،”گېرمانىيە ئەندى بۈيۈك بىر گېرمانىيەگە ئايلاندى، ئۇ بۇندىن كېيىنمۇ شۇ پېتى داۋام قىلىدۇ. — دەيدۇ، تەڭرىنىڭ ئۇنى ئاۋسترىيىلىكلەر بىلەن بىرگە قوشۇلۇپ كېتىشىنى ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۈن ئۆزىنى تاللىۋالغانلىقىدىن چەكسىز خوشال ئىكەنلىكىنى، يەنى ئاۋسترىيە دېگەن بۇ ”ئەڭ بەخىتسىز تۇپراقلار مانا ئەندى ئەڭ بەخىتلىك بىر يەرگە ئايلاندى.“
شۇنداقتىمۇ، مەملىكەت ئىچىدىكى ئىشلار ئۇنىڭ ئويلىغىنىدەك ئۇنچىۋالا ئوڭۇشلۇقمۇ ھېسابلانمايتتى. شيۇشنىگ ئومۇمىي خەلق ئاۋاز بېرىش كۈنى ئېلان قىلغانلىقىدىن كېچىككەن فلىيچېرغا قارىتا ھەربى سوت ئاخىرى ئېچىلغان بولسىمۇ، فلىيچېرنىڭ گۇناھسىز ئىكەنلىكى تېزلا ئوتتۇرغا چىقىدۇ. بۇ ئىش ھىتلېرنى بەكلا شەرمەندە قىلىۋېتىدۇ. شۇنداقتىمۇ، ئۇ غالىبىيەتنى كۈچەپ تەرغىپ قىلىش ئۇسۇلىغا تايىنىپ خەلقنىڭ دىققىتىنى بۇنداق ئىشلاردىن يىراقلاشتۇرۇشتەك مەڭگۈ مودىدىن قالمايدىغان بىر تۈرلۈك سىياسىي ئۇيۇن كەشىپ قىلغان ئىدى. ئۇ، ئالدىراشلىق بىلەن پارلامېنت يىغىنى چاقىرىپ، ئاۋسترىيىدىكى ئۇلۇغ ۋەقە ھەققىدە دوكلات بېرىدۇ. ئۇ دوكلاتىدا، 3 كۈن ئىچىدە، ”بىر پايمۇ ئوق چىقارمىغان ئەھۋال ئاستىدا بارلىق ئاۋسترىيە خەلقى ئۇنى تەبرىكلەيدىغان ۋەزىيەت ياراتتۇق“ دەيدۇ. 10-ئافرېل كۈنى، پۈتكۈل نېمىس مىللىتى، يەنى بۈيۈك گېرمان ئىمپىرىيىسى، مىسلى كۆرۈلمىگەن تۇنجى قېتىم ئاۋاز بېرىش ساندۇقى ئالدىغا ئۆتۈپ، ئۆزىنىڭ ساداقىتىنى ئىسپاتلىماقچى. ئۇنىڭ بىردىن-بىر تەلىبى، ئۇ 4 يىلدەك ۋاقىت ئىچىدە ئىچكى جەھەتتىن تېخى يېڭىلا سىرتتىن قولغا كەلتۈرگەن بۇ قوشۇلۇپ كېتىش ئىشىنى مۇستەھكەملىۋېلىش ئىكەنلىكىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. گېرمانىيە تەۋەسى ئىچىدە، فۈھرېر نېمە قىلغان ياكى كەلگۈسىدە يەنە نېمىلەرنى قىلماقچى بولىۋاتقانلىقىدىن قەتئى نەزەر، كىشىلەر دەرھال تەستىقلايدىغان ھالغا كەلتۈرۈلگەن ئىدى. ئەنە شۇنداق مۇتلەق ئىشەنچ قىلىدىغان ئەھۋال ئاستىدا، ھىتلېر 25-مارت كۈنى كۆنىگسبېرگتا ئومۇمخەلق ئاۋاز بېرىش سايلىمى ئۆتكۈزىدۇ. ”مىللى سوتسىيالىزم ئىدىيىسى، — دەيدۇ ھىتلېر، — گېرمانىيە چېگراسىدىن ئىبارەت تار دائىرىدىن پۈتۈنلەي ھالقىپ چىقتى.“
ئومۇمى سايلامدىن بۇرۇنقى ئون كۈننى ھىتلېر ئۆز يۇرتىدا ئۆتكۈزىدۇ. ھىملېر بىلەن ھېيدرىخ ئىككىسى ئاۋسترىيىنىڭ بىخەتەرلىك سىستېمىسىنى ئاساسەن پۈتۈنلەي يېڭىلاپ چىقىدۇ. (ئاۋسترىيىدىكى بىخەتەرلىك ئورگانلىرىمۇ فۈھرېرنىڭ شەخسىيىتىگە مۇناسىۋەتلىك بارلىق ماتېرىياللارنى قاتتىق ئېھتىياتلىق بىلەن زىرىكمەي يىغىشقا كىرىشىدۇ. بەزى گەپلەردىن قارىغاندا، دولفۇس بىلەن شيۇشنىگ ئىككىسىمۇ خېلى كۆپ ماتېرىيال توپلىغانمىش. بۇ ماتېرىياللاردىن قارىغاندا، ھىتلېرنىڭ بوۋىسى يەھۇدىي بولىشى ئېھتىمالغا بەكلا يېقىنلىقىنى كۆرسەتمەكتە ئىدى. گېلى راۋبال بىر ئېھتىمالدا قەستلەپ ئۆلتۈرىۋېتىلگەن بولۇپ، ئۇنىڭ ئۇرۇش مەزگىللىرىدىكى خىزمەتلىرىمۇ پارتىيىنىڭ تەشۋىقاتچىلىرى كۆككە كۆتۈرۈشكىنىدەك ئۇنچىۋالا مەدىھلەشكە ئەرزىگىدەك خىزمەتلەردىن ئەمەسلىكىنى كۆرسەتمەكتە. ئەگەر بۇ ماتېرىياللارنى قۇرۇق سۆز-چۆچەكلەرنى ئاساس قىلغان دېيىلگىنىدىمۇ، ئۇنىڭ سىياسىي ھاياتى جەريانىدىكى قايسى بىر خەۋىپلىك دەۋرلەر كۆرۈلگىنىدە ئوتتۇرغا چىقىرىلسا، فۈھرېرنىڭ ئىناۋىتىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدىغانلىقى ئېنىق ئىدى. ئۇرۇشتىن كېيىن ھىتلېر ھەققىدىكى بىر قىسىم قارىلاشلارمۇ تولۇق ئاساسى يوق قارىلاشلار ئىدى. ئالايلۇق، كىشىلەر ئۇنىڭ ئاۋسترىيىنى تارتىپ ئېلىپ ئۇزۇن ئۆتمەيلا ئاتىسىنىڭ تۇغۇلغان يېرى بولغان كەنتنى بوۋىسىنىڭ قەۋرىسى ۋە ئۇنى ئەسكە سېلىش ئېھتىمالى بولغان باشقا بارلىق نەرسىلەر بىلەن قوشۇپ توپ-زەمبىرەكلەر بىلەن توپقا تۇتۇپ تۈپ-تۈز قىلىۋېتىپتۇ، دېگەن گەپلەرگە ئومۇمىي يۈزلۈك ئىشىنەتتى. راست دېگەندەك، بۈگۈن ئۇ كەنت ھەقىقەتەنمۇ تۈپ-تۈز قىلىۋېتىلگەن بىر خارابىلىق. ئەمما ئۇنى ھىتلېر ۋەيران قىلىۋەتكەن بولماستىن، بەلكى ئۇرۇشتىن كېيىن ئۇرۇسلار چېقىپ تۈزلىۋەتكەن. 1941-يىلى، گېرمانىيە قوشۇنلىرى بۇ كەنت بىلەن ئەتراپىنى ھەربى بازا قىلىۋېلىشقان ئىدى. ئۇرۇسلار ئۇ يەرگە يېتىىپ بارغىنىدا، بۇ كەنتتىكى قورۇق ۋە ئۆي-ۋارانلار قىلچە بۇزۇلماي ئۆز پېتى ساقلانماقتا ئىدى. — ئا. ھ. ئىزاھاتى) ھىتلېرنى قارشى ئېلىش دولقۇنى تېخى بېسىقماي تۇرۇپ457 كاردىنال ئېننېز بىلەن يەنە 5 نەپەر باش روھانىي بىرلىشىپ ئىمزالىغان خىتابنامىدا (يېڭىدىن تەيىنلەنگەن ئاۋسترىيە شىتات گوبېرناتورىغا يوللانغان)، ئاۋسترىيە كاتولىكلىرىنى سايلامدا ئاۋاز بېرىشى لازىم دەپ يوليورۇق بېرىلىدۇ: ”شۇنىسى ئېنىقكى، پۇخرالارنىڭ ئاۋاز بېرىش كۈنى، بىزگە قاراشلىق مۇقەددەس ۋەزىپىدىكى كىشىلىرىمىز بىزنىڭ گېرمان ئىمپىرىيىسىنىڭ بىر نېمىسى بولۇپ قالىدىغان كۈنىمىز ھېسابلىنىپلا قالماستىن، مىللىتىمىزنىڭمۇ بىر بۇرچىدۇر. بىز، بارلىق خىرىستىيانلاردىن بۇ سايلامدا قايسى تەرەپتە تۇرىشىنى بەلگىلىۋېلىشىنىڭ ئۆز مەسئولىيىتى ئىكەنلىكىنى تونۇپ يېتىشىنى ئۈمىد قىلىمىز.“
نەگىلا بارسا شۇ يەردە ھىتلېر بىر نىجات يۇلتۇزى، قۇتقازغۇچى ۋە فۈھرېر — دۆلەت باشلىقى سۈپىتىدە قارشى ئېلىناتتى. 8-ئافرېل كۈنى ھىتلېر يەنە بىر قېتىم لىنزغا كەلگىنىدە يەنە بىر قېتىم ئەسەبىلەرچە قارشى ئېلىنىدۇ. ۋېينزىنگېر مېھمانخانىسىنىڭ كۈتىۋېلىش زالى شەھەر خەلقى تەرىپىدىن لىق تولغان بولۇپ، ھىتلېرنى كۆرىمىز دەپ كەلگەن ئادەمنىڭ كۆپلىكىدىن يەرگە يىڭنە ئاتسا چۈشمىگىدەك قىستا-قىستاڭچىلىق بولۇپ كېتىدۇ. بۇلارنىڭ ئارىسىدا ئادولفنىڭ ياش ۋاقتىدىكى يېقىن دوستى گۇستل كۇبىزېكمۇ بار ئىدى. ھىتلېرنىڭ ”ئىشخانا مۇدىرى“ ئالبېرت بورمان ئۇنىڭغا فۈھرېرنىڭ سالامەتلىكى دېگەندەك ياخشى ئەمەس، شۇڭا بۈگۈن سېنى قوبۇل قىلالمايدۇ، شۇڭا ئەتە كېلىپ چۈشلۈك تاماق يەپ كەتسەڭ قانداق؟ دەيدۇ. 9-چىسلا كۈنى، ھىتلېر كۇبىزېكنى كۆرەر-كۆرمەي ”گۇستل!“ دەپ ۋارقىراپ كېتىدۇ. كۇبىزېك ئۇنىڭغا ئوڭ قولىنى ئۇزارتىدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭ قولىنى قاتتىق چىڭ سىقىپ كۆرۈشىدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا، ئۆزىنىڭ بۇرۇنقى ۋاقىتلارغا ئوخشىمايدىغانلىقىنى، ھازىر ئۇنىڭ شەخسى تۇرمۇش دېگەن نەرسىنىڭ پەقەتلا قالمىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ دېرىزىدىن سىرتقا قارىغىنىچە، دوناي دەرياسىنىڭ ئۈستىدىكى ئۇنىڭ كۆڭلىنى يېرىم قىلغان پولات كۆرۈككە قارايدۇ. ”بۇ سەت كۆرۈۈك يەنىلا ئۆز يېرىدە تۇرۇپتۇ! ئەندى ئۇ ئۇزۇن ياشىيالمايدۇ. ئىشەن ماڭا كۇبىزېك!“ كەينىدىنلا ئۇ بۇرۇن ئۆزى لىنز ئۈچۈن بېكىتىپ چىققان پىلانىنى تەپسىلى چۈشەندۈرۈشكە كىرىشتى: بۇ يەرگە ھەقىقەتەنمۇ چوڭ بىر كۆرۈك لازىم، يەنە يېڭى تىياتىرخانىدىن بىرنى سېلىش كېرەك. بۇ يەرگە برۇكنېرغا يۈز كېلەلىگىدەك زامانىۋى مۇزىكا زالىدىن بىرنى سېلىش كېرەك دەيدۇ. ئۇ لىنزدا يېڭىدىن بىر سىمپونىيە ئوركىستىر ئۆمىگى قۇرۇپ چىقىش توغرىلىق توختالغىنىدا، ئۇنىڭ ئېسىگە كۇبىزېكنىڭ ئۇلۇغۋار غايىسى كېلىدۇ. دېگەندەك سەن بۇ چاققىچە نېمە ئىش بىلەن شوغۇللىنىپ يۈردۈڭ؟ دەپ سورايدۇ. كۇبىزېك ئۇنىڭغا بەكلا ئوڭايسىزلانغان ھالدا ئېفېردىڭ بازىرىدا ئادەتتىكى كادىر بولۇپ ئىشلەپ يۈرگەنلىكىنى ئېيتىدۇ. ئۇ چۈشەندۈرۈپ كېلىپ، ئۇرۇش مېنى مۇزىكا يۈكىدىن ئازات قىلىۋەتتى. بولمىسا ئاچ قالغان بولاتتىم. شۇنداقتىمۇ ھازىر بىر ئىشتىن سىرتقى سىمفونىيە ئوركېستىر ئۈمىكىگە رىژىسسورلۇقمۇ قىلىپ يۈرىمەن. ئۈچ ئوغلۇمدا قارىغاندا ئاز-تۇلا مۇزىكا تالانتى بار كۆرۈنىدۇ دەيدۇ. بۇ گەپنى ئاڭلاپ ھىتلېر ئۇنىڭغا، مەن بۇندىن كېيىن سېنىڭ ئۇ ئۈچ ئوغلۇڭنى تەربىيىلەشكە مەسئۇل بولىمەن، دەپ ئۆزى باشلاپ سۆز ئاچىدۇ. ”مەن تالانتلىق بالىلارنىڭ بىزنىڭ كۆرگەن ئۇ مۇشەققەتلىك كۈنلەرنى كۆرۈشىگە يول قويمايمەن. سەن بىزنىڭ ۋيېننادا قانداق كۈنلەرنى كۆرگەنلىكىمىزنى ھەممىدىن ياخشى بىلىسەن.“
ئۇ ئىككىسى بىرەر سائەت سۆزلىشىىپ ئولتۇرغاندىن كېيىن فۈھرېر ئورنىدىن تۇرىدۇ. كۇبىزېك بەلكىم كۆرۈشۈش مۇشۇنچىلىك بولسا كېرەك دەپ ئويلايدۇ. ئەسلىدە، ھىتلېر ئاديۇتاتنتىنى چاقىرغىلى تۇرغان ئىدى. ئۇ ئاديۇتانتىغا كۇبىزېكنىڭ ئۈچ ئوغلىنى قانداق قىلغاندا برۇكنېر مۇزىكا ئىنىستىتۇتىغا كىرگۈزۈپ مۇزىكا ئۆگۈنۈشى ھەققىدە يوليورۇق بېرىدۇ. كۆرۈشۈش تېخى تۈگىمىگەن ئىدى. ھىتلېر كۇبىزېكنىڭ ئالغاچ كەلگەن ئەسەرلەرنى — رەسىم، خەت-چەك ۋە شۇنىڭدەك ئاتكىرتكىلارنى ئىنچىكىلىك بىلەن كۆرۈپ چىققاندىن كېيىن، بۇ كونا دوستىغا ئۆزى ھەققىدە بىر كىتاپ يېزىپ چىقىش مەسلىھەتىنى بېرىدۇ. ئاخىرىدا، ئۇ كۇبىزېكنىڭ قولىنى سىققىنىچە، بۇندىن كېيىن بىز پات-پات كۆرۈشۈپ تۇرىمىز، دەيدۇ.
شۇ كۈنى كەچقۇرۇن، ھىتلېر ۋيېنناغا، ياش ۋاقىتلىرىدا خام خىياللار ئىچىگە پېتىپ ياشىغان شەھەرگە قاراپ يولغا چىقىدۇ.458 ۋيېننادا، ئۇ بۇ قېتىمقى سايلام پائالىيىتىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى نۇتقىنى سۆزلەيدۇ. ئۇ نۇتقىدا، ئۇ ئۆزىنىڭ ئاۋسترىيىدە تۇغۇلغانلىقىدىن پەخىرلىنىدىغانلىقىنى دەپ كېلىپ، ”شۇنىڭغا قەتئى ئىشىنىمەنكى، بىر ياش بالىنى بۇ يەردىن ئىمپىرىيىگە ئىۋەرتىپ يېتىلدۈردى. ئۇنى بىر مىللى داھىغا ئايلاندۇرۇپ، ئاخىرى ئۆز يۇرتىنى ئىمپىرىيە قوينىغا قايتۇرۇپ كېلىشى ئۈچۈن پۇرسەت يارىتىپ بەردى. بۇ، تەڭرىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى“ دەيدۇ.
ئەتىسى ئۆتكۈزۈلگەن سايلام نەتىجىسى مۆلچەرلەنگەندىنمۇ ئېشىپ كېتىدۇ. ئاۋسترىيىدە، 99.73 پىرسەنت سايلىغۇچى بىرلىشىپ كېتىشكە قوشۇلۇپ ئاۋاز بەرگەن ئىدى. گېرمانىيىدە بولسا، بو سان 99.2 پىرسەنت ئىدى. ئۇنىڭ كۆرسەتكەن پارلامېنت ئەزاسى نامزاتلىرىدىن 99.8 پىرسەنت قىسمىنى قوللاپ ئاۋاز بەرگەن ئىدى. ھىتلېرنىڭ جاسارەتلىك ھەرىكىتى (گيۆرىڭنىڭ ئالاھىدە كۈچلۈك بېسىمى نەتىجىسى)، ئاساسەن دېگىدەك گېرمانىيە-ئاۋسترىيە ئىككى دۆلەت خەلقلىرىنىڭ بىردەك ماقۇللىشىغا ئېرىشكەن ئىدى. ”مېنىڭ ئۈچۈن ئېيتقاندا، — دەيدۇ ھىتلېر، — بۇ مېنىڭ ھاياتىمدىكى ئەڭ پەخرىلىنىدىغان پەيتىم.“ بۇ نەتىجىمۇ ئۇنىڭ ئىرادىسىنى، يەنى ئۇنىڭ توغرا يولدا ماڭغانلىقىنىمۇ ئىسپاتلاپ بېرەتتى. ئەندى ئۇ، بۇ يولدىن كېيىنكى نىشانغا، يەنى چېخوسلوۋاكىيە نىشانىغا ئىلگىرلىشى كېرەك ئىدى.

17. تىغ ئۈستىدە

ئىنكاس ئېسىل ناچار

“”

10 تېما	77 يازما	200 جۇغلانما

ئەزا ئۇچۇرى

تىزىم نومۇرى: 1040

يازما سانى:

تىللا:

123

تۆھپە:

جەۋھەر يازما:

توردا:

21 سائەت

ئاخىرقى:

2017-3-3

ئۇچۇر

40^#

ئىگىسى| ۋاقتى: 2016-7-15 18:12:00 | ئايرىم كۆرۈش

17. تىغ ئۈستىدە
1938-يىلى مايدىن 1938-يىلى ئۆكتەبىرگىچە459

1
ھىتلېر ئاۋسترىيىگە قاراپ يۈرۈش قىلىشتىن ئاۋاللا چېخوسلوۋاكىيىنىڭ گېرمانىيە ئازسانلىق مىللەتلىرى ئۈستىدە ”ئېغىر زىيانكەشلىك“ قىلىشىغا بۇندىن كېيىن ھەرگىزمۇ يول قويغىلى بولمايدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن ئىدى. ئۇنىڭ بۇ ھەقتىكى قارىشى قولدىن كېتىپ قېلىشى ئېھتىمال بولغان خەلقى بىلەن ئۇلارنىڭ يېرىنى ئىمپىرىيىگە قايتۇرىۋېلىش دېگەن قەسىمى بىلەن بىردەكتەك قىلغىنى بىلەن، ئۇنىڭ ئاساسلىق كۆڭۈل بولىدىغىنى يەنىلا چېخوسلوۋاكىيىدىن كېلىدىغان جوغراپىيىلىك ۋە سىياسىي جەھەتتىكى تەھدىت ئىدى. ھىتلېر بۇ قارىشىنى ئاقلاپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: چېخىسلوۋاكىيە دېگەن بۇ دۆلەت ئۇرۇشتىن كېيىن ئىتتىپاقداش دۆلەتلەر تەرىىپىدىن بىر قوللاپ ئۇيدۇرۇپ چىقىرىلغان بىر دۆلەت. بۇ يېرىم ئارال بۇرۇنقى ئىمپىرىيە تۇپراقلىرىغا قايتۇرۇپ كېلىنىشى كېرەك؛ بۇ دۆلەت بىركۈن مەۋجۇتلا بولىدىكەن، ئىمپىرىيىنىڭ شەرقىگە بىر كۈن تەھدىت دېمەكتۇر.
ھىتلېر، بىر ھېساپتا چېخسلوۋاكىيەنى يالغۇز ئۆزىنىڭ يۈرىكىگە سانچىلغان خەنجەر دەپلا قارىماي، بەلكى گېرمانىيىنىڭ قەلبىگە سانچىلغان بىر خەنجەر، دەپ قارايتتى. غەرىب بىلەن شەرق ئىككىلا تەرەپ بىرلا ۋاقىتتا ئىمپىرىيىنىڭ نەق بېلىدىن كېلىۋاتقان ۋەھىمە، نېمىسلارغا ”يېشىل پىلان“ دەيدىغان ھەربى جەھەتتىكى تاقابىل تۇرۇش تەدبىرىنى تۈزۈپ چىقىشقا مەجبۇرلىغان ئىدى: چېخوسلوۋاكىيىگە ئۇشتۇمتۇت ھۇجۇم قىلىش. ئەمما، ئىككى يىلدىن بېرى، بۇ ”يېشىل پىلان“ پەقەت قەغەز يۈزىدە قالماقتا ئىدى. ئەمما ئاۋسترىيىنى ئاسانلا قولغا كەلتۈرۈش ئىشى بۇ پىلانلارنى تۈپتىن ئۆزگەرتىۋېتىدۇ. بىر كېچىدىلا، ھىتلېر ياۋروپا كۈچلىرىنىڭ تەڭپوڭلىقىنى بۇزۇپ تاشلاشنىڭ ياخشى پۇرسىتىنى قولغا كەلتۈرىۋالىدۇ. ئەگەر چېخوسلوۋاكىيىگە قىسىلىپ كىرىۋېلىپ ئۇلارنىڭ كۈچلۈك مۇداپىيە سىستېمىسىنى بۇزۇپ تاشلىغىدەك بولسا، گېرمانىيە قوشۇنلىرىنى پولشاغا ھۇجۇم قىلىشقا بۇيرۇق قىلىش ياكى س س س ر غا قاراپ ئىلگىرلەشنىڭ يوللىرى داغدام ئېچىۋېلىشقا بولاتتى. مانا ئەندى ئۇنىڭغا كېرەك بولغىنى بىرەر بېسىپ كىرىش باھانىسىنى تېپىش ئەمەس بەلكى تەييار بىر باھانە تېپىۋىلىش بىلەن نەتىجىلىنىدۇ: گېرمانىيە-ئاۋسترىيە بىرلەشتۈرۈلىشىنىڭ تۈرتكىسى ئاستىدا، سۇدېتېن رايونىدا ياشايدىغان ئۈچ يېرىم مىليون نېمىس ئۈچۈنمۇ خۇددى يوقۇرقىدەك قوشىۋېلىش تەلىۋۋىدە بولىشى مۇمكىن ھالغا كەلگەن ئىدى. ئۇ يەردىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ ئېغىر ئىزىلىش ئاستىدا ياشاۋاتقانلىقىنى بۇنىڭغا سەۋەپ قىلىپ كۆرسىتەلىشى مۇمكىن ئىدى (بۇ مەسىلە تالاش-تارتىش ئۈستىدە تۇرغان بىر مەسىلە). ئۇلارنىڭ داد-پەريادلىرى، شۇنىڭدەك چېخلارنىڭ ھەممە نەرسىسىگە يامان كۆز بىلەن قاراشتەك ئادەتلىرى، بۇ كىچىككىنە جۇمھۇرىيەتنىڭ غۇرۇرى ئىزچىل تۈردە ھەسسىلەپ دەپسەندە قىلىپ كېلىنمەكتە ئىدى. يېقىنقى ئۈچ يىل مابەينىدە، ھىتلېرنىڭ يوشۇرۇن ماددى ياردىمىگە ئېرىشىپ كېلىۋاتقان كونراد خېنلېين يېتەكچىلىكىدىكى سۇدېتېن ناتسىستلار پارتىيىسى،460 بۇ كۈنلەردە نېمىس ئاز سانلىق مىللەت ھەرىكىتىنى پۈتۈنلەي ئۆز تېزگىنىگە ئېلىۋالغان ئىدى. 1938-يىلى مارت ئېيىنىڭ كېيىنكى يېرىمىدا، فۈھرېر، خېنلېيننى ئۆزىنىڭ شەخسى ۋەكىلى قىلىپ تەيىنلەيدۇ، شۇنىڭدەك ئۇنى چېخ ھۆكۈمىتىگە ئۇلار قوبۇل قىلالمايدىغان تەلەپلەرنى قويۇشقا يوليورۇق بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ، گېرمانىيىنىڭ ئۇلارغا بېرىۋاتقا ياردىمى كېلەچەك ئۈچۈن ئالدىن پەرەز قىلىش مۇمكىن بولغان بىر ياردەمگە ئايلىنىدۇ. ھىتلېر، بۇ ستراتىگىيە كەلگۈسىددە مەڭگۈ تىنجىمايدىغان بىر داۋالغۇش ۋەزىيىتىنى پەيدا قىلىپ، ئاخىرىدا گېرمانىيىنى بۇ يەردە پەيدا بولىددىغان ئىچكى ئۇرۇشقا چەكلىمە قويۇش، سۇدېتېن رايونىدىكى گېرمانىيە گراژدانلىرىنىڭ ھاياتىنى قوغداشنىڭ ”بىر زۆرۈرىيەت“ ئىكەنلىكىنى باھانە قىلىپ، قۇراللىق مۇداخىلە ئۈچۈن پۇرسەت يارىتىىلىشىنى بەكلا ئارزۇ قىلاتتى.
گەرچە ھىتلېرنىڭ بۇنىڭ ئۈچۈن باھانىسى تەييار بولغاندەك قىلسىمۇ، فرانسىيە، ئەنگلىيە  ياكى رۇسىيەنىڭ چېخسلوۋاكىيەنى بېسىۋېلىشىغا قارشى چىقىشىدىن قورقۇپ ئۇلاردىن بەكلا ئەنسىرەيدىغانلىقى ئۈچۈن، يەنىلا ئاز-تۇلا ئۆزىنى بېسىۋېلىپ يۈرۈشتىن باشقا چارىسى يوق ئىدى. بۇنچىۋالا كۈچلۈك رەقىپلەر ئالدىدا بىردىن-بىر ئىتتىپاقدىشىنىڭ قوللاپ قۇۋەتلىشىنى قولغا كەلتۈرۈش تېخىمۇ زۆرۈر بولۇپ قالىدۇ. شۇنداق بولغاچقا، 1938-يىلى 2-ماي كۈنى، دېپلوماتىك ئەمەلدارلىرى، ھەربى قۇماندانلىرى، بىخەتەرلىككە مەسئۇل كىشىلىرى، پارتىيە رەھبەرلىرى ۋە مۇخپىر-ئاخباراتچىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان 500 كىشىلىك ھەيۋەتلىك بىر زىيارەت ئۈمىكىنى باشلاپ ئىتالىئانلارنىڭ قوللاپ قۇۋەتلىنىشىنى قولغا كەلتۈرۈشنى مەقسەت قىلىپ رىمنىڭ يولىنى تۇتىدۇ.
ھىتلېر، بېرلىندىن ئايرىلىش ۋاقتىدا ھەر خىل خىياللار ئىچىگە چۆكۈپ كېتىدۇ. بىر تامچىمۇ قان ئېقىتماي رېيىنلاند بىلەن ئاۋسترىيىنى بوي سۇندۇرىۋالغانلىقىدىن كەلگەن خوشاللىق تۇيغۇلىرى، دوختۇر مورېلنىڭ ئۇنىڭ ئاشقازان ئاغرىقىمۇ توختىماي قوزغىلىپ تۇرۇشىنى ”مۇتافلور“ دىن پايدىلىنىپ ”ئۇستىلىق بىلەن“ ساقايتىۋەتكەنلىكى سەۋەبىدىن كۆپ بېسىقىپ كەتكەن ئىدى. ئۇ يەنە بىرەر دەرتكە دۇچار بولۇپ قېلىشىدىن ئەنسىرەپ رىمگە قاراپ يولغا چىققان پويىزغا ئولتۇرۇشتىن ئاۋال بىر قانچە سائەت ۋاقت چىقىرىپ ۋەسىيەتنامە يېزىپ قالدۇرىدۇ. يەنى ئۇ، «كۈرەش يولۇم» دېگەن كىتابىنىڭ ئۆزىدىنلا قالتىس بېيىپ كەتكەن ئىدى. (1943-يىلىغىچە، ئېھېر ۋېرلاگنىڭ ھىتلېرغا بەرگەن قەلەم ھەققىنىڭ ئۆزىلا 5 مىليون 525 مىڭ گېرمانىيە ماركىغا يەتكەن ئىدى. ئۇ ئۆزىنىڭ مۈلكىنى، بېرگخوف داچىسىنى، شەخسى ئۆي مۈلۈك ۋە فوتو رەسىملىرىنىڭ ھەممىسىنى پارتىيىگە قالدۇرغان بولۇپ، ئېۋا براۋن بىلەن ئۇنىڭ ئىككى ئاچا-سىڭلىسىغا ھەر يىلى ئايرىم-ئايرىم 12 مىڭ مارك تۇرمۇش پۇلى بېرىدىغان، ئالويىسقا 60 مىڭ مارك بېرىدىغان، سپىتالدىكى ھەر بىر تۇغقىنىىغا، ۋىنتېر خانىمغا ۋە ئۆزىنىڭ خىزمەتچىلىرىگىمۇ تېگىشلىك مىراس تەقسىم قىلىدىغان بولىدۇ. ئۇ پارتىيىسىگە يوليورۇق بېرىپ، ئىككى نەپەر ئاديۇتاتىمغا، يەنى برۈكنېر بىلەن ۋيېدېمان ئىككىسىگە ئۆمۈر بويى تۇرمۇشىغا ئالاھىدە كۆڭۈل بۆلۈڭلار دەپ تاپىلايدۇ. — ئا. ھ. ئى)
فۈھرېر بىلەن بىرگە سەپەر قىلغانلار جەمئى 5 ۋاگونغا ئولتۇرۇپ يولغا چىقىدۇ. ئۇلار برېننېر جىلغىسىدا گۈل-چىچەك، بايراقلار بىلەن، شۇنىڭدەك يەنە ئىتالىيە ئەسكەرلىرى ۋە فاشىست ئارمىيىسى ھۆرمەت قاراۋۇللىرى بىلەن قارشى ئېلىنىدۇ. ئوركىستېر ئۆمىگى ئىككىلا ئەلنىڭ دۆلەت شېرىنى ئورۇندايدۇ، پېستوئىيە گېرتسوگى پادىشاغا ۋاكالىتەن ئۇلارنى قارشى ئالغىلى ئالدىغا چىقىدۇ. بۇ مۇراسىملاردىن كېيىن نېمىسلارنىڭ پويىز ئىشلونى ئىتالىيىگە كىرىپ كېلىدۇ. تۆمۈر يول بويىغا ھۆرمەت قاراۋۇللىرى زىچ تۇرغۇزۇلغان ئىدى. ھەر ئۆينىڭ ئۈستىدە فۈھرېرنى مەدھىلەيدىغان ۋە گېرمانىيە-ئىتالىيە دوستلۇقىنى ئىپادىلەيدىغان پىلاكاتلار ئېسىۋېتىلگەن ياكى بولمىسا بايراقلار بىلەن بېزەلگەن ئىدى. ۋەكىللەر ئۆمىكى رىمغا يېقىنلاشقان ۋاقتىدا، ھىتلېر ئاديۇتاتىدىن بىرىنى يېنىغا چاقىرىپ، ۋاگونمۇ-ۋاگون ھەر ئادەمگە ئۇقتۇرۇپ قويۇش ئۈچۈن تەلىمات بېرىدۇ. — بۇ تەلىماتنى لىنگ ئاڭلاپ قالىدۇ — ئۇ تەلىماتىدا، رىمغا بارغىنىمىزدا بىزنى بەكلا پاكار بىرسى چىقىپ كۈتىۋېلىشى مۇمكىن، شۇڭا بۇ ئادەمگە ھەممەيلەن ئەدەپلىك مۇئامىلە قىلىشى، ئۇنى مازاق قىلماسلىقى شەرت دەيدۇ. ”بۇ بىر بۇيرۇق. ئۇ پارپا، ئىتالىيىنىڭ پادىشاھى.“
پويىز بۇ قېتىمقى زىيارەتچىلەر ئۈچۈن مەخسۇس ياسالغان سان پاۋلو پويىز ئىستانسىسىغا يېتىپ بارغىنىدا كەچ كىرىپ قالىدۇ. پويىز ئىستانسىسى ئاسمىنىدا بايراقلار لەپىلدەپ تۇراتتى. ھىتلېرنى كۈتىۋېلىش ئۈچۈن ئالدىغا چىققان كىشى مۇسسولىن ئەمەس بەلكى پادىشاھ ۋېكتور ئېمانۇئەل ئىدى. بۇنى كۆرگەن ھىتلېرنىڭ كەيپى ئۇچىدۇ؛ ئۇنىڭ ئۈستىگە ئاۋال پادىشاھ ھەزىرەتلىرىنى پەيتونغا چىقىرىپ ئۇنى خوشال قىلىشقا مەجبۇر ئىدى. 4 ئاتلىق پەيتون قېدىمقى رىم غالىبىيەت يولىدا تاراخشىپ ئىلگىرلەيدۇ. چىراقلار بىلەن يۇرۇتۇلغان فونتان يېنىدىن ئۆتىدۇ. يۇپ-يورۇق پروژىكتور نۇرى بىلەن مەشئەللەر كېچىنى كۈندۈزدەك يۇرىتىۋەتكەن ئىدى؛ چىراقلار بىلەن بېزەلگەن رىمنىڭ يۇمىلاق قەدىمى تياتىر مەيدانى گويا يېنىۋاتقان ئوت يالقۇنىغىلا ئوخشايتتى. يول بويى كىشىلەر بىلەن لىق تولغان بولۇپ، ئۇلار مېھمانلارغا قاراپ تەنتەنە قىلىشاتتى.461 پەيتونلار بىر يەرگە كەلگىنىدە، بىر قىسىم ئافرىقا ئاتلىق ئەسكەرلىرى خۇددى ”قۇملۇق ناخشىسى“ دا تەسۋىرلەنگەن ئاتلىقلاردەك ئېتىلىپ چىقىپ تۇيۇقسىزلا مېھمانلارغا قاراپ ئات چاپتۇرىدۇ. ئەمما ھىتلېر بۇنىڭدىن ئۆزىنى كۆزگە ئىلمىغانلىق دەپ ھېس قىلىدۇ. چۇنكى ئۇنىڭ ئولتارغىنى بەكلا قېدىمى پاسوندىكى بىر ھارىۋا ئىدى. ساۋوي كىنەزلىكىنىڭ بۇ جاناپلىرى ئاپتوموبىل دېگەن بۇ سۆزنى زادىلا ئاڭلاپ باقمىغانمۇ قانداق؟ كۇيرىنال ئوردىسىدىكى ئۆيلەرمۇ ئۇنى قىلچە قىزىقتۇرالمايدۇ. بۇ ئوردا سارىيى خۇددى بىر مۇزىيغا ئوخشاش ھەم قاراڭغۇ، ھەم ئەپسىز ئىدى.
ھىتلېر باشتىن تارتىپلا ۋىكتور ئېمانۇئەل بىلەن كېلىشەلمەيدۇ. بۇ خان ئىپادىلىگەن ئاشكارە سوغۇق مۇئامىلىسىمۇ ھىتلېرنى بەكلا بىزار قىلغان ئىدى. ئۇ، مۇسسولىن ئۆزۈڭ ئوتتۇرغا چىقىپ ساھىپخانلىق قىلساڭ بولمامتى دەپ تىنماي ۋايسايتتى. كۇيرىنالدا ئۆتكۈزۈلگەن ھاردۇق چىقىرىش زىياپىتىدىمۇ بۇ تۈر ھېسسىياتىدىن قۇتۇلالمايدۇ. ھىتلېر بەكلا بىئارام بولغان ھالدا كۆزلىرىنى پاقىرتىپ ئۇياق-بۇياققا قارايتتى. ئۆزىدىن ئىگىز بويلۇق خانىشى قولتۇقلىۋالغان پاكىنەك پادىشاھ بولسا، يەنە بىر قولى بىلەن ئىگىز بويلۇق باش ۋالى خانىمىنى قولتۇقلىۋالغان ئىدى. ئۇلار تۆتەيلەن ھەقىقەتەنمۇ كۈلكىلىك بىر كۆرۈنۈشنى شەكىللەندۈرگەن ئىدى. بۇنى ھىتلېرمۇ كۆڭلىدە ھېس قىلىپ تۇراتتى. خانىش زىياپەت زالىغا كىرگەن ۋاقتىدا، ئىتالىيانلار ئۇنىڭ ئالدىغا كېلىپ يۈكۈنۈپ تازىم قىلاتتى ياكى بولمىسا بېشى يەرگە تەككىچە ئىگىلىپ تازىم قىلىشاتتى. ھەتتا بىر نەچچىسى كېلىپ ئۇنىڭ ئېتىكىنى سۈيۈپمۇ كېتىشتى. بۇ تۈردىكى كىشىنى بىزار قىلىدىغان ”قاتتىق جازا“ لار تاماملانغاندىن كېيىن، ھىتلېر ئۇچقۇچىسىغا ئايرىم بىر يەردە، ”ھەقىقەتەنمۇ قورقۇنۇشلۇق مىنۇتلار. مەن ئۈچۈن بۇنداق رەسمىيەتلەر ھەقىقەتەنمۇ قورقۇنۇشلۇق. مەن بۇنداق نەرسىلەرگە ھەرگىزمۇ كۆنەلمىگىدەكمەن“ دەيدۇ.
زىياپەتتە ھىتلېر بىلەن خانىش بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلىشمايدۇ. ھىتلېر بۇ خانىشنىڭ بوينىغا ئېسىۋالغان ئۇ يۇغان كىرىستتىن بەكلا ھۇزۇرسىزلىنىدۇ. ھىتلېر، مېنىڭچە بۇ خانىش بۇ نەرسىنى قەستەنگە بوينىغا ئېسىۋېلىپ مېنى خاپا قىلماقچىمۇ قانداق دەپ ئويلايدۇ. شۇنىڭ بىلەنلا قالماي، خان جەمەتىدىكىلەر ئەدەپنىڭ سىرتىغىمۇ چىقىشقا باشلىغان ئىدى. پادىشاھ يەنە پىتنە-پاسات تارقىتىپ مېھمانلىرىنى غەرەزلىك ھالدا رەنجىتىشكە ئۇرۇنىدۇ. بۇ تۈر قۇرۇق گەپلەردىن بىرىدە، فۈھرېر، كۇيرىنالغا كەلگەن كۈنىنىڭ ئاخشىمىسىلا خوتۇن تەلەپ قىلىپ تۇرىۋالغانمىش. ”نېمە دېگەن غەلىتىلىك. — دەپ يازىدۇ سىيانو كۈندىلىك خاتىرىسىگە، — گويا ئايال كىشى ئۇنىڭغا قارىتىپ تۇرۇپ يوتقان-كۆرپىلەرنى سېلىپ بەرمىسە ئۇيقىسى كەلمەيدىغاندەك. بۇ يەردە بۇنداق بىر ئايال تېپىش بەكلا تەس بولغاچقا ئاخىرى بولماي مېھمانخانا خىزمەتچىسىدىن بىرنى تېپىپ كېلىپ بۇ ئىشنى ئاران ھەل قىلغانمىش. ئەگەر بۇ ئەھۋال راست بولغىنىدا، بۇ ئىش ھەقىقەتەنمۇ قىزىق بىر ئىش ئىكەن، شۇنىڭدەك بۇنىڭغا كىشىنىڭ زادىلا ئىشەنگىسى كەلمەيدۇ. شۇنداقتىمۇ، بۇنداق بىر ئىش راس بولغان ئىشمىدۇ؟ بۇ بىر پادىشاھنىڭ يامان غەرىزى ھېسابلانماسمۇ؟ پادىشاھمۇ ھىتلېر دائىم ھاياجانلاندۇرۇش ئوكۇلى ۋە مەست قىلىش ئوكۇلى ئۇرۇپ تۇرىدىكەن، دېگەن گەپلەرنى دېمىگەنمىدى؟“ ئاخىردىكى قارىلىنىشى راست گەپ بولۇپ چىقىدۇ. يەنى كارىۋاتقا ئورۇن سېلىش ئىشى دېگىنى توغرا ئىدى — بىز بۇنىڭغا ئىشىنىشكە ھەقلىقمىز. شۇنداقتىمۇ، بۇمۇ ئەسلىدە پادىشاھنىڭ يامان غەرەز بىلەن ئېيتقان گەپلىرى ئىدى. بىر قانچە كۈندىن كېيىن، ھىتلېرنىڭ ھەمرالىرى بىلەن ناپلېستا «ئايدا» نى كۆرگىنىدە، بۇنىڭدەك يامان قاراش يەنە بىر قېتىم ئوتتۇرغا چىقىدۇ. ئۇيۇننىڭ بىرىنچى پەردىسى چۈشكەندىن كېيىن تاماشىبىنلار خانلىق جەمەئەتىگە تەۋە لوژدا ئولتۇرغان قىممەتلىك مېھمانلار باشلاپ بەرسۇن دەپ قەستەن چاۋاق چالماي ئولتۇرىۋالىدۇ. ھىتلېر ئوڭايسىزلانغان ھالدا بۇرۇلۇپ پادىشاھقا قاراپ ئازىراق بولسىمۇ ئىلھام ئالماقچى بولىدۇ. ”بۇ پادىشاھ دىمىقىنى قېقىپ قويۇپ، — دەپ يازىدۇ لويىس لوچنېر، — يالغاندىن ھىتلېرنىڭ بىرەر خاتىرجەمسىزلىك ئىپادىلىگىنىنى كۆرمىگەن بولىۋالىدۇ.“
تىياتىر تۈگىگەندىن كېيىن، ھىتلېر پىلان بويىچە گېرمانىيىنىڭ مۇستەملىكىسى ئىچىدىكى ناتسىستلارنىڭ مەشىق قىلىشىنى كۆزدىن كۈچۈرمەكچى بولغان ئىدى. ئەمما ئۇ قويرۇقلۇق فراك كېيىۋالغىنى ئۈچۈن لىنگنى بىر ھەربى شەپكە ۋە بىر يۈرۈش ھەربى فورما بىلەن ئالدىغا چىقىشىنى بۇيرىغان بولسىمۇ، پادىشاھنىڭ ئاديۇتانتى لىنگقا رىمغا قايتىدىغان پويىزنىڭ قوزغۇلىشىغا نەچچە مىنۇتلا ۋاقىت قالغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئەمما ھىتلېر ئۇنى ساقلاپ تۇرغان پارتىيىلىكلىرىنى ئۈمىتسىزلەندۈرمەسلىك ئۈچۈن دەرھال كوچىغا چىقىپ، خۇددى بىر رىژىسورغا ئوخشاش بىلىكىنى ئۇزارتىپ سالام بەرگەچ قوشۇننى بويلاپ ئالدىغا ئىلگىرلەيدۇ.462 ئادەتتىكى قائىدە بويىچە ئۇ ئەسلىدە سول قولىنىڭ باش بارمىقىنى بەل تاسمىسىغا قىستۇرغىنىچە سالام بېرىشى كېرەك ئىدى، ئەمما بۇنداق ئىشتانغا كەمەر باغلانمايدىغانلىقى ئۈچۈن، ئامالسىز بىر قولىدا سۆڭگۈچىنى تۇتقىنىچە سالام قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ. شۇڭا ئۇنىڭ بۇ تۇرقى ھەقىقەتەنمۇ كۈلكىلىك بولۇپ كۆرۈنىدۇ. ئۇنىڭ شەپكىسىز بۇ تۇرقى تېۋتونلاردىن بولغان گروۋكوخ ماركسقا ئوخشاش كاستومىنىڭ ئۇزۇن قالغاچ قويرۇقى كەينىدە لەپىلدەپ تۇراتتى. ”گېرمانىيە فۈھرېرى قوشۇمچە ئىمپىرىيە باش مىنىستىرى بولغان بۇ ئادەم، — دەپ يازىدۇ ۋيېدېمان، — خۇددى ئىشى يۈرۈشۈپ كەتكەن ئاشخانا سەركارى (باش بۇيرۇتقۇچى) غىلا ئوخشاپ قالغان ئىدى. بەلكىم ئۇنىڭ ئۆزىمۇ بۇنداق كۈلكىلىك ئەھۋالدا قالغانلىقىنى بىلسە كېرەك،“ ھىتلېر پويىزغا چىقار-چقماي پۈتۈن ئاچچىقىنى رىبېنتروپتىن ئالىدۇ. رىبېنتروپ بولسا مۇراسىم باشلىقىنىڭ ھۆكۈمەت ۋە فۈھرېرگە سادىق بولمىغانلىقىدىن رەنجىپ قايناپ كېتىدۇ.
ھىتلېر، رىمغا بارغىنىدىلا ئاندىن تىنجىيدۇ. 7-ماي كۈنى ۋېنىس سارىيىدا ئۆتكۈزۈلگەن زىياپەتتە، ھىتلېر ئىنتايىن كۈچلۈك بىر نۇتۇق سۆزلەيدۇ. گراف سىيانوۋ، ئۇنىڭ بۇ نۇتقى ”قالتىس مۇۋەپپەقىيەتلىك بولدى. ئۇ ئەتراپتىكىلەرنىڭ سوغۇق مۇئامىلىسىنى بىراقلا قىزغىنلىققا ئايلاندۇرىۋەتتى“ دەپ يازىدۇ. ئەمەلىيەتتە بولسا، ئۇ تەشەببۇسكارلىق بىلەن شىمالى تىيرولنى سوۋغا سۈپىتىدە ئىگىسىگە قايتۇرۇپ بېرىدىغان بولىدۇ. بۇ ھەقىقەتەنمۇ مەرتلىك بىلەن بېرىلگەن بىر سوغات ئىدى. ئەمما بۇ ئىش ئۇنىڭ ۋەتەنداشلىرى، بولۇپمۇ باۋارىيىلىكلەرنىڭ غەزىۋىنى كەلتۈرىۋېتىشى مۇمكىن ئىدى. 1924-يىلى، ئۇ لاندسبېرگ تۈرمىسىدە ياتقان ۋاقىتلىرىدىلا، گيۆرىڭ ئارقىلىق بۇنىڭغا ئوخشاش سوۋغا بېرىشنى ئوتتۇرغا قويغان ئىدى. ئۇ قېتىم، ئىتالىيىنىڭ بۇ يەرنى تالىشىپ ئوت-بالا بولۇشۇپ كەتكەن زېمىن تەلىبى ئۈچۈن ئىتالىيىدىن ئىككى مىليون لىرا تەلەپ قىلغان بولسىمۇ بىر تىيىنگىمۇ ئېرىشەلمەي، بۇ ئىش ھىتلېرنىڭ كاللىسىدىن يىللاردىن بېرى چىقماي ئۇنىڭ جۈدۈنىنى قوزغاپ كەلگەن ئىدى. مۇسسولىننىڭ قارىشىچە، بۇ ئاخشامقى سوۋغات قانداقتۇ بىر نەرسىنىڭ ئىشارىتىدەكلا بىلىنەتتى: بۇ قېتىم، تېخىمۇ چوڭ بىر بەدەل ساقلاۋاتقانلىقى ئېنىق ئىدى.
ھىتلېرنىڭ بۇ قېتىمقى نۇتقى ئۇنىڭ ئىتالىيىگە كەلگىنىدىن بېرىقى قىلغان سىياسىي مەنىدىكى بىردىن-بىر  ئىشى ھېسابلىناتتى. مۇسسولىن بولسا پادىشاھنى ساھىپخان سۈپىتىدە ئوتتۇرغا چىقىرىپ ئۆزى كەينىدە تۇرىۋېلىپ، مېھمانلىرىنى پائالىيەت بىلەن قىلچە ۋاقىت ئاجرىتالماس ھالىغا كەلتۈرۈپ پىلان تۈزۈپ، ھىتلېرنى كېچە-كۈندۈز بىكار بولالماس ھالغا كەلتۈرىۋەتكەن ئىدى. ئۇنىڭ بۇنداق ئورۇنلاشتۇرۇشى ھەقىقەتەنمۇ ئەقىللىق بىلەن قىلىنغان بىر ئورۇنلاشتۇرۇش ئىدى. شۇنداق بولغىنىدىلا ئەستايىدىل مۇھاكىمە يۈرگۈزۈش ئاۋارىچىلىقىدىن قۇتۇلۇپ قالالىشى مۇمكىن ئىدى. كېيىن، رىبېنتروپ سىئانوغا بىر پارچە ئىتتىپاقداشلىق شەرتنامە لايىسى تەكلىۋىنى سۇنىدۇ. سىئانو بۇ تەكلىپ لايىھىسىگە بىر قۇر كۆز يۈگۈرتۈپ چىقىپ بۇ ھەقتە ئۈندىمەي جىم تۇرىۋالىدۇ. ئەسلىدە، مۇسسولىننىڭ بۇ كۈيئوغلى بۇ ھەقتە كۈندىلىك خاتىرىسىگە مۇنۇلارنى يازىدۇ: ”باش مىنىستىر بۇ خىلدىكى ئىتتىپاقداشلىق كىلىشىمى تۈزۈشنى بەكلا ئارزۇ قىلاتتى. بىز چوقۇم بۇنداق بىر ئىتتىپاقداشلىق ئورنىتىشىمىز كېرەك دەيتتى. چۇنكى ئۇ، غەرپنىڭ دېموكراتىيىسىگە ئىشەنمەسلىكنىڭ مىڭلارچە باھانىسىنى كۆرسىتەلەيتتى.“
ئەڭ مۇھىمى، ھىتلېر ئاخىرى پۇرسەت تېپىپ ئەڭ كۆڭۈل بۆلىدىغان مەسىلىسىنى، يەنى چېخىسلوۋاكىيە مەسىلىسىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. مۇسسولىن بۇ ھەقتە ئاساسەن قىلچە ئەھمىيەت بەرمەيدىغان بىر تۇيغۇ بېرىشكە تىرىشىدۇ: بۇ كىچىككىنە دۆلەتكە دىققەت قىلىشقا قىلچە ئەرزىمەيتى. ئۇنىڭ دىققەت نەزىرى ئەسلىدە باشقا يەردە ئىدى. ھىتلېر ئۇنىڭدىن بۇنداق بىر كاپالەتكە ئېرىشكەنلىكىنى بۇرۇن ئۇچرىغان ھەقىقى ۋە پەرەز قىلغان كۆزگە ئىلىنماسلىقلارنىڭ ھەممىسىگە ئەرزىيدىغان بىر كاپالەت دەپ ھېسابلاپ، ئارامخۇدا كېيىنكى پىلانىنى پۈتتۈرۈشكە تۇتۇش قىلىش مۇمكىنلىكىنى ئويلايدۇ.
پرىزدېنت بېنېس بىلەن چېخنىڭ باشقا داھىلىرىمۇ ھىتلېر بىزگە تاجاۋۇز قىلىشقا ھەرگىز تەۋەككۈل قىلالمايدۇ، چۇنكى ئۇ، بۇ ئىشنىڭ ئاقىۋىتى چوڭ بىر ئۇرۇش پارتلاشقا سەۋەپ بولىدىغانلىقىدىن قورقىدۇ، ئەگەر ئۇ ھەقىقەتەن ھۇجۇمغا ئۆتكىدەك بولسا، فرانسىيە، ئەنگىليە ۋە رۇسىيە ئۇنى بىر ئامال قىلىپ توسىماي قالارمۇ، دەيدىغان خامخىيالغا پېتىپ قېلىشقان ئىدى. ئەمەلىيەتتە بولسا، بۇ ئۈچ دۆلەت ئۇنداق بىر قوغدىغۇچى دۆلەتلىك رولىنى ئويناش خىيالى زادىلا يوق ئىدى. ”خەرىتىگە قارىساڭلا چۈشىنەلەيسەن. — دەپ يازىدۇ چىمبېرلىن بۇ ئىشتىن سەل ئىلگىرى سىڭلىسىغا يازغان خېتىدە، — نېمىسلار ئەگەر راستىنلا چېخوسلوۋاكىيىنى دەپسەندە قىلىش نىيىتىگە كەلگەن بولسا، مەيلى بىز ياكى فرانسىيە ھەر قانچە تىرىشچانلىق كۆرسەتسەكمۇ ئۇلارنى قۇتقۇزۇپ قالالىشىمىز تەس. … شۇنداق بولغاچقا، بىزمۇ چېخوسلوۋاكىيىگە ياردەم قىلىدىغان بىرەر نىيەتتە ئەمەسمىز. يەنى، ئۇلارغا ياردەم قىلىمەن دېيىش گېرمانىيە بىلەن ئۇرۇش قىلىشنىڭ بىر باھانىسى بولۇپ قېلىشى مۇمكىن.463 بىز مۇۋاپىق بىر ۋاقىت ئىچىدە ئۇلارغا قارشى ئۇرۇشۇپ ئالدىمىزدا تىزلىنىپ يالۋۇرىدىغان ۋەزىيەتنى شەكىللەندۈرەلىشىمىزدىن بۇرۇن، بىز بۇنداق بىر ئىشقا ھەرگىز قول سالالمايمىز. ئەمما مەن بۇنداق بىر مەنزىرىنىڭ ئوتتۇرغا چىقىش ئېھتىمالىنى زادىلا كۆرەلمىدىم. شۇنداق بولغاچقا، مەن چېخوسلوۋاكىيىگە كاپالەت بېرىش دەيدىغان خىيالدىن ۋاز كەچتىم. شۇنىڭدەك فرانسىيىگىمۇ چېخسلوۋاكىيە ھەققىدە ئۈستىگە ئالغان ۋەزىپىسىگىمۇ بىرەر كاپالەت بېرىشنى خالىمايمەن.“ ئەنگلىيە باش ۋەزىرىنىڭ بۇ ھەقتىكى ئارىسالدى بولىشىدىن فرانسىيە رەھبەرلىرى پەقەتلا خاتىرجەم ئەمەس ئىدى. گەرچە ئۇلار كەينى-كەينىدىن دادىللىق بىلەن باياناتلارنى ئېلان قىلىپ تۇرغان بولسىمۇ، سەزگۈر كۈزەتكۈچىلەرنىڭ ھەممىسى دېگىدەك شۇنىڭغا ئىشىنەتتىكى، رېينېلاندنىڭ ئىشال قىلىنىشىدىن بېرى دېپلوماتىيە سىياسىتىدە ئىزچىل تۈردە ئەنگلىيىنىڭ كەينىدىن ئەگىشىپ كېلىۋاتقان فرانسىيىنىڭ دەرھال بېرىپ چېخسىلوۋاكىيەنى قوغداشقا ئاتلىنىشى ناتايىن ئىدى. ئۈچىنچى قوغداش ئېھتىمالى بولغان سوۋېتلەر ئىتتىپاقى بولسا، بارلىق پۇرسەتلەردىن پايدىلىنىپ ئەنگلىيە-فرانسىيىدىن ئىبارەت ئىككى دۆلەتنىڭ نېمىسلار بىلەن تىركىشىپ قېلىشىنى ئاشىكارە تۈردە كۈشكۈرتۈپ، ئۆزى كەينىگە ئۆتىۋېلىپ ھېچ ئىش قىلماي كەلمەكتە ئىدى. ستالىن بولسا ھىتلېرنى ئۆزى قول سېلىپ تېزگىنلەش ئورنىغا غەرب دۇنياسىنىڭ تېزگىنلىشىنى ئارزۇ قىلاتتى. 6-ماي كۈنى، سوۋېتلەر ئىتتىپاقىنىڭ پراگادا تۇرۇشلۇق ۋاكالەتچىسى ئامېرىكا باش ئەلچىسىگە ئېتراپ قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: فرانسىيىنىڭ چېخوسلوۋاكىيىگە ھەربى ياردەم قىلىش قارارىنى ئېلىش ئېھتىمالى ئوتتۇرغا چىقمايدىغانلا بولىدىكەن، سوۋېت ئىتتىپاقى ھەرگىزمۇ بۇ ئىشقا ئاۋال قول سالمايدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە، سوۋېتلەر ئىتتىپاقى قوشۇنلىرىنى قايسى يول بىلەن چېخقا ئاپىرالىشى مۇمكىن؟ ئۇلارنىڭ ئوتتۇرسىنى پولشا بىلەن رومىنىيە ئايرىپ تۇرىدىغانلىقىنى ئۇنۇتماسسلىقىمىز كېرەك؛ بۇ ئىككىلا دۆلەت قىزىل ئارمىيىنىڭ ئۆز تۇپراقلىرىنى بېسىپ ئۆتۈشىنى ھەرگىز قوبۇل قىلمايدۇ — بۇنى توغرا چۈشىنىش كېرەك. شۇنىڭدەك يەنە، ستالىن، بېنېسقا ئاستىرىتىن ۋەدە بېرىپ، ”فرانسىيە ئۇنىڭغا ھەربى ياردەم بەرمىگەن، پولشا بىلەن رومىنىيە ئىككىسىلا سوۋېت قىزىل ئارمىيىسىنىڭ تەۋەلىكىدىن ئۆتۈپ چېخوسلوۋاكىيىگە بېرىشىغا رۇخسەت قىلمىغان تەغدىردىمۇ“، سوۋېت ئىتتىپاقى يەنىلا ئۇنىڭغا ھەربى ياردەمدە بولۇشقا تەييار ئىكەنلىكىنى بىلدۈرگەن ئىدى.
بۇلارنىڭ ھەممىسىلا سوۋېت ئىتتىپاقى نىيىتىنىڭ بىر قىسمى ئىدى: ئۇلار پۈتۈن دۇنيادىكى ئەركىنلىكچىلارغا سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ قورشاۋ ئاستىدا قالغان بۇ قەھرىمان كىچىك دۆلەتنىڭ ھەقىقى قوغدىغۇچىسى ئىكەن دېگەنگە ئىشەندۈرۈشنى مەقسەت قىلغان بولۇپ، ئەمەلىيەتتە بولسا ئۇلارمۇ خۇددى ئەنگىليە بىلەن فرانسىيىگە ئوخشاشلا ئۇلارنى دەرھال بېرىپ قۇتقۇزىۋېلىشنى خالىمايتتى. ھىتلېر بۇ كىشىلەرنىڭ كۆڭلىدىكىنى ئاللىمۇقاچان مۆلچەرلەپ بولغان، ئۇنىڭ ئۈستىگە مۇسسولىننىڭمۇ ئۇنىڭغا سۈكۈت قىلىپ تۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنىمۇ بىلگەن بولغاچقا، قۇراللىق قوشۇنىنى چېخوسلوۋاكىيىگە باستۇرۇپ كىرمەكچى بولىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇ گيوبېلسقا، بۇ تەلەيسىز دۆلەتكە قارشى جىددى شەكىلدە تەشۋىقات ھۇجۇمى باشلىتىشنى بۇيرۇق قىلىدۇ. ”ئەنە شۇنداق بىر كۈن“ پات يېقىندا يېتىپ كېلىدىكەن دېگەن گەپ-سۆزلەر تارقىلىپ يۈرگەنلىكى سەۋەبىدىن، سودېتېنلاند رايونىدىكى نېمىسلارمۇ پائالىيەتلىرىنى جىددىلەشتۈرگەن ئىدى. ئەسلىدە بۇ گەپلەر يالغان-ياۋىداق ئېقىپ يۈرگەن قۇرۇق گەپلەر بولسىمۇ، 19-ماي بىلەن 20-ماي كۈنى ھىتلېر ئارمىيىسى چېخ چېگرا بويلىرىدا سەپەرۋەرلىككە كەلتۈرۈلۈپتىدەك دەيدىغان كىشىنى چۈچىتىدىغان خەۋەر تارقىلىپ، يوقۇرقىدەك يالغان گەپلەرنىمۇ راستقا چىقارماقتا ئىدى. تارقالغان بۇ خەۋەردە، ھىتلېرنىڭ 11 پىيادىلار دىۋىزىيىسى بىلەن 4 بروۋنىك دىۋىزىيىسى ھەيۋەت بىلەن بوھېمىيە چېگراسىغا قاراپ يولغا چىقىپتۇ، گېرمانىيە بىلەن ئاۋسترىيە قىسىملىرى سىلېزىيەنىڭ جەنۇبى بىلەن ئاۋسترىيىنىڭ شىمالىدا ھۇجۇمغا ئۆتۈش پوزىتسىيىسىگە ئۆتۈپتۇ، دېيىلگەن ئىدى.
20-چىسلا جۇما كۈنى چۈشتىن كېيىن، بېنېىس ئىچكى كابېنت يىغىنى بىلەن ئالى دۆلەت مۇداپىيە كومېتىت جىددى يىغىنى چاقىرىدۇ. ئاخشىمى سائەت 9 دىن سەل ئۆتكەندە، ئىتتىپاقدىشى فرانسىيە بىلەن مۇزاكىرىلەشمەي تۇرۇپلا چېخلار ”قىسمەن سەپەرۋەرلىك“ بويرۇقى ئېلان قىلىدۇ. شەنبە كۈنى تاڭ سەھەردە، چېخ قوشۇنلىرى چېگرادىكى مۇھىم ئېغىزلارنى ھەمدە سۇدېتېن رايونىنى ئىگەللىۋالىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ياۋروپادا 1914-يىلىدىن بۇيان كۆرۈلۈپ باقمىغان جىددى بوھران ئوتتۇرغا چىقىدۇ. كىچىككىنە بىر دۆلەتنىڭ تەشەببۇسكارلىق بىلەن كۈچلۈك بىر دۆلەتكە قارشى ھەرىكەت قوللىنىشى ھەمدە دۇنيا خەلقىگە، ياۋروپا كۈچلۈك ھاكىمىيەتلەر  سىياسىي ئويۇنىدا چېخلار ئالدىدا مېڭىپ بېرىدىغان پېچكا بولمايدىغانلىقىنى تونۇتۇپ قويماقچى بولىدۇ. نەتىجىدە چېخوسلوۋاكىيىنىڭ بۇ تۈردىكى ھەرىكىتى، ھىمايىچىسى بولغان ئەنگلىيە بىلەن فرانسىيىنى كەينىدە قالقان بولۇپ تۇرۇپ بېرىشكە مەجبۇرلايدۇ.
ئاقىۋەتتە، فرانسىيە باش مىنىستىرى دالادېريېر گېرمانىيە باش ئەلچىسىنى چاقىرتىپ كۆرۈشىدۇ ھەمدە ئۇنىڭغا ئۈستەل ئۈستىدىكى سەپەرۋەرلىك بۇيرۇقىنى كۆرسىتىپ، ”بۇ ھۈججەتكە قول قويۇپ-قويماسلىقىم سىزگە باغلىق جانابىلىرى“ دەيدۇ دالادېر باش ئەلچىگە.464 بېرلىندا، ئەنگلىيە  باش ئەلچىسى ھېندېرسونمۇ تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ۋون رىبېنتروپنى ئاگاھلاندۇرۇپ مۇنداق دەيدۇ: ”فرانسىيە چېخوسلوۋاكىيە ئۈچۈن بەلگىلىك مەسئولىيەتنى ئۈستىگە ئالىدىغانلىقىنى بىلدۈردى. ئەگەر بۇ مەسئولىيەتنى ئورۇنداشتىن ساقلانغىلى بولمايدىغان ئەھۋال كۆرۈلگىنىدە، ئەنگلىيە خانلىق ھۆكۈمىتىمۇ ۋەزىيەتنىڭ ئۇنى بۇ ئىشقا ئارىلىشىپ قالماسلىققا كاپالەتلىك قىلالمايدۇ.“ رىبېنتروپ ئەنگىلىيىنى ئاساسلىق دۈشمىنى دەپ ھېسابلاپ، ئاچچىقىنى ئاران تۇتىۋالغان ھالدا گېرمانىيە قوشۇنى چېخ چېگراسىغا تەھدىت سېلىۋاتىدۇ دېگەن گەپلەرنى قەتئىي رەت قىلىدۇ. ئەگەر ئەنگىليە-فرانسىيە ئىككىسى بىرلىكتە ”تەلۋىلەرچە“ گېرمانىيىگە قۇراللىق قارشى تۇرۇشقىچە بېرىپ يەتكەن بولسا، ”ئۇ ھالدا، بىزمۇ قايتىدىن ئۆلۈم-كۆرۈم ئۇرۇشىغا ئاتلانماقتىن باشقا چارىمىز يوق“ دەيدۇ.
شۇ كۈنى كەچتە، رىبېنتروپ مەخسۇس ئايروپىلان بىلەن بېرلىندىن ئايرىلىپ، بېرچتېسگادېنغا ئۇچۇپ، بېرىپ ھىتلېر بىلەن مۇزاكىرە قىىلىدۇ. ھىتلېرمۇ خۇددى تاشقى ئىشلار مىنىستېرىگە ئوخشاش غەزىۋىدىن مېڭىسىدىن تۈتۈن چىقىپ كېتىدۇ. چۇنكى، گېرمانىيە چېخوسلوۋاكىيىگە قارىتا نىسبەتەن زور كۆلەملىك ھەربى قىسىملارنى يۆتكەش ياكى بىر يەرگە يىغىش ھەرىكىتى بىلەن ھېچقاچان شوغۇللانمىغان ئىدى. بۇنداق گەپلەرنى كىم تېپىپ يۈرگەندۇ؟ بۇ يالغانلارنى بەلكىم كومۇنىستلار ئۇيدۇرۇپ چىققان بولىشىمۇ، چېخلارنىڭ ئۆزى پەيدا قىلغان بولىشىمۇ، ياكى ھىتلېرگ قارشى گۇرۇھلار ئۇيدۇرغان بولىشىمۇ مۇمكىن. — بۇ گۇرۇھ ئۆزىنى مالىيە سىھىرگەرى دەپ ئاتىۋالغان شاخت بىلەن گېرمانىيە ئاخبارات كاتىۋېشى ئادمىرال كانارىس قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالاتتى. تېخىمۇ كۈچلۈك بىر ئېھتىماللىق، ھۇلۇقۇشنىڭ ئۆزىلا بۇ تۈر ئېغۋالارنى پەيدا قىلغان بولىشىمۇ مۇمكىن ئىدى.
غەرب گېزىتلىرى مۇنداق دەپ خەۋەر تارقىتىدۇ: چەتئەل بېسىمىگە دۈچ كەلگەنلىكى سەۋەبىدىن فۈھرېر چېخسلوۋاكىيەگە بېسىپ كىرىش پىلانىدىن ۋاز كەچتى. شۇنداق قىلىپ، ئۇلار فۈھرېرنى نۇمۇسقا قالدۇرىدىغان خاتالىقنى سادىر قىلىدۇ. ”ھىتلېر ھېچ قاچان قۇراللىق كۈچ يولىغا ماڭغان ئەمەس. — دەپ يازىدۇ ۋېيزشاكېر خاتىرىسىگە، — شۇنداق بولغاچقا بۇ يەردە ئەمەلدىن قالدۇردى دېگەن مەسىلىمۇ مەۋجۇت ئەمەس. ئەپسۇسكى، چەتئەل گېزىتلىرىنىڭ بۇ تۈردىكى ئېغۋاگەرچىلىكى راستىنلا ھىتلېرنى ھەرىكەتكە كەلتۈرىۋېتىدۇ. شۇندىن كېيىن، ھىتلېر، چېخ مەسىلىسىنى ھەل قىلىش ئۈچۈن قەتئىي تۈردە قۇراللىق كۈچكە تايىنىش كېرەك دېگەن قاراشنى قوللاش تەرىپىگە ئۆتىدۇ.“
ھەپتە ئاخىرى كەلمەي تۇرۇپ، ھىتلېر تېزلىكتە ھەرىكەتكە ئاتلىنىدۇ. 28-ماي كۈنى، ئۇ بىر قېتىملىق پەۋقۇلئاددە يىغىن چاقىرىدۇ. يىغىن قاتناشقۇچىلىرى ئارىسىدا ئىككى نەپەر ئەڭ يوقۇرى دەرىجىلىك ھەربى ئىشلار داھىسىمۇ بار بولۇپ، تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ ئەمەلدارلىرى بىلەن باشقا مۇھىم ئەربابلارمۇ يىغىنغا قاتناشقان ئىدى. پەۋقۇلئاددە كۆپ كىشىنىڭ باش مىنىستىرلىق مەھكىمە بىناسىنىڭ قىشلىق باغچىسى سىرتىغا توپلىنىشى بىلەن، كۆپچىلىك، بۈگۈن ھىتلېر چوقۇم دەرھال يېڭى ھەربى تەدبىر قوللىنىشى مۇمكىن دەپ پەرەز قىلىشىدۇ. قاتتىق ھۇلۇقۇپ كەتكەن گيۆرىڭ كاپىتان ۋيېدېماننى بىر چەتكە تارتىپ، ”فۈھرېر نېمە قىلىۋاتقانلىقىنى بىلمەمدىغاندۇ؟ بۇ دېگىنى فرانسىيە بىلەن ئۇرۇش قىلىمىز دېگەنلىك ئەمەسمۇ!“ دەيدۇ. ئۇ يەنە، قۇرۇقلۇق ئارمىيە تېخى ئۇرۇشقا تەييار ئەمەسلىكىنى ئېيتىپ، بۇ ئىشنى شىتاب قۇماندانىغا ئېيتمىسام بولمىدى دەيدۇ.
ھىتلېر سۆزىنى باشلايدۇ. ئۇ ناھايىتى خاتىرجەم شەكىلدە سۆزگە كىرىشكەن بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ دېگەن گەپلىرى پارتلاش خاراكتېرىدىكى گەپلەر ئىدى: ”چېخوسلوۋاكىيىنى خەرىتىدىن ئۆچۈرۈپ تاشلايمىز. بۇ جەھەتتە مەن ھەرگىز ئىرادەمدىن قايتمايمەن. … بىز بۇنىڭ ئۈچۈن قەتئىي تۈردە ئىشقا سالىدىغان تەدبىرىمىزگە بەلكىم سىلەردەك پىشقەدەم گېنېراللار دەرھال ماقۇل بولۇپ كېتەلىشىڭلار ناتايىن.“ ئۇ چۈشەندۈرۈپ كېلىپ، بۇ قېتىمقى ھۇجۇم، ھاياتلىق ماكانىنى قولغا كەلتۈرۈشنىڭ، تېخىمۇ كەڭرى ستراتىگىيىنىڭ پەقەت بىر قىسمىدىنلا ئىبارەت. شۇڭا گېرمانىيە ئەگەر ھاياتلىق ماكانىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن شەرىققە قاراپ يۈرۈش قىلىشقا مەجبۇر ھالغا كەلگەن ۋاقتىدا، چېخوسلوۋاكىيە ئارقا سەپ ئۈچۈن بىر تەھدىت بولۇپ قالىدىغانلىقىنى، شۇ سەۋەپتىن، چېخنى چوقۇم يوقۇتۇش كېرەكلىكىنى، ئەنگلىيە  بىلەن فرانسىيە ئىككىسى ئۇرۇش قىلىشنى خالىماي تۇرىۋاتقان، رۇسىيە بولسا بۇ ئىشقا ئارىلىشىشنى خالىماي تۇرىۋاتقان، ئىتالىيىمۇ بۇ ئىشقا قىزىقماي تۇرغان بۈگۈنكى پەيت، بۇنىڭ ئۈچۈن ئەڭ مۇۋاپىق پۇرسەت، دەپ كۆرسىتىدۇ.
ھىتلېر سۆزىنى تۈگەتكەندىن كېيىن، گيۆرىڭنىڭ كۆزلىرى چاقناپ كېتىدۇ. ئۇ دەرھال ئالدىغا ئۆتۈپ ھىتلېرنىڭ قولىنى چىڭ سىقىپ كېتىدۇ. ”فۈھرېرىم، — تېخى بۇنىڭدىن بىر سائەت ئاۋاللا ئۇنى توساشقا قەسەم قىلغان گيۆرىڭ ئەندى ئاۋازىنى كۆتەرگىنىچە،465 — ئوتتۇرغا قويغان بۇ ستراتىگىيىڭىز دۇنيادا كۆرۈلمىگەن بىر پىلان بولدى. شۇڭا مەن بۇ پىلانىڭىز ئۈچۈن سىزنى چىن قەلبىمدىن تەبرىكلەيمەن!“ دەيدۇ.
دېمىسىمۇ بۇ پىلان ھەققىدە ھېچ كىمدىن بىرەر نارازىلىق پىكىر ئوتتۇرغا چىقمايدۇ. ھەتتا مۇزاكىرە قىلىش زۆرۈرىيىتىنىمۇ ھېس قىلىشماستىن ھەممە بىردەك ماقۇللايدۇ. گيۆرىڭ بىلەن ھىتلېر ئىككىسى بىر بۇلۇڭدا تۇرغان كەيتېل، براۋچىتش ۋە بېكنىڭ يېنىغا بارىدۇ. ”شۇنداق قىلايلى، بىز ئالدى بىلەن شەرق تەرەپنىڭ (چېخوسلوۋاكىيىنى دېمەكچى) ۋەزىيىتىگە توقۇنۇپ كۆرەيلى. ئاندىن، مەن سىلەرگە 3~4 يىل تەييارلىق ۋاقتى بېرىمەن. شۇ چاغدا، بىز يەنە غەربنىڭ ۋەزىيىتىگىمۇ تىگىپ بېقىشىمىز مۇمكىن“ دەيدۇ ھىتلېر.
شۇ چاغدا بۇ ئۈچ نەپەر گېنېرال ھېچ نېمە دېمىگىنى بىلەن، ئەتىسى، بېك بۇ ستراتىگىيىنى قاتتىق تەنقىتلەپ بىر پارچە ئەسلەتمە تەييارلاپ چىقىدۇ. ئۇ بۇ مېموراندۇمىدا بۈگۈنكى كۈندىكى گېرمانىيىنىڭ ئەھۋالىنى 1914-يىلىدىكىدىن كۈچلۈك دېيىشكە بولمايدىغانلىقىنى، بۈگۈن گېرمانىيە بەكلا ئاسان ھاۋا ھۇجۇمىغا ئۇچرايدىغان ئەھۋال ئاستىدا تۇرغانلىقىنى تەكىتلەيدۇ. ھەتتا بۇلاردىنمۇ مۇھىم بولىۋاتقىنى، گېرمانىيە بۈگۈن چېخوسلوۋاكىيە، فرانسىيە، ئەنگلىيە  ۋە ئامېرىكىدىن ئىبارەت تۆت ئىتتىپاقداشقا دۈچ كېلىۋاتقانلىقىنى كۆرسىتىپ ئۆتىدۇ. ”گېرمانىيىنىڭ رەقىپلىرى، — دەيدۇ بېك خۇلاسىلاپ كېلىپ، — ۋاقىت ۋە بوشلۇق جەھەتتە تولۇق ئىمكانىيەتلەرگە ئىگە بولۇش بىلەنلا قالماي، يەنى ئادەم كۈچى ۋە ماددى كۈچ جەھەتلەردىمۇ گېرمانىيە بىلەن ئۇنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىنى ئاللىمۇ قاچان بېسىپ چۈشەلىگىدەك كۈچكە ئىگە.“
30-ماي كۈنى، بېك بۇ ئۈمىدسىزلىك بىلەن تولغان باھالىشىنى براۋچىتشقا تاپشۇرىدۇ. براۋچىتش بۇ ئىشتىن فۈھرېر قايسى شەكىلدە خەۋەر تاپسا ياخشى بولار دەپ كەيتېلدىن سورايدۇ. كەيتېل ئۇنىڭغا، ھىتلېرنىڭ بۇ يەردىكى فرانسىيىنىڭ مۇداخىلە قىلىش ۋاقتىدىكى كۈچ سېلىشتۇرمىسى تەھلىلىنى قاراپمۇ قويماي بىر چەتكە تاشلاپ قويماسلىقى ئۈچۈن سىياسىي تەھلىل قىسمىنى قىسقارتىۋەت دەپ تەكلىپ قىلىدۇ. براۋچىتش بۇ مەسلىھەتنى قوبۇل قىلىپ دوكلادتا ئۆزگەرتىش قىلىدۇ ھەمدە جۈتېربوگ توپ-زەمبىرەكچىلەر ھەربى مەكتىۋىدە ئۆتكۈزۈلگەن بىر قېتىملىق يىغىن جەريانىدا قىسقارتىپ تەييارلىغان ھۈججەتنى ھىتلېرغا سۇنىدۇ. فۈھرېر بۇ ماتېرىيالنى ئوقۇپ بېقىپ، بۇ بۇ دوكلاد ئەمەلىيەتكە قىلچىمۇ ئۇيغۇن ئەمەسكەن؛ بۇنىڭدا فرانسىيىنىڭ ھەربى كۈچى بەكلا كۆپتۈرىۋېتىلگەن دەپ قاتتىق قارشى چىقىدۇ. ”بۇ، قۇرۇقلۇق ئارمىيىسىنىڭ بېشىغا كەلگەن يەنە بىر قېتىملىق ئاپەت. — دەپ يازىدۇ كەيتېل، — بۇ ئىش براۋچىتشنى يەنە بىر قېتىم ئۈمىدىنى يوقۇتۇشىغا سەۋەپ بولدى. بۇنىڭ ئۈچۈن قاتتىق ئەپسۇسلاندىم. ئەمما فۈھرېر بۇ ئىشنى براۋچىتشتىن كۆرمەي بېك بىلەن باش قۇماندانلىق شىتاپىدىن كۆردى.“ ھىتلېر كۆپچىلىكنىڭ پىكىرىنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ، چېخوسلوۋاكىيىگە قۇراللىق تاقابىل تۇرۇشقا قارار ىلىۋېرىدۇ، شۇنىڭدەك قۇرۇقلۇق ئارمىيىگە 1-ئۆكتەبىردە ھەرىكەتكە ئاتلىنىش بۇيرۇقىنى بېرىدۇ. شۇنداق قىلىپ، ”يېشىل پىلان“ نىڭ تۆتىنچى ھۈججىتى ئەمەلىلەشتۈرۈلگەن ھېسابلاندى.
فرانسىيە چېگرا بويىغا ”غەرب سېپىلى“ مۇداپىيە سىستېمىسىنى قۇرۇش ۋەزىپىسىنى يوقۇرى سۈرئەتلىك تاش يول ياسىغان فرىتز تودت ئۈستىگە ئېلىپ ئىشىنى تېزلەشتۈرىدۇ. شەرقى سەپتە چېخوسلوۋاكىيىگە چاقماق تېزلىكىدە ھۇجۇم قوزغاشقا ئوڭايلىق يارىتىش بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئەڭ ئاز ئەسكىرى كۈچ بىلەن فرانسىيىنىڭ يولىنى توساش مەقسىدىگە يېتىش ئۈچۈن، بىر قانچە ھەپتىدىن كېيىن 500 مىڭ كىشى بىلەن بۇ قۇرۇلۇشنى جىددى تۈردە ياساشقا كىرىشىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرلىكتە، فۈھرېرنىڭ گېپى بۇيىچە ئېيتقاندا، ”تەھدىت سېلىش ئۇسۇلىغا تايىنىپ چېخلارنى قورقۇتۇش، ئۇلارنىڭ قارشىلىق كۆرسىتىش كۈچىنى خورىتىش؛ يەنە بىر جەھەتتە مىللى تەشكىلاتلىرىمىزغا قۇراللىق كۈچلەر ھەرىكىتىگە قانداق قىلغاندا ياردەمچى بولۇشنى بىلدۈرۈش، شۇ ئارقىلىق بىتەرەپچىلەرگە تەسىر كۆرسىتىش ئارقىلىق ئۇلارنى بىزگە پايدىلىق تەرەپكە بۇراش قاتارلىقلارنى مەقسەت قىلغان“ گېرمانىيىمۇ ئۆزىنىڭ تەشۋىقات ئۇرۇشىنى جىددىلەشتۈرىدۇ.
جۈتېربوگ يىغىنى جەريانىدا، گېرمانىيىنىڭ موسكۋادا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى ئېۋەرتكەن مەلۇماتمۇ ھىتلېرنىڭ شەرققە يۈرۈش قىلىش ئىرادىسىنى چىڭىتىپ بېرىدۇ. كونت ۋون دېر شۇلېنبۇرگنىڭ دوكلاتىدا، چېخوسلوۋاكىيىنىڭ مەقسەتلىك ھالدا توقۇنۇشتىن ساقلانماقچى بولىۋاتقانلىقىنى، مۇۋاپىق بىر دائىرە ئىچىدە يول قويۇش تەييارلىقىنى قىلىۋاتقانلىقىنى ئېيتقان. ”بۇ جەھەتتە بۈگۈنكى كۈندە سوۋېت ئىتتىپاقى ھەر قانداق بەدەل تۆلەپ بولسىمۇ ئۇرۇش قاينىمىغا كىرىپ قېلىشتىن ساقلىنىش كېرەكلىكى ھەققىدە بىردەك قاراشقا كەلگەنلى، بۇنىڭ سەۋەبى،466 دۆلەت ئىچىدىكى ۋەزىيەت بەكلا قىيىن بولغاچقا ئىككى سەپتە جەڭ قىلىشقا مەجبۇر بولۇشتىن قورقۇش ئۈستۈنلۈكنى ئىگەللىگەن.“
ياۋروپا بوھرانىنىڭ سەھنىسى رەسمى ئوتتۇرغا چىققان ئىدى. بۇ سەھنە، ماي ۋەقەسىنى ئەرزىمەس بىر ئىشقا ئايلاندۇرىدۇ.

2
گەرچە ”يېشىل پىلان“ يولغا قويۇلغان بولسىمۇ، ھىتلېر بۇ ئىشنى يەنىلا سودىلىشىش دەسمايىسى سۈپىتىدە پايدىلىنىشنى ھېساب قىلىپ يۈرەتتى. ئەندىكى مەسىلە، ھىتلېرنىڭ بۇ ئۇرۇش گىرداۋىغا قانچىلىك يېقىنلىشىپ كەلگەنلىك مەسىلىسى بولۇپ، بۇ جەھەتتە ھىتلېر خۇددى رېينېلاند بىلەن ئاۋسترىيە كىرىزىسى ۋاقتىدىكىدەك ئۆز سەزگۈسىگىلا تايىنىپ شۇ يىلى ياز ئايلىرىنىڭ باشلىرىنى مولچەرلىگەن، ياكى بولمىسا بۇ ھەقتە ھېچ نېمە بىلەلمىگەن بولىشىمۇ مۇمكىن ئىدى. ئۇ،  لورد خالىفاكىس بىلەن غەيرى رەسمى سۆھبەت ئۆتكۈزشكە شەخسى ئاديۇتانتى كاپىتان ۋيېدېماننى ئىيۇن ئېيى ئىچىدە لوندونغا يولغا سالىدۇ. بۇ زىيارەت، بەكلا ئۆزگىچە ئىزدىنىش خاراكتېرىدىكى بىر ۋەزىپە بولۇپ، ۋيېدېماننىڭ شەخسى تونۇشى، يېرىم يەھۇدىي قېنىدىن بولغان خانزادە خوخېنلوخ خانىم تەرىپىدىن مەخپى تۈردە ئورۇنلاشتۇرغان بىر ئۇچرىشىش بولۇپ،  رىبېنتروپتىن پۈتۈنلەي يوشۇرۇن ئورۇنلاشتۇرۇلغان بىر ئۇچۇرۇشۇش ئىدى. ۋيېدېماننىڭ ئاشكارە ۋەزىپىسى بولسا، گيۆرىڭنىڭ ئەنگلىيىدە رەسمى دۆلەت زىيارىتىدە بولۇش ئىمكانىيىتىنىڭ بار-يوقلىقىنى بىلىپ كېلىش ئىدى. ئەمما ھىتلېرمۇ ئۇنىڭغا بىۋاستە يوليورۇق بېرىپ، خالىفاكىسقا: نۆۋەتتىكى ھەل قىلغۇچ مەسىلە سۇدېتېن رايونىدىكى نېمىسلارنىڭ قاتتىق يەكلىنىشكە ئۇچراپ تۇرىۋاتقانلىقىنى، ”ئەگەر بۇ ئىش پات يېقىندا قايىل بولغىدەك ھەل قىلىنمايدىكەن، قۇرال كۈچىدىن پايدىلىنىپ ھەل قىلىشقا مەجبۇرمەن. شۇڭا سەن لورد خالىفاكىسقا بۇ دېگەنلىرىمنى ئېيت!“ دەيدۇ.
ئىيۇننىڭ ئوتتۇرلىرىدا، ۋيېدېمان ھىتلېرنىڭ ئاگاھلاندۇرۇشنى خالىفاكسقا يەتكۈزىدۇ. ئەمما خالىفاكىس ئەدەپ بىلەن جاۋاپ بېرىپ، ئۇ ۋاقىت كەلگىچە نۇرغۇن مەسىلىلەر ئۆزلىكىدىن ھەل بولۇپ كېتىدۇ دەپ جاۋاب بېرىدۇ. ئۇ يەنە، گيۆرىڭنىڭ زىيارەتكە كېلىشىگە پىرىنسىپ جەھەتتە قوشۇلىدىغانلىقىنى، شۇنىڭ بىلەن بىرگە يەنە بەكلا مۇجىمەل بىر شەكىلدە فۈھرېرنىڭمۇ پادىشاھنىڭ مېھمىنى بولۇش سۈپىتى بىلەن زىيارەتكە كېلىشىنى تەكلىپ قىلىدۇ. بۇ تەكلىپتىن  قاتتىق خوشال بولغان ۋيېدېمان دەرھال ئايروپىلانىغا ئولتۇرۇپ گېرمانىيىگە قايتىدۇ. ئەمما ۋيېدېمان ئەنگلىيە سەپىرىدىن فۈھرېرگە دوكلات بېرىش ئۈچۈن بېرگخوفتا نەچچە سائەت كۈتۈشكە مەجبۇر بولىدۇ. فۈھرېر بولسا تالادا ئۇنىتىي مىتفورد بىلەن بىرلىكتە ئايلىنىپ يۈرەتتى. ھىتلېر قايتىپ كىرگىنىدىن كېيىن تاقەتسىزلىك بىلەن ۋيېدېماننىڭ دوكلاتىنى يېرىمىدا ئۈزىۋېتىپ، ئەنگىلىيىلىكلەر گيۆرىڭنىڭ لوندون زىيارىتىگە ماقۇل بولغانىكەن، ئۇنداقتا ”بارمىسۇن! ئەندى بېرىشنىڭ ھاجىتى يوق!“ دەپ ۋارقىراپ كېتىدۇ. خالىفاكىس مەسىلىسى ھەققىدە ئۇنىڭ بىر ئېغىزمۇ گېپىنى ئاڭلاشنى خالىمايدۇ. ”مەن تا ھازىرغىچە چۈشىنەلمىگىنىم، — دەيدۇ ۋيېدېمان ئەسلىمىسىدە، — ھىتلېرنىڭ بۇنداق ئۆزگىرەپ قىلىشىنىڭ سەۋەبى، ئۇنىتي مىتفوردنىڭ ئۇنىڭ قۇلىقىغا نېمىلەر دەپ پىچىرلىغانلىقى ياكى گيۆرىڭنىڭ بۇ ئۇتۇقىدىن پايدىلىنىپ بەكلا چوڭ سىياسىي ئورۇنغا ئېرىشىۋېلىشىدىن قورققانلىقى سەۋەب بولغانمۇ قانداق بىلمىدىم، ئىش قىلىپ، مەن ئۇنىڭغا ئاڭلاشنى خالىمىغان بۇ دوكلاتىمنى زادىلا سۆزلەپ بېرەلمىدىم.“ بىر قانچە ھەپتىدىن كېيىن، چىمبېرلىننىڭ سۇدېتېن رايونىنى گېرمانىيىگە كېسىپ بېرىش ئويىدا ئىكەنلىكى ھەققىدە بىر پارچە دوكلات يوللىغانلىقى سەۋەبىدىن، ۋىلھېلىم كوچىسىنىڭ مەخپى ۋەكىلى فرىتز ھېس رىبېنتروپ تەرىپىدىن لوندوندىن چاقىرتىلىدۇ. ھېسنىڭ دېيىشىدىن قارىغاندا، ”ماڭا بۇنداق بىر نەرسىنى يوللىغىنىڭنىڭ نېمىگە پايدىسى بار؟“ دېگەن تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ئەينى ۋاقتىدا. قارىغاندا فۈھرېر، ئەگەر ئەنگىليە قۇراللىنىشىنى تاماملىشى ھامان، گېرمانىيىنى يىمىرىپ ۋەتۋەرىكىنى چىقىرىۋېتىدىغانلىقىغا قەتئىي ئىشىنەتتى.467 بۇندىن سەل ئىلگىرى فۈھرېر رىبېنتروپقا مۇنداق دېگەن ئىدى: ”بۈگۈن خەلقئارادا ئار-نۇمۇس دېگەن نەرسە قالمىدى، ھەممە ئالدىغا نېمە چىقسا شۇنى ئۇرۇش غەنىمىتى دەپ بۇلاپ تالاشماقتا.  مەن ئەندى بۇنى بىر تەجرىبە ساۋاق قىلىمەن.“ شۇڭا ئېنگلىزلار بىزنى ئىسكەنجىگە ئېلىشتىن ئاۋال ئۇلارنىڭ ئەدىۋىنى بېرىشىمىز كېرەك.
ھېس چۈشەندۈرۈپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: چىمبېرلىننىڭ شەخسى مەسلىھەتچىسى ئۇنىڭغا لوندوندا چىقىدىغان «تايمىس» گېزىتىدا ئېلان قىلىنغان ئەنگلىيە  گېرمانىيىگە پايدىلىق ھەل قىلىش چارىسىنى قوبۇل قىلىشقا تەييار ئىكەنلىكى ھەققىدىكى باش ماقالىنىڭ باش ۋەزىر ئۆزى ئورۇنلاشتۇرغان بىر ماقالە ئىكەنلىكىنى غەيرى رەسمى بىر شەكىلدە فۈھرېرغا يەتكۈزۈپ قويۇشىنى ئۇقتۇرغان. بۇ ھەقتە كۆڭلىدە سان بولغىنىدىن كېيىن، ھىتلېر قۇراللىق كۈچ بىلەن تەھدىت قىلماي تۇرۇپمۇ سۇدېتېندىكى نېمىسلارنى ئاپتونومىيىگە ئېرىشتۈرۈشكە بولارمۇ؟ دەيدۇ. ”ئاپتونومىيىمۇ؟ — دەپ ۋارقىرايدۇ رىبېنتروپ، — ئەندى ئاپتونومىيە دەيدىغان نەرسىلەرگە ئورۇن يوق.“ گېرمانىيە قوشۇنلىرى ھەرىكەتكە ئۆتۈپتۇ دېگەن يالغان گەپلەر ئوتتۇرغا چىقىشتىن ئاۋال، بەلكىم ھىتلېر ئاپتونومىيە بىلەنلا رازى بولىشى مۇمكىن ئىدى. ئەمما ئەندى بۇلار يېتەرلىك ئەمەس. ھېس بۇ گەپلەرنى ئاڭلىغاندىن كېيىن ”ئۇنىڭ بەدىنى سوغۇق تەرگە چۆمىدۇ.“ ئۇ، ئۇرۇش خەۋىپى قاش بىلەن كىرپىك ئارىسىغا كېلىپ قاپتۇ، دەپ تۇنجى قېتىم ھېس قىلغان. ئۇ، مەن چوقۇم تىنچ يول بىلەن سۇدېتېن رايونىنى بۆلۈپ ئېلىشقا كاپالەتلىك قىلالايمەن دەپ ھىتلېرغا ئېيتقىن دەپ، تاشقى ئىشلار مىنىستىرىگە يالۋۇرىدۇ. رىبېنتروپ بۇ گەپتىن قاتتىق تەسىرلىنىپ، چوقۇم ھىتلېر بىلەن بۇ ھەقتە كۆرۈشىمەن دەپ ۋەدە بېرىدۇ. ئەتىسى، ئۇ ھېسنى چاقىرتىپ كېلىپ ئۇنىڭغا، فۈھرېرىمىز چېخلارنىڭ ھەربى بازىلارنى ئىككى قوللاپ تاپشۇرۇپ بېرىدۇ دېگەن گەپكە مازاق قىلىپ كۈلۈپ كەتتى دەيدۇ. ھىتلېر ئۇنىڭغا ”مەن ئۇلارنىڭ بۇنچە ئاخماق ھالغا چۈشۈپ قالىدىغانلىقىغا ھەرگىزمۇ ئىشەنمەيمەن!“ دېگەنلىكىنى ئېيتىدۇ.
ھىتلېرنىڭ پوزىتسىيىسى بەكلا كەسكىن ئىدى. شۇنىڭغا قارىماي ئۇنىڭ گېنېراللىرى بولسا ئۇنىڭ كېڭەيمىچىلىك سىياسىتىگە ئىزچىل قارشى چىقىپ كەلمەكتە ئىدى. بېك قايغۇلۇق پەرەزلىرىنى ئاشكارە تارقىتىش بىلەن مەشغۇل ئىدى: يېڭى ئۇرۇشتا، كىمنىڭ باش جىنايەتچى ئىكەنلىكى مەسىلىسى ئالدىنقى قېتىملىق ئۇرۇشقا سېلىشتۇرغاندا تېخىمۇ مۇھىم؛ ئۇرۇشنىڭ ئاقىۋىتى 1918-يىلقى مەغلوبىتەتتىنمۇ پاجىئەلىك بولىدۇ دەپ يۈرىدۇ. ئىيۇندا، ئۇ براۋچىتش ئۈچۈن ئۈچۈنچى قېتىملىق ئۇزۇن بىر پارچە مېموراندۇم ئارگىنالى تەييارلاپ چىقىدۇ. بېك بۇ مېموراندۇمىدا، مەن شۇنى كېسىپ ئېيتالايمەنكى، چېخوسلوۋاكىيىگە ھۇجۇم قىلىش چوقۇم يەنە بىر قېتىملىق چوڭ بىر ئۇرۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ دەيدۇ. ”بۇنداق بىر ئۇرۇشنىڭ ئاقىۋىتىدە، ھەربى ئىشلاردىلا مەغلوبىيەت ئوتتۇرغا چىقىپ قالماي، يەنە گېرمانىيە ئومۇمىي يۈزلۈك ئاپەت ئىچىدە قالىدۇ.“ ئۇ سۆزىنى داۋام قىلىپ يەنە مۇنداق دەيدۇ: خەلقىمىز بۇنداق بىر ئۇرۇشنى ھەرگىز خالىمايدۇ؛ قۇرۇقلۇق ئارمىيىمۇ بۇنداق بىر ئۇرۇش ئۈچۈن ئىدىيىۋى تەييارلىقى يوق.
16-ئيۇل كۈنى، بېك بۇ ھۈججەتنى يوقۇرىغاسۇنىۋېتىپ تېخىمۇ مەردانە سۆزلەرنى قىلىدۇ _ بېك، براۋچىتشتىن ھەربى ئىشلار قۇماندانلىرىنى تەشكىللەپ بۇ ئىشنى چەكلەش ھەرىكىتىنى قوزغاشنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ بۇ مېمىراندومنىڭ مۇھاكىمە قىسمىدا ”… ئەگەر ھەربىي ئىشلار قۇماندانلىرى ئۆزلىرىنىڭ ئۆزگىچە سىياسىي قاراشلىرى ۋە ۋىژدانلىرىغا تايىنىپ ھەرىكەت قىلمايدىكەن، تارىخ چوقۇم بۇ ئىشنىڭ جىنايىتىنى ئۇلارنىڭ ئۈستىگە ئارتىدۇ. … ئەگەر ھەممەيلەن قەتئى ئىرادە بىلەن ھەرىكەت قىلىدىغانلا بولسا، ئۇرۇش سىياسىتىگە ھەرگىزمۇ ئورۇن قالمايدۇ. … ۋەزىيەت ھەقىقەتەنمۇ ئۆزگىچە، ئىجرا قىلىش ئىشلىرى تېخىمۇ ئۆزگىچە خاراكتېرغا ئىگە“ دەپ تەكىتلەپ كۆرسىتىدۇ.
ئاۋغۇست باشلىرىدا، براۋچىتش كۆپچىلىكنىڭ چىڭ تۇرۇپ تەلەپ قىلىشى سەۋەبىدىن بىر قېتىملىق قۇرۇغلۇق ئارمىيە يوقۇرى دەرىجىلىك ھەربىي قۇماندانلار يىغىنى چاقىرىدۇ. ئۇ، يىغىندا بۇ مېمىراندومنى ئوقۇۇپ ئۆتىدۇ، بۇ ئەسلەتمىدىكى ئەگەر چېخقا بېسىپ كىرىدىغانلا بولساق چوڭ بىر ئۇرۇش كېلىپ چىقىشى، بۇ ئۇرۇشتا گېرمانىيە چوقۇم يېڭىلىشى مۇمكىن دېگەن پەرىزىنى تەكىتلەپ كېلىپ، سۇدېتېننى دەپ مىللىتىمىزنىڭ تەغدىرىنى تەۋەككۈل قىلشقا ئەرزىمدۇ؟ دەيدۇ. پۈتۈن خەلق، ئارمىيە بىلەن خەلق ئومۇمىي يۈزلۈك ھالدا ئۇرۇشقا قارشى دەيدۇ. گېنېراللارمۇ، قۇرۇغلۇق ئارمىيىمىزنىڭ بۈگۈنكى چېنىقىش ۋە قۇرللىنىشىغا ئاساسلانغاندا بەلكىم چېخلارنى يېڭىپ چىقالىشىمىز مۇمكىن، ئەمما ياۋروپا كۈچلۈك دۆلەتلەر ئىتتىپاقىنى مەغلۇپ قىلالىشىمىز ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس، دېگەن قاراشقا قوشۇلىدۇ. يىغىندا پەقەت ئىككى تۈرلۈكلا قارشى پىكىر ئوتتۇرغا قويۇلغان بولسىمۇ، ئۇلارمۇ ئىنتايىن سىلىغلىق بىلەن ئوتتۇرغا قويۇلغان قارشى پىكىرلەر ئىدى. بۇلاردىن بىرسى، گېنېرال بۇش ھەربى قىسىملار سىياسىي ئىشلارغا ئارىلىشىۋالماسلىقى كېرەك دەيدىغان كونا مۇقامنى تەكرارلىغان بولسا،468 بىرىنچى بولۇپ ناتسىست بولۇپ ئۆزگەرگەن گېنېرال رېيچېناۋ بولسا خىزمەتداشلىرىغا، بىز ھىتلېر بىلەن ھەممىمىز بىرلىكتە ئەمەس بەلكى ئايرىم ئولتۇرۇپ مۇنازىرە قىلىپ كۆرىشىمىز كېرەك دەپ مەسلىھەت بېرىدۇ. ئۇنىڭ بۇ مەسلىھەتىگە براۋچىتش ماقۇل بولۇپ فۈھرېر بىلەن ئايرىم كۆرۈشۈش تەكلىۋىنى قوبۇل قىلىدۇ. شۇنداقتىمۇ، بۇ ئادەم بايا كەسىپداشلىرىغا سۆزلىگىنىدەك دەيدىغىنىنى ھىتلېرغا چىڭ تۇرۇپ بايان قىلىپ-قىلمىغانلىقىدىن يەنىلا گۇمانلىنىشقا تېگىشلىك ئىدى. چۇنكى، ئۇ گەپلىرىنى ئەگىتىپ ئېيتقاندەك قىلسىمۇ، قاتتىق نارازىلىقلارنى پەيدا قىلىپ، قائىدە-تۈزۈملەرنى قايتىدىن تەكىتلىشىگە مەجبۇر بولغان.
گېنېراللارنىڭ رەت قىلىپ ئىپادە بىلدۈرۈشى ھىتلېرنى بوشىتىپلا قويىدۇ. ھىتلېر، 10-ئاۋغۇست كۈنى باش شىتاپ قۇماندانى قاتارىدىكى كىشىلەرنى بېرگخوفقا چۈشلۈك تاماققا تەكلىپ قىلىدۇ. ئۇ ئۆزىنىڭ سىياسىي نەزەرىيىسىنى كۆككە كۆتۈرۈپ تىنماي ئۈچ سائەت سۆزلىگەن بولسىمۇ گېنېراللار بەرىبىر ئۇنىڭ دېگەنلىرىنى پەرۋايىغىمۇ ئېلىپ قويۇشمايدۇ. ئەمما كۆپچىلىكنىڭ بىرلىكتە قارشى چىقىشى ھىتلېرنى نىيىتىدىن ياندۇرۇش تۇرماق، ئەكسىنچە ئۇنىڭ ئىرادىسىنى تېخىمۇ چىڭىتىۋېتىدۇ. ھىتلېر ئارىدىن بەش كۈن ئۆتكەندە، جۈتېربوگ ئەتىراپىدا بىر قېتىملىق توپچى قىسىملار مانىۋېرىنى كۆزدىن كۆچۈرۈپ بولۇپ يوقۇرى دەرىجىلىك ھەربى ئەمەلدارلارنى تاماقخانىغا يىغىپ، كۈزدە چېخىسلوۋاكىيە مەسىلىسىنى قۇراللىق ھەل قىلىدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. ئۇ كۆپچىلىككە، چىمبېرلىن بىلەن دالادېر تەختتىن چۈشمەيدىغانلا بولىدىكەن، ھەرگىزمۇ چوڭ ئۇرۇش پارتلىمايدۇ دەپ كاپالەت بېرىدۇ. ئۇ سۆزىنىڭ ئاخىرىدا، مېنىڭ بۇ پەرىزىم چوقۇم ئەمەلدە ئىسپاتلىنىدۇ دەپ كۆپچىلىكنى ئەسكەرتىدۇ.
ئىككى كۈندىن كېيىن سوۋېت ئىتتىپاقى باش ئەلچىسى مايىسكى، خالىفاكىسقا، گېرمانىيىنىڭ سىياسىتىنى ”ئەڭ كامىدا 50 پىرسەنت قىسمىنى پوپوزا قىلىش“ دېيىش مۇمكىن. ”تىنچلىققا ھەقىقى تۈردە تەھدىت سېلىۋاتقانلار“ ئەنگلىيە -فرانسىيە ئىككىسىنىڭ مۇجىمەل مۇئامىلىدە بولىشى بولۇپ، ئۇلار مەيلى گېرمانىيىنىڭ ئىچكى ياكى تاشقى كۈچلىرىنى ھەددىدىن ئاررتۇق مۆلچەرلەشمەكتە دەيدۇ. ئەتىسى چۈشتىن كېيىن، پومىرانىيەدىن كەلگەن بىر دېھقانچىلىق مەيدان خوجايىنىمۇ ئېنگلىزلارغا يېڭى بېسىم پەيدا قىلىدۇ. بۇ ئادەم ئېۋالد ۋون كلېيست-شمېنزىن ئىسىملىك بىرسى بولۇپ، ئۇلۇغ شائىر كلېيست-شمېنزىننىڭ ئەۋلادلىرىدىن بىرى بولغان مۇنارخىست بىرسى ئىدى. ئۇزۇندىن بېرى بۇ ئادەم ھىتلېرغا دۈشمەن بولۇپ كېلىۋاتقان بىرسى ئىدى. بۇ كىشى ئادمىرال پولكوۋنىك كانارىس تېپىپ بەرگەن پاسپورت بىلەن گېرمانىيە باش قۇماندانلىق شىتابىدىكى مۆتىدىل تەرەپتىكىلەرنىڭ ۋەكىلى سۈپىتىدە لوندونغا كەلگەن ئىدى. بۇ مۆتىدىل تەرەپتىكىلەرنىڭ ھەممىسىلا ھىتلېرنىڭ تاجاۋۇزىنى توساشنى ئارزۇ قىلاتتى. شۇ كۈنى گۈگۈم ۋاقتىدا، ئۇ خالىفاكىسنىڭ ئاساسلىق دېپلوماتىيە مەسلىھەتچىسى سىر روبېرت ۋانسىتتارت بىلەن ئايرىم سۆھبەتلىشىدۇ. كرىست، ئەگەر ئەنگلىيە  ئوتتۇرغا چىقىپ توسىمايدىغانلا بولىدىكەن، چوقۇم ئۇرۇش پارتلايدۇ دەپ ئېنىق دەيدۇ. ئۇ يەنە، گېرمانىيىدە پەقەت بىرلا ئېكسترېمىزمىست (چېكىدىن ئاشقان ئەقىدىچىلىك ¬— ئۇ. ت) بار؛ ”ھىتلېرنىڭ غەيرىتى ئۇنچىۋالا كۈچلۈك ئەمەس. گېرمانىيە قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىدىكى گېنېراللارنىڭ ھەممىسىلا مېنىڭ دوستلىرىم. ئۇلارنىڭ ھەممىسىلا بۇنى ياخشى بىلىدۇ. پەقەت شۇلارلا بۇنى ئېنىق بىلىپ تۇرماقتا. شۇنىڭدەك ئۇلار يەنە بومبىنىڭ پارتلايدىغان ۋاقتىدىنمۇ خەۋەردار“ دەيدۇ.
”يەنى، سىز گيوبېلس بىلەن ھىملېر قاتارىدىكىلەرمۇ ھىتلېرنى ئۇرۇشقا كۈشكۈرتۈشكە ئۇرۇنمايدۇ دېمەكچىمۇ سىز؟“ دەپ سورايدۇ ۋانسىتتارت.
”مەن سىزگە قايتا تەكىتلەپ ئېيتىمەنكى، مەن ئۇلارنى ھەرگىز ھېسابقا قاتمايمەن. بۇنداق بىر قارارنى پەقەت ھىتلېرنىڭ ئۆزى يالغۇز ئالغان. … بارلىق گېنېراللار چەتئەل كۈچلىرىنىڭ رىغبەتلەندۈرۈشى ۋە قوللىشى بولماي تۇرۇپ ئۇرۇشقان ھەرقانچە قارشى چىقسىمۇ كۈچى يەتمەيدۇ. بايام سىزگە ئېيتقىنىمدەك، ئۇلار ھۇجۇم قىلىشنىڭ نەق كۈنىنى بىلىدۇ. شۇڭا ئۇلار شۇ كۈنى ھۇجۇم قىلماقتىن باشقا چارىلىرى يوق.“
بۇ كۈننىڭ قايسى كۈنى ئىكەنلىكىنى سورىغىنىدا، كرىست كۈلۈپ كېتىدۇ. ”ھە، دېمەك سىز بۇ كۈننىڭ قايسى كۈن ئىكەنلىكىنى چوقۇم بىلىسىز، شۇنداقمۇ؟“ ۋانسىتتارت ئايلاندۇرۇپ بىرمۇنچە سۆزلەپ يۈرۈپ ئەنگلىيە رەھبەرلىرىنىڭ بۇنداق بىر ئاخباراتقا تېخى ئېرىشەلمىگەنلىكىنى سېزىدۇ. ئۇمۇ ئاخىرى بۇ گەپكە ئىشىنىدۇ. ”ئەگەر 27-سىنتەبىردىن كېيىن ھەرىكەت قىلغىدەك بولسا بەكلا كېچىكىدۇ“ دەيدۇ. شۇڭا ئۇ،469 ئۇرۇشنى چەكلەش ۋاقتى ئەڭ كېچىككەندىمۇ 9-ئاينىڭ ئوتتۇرلىرىدىن كېچىكتۈرمەسلىك لازىم. چۇنكى ئەنگلىيە  بىلەن فرانسىيە ئىككىسى بۇ ھەقتە ھەرگىزمۇ قۇرۇق داۋراڭ قىلمىغانلىقىنى ھىتلېرغا چوقۇم بىلدۈرۈش كېرەك. ئەنگلىيە  چوقۇم بىر نەپەر مۇھىم سىياسىيوننى ئوتتۇرغا چىقىرىپ سۆزلىتىشى، ئۇنىڭ سۆزى گېرمانىيە خەلقىگە قارىتىىلغان بولىشى، سۆزىدە ئۇرۇشنىڭ ۋەھىمىسىنى نوقتىلىق تەكىتلەپ كۆرسىتىشى كېرەكلىكىنى ئېيتىدۇ.
ۋانسىتتارت يىغىن ئەھۋالىنى دەرھال تەپسىلى بىر دوكلات ھالىغا كەلتۈرۈپ چىمبېرلىنغا تاپشۇرىدۇ. ئەمما چىمبېرلىن پۈتۈن قەلبى بىلەن يۇمشاق كۆڭۈللۈك قىلىپ يول قويىشى تۈپەيلىدىن، ۋانسىتتارتنىڭ مۇھاكىمىلىرىغا پەقەتلا ئەھمىيەت بەرمەيدۇ. ئەتىسى، ھەندېرسون بېرلىندىن تېلېگرامما يوللاپ، ئۇنى تېخىمۇ چىڭىتىۋېتىدۇ. بۇ باش ئەلچىنىڭ قاراشلىرى، ئۇرۇش تەھدىتىنىڭ ھىتلېردىن كەلگەن بولماي (چۇنكى ئۇ ھەربىلەرگە تەڭ كېلەلمەيدۇ دەپ ھېسابلايتتى)، ”بەلكى ئۇرۇش تەييارلىقىغا كۈچەپ تەييارلىق قىلىپ كېلىۋاتقان كۈچلەردىن كېلىۋاتقانلىقىنى، يەنى گېرمانىيە بىلەن چېختىكى چېكىدىن ئاشقان ئۇنسۇرلار، كومۇنىستلار ۋە شۇنىڭدەك باشقا تەسىرگە ئىكە كۈچلەر بىلەن چەتئەللىك ئادەتتىكى ناتسىستچىلىققا ئۈچمەنلىك قىلىدىغان كۈچلەردىن كەلگەنلىكىگە ئىشىنەتتى.“ ئۇ لوندونغا نەسىھەت قىلىپ، ”ھىتلېر ئەپەندىنى ھەرگىزمۇ يارغا قىستاپ ئۇنىڭ ئابرويىنى چۈشۈرۈش ئارقىلىق چېكىدىن ئاشقان كۈچلەرگە تىز پۈكىدىغان ھالغا كەلتۈرۈپ قويماسلىقى كېرەكلىكىنى“ تەكىتلەيدۇ.
كرىستنىڭ قاراشلىرى بىلەن ئەمەلىي ۋەزىيەت ئوتتۇرسىدا بەك كۆپ پەرق يوق ئىدى. مەملىكەت ئىچىدە بولسا ھىتلېر ئۇرۇشقا قارشى كۈچلەرنىڭ ئېغىر قورشاۋى ئىچىگە چۈشۈپ قالغان ئىدى. ئۇنىڭ سۆزلىرى يوقۇرى دەرىجىلىك ھەربى ئەمەلدارلارنى بەرىبىر قايىل قىلالميدۇ. ئۇرۇشقا قارشى تۇرغۇچىلارنىڭ بېشى بولغان گېنېرال بېك قايتا ئىستىپا تەلىبىنى ئوتتۇرغا قويغان بولسىمۇ براۋچىتش قوبۇل قىلمايدۇ. ئەمما ئۇ، بۇ ئىشقا ئارلاشماسلىقنى تەستىقلاپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىپ تۇرىۋالىدۇ. شۇڭا ھىتلېرمۇ ئۇنىڭ ئىستىپاسىنى قوبۇل قىلىدۇ. شۇنداقتىمۇ، ”دېپلوماتىك سىياسەت سەۋەبى“ تۈپەيلىدىن، بۇ ئىشنى جامائەتچىلىكنىڭ بىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ئۇنىڭدىن بۇ ئىستىپا مەسىلىسىنى مەخپى تۇتۇشنى تەلەپ قىلىدۇ. ساداقەتلىك بىر نېمىس بولغان بېك، بۇ ئىشنى مەخپى تۇتۇشقا ماقۇل بولىدۇ. ئەمما ئۇ ھىتلېرغا قارشى گۇرۇھتىكىلەرنى قوللاشتىنمۇ يانمايدۇ. — بۇ گۇرۇھ فۈھرېرنى ئەڭ ئاخىرىدا ”يېشىل پىلان“ نى ئىجرا قىلىش بۇيرۇقىنى بېرىدىغان ۋاقتىدا قولغا ئېلىشنى يوشۇرۇن تۈردە پىلانلاپ يۈرمەكتە ئىدى. بۇنچىۋالا كۆپ مەمورى ئەمەلدارلار بىلەن گېنېراللارنىڭ ئەتراپلىق بىلەن يوشۇرۇن سۈيىقەست پىلان تۈزىشىپ ھۆكۈمەتنى قۇراللىق ئاغدۇرۇپ تاشلىماقچى بولغانلىقى، تارىختا بەكلا ئاز كۆرۈلگەن بىر ھادىسە ئىدى. بۇ قېتىمقى سۈيىقەستچىلەر ئىچىدە بېرلىن ھەربىي رايون قۇماندانى گېنېرال ئېرۋىن ۋون ۋىتزلېبېن، ئادمىرال پولكوۋنىك كانارىس (بۇرۇنمۇ ئۇ كرىستقا پاسپورت ھەل قىلىپ بەرگەن ئىدى)، سابىق قۇرۇغلۇق ئارمىيە باش شىتاپ قۇماندانى گېنېرال كۇرت ۋون خاممېرستېيىن-ئېكيۇرد، شۇنىڭدەك بېكنىڭ ئورنىغا شىتاپ باش قۇماندانلىقىغا تەيىنلەنگەن فرانز ھالدېر قاتارلىق كىشىلەرمۇ بار ئىدى. ھالدېر، يوشۇرۇن تۈردە ئىككىنچى بىر سۆھبەت قىلغۇچىنى لوندونغا يولغا سېلىپ، كرىستنىڭ بەرگەن ئاگاھلاندۇرۇشىنى قايتىدىن تەكرارلايدۇ. — بۇ قېتىمقىسىمۇ قىلچە كارغا كەلمەيدۇ. بۇ تۈر سۈيىقەستكە يەنە خىجالمار شاخت بىلەن بىرگە يەنە پروفېسسور خاۋشوفېرنىڭ چوڭ ئوغلى ھەمدە تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ مۇھىم بىر ئەمەلدارى — مەسىلەن تيودور كوردت دېگەن كىشىلەرمۇ ئارىلاشقان بولۇپ، بۇ كىشى دېپلوماتىك ئۈمەكتە رىببېنتروپ ئۈستىدە تۆھمەت گەپ تارقىتىپ يۈرگەن بىرسى ئىدى.
شۇ قاتاردا ئۇلار يەنە فۈھرېرغا ئاشكارە تۈردە بېسىمىنى كۈچەيتىدۇ. ئاۋغۇستنىڭ ئاخىرلىرىدىكى بىر قېتىملىق شەخسىي كەچلىك زىياپەتتىن كېيىن، ۋېيزساكېر ھېسنى بىر يانغا تارتىپ، ئەگەر فۈھرېر قۇراللىق كۈچ بىلەن سۇدېتېن مەسىلىسىنى ھەل قىلماقچى بولىدىكەن، گېرمانىيە چوقۇم غەرب بىلەن ئۇرۇش قىلىشقا مەجبۇر ھالغا كېلىدۇ دەپ ئەسكەرتىدۇ. ھېس بۇ ئاگاھلاندۇرۇشنى ھىتلېرغا يەتكۈزىدۇ. بىر قانچە كۈن ئۆتكەندىن كېيىن، مالىيە مىنىستىرى شۋېرىن ۋون كروسگىكمۇ شۇنىڭغا ئوخشاش ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ.”مەن ئەنگلىيەنى ھەمدە ئېنگلىزلارنى ئۇزۇندىن بۇيان ياخشى بىلىمەن. — دەپ يازىدۇ بۇ ئوكسفورتنى پۈتتۈرگەن كىشى، — مېنىڭچە بولغانمدا، ئۇلارنىڭ كەينى-كەينىدىن بەرگەن باياناتلىرىدىكى ئىپادىسىدىن قارىغاندا، گەرچە بۇ باياناتلار ئېنگلىز پاسونىدا ئىنتايىن ئېھتىياتچانلىق بىلەن بېرىلگەن بولسىمۇ، روشەنكى، ئۇلارنىڭ بۇ ئىشقا مۇداخىلە قىلىشى ھەرگىزمۇ قۇرۇق تەھدىت ئەمەس. گەرچە خالىفاكس بىلەن چىمبېرلىن ئىككىسى ئۇرۇشنى ھەرگىز خالىمايدىغان كىشىلەر بولىشىغا قارىماي، ئۇلارنىڭ كەينىدە ئۇلارنىڭ ئورنىغا چىقىشنى كۈتۈپ ئولتۇرغان ئۇرۇشخۇمار چېرچىل بىلەن ئەدېنلارمۇ بار، ئەلىۋەتتە.“
ئۇ، ھىتلېرنى كۈتۈشكە ئۈندەيدۇ: مېنىڭچە ۋاقىت چوقۇم گېرمانىيە ئۈچۈن پايدىلىق.470 گېرمانىيىنىڭ قايتىدىن قۇراللىنىشى بىلەن ئىقتىسادىي تەرەققىياتىنىڭ سۈرئىتى ئىتتىپاقداشلارنىڭ بۇ جەھەتتىكى سۈرئىتىدىن كۆپ تېز. شۇنىڭدەك يەنە، فرانسىيىمۇ چېخوسلوۋاكىيە بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى كۈنسايىن ياخشىلاش يولىنى تۇتۇپ كەلمەكتە؛ ئا ق ش دىنمۇ ئىمپىرىيىنىڭ يەھۇدىي تەشۋىقاتىغا قارشى تۇرىدىغان پۇراقلار كەلمەكتە ئىدى. ”بۇ دېمەك، كۈتۈش ئارقىلىقلا غەلىبە قىلىشقا بولىدۇ دېگەنلىكتۇر. مانا بۇ، يەنە نېمە ئۈچۈن كومۇنىست ئۇنسۇرلار، يەھۇدىيلار ۋە چېخلارنىڭ بۈگۈنكى كۈندە بىزنى ئۇرۇش مەيدانىغا ئىتتىرىشكە تەلۋىلەرچە ئۇرۇنۇپ يۈرگەنلىكىنىڭ تۈپكى سەۋەبى.“
يوقۇرقىدەك ئاگاھلاندۇرۇشلار ھىتلېرغا بەك تەسىر كۆرسىتىپ كەتمەيدۇ. ھىتلېر، پۈتۈن قەلبى بىلەن ئۇرۇشنى ئارزۇ قىلاتتى. شۇ يىلى ياز ئاخىرلىرىدا قۇرۇغلۇق ئارمىيە مانىۋېرىنى كۆزدىن كۆچۈرۈپ بولۇپ پەلىيى بىلەن يۇتىسىغا ئۇرغىنىچە يېنىدىكى ئىككى ئاديۇتانتىغا مۇنداق دەيدۇ: ئۇرۇش — دۇنيانىڭ ياراتقۇچىسى، ”ھەر ئەۋلات چوقۇم بىر قېتىم جەڭ كۆرىشى كېرەك“  دەيدۇ.
3-سىنتەبىر كۈنى، ئۇ براۋچىتش بىلەن كەيتېل ئىككىسىنى بېرگخوفقا چاقىرتىپ، ئۇلار بىلەن ”يېشىل پىلان“ نىڭ ئەڭ ئاخىرقى نۇسخىسىنى مۇزاكىرىلىشىدۇ. ئۇ، ئاساسلىق ھۇجۇم نىشانىسىنىڭ چېخلارنىڭ مۇداپىيە سىستېمىسىنىڭ نەق مەركىزى دائىرىسىدىن تاللانغانلىقىنى، شۇنىڭدەك بۇ ھۇجۇمنى ئىككىنچى كورپۇس ئۈستىگە ئالىدىغانلىقىنى كۆرۈپ چۈچۈپ كېتىدۇ. ئۇ غەزەپ بىلەن ۋارقىرايدۇ: ھۇجۇمنى بۇنداق چىڭ مۇداپىيىلەنگەن ئىستىھكاملار رايونىدىن باشلاش بىھۇدە قۇربانلارغا سەۋەب بولىدۇ، بۇ چوقۇم يەنە بىر ۋېردۇن پاجىئەسى دېگەن گەپ. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ يەر دەل چېخلارنىڭ گېرمانىيىنى كۈتىۋېلىشتا كۆڭلىدىكەك بىر يەر. بۇنى ئەڭ ياخشىسى 10-كورپۇسنىڭ بوھېمىيىگە ھۇجۇم قىلىشىغا ئۆزگەرتەيلى دەيدۇ. براۋچىتش بۇنداق بىر تەكلىپكە باش تولغاپ، موتورلاشقان قىسىملارنىڭ ئەھۋالى ياخشى ئەمەس، زاپاس قىسىملار كامچىل، ھەر دەرىجىلىك قۇماندانلارنىڭ مەشىق قىلىشى يېتەرلىك ئەمەس دېگەندەك باھانىلار بىلەن قارشى چىقىشقا ئۇرۇنغان بولسىمۇ، ھىتلېر بۇ گەپلەرگە پەقەتلا قولاق سالماي، بۇ دېگەنلىرىڭنىڭ ھەممىسى مەغلوبىيەتچىلىك قاراشلىرىدىن باشقا نەرسە ئەمەس دېگىنىچە 10-كورپۇسقا موتورلاشقان دىۋىزىيە بىلەن بروۋنىك دىۋىزىيىسىنى قوشۇپ بېرىشنى بۇيرۇق قىلىدۇ.
بۇ سورۇننىڭ قەھرىمانى گېنېراللار ئەمەس بەلكى ئۇلارنىڭ سابىق ئون بېشى بولغان ھىتلېر ئىدى. كۈزەتكىچىلەر ھىتلېرنىڭ بۇ ئىشنى نيۇرېمبېرگ پارتىيە قۇرۇلتىيىدا ئاشكارە ئېلان قىلىۋېتىشىدىن بەكلا ئەنسىرىشەتتى. ”مەيلى گېرمانىيەدە ياكى باشقا يەردە بولسۇن، — دەپ يازىدۇ ھېندېرسون بىر خۇسۇسى خېتىدا، — خەلقمۇ بىزگە ئوخشاش خاتىرجەم ئەمەس ئىدى. دېموكراتىك بىر دۆلەتنىڭ داھىسى، مۇستەبىتى تېخىمۇ مۇستەبىتلىشىپ بارماقتا، شۇنىڭدەك بۇ يولدا ئوچۇق ئاشكارە ئىلگىرلىمەكتە.“
ئىلگىرىكى نيۇرېمبېرگ پارتىيە ۋەكىللەر قۇرۇلتىيى جەريانىدا، ناتسىستلار قۇراللىق كۈچى بىلەن ئىنتىزامچانلىقىنى كەڭ كۆلەمدە نامايىش قىلغان ئىدى. ئەمما بۇ قېتىمقى قۇرۇلتاي كۈندىن-كۈنگە كۈچىيىۋاتقان سىياسىي بوھراننىڭ بىشارىتىگە ئايلانماقتا ئىدى. 1938-يىلقى بايرام نامىمۇ دەل بۇنىڭغا ماس كېلەتتى: بۇ قېتىمقىسىغا ”بۈيۈك گېرمانىيە تۇنجى قېتىملىق پارتىيە ۋەكىللەر قۇرۇلتىيى“ دەپ نام بېرىلگەن بولۇپ، زىننەتلەش ماتېرىياللىرىمۇ بۇنى ئىپادىلىمەكتە ئىدى. ھىتلېر، ئارىدىن 140 يىل ئۆتكەن بۈگۈنكى كۈندە بىرىنچى ئىمپىرىيىنىڭ بەلگىسىنى، يەنى خان تاجىنى، ئىمپىرىيە گۈھەر ساقىسىنى، خان كەمەرىنى ۋە خان شەمشىرىنى ۋيېننادىن ئالدۇرۇپ كېلىۋالغان ئىدى. ئۇ، قۇرۇلتايدىكىلەرگە بۇ ئىمپىرىيىنىڭ سىموۋۇللىرىنى تونۇشتۇرۇپ كېلىپ، بۇ قىممەتلىك نەرسىلەر مەڭگۈلۈككە نيۇرېمبېرگتا ساقلىنىدۇ دەپ دەبدەبىلىك ھالدا قەسەم بېرىدۇ. ئەمما ئۇ مەيلى ئېچىلىش نۇتقىدا بولسۇن ياكى ئەتىسى چۈشتىن كېيىن بارلىق چەتئەل ۋەكىللەر ئۈمىكىنى قوبۇل قىلغىنىدىمۇ ئۇرۇش توغرىلىق بىر ئېغىزمۇ تىنمايدۇ. چەتئەل ئۈمەكلىرىنىڭ ۋەكىلى فرانچوئىز پونسېت سۆزلىگەن سۆزىدە ئۇنىڭغا چوڭقۇر رەخمەت ئېيتىدىغانلىقىنى، شۇنىڭدەك نۇتقىنىڭ ئاخىرىدا بىر سىياسىئوننىڭ ئەڭ چوڭ شەرىپى، غايىسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش بىلەن بىرگە بىرمۇ ئانىنىڭ كۆز يېشى قىلماسلىقىغا كاپالەتلىك قىلغانلىقى دەيدۇ. ۋيېدېماننىڭ دېيىشىچە، ھىتلېر ئۇنىڭ بۇ سۆزلەرگە ”رەزىل بىر كۈلكە“ بىلەن جاۋاب بەرگەن.
نيۇرېمبېرگ قۇرۇلتىيىدا ھىتلېرنىڭ خەلقارا سىياسىتى مەسىلىسى ئۈستىدە قەتئىي ئېغىز ئاچمىغانلىقى ھەر تۈردىكى پەرەز ۋە سۆز-چۆچەكلەرنىڭ ئوتتۇرغا چىقىشىغا سەۋەب بولىدۇ. بۇ گەپلەردىن بىرسى ھېندېرسونغا قارىتىلغان گەپلەر ئىدى. بۇ سۆز-چۆچەكتە ھېندېرسوننىڭ ھىتلېر 471 ھەر قانداق بەدەل تۆلىنىشىدىن قەتئى نەزەر ئۇرۇش قوزغىماقچى،  ئۇ ”ھەقىقەتەنمۇ ئېغىر ئېلىشىپ قالغان“ دېگەنلىكى بولۇپ، شۇنىڭدىن كېيىنكى بىر سوتكا ئىچىدە ھېندېرسوننىڭ ئېھتىياتسىز يېقىن مەسلىھتچىسى، سۇدېتېن مەسىلىسىنى ھەل قىلىشتا ئەنگلىيە-گېرمانىيە ھەمكارلىقى شەرت دەيدۇ. گيۆرىڭ، ”مەن ئاي ئاخىرىدا ئوۋغا چىقىمەن، بۇ جەرياندا چېخلارنىڭ ئوۋ قىلىپ يۈرگەن يەرلىرىمدە قالايمانچىلىق چىقىرىپ پىلانىمغا بۇزغۇنچىلىق قىلىپ يۈرمەسلىكىنى ئۈمىد قىلىمەن“ دەيدۇ. گيوبېلسمۇ سەمىمىيلىك بىلەن بۇنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇ يېپىلىش نۇتقىدا فۈھرېرنىڭ ئېنگلىزلار بىلەن ھەمكارلىشىدىغانلىق مەسىلىسى ئۈستىدىمۇ توختىلىشى مۇمكىن دەيدۇ. ”مېنىڭچە بولغاندا، ئۇ راستىنلا بەكلا تىت-تىت بولۇپ كېتىۋاتىدۇ. — دەيدۇ دوكلاتىدا ھەممىدىن گۇمان قىلىدىغان ھېندېرسون، — ئۇ، ھىتلېرنىڭ چېكىدىن ئېشىپ كېتىشىگە يول قويۇش-قويماسلىقىدىن خاتىرجەم ئەمەسمەن.“
ھېندېرسون بۇ تۈردىكى كۆرۈشۈشلەر بىلەن ئالدىراش بولۇپ يۈرگەن كۈنلىرىدە، مۇنداق بىر پارچە يوليورۇق تاپشۇرۇپ ئالىدۇ: ئۆز نامىڭدا ھىتلېرغا بىر ئاگاھلاندۇرۇش بەرگىن: ئەگەر ئومۇمى يۈزلۈك توقۇنۇش يۈز بەرگىدەك قىلىدىكەن، ئەنگلىيە  ھەرگىز ”بىر چەتتە قاراپ تۇرالمايدۇ“ دەپ ئېيتقىن. ھېندېرسون ئۇنداق قىلىشتىن باش تارتىپ، فۈھرېر رەسمى ساراڭلىق دەرىجىسىگە كېلىپ قالغان، ئەگەر يەنە بىرەر بوھران پەيدا بولىدىغانلا بولىدىكەن، ئۇ چوقۇم پۈتۈنلەي دېگىنىنى قىلىدىغان ھالەتكە كېلىپ قېلىشى مۇمكىن دەيدۇ. شۇنداق قىلىپ، ئاگاھلاندۇرۇش ئىشى ئەمەلدىن قالدۇرۇلىدۇ.
ھىتلېر بولسا، ئەنگلىيەلىكلەر چېخوسلوۋاكىيە مەسىلىسىدە ھەرگىز تەۋەككۈلچىلىك قىلىپ ئۇرۇشۇپ يۈرمەيدىغانلىقىغا قەتئىي ئىشىنەتتى. شۇڭا ئۇ، ھېچ نېمىگە قارىماي ھۇجۇم قىلىش پىلانى بويىچە تەييارلىقىنى داۋام قىلدۇرىدۇ. ئۇنىڭ بۇنداق ئالدىن مۆلچەرلىشى ھەقىقەتەنمۇ ئاقىلانە بىر مۆلچەر، بىۋاستە سېزىم ۋە قارشى چىقىلماس بىر ھاياجانىنىڭ ئارلاشمىسىدىن كەلگەن بىر تەخمىن ھېسابلىناتتى. ”ساڭا مەلۇم، مەن دېگەن بىر سەرگەردان، شۇڭا مەن چوقۇم تىغ ئۈستىدە مېڭىپ بولسىمۇ ياردىن ئۆتىشىم كېرەك. — دەيدۇ ھىتلېر فرانكقا، — ئەمما مەن بۇ ياردىن چوقۇم ئۆتىشىم كېرەك، قەتئىي ئۆتىشىم كېرەك.“ ئېنگلىزلار ئاگاھلاندۇرۇش بەرمەسلىك قارارىنى ئېلىپ بىر قانچە سائەتتىن كېيىن، ھىتلېر براۋچىتش، كەيتېل ۋە ھالدېرلارنى نيۇرېمبېرگقا چاقىرتىدۇ. 9-سىنتەبىر يېرىم كېچىدىن سەل ئاۋال، ئۇلار دۇتشېر خوف (نېمىس مېھمان كۈتۈش سارىيى — ئۇ. ت) سارىيىدا بىر يەرگە كېلىدۇ. يىغىندا يېڭىدىن تەيىنلەنگەن شىتاپ باش قۇماندانى تۈزىتىلگەندىن كېيىنكى ”يېشىل پىلان“ نى تونۇشتۇرۇپ ئۆتىدۇ. كىشىنى ھەيران قالدۇردىغىنى، ئاساسلىق ھۇجۇم قىلىش ۋەزىپىسى يەنىلا ئىككىنچى كورپۇسقا بېرىلگەن ئىدى. ئەمما بۇ قېتىمقى پىلاندا راستىنلا مۇزاكىرە قىلىش ۋاقتىدا تىلغا ئېلىنمىغان ئىككى تەرەپتىن قىسىپ ھۇجۇم قىلىش دەيدىغان تاكتىكىمۇ ئوتتۇرغا قويۇلغان ئىدى. ھىتلېر، بۇ ھەقىقەتەنمۇ ئاقىلانە پىكىر دەپ ئېتراپ قىلغان بولسىمۇ، ”ئەمما بۇ ئوپىراتسىيىنىڭ مۇۋەپپىقىيەتلىك بولۇش-بولماسلىقىغا يەنىلا بىر نېمە دېيىش تەس. سىياسىي نوقتىدا، تېز ئۇرۇش قىلىپ تېز پۈتتۈرۈشكە بەكلا ئېھتىياجلىقمىز. سىياسىي جەھەتتە، بىرىنچى ھەپتە ھەل قىلغۇچ ھەپتە بولۇپ قالىدۇ، شۇڭا چوقۇم تېزلىكتە كەڭ كۆلەملىك توپراقلارنى قولغا كەلتۈرۈش زۆرۈر“ دەيدۇ. ئۇ يەنە، گېرمانىيىنىڭ ھوۋېتزېرلىرى (كىچىك چاشما ئوقلۇق توپ — ئۇ. ت) چېخلارنىڭ ئىستىھكاملىرىنى ۋەيران قىلىشقا كۈچى يەتمەيدۇ؛ ئەڭ مۇھىمى، بۇ پىلاندا ئۇشتۇمتۇت ھۇجۇم ئامىللىرى تىلغا ئېلىنمىغان، دەپ كۆرسىتىپ ئۆتىدۇ.
ھىتلېر، ھالدېر بىلەن براۋچىتش ئىككىسىنى تىنماي تەنقىتلەپ كەيتېلنى ھاڭ-تاڭ قالدۇرىۋېتىدۇ. ئۇلار ئەسلىدە ھىتلېر ئوتتۇرغا قويغان ھەممە نەرسىنى قوبۇل قىلىپ بولغان ئىدى. سەھەر سائەت 3 تە، ھىتلېر زادىلا تاقەت قىلالماي، گېنېراللىرىغا پىلان بويىچە ھەركەت قىلىڭلار دەپ كېسىپ بۇيرۇق قىلىپ، ئۇلارنى سوغۇق ۋە خاپىلىق ئىچىدە يولغا سالىدۇ. ئۇ ئۈچىسى ئۆتۈشمە يەر ئاستى يولىدا ئۇسلۇق ئىچىۋاتقىنىدا، ھالدېر ئاچچىقىنى بېسىۋالالماي سورايدۇ: ”ئۇ زادى نېمە قىلماقچى؟“
”ئەگەر راسلا بىلەلمىگەن بولساڭ، — دەيدۇ كەيتېل قوشۇمىسىنى پۈرۈشتۈرگىنىچە، — راستىنلا ساڭا ئىچىم ئاغرىيدۇ!“
ئۇ ئىككىسى بىر-بىرىگە تىكىلىپ مۇنازىرىگە چۈشۈپ كېتىۋاتقىنىدا براۋچىتشمۇ بۇ تالاش-تارتىشقا قوشۇلىدۇ. شۇنداق قىلىپ، بۇ ئۈچ نەپەر كاتتىباش بىرلىكتە ھىتلېرنىڭ تەلىۋى بويىچە ھەرىكەت تەييارلىقىنى پىلانلىشىدۇ. ھالدېر يېڭى بۇيرۇق تەييارلاۋاتقىنىدا، كەيتېل براۋچىتشنى بىر چەتكە تارتىپ، ”سەن بۇ ئۇرۇش باشلانماي تۇرۇپلا مەغلوب بولىدىغانلىقىنى شۇنچە ئېنىق بىلىپ تۇرۇغلۇق يەنە نېمە ئۈچۈن ئۇنىڭ بىلەن (ھىتلېرنى دېمەكچى) جىدەل قىلىشقا قوشۇلدۇڭ؟ ھېچ كىم بۇ ۋاقىتتا ئۇرۇش قىلىشقا بولىدىغانلىقىغا ئىشەنمەيدۇ. شۇڭا، بۇ ئىشنى داۋراڭ قىلىپ ئارقا سەپنى مۇستەھكەملەش دېيىشىڭنىڭ نېمە ھاجىتى؟“ دەيدۇ. بۇ نەسىھەت بىلەن كەيتېلگە چاپلانغان ”قويرۇقچى“ دېگەن لەقەم تېخىمۇ تېز يېيىلىدۇ. شۇندىن كېيىن كەيتېل باشلىقىغا تېخىمۇ نەپرەتلىنىدىغان بولۇپ، براۋچىتشتىن ئۈمىدىم يوق دەپ سۆزلەپ يۈرىدۇ.472 جودلمۇ بۇنىڭغا قوشۇلۈپ كۈندىلىك خاتىرسىگە مۇنۇلارنى يازىدۇ: ”قۇرۇغلۇق ئارمىيىسى ئىچىدە ھەربى ئىنتىزامنى پەقەتلا كۆزدە تۇتمايدىغان بىرلا ئامىل بار، بۇ ئامىل گېنېراللار. قىسقىسى، بۇ ئەھۋال ئۇلارنىڭ ئابرويپەرەستلىكىنىڭ بىر نەتىجىسى. چۇنكى ئۇلار فۈھرېرنىڭ تالانتىنى پەرق قىلالمىغان، ئۇلاردا بىر تەرەپتىن ئىشەنچى كام بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئىنتىزام قارىشى يوق. … ئۇلار ھىتلېرنى بىسماركتىن بۇيان ئوتتۇرغا چىققان ئەڭ ئۇلۇغ سىياسىيون دەپ قارىماي، تا ھازىرغىچە ئۇنى جاھان ئۇرۇشى مەزگىلىدىكى بىر ئون بېشى دەپلا تونۇماقتا.“
ئەتىسى، چېخوسلوۋاكىيىگە ھەرىكەت قوللىنىدىغانلىقىنى ھىتلېرنىڭ ئۆزى ئاشكارە ئېلان قىلماي گيۆرىڭ ئېلان قىلىدۇ. ”ياۋروپادىكى ھېچ نېمىگە ئەرزىمەس كىچىككىنە بىر دۆلەت بولغان چېخسلوۋاكىيە، — دەيدۇ گيۆرىڭ، — ئىنسانىيەتنىڭ ياشىشىغا پەقەتلا چىدىيالماي قاپتۇ. تۈزۈك بىر مەدىنىيىتىنىڭمۇ تايىنى يوق بۇ پەسكەش مىللەت — ئۇلارنىڭ نەدىن كېلىپ قالغانلىقىنى ھېچ كىم بىلمەيدۇ — بۈگۈنكى كۈندە ھالىغا باقماي مەدەنىيەتلىك بىر مىللەتنى بوزەك قىلىشقا ئۇرۇنماقتا. كىشىلەر، ئۇلارنىڭ كەينىدە موسكۋالىقلار بىلەن بىرلىكتە تۇرىۋاتقان يەھۇدىي ئالۋاستىلىرىنىڭ مەڭگۈ غايىپ بولمايدىغان شۇ چىرايىنىلا كۆرمەكتە!“
ئەگەر بۇ گەپلەر ھىتلېرنىڭ ئاغزىدىن چىققان بولسا ئىدى، ياۋروپالىقلار چوقۇم قورققىنىدىن غالىلداپ تىتىرەپ كەتكەن بولاتتى. ئەمما، پرىزدېنت بېنېسمۇ گيۆرىڭنىڭ بۇ تۈر تىل-ئاھانەتلىرىگە پەرۋا قىلمايدۇ. ”مەن شۇنىڭغا قەتئى ئىشىنىمەنكى، بۈگۈن بىزگە  ئەخلاق، رەھىمدىللىق ۋە ئۆزئارا ئىشنىشتىن باشقا ھېچ نېمە لازىم ئەمەس.“ دەيدۇ بېنېىس چېخچە ۋە نېمىسچە سۆزلىگەن رادىئو نۇتقىدا. كېيىن ۋىلھېلم شىرېر رادىئو ئىستانسىسىنىڭ چوڭ زالىدا بۇ پىرىزدېنت بىلەن ئۇشتۇمتۇت ئۇچرىشىپ قالىدۇ. بۇ ئامېرىكىلىق مۇخبىر بېنېسقا، سىز بىر قاراقچى بىلەن ئارىلىشىپ يۈرگەنلىكىڭىزگە قارىماي يەنىلا جاسارىتىڭىز يوق بىرى ئىكەنسىز دەيدۇ. ئۇ باھالاپ كېلىپ، بېنېسنىڭ قوشۇمىسى ”چىڭ تۈرۈلگىنىگە قارىماي ئۇنى سۆزلىگىنىدەك ئۇنچىۋالا روھى ئۈستۈن بىرى دېيىشكە بولمايدىكەن. ئۇ، ئۆزىنىڭ بەكلا قىيىن ئەھۋالدا قالغانلىقىنى چوقۇم بىلىدۇ. بۇنىڭدىن قىلچە گۇمانىم يوق.“
ئاشكارە سورۇنلاردا چىمبېرلىن بۇنداق گەپلەرگە بەك ئىشىنىپ كەتمەيدىغانلىقىنى ئىپادىلەپ يۈرەتتى. 11-سىنتەبىر كۈنى، باش ۋەزىر بىر توپ مۇخبىرغا مۇنداق دەيدۇ: ”ھىتلېر ئەپەندى ئۆزىنىڭ تىنچلىق ئارزۇسىنى يەنە بىر قېتىم ئىپادىلىدى. بۇنىڭ راست-يالغانلىقىدىن گۇمانلىنىپ يۈرۈشنىڭ ئۆزى بىر خاتالىق.“ ئەمما ئۇ يەنە ئۆزىنىڭ بىر پارچە شەخسى خېتىدە ئەنسىرىشىنى ئىپادىلەپ كېلىپ مۇنداق دەپ يازىدۇ: ”مەن شۇنى ئېنىق بىلىمەنكى، ئەگەر ۋەزىيەت ئاخىرى بېرىپ كەينىگە يانغىدەك بولۇپ تاجاۋۇزچىلىق يۈز بېرىپ قالسا، ۋىنستوننىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغان بەكلا كۆپ كىشى ئەنگلىيە  ھۆكۈمىتى مەسئولىيەتنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك دەيدىغانلىقىدا گەپ يوق. ئەگەر ئۇلاردا ھىتلېرغا گەپ قىلالىغىدەك جاسارەت دەيدىغان نەرسە بولسا ئىدى، ئەگەر سەن قۇرال ئىشلىتىدىغانلا بولىدىكەنسەن، بىز ساڭا قارشى دەرھال ئۇرۇش ئېلان قىلىمىز، دېيەلىگەن بولاتتى. ئەگەر شۇنداق قىلغانلا بولسدا ئىدى، ھىتلېرنى چەكلەش پۈتۈنلەي مۇمكىن بولاتتى. — ئەمما ئۇ، ئۇرۇش بىلەن تىنچلىقتىن ئىبارەت بۇنداق بىر ھايات-ماماتلىققا مۇناسىۋەتلىك سىياسەت بەلگىلەش ھوقۇقى، — بىزنىڭ قولىمىزدىن يەنە بىر دۆلەت ھۈكۈمدارىنىڭ قولىغا ئۆتۈپ كەتتى، ھەتتا بىر ئۇرۇشخۇمارنىڭ قولىغا ئۆتۈپ كەتتى“ دەپ ئويلايتتى. ئەمما بۇنداق ئويلاش، روشەنكى بىر خاتا قاراش ئىدى.
نيۇرېمبېرگ پارتىيە ۋەكىللەر قۇرۇلتىيى 12-سىنتەبىر كۈنى يېپىلىش مۇراسىمى ئۆتكۈزىدۇ. بۇ مۇراسىم، ھىتلېرنىڭ پۈتۈن دۇنيا ئېلان قىلىنىشىدىن قورقىۋاتقان نۇتقىنى ئېلان قىلىشنىڭ ئەڭ ئاخىرقى مىنۇتلىرى ئىدى. ئاخشىمى سائەت 7 دىن ئاۋال، ھىتلېر ئۈستى ئوچۇق چوڭ ستادىيومغا كېلىپ، ”ياشىسون غەلىبە!“ دېگەن شۇئارلار توۋلىنىۋاتقان مەيداندا، چوڭ پروژېكتورلار ئاستىدا ئوڭ بىلىكىنى ئۇزارتىپ سالام بېرىدۇ. ئۇنىڭ كۆزلىرى ئۇزاقلارغا تىكىلگەن بولۇپ، ئاستا-ئاستا رەئىس سەھنىسىگە يېقىنلاپ كېلىدۇ. ئۇ نۇتقىنىڭ بېشىدا پارتىيىنىڭ ئېلىپ بارغان كۈرەشلىرى ئۈستىدىلا توختىلىدۇ. بۇ چاغدا، بەزى چەتئەللىك كۈزەتكۈچىلەر ئەندى ئۇ نۆۋەتتىكى جىددى تېما ئۈستىدە توختالمىسا ياخشى بولاتتى دەپ ئۈمىدلىنىدۇ. ئەمما ھىتلېر تۇيۇقسىزلا چېخلارنى سۆكۈشكە كىرىشىدۇ: ”مەن گېرمانىيىنىڭ ئوتتۇرسىدا ئىككىنچى بىر پەلەستىننىڭ ئوتتۇرغا چىقىشىغا ھەرگىزمۇ چىداپ تۇرالمايمەن.473 بىچارە ئەرەپلەر بىر تەرەپتىن قولىدا تۆمۈرنىڭ سۇنىقىمۇ يوق، يەنە بىر تەرەپتىن چەتكە قېقىلغان ئەھۋالدا قالغان ئىدى. ئەمما چېخوسلوۋاكىيىدە ياشايدىغان نېمىسلار ئۇنداق ئەھۋالغا قالمايدۇ. كىشىلەر بۇ رىئاللىققا دىققەت قىلىشى كېرەك.“
يىغىن قاتناشقۇچىلىرى ئارىسىدىن ”ياشىسۇن غەلىبە! ياشىسۇن غەلىبە!“ دېگەن گۈلدۈرلىگەن ئاۋازلار كۆتۈرۈلىدۇ. مانا بۇ، پۈتۈن دۇنيا بىر ھەپتىدىن بېرى كۈتىۋاتقان پەيت ئىدى. كىشىلەر ئۇنىڭ ھەر دائىمقىدەك جىددى بۇرۇلۇش ياساپ بىۋاستە ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومىنى ئوتتۇرغا قويىدىغان بولدى دەپ ئويلىغان بولسىمۇ، ھىتلېر پەقەت سۇدېتېن رايونىدىكى نېمىسلارغا ھەققانى مۇئامىلە قىلىنىشىنىلا تەلەپ قىلىش بىلەن چەكلىنىدۇ. نۇتقىنى ئاخىرلاشتۇرۇش ۋاقتىدا، ھىتلېر تەھدىت سېلىش ئورنىغا قورقىتىش يولىنى تاللىۋالىدۇ: ”بۇ ئىشلار ياۋروپادىكى ھەر قايسى ئەللەر بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىمىزگە تەسىر كۆرسەتكىدەك ياكى بۇزغۇنچىلىق پەيدا قىلغىدەكلا بولىدىكەن، بۇنىڭدىن قاتتىق ئەپسۇسلىنىمىز، ئەمما شۇنى بىلىشىمىز كېرەككى، مەسئولىيەت ھەرگىز بىزدە ئەمەس!“
فرانسۇزلار، ئېنگلىزلار ۋە چېخلار، ھىتلېر بۇ گەپلىرىدىن كېيىن ئەمەلىي ھەرىكىتىگە ئۆتۈشىدىن بەكلا قورققان ئىدى. كىشىلەر مۇنداق دەپ قارىشىدۇ: ھىتلېرنىڭ غەزىپى بىلەن ئۇنىڭ داۋراڭ قىلىشى گېرمانىيىدىكى چېكىدىن ئاشقان ئۇنسۇرلارغا سۈر كۆرسىتىش بولۇپ، ئەمەلىيەتتە ئۇنىڭ تەلەپ قىلىدىغىنى بۇ مەسىلىنى تىنچ يوللار بىلەن ھەل قىلىش. مۇسسولىنمۇ شۇنداق ئويدا ئىدى. ئۇ رادىئودىن ھىتلېرنىڭ نۇتقىنى ئاڭلاپ بولۇپ مۇنداق دەيدۇ: ”مەن ئۇنىڭ تەھدىت خاراكتېرى تېخىمۇ كۈچلۈك بولغان بىرەر نۇتۇق سۆزلەيدۇ دەپ ئويلاپتىكەنمەن. … نېمىدىن قورقىدۇ؟“

3
شۇنداقتىمۇ، كۆڭۈللۈك ۋە ساغلام ھېسسىياتلار ئۇزۇن داۋام قىلالمايدۇ. ھىتلېرنىڭ ھەققانىيەتسىزلىككە قارشى سۆزلىرى سۇدېتېن رايونىدىكى نېمىسلارغا تۈرتكە بولۇپ نارازىلىق نامايىشىغا چىقىدۇ. چۈشتىن بۇرۇنلا پۈتكۈل ئېگېر شەھىرى كرسىت بەلگىلىك بايراقلار بىلەن تولۇپ كېتىدۇ. ئون مىڭدىن ئارتۇق نارازىلىق بىلدۈرگۈچى كوچىلاردا ”ئۆز تەغدىرىمىزنى ئۆزىمىز بەلگىلەشنى تەلەب قىلىمىز“ دېگەن شۇئارلارنى توۋلىشاتتى. شىتاتلىق ساقچىلار نامايىشچىلارغا ئوق چىقىرىپ بىر ئادەمنى ئۆلتۈرۈپ ئوندىن ئارتۇق كىشىنى ياردار قىلىدۇ. بىر سوتكىغا قالماي قانلىق پاراكەندىچىلىك پۈتكۈل سۇدېتېن رايونىغا يېيىلىپ، ئۆلگەن ئادەم سانى 21 نەپەرگە يېتىدۇ. خەنلېيىندە ئەركىنلىك ئۈچۈن كۈرەش دېگەن چاقىرىقنىڭ ئىلھامىدا سۇدېتېن رايونىدىكى نېمىسلار ئىش تاشلاش بىلەن بىرگە يەنە باج تۆلەشنى رەت قىلىدىغانلىقىنى ئۇقتۇرىدۇ. پراگا دائىرىلىرى سۇدېتېننى قورشاۋغا ئېلىش بۇيرۇقىنى ئېلان قىلىدۇ. چېگرا بويىلىرىدا ھەربى ھالەت يولغا قويۇلۇپ، تېخىمۇ كۆپ سۇدېتېن نېمىسلىرى ئېتىپ ئۆلتۈرۈلىدۇ. پۈتكۈل ياۋروپادا، ھىتلېر يەنە بىر قېتىم ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتوم تاپشۇرۇپتۇ، ياكى ئەتىسى دەرھال بېسىپ كىرمەكچى بوپتۇ دېگەندەك پىتنە-پاسات گەپلەر قايتىدىن تارقىلىشقا باشلايدۇ. بۇ ئەھۋالدا پارىژ بىلەن لوندون دائىرىلىرى قورققىنىدىن روھى ئۇچۇپلا كېتىدۇ. شۇ ئاخشىمى، دالادېر چىمبېرلىنغا جىددى خەت يېزىپ، ھەر قانداق بەدەل تۆلەشتىن قەتئى نەزەر چېخوسلوۋاكىيىنىڭ تاجاۋۇزغا ئۇچىرىشىدىن ساقلىنىشىمىز شەرت، بولمىسا فرانسىيە كېلىشىم بويىچە مەسئولىيىتىنى ئورۇنداشقا مەجبۇر بولىدۇ دەيدۇ. شۇنىڭدەك دەرھال ھىتلېر بىلەن كۆرۈشۈپ مۇۋاپىق بىرەر ھەل قىلىش چارىسىنى تېپىپ چىقىشىمىز كېرەك دېگەن تەكلىپنىمۇ ئوتتۇرغا قويىدۇ.
بۇ ھەقتە چىمبېرلىن ئاددىلا قىلىپ مۇنداق جاۋاپ بېرىدۇ: ”تېخى يېقىندىلا مەن بىر قارارغا كەلدىم. مېنىڭچە بۇ قارارىم چوقۇم پايدىلىق بىر قارار. … ھازىرچە، بۇ قارارىمنىڭ مەزمۇنى ھەققىدە سىزگە ئېنىق بىر نېمە دېيەلمەيمەن. ئەمما ئۇزۇنغا قالماي سىزنى بۇ ئىشتىن خەۋەرلەندۈرىمەن“ دەيدۇ. بۇ جاۋابىدىن دالادېر نەچچە سائەتقىچە چىمبېرلىننىڭ نېمە دېمەكچى بولغانلىقىنى بىلەلمەي گاڭگىراپلا قالىدۇ. شۇ كۈنى ئاخشىمى، چىمبېرلىن ھىتلېرغا تېلېگرامما يوللاپ، يۈزتۇرانە كۆرۈشۈپ سۆھبەت ئۆتكۈزۈشنى تەكلىپ قىلىدۇ. ھىتلېر بۇنىڭدىن بىر تەرەپتىن قاتتىق ھەيران قالغان بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئىچ-ئىچىدىن خوشال بولىدۇ. بۇنى كۆرگەن مىلتون ھەيران بولغانلىقىدىن گاڭگىراپ، قالتىس بىر ئىدىئوم بىلەن ئۇنىڭ ئەينى ۋاقتىدىكى ھېسسىياتىنى تەسۋىرلەپ بېرىدۇ: ”مەن ئۇنىڭ ئالدىغا ئاسماندىن چۈشكەن ئىدىم!“ شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن، ھىتلېر چىمبېرلىنغا جاۋاب تېلېگرامما يوللاپ، ئۇنىڭ تەكلىۋىنى قوبۇل قىلىدىغانلىقىنى، ئەتىسى چۈشتە بېرچتېسگادېندا ئۇچرىشىشنى تەكلىپ قىلىدۇ.
ئەنگىلىيىدە خەلق ئاممىسى بۇ ئىشقا خاتىرجەم نەپەس ئېلىۋېلىش بىلەن ئىنكاس قايتۇرىدۇ. كەينىدىنلا، تىنچلىقنى ساقلاش ئۈچۈن باش ۋەزىرىنىڭ بۇنچە ئىجابىي بىر ھەرىكەت قوللىنىشقا جۈرئەت قىلالىغانلىقىدىن ھەممە خۇشاللىق بولىدۇ.474 پراگادا بولسا، گېزىت ساتقۇچى بالىلار ”يېڭى خەۋەر! بېرىتانىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ ئەڭ چوڭ ئادىمى ھىتلېرغا يالۋۇرپ ئالدىغا بارغىدەك!“ دەپ كوچىلاردا ۋارقىراشقا باشلايدۇ. چېخ پۇخرالىرى بولسا پرىزدېنتلىرىنىڭ تاجاۋۇزچىلىققا قارشى تىركىشىدىغانلىقىنى قوللاپ ئۆزلىكىدىن ئۇيۇشۇپ كوچىلاردا نامايىشى قىلىدۇ. رىمدا، مۇسسولىن كۈيئوغلى كونت سىئانوغا ”ئەندى ئۇرۇش بولمايدىغان بولدى، ئەمما ئەنگىلىيىنىڭ ئابرويى يەر بىلەن يەكسان بولۇپ كەتتى“ دەيدۇ.
شۇ كۈنى سەھەردە، يەنى 15-سىنتەبىردە، چىمبېرلىن كەڭ خەلق ئاممىسىنىڭ تەنتەنە سادالىرى ئاستىدا دوۋنىڭ كوچىسى 10-نومۇردىن ئايرىلىدۇ. باش ۋەزىر كرويدون ئايرودرومىدا ئايروپلانغا چىقىشتىن ئاۋال، خالىفاكىس ۋە قالغان مۇھىم ئادەملىرىنىڭ ھەمرالىقىدا ئەنگلىيە  رادىئو شىركىتى BBC مۇخبىرىنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: ”پېقىرنىڭ تۇتقان سىياسىتى ئەزەلدىن تىنچلىقنى قوغداش بولۇپ كەلدى. پېقىرنىڭ تەكلىۋىنىڭ دەرھال قوبۇل قىلىنغانلىقى مېنى ئۈمىدلەندۈردى؛ مەن بۈگۈنكى زىيارىتىمدىن بەلگىلىك بىر نەتىجە قولغا كەلتۈرۈشنى ئۈمىد قىلىمەن.“
ئاخشىمى سائەت 8 لەردە، لوكخېد ئېلېكترا نامىدىكى ئايروپىلان قوزغىلىپ كۆككە كۆتۈرىلىيدۇ. باش ۋەزىر بۇ يىل 69 ياشقا كىرىپ قالغان بولۇپ، ئايروپىلان بىلەن بۇنچە ئۇزۇن يولغا چىقىشى تۇنجى قېتىملىق ئىش ئىدى. شۇڭا ئۇ خۇددى كىچىك بالىدەكلا ھاياجانلىنىپ كېتىدۇ. ئەمما ئۇنى بىر قېرى بالا دەپ خالىغانچە بوزەك قىلىشقا بولىدىغان بىرسى دەپ ئويلاپ قالماڭ. چىمبېرلىن، سودىلىشىشقا ئىنتايىن ئۇستا بىرسى. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: ”مېنىڭ ئۇسلۇبىم، ئاۋال ئىشقا ئاشۇرۇشقا بولىدىغان مۇۋاپىق بىر يولنى بەلگىلىۋېلىش، ئاندىن قالغان ئىشلارنى بۇ جەريان ئىچىگە بىر-بىرلەپ كىرگۈزۈش.“ چىمبېرلىننىڭ ئاتىسى ئەسلى سودىسى يۈرۈشۈپ كەتكەن بىر سودىگەر ئىدى. كېيىن بىر سەكرەپلا ئاتاغلىق سىياسىيونغا ئايلانغان. چىمبېرلىنمۇ خۇددى ئاتىسىغا ئوخشاش ئەنگلىيە دۆلەت دىنىغا ئىخلاسمەن بولۇپ، ۋېكتورىيە دەۋرىنىڭ جەمئىيەت ئەخلاقى پىرىنسىپلىرىنىڭ بىر نامايەندىسى ئىدى. ئۇ يادڭغۇ ئەمما سالاپەتلىك، سوغوق كۈلۈمسىرەپ تۇرىدىغان ئەمما سالاپەتلىك بولغاچقا، كىشىگە سۈرلۈك كۆرۈنىدىغان بىرسى ئىدى. ئۇنىڭ بۇ تۈردىكى قىياپىتى كۆپۈنچە ۋاقىتلاردا كىشىلەرگە بىر باشلانغۇچ مەكتەپ مۇدىرىنى ئەسلىتەتتى. پەقەت ئۇنىڭ بىلەن سىرداش كىشىلا ئۇنىڭ سوغۇق كۆرۈنىشى ھەممە ئىشقا دىققەت قىلىدىغان ئادىتىدىن كەلگەن بولۇپ، ئۇنىڭ بۇ ساۋۇتتەك قىياپىتىنىڭ ئاستىدا خوش پېئىللىق بىلەن سەزگۈرلۈك يوشۇرۇنغانلىقىنى ياخشى بىلەتتى.
ئەندىكى گەپ، بۇنىڭدەك بىرسى، شۇنىڭدەك ھىتلېرنى يېرىم ساراڭ، شۇڭا ئېھتىيات بىلەن تاقابىل تۇرۇش كېرەك دەپ ئىشىنىدىغان بىرسى بۇنداق بىر ۋەزىيەتنى ئوڭشىيالىشى مۇمكىنمىدۇ؟ چىمبېرلىن لوندون ئاسمىنىدىن ئۇچۇپ ئۆتىۋاتقىنىدا ”كۆڭلى بىر ئاز ئەندىشە ئىچىدە“ قالىدۇ. شۇنداقتىمۇ قولىدا بەزى كۈچلۈك كوزۇرلارنىڭ بارلىقىنى ئويلاپ كۆڭلى قايتا ئارام تاپىدۇ. ئۇ، فۈھرېر بىلەن ئاخىرغىچە چىڭ تۇرۇپ سۆزلىشەلىگىنىدىلا، چېخوسلوۋاكىيىگە چوقۇم ھېچ بىر ئىش بولمايدۇ دەپ ئويلايتتى.
ئۇنىڭ بىلەن بىر ئايروپلاندا مىيونخېنغا قاراپ ئۇچقانلاردىن بىرىنىڭ دېيىشىچە، ئۇ ”خۇددى بۇرۇنقىغا ئوخشاش كەسكىن، جىمغۇر، ئېغىر بېسىق، ئىشەنچكە تولغان“ ھالەتتە ئىدى. چۈشتىن كېيىن سائەت ئون ئىككى يېرىمدا، ئايروپلان ميونخېن ئايرودرومىغا قونىدۇ. ئۇلارنىڭ ئالدىغا ھېندېرسون قارشى ئالغىلى چىقىدۇ. ھېندېرسون، باش ۋەزىرنىڭ شۇ ياشقا كىرىپ قالغان تۇرۇغلۇقمۇ يەنىلا تېتىك، روھلۇق ئىكەنلىكىنى ھېس قىلىدۇ. ”مېنىڭ سالامەتلىكىم يەنىلا ئىنتايىن ياخشى“ دەيدۇ ئۇنىڭغا.
گەرچە سىم-سىم يامغۇر يېغىپ تۇرغان بولسىمۇ، ميۇنخېن پويىز ئىستانسىسىغا بارىدىغان يولنىڭ ئىككى قاسنىقى يەنىلا كىشىلەر توپى بىلەن لىق تولغان ئىدى. ئۇلار قىزغىنلىق بىلەن تىنماي ”ياشىسون!“ دەپ توۋلاشقاچ بېلىكىنى ئۇزارتىپ سالام قىلىشاتتى. چۈشتىن كېيىن سائەت 4 ئەتراپىدىلا، چىمبېرلىن ھەمرالىرى بىلەن بېرگخوف داچىسىنىڭ تىك ئەگرى-توقاي يولىغا قاراپ يولغا چۈشىدۇ. تاغ چوققىسى قۇيۇق تۇمان بىلەن قاپلانغان بولۇپ، ھەممە ئەتراپ قاراڭغۇلۇق ئىدى. كەينىدىنلا شارقىراپ يامغۇر يېغىپ كېتىدۇ. ساھىپخان بولغان ھىتلېر، ئىشىك ئالدىدىكى پەلەمپەي تۈۋىدە ئىنتايىن مۇلايىم بىر قىياپەتتە تۇراتتى. ئۇلار ئۆيگە كىرگەندىن كېيىن، بىر تەرەپتىن چاي ئىچكەچ تەبىئىي قىياپەتتە بىر-بىرسى بىلەن چاخچاقلىشىدۇ. تۇيۇقسىز، ھىتلېر مېھمىنىدىن كۆرۈشۈشنىڭ كۈن تەرتىبىگە قانداق پىكىرى بارلىقىنى سوراپ قالىدۇ. چىمبېرلىن، ئىككىمىز ئايرىم سۆزلەشسەك دەپ ئويلايمەن دەيدۇ.475 ھىتلېر باش ۋەزىرنى باشلاپ تەرجىمانى شمىدت بىلەن بىرگە ئۈستىنكى قەۋەتتىكى كىتاپخانىسىغا چىقىدۇ. رىبېنتروپنى تۆۋەندە قالدۇرىدۇ. بۇنىڭدىن تاشقى ئىشلار مىنىستىرىنىڭ رەڭگى دەرھال بۇزۇلىدۇ.
ئاساسەن زىننەتلەنمىگەن ئاددى ياسىداقلانغان بۇ چاققانغىنە تاختاي ئۆيدە ھىتلېر ئېغىر بېسىقلىق بىلەن بۈگۈنكى بوھراننىڭ كېلىپ چىقىشىغا سەۋەب بولغان بىر قاتار ھادىسىلەرنى بىر-بىرلەپ ساناپ كۆرسىتىدۇ. چىمبېرلىنمۇ ئۇنىڭ دېگەنلىرىنى پۈتۈن زىھنى بىلەن ئاڭلاپ، دوستانە تەبەسسۈم بىلەن سۇئاللارغا جاۋاب بېرىپ ئولتۇرىدۇ. بىر ئازدىن كېيىن، ئۇ ھىتلېرغا تىكىلگىنىچە مۇنداق دەيدۇ: ئەگەر قۇرال ئىشلەتمەيدىغانلا بولسىڭىز، مەنمۇ گېرمانىيە تەرىپىدە تۇرۇپ مۇزاكىرە قىلىشقا تەييارمەن.
”قۇرال ئىشلىتىش دېدىڭىزمۇ! — دەيدۇ بۇ گەپ بىلەن ھاياجانلىنىشقا باشلىغان ھىتلېر — كىم ئۇرۇشىمەن دەپتۇ؟ سۇدېتېن رايونىدا نېمىسلارغا قارىتىپ قۇرال ئىشلەتكەن دەل شۇ بېنىسنىڭ ئۆزى ئەمەسمۇ؟“ تاغ شامىلى ھوۋلىماقتا، يامغۇر دېرىزىگە تاراسلاپ ئۇرماقتا، ھىتلېرمۇ تىنماي سۆزلىمەكتە ئىدى. چىمبېرلىن ئاخىرى بولماي ھىتلېرنىڭ نېمە دېمەكچى بولغانلىقىنى دەڭسەپ كۆرمەكچى بولۇپ ئۇنى سۆزدىن توختاتماقچى بولىۋىدى، ”تاقەت قىلغۇچىلىقىم قالمىدى. — دەپ توۋلايدۇ ھىتلېر، — مەن بۇ ئىشنى قانداقلا قىلىپ بولمىسۇن چوقۇم ھەل قىلىشىم كېرەك. — شمىدت بۇ سۆزلەرنى ئاڭلاپ قاتتىق چۈچۈپ كېتىدۇ. بۇ قېتىمقىسى، فۈھرېرنىڭ تۇنجى قېتىم بىر چەتئەل سىياسىيونىغا بۇنداق ۋارقىراپ گەپ قىلىشى ئىدى، — مەن بۇ ئىشنى ئۆزەم بىۋاستە ھەل قىلىشىم كېرەك.“
چىمبېرلىن بۇ گەپلەردىن قاتتىق ھەيران قالسىمۇ، ئۇنىڭغا كەسكىن قىلىپ مۇنداق دەپ جاۋاب بېرىدۇ: ”ئەگەر مەن خاتا چۈشىنىۋالمىغان بولسام، سىز چوقۇم چېخوسلوۋاكىيىگە قارشى تەييارلىقتاسىز، شۇنداقمۇ؟ ئەگەر راستىنلا شۇنداق بولسا مېنى نېمە ئۈچۈن بېرچتىسگادېنغا چاقىرتتىڭىز؟ ئۇنداقتا مېنىڭ بۇ قېتىمقى سەپىرىم پۈتۈنلەي بىھۇدە ۋاقىت ئىسراپ قىلىش بولۇپ قالمامدۇ؟“ چىمبېرلىن، گەپ شۇنداق بولسا مەنمۇ دەرھال ئەنگىلىيىگە قايتىپ كېتىشىم كېرەك، ”باشقا گەپلەرگە قىلچە ئورۇن قالماپتۇ“ دەيدۇ.
ھىتلېر بۇنداق قارشىلىق كۆرىدىغانلىقىنى پەقەتلا  ئويلىمىغان بولغاچقا، سەل ئىككىلىنىپ تۇرۇپ قالىدۇ. شمىدت بۇ چاغدا، ھىتلېر راستىنلا ئۇرۇشۇپ كېتەرمۇ دەپ ئويلايدۇ. بۇ پەيت ھىتلېرنى سىنايدىغان بىر پەيت ئىدى. بۇ تەرجىمان ھىتلېرغا قايغۇلۇق ۋە ئەنسىرەش بىلەن قارايدۇ: تىنچلىق مەسىلىسى تىغ ئۈستىدە ئىدى. شىمىدتنى ھەيران قالدۇرغىنى، ھىتلېر سەل يۇمشايدۇ: ”سۇدېتېن مەسىلىسىنى ئويلىغىنىمىزدا، — دەيدۇ تەمكىنلىك بىلەن، — ئەگەر سىز مىللەتلەرنىڭ ئۆز تەغدىرىنى ئۆزى بەلگىلەش ھوقۇقى دېگەن پىرىنسىپنى ئېتراپ قىلىدىغانلا بولىدىكەنسىز، ئۇ ھالدا، بىز بۇ سۆزلىشىشنى داۋاملاشتۇرالىشىمىز مۇمكىن. سىزنىڭچە، بۇ پىرىنسىپ ئەمەلىيەتتە قانداق يولغا قويۇلۇشى مۇمكىن؟“ دەيدۇ ھىتلېر ئۆزىنى تۇتىۋالغان ھالدا.
كەينىدىنلا كىشىنى چۈچىتىدىغان يەنە بىر ئىش يۈز بېرىدۇ. چىمبېرلىن بۇنىڭغا دەرھال ماقۇللۇق بەرمەي، سۇدېتېندا ئومۇمى خەلق ئاۋاز بېرىش بولغىنىدا بەكلا كۆپ ئەمەلى قىيىنچىلىق تۇغۇلىشى مۇمكىنلىكىنى ئېيتىدۇ. ھەيران قالارلىق يېرى، ھىتلېر بۇ گەپلەرگە دەرھال ئاچچىقلىنىپ كەتمەيدۇ. شىمىدت، فۈھرېر بەلكىم چىمبېرلىننىڭ جىدەل قىلىپ قايتىپ كېتىقمەن دەپ تەھدىت قىلىشىدىن قورقۇپ قالدى ھەقىچان دەپ ئويلايدۇ. ئەنگلىيە  باش ۋەزىرى، ئۆز تەغدىرىنى ئۆزى بەلگىلەش مەسىلىسىنى كەسىپداشلىرى بىلەن مۇزاكىرە قىلىشماي تۇرۇپ ھىتلېرغا جاۋاب بېرەلمەيدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ”شۇڭا، مەن بۇ قېتىمقى سۆزلىشىشنى مۇشۇ يەردە ئاخىرلاشتۇرساق، مەن دەرھال ئەنگىلىيىگە قايتىپ خىزمەتداشلىرىم بىلەن مۇزاكىرلىشىپ كۆرسەم، ئاندىن سىز بىلەن بۇ ھەقتە قايتا كۆرۈشسەم قانداق؟“ دەيدۇ.
شىمىدت، ئەندىلا تەرجىمە قىلىپ تۇرۇشىغا ھىتلېرنىڭ خاتىرجەم بولالماي قالغانلىقىنى پەرق قىلىدۇ. ئەمما كېيىن چىمبېرلىننىڭ قايتىدىن كۆرۈشۈشكە رازى ئىكەنلىكىنى بىلگىنىدىن كېيىن، ئۇ سەل خاتىرجەم بولۇپ چىرايىغا تەبەسسۈم كىرىدۇ-دە، دەرھال ماقۇل بولىدۇ. چىمبېرلىن ئۇنىڭدىن ”بۇ جەرياندا ھازىرقى ۋەزىيەتنى قانداق  ساقلىماقچىسىز؟“ دەپ سورىۋىدى،476 ھىتلېر قىلچە تەمتىرىمەستىن ۋەدە بېرىپ، ”پەۋقۇلئاددە زوراۋانلىق ھەرىكىتى كۆرۈلمەيدىغانلا بولسا“ ھەرگىزمۇ ئەسكەر كىرگۈزۈش بۇيرۇقى بەرمەيمەن دەيدۇ.
شۇنداق قىلىپ، 3 سائەتلىك سۆزلىشىش ئاخىرلىشىدۇ. بىنادىن چىقىۋېتىپ ئۇلار ئىككىسى سىلىق سۆزلىشىپ ماڭىدۇ. ھىتلېر باش ۋەزىردىن دۆلىتىگە قايتىشتىن بۇرۇن مەنزىرىلىك يەرلەرنى زىيارەت قىلغاچ مېڭىشىنى تەكلىپ قىلىدۇ. ئەمما چىنبېرلىن ۋاقتىنىڭ بەكلا قىسلىقىنى باھانە قىلىپ ”ھاياتقا تەھدىت بار بىر ئەھۋالدا بۇنىڭغا ۋاقىت ئاجرىتالمايمەن“ دەيدۇ. ئۇ بۇ قېتىمقى سۆھبىتىدىن رازى ئىكەنلىكىنى بىلدۈرۈپ بېرگخوفتىن خوشال-خورام ئايرىلىدۇ. ”مەن ئىنتايىن كۈچلۈك ئىشەنچ تىكلىدىم. مانا بۇ، مېنىڭ ئەسلى غايەم ئىدى. — دەپ يازىدۇ سىڭلىسىغا يازغان خېتىدا، — مەن ئۆزەمنى ئالسام، گەرچە مەن ئۇنىڭ چىرايىدىن بىر تۈرلۈك سوغۇقلۇق بىلەن رەھىمسىزلىك ھېس قىلغان بولساممۇ، مەندە يەنىلا ئەگەر ئۇ كاپالەت بېرىدىغانلا بولىدىكەن، ئۇنىڭغا يەنىلا ئىشىنىشكە بولغىدەك دەپ قارايمەن.“ چىمبېرلىن دۆلىتىگە قايتقىنىدىن كېيىن ئۇنىڭغا كۈچلۈك مەدىھىلەر ئوقۇلدى. ئەنگىلىيىنىڭ باش تاجى ھېسابلىنىدىغان شائىر جون ماسېفيېلد مەخسۇس ئۇنىڭغا ئاتاپ بىر  بېغىشلىما شىئېر يازىدۇ:
پرىيام ئوغلىنىڭ مىيىتى ئۈچۈن، ئاھېلىس بىلەن كۆرۈشكەندەك؛
سەنمۇ قاراڭغۇلۇقلار ئىچىدە، تەڭرى يولىدا سەپەر قىلدىڭ،
يىگىتلەرنىڭ لىمجان بەدىنىنى جەڭدىن ساقلاش ئۈچۈن،
ئۇرۇش تېخى باشلانىسىمۇ!
(شىئېردىكى پرىيام دېگىنى ترويلۇقلارنىڭ ئاخىرقى پادىشاھى. ئۆلتۈرۈلگەن ئوغلىنىڭ مىيىتىنى ئېلىش ئۈچۈن قەھرىمان ئاھېلىس بىلەن كۆرۈشكەن. ئاھېلىس دېگىنى يونان ئەپسانىلىرىدا ئوق ئۆتمەس، قېلىچ كەسمەس باتۇر. — ئېنگىلىزچىدىن تەرجىماننىڭ ئىزاھاتى)
ۋاشېنگىتوندا بولسا، روزېۋېلت بۇ ئىشلارغا بەكلا كۆڭۈل بۆلمەكتە ئىدى. پرىزدېنت، بۇ تۈردىكى سۆزلىشىشلەرنىڭ ساقلىنىش مۇمكىن بولمايدىغان ئۇرۇشنىڭ پارتلاش ۋاقتىنى ئۇزارتىشلا رولىنى ئويناپ قېلىشىدىن بەكلا ئەنسىرەيتتى. شۇڭا ئۇ، بىر قېتىملىق ئىچكى كابېنت يىغىنىدا ئەنگلىيە باش ۋەزىرىنىڭ ”ھەر قانداق بەدەل تۆلىنىشىدىن قەتئى نەزەر تىنچلىق تىلەش“ تەك يالۋۇرۇشىدىن بەكلا ئەپسۇسلىنىدىغانلىقىنى بىلدۈرۈش بىلەن بىرگە، كەسكىن ۋە ئۆتكۈر سۆزلەر بىلەن خارولد ئىيكېسقا مۇنداق دەيدۇ: روشەنكى، ئەنگلىيە بىلەن فرانسىيە ئىككىسى چېخلارنى قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويۇشى، ئاندىن ”خائىنلىرىنىڭ قانغا بۇيالغان قوللىرىنى يۇيۇش“ قا مەجبۇر قىلىشى مۇمكىن. ھەپتە ئاخىرى پۈتۈشكە ئاز قالغاندا ئەنگلىيە  ئىچكى كابېنتىدىمۇ چىمبېرلىنغا قارشى ھېسسىياتلار ئوتتۇرغا چىقىشقا باشلىغان بولسىمۇ، چىمبېرلىن يەنىلا ئۆز گېپىدە چىڭ تۇرىدۇ. ئامېرىكىنىڭ ئەنگىلىيىدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى جوزېف كېننېدىي باش ۋەزىرگە ئالدىن پەرەز خاراكتېرىدىكى بىر دوكلات سۇنىدۇ. بۇ دوكلات داڭلىق ئۇچقۇچى چارلز لىندبېرگ يېقىندا گېرمانىيە ھاۋا ئارمىيىسىنى كۈزىتىشدىن قولغا كەلتۈرگەن ماتېرىياللار ئاساسىدا يېزىلغان بولۇپ، گېرمانىيە ھاۋا ئارمىيە كۈچىنىڭ بەكلا قۇدرەتلىك ئىكەنلىكى تىلغا ئېلىنغان ئىدى. كېنېدىغا ئوخشاش، چىمبېرلىنمۇ بۇ دوكلادتىن قاتتىق ھاياجانلىنىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ئۇرۇش تەييارلىقىنىڭ بەكلا يېتەرسىز بولىۋاتقانلىقى سەۋەبىدىن، ئەنگلىيە  داۋاملىق تىنچلاندۇرۇش سىياسىتىنى يۈرگۈزۈشكە مەجبۇر ئىكەنلىكىنىمۇ بىلەتتى.
18-سىنتەبىر كۈنى، چىمبېرلىن ئەنگىلىيىگە كېلىپ بۇ مەسىلىنى مۇزالىرە قىلىشقا كەلگەن دالادېر يىتەكچىلىكىدىكى ۋەكىللەر ئۈمىكىدىكىلەرگە مۇنداق دەيدۇ: ”ئۇ يەر قەتئى تۈردە گېرمانىيىگە كېسىپ بېرىلىشى زۆرۈر. شۇنداقتىمۇ، ئەگەر چېخ ھۆكۈمىتى چېگرانى قايتىدىن تەڭشەش زۆرۈرىيىتىنى ئېتراپ قىلمىغىچە، چېخوسلوۋاكىيىنى ئوتتۇردىن ئىككىگە بۆلىۋىتەلىشىمىز ئاسان ئەمەس.“
دالادېرمۇ چېخلارغا ئازىراق ”دوستانە بېسىم“ ئىشلەتسەكلا، ئۇلار ”سۇدېتېن رايونىنىڭ بىر قىسمىنى“ كېسىپ بېرىۋىتەلىشى مۇمكىن. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، چېخلارغا شۇنىمۇ چۈشەندۈرۈپ قويۇش كېرەككى، بۆلۈپ بەرگەندىن قالغان قىسمى مەلۇم بىر شەكىلدە خەلقئارالىق كاپالەتكە ئىگە قىلىنىدىغان، گېرمانىيىمۇ چوقۇم بۇنداق كاپالەتلەندۈرۈلۈشكە قاتنىشىدىغان بولىشى شەرت. چىمبېرلىن دەسلىۋىدە بۇنىڭ بىلەن مەسىلە ھەل قىلىشقا بولىدىغانلىقىغا ئىشەنچ قىلىپ كېتەلمەي، سۆھبەت ئارىلىقىدىكى دەم ئېلىشتىن كېيىنلا ئاندىن ماقۇل كېلىدۇ. شۇنداقتىمۇ فرانسسۇزلار قايتىپ كېتىپ يەنىلا خاتىرجەم بولالمايدۇ. ئەمما چىمبېرلىن بۇنىڭدىن بەكلا مەمنۇن ئىدى. ”بۇنداق ھەل قىلىنىشىنىڭ ئاقىبىتى بەكلا ئەندىشە پەيدا قىلىدىغاندەك قىلسىمۇ، — دەپ يازىدۇ سىڭلىسىغا يازغان خېتىدە، — مېنى ھەممىدىن بەك ئەنسىرىتىغان ئىش پۈتكەن ھېسابلاندى.477 مېنىڭچە، ئۆزىمىزنى ئەيىپلىگىدەك ھېچ بىر ئىش يوق. ئەكسىنچە بۈگۈنگە كەلگىچە، ۋەزىيەت مېنىڭ ئارزۇ قىلغىنىم بويىچە تەرەققىي قىلماقتا.“
شۇنداقتىمۇ، بۇ ئىشلار بىلەن بىر قاتاردا يەنە بىر كۆڭۈلسىز ئىشنىمۇ ھەل قىلىشقا توغرا كەلمەكتە: چېخلارغا سۇدېتېننى چوقۇم بۆلۈپ بېرىۋېتىشى شەرتلىكىنى بىلدۈرۈش كېرەك ئىدى؛ ئەتىسى چۈشلۈك تاماقتىن كېيىن، ئەنگلىيە  ئەلچىسى بۇ تەكلىپنى پرىزدېنت بېنىسقا ئۇقتۇرغان ۋاقتىدا ئۇ قاتتىق چۆچۈپ كېتىدۇ. دەسلىۋىدە بۇنداق بىر ئىشنى مۇزاكىرە قىلىشتىن باش تارتقان. ئەنگلىيە  ئەلچىسى سىر باسىل نيوتون ئوڭايسىزلىق ھېس قىلسىمۇ، چىمبېرلىن ئىككى سوتكا ئىچىدە ھىتلېر بىلەن قايتىدىن سۆھبەتكە ئولتۇرىدىغانلىقىنى ئېيتىپ، بۇ ئىشنى تېز ئارىدا ماقۇللىشى كېرەكلىكىنى ئالاھىدە تەكىتلەيدۇ. بېنىس غەزەپلەنگەن ھالدا ئۇنى ئەيىپلەپ، ۋەتىنىمنى يالغۇز تاشلىۋەتتىڭلار دەيدۇ. ئۇ يەنە، ئېرىشكىنىمىز قەغەز يۈزىدىكى قۇرۇق كاپالەتتىن باشقا نەرسە ئەمەس ئىكەنلىكىنى كۆرسەتمەكتە دەيدۇ. بۇ پرىزدېنت، ئۇلارنىڭ ئوتتۇرغا قويغان ھەل قىلىش چارىسىنىڭ بۇنىڭلىق بىلەنلا تۈگىمەيدىغانلىقىنى، بۇنىڭ پەقەت ھىتلېرنىڭ ئاخىرقى ھېسابتا چېخسلوۋاكىيەگە ھۈكمۈرانلىق قىلىشىنىڭ بىر جەريانىدىنلا ئىبارەت ئىكەنلىكىدىن قورقىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. بېنىس بۇ گەپلەرنى ئالدىن دەپ قويغان بولسىمۇ، نيوتون دۆلىتىگە يوللىغان دوكلاتىدا، مېنىڭچە بېنىس ”بۇ تەدبىرنى رەت قىلىشقا قارىغاندا قوبۇل قىلىشقا مايىللىقىنى كۆرسەتتى، ئۇنىڭ خەلقىگە نېمە ئۈچۈن بۇنداق بىر شەرتنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرىدىغان سەۋەپلەرگە ئۇ تولۇق ئىشەنچى باردەك كۆرۈنىدۇ“ دەپ بىلدۈرىدۇ.
دۈشەنبە كۈنى، چىمبېرلىن پۈتۈن بىر كۈن ئەنسىرەش ئىچىدە ئۇ يەردىن كېلىدىغان جاۋابنى كۈتۈپ ئولتۇرىدۇ. بېنىس بولسا يەنە بىر تەرەپكە _ سوۋېتلەر ئىتتىپاقىغا پۈتۈن كۈچى بىلەن يالۋۇرۇشقا كىرىشكەن ئىدى. سەيشەنبە كۈنى، ئۇ سوۋېت ئىتتىپاقى ئەلچىسىنى قوبۇل قىلىپ ئۇنىڭغا مۇنداق ئىككى تۈرلۈك مەسىلىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ: ئەگەر فرانسىيە شەرتنامىدا بەلگىلەنگەن مەسئولىيىتىنى ئىجرا قىلماقچى بولغىنىدا سوۋېت ئىتتىپاقىمۇ ئۆز ئۈستىگە چۈشكەن مەسئولىيىتىنى ئورۇندىيالارمۇ؟ ئەگەر ھىتلېر ھۇجۇم قىلىپ قالسا، شۇنىڭدەك فرانسىيە باش تارتقىدەك قىلسىمۇ سوۋېت ئىتتىپاقى بىرلەشكەن مىللەتلەر جەمىيىتىنى چېخوسلوۋاكىيىنى قوللاشقا چاقىرىق قىلالارمۇ؟ دەپ سورايدۇ. ئاخشىمى سائەت 7 بولغاندا موسكۋادىن كەسكىن ماقۇل جاۋابى كېلىدۇ؛ 45 مىنوتتىن كېيىن، چېخسلوۋاكىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى كروفتا، نيوتونغا مۇنداق دەپ ئۇقتۇرىدۇ: ھۆكۈمىتىم ئەنگلىيە  بىلەن فرانسىيە ئىككىسىنىڭ تەكلىۋىنى رەت قىلىدۇ.
ئەمما ئارىدىن ئۇزۇن ئۆتمەيلا چېخسلوۋاكىيە باش مىنىستىرى خودژا قايتىدىن فرانسىيە ئەلچىسىنى چاقىرتىدۇ. ئۇ ۋىكتور دې لاكرويكسدىن پارىژدىن، ئەگەر ئۇرۇش پارتىلاپ قالغىدەك بولسا فرانسىيە كىلىشىمدىن چىقىپ كېتىدۇ دەپ بايانات بەرگەن بىر پارچە تېلېگرامما يوللىشىنى ئۆتۈنىدۇ. باش مىنىستىر، ”بۇ، تىنچلىق تەلەپ قىلىشنىڭ بىردىن-بىر چارىسى“ دەيدۇ. ئۇ يەنە لاكرويكسقا، ئۇنىڭ بۇ ھەرىكىتى بېنىسنىڭ ماقۇللىقىدىن ئۆتكەن بىر ھەرىكەت دەپ كاپالەت بېرىدۇ. ئەسلىدە بۇنداق گەپ بولمىغان ئىدى.
لاكرويس بۇ خەۋەرنى دەرھال پارىژغا تېلېگرامما ئارقىلىق ئۇقتۇرىدۇ. نيوتونمۇ بۇ خەۋەرنى تېلېگرامما ئارقىلىق لوندونغا ئۇقتۇرىدۇ. نيۇتون بۇ تېلېگراممىدا، خالىفاكىس ئوتتۇرغا چىقىپ بېنىسقا بىر پارچە مەيۈسلۈك مەدىھەنامە يوللاپ، ئۇنىڭدىن ”كەمكۈتسىز ھالدا دەرھال ئەنگلىيە  بىلەن فرانسىيىنىڭ تەكلىۋىنى قوبۇل قىلىشى“ كېرەكلىكىنى، ”بولمىسا ئەنگلىيە  ھۆكۈمىتى بۇ دۆلەتنىڭ تەقدىرىگە كۆۈل بۆلمەيدىغانلىقىنى“ ئۇقتۇرۇپ قويۇشىنى تەلەپ قىلىدۇ.
گەرچە ۋاقىت يېرىم كېچە بولۇپ كەتكەن بولسىمۇ، خالىفاكس يەنىلا دوۋنىڭ كوچىسى 10- نومۇرغا قاراپ دەرھال يولغا چىقىدۇ. يېرىم كېچىدىن كېيىن، ئۇ تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىگە قايتىپ كېلىپ نيوتونغا يوليورۇق بېرىپ، ئۇنىڭدىن بېنىسنىڭ قايتا ئويلىنىپ كۆرىشى كېرەكلىكى ھەققىدە ماقۇل كەلتۈرۈشىنى، بولمىسا چىمبېرلىن ھىتلېر بىلەن ئۆتكۈزمەكچى بولغان ئىككىنچى قېتىملىق سۆھبىتىنى كېچىكتۈرۈش ياكى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا مەجبۇر بولىدىغانلىقىنى ئوقتۇرۇپ قويىشىنى تاپىلايدۇ. نيوتون، سەھەر سائەت 2 دە فرانسىيىلىك كەسىپدىشىنىڭ ھەمرالىقىدا خرادشىن سارىيىغا كېلىپ چېخسلوۋاكىيە پىرىزدېنتى بىلەن كۆرۈشىدۇ. بۇ چاغدا ئۇيقىغا غەرق بولغان بېنىسنى ئۇيغۇتىدۇ. ئۇ لاكروكسنىڭ گېپىنى ئاڭلىشى ھامان ”خۇددى بېشىغا توخماق تەككەندەك“ بولۇپ دەرھال ھۇشىدىن كېتىپ كۆزلىرىدىن ياش تۆكۈلىدۇ. بىر ئازدىن كېيىن ھۇشىغا كېلىپ، سېتىۋېتىلگەن بۇ پرىزدېنت، بۇنىڭغا چۈشتە جاۋاب بېرەي دەيدۇ.
ئەڭ ئاۋال ئەنگلىيە-فرانسىيە تەكلىۋىنى قوبۇل قىلغانلىقىنى ئېيتقان كىشى خودژا ئىدى.478 ئۇ نيوتونغا ئايلاندۇرۇپ يۈرۈپ بۇ گەپنى بىلدۈرۈپ، چېخسلوۋاكىيەنىڭ بېرىدىغان جاۋابى ماقۇل ئىكەنلىكىنى، بۇ ئىش ھەققىدىكى رەسمى جاۋابنى ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە تېز ۋاقىت ئىچىدە ئۇنىڭغا تاپشۇرىدىغانلىقىنى ئۇقتۇرىدۇ. ئەمما مۇنازىرە تا گۈگۈم ۋاقتىغىچە داۋام قىلىدۇ. بۇ چاغدا، نيوتون بىلەن لاكروكس ئىككىسى بىرلا ۋاقىتتا تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىگە چاقىرتىلىدۇ. بۇ ئىككى ئەلچى ھەر بىرى بىردىن ئۇلتىماتوم تاپشۇرۇپ ئالىدۇ. بۇ ئۇلتىماتومدا، چېخوسلوۋاكىيە ھۆكۈمىتى ”ئەپسۇس ئىچىدە“ ئەنگلىيە-فرانسىيە ئىككىسىنىڭ تەكلىۋىنى قوبۇل قىلىدىغانلىقى بىلدۈرۈلگەن ئىدى.
شۇ ئاخشىمى، بېنىس ھۆكۈمىتى ئۇقتۇرۇش ئېلان قىلىپ تەسلىم بولغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ ئۇقتۇرۇش نۇرغۇن غەرپلىكلەرنى قاتتىق نومۇسقا قالدۇرىدۇ. بۇ ئۇقتۇرۇشتا مۇنداق دېيىلگەن ئىدى:
دوست ئىتتىپاقداشلىرىمىزنىڭ بەرمەكچى بولغان ياردىمىگە ئاساسەن بىزمۇ ماقۇللۇق بىلدۈرگەن ئىدۇق. ئەمما، قۇراللىق بېسىم بىلەن بوي سۇندۇرۇش ئىشى ئوتتۇرغا چىقىشى بىلەن تەڭ، روشەنكى، ياۋروپا بوھرانىنىڭ خاراكتېرى تېخىمۇ جىددى تۈسكە كىرىپ قالاتتى. شۇڭا، دوستلىرىمىز ئاگاھلاندۇرۇپ، بىزدىن قۇربان بېرىشىمىزنى، ئەركىنلىك بىلەن تىنچلىقنى سېتىۋېلىش ئىشى ئۇلارنىڭ قولىدىن كېلىدىغان ئىشلاردىن ئەمەسلىكىنى، … ئېيتتى. جۇمھۇرىيەت پىرىزدېنتىمىز بىلەن ھۆكۈمىتىمىزنىڭ ماڭغىدەك باشقا يولى قالمىدى. بىز ھېچكىمدىن ياردەم ئالالمايدىغان يىتىم ھالغا چۈشۈپ قالدۇق.
شۇنداق قىلىپ، ھىتلېر ۋاستىچىلارنىڭ كۈچىگە تايىنىپ يەنە بىر قېتىملىق غالىبىيەتنى قولغا كەلتۈرىۋالىدۇ.

4
چىمبېرلىن، ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن 21-سىنتەبىردە ئايروپىلانغا چىقىشتىن ئاۋال مۇخپىرلارغا سۆز قىلىپ: ”چېخوسلوۋاكىيە مەسىلىسىنىڭ مۇۋەپپەقىيەت بىلەن ھەل قىلىنىشى ئەنگلىيە-گېرمانىيە ئىككى دۆلەت خەلقلىرى ئوتتۇرسىدىكى دوستلۇقنىڭ مۇھىم شەرتى ئىدى؛ شۇنىڭدەك يەنە ياۋروپا تېنچلىقىنىڭمۇ مۇنازىرە تەلەپ قىلىنماس ئالدىنقى شەرتى ئىدى. پېقىرنىڭ غايىسىمۇ دەل ياۋروپا تىنچلىقىنى ئۈمىد قىلىش بولۇپ، بۇ قېتىمقى سەپىرىم ئارقىلىق ياۋروپا تىنچلىقى ئۈچۈن بىر يول ئېچىلىشىنى ئۈمىد قىلىمەن.“
بۇ قېتىم، ئىككى دۆلەت رەھبىرى رېيىن دەرياسىنىڭ گودېسبېرگ ئارشىڭىدا كۆرۈشىدۇ. باش ۋەزىر ئولتۇرغان ئايروپلان كولوگنغا قونغىنىدا قارشى ئالغىلى ئالدىغا چىققانلار ئارىسىدا يەرلىك مۇھىم رەھبەرلەرمۇ بار ئىدى. ئايرودرومدا ھۆرمەت قاراۋۇللىرىمۇ بار ئىدى؛ ئېس-ئاچىلار ئوركىستېر ئەترىتى «تەڭرى پادىشاھىنى قوغدىسۇن» نى ئورۇندايدۇ. قارشى ئېلىش مۇراسىم ئاخىرلاشقاندىن كېيىن ئېنگلىزلار ماشىنىلىق قونالغۇ يېرى پېتېرسبېرگ مىھمانسارىيىغا كېلىدۇ. بۇ مېھمانخانا دەريا قىرغىقىنىڭ قارشى تەرىپىدىكى تاغ چوققىسىغا سېلىنغان بىر مېھمانخانا بولۇپ، قارشى تەرەپتىكى گودېسبېرگقا ئۇدۇل قارايتتى. ھىتلېر قەھۋە ئىچىش ئۈچۈن بۇ مېھمانخانىغا پات-پات كېلىپ تۇراتتى. ھىتلېر بۇ مىھمانخانىنىڭ ئەتىراپىدىكى مەنزىرىنى ماختاپ ھالى قالمايدۇ. شۇڭا ئۇ، مېھمانلىرىنىڭ دراچېنفېلس يېزا مەنزىرىسىدىن ھۇزۇر ئالسۇن دەپ ئېنگلىز مېھمانلىرىنى بۇ مېھمانخانىغا ئورۇنلاشتۇرغان. شۇنىڭدەك يەنە، رېيىن دەرياسىنى بويلاپ 50 مىلدەك ماڭغاندا رىۋايەتلەردىكى لورېلېي جادۇگەر خوتۇن تېشى بار يەرگە بارغىلى بولاتتى.
بالكوندىن قارىغاندا چىمبېرلىن دەريانىڭ قارشى قىرغىقىدىكى درېيسېن مېخمانخانىسىنى كۆرەلەيتتى؛ تۇنجى قېتىملىق سۆھبەت چۈشتىن كېيىن سائەت 5 تە ئەنە شۇ يەرگە ئورۇنلاشتۇرۇلىدۇ. يېرىم كۈندەك ۋاقىت ئۆتكەندىن كېيىن، ئۇ ماشىنىلىق قىيالىق تاغ يولىنى بويلاپ دەريا بويىغا كېلىپ، ئۇ يەردىن كېمە بىلەن دەريادىن ئۆتىدۇ. دەريانىڭ ئىككى قىرغىقى بىرەر تۈمەندەك تاماشا كۆرگۈچىلەر بىلەن تولغان بولۇپ، ئۇلار پۈتۈن دىققىتى بىلەن دەريادىن ئۆتىۋاتقا كىچىك كىمىگە تىكىلىپ قالغان ئىدى. بۇ مەنزىرە ھېندېرسونغا ئۇنىۋېرسىتېت دەۋرىدىكى قولۋاق مۇسابىقىسىنى ئەسلىتىدۇ.
درېيسېن مېھمانخانىسى غەربى قىرغاققا جايلاشقان ئىدى. چىمبېرلىن ھەمرالىرى بىلەن كىمە بىلەن ئۇ يەرگە تېزلا يېتىپ كېلىدۇ. ھىتلېر ئەزەلدىن خۇشخۇي بىر ساھىپخان ئىدى. ئۇ ئاۋال ئۇلاردىن پتىرىسبېرگتىكى ياتاقلار ئۇلارغا ياققان-ياقمىغانلىقىنى سورايدۇ. ئەمما، يىغىن زالىدا قوي يۇڭىدا توقۇلغان گىلەم سېلىنغان ئۇزۇن سۇپىغا كېلىپ ئولتۇرا-ئولتۇرمايلا رەسمى سۆھبەتكە كىرىشىپ كېتىدۇ. چىمبېرلىن ئالدى بىلەن ئۇنىڭ فرانسۇزلار بىلەن بىرلىكتە چېخلاردىن تالىشىپ يۈرۈپ مىڭ تەستە قولغا كەلتۈرگەن يول قويۇشلارنى بىر-بىرلەپ سۆزلەپ ئۆتىدۇ. ئاندىن زېمىننى ئۆتكۈزۈش ئىشىنىڭ چېگىش ئومۇمىي يۈزلۈك پىلانىنى قىسقىچە چۈشەندۈرۈپ ئۆتكەندىن كېيىن، ئەنگلىيە-فرانسىيە ئىككىسىنىڭ چېخلارغا بەرگەن كاپالەتنامىسىنىمۇ تىلغا ئالىدۇ.479 ئۇ گېپىنى تۈگىتىپ ئورۇندۇقىغا يۈلەنگىنىچە، گويا (شىمىدتنىڭ ئويىچە) ”بۇ بەش كۈندىن بۇيانقى قىلغان ئىشلىرىم يارامدىكەن؟“ دېگەندەك، ئۇنىڭ چىرايىدىن قايىل بولغانلىق ئالامەتلىرى بىلىنىپ تۇراتتى.
شىمىدتنى ھەيران قالدۇرغىنى، ھىتلېرنىڭ خاتىرجەم، ھەتتا ئەپسۇسلانغاندەك قىياپەت بىلەن بەرگەن مۇنۇ جاۋابى ئىدى: ”مېنى كەچۈرۈڭ چىمبېرلىن ئەپەندىم. مەن سىز بىلەن بۇ جەھەتتە قايتا سۆزلىشىشنى خالىمايمەن. چۇنكى بۇ  يېقىن كۈنلەردىكى ۋەزىيەتنىڭ تەرەققىياتى بۇ تۈردىكى ھەل قىلىش چارىسىنىڭ كارغا كەلمەس بولۇپ ئۆزگەرگەنلىكىنى كۆرسەتمەكتە.“
بۇ گەپتىن كېيىن باش ۋەزىر شاپپىدە ئورنىدىن تۇرۇپ كېتىدۇ. شىمىدت بۇ پەيتتە، باش ۋەزىرنىڭ قۇيۇق قاشلىرى تېگىدىكى مۇلايىم كۆزلىرىدىن غەزەپ ئوتلىرى چاقناپ كەتكەنلىكىنى سېزىدۇ. ئۇ دەرغەزەپ بولغىنىچە، چۈشىنەلمىدىم! بۇنداق ھەل قىلىش ئۇسۇلى فۈھرېرنىڭ بېرچتېسگادېندا ئوتتۇرغا قويغان تەلىۋىگە پۈتۈنلەي ئۇيغۇن ئىدىغۇ. ھىتلېر دۇدۇقلىغىنىچە، پولشا بىلەن ۋېنگرىيە ئوتتۇرغا قويغان تەلەپتىن قانائەت ھاسىل قىلىشتىن بۇرۇن چېخلار بىلەن ئۆزئارا تاجاۋۇز قىلىشماسلىق شەرتنامىسىنى ئىمزالاش ئىمكانىيىتى يوق دەيدۇ. ئۇ، ئەنگلىيە بىلەن فرانسىيە ئىككىسىنىڭ تەكلىپىگە بىر-بىرلەپ رەددىيە بېرىدۇ، ھەمدە ”ئەندى“ گېرمانىيە سۇدېتېننى ئىشغال قىلىشى كېرەك دەپ قەتئىي تەلەپ قىلىدۇ.
چىمبېرلىن بۇنىڭغا جاۋاب بېرىپ، ھىتلېرنىڭ بۇ تۈردىكى مۇئامىلىسىنىڭ ئۇنى بەكلا ئۈمىدسىزلەندۈرگەنلىكىنى ھەمدە بۇ دېگەنلىرىدىن نېمە قىلماقچى ئىكەنلىكىنى بىلەلمەي قالغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ھىتلېرنىڭ بۇ تەلىبى يېڭى بىر تەلەپ بولۇپ، ئۇنىڭ بېرچتېسگادېندا ئوتتۇرغا قويغان تەلەپلىرىدىن بەكلا ئېشىپ كەتكەن ئىدى. ئۇنىڭ ئىككىنچى قېتىملىق گېرمانىيە زىيارىتىدىن چىقىدىغان پىلانلار فۈھرېرنىڭ بارلىق تەلەپلىرىنى قاندۇرۇشقا تولۇق يەتكەن ئىدى؛ ئەمما ئۇنىڭ بۇنداق مۇئامىلىسى سىياسىي ھاياتىنى خەۋىپكە قويۇشى مۇمكىن ئىدى. بۇ چاغدا، سىر ئىۋون. ۋون كركپاترىك باش ۋەزىرگە بىر پارچە قەغەز ئۇزارتىدۇ. ئۇنىڭدا گېرمانىيە قوشۇنلىرى ئېگېردا چېگرادىن ئۆتكەنلىكى يېزىلغان ئىدى. چىمبېرلىن دەرھال بۇ نوقتىنى ئوتتۇرغا قويۇپ تۇرىۋالىدۇ. باش ۋەزىر، بۇنداق ۋەقەنىڭ يۈز بېرىشىدىن ھەر ئىككىلا تەرەپ ساقلىنالىشى مۇمكىن ئەمەسلىكىنى ئېيتىپ، فۈھرېرنى ”پۈتۈن كۈچىمىز بىلەن، تەرتىپلىك ھالدا، تىنچ بىر شەكىلدە مەسىلىنى ھەل قىلىپ، ئوق چىقىرىپ ۋەقە سادىر قىلىشلارنىڭ تىنچلىق ئىشلىرىنى قالايماقانلاشتۇرىۋېتىشىگە يول قويماسلىق“ ئۈچۈن بىرلىكتە تىرىشىشنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇ ھىتلېردىن، سىزدە پىرىنسىپ جەھەتتە كىلىشىمگە كېلەلىشىمىز ئۈچۈن قانداق مەسلىھەتىڭىز بار دەپ سورايدۇ.
ھىتلېرنىڭ بەرگەن جاۋابىدىن چىمبېرلىن ھاڭۋېقىپ تۇرۇپلا قالىدۇ: گېرمانىيە قوشۇنلىرى دەرھال سۇدېتېننى ئىشغال قىلىشى، چېگرا سىزىقىنىمۇ بۇندىن كېيىن ئومۇم خەلق ئاۋاز بېرىش ئۇسۇلى ئارقىلىق ھەل قىلىشى كېرەك دەپ جاۋاب بېرىدۇ. بۇ تەلەپ چېخسلوۋاكىيەنىڭ پۈتۈنلەي تەسلىم بولىشى كېرەكلىكىدىن دېرەك بېرەتتى. شۇڭا ئۇلار ئىككىسى بىر-بىرى بىلەن قاتتىق تالىشىپ كېتىدۇ. ئۇلار خېلى ۋاقىتلارغىچە مۇنازىرىلەشكەندىن كېيىن، ئېگېردىن يەنە يېڭى خەۋەر كېلىدۇ — بۇ قېتىمقىسى ھىتلېرغا ئىدى. — خەۋەردە، گۆرۈگە ئېلىنغان 12 نەپەر نېمىسنىڭ ئېتىپ ئۆلتۈرۈلگەنلىكى بىلدۈرۈلگەن ئىدى. نەتىجىدە، ھىتلېرنىڭ قايتىدىن قايناپ كېتىدىغانلىقىدا گەپ يوق ئىدى. ئۇ چېخلارنىڭ نەقەدەر ئېغىر ناھەقچىلىق قىلىۋاتقانلىقى ھەققىدە قايناپ كېتىدۇ. كەينىدىنلا ئۇ قەسەم بېرىپ مۇنداق دەيدۇ: ”ئەگەر پراگا بولشېۋىكلارنىڭ تەسىرىنى قوبۇل قىلىپ گۆرۆدىكى ئادەملىرىمىزنى داۋاملىق ئېتىپ ئۆلتۈرىدىغانلا بولىدىكەن، دەرھال ھەربى مۇداخىلە قىلىشقا مەجبۇرمەن.“
سۆزلىشىش 3 سائەتتەك داۋام قىلىپ، ئاخىرى ئۇلار بىر-بىرىدىن كۆڭۈلسىز ئايرىلىدۇ. شۇنداقتىمۇ ئەتىسى داۋاملىق سۆزلىشىشنى قارار قىلىپ ئايرىلغان ئىدى.
باش ۋەزىر، قىيىق بىلەن رېيىن دەرياسىدىن ئۆتۈپ ماشىنىلىق مېھمانخانىغا قايتىش يولىدا چىرايىغا چىقمىغاندەك قىلغىنى بىلەن ئىچىدىن جۈدۈنى قاتتىق ئۆرلەپ تۇراتتى. شۇ ۋاقىتتىلا ئۇ، سۆھبەت بۇزۇلۇپ قايتىپ كەتسە خاتا قىلغان بولارمۇ دەپ ئويلاپ قالىدۇ.480 ھىتلېر تەرسالىقى چېكىگە يەتكەن بىرسىمۇ ياكى ياخشىلىق بىلەن يامانلىق گرەلىشىپ كەتكەن قوش خاراكتېرلىك بىرسىمۇ؟ ئەگەر راس شۇنداق بىرسى بولغىنىدا، چىمبېرلىننىڭ بۇنداق تىركىشىش ۋەزىيىتى ئۈستىدىن غالىپ كېلىش مەسئولىيىتى بولىشى كېرەك ئىدى. مەسىلە، قانداق قىلىپ ئۇنى يېڭىپ چىقىشتا قالغان ئىدى.
يىغىنغا قاتنىشىۋاتقانلار ئىچىدە، يالغۇز چىمبېرلىنلا ھىتلېرنىڭ ئەقلى جايىدىمۇ-قانداق دەپ گۇماندا قالمىغان ئىدى. درېيسېن مېھمانخانىسىدا باشقا بىر قانچە ئاخبارات مۇخبىرلىرى، چېخ بوھرانى فۈھرېرنىڭ كۆڭلىنى شۇنداق ئېغىر پاراكەندە قىلىۋەتتىكى، ۋەھشىلەشكەنلىكىدىن يېتىۋېلىپ گىلەمنىڭ چېتىدىن تۇتۇپ غاجىلاپ كەتتى دېگەندەك پىتنە-پاساتلارنى تارقىتىشقا باشلايدۇ. ئەسلىدە بۇ گەپ فۈھرېرنىڭ بىر نەپەر ئاديۇتاىتىنىڭ ئاغزىدىن چىققان گەپ ئىدى. بۇ ئاديۇتانت، فۈھرېر غەزەپتىن شۇ ھالغا كېلىپ قالدىكى، ”يەرگە يېتىپ گىلەمنى چىشلەپ تىتقىدەك“ بولۇپ كەتتى دېگەنمىش. ”گىلەمنى چىشلىگىدەك بولۇپ كېتىش“، ئەسلىدە بىر قوپالىراق يەرلىك شىۋە سۆزى ئىدى؛ بەزى مۇخبىرلار بۇ سۆزنى ئوقۇلۇشى بويىچە چۈشىنىۋېلىشقان. ئەسلىدە بۇ سۆز ”تۇيۇق يولغا كىرىپ قېلىش“ دەپ چۈشىنىلىشى كېرەك ئىدى. بۇنچىلىك ساۋادسىزلىق، فۈھرېرنىڭ ئاديۇتانتلىرى — ئەسلىدە ئۇلار فۈھرېرنىڭ ئاچچىقى كەلگەن ۋاقىتلارغا بەكلا كام دۈچ كېلەتتى — غا بەكلا كۈلكىلىك بىلىنگەن ئىدى. ھىتلېر ئاچچىقى كەلگەن ۋاقتىدا، ئادەتتە يېرىم سائەت سەپسەتە سېتىپ تىنماي سۆزلەپ كېتەتتى. بەزىدە قاتتىق ۋارقىراپ كەتكىدەك قىلسىمۇ، يەنىلا بىردەمدىلا بېسىقىپ قالاتتى. ”بۇنداق قاتتىق ئاچچىقلىنىپ كەتكەن ۋاقىتلارنىڭ نۇرغۇن قىسمىدا مەنمۇ نەق مەيداندا بولاتتىم. — دەيدۇ ۋيېدىرمان، — مېنىڭ دېمەكچى بولغىنىم، ئۇنىڭ ئاچچىقلانغان ۋاقتى بەكلا تەتۈر مىجەزلىك، ئۆزىنى تېزگىنلىيەلمەيدىغان كىشىلەرنىڭ ۋارقىراپ-جارقىرىشىدىن قىلچە پەرقلەنمەيتتى.“
بەزى سىرداشلىرى ھىتلېرنىڭ ئاچچىقلىنىشى گېپىنى ئۆتكۈزۈشنى مەقسەت قىلىدۇ دەپ قارىشاتتى. ئەگەر راست شۇنداق بولغىنىدا، ئۇ ھالدا شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىنكى ئاچچىقلىنىشى ھەقىقەتەنمۇ رەقىبىنى ئۆزىنى قوغداشقا مەجبۇرلىدى دېيىشكە بولاتتى. ئەسلىدە، چىمبېرلىنمۇ بىر پارچە مۇرەسسەلىشىش خېتى تەييارلىغان بولۇپ، بۇ خەتتە ئۆزى ئوتتۇرغا چىقىپ چېخلارنىڭ ئەھۋالىنى ئاڭلاپ بېقىش، سۇدېتېن رايونىدىكى نېمىسلارنىڭ ئۆزلىكىدىن قانۇنى تەرتىپنى يولغا قويۇشىنى ئورۇنلاشتۇرۇشقا بولۇش-بولماسلىقىنى كۈزىتىپ بېقىش تەكلىبى ئوتتۇرغا قويۇلغان ئىدى.
23-چىسلا ناشتىدىن كېيىن، بۇ خەت قارشى قىرغاققا ئىۋەرتىلدى. ھىتلېر قىلچە مۇرەسسە قىلىش نىيىتى بولمىغاچقا، بۇ تەكلىپ ئۇنىڭ ئويلىغانلىرىنىڭ كەسكىن رەت قىلىنىشى دەپ قارايدۇ. ھىتلېر، رىبىنتېروپ ۋە باشقا مەسلىھەتچىلىرى بىلەن ئۇزۇنغا سوزۇلغان ”شىددەتلىك“ مۇنازىرىدىن كېيىن، بەك دوستانە بولمىغان بىر پارچە جاۋاپ خەت يازىدۇ. ئۇ خېتىدە يىغىن ئۈستىلىدە سۆزلىگەن سۆزلىرىنى قايتا تەكرارلىغان ئىدى. بۇ خەت بەكلا ئۇزۇن يېزىلغاچقا، تەرجىمە قىلىشقا ۋاقىت يەتمەيھىتلېر شىمىدتقا خەتنى ئېلىپ چىمبېرلىن بىلەن كۆرۈشۈپ يۈزتۇرانە تۇرۇپ ئېغىزچە تەرجىمە قىلىپ ئوقۇپ بېرىشىنى بۇيرۇيدۇ. شىمىدت قولتىقىدا چوڭ بىر لىپاپنى قىستۇرغىنىچە چۈشتىن كېيىن سائەت 3 ئەتراپىدا درېسېن مېھمانخانىسىدىن ئايرىلىدۇ. ئۇ پېترىسبېرگ مېھمانخانىسىغا ئاز قالغاندا مېھمانخانا ئىشىكىدە بىر مۇنچە مۇخپىرلارنىڭ يىغىلىۋالغانلىقىنى كۆرىدۇ. بىر مۇخپىر ”سىز بۇ يەرگە تىنچلىق خېتى ئېلىپ كەلدىڭىزمۇ ياكى ئۇرۇش خېتى؟“ دەپ سورايدۇ. شىمىدت ئېھتىياتلىق بىلەن سىر بەرمەستىن مۆرىسىنىمۇ قاقماي كىرىپ كېتىدۇ. بۇ چاغدا چىمبېرلىن بالكوندا تۇراتتى. شىمىدتنى دەرھال ئۇنىڭ يېنىغا باشلاپ چىقىدۇ. سەل ئاۋال چىمبېرلىن ھېندېرسون بىلەن ئەندىشى ئىچىدە تىنماي ئالدى-كەينىگە مېڭىپ يۈرگەن ئىدى. شمىدتنىڭ كىرىشى بىلەن تەڭ باش ۋەزىر دەرھال ئۆزىنى ئوڭشىۋېلىپ گويا تۇيۇقسىز مېڭىپ يۈرگەندەك قىياپەتكە كىرىۋالىدۇ.
شىمىدت قايتىپ كەلگىنىدە ھىتلېر ئۇنىڭدىن ئالدىراپ سورايدۇ: ”ئۇ نېمە دېدى؟ خېتىمگە قانداق قارىدى؟“ چىمبېرلىننىڭ ھاياجانلانمىغانلىقىنى ھەم ئاچچىقلانماي تۇرغانلىقىنى ئۇققاندىن كېيىن، خاتىرجەم بىرنى تىنىۋالىدۇ. بىر سائەتكە قالماي، چىمبېرلىن ئىككى كىشىنى دەريادىن ئۆتۈپ ھىتلېرغا جاۋابىنى بېرىشكە يولغا سالىدۇ. ئۇنىڭ بۇ خېتى ھەم مۇرەسسە قىلىش مەزمۇنىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن خاپىلىقىنىمۇ ئىپادىلىگەن بولۇپ، دېپلوماتىيىلىك ئەدەپ قائىدىلەرگە بەك ھۆرمەت قىلىپ كەتمىگەن بىر ئىپادە بىلەن يېزىلغان ئىدى. ئاۋال، ھىتلېرنىڭ تەكلىۋىنى چېخلارغا يەتكۈزىدىغانلىقىنى بىلدۈرۈپ،481 ئۇنىڭدىن مەقسىدى تەپسىلى بايان قىلىنغان بىر مېموراندۇم يېزىپ ئىۋەرتىشى تەلەپ قىلىنغان ئىدى. ئۇ، فۈھرېرنىڭ مېموراندۇمىنى تاپشۇرۇپ ئېلىشى ھامان دەرھال ئەنگىلىيىگە قايتىدىغانلىقنى بىلدۈرگەن ئىدى.
ئۇلار ئىككىنچى قېتىم سۆھبەت ئۆتكۈزىدىغان بولىدۇ. بۇ سۆھبەت بەلكىم چىمبېرلىننىڭ ئەنگلىيەگە قايتىپ كېتىش تەھدىتى سەۋەبىدىنلا ئۆتكۈزۈلگەن  بولىشى مۇمكىن ئىدى. ھەر ئىككى تەرەپنىڭلا ماقۇل كېلىشى بىلەن چىمبېرلىن شۇ ئاخشىمى درېسېن مېھمانخانىسىغا بېرىپ بىر تەرەپتىن مېمىراندومنى ئالماقچى، يەنە بىر تەرەپتىن ھىتلېرنىڭ بۇ ھەقتىكى چۈشەندۈرىشىنى ئاڭلىماقچى بولىدۇ. سۆھبەت ئاخشىمى سائەت 10 ئەتراپىدا باشلىنىدۇ. يىغىنغا قاتنىشىدىغانلارنىڭ سانى كۆپەيتىلگەنلىكى ئۈچۈن، يىغىن كىچىك بىر ئاشخانىغا ئورۇنلاشتۇرىلىدۇ. ھېندېرسون، كىركپاترىك، رىبىنتروف ۋە ۋېيزساكېر قاتارلىق كىشىلەر ھىتلېر بىلەن چىمبېرلىن ئەتراپىدا يېرىم يۇمىلاق بولۇپ ئولتۇرىدۇ. ئۇلار ئەركىن ئازادە ئولتۇرۇشقان ئىدى. مىمىراندومنى شىمىدت تەرجىمە قىلىپ ئوقۇيدۇ. ھىتلېر، چېخ ئارمىيىسى خەرىتىدە (بۇ خەرىتە مېموراندۇمنىڭ قوشۇمچە بېتى ئىدى) كۆرسىتىلگەن يەرلەردىن چېكىنىپ چىقىپ كېتىشى؛ ئەسكەر چېكىندۈرۈش ئىشى 26-سىنتەبىر كۈنى باشلىنىشى، 28-كۈنى سۇدېتېن رەسمى گېرمانىيىگە كېسىپ بېرىلىشى تەلەپ قىلىنغان ئىدى.
”بۇ رەسمى ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتوم دېمەكتۇر!“ دەيدۇ چىمبېررلىن ۋارقىرىغىنىچە، شۇنىڭدەك ئىككى قولىنى كۆتەرگىنىچە بۇنىڭغا نارازىلىقنى ئىپادىلەيدۇ.
”ياق، بۇ دېگىنى بىر بۇيرۇق ئىكەن!“ ئۆزىنىڭ نېمىس تىلىدىن ماختىنىشنى ياخشى كۆرىدىغان ھېندېرسون نېمىسچە قوشۇپ قويىدۇ. چىمبېرلىن بۇنداق بىر ھۈججەتنى چېخلارغا بېرىشتنى رەت قىلىدۇ. ئۇ، مەزمونى ھەققىدە بىر نېمە دېمەي تۇرۇپ، تەلەپپۇزىنىڭ ئۆزىلا بىتەرەپچىلەرنىڭ غەزىۋىنى قوزغاشقا يېتىپ ئاشىدۇ، دەيدۇ. ئۇ خۇددى قول ئاستىدىكى بوي سۇنماس بىر كادىرىغا مۇئامىلە قىلغاندەك فۈھرېردىن رەنجىپ كېتىدۇ. ھىتلېرنىڭ مۇداپىيەگە ئۆتىشكە مەجبۇر قالغان ۋاقىتلىرى بەكلا ئاز ئىدى. بۇ قېتىمدىمۇ شۇنداق قىلىدۇ. كەينىدىنلا، ئوتتۇرغا قويۇلغان كۈنتەرتىپ مەسىلىسىدە بۇ جەدۋەلدە چېخلارغا بېرىلگەن ۋاقىتنى بەكلا ئاز دەپ قارىشىپ، سۇدېتېندىن ئەسكەر چېكىندۈرۈش ھەمدە ئۇ يەرنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشكە بېرىلگەن ۋاقىت بەكلا ئاز ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ ئۈچ نەپەر ئەنگىلىيىلىك سىياسىيون بىرلىشىپ رەددىيە بېرىدۇ ھەمدە بۇ پىلان ئىجرا قىلىش مۇمكىن بولمايدىغان ھەمدە خەتەرلىك بىر پىلان ئىكەنلىكىنى، شۇڭا بۇ پىلان بىر مەيدان ياۋروپا ئۇرۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن دەپ چىڭ تۇرىدۇ.
شۇنداق قىلىپ، سۆھبەتلىشىش قايتا بىر ئىزدا توختاپ قالىدۇ. بۇ چاغدا، بىر نەپەر ئاديۇتانت كىرىپ، فۈھرېرغا بىر پارچە تېلېگراممىنى سۇنىدۇ. فۈھرېر بۇ تېلېگراممىغا مۇنداقلا بىر كۆز يۈگۈرتۈپ چىققاندىن كېيىن ئۇنى شىمىدتقا بېرىدۇ. شىمىدت ئۇنى ئۇنلۈك قىلىپ ئېنگلىزچىگە تەرجىمە قىلىپ ئوقۇيدۇ: ”بېنىس تېخى يېڭىلا رادىئو ئارقىلىق ھەر قايسى چېخ قىسىملىرىغا ئومۇمىي سەپەرۋەرلىك ئېلان قىلىدى.“
ئەڭ ئاخىرىدا جىمجىتلىقنى بۇزغان كىشى يەنە ھىتلېر ئىدى: ”ئاڭلاپمۇ باقمىغان بۇنداق ئېغۋاگەرچىلىك يۈز بەرگەن ئىكەن، — دەيدۇ ھىتلېر ئىنتايىن پەس ئاۋازدا، — مەن ئەلىۋەتتە سۆزۈمدە تۇرىمەن — بەرگەن ۋەدەمگە ئاساسەن سۆھبەت جەريانىدا چېخلارغا قارشى ھەرقانداق بىر ھەرىكەت قىلمايمەن. قانداقلا ئىش يۈز بېرىشىدىن قەتئى نەزەر، چىمبېرلىن ئەپەندى، سىز گېرمانىيىدە تۇرىۋاتقان ۋاقتىڭىزدا، خاتىرجەم بولۇڭكى، مەن ھەرگىز بىرەر ھەرىكەت قوللانمايمەن.“ بۇ گەپلەرنى، ئۇ ئىنتايىن خاتىرجەم بىر شەكىلدە سۆزلىگەن بولغاچقا، ئۇنىڭ بۇ تۇرقى كىشىنى قايمۇقتۇرۇپلا قوياتتى. ئەمما فۈھرېرنىڭ كەينىدىنلا دېگەنلىرى ئۇنداق خاتا چۈشەنچە بېرىپ قويىدىغان گەپلەردىن ئەمەس ئىدى. ئۇ چۈشىنىشلىك قىلىپ، چېخلارنىڭ ئومۇمى سەپەرۋەرلىك ئېلان قىلغانلىقى پۈتۈن مەسىلىلەرنى ھەل قىلىۋەتتى دەيدۇ. چىمبېرلىن ئالدىراش سۆز قىستۇرۇپ، سەپەرۋەرلىك دېگىنى ھەرگىز ھۇجۇم قىلىش تەدبىرى بولىشى ناتايىن، بەك بولۇپ كەتسە بىر ئالدىن ئېلىش تەدبىرىدىن باشقا نەرسە بولىشى مۇمكىن ئەمەس دەيدۇ. ھىتلېر جاۋابەن، مېنىڭچە بولغاندا بۇ ئومۇمى سەپەرۋەرلىك ئىشى شۇنى كۆرسەتمەكتىكى، چېخلاردا ھېچ بىر تۇپراقتىن ۋاز كېچىش نىيىتى يوق ئىكەن، دەيدۇ. چىمبېرلىن بۇنداق قاراشقا قوشۇلمايدىغانلىقىنى يەنە بىر قېتىم تەكىتلەيدۇ. ئۇ، چىخلار سۇدېتېندا ئاپتونومىيە يولغا قويۇلۇشنى پىرىنسىپ جەھەتتە قوبۇل قىلىشتى. شۇڭا ئۇلار ھەرگىزمۇ دېگەن گېپىدىن يېنىۋالىدىغان، بىردەم ئۇنى، بىردەم بۇنى دەيدىغان كىشىلەردىن ئەمەس دەپ چېخلارنىڭ تەرىپىنى قىلىشقا تىرىشىدۇ.
”ئۇنداقتا يەنە نېمە ئۈچۈن ئومۇمىي سەپەرۋەرلىك ئېلان قىلغىدەك؟“ دەيدۇ ھىتلېر.
”ئاۋال ئومۇمىي سەپەرۋەرلىك ئېلان قىلغانلار گېرمانىيە ئەمەسمىدى؟“ دەيدۇ باش ۋەزىرمۇ جاۋابەن.
”ئۇنىمۇ ئومۇمىي سەپەرۋەرلىك دەپ قارىغانمىدىڭىز؟“ فۈھرېر ئېچىتىپ تۇرۇپ رەددىيە بېرىدۇ. كەينىدىنلا، ئۇ يەنە بىر قېتىم تەھدىت قىلغان ھالدا: بۇ قېتىمقى بوھران ئۇزۇن داۋام قىلىپ كېتەلمەيدۇ، دەيدۇ. ئۇ،482 بىر خىل نېمىس تەمسىلىنى كەلتۈرۈپ: ”تېررورلۇقنىڭ مۇدداسى غايىسىز تېررورلۇق قىلىش“ دەيدۇ. ئۇنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتوم دېگىنى ئۇنىڭ ئەڭ ئاخىرى دېگەن بۇ گېپىگە ۋەكىللىك قىلماقتا ئىدى.
چىمبېرلىن ئۇنىڭغا، ئەھۋال شۇنداق ئىكەن، داۋاملىق سۆھبەت ئۆتكۈزۈشىمىزنىڭ قىلچە ئەھمىيىتى قالمىدى. ”چۇنكى ئۇ شۇنى كۆرمەكتىكى، ئۇنىڭ ياۋروپا تىنچلىقى ئۈچۈن كۈتكەن بارلىق ئۈمىدلىرى پۈتۈنلەي گۈمران بولدى، ئەندى ئۇ ئېغىر غەم بىلەن ئەنگىلىيىگە قايتماقچى. ئەمما ئۇنىڭ ۋىژدانى ئەينەكتەك سۈزۈك؛ تىنچلىق ئۈچۈن، ئۇ پۈتۈن تىرىشچانلىقىنى كۆرسەتتى. ئەپسۇسكى، ئۇ ھىتلېر ئەپەندىدىن بىرەر ئىجابى جاۋابقا ئېرىشەلمىدى.“
ھىتلېر، ئۇنىڭ پېشىنى قېقىپ كېتىپ قېلىشىدىن بەكلا قورقاتتى. شۇڭا ئۇ، ئالدىراپ-سالداىراپ ئۇنىڭغا ۋەدە قىلىپ، مەن سۆھبەت جەريانىدا چېخوسلوۋاكىيىگە ھەرگىز باستۇرۇپ كىرمەيمەن، دەيدۇ. ئۇنىڭ بۇ گېپى خۇددى گۈلدۈرمامىدەك ھاۋانى پاك-پاكىزە تازىلىۋەتكەن ئىدى. ”سىزنى خوش قىلىمەن دەپ، چىمبېرلىن ئەپەندى، — دەيدۇ ھىتلېر بىر ھازا سۈكۈت قىلغاندىن كېيىن، — كۈن تەرتىپ مەسىلىسىدە پېقىر سىزگە يول قويماقچى. مەن ئادەتتە بىرەرسىگە ئاسانلىقچە يول قويمايتتىم. سىز مېنىڭ يول قويۇشۇمغا مۇيەسسەر بولغۇچىلاردىن بىرى بولدىڭىز: مەن 1-ئۆكتەبىر كۈنىنى ئەسكەر چېكىندۈرۈش كۈنى قىلىپ بېكىتىلىشىگە ماقۇل بولىمەن.“
ئۇلار چېكىنىشنىڭ قالغان تېخنىكىلىق مەسىلىلىرى ئۈستىدە يەنە بىر ھازا سۆزلەشكەندىن كېيىن، چىمبېرلىن بۇ قېتىمقى ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومنى چېخلارغا يەتكۈزۈشكە ماقۇل بولىدۇ. ۋاقىت كېچە سائەت بىر يېرىم بولغاچقا، ھەممەيلەن يىغىننى توختىتىپ ئارام ئېلىش ئۈچۈن تارقىلىدۇ. فۈھرېر، باش ۋەزىرنىڭ تىنچلىق ئۈچۈن شۇنچە كۆپ يول ماڭغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭغا رەخمەت ئېيتىش بىلەن بىرگە، ”چېخ مەسىلىسى ئۇنىڭ ياۋروپادا ئوتتۇرغان قويغان ئەڭ ئاخىرقى زېمىن تەلىپى بولۇپ قېلىشىغا ئىلاجىسىز ماقۇل ئىكەنلىكىنى“ بىلدۈرىدۇ. چىمبېرلىن سەمىمىلىك بىلەن ”خەير-خوش“ دېگىنىدىن كېيىن گېرمانىيىدىن ئايرىلىدۇ. ئۇنىڭ مېھمانخانا ئىشىكىدىن چىقىپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرگەن كىشىلەر، ئۇنىڭ چىرايىدا قىلچىمۇ خاپا بولغانلىق ئالامىتىنى ھېس قىلمايدۇ.

5
چېمبېرلىن، بىر قانچە سائەت ئۇخلاپ كۆزىنىڭ ئاچچىقىنى چىقىرىۋالغىنىدىن كېيىن لوندونغا قاراپ ئۇچۇپ، ئەتىسى دەرھال ئىچكى كابېنت ئومۇمى يىغىنى چاقىرىدۇ. ئۇ كابېنتىغا چۈشەندۈرۈپ كېلىپ مۇنداق دەيدۇ: ئەگەر بىز باشقىلارنىڭ ھەرىكىتىنى بىلمەكچە بولىدىكەنمىز، چوقۇم ئۇلارنىڭ نېمە قىلماقچى ئىكەنلىكىنى، ئۇلارنىڭ قانداق ئويلايدىغانلىقىنى بىلىشىمىزگە توغرا كېلىدىكەن. مېنىڭ بىلىشىمچە، ھىتلېر ئەپەندىم ”ئۇ ھۆرمەت قىلىدىغان، ئىزچىل تۈردە ئۇنىڭ بىلەن سۆھبەت قىلىۋاتقان ئادىمىنى مەقسەتلىك ئالدايدىغان بىرسى ئەمەس.“ ئەگەر ئۇلار ئىشەنگەن ئادىمىنى ئالدىماقچى بولىدىكەن، ”ئۇلار ، ئىككى دۆلەت ئوتتۇرسىدا مەۋجۇت بولغان ھەر تۈرلۈك پىكىر ئايرىمىلىقلىرى بىلەن گېرمانىيە بىلەن چۈشىنىش ھاسىل قىلىش پۇرسىتىدىن مەھرۇم بولىدۇ،“ بۇ ئۇلار ئۈچۈن بەكلا چوڭ تراگىدىيە.
ئۇ تامېس (تايمىس)  دەرياسى بويىچە گېرمانىيە بومباردىمانچى ئايروپلانلىرىنىڭ ئۇچۇش يولىنى تەقلىدى كۆز ئالدىغا كەلتۈرگەچ ئۆيىگە قايتىشىدا قاتتىق ۋەھىمە ئىچىدە مۇنداق دەيدۇ: ”مىڭلىغان ئائىلىلەر بۇ بومباردىمانچى ئايروپلانلارنىڭ ئاستىدا قالىدۇ. مەن ئۆز-ئۆزەمگە: بىز بۇ خەلقىمىزنى بۇنىڭدىن قانچىلىك قوغدىيالايمىز؟ دەپ سوراپ باقتىم. مېنىڭچە، بىز بۈگۈن چىقىشى مۇمكىن بولىدىغان بىرەر ئۇرۇشنى چەكلىيەلىگىدەك ئۇرۇش قوزغاشقا كۈچىمىز يەتمەيدۇ.“
ئىچكى كابېنتتا، ئۇ ھېچ قاچان بۇنچە كۈچلۈك قارشىلىققا دۈچ كېلىپ باققان ئەمەس. ئەڭ ئالدى بىلەن دېڭىز ئارمىيە مىنىستىرلىكىدىن ئادمىرال لورد دۇف كوپېر فۈھرېرنىڭ بەرگەن كاپالىتىگە قەتئى ئىشەنمەيدۇ. ئۇ، دەرھال ئومۇمىي سەپەرۋەرلىك يولغا قويۇلىشىنى تەكلىپ قىلىدۇ. چىمبېرلىن كابېنتتىكىلەرگە كۈچەپ نەسىھەت قىلىپ، بۇ تۈردىكى قارار ئېلىشنى ئىمكان بار كەينىگە سوزۇش كېرەكلىكىنى تەلەپ قىلىدۇ. يىغىندا ئالدى بىلەن قىسمەن سەپەرۋەرلىك ئېلان قىلغان فرانسىيە بىلەن مەسلىھەتلىشىپ كۆرۈشكە قارار قىلىشىدۇ.483
يەكشەنبە كۈنى ئىچكى كابىنت قايتا يىغىلغىنىدا يېڭىدىن قارشى پىكىرلەر كۆرۈلىدۇ. ”مەن كۆڭلۈمدىكى تۈگۈننى ھەر قانچە قىلىپمۇ يېشەلمىدىم. — دەيدۇ تاشقى ئىشلار ۋەزىرى خالىفاكس، — ھېس قىلىشىمچە، ھىتلېر ئەپەندى بىزگە ھېچ نەرسە بەرمەي، گويا ئۇرۇشماي تۇرۇپلا غەلىبە قىلغاندەك ئولتۇرىۋېلىپ بۇيرۇق قىلىشتىن باشقا ھېچ ئىش قىلمىدى.“ ناتسىسىزم مەۋجۇتلا بولىدىكەن، تىنچلىقنىڭ مۇستەھكەملىنىشى ھەرگىز مۇمكىن ئەمەستەك قىلىدۇ دەيدۇ.
ئىلگىرى چىمبېرلىننى قوللاپ كەلگەن لورد خايىلشاممۇ بۇ چاغدا تاشقى ئىشلار ۋەزىرى خالىفاكسنىڭ پىكىرىنى توغرا تاپماقتا ئىدى. شۇنىڭ بىلەن مۇنازىرە باشلىنىپ كېتىدۇ. لورد ستانخوپ بىلەن لورد ماۋغاملار چېخقا بېسىم ئىشلىتىپ ئۇلارنى ھىتلېرنىڭ مېمىراندومىنى قوبۇل قىلغۇزۇش كېرەكلىكىدە چىڭ تۇرسا، لورد ۋىنتېرتون ئەخلاقى نوقتىدا بۇنداق بىر تەكلىپنى رەت قىلىش كېرەكلىكىنى تەكىتلەيدۇ. ئىچكى كابېنتتىكىلەرنىڭ پىكىرلىرى ئاساسەن ئوخشىشىپ كەتكەنلىكى ئۈچۈن، چىمېرلىن ئىچكى كابېنت تەرتىبىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە ئۇرۇنىدۇ. ئۇ، بۇ ۋاقىتقا كەلگەندە ھىتلېرنىڭ شەرتلىرىنى قوبۇل قىلىش ياكى رەت قىلىش پىكىرى، ياكى نومۇستا قالدۇرۇشلارنىڭ ھېچقايسى توغرا ئۇسۇل ئەمەسلىكىنى، بۇنى قوبۇل قىلىش ياكى رەت قىلىش ئىشىنى چېخلار ئۆزلىرى قارار قىلشى كېرەكلىكىنى ئېيتىدۇ.
ئىچكى كابېنت يىغىنى تېخى يېڭىلا پىكىر بىرلىكىگە كېلەلمەي تاماملىنىشى بىلەن، چىمبېرلىن كىشىنى كۆڭۈلسىز قىلىدىغان يەنە بىر ئىشقا دۈچ كېلىدۇ. چېخسلوۋاكىيە باش ئەلچىسى ژان ماسارىك زىيارەتكە كېلىپ قاتتىق نارازىلىق بىلدۈرىدۇ. بۇ باش ئەلچى، ھىتلېر بەرگەن مېمىراندۇمنىڭ مەزمۇنى چېخسلوۋاكىيە ھۆكۈمىتىنى ”بەكلا قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويغانلىقىنى“ ئېيتىدۇ. ئۇ يەنە، بۇ مېموراندۇم ئەمەلىيەتتە ئەڭ ئاخرقى ئۇلتىماتوم بولۇپ، چېخوسلوۋاكىيىنىڭ مىللى مەۋجۇدىيىتىنى قوغداشنىڭ ھەرقانداق بىر ھوقۇقىنى تارتىپ ئالغانلىق، ”ھۆكۈمېتىم بۇنىڭدەك يېڭىچە رەزىل تەلەپلەرگە قارشى تۇرىدۇ، بۇنىڭ ئۈچۈن پۈتۈن كۈچى بىلەن قارشى تۇرۇش ھەرىكىتى قوزغاشقا مەجبۇر. شۇنداق، بىز قارشىلىق كۆرسىتىمىز، تەڭرى بىزنى ئۆز پاناھىدا ساقلىسۇن“ دەيدۇ.
شۇ كۈنى ئاخشىمى، فرانسىيە ۋەكىللەر ئۆمىكىمۇ ۋەزىيەتنى مۇھاكىمە قىلىش ئۈچۈن لوندونغا كېلىدۇ. ۋەكىللەر ئۆمىكىنىڭ باشلىقى دالادېر، فرانسىيە ھۆكۈمىتى ھىتلېرنىڭ سۇدېتېن رايونىنى ئىشغال قىلىۋېلىش ھوقۇقىنى ئېتراپ قىلمايدىغانلىقىنى ئېلان قىلىدۇ. چىمبېرلىن ئوتتۇرغا قويغان مەسىلىگە قارىتا، يەنى ”ئەگەر ھىتلېر ستىراتىگىيىلىك نوقتىدىن ئويلىنىپ بىر تەرەپلىمە چېگرا سىزىقىنى چېخوسلوۋاكىيىنىڭ ئۈستىگە مەجبۇرى تاڭماقچى بولىدىكەن، سىلەر فرانسۇزلار ئۇنىڭغا قارشى ئۇرۇش ئېلان قىلامسىلەر؟“ دېگەن سۇئالىغا ئۇنىڭ بەرگەن جاۋابى بەكلا مۇجىمەل ئىدى. چىمبېرلىن ئۇنىڭ ئېنىق ئىپادە بىلدۈرۈشىنى تەلەپ قىلىدۇ. دالادېر بولسا، ”فرانسىيە بىر مەزگىللىك ئەسكەر يىغىشقا كىرىشكەندىن كېيىنلا ئاندىن قۇرۇغلۇقتا ھۇجۇم قىلىش ھالىغا كېلەلىشى مۇمكىن“ دەپ جاۋاب بېرىدۇ.
چىمبېرلىننىڭ ئىچكى كابىنتى بىلەن مۇزاكىرىلىشىش ئۈچۈن يىغىن يېرىم سائەت دەم ئېلىشقا چىقىدۇ. ”ئۇرۇشتىن ساقلىنىش ئېھتىماللىقلىرىنى ئوتتۇرغا چىقارماي تۇرۇپ ھەرگىز توختاپ قالمايمەن. — دەيدۇ چىمبېرلىن كابىنت ئەزالىرىغا، — شۇڭا، مەن شۇنى تەكلىپ قىلىمەنكى، مېنىڭ ھىتلېر ئەپەندى بىلەن ئۆتكۈزگەن سۆھبەتلىرىم ئاساسىدا، ئۆز نامىمدا ھىتلېرغا خەت يازىمەن.“ بۇ خەتتە ئورتاق بىر كومىتېت قۇرۇپ چىقىپ چېخسلوۋاكلارنىڭمۇ قوبۇل قىلالايدىغان تەكلىپنى قانداق قىلىپ ئەمەلگە ئاشۇرغىلى بولىدىغانلىقىنى مۇزاكىرە قىلىش تەكلىۋى ئوتتۇرغا قويۇلىدۇ. بۇ خەتنى سىر خوراس ۋىلسون فۈھرېرغا يەتكۈزىدىغان بولىدۇ. ”ئەگەر ھىتلېر ئەپەندى بۇ خەتكە جاۋاپ بېرىشنى رەت قىلغىدەك بولىدىكەن، سىر خوراس ۋىلسون ماڭا ۋاكالىتەن تۆۋەندىكى پىكىرىنى يەتكۈزۈش ھوقۇقىنى بەردى: يەنى، بۇ چاقىرىقنامە رەت قىلىنغىدەك بولغىنىدا، فرانسىيە ئۇرۇشقا قاتنىشىدۇ، ئىش شۇ نوقتىغا بارغىنىدا، بىزمۇ بۇ ئۇرۇشتىن ئۆزىمىزنى چەتكە ئېلىپ تۇرالىشىمىز مۇمكىن بولماي قالىدۇ.“
ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، يەنى 26-سىنتەبىر كۇنى، ھىتلېرنىڭ ”يەھۇدىيلارنىڭ ئۆتمۈشنى سېغىنىش ھېسسىياتى بار“ دەپ ئاتىغان سىر ۋىلسون، بۇ خەتنى ئېلىپ بېرلىنگە يۈرۈپ كېتىدۇ (ۋىلسون، 1968-يىلى مۇخپىر كولىن كروسقا ”ئۇ ھىتلېرنىڭ يەھۇدىيلارغا بولغان ھىسسىياتىنى چۈشىنەتتى. ئۇنىڭدىن مۇنداق دەپمۇ سورىغان: ’سىز ياخشى كۆرىدىغان بىرەر  يەھۇدىيغا ئۇچراپ باقتىڭىزمۇ؟‘ “) فۈھرېر خاتىرجەم ئولتۇرۇپ ئۇنىڭ دېگەنلىرىنى ئاڭلايدۇ.484 ئەمما ئۇ بارغانسىرى جىم ئولتۇرالماي قالىدۇ. ئۇ، گودېسبېرگ مېمىراندومىدا ئوتتۇرغا قويۇلغان شەرتلەر ئەنگلىيە جامائەتچىلىكىنى قاتتىق چۈچىتىۋەتتى دېگەنلىرىنى ئاڭلاپ چىداپ تۇرالماي ۋارقىراپ كېتىدۇ: ”بولدى قويۇڭ، بۇلارنى دېگىنىڭىزنىڭ قىلچە پايدىسى يۇق!“
بۇ گەپلەرمۇ سىر ۋىلسوننى تۇختىتالمايدۇ — ھىتلېر ”چىداپ تۇرالماي ۋارقىراپ كەتكەن، شۇنىڭدەك كىشىنى بىزار قىلىدىغان قول ئىشارەتلىرىنى قىلىپ تۇرغان“ بولسىمۇ — ئۇ تەرجىمان شىمىدتنى چىمبېرلىننىڭ خېتىنى تولۇق ئوقۇپ بېرىشىنى بۇيرۇيدۇ، شىمىدت ”چېخوسلوۋاكىيە ھۆكۈمىتى بۇ تەكلىپنى قەتئى قوبۇل قىلالمايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدى“ دېگەن يەرگە كەلگىنىدە، ھىتلېر ئورنىدىن چاچىراپ تۇرغىنىچە ئىشىككە قاراپ يۈرىدۇ، ”نېمىلا دېسەم بەرىبىر ئىكەن“ دەپ تىنماي غۇدۇڭشۇيتتى.
”بۇنداق كۆرۈنۈش ھەقىقەتەنمۇ قالتىس بىر كۆرۈنۈش ئىدى. — دەيدۇ شىمىدت ئەسلەپ كېلىپ، — بولۇپمۇ ئۇ ئىشىك تۈۋىگە بارغىنىدا ئۆزىنىڭ بەكلا ئەدەپسىزلىك قىلغانلىقىنى ھەمدە گەپ ئاڭلىماس بىر بالىغا ئوخشاپ قالغانلىقىنى ھېس قىلدى ئەتىمالىم. شۇڭا ئۇ قايتىدىن جايىغا كېلىپ ئولتۇرىدۇ.“ ئۇ مىڭ تەستە ئۆزىنى بېسىپ ئولتۇرۇپ، شىمىدتنىڭ خەتنى ئوقۇپ بولىشى ئۈچۈن ئىشارەت قىلىدۇ. بۇ چاغدا، ئۇ ئاچچىقىنى زادىلا بېسىۋالالماي قالىدۇ. دېپلوماتىك سورۇنلاردا ئۇنىڭ بۇنچىۋالا غەزەپلىنىپ كېتىشىنى تەرجىمان شىمىدت پەقەتلا كۆرۈپ باقمىغان ئىدى. ھىتلېر ۋارقىرىغىنىچە نېمىسلارنىڭ بېشىغا كەلگەن بۇ تۈر مۇئامىلىلەر، خۇددى بىر ئالۋاستىغا دۈچ كەلگىنىدەكلا بىر ئىش، ھەتتا تۈركلەرگىمۇ كىشىلەرگە بۇنچە قوپال مۇئامىلە قىلماس ئىدى دەيدۇ. ”1-ئۆكتەبىر كۈنىدە، مەن چېخوسلوۋاكىيىنى خالىغىنىمچە بىر تەرەپ قىلىمەن! — دەپ ۋارقىرايدۇ ھىتلېر. — ئەگەر فرانسىيە بىلەن ئەنگلىيە  ئىككىسى مەن بىلەن ئۇرۇشماقچى بولىدىكەن، مەرھەمەت، ئىختىيار ئۆزىدە، مەن ھەرگىزمۇ ياق دېمەيمەن.“ ھىتلېر ئاچچىقى سەل بېسىققاندىن كېيىن، چېخلار بىلەن سۆھبەت ئۆتكۈزۈشكە ماقۇل بولىدۇ. شۇنداقتىمۇ، ئۇ يەنىلا 2 سوتكا ئىچىدە گودېسبېرگ مېمىراندومىدا كۆرسىتىلگەن ھەر قايسى ماددىلارنى قوبۇل قىلىشى كېرەك دەپ چىڭ تۇرىۋالىدۇ. ئۇ يەنە، نېمىلا بولسا بولسۇن، گېرمانىيە ئارمىيىسى 1-ئۆكتەبىردە چوقۇم سۇدېتېننى ئىشغال قىلىدۇ، دەپ قوشۇپ قويىدۇ.
ئۇنىڭ شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىنكى ئاچچىقى تا ئاخشامغىچە يانمايدۇ. ھەتتا ستادىئومغا بارغىچە داۋام قىلىدۇ. ھىتلېرنىڭ بۇنچىۋالا چېكىدىن ئېشىپ ئاغزىدىن زەھەر چاچىراپ تۇرىشى بەكلا كام كۆرۈلەتتى. ئۇنىڭ ئاساسلىق ھۇجۇم نىشانى بېنىس ئىدى. ”بۇ مەسىلە پەقەتلا بېنىس ئەپەندىنىڭلا ئىشى بولۇپ، ھەرگىزمۇ چېخوسلوۋاكىيە مەسىلىسى ئەمەس!“ پۈتۈن زېھنى بىلەن نېمىس ئازسانلىق مىللىتىنى يوقاتماكچى بولىۋاتقان كىشى دەل شۇنىڭ ئۆزى؛ چېخوسلوۋاكىيىنى بولشېۋىكلار ئۈچۈن خىزمەت قىلدۇرىۋاتقان كىشىمۇ يەنە شۇ بېنىس ئەپەندىنىڭ ئۆزى! ”ئۇ ھازىر چوڭ ھوقۇقنى قولغا كەلتۈرىۋاپتۇ، تىنچلىق ياكى ئۇرۇشتىن بىرنى تاللىۋېلىشى شەرت! بولمىسا دەرھال بىزنىڭ شەرتلىرىمىزنى قوبۇل قىلىشى، ئاخىرىدا ئەركىنلىكىنى نېمىسلارغا قايتۇرۇپ بېرىشى شەرت، بولمىسا، بىز بۇ ئەركىنلىكنى ئۆزىمىز قولغا كەلتۈرىمىز!“ بۈگۈن پۈتكۈل نېمىسلار، — ”1918-يىلىدىكى ۋەزىيەت بىلەن بۈگۈنكى ۋەزىيەت ئاسمان-زېمىن پەرق قىلىدۇ!“ — بىردەك ئىتتىپاقلاشقان ھالەتتە تۇرماقتا. ”بىز بۇنىڭ ئۈچۈن تولۇق غەيرەتكە كەلدۇق! قېنى بېنىس ئەپەندىم بۇنىڭدىن بىرسىنى تاللىۋالسۇن!“
ھىتلېر ئەندىلا ئورنىغا بېرىپ ئولتىرىۋىدى، گيوبېلس سەكرەپ چىقىپ ”شۇنىسى ئېنىقكى، 1918-يىلى قايتا تەكرارلانمايدۇ!“ بۇ گەپنى ئاڭلىشى ھامان ھىتلېر باشقىلاتىن سەكرەپ تۇرۇپ كېتىدۇ. ئۇ ئوڭ قولى بىلەن مىكرافون ئۈستىلىنى ئۇرغىنىچە ”توغرا دەيدۇ!“ دەپ ۋارقىرىۋېتىپ قايتا ئورنىغا كېلىپ ئولتۇرىدۇ. ئۇنىڭ باش-كۆزى تەرگە چۆمۈپ پىشانىسىدىن چۇۋۇلغان چاچلىرىدىن تۆۋەنگە رەسمى ئاقماقتا ئىدى — ئۇ پۈتۈنلەي ھالسىزلىنىپ كەتكەن ئىدى.
ئۇنىڭ سۆزلىرى تىنچلىقتىن ئۈمىدلىنىپ يۈرگەن كىشىلەرنى پۈتۈنلەي ئۈمىدسىز ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويىدۇ. لوندوندا، ئىشچىلار بېكىنھام سارىيىنىڭ ئەتىراپىدا ئاكوپ كولاشقا كىرىشكەن؛ شۇنىڭدەك يەنە ھاۋا ھۇجۇمىدىن مۇداپىيىلىنىش تەشۋىقات رەسىملىرىمۇ چاپلىماقتا ئىدى. روزېۋېلتنىڭ يېقىن دوستى بولغان باش ئەلچى بۇللىت پارىژدىن ۋاشېنگتونغا تېلېفون قىلىپ، ”مېنىڭچە، جۈمە كۈنى يېرىم كېچىدىن باشلاپ، يۈزدە 95 پىرسەنت ئۇرۇش بولىدۇ“ دەيدۇ. ئامېرىكا پىرىزدېنتى لوندوندا تۇرۇشلۇق باش ئەلچى جوزېف كېنېدىنىڭ ئاغزىدىن بۇ خەۋەرنى ئاڭلىشى بىلەن دەرھال ھىتلېرغا تېلېگرامما يوللاپ (ئىككى كۈن ئىچىدىكى ئىككىنچى قېتىملىق تېلېگراممىسى) سۆھبەتنى داۋاملاشتۇرۇشىغا چاقىرىق قىلىدۇ.
چىمبېرلىنمۇ گېزىتتا بايانات ئېلان قىلىش شەكلى بىلەن فۈھرېرغا قايتا چاقىرىق قىلىدۇ.485 چىمبېرلىن، ئەگەر گېرمانىيە قۇراللىق كۈچ ئىشلەتمەيدىغانلا بولىدىكەن، ئەنگلىيە  چېخلارنىڭ سۇدېتېندىن ئەسكەر چېكىندۈرۈش ۋەدىسىگە كاپالەتلىك قىلالايدىغانلىقىنى ئۇقتۇرىدۇ. ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن، ئۇنىڭ پەۋقۇلئاددە ئەلچىسى ۋىلسون بۇ يېڭى تەكلىپنى ئېلىپ گېرمانىيە باش مىنىستىرلىق مەھكىمىسىگە يەنە بىر قېتىم كەلگەن بولسىمۇ، ھىتلېر مۇزاكىرە قىلىشنى رەت قىلىۋېتدۇ. چېخلارنىڭ گېرمانىيىنىڭ تەكلىۋىنى يا قوبۇل قىلىش ياكى بولمىسا رەت قىلىشتىن ئىبارەت ماڭىدىغانغا ئىككىلا يولى قالغان ئىدى: ”ئەگەر ئۇلار چىڭ تۇرۇپ رەت قىلىدىغانلا بولىدىكەن، مەن چېخوسلوۋاكىيىنىڭ مىجىغىنى چىقىرىۋېتىمەن!“ ئەگەر بېنىس ئەتە چۈشتىن كېيىن سائەت ئىككىدىن بۇرۇن ئەل بولمايدىكەن، مەن ھەربى قىسىملارنى سۇدېتېنغا باستۇرۇپ كىرىىشكە بۇيرۇق قىلىمەن، دەپ تەھدىت سالىدۇ.
سىر خوراس تۇيۇقسىزلا ئورنىدىن تۇرۇپ بىر پارچە باياناتنى ئۈنلۈك ئوقۇشقا كىرىشىدۇ. شىمىدتنىڭ تەرجىمىسى بەكلا ئاستا ھەمدە ھىتلېرنى مۇھىم نوقتىلىرىنى تولۇق ئىگەللىۋالسۇن دەپ تۇرۇپ توختاپ، تۇرۇپ كۆتۈرۈلۈپ بەكلا دولقۇنلۇق تەرجىمە قىلىدۇ: ”ئەگەر فرانسىيە شەرتنامىدىكى ۋەزىپىلىرىنى ئىجرا قىلىمەن دەپ گېرمانىيە بىلەن دۈشمەنلىشىش ھەرىكىتىگە ئاكىتىپلىق بىلەن ئارىلىشىدىغانلا بولىدىكەن، ئۇ ھالدا، بىرلەشكەن بېرىتانىيە خاندانلىقىمۇ فرانسىيىنى قوللاشقا مەجبۇر بولىدۇ.“
بۇنىڭدىن ھىتلېر قاتتىق غەزەپلىنىپ كېتىدۇ: ”ئەنگلىيە  بىلەن فرانسىيە ئىككىسى ئەگەر بىز بىلەن ئۇرۇش قىلماقچى بولىدىكەن، خالىغىنىنى قىلسۇن. مەن ئۇلاردىن قىلچە قورقۇپ قالمايمەن. مەن كۆرۈلۈش ئېھتىمالى بولغان بارلىق ئەھۋاللارغا تەييارلىق قىلىپ قويدۇم. بۈگۈن كۈنگە سەيشەنبە، كىلەر ھەپتىنىڭ دۈشەنبە كۈنىسى، بىز ھەممىمىز ئۇرۇش قىلىدىغان بولىمىز.“
ۋىلسون سۆھبەتنى داۋاملاشتۇرماقچى بولىۋىدى، ھېندېرسون دەرھال ئىشارەت قىلىپ زورۈرىيىتى يوق دەپ ئۇنى توختىتىپ قويىدۇ. سىر ۋىلسون، ۋېدالىشىشتىن بۇرۇن فۈھرېر بىلەن بىر قانچە مىنۇت ئايرىم سۆزلىشىدۇ. ئۇ، ھەر قانداق بەدەل تەلەپ قىلىنىشىدىن قەتئى نەزەر، بىر قېتىملىق بالايى ئاپەتتىن ساقلىنىشىمىز لازىم دەيدۇ. ”مەن ئامال قىلىپ ئۇ چېخلارنى ھۇشىغا كەلتۈرۈشكە تىرىشىمەن“ دەپ ۋەدە قىلىدۇ.
”شۇنداق قىلسىڭىز مەن سىزنى قوللايمەن“ دەيدۇ ھىتلېر. ئۇ، ئەنگلىيە بۇندىن كېيىن ئۆزىدەك ياخشى دوست تاپالمايدۇ، دەپ تەكىتلەيدۇ.
ئالدىنقى ئاخشىمى، گەرچە ستادىيومدىكى خەلق ئاممىسى ئىنتايىن قىزغىن كۆرۈنگەندەك قىلسىمۇ، ۋىلليام شىرېر كۈندىلىك خاتىرىسىدە (ئۇ بالكوندا تۇرۇپ رادىئو ئاڭلىتىشى بەرمەكتە ئىدى)، تەنتەربىيە سارىيىدا ئۇرۇش قىزغىنلىقى كۆرۈلمىگەن بولۇپ، ”ئاممىنىڭ قىزغىنلىقى بەكلا مۇلايىم ئىدى، قارىغاندا ھىتلېرنىڭ دېگەنلىرىنىڭ مەنىسىنى چۈشەنمىگەندەك قىلاتتى“ دەپ يازىدۇ. چارشەنبە كۈنى چۈشتىن كېيىن گۈگۈم ۋاقتى بولاي دېگەندە، بىر دىۋىزىيە موتورلاشقان قىسىم بېرلىن شەھىرىدىن ئۆتىدۇ. ئىشتىن چۈشكەن كىشىلەر ئۇلارنى قارشى ئېلىپ تەنتەنە قىلىشمايلا قالماستىن ھەتتا مۇتلەق كۆپ قىسمى ئالدىراش مېترولارغا كىرىۋېلىشىدۇ. ئاز بىر قىسمى يەر ئاستى تۆمۈر يولى تونېلىغا كىرىۋالمىغان بولسىمۇ يەنىلا سۈكۈت ئىچىدە قىسىملارنىڭ ئۆتىشىنى كۈزىتىپ تۇرغان ئىدى. بۇمۇ خەلق ئارىسىدا ئۇرۇش قىزغىنلىقىنىڭ كۆرۈلمىگەنلىكىدىن بىشارەت بەرمەكتە ئىدى.
كاپىتان ۋيېدېمانمۇ خەلق ئاممىسىدىكى قىزغىنلىقىنىڭ تۈۋەنلىكىنى سېزىدۇ. ئۇ باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىگە كىرىۋېتىپ ”سىرتتا ماتەم مۇراسىمى بولىۋاتقانمۇ قانداق!“ دەپ ۋارقىرايدۇ. ”ئاستىراق! — دەپ پىچىرلايدۇ بىر ئاديۇتانت ئۇنىڭغا، — ئۇ دېرىزە تۈۋىدە قاراپ تۇرىدۇ.“ ھىتلېر پەنجىرىدىن قىسىملارنىڭ ئۆتىشىگە قاراپ ئويلانماقتا ئىدى. كېيىن، بەزىلەر ئۇنىڭ ئۆز-ئۆزىگە: ”مەن ھازىرچە بۇ دۆلەت ئۈچۈن ئۇرۇش قوزغىيالمىغىدەكمەن“ دېگىنىنى ئاڭلاپ قالغان. بەلكىم دەل شۇنداق ئويدا بولغانلىقى ئۈچۈنمىكىن، ئۇ چىمبېرلىنغا بىر پارچە نوتا تاپشۇرغان بولىشى مۇمكىن. — ئۇنىڭ ئۈچۈن بۇ نوتا ھەقىقەتەنمۇ بىر يارىشىش نوتىسى ئىدى.
يىراقتىكى گېرمانىيەگە قارشى ئۇرۇش تەييارلىقى قىلمىغان ئەنگىلىيەدە بولسا، باش ۋەزىر چىمبېرلىن پۈتۈن مەملىكەتكە رادىئو نۇتقى سۆزلەشكە تەييارلىق قىلماقتا ئىدى. ئەنگىلىيەدە، ئۇنىڭ تىنچلاندۇرۇش سىياسىتىنى تەنقىت قىلىدىغان غەزەپلىك سادالار كۈنسايىن كۈچىيىپ بارماقتا بولۇپ، ئۇنىڭ ئۆزىمۇ بۇ سىياسىتىنىڭ نەتىجە بېرەلىشىدىن گۇمانلىنىپ ئازاپلانماقتا ئىدى. چۈشتىن بۇرۇن سائەت 8 دە، يەنى ئۇ مۇنبەرگە چىقىۋاتقان پەيتتە، — ئەنگلىيە دېڭىز فلوتىغا ئومۇمىي يۈزلۈك سەپەرۋەرلىك ئېلان قىلىنىۋاتقان پەيىتتە، — ”مەن ھەر تەرەپكە قاتىراپ يۈرۈپ تاپانلىرىممۇ ئۇپىراپ كەتتى. — دەيدۇ. ئاندىن ئۇ ئۆزىنىڭ قورقۇنچىسىنى ئاشكارىلايدۇ،486 — نېمە دېگەن ۋەھىمىلىك، ھەقىقەتەنمۇ چۈشەنگىلى بولمايدىغان، نېمە دېگەن ئىشەنگىلى بولمايدىغان ئىشلار بۇ! شۇنچە يىراقتىكى بىر دۆلەتتە، بىز قەتئى تونۇشمايدىغان بىر خەلق بىلەن گەپ تالىشىپ قالغانلىقىمىز سەۋەبىدىنلا بىز بۇ يەردە ئاغزىمىزغا زەھەردىن ساقلىنىش ماسكىلىرىنى تاقاشقا مەجبۇر بولماقتىمىز! بولۇپمۇ، پىرىنسىپ جەھەتتىن ھەل بولۇپ بولغان بىر تالاش-تارتىش بۈگۈن ئۇرۇش باھانىسىغا ئايلىنىپ قېلىۋاتقانلىقىنى نېمە دېيىشىمىز كېرەك؟ — ئۇ كەينىدىنلا خەلقىگە بۇنىڭدىنمۇ چوڭ يول قويۇشقا تەييار تۇرۇشىنى تاپىلايدۇ. _ چوڭقۇر قەلبىمدە مەن يەنىلا تىنچلىقسۈيەر بىرى ئىكەنلىكىم ئېنىق. مېنىڭچە بولغاندا، دۆلەتلەر ئارا جىدەللىشىش دېمەك، بىر قار باسقانلىق دېمەكتۇر. ئەمما قايسى بىر دۆلەت قۇراللىق ئوتتۇرغا چىقىپ دۇنيادا يالغۇز زوراۋانلىق قىلىمەن دەپ نىيەت قىلىشقا ئىشەنگەنلا بولىدىكەن، مېنىڭچە، بىز ئۇنداق بىر كۈچكە تاقابىل تۇرۇشىمىز شەرت. ئۇنداق بىر ھۆكمۈرانلىق ئاستىدا، ئەركىنلىككە ئىشىنىدىغان كىشىلەر ھەرگىزمۇ تېنچ ياشىيالمايدۇ. ئەمما ئۇرۇش ھەقىقەتەنمۇ قورقۇنۇشلۇق بىر ۋەقە. بىز ئۇرۇش يولىغا ئاتلىنىشىمىزدىن بۇرۇن، چوقۇم بۇ ھەقتە ئېنىق تونۇشقا كەلگەن بولىشىمىز شەرت. چوقۇم ئۇرۇش پارتىلايدىغان مومېنت يېتىپ كەلمىگىچە ئۇرۇشقا چۈشمەسلىكىمىز شەرت.“
ئارىدىن ئىككى سائەت ئۆتكەندە ھىتلېرنىڭ خېتى يېتىپ كېلىدۇ — بۇ خەت، باش ۋەزىرنى قايتىدىن ئۈمىدلەندۈرىدۇ. خۇددى ئادەتتىكى خەتلەردەك، بۇ خەتمۇ باشتىن باشلاپ چېخلارغا ھاقارەت قىلىش بىلەن باشلانغان ئىدى؛ ئاندىن ئۇ ئىنتايىن ئۇستىلىق بىلەن چىمبېرلىننى داۋاملىق تىرىشچانلىق كۆرسىتىشىنى، ”پىراگانى ئەڭ ئاخىرقى پەيتتە بولسىمۇ ئەقلىنى تېپىۋېلىشى ئۈچۈن نەسىھەت قىلىش“ نى ئوتتۇرغا قويغان. ئۈمىدسىلىك ئىچىدە تۇرىۋاتقان چىمبېرلىننىڭ قارىشىچە ئوتتۇرلۇقتىكى تالاش-تارتىشلار ھەقىقەتەن ئازايغاندەك قىلاتتى. شۇڭا ئۇ ئالدىراپ بىر پارچە جاۋاب خەت تەييارلاپ فۈھرېر بىلەن قايتا بىر قېتىم كۆرۈشۈش تەلىۋىنى قويىدۇ. ”مەن شۇنىڭغا قەتئىي ئىشىنىمەنكى، بىز چوقۇم بىر ھەپتە ئىچىدە بىر كىلىشىم ھاسىل قىلالىشىمىز مۇمكىن. … مەن، ئۇزۇندىن بېرى قېلىپ قالغان مەسىلىلەرنىڭ ھەل قىلىنىشى ئۈچۈن نەچچە كۈن چىداپ بېرىدىغانلىقىڭىزغا ئىشەنچىم كامىل. مەن سىزنىڭ مەدەنىيىتىمىزنى ۋەيران قىلنىشىغا سەۋەب بولۇپ بېرىدىغان بىر قېتىملىق دۇنيا ئۇرۇشى قوزغىلىشىنىڭ مەسئولىيىتىنى ئۈستىڭىزگە ئېلىشقا رازى بولىدىغانلىقىڭىزغا ھەرگىزمۇ ئىشەنمەيمەن.“
باش ۋەزىر كەينىدىنلا يەنە مۇسسولىنغا قارىتىپ بىر پارچە شەخسى خەت يېزىپ، يېقىندا ھىتلېرغا قىلغان چاقىرىقىنى بايان قىلىدۇ. ”مەن شۇنىڭغا ئىشىنىمەنكى، جانابىلىرى گېرمانىيە باش مىنىستىرىگە خەۋەر قىلىپ، ماڭا ۋاكالەتلىك قىلىشنى ھەمدە مېنىڭ تەكلىۋىمنى قوبۇل قىلغۇزۇشقا ياردەمچى بولۇش ئىشىنى رازىمەنلىك بىلەن قوبۇل قىلىدىغانلىقىڭىزغا ئىشىنىمەن. چۇنكى، بۇ تەكلىۋىم ھەر قايسى ئەل خەلقىنىڭ ئۇرۇش قاينىمىغا كىرىپ قالماسلىقىنى مەقسەت قىلىدۇ.“ شۇنداق قىلىپ، چىمبېرلىن قايتىدىن ئۈمىد ئىچىدە ھېرىش-چارچاشقا قارىماي تا يېرىم كېچىگىچە ئىشلەپ، ئەتىسى چۈشتىن بۇرۇن پارلامېنتتا ئوقۇيدىغان نۇتقىنى تەييارلايدۇ. — بۇ كۈن يەنە كېلىپ ھىتلېرنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئۇلتىماتومىنىڭ توشىدىغان كۈنى ئىدى.
28-سىنتەبىر چارشەنبە كۈنى، ھەقىقەتەنمۇ قورقۇنۇشلۇق بىر كۈن ئىدى. بوھراننىڭ مەركەزى رايونى بولغان بېرلىندا، بۇ كۈن ئەسەبىلەرچە قالايماقانچىلىق ئىچىدە باشلىنىدۇ. ئەتىگەن سائەت 8 دە، فرانسىيە باش ئەلچىسى فرانچويىز-پونسېت يېڭى بىر تەكلىپنى سۇنۇش ئۈچۈن فۈھرېر بىلەن جىددى كۆرۈشۈش تەلىۋىدە بولۇپ ۋېيزساكېرغا تېلېفون قىلىدۇ. ۋېيزساكېر دەرھال كايزېرخوف مېھمانخانىسىغا يېتىپ كېلىدۇ — بۇ يەردە ئۇنىڭ باشلىقى تۇراتتى. ئەمما رىبېنتروپ، ”ئۆزىنىڭ تۇتقان يولىنىڭ بۇزىۋېتىلىشىدىن نارازى بولغانلىقى سەۋەبىدىن — يەنى پارىژدا بۇزىۋېتىلگىنىدىن“ قاتتىق قايناپ كېتىدۇ.
ۋېيزساكېرنىڭ ئېيتىشىچە، ئەينى ۋاقتىدا ئۇ ”ئىككى تەرەپ ئوتتۇرسىدىكى پىكىر ئىختىلابى بەكلا ئاز، شۇنىڭدەك سۇدېتېننىڭ قوشۋېلىىنىش جەھەتتىكى ئۇسۇلدىلا پەرق كۆرۈلگەن. بۇنچە كىچىك بىر ئىش ئۈچۈن ئۇرۇش قوزغاش، ھەقىقەتەنمۇ چېكىدىن ئاشقان ئاخماقانىلىق“ دېگەن ئىدى.
”بۇنداق ئىشنى فۈھرېرنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا قويۇپ بېرىشىمىز كېرەك ئىدى!“ دەپ گۈكىرەيدۇ رىبېنتروپ. ئاندىن ئۇ ئىككىسى خاپا ھالدا بىرلىكتە باش مىنىستىرلىك مەھكىمىسىگە قاراپ يۈرۈپ كېتىدۇ.
چۈشتىن بۇرۇن سائەت ئونلاردا، يەنى ھىتلېرنىڭ ئەڭ ئاخىرقى نوتىسىنىڭ ۋاقتى توشىدىغانغا 4 سائەت قالغاندا، فرانچويىز پونسېت ھېندېرسونغا تېلېفون قىلىپ، ئەھۋالنىڭ ياخشى ئەمەسلىكىدىن خەۋەر بېرىدۇ.487 ئۇنىڭ فۈھرېر بىلەن كۆرۈشۈش تەلىبى تېخى تەستىقلانمىغان ئىدى. روشەنكى، فۈھرېر بۇ كۈنلەردە ھەر قايسى ئەل ئەلچىلىرى بىلەن كۆرۈشۈش نىيىتى يوق ئىدى. ھېندېرسون بۇ ئارىدا بۇ ئىشتا ئۇنىڭغا ياردەلىشىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ ئالدى بىلەن گيۆرىڭغا تېلېفون قىلىپ، ھىتلېرنىڭ فرانچويىز پونسېت بىلەن كۆرۈشۈشنى رەت قىلىپ تۇرىۋالغانلىقىنى، ئەمما پونسېتنىڭ يا ئۇرۇش قىلىش، يا تىنچلىق توغرىلىق يېڭى تەكلىپ بىلەن بارغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئەمما گيۆرىڭ ئۇنىڭ گېپىنى بۆلىۋېتىدۇ. بۇندىن سەل ئاۋال ۋىيېناغا باستۇرۇپ كىرگەن بۇ ئادەم، ئەندىلىكتە ئارىنى تۈزەيدىغان كىشى بولۇپ ئوتتۇرغا چىقىۋالغان ئىدى. ”ئارتۇق گەپ قىلىشىڭنىڭ ھاجىتى يوق. — دەيدۇ گيۆرىڭ، — مەن دەرھال بېرىپ فۈھرېر بىلەن كۆرۈشىمەن!“
شىمىدت، باش مىنىستىرلىكتە كىشىلەرنىڭ بۇنچە ئالدىراش بولۇپ كەتكەنلىكىنى زادىلا كۆرۈپ باقمىغان ئىدى. ”ئالدىراشلىق بىلەن كېلىپ فۈھرېر بىلەن كۆرۈشمەكچى بولغان مىنىستېرلار بىلەن گېنېراللار، ئۆزىنىڭ پارتىيە ئەزالىرىنى، ھەمرا بولۇپ يۈرىدىغان ئاديۇتانتلار، ھەر دەرىجىلىك ئوفىتسېر ياكى ھەر قايسى بۆلۈملەرنىڭ باشلىقلىرىنى ئەگشتۈرۈپ كېلىشمەكتە بولۇپ، ئۇلارنىڭ بەزىلىرى ئۆرە تۇرۇپ، يەنە بەزىلىرى ئولتۇرۇپ كۈتمەكتە ئىدى.“ ھىتلېر بولسا، ھېلى ئۇ ياققا، ھېلى بۇياققا چاپقىنىچە ئۆزىنىڭ كۆزقاراشلىرىنى ئىنچىكىلىك بىلەن بايان قىلىپ، باشقىلارنىڭ ئاگاھلاندۇرۇشلىرىغا پەقەتلا قۇلاق سالمايتتى. گيۆرىڭ ئۇنىڭ بىلەن تالاش تارتىش قىلىشقا كەلگەن ۋاقىتلاردا بولسا، ھىتلېر قىشلىق باغچىغا كىرىۋالغان ئىدى. گيۆرىڭ، ئۇ زالدا سابىق تاشقى ئىشلار مىنىستىرى نېۋراتنىڭمۇ بارلىقىنى كۆرۈپ ئۇنىمۇ بىرلىكتە ھىتلېر بىلەن كۆرۈشۈشكە تەكلىپ قىلىدۇ. ئەمما يىغىنخانىغا كىرگىنىدىن كېيىن بولسا مۇنازىرىنىڭ ئېغىر يۈكى نېۋراتنىڭ ئۈستىگە چۈشۈپ قالىدۇ. ”فۈھرېرىم، — دەيدۇ نېۋرات، — قانداقلا ئەھۋال بولىشىدىن قەتئى نەزەر سىز يەنىلا ئۇرۇش قوزغىتامسىز؟ بۇنداق قىلسىڭىز ھەرگىز بولمايتتى!“
رىبېنتروپ بولسا، فۈھرېرنىڭ باغچىغا چاقىرتىلىشىنى تاما قىلىپ قىشلىق باغچىنىڭ سىرتىدا ئايلىنىپ يۈرەتتى. بۇ چاغدا گيۆرىڭ باغچىدىن چىقىپ ئۇنىڭ ئالدىغا غەزەپتىن ۋارقىرىغىنىچە كېلىدۇ: ”ۋون رىبېنتروپ ئەپەندى، ئەگەر ئۇرۇش پارتىلاپ قالغىدەك بولسا، مەن گېرمانىيە خەلقىگە بىرىنچى بولۇپ بۇ ئىشنى ئۇرۇش قوزغىلىش دەرىجىسىگىچە كېلىشىگە سەۋەب بولغان كىشى رىبېنتروپ، دەپ ئېيتىمەن!“ بىر مۇنچە ئاديۇتانتلارنىڭ ئالدىدىلا بۇ ئىككى يوقۇرى دەرىجىلىك رەھبەر بىر-بىرسىگە تەھدىت قىلىپ تىللاشقىنىچە ئۆزئارا ۋارقىراپ تاكالىشىپ كېتىدۇ. رىبېنتروپ گيۆرىڭنى ئۇرۇشتىن قورقىدۇ دەپ ئەيىپلىسە، گيۆرىڭ ئۇنىڭغا رەددىيە بېرىپ، ئەگەر فۈھرېر”ھۇجۇم!“ دەپ بىرلا بۇيرۇق قىلىدىكەن، مەن يول باشلىغۇچى ئايروپىلان بىلەن يولغا چىقىمەن. ئەمما بىرلا شەرتىم بار: سىز رىبېنتروپ چوقۇم مېنىڭ كەينىمدە ئولتۇرىشىڭىز كېرەك! دەيدۇ. ”ئەگەر ۋەزىيەتنىڭ بۇنچىۋالا ئېغىر ئىكەنلىكىنى كۆزدە تۇتمىغىنىمىزدا، — دەيدۇ ۋيېدېمان ئەسلىمىسىدە، — بۇ ئىككى ’نېرۋا ئارتىسلار‘ ئادەتتە رىپىتىس ۋاقتىدىكى سەھنە كۆرۈنىشىدىكىدەك بىر-بىرسىگە ھۇجۇم قىلىشلىرى ھەقىقەتەنمۇ كۈلكىلىك ئىدى.“
ئارىدىن بىر مەھەل ۋاقىت ئۆتۈپ چۈشتىن بۇرۇن سائەت 11 بولغاندا، رىبېنتروپ ئاخىرى فرانچويىز پونسېت بىلەن ئۆتكۈزۈلىدىغان سۆھبەتكە قاتنىشىشى ئۈچۈن قىشلىق باغچىغا چاقىرتىلىدۇ. بۇ فرانسىيە باش ئەلچىسى خەرىتىنى پولاڭشىتىپ تۇرۇپ، ئەگەر چېخوسلوۋاكىيىگە ھۇجۇم قىلغىنىڭىزدا بۇ ئۇرۇش چوقۇم پۈتكۈل ياۋروپاغا يامىراپ كېتىدۇ دەپ پەرىزىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. ”تەبىئىكى، سىز خۇددى بىزنىڭ سىزنى مۇقەررەر تۈردە مەغلوپ قىلالايدىغانلىقىمىزغا ئىشەنچىمىز تولۇق بولغىنىدەك سىزمۇ چوقۇم غالىپ كېلىدىغانلىقىڭىزغا ئىشىنىسىز. ئەمما سىلەرنىڭ ئاساسلىق تەلىبىڭلار ئۇرۇش قىلماي تۇرۇپلا مەقسەتكە يېتىش بولۇپ تۇرۇغلۇق يەنە نېمە ئۈچۈن بۇنچىۋالا تەۋەككۈل قىلىسىز؟“
روشەنكى، فرانچويىز پونسېتنىڭ بۇ دېگەنلىرى ۋەزىيەتنى ئاستا-ئاستا يۇمشىتىپ، تىنچلىق ئۈچۈن پايدىلىق تەرەپكە يېتەكلەيدۇ. بۇ گەپتىن كېيىن ھىتلېر ئۇنداق قاتتىق غەزەپلىنىشتىن توختايدۇ. ئەمما بۇ چاغدا بىر ئاديۇتانت  تۇيۇقسىز گەپ قىستۇرۇپ، سىرتتا باش ئەلچى ئاتتولىكو رىمدىن بىر پارچە جىددى خەت ئېلىپ كېلىپ سىزنى كۈتۈپ تۇرىدۇ دەيدۇ.
ئاتتولىكو فۈھرېرنىڭ قىشلىق باغچىدىن چىقىپ كېلىۋاتقانلىقىنى كۆۈرۈشى ھامان يىراقتىنلا قىلچە تەكەللۈپ قىلىپ يۈرمەي قاتتىق ئاۋازدا، مەن مۇسسولىننىڭ جىددى خېتىنى ئېلىپ كەلدىم! دەپ توۋلايدۇ. ”ئىتالىيە باش مىنىستىرى سىزگە، ھەر قانداق بىر قارار ئالغان بولىشىڭىزدىن قەتئى نەزەر، فۈھرېر، فاشىست ئىتالىيىسى ھەر دائىم سىزنىڭ ئارقىڭىزدا. — دەيدۇ.488 ئاندىن سەل تىنىۋالغاندىن كېيىن سۆزىنى داۋام قىلىپ، — شۇنداقتىمۇ، ئىتالىيە باش مىنىستىرى، سىزنىڭ يەنىلا ئەنگلىيىنىڭ تەكلىۋىنى قوبۇل قىلشىڭىز مۇۋاپىق بولىدىغانلىقىنى مەسلىھەت قىلىپ، ئومۇمى سەپەرۋەرلىك ئېلان قىلماي تۇرسا دەپ ئۆتۈندى“ دەيدۇ.
”سىز ئىتالىيە باش مىنىستىرىگە ئېيتىپ قويۇڭ، مەن ئۇنىڭ تەكلىۋىنى قوبۇل قىلدىم.“ ھىتلېر شۇنداق دەپ بولۇپ بۇرۇلۇپ قىشلىق باغچىغا كىرىپ كېتىدۇ. ئۇ، باغچىغا كىرىپ فرانچويىز پونسېتكە، مۇسسولىن يېڭىراقتا مېنىڭدىن ئۇنىڭ تەكلىۋىنى قوبۇل قىلىپ قىلماسلىقىمنى سوراپتۇ، دەيدۇ. — ئەمما ئۇ مۇسسولىنغا ماقۇللۇق بەرگەنلىكىدىن ئېغىز ئاچمايدۇ. ئۇ ئىككىسى داۋاملىق سۆزلىشىدۇ. شۇنىڭغا قارىماي ھىتلېرنىڭ كۆڭلى يەنىلا بىر قارارغا كېلەلمەي ئارسالدا بولۇپ تۇرماقتا ئىدى. روشەنكى، ئۇ كۆڭلىدە يەنىلا مۇسسولىننىڭ پىكىرىنى ئويلانماقتا ئىدى. ئارىدىن سەل ئۆتكەندە ئورنىدىن تۇرۇپ، كۆرۈشۈشىمىز مۇشۇنچىلىك بولسۇن، دەيدۇ. فرانچويىز پونسېت ئۇنىڭدىن، مەن ھۆكۈمىتىمگە فۈھرېر قارارىنى ئۆزگەرتمىدى دەپ خەۋەر بەرسەم بولامدۇ؟ دەپ سورايدۇ. ھىتلېر كۆڭلى ئارامىدا ئەمەس جاۋاب بېرىپ، بۇنىڭغا مەن چۈشتىن كېيىن جاۋاب بېرەي دەيدۇ.
چۈشتىن كېيىن كىشىلەر قايتىدىن بىر-بىرلەپ قىشلىق باغچىغا كىرىشكە باشلايدۇ. چۈش ۋاقتىدىن سەل ئۆتكەندە، ھېندېرسون كۈتىۋېلىش بۆلۈمىدە كىشىلەرنىڭ ئارىسىدىن يېرىپ ئۆتۈپ قىشلىق پاركقا كىرىپ كېلىدۇ. ”قارىغاندا ئىشلار ئاسانلىشىدىغاندەك كۆرۈنىدۇ. _ دەيدۇ بىر نېمىس دوستى ئۇنىڭغا پىچىرلاپ، _ پەقەت بۇنىڭغا بەرداشلىق بېرەلىسىلا بولىدۇ.“ يىغىنخانىدا، ھىتلېر بېرىلىپ ئاڭلاپ ئولتۇرىدۇ. شىمىدت چىمبېرلىننىڭ تەكلىۋىنى تەرجىمە قىلىپ ئوقىماقتا ئىدى: ئۇ دەرھال بېرلىنغا كېلىپ ھىتلېر بىلەن مەسلىھەتلىشىدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن ئىدى. ھىتلېر، مەن ئاۋال مۇسسولىن بىلەن سۆزلىشىپ بېقىشىم كېرەك دەپ جاۋاب بېرىدۇ.
مۇسسولىن بۇ پىكىرنى قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. ئۇ يەنە، كۆپچىلىكنىڭ ميۇنخېندا يىغىلىپ باش قوشۇشىنى تەكلىپ قىلىدۇ. ھىتلېر بۇ تەكلىپكە قوشۇلغاندىن كېيىن، ئالدىراشلىق بىلەن دالادېر بىلەن چىمبېرلىن ئىككىسىگە تەكلىپ يوللايدۇ. چىمبېرلىنگە يوللانغان تەكلىپنامە ئۇنىڭ ئاۋام پالاتاسىدا نۇتۇق سۆزلەۋاتقىنىدا قولىغا تېگىدۇ. بۇ چاغدا، مەلىكە مارىيە، خالىفاكىس ھەمدە بالدىۋېن دېگەندەك باشقا مۇھىم كىشىلەر بىلەن بىرلىكتە كورىدوردا تۇراتتى. چىمبېرلىن تېخى يېڭىلا ھىتلېرنىڭ مۇسسولىن بەرگەن ئومۇمى سەپەرۋەرلىك چىقىرىش ئىشىنى كېچىكتۈرۈش توغرىسىدىكى تەكلىپىنى قوبۇل قىلغانلىقىنى ئېلان قىلىپ تۇرىشىغا، مالىيە ۋەزىرى ئۇنىڭغا ئىككى ئىلىك كېلىدىغان بىر پارچە قەغەز سۇنىدۇ. باش ۋەزىر بۇ قەغەزنى ئوقۇپ دەرھال چىرايى ئۆزگىرەپ كېتىدۇ. ئۇ گېپىنى ئۈزۈپ-ئۈزۈپ مۇنداق دەيدۇ: ”ئىش شۇنىڭلىق بىلەنلا قالمىدى، جانابىلارغا دەيدىغان يەنە بىر گېپىم بار. مەن يەنە ھىتلېر ئەپەندىنىڭ تەكلىپ قىلىش ئۇقتۇرۇشىنى تاپشۇرۇپ ئالدىم، ئۇ مېنى ئەتە چۈشتىن بۇرۇن ميۇنخېندا كۆرۈشۈشكە تەكلىپ قىلىپتۇ. ئۇ يەنە مۇسسولىن بىلەن دالادېر ئەپەندىلەرنىمۇ تەكلىپ قىلغان ئىكەن.“ ئوتتۇرلۇقتا كىمدۇ بىرسى ”باش ۋەزىر ئۈچۈن تەڭرىگە شۈكرى ئېيتايلى“ دەپ ۋارقىرىۋېتىدۇ. بۇ گەپتىن كېيىن پۈتۈن زالدا ئەسەبىلەرچە تەنتەنىلىك ۋارقىراشلار كۆتۈرىلىيدۇ. بۇ چاغدا ئۆزىنى بېسىۋېلىش بىلەن خاراكتېرلىنىدىغان خانىش مارىيە دۆشېس كېنت خانىم ۋە چىمبېرلىن خانىملار بىلەن بىرلىكتە ھۆڭگىرەپ يىغلاپ كېتىدۇ. بۇ ئەھۋالنى كۆرگەن سىر جون سىمون ئەسلىمىسىدە ”تەنتەنە سادالىرى ھەر تەرەپتىن كۆتۈرۈلمەكتە ئىدى. تەنتەنە قىلمىغانلارنىڭ سانى يوق دېيەرلىك ئىدى. كۆپچىلىك دەرھال يىغىننى تەنەپپۇسقا چىقىرىشقا قوشۇلدى. مەن ئۇ يەردە ئەرلەرنىڭمۇ (بەزىلىرى چىمبېرلىننى مەنسىتمەيدىغانلار) كۆزىگە ياش ئالغان ھالدا بېرىپ باش ۋەزىرنىڭ قولىنى ھەدەپ سىقىپ كەتكەنلىكىنى ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆردۈم.“ ”ئاۋام پالاتا ئەزالىرى ئارىسىدا بىر قىسىم ئاز سانلىق كىشىلەر بۇ ئىشقا قىلچىمۇ ھاياجانلانمىدى. بۇنداقلاردىن بىرسى ۋىنستون چېرچىل ئىدى.“ بەزىلەر ئۇنىڭ ئېچىنغان ھالدا ”چېخوسلوۋاكىيىنىڭ ھالى قانداق بولىدۇ؟“ ”بۇ يەردە ئۇلارنىڭ پىكىرىنى ئويلايدىغان ھېچكىم يوقمۇ؟“ دېگەنلىكىنى ئاڭلىغان.
دېموكراتىك دۆلەتلەردىكى خەلقلەرمۇ خۇددى ئۈستىدىن ئېغىر بىر يۈك ئېلىپ تاشلانغاندەك ئارام تاپقان بولسا، بۇنىڭ ئەكسىنچە ھېس قىلمىغانلارنىڭ سانى بەكلا ئاز ئىدى. پارىژدا، لوندوندا ۋە نيۇيوركتا كىشىلەر كوچىلارغا چىقىپ خوشال ھالدا بوھراننىڭ ئاخىرلاشقانلىقىنى ئېلان قىلغان گېزىتلارنىڭ ئالاھىدە خەۋەر سانلىرىنى تالىشىپ سېتىۋېلىپ ئوقۇشاتتى. باش ئەلچى بۇللىت پارىژدىن دوستى روزېۋېلتقا يازغان خېتىدا ”بۇ ئاخشام، مەن ھەقىقى تۈردە ئۆزەمنى يەڭگىل ھېس قىلماقتىمەن.489 كىمنىلا كۆرسەم قۇچاغلىۋالغىم كېلىدۇ. مەن ھازىر سىزنىڭ تاقىر بېشىڭىزدىن قاتتىق بىرنى سۆيىۋېلىش ئۈچۈن ئاق سارايدا بولۇشنى نەقەدەر ئارزۇ قىلاتتىم!“ پرىزدېنت روزېۋېلت، ۋاشېنگتوندىن چىمبېرلىنغا ئىككىلا ئېغىز بەكلا قىسقا جاۋابتىن بىرنى يوللايدۇ: سىز قالتىس ئادەم جۇمۇ!
باش ۋەزىر يەنە بىر پرىزدېنت بىنېستىن سەل ئۇزۇنىراق يېزىلغان بىر تېلېگرامما — بىر ئۆتۈنۈشنى تاپشۇرۇپ ئالىدۇ: ”پېقىر چىن قەلبىم بىلەن سىز چىمبېرلىن ئەپەندىدىن ئۆتۈنۈپ قالاي، بىز سەمىمىيلىك بىلەن تىنچلىق ئۈچۈن تۆھپە قوشۇشنى ئارزۇ قىلىمىز. شۇڭا، مەن سىزلەردىن ئۆتۈنىمەن، چېخوسلوۋاكىيىنىڭ ئەرزىنى ئاڭلىماي تۇرۇپ ميۇنخېندا ھېچ بىر قارار ئالمىغايسىزلەر.“
مۇتلەق كۆپ سانلىق نېمىسلارمۇ يەڭگىل بىر نەپەس ئېلىۋالغاندەك ھېس قىلىشقان بولسىمۇ، ھىتلېرغا قارشى گۇرۇھتىكىلەر بولسا ھەيران قېلىپ تۇرۇپلا قېلىشقان ئىدى. بۇ يېڭى خەۋەر ئۇلارنىڭ ھىتلېرنى قۇرال كۈچىگە تايىنىپ قولغا ئېلىش، ھەمدە ھەربى ھۈكمۈرانلىق ئورنىتىش پىلانلىرىنى پۈتۈنلەي ۋەيران قىلىۋەتكەن ئىدى. ھالدېر ميۇنخېندا يىغىن ئۆتكۈزىلىدىغانلىق ھەققىدىكى خەۋەرنى بىلگىنىدىن كېيىن، ”بۇنداق ئەھۋال ئاستىدا قوزغىلاڭ كۆتۈرۈش پىلانىنى ئىشقا ئاشۇرالىشىمىز ھەرگىز مۇمكىن ئەمەس“ دەپ ئويلايدۇ.
چۈشتىن كېيىن سائەت 6 دا، ئاممىنىڭ قىزغىن تەنتەنە سادالىرى ئىچىدە ئىتالىيە باش مىنىستىرىنىڭ ھەشەمەتلىك مەخسۇس پويىزى رىمدىن ئايرىلىپ گېرمانىيىگە قاراپ يولغا چىقىدۇ. ئۇ ئىنتايىن روھلۇق، كۆز-قاشلىرى ئويناپ تۇراتتى. چۇنكى ئۇ، تىنچلىقنى قۇتقازغۇچى سۈپىتىدە پۈتۈن دۇنيانىڭ تەنتەنە قىلىشىغا مۇيەسسەر بولغانلا ئەمەس، ھەمدە ھىتلېرنىڭ قىيىن ئۆتكەلدىن ئۆتىۋېلىشى ئۈچۈن ئۇنىڭغا ياردەم قىلىپ رەخمىتىگە ئېرىشكەن بىرى ئىدى. مۇسسولىن يەنە، بىر مەيدان دېپلوماتىك ئۇرۇشتا ئەنگلىيىنى يېڭىپ چىققانلىقىنىمۇ ھېس قىلاتتى. ئۇ سىئانو بىلەن بىرلىكتە كەچلىك تاماققا ئولتۇرغىنىدا ئۇلارغا قىزغىن كۈلكە-چاقچاقلارنى قىلىپ ئولتۇرىدۇ: ”ئەگەر بىرەر خەلق ھايۋانلارغا چوقۇنۇشتىن بۈگۈنكى ھالەتكە كېلەلىگەن، ئۇلارغا ئۆي ۋە دوختۇرخانا سېلىشتىن تارتىپ قەۋرە قاتۇرۇش، ھەتتا شاتۇتلارغىمۇ مىراس قالدۇرۇشقا رۇخسەت قىلىنغان بىر دۆلەت ھالىغا كەلدىمۇ- بولدى، ئىشىنىڭلار، ئۇنداق بىر دۆلەت رەسمى چىرىشكە باشلىغان بىر دۆلەت ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، قالغان گەپلەرنى دېمەيلا تۇرايلى، ئەنگلىيە جەمئىيىتىنىڭ يەنە بىر ئاقىۋىتى شۇكى، ئۇ يەردە 4 مىليون ئايال ئارتۇق بولۇپ، بۇ 4 مىليون ئايالنىڭ جىنىسى تەلىۋى قاندۇرۇلمىغاچقا بىر مۇنچە سۇنئى مەسىلىلەر ئوتتۇرغا چىقىشقا باشلىغان — مەقسەت، ئۇلاردا بىرەر ئەر كىشىنى باغرىغا ئېلىش ئىمكانى بولمىغاچقا زىھنىنى ئاۋۇتۇش ياكى ھاياجانلاندۇرۇشقىلا مەجبۇر. ئۇلارمۇ ئامالسىز پۈتۈن دۇنيا خەلقىنى قۇچاغلاشقا مەجبۇر.“

6
ئەتىسى، 29-سىنتەبىر سەھەردە، فۈھرېر ميۇنخېن بىلەن چېگرا ئوتتۇرسىدا مۇسسولىننى كۈتىۋېلىشقا بارىدۇ. ئۇنىڭ بۇ قىلغىنى ئىتتىپاقدىشىغا قىلىنغان بىر ھۆرمەتلا بولۇپ قالماستىن، يەنە ۋەزىيەتنىڭ يېقىندىن بۇيانقى تەرەققىيات ئەھۋالىنى مۇسسولىنغا  سۆزلەپ بېرىش پۇرسىتىنىمۇ قولغا كەلتۈرۈش ئىدى. بۇ ئىككى مۇستەبىت فۈھرېرنىڭ مەخسۇس پويىزىغا ئولتۇرۇپ باۋارىيە مەركىزىگە يېتىپ بارغىنىدا، ھىتلېر مۇنداق دەپ سىرىنى ئېيتىدۇ: ” ’غەرپ سېپىلى‘ ياسىلىشقا باشلىشى ھامان ئۇ تەرەپتىن كېلىدىغان ھۇجۇمدىن ئەنسىرەش ھاجەتسىز. ئەگەر ئەنگلىيە بىلەن فرانسىيە ئىككىسى راستىنلا تۇيۇقسىز ھۇجۇم قىلىشتەك ئاخماقلىق قىلغىدەك بولسا، ئۇ ھالدا دۈشمەن ئۇرۇش سەپەرۋەرلىكى قىلىشقا ئۈلگۈرمەي تۇرۇپلا ئۇرۇش ئاخىرلاشقان ھېسابلىنىدۇ. ئۇ چاغدا مېنىڭ ئومۇمىي سەپەرۋەرلىك يولغا قويۇشۇمنىڭ ھاجىتى قالمايدۇ. گېرمانىيە قۇرۇقلۇق ئارمىيىسى پوزىتسىيەسىنى چىڭ تۇتۇپ ئازىراقلا ھەرىكەت تەلىبىدە بولسىلا مەقسىدىمگە يەتكەن بولىمەن“ دەيدۇ.
ميۇنخېن يىغىنىغا قاتنىشىدىغان قالغان ئىككى نەپەر ئەزا ئايروپىلانلىق يولغا چىققان ئىدى. چىمبېرلىن ھېستوندىن ئايرىلىش ۋاقتىدا سىم-سىم يامغۇر يېغىشقا باشلايدۇ. ئۇ مۇخبىرلارغا: ”كىچىك ۋاقتىمدا مەن ھەر دائىم ’ئەگەر بىرىنچى قېتىمىدا مۇۋەپپەقىيەت قازىنالمىساڭ، ئۇ ھالدا تىرىش، يەنە بىر قېتىم سىنا!’ دەيتتىم. بۈگۈن قىلىۋاتقىنىممۇ ئەنە شۇنداق يەنە بىر قېتىم سىناپ كۆرۈشتىن باشقا بىر ئىش ئەمەس. مەن قايتقىنىمدا، خۇددى خوتسپۇردا ’تۆتىنچى ھېنىرىگ‘ نىڭ دېگىنىدەك ’مۇشەققەتلىك توساقلارنى بۆسۈپ ئۆتۈپ‘ ئۇ گۈلنى ئۈزەلىدۇق يەنى تېنچلىقنى قولغا كەلتۈرەلىدۇق، دېيەلىشىمنى ئۈمىد قىلىمەن“ دەيدۇ.490
فرانسىيە باش مىنىستىرى ”ياشىسۇن دالادېر!“، ”ياشىسۇن تىنچلىق!“ دېگەن شۇئار سادالىرى ئىچىدە لې بوۋۇرگېت ئايرودرومىدا ئايروپلانغا چىقىدۇ. ئايروپلان قۇيۇق تۇمان ئىچىدا ھاۋاغا كۆتۈرۈلگەن ئىدى. چۈشتىن بۇرۇن سائەت 11 دىن چارەك ئۆتكەندە، بۇ قوش ماتورلۇق ئايروپلان ميۇنخېن ئايرودرومىغا كېلىپ قونىدۇ. فرانچويىز پونسېت بولسا دالادېرنىڭ ئايروپلاندىن چۈشىشىگە قاراپ تۇراتتى. ئۇ، دالادېرنىڭ قاپىقى چىڭ تۈرۈك، كۆز قاپىقىدىكى قورۇقلارمۇ چوڭقۇرلاپ كەتكەنلىكىنى كۆرىدۇ. ئۇ ئايرىلىش ۋاقتىدا، شەھەر ئىچى بەكلا جىددى ۋە سۈرلۈك ھالدا قالغان ئىدى. ئەمما ئۇنى ھەيران قالدۇرغىنى، نېمىسلارنىڭ شۇنچە يايراپ كەتكەنلىكى ئىدى. بۇ نېمىسلار ئۇلارنى خۇددى قەھرىمانلارنى كۈتىۋالغاندەك قىزغىن ئالقىش ئىچىدە كۈتىۋېلىشىدۇ.
چىمبېرلىن بولسا چۈش ۋاقتىغا ئاز قالغان بىر ۋاقىتتا كېلىپ قونغان ئىدى. ئۇمۇ رېگىنا مېھمان كۈتىشىگە قاراپ يولغا چىققىنىدا يول بويى داغودۇغا بىلەن قارشى ئېلىنىدۇ. ئۇ مېھمان سارىيىدا بىر قانچە مىنۇت تۇرغاندىن كېيىن ئۈستى ئوچۇق پىكاپ بىلەن يېڭىدىن سېلىنغان فۈھرېر بىناسىغا قاراپ ئاتلىنىدۇ— بۇ قېتىمقى يىغىن ئەنە شۇ يېڭى بىنادا ئېچىلاتتى. بۇ فۈھرېر بىناسى مىللى سوتسىيالىزم پارتىيىسىنىڭ كۆنىگسپلاتز مەيدانىنى ئايلاندۇرۇپ سېلىنغان بىنالاردىن بىرسى بولۇپ، چوڭ گرانت تاشلار بىلەن بەكلا ھەيۋەتلىك سېلىنغان، بىنانىڭ مەركەزى زالى ھەيران قالغىدەك كەڭتاشا، ئىگىزلىكى 65 فۇت، كەڭلىكى يۈز فۇت كېلەتتى. زالدا ئىنتايىن ھەشەمەتلىك ئىككى تاش پەلەمپەي بار بولۇپ، بۇ پەلەمپەيلەر ئۇدۇل يىغىن زالغا تۇتىشاتتى.
چىمبېرلىن، ئىككى نەپەر كەسىپدىشى بىلەن بىرگە قارا رەڭلىك كاستوم كېيىپ يىغىن زالىغا ھەممىدىن بۇرۇن كىرىپ كېلىدۇ. ئارقىدىن مۇسسولىن كىرىدۇ. ئۇ بېشىنى تىك تۇتۇپ مەيدىسىنى كەرگىنىچە يەڭگىل قەدەملەر بىلەن خۇددى بۇ يەرنىڭ ساھىپخانىدەك بەكلا ئەركىن ھەرىكەت قىلاتتى. ئەڭ ئاخىرى يېتىپ كەلگەن كىشى فۈھرېر ئىدى. ئۇ كەسكىن ئەمما غەلىتە بىر قاراش بىلەن دالادېرغا خېلىلا قاتتىق تەسىر قىلىدۇ. يىغىن قاتناشقۇچىلىرى بىلەن ئۇلارنىڭ ياردەمچىلىرى ئۈچۈن ئاشخانا زالىدىكى ئۇزۇن سۇپىلىق ئۈستەل ئالدىغا سورۇن تەييارلانغان ئىدى. ئۇلار زالغا كىرگەندىن كېيىن بىر-بىرسىگە كۆز يۈگۈرتىشىپ سىپايە ئەمما سوغۇق بىر شەكىلدە قول ئېلىشىپ كۆرۈشىدۇ. ھىتلېر، مۇلايىم ۋە سەمىمى قىياپەت بىلەن كۆرۈنۈشكە پۈتۈن كۈچى بىلەن تىرىشىدۇ. مېھمانلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى نېمىسچە بىلمىگەچكە ئۇلار بىلەن ئەركىن سۆزلىشىش ئىمكانىيىتى يوق ئىدى. ئۇ قوشومىسىنى تۈرگىنىچە مېھمانلارغا ئەستايىدىل كۆڭۈل بۆلىۋاتقاندەك كۆرۈنمەكتە ئىدى. مېھمانلار ئىختىيارى تاللاش قوشۇمچە يېمىكىنى پۈتتۈرىشى بىلەن ھىتلېر ئۇلارنى تۆت چاسا بىر بۆلۈمگە باشلاپ كىرىدۇ. بۇ ئۆيدىن كۆنىگسىتراس مەيدانىنى يوقۇرىدىن كۈزىتىشكە بولاتتى. بۇ ئۆي بەكلا ھەشەمەتلىك بولۇپ، پۈتۈن تاملار خۇرۇم بىلەن قاپلانغان، ئەتراپ بىر مۇنچە تەشتەك ۋە ھەر تۈرلۈك رەسىملەر بىلەن بېزەلگەن ئىدى. تامدا يەنە مەرمەردىن ياسالغان بىر تام مەشمۇ بار بولۇپ، ئۇچاقنىڭ ئۈستىگە لېنباخ سىزغان چوڭ بىر پارچە بىسمارك رەسىمى ئېسىلغان ئىدى.
تەييارلىق ئىشلىرى بەكلا يېتەرسىز ھەمدە ياخشى تەشكىللەنمىگەچكە، يىغىن باشلىنار-باشلانماس بەكلا قالايماقانلىشىپ، ئاخىرى بېرىپ ھېچ نېمىنى ئاڭقارغىلى بولماس ھالغا كېلىپ قالىدۇ. يىغىننىڭ نە بىر رەئىسى، نە بىر كۈنتەرتىپى بار ئىدى. شۇنىڭدەك كۆپچىلىك ماقۇللىغان بىرەر كۈنتەرتىبىمۇ يوق، يىغىن تونۇش-بىلىشلەرنىڭ ئۆزئارا ئەركىن سۆھبەت سورۇنىغىلا ئايلىنىپ قالىدۇ. ئوتتۇردا يەنە سۇدېتېن رايونىنىڭ مال-مۈلكى ئۈچۈن چېخلارغا تۆلەم بېرىش مەسىلىسى تالاش-تارتىشى پەيدا بولۇپ، چىمبېرلىن بۇ ئىشقا ئالاھىدە كۆڭۈل بۆلۈپ تىنماي سۆزلەپ كېتىدۇ. بۇ ئەھۋال ھىتلېرنىڭ بەكلا ئارامىنى بۇزىۋېتىدۇ. ئۇ ئاخىرى ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ: ”جاناپلار، بىزنىڭ ۋاقتىمىز بەكلا قىممەتلىك، بۇنداق تايىنى يوق ئۇششاق ئىشلارغا ۋاقىت سەرىپ قىلالمايمىز“ دەيدۇ.
بۇ چاغدا مۇسسولىن سۇدېتېن مەسىلىسىنى ھەل قىلىشنىڭ بىر پارچە يازما لايىھەسىنى ئوتتۇرغا قويغىنىدىن كېيىن، يىغىن ئاز-تۇلا پروگراممىسى بار ھالغا كېلىدۇ. ئەسلىدە بۇ لايىھە نېمىسلار تەرىپىدىن تەييارلانغان بىر تەكلىپ لايىھەسى ئىدى. ئەمما مۇسسولىن بۇ لايىھەنى ئۆزىنىڭ تەكلىپ لايىھىسى سۈپىتىدە ئوتتۇرغا قويىۋاتاتتى. بۇ چاغدا ۋاقىتمۇ چۈشتىن كېيىن سائەت 3 بولۇپ قالغان بولۇپ، يىغىن قاتناشقۇچىلىرى چۈشلۈك تاماققا چىقىش كېرەكلىكىنى ھېس قىلىشىدۇ. چۈشلۈك تاماقتىن كېيىن، يىغىن تېخىمۇ قالايماقانلىشىپ، پۈتۈنلەي تەرتىپسىز ھالغا كىرىپ قالىدۇ. ئادەتتە 3~4 كىشى تەڭلا سۆزلەپ شىمىدتنى تەرجىمە قىلالماس ھالغا چۈشۈرۈپ قويىدۇ. شۇڭا ئۇ، سۆز ئالغان كىشىنىڭ سۆزى يىغىندا سۆزلىگۈچىلەرنىڭ سۆزىنى تەرجىمە قىلىپ ئوقۇپ بولغىنىدىن كېيىنلا ئاندىن داۋاملاشتۇرۇشى كېرەكلىكىدە چىڭ تۇرىدۇ. دېرىزىنىڭ سىرتىدا تۇرتۇپ تاماشا كۆرىۋاتقان كىشىلەرنىڭ كۆزىدە، ئۇنىڭ تۇرقى خۇددى قالايماقانلىشىپ كەتكەن سىنىپ ئىنتىزامىنى تۈزەشكە ئۇرۇنىۋاتقان بىر باشلانغۇچ مەكتەپ مۇدىرىغىلا ئوخشاپ قالغان ئىدى. ئەھۋالنى تېخىمۇ مۇرەككەپ قىلىۋەتكىنى، مۇناسىۋەتسىز كىشىلەرنىڭمۇ يىغىن زالىغا كىرىشكە باشلىشى ئىدى. گيۆرىڭ، فرانچويىز پونسېت، ھېندېرسون، ئاتتولىكو ھەمدە ۋېيزساكېرقاتارلىق كىشىلەر يانلىرىغا خاتىرە قالدۇرغۇچىسى،491 كاتىپ ۋە ھەمرالىرىنى ئېلىپ ئىختىيارى بىر شەكىلدە يىغىن زالىغا كىرىپ كېلىشىدۇ. ئۇلار مەيدانغا كىرىشى ھامان ئاساسلىق يىغىن قاتناشقۇچىلىرىنىڭ ئەتىراپىدىن ئورۇن تۇتۇپ ئولتۇرىشىدۇ. ئەمما ئاساسلىق يىغىن قاتناشقۇچىلىرى بولسا چوڭ تام مەش ئالدىغا يېرىم دائىرە بولۇپ يىغىلغان ئىدى. شۇنداق قىلىپ، پۈتكۈل يىغىن سورۇنى بىر ھېساپتا خۇددى ئالاھىدە چوڭ قىمار سورۇنىدا چاقپىلەك ئۈستىگە ئېتىلغان ھۇشۇقنىڭ پىرقىراپ بېرىپ چۈشىدىغان ئورنىنى كۈزىتىۋاتقان مەنزىرىگىلا ئوخشاپ قالغان ئىدى.
يىغىننى مۇسسولىن باشقۇرىدۇ. ئۇ تۆت خىل تىلنى تەڭ سۆزلىيەلەيدىغان بىرسى بولۇپ، قالغان ئۈچ نەپەر يىغىن قاتناشقۇچىسى بولسا ئارانلا ئۆز ئانا تىلىدىلا سۆزلىشەلەيدىغان كىشىلەر ئىدى. شۇنداقتىمۇ مۇسسولىن ئېنگلىزچىنى بەكلا قىينىلىپ سۆزلەيتتى. فرانسۇزچىنى خۇددى ئىتالىيانچىغا ئوخشىتىپ سۆزلەيتتى، ئەمما نېمىسچىسىنى باشقىلار ئاڭلاپ ئوقالىشىغا بىر نېمە دېمەكمۇ تەس ئىدى. شۇنىڭغا قارىماي ئۇ خۇددى بىرىنچى ئورۇندىكى تەرجىمانغا، تەرتىپسىز بىر خور ئۆمىكىنىڭ رىژىسسورىغىلا ئوخشاش، ماڭىلا بوي سۇنۇڭلار دەپ تەلەپ قويىدىغان ئەمما مۇلايىم ۋە يېقىملىق بىرسىدەكلا ئىدى. ئۇ نېمىسچە ھىتلېرغا سۇئال قويىدۇ. بەرگەن جاۋابلىرىنى ئۆز پېتىچە ئەمەس بەلكى ئاساسى مەنىسىنى ئەنگلىيە  ۋە فرانسىيە ۋەكىللىرىگە تەرجىمە قىلىپ يەتكۈزۈپ تۇراتتى. ”شۇ كۈنى مەن ھەقىقەتەنمۇ كۆڭۈللۈك ۋاقىت ئۆتكۈزگەن ئىدىم، — دەيدۇ SS كاپىتانى ئېۋگېن دولمانغا كېيىنچە (ئۇنى تەرجىمانلىققا ئېلىۋالغان ئىدى)، — ھەممە كىشى دالادېر ياكى چىمبېرلىن ئەپەندىلەرگە ئەمەس بەلكى ماڭىلا قاراپ قالغان ئىدى. ئۇ سورۇن ھەقىقەتەنمۇ بىر كايسېر قاتناشقان يىغىن سورۇنغىلا ئوخشاپ قالغان. بۇلار ئېسىڭدىدۇ؟“
گۈگۈم چۈشۈشكە يېقىن، يىغىن سورۇنىنىڭ ۋەزىيىتىمۇ تېخىمۇ بەك جىددى تۈسكە كىرىدۇ. كېيىن، ئەنگلىيە  ئاخىرى بىر پارچە تەكلىپ لايىھىسىنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. بۇ لايىھەنىڭ سۇدېتېن ئومۇمىي خەلق ئاۋازغا قويۇلۇشى ۋە چېخسلوۋاكىيەنىڭ يېڭى چېگراسىنى خەلقارالىق كاپالەتكە ئىگە قىلىش شەرتىدىن باشقا قالغان شەرتلەر پۈتۈنلەي قوبۇل قىلىنغان ئىدى. مۇزاكىرىلەر — ئۇزۇۇنغا سوزۇلغان ئەمما ئۇنچە بەك قوپال بولمىغان مۇزاكىرىلەر يوقۇرى پەللىگە كۆتۈرۈلگەندە، دولماننى يۈزىگە چۈمپەردە تاقىغان سىھىرلىك بىر ئايال كۆرۈشىدىغان بولۇپ سىرتقا چاقىرتىلىدۇ. كۈزەتچىخانىدا بۇ ئايالنىڭ ئەسلىدە باش ئەلچى ئاتولىكونىڭ ئايالى ئىكەنلىكى مەلۇم بولىدۇ. بۇ ئايال، ھىتلېر ئەپەندىنىڭ ”قىلچە كېچىكتۈرمەي دەرھال“ يىغىننىڭ داۋاملىشىش ئەھۋالىنى ئۇنىڭغا سۆزلەپ بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. چۇنكى، بۇ ئايال بۇرۇن لورېتودىكى تاۋاپ قىلغۇچى چىركاۋدا مەريەم ئانىغا مۇنداق دەپ قەسەم بەرگەنىكەن: ئەگەر يىغىننىڭ ئېچىلىشى ئوڭۇشلۇق داۋام قىلغان، دۇنيا تىنچلىقى ساقلانغان بولغىنىدا، ئۇ بىر تال ئالتۇن رەڭلىك چوڭ بىر مۇم بىلەن كېلىدىغانلىقىغا ۋەدە قىلغانىكەن. ئۇنىڭ پويىزى قوزغۇلىشىغا ئارانلا يېرىم سائەت قالغان ئىدى. دوللمان بۇ ئىشنى ئۇدۇل بېرىپ ھىتلېردىن سورىيالمايدىغانلىقىنى، شۇڭا بېرىپ مۇسسولىن ياكى سىئانودىن سورىسام قانداق بولاركىن، دەيدۇ. ياق، ئۇلاردىن سورىساڭ بولمايدۇ؛ بولمىغاندا سەن بېرىپ ھەممە ئىشتىن خەۋەر تېپىپ تۇرىدىغان ھىملېردىن سورا، دەيدۇ. دوللمان ئامال يوق بېرىپ ئىمپىرىيە فۈھرېرىغا بۇ گەپنى دەيدۇ. ”دەسلىۋىدە ئۇ بۇ گەپكە ھەيران قالىدۇ. ھەم قىزىق ئىش دەپ ئويلىسا كېرەك، ئۇ ماڭا، تىنچلىق كاپالەتكە ئېرىشتى دەپ ئېيتقىن، دېدى.“
قارىغاندا كېلىشىمگە قول قويۇشقا بولىدىغاندەك كۆرۈنەتتى. شۇنداقتىمۇ يەنىلا بىر قانچە نوقتىنى ئېنىقلىۋېلىش زۆرۈر ئىدى. ئۇ ۋاقىتلاردا كەچ كىرىپ سائەتمۇ 8 بولۇپ قالغان ئىدى. ھىتلېر تاقەت قىلالماي قالىدۇ. ئۇ ئەسلىدە يىغىننىڭ ئاخىرلاشقانلىقىنى تەبىرىكلەش ئۈچۈن زىياپەت سورۇنى تەييارلىتىپ قويغان ئىدى. ئەمما ۋاقىتنىڭ ئۇزۇرىشى بىلەن دەستۇرخان ئاللىمۇقاچان سۇۋۇپ كېتىۋاتاتتى. شۇڭا ھىتلېر مۇزاكىرىنىڭ يەنە بىر قانچە سائەت داۋام قىلىدىغانلىقىنى مۆلچەرلەپ يىغىننى توختىتىپ ئاۋال زىياپەتكە قاتنىشىش تەكلىۋىنى بېرىدۇ. ئەنگلىيە  بىلەن فرانسىيە ۋەكىللىرى سۆھبەت ئەھۋالىدىن ھۆكۈمىتىگە تېلېفون ئارقىلىق مەلۇمات بېرىشى كېرەكلىكىنى باھانە قىلىپ ئۇنىڭ زىياپەت تەكلىۋىنى سىپايىلىق بىلەن رەت قىلىشىدۇ. ئەمما شىمىدتنىڭ كۈزىتىشىچە ئۇلار ئەسلىدە زىياپەتكە قاتنىشىش رايى يوق ئىدى. ”تىنچلىق قولغا كەلتۈرۈلدى. ئەمما ئۇلارنىڭ ئابرويى بەكلا ئېغىر زىدىلەنگەن ئىدى.“ ئەنگلىيە  ۋەكىللىرى ئالدىراش ”رېگىنا“ مېھمانخانىسىغا، فرانسۇزلار بولسا ”تۆت پەسىل“ مېھمان كۈتۈشكە قايتىشىدۇ. ئۇلار قايتىپ بېرىپ تاماقلىرىنى ياتىقىغا يەتكۈزۈپ بېرىلىشىنى تەلەپ قىلىدۇ. شۇ پەيىتلەردە نېمىسلار بولسا ئىتالىيانلار بىلەن بىرلىكتە فۈھرېر بىناسىدا شامپانىسكى ۋە باشقا ئېسىل تائاملار بىلەن غالىبىيىتىنى تەبرىكلەشمەكتە ئىدى.
ۋەكىللەر قايتىپ كېتىپ مەسلىھەتچىلىرى بىلەن بىرلىكتە تام مەش ئالدىغا يىغىلىپ ئولتۇرغان ۋاقتىدا سائەتمۇ كەچ 10 دىن ئېشىپ قالغان ئىدى. ئۇلار كىلىشىمنامىنى قايتىدىن تەپسىلى تۈزىتىپ چىقىدۇ.492 بۇ ئىش تولا كەينىگە سۆرۈلۈپ يېرىم كېچىدىن ئاشقاندىلا ئاندىن كىلىشىم تۈزۈلدى. ”ئەسلىدە بۇ كىلىشىمنامە ئاللىبۇرۇن شەكىللىنىپ بولغان دېيىشكە بولاتتى. — دەيدۇ گيۆرىڭ كېيىنچە ئامېرىكىلىق بىر پسىخولوگقا، — مەيلى چىمبېرلىن بولسۇن ياكى دالادېر بولسۇن، ئۇلارنىڭ ھېچ بىرسى چېخوسلوۋاكىيىنى قوتۇلدۇرۇپ قېلىش ئۈچۈن ھەر قانداق بىر پىداكارلىق كۆرسىتىش ياكى تەۋەككۈلچىلىك قىلىش نىيىتىدە بولمىدى. بۇ تەرىپى ماڭا بەش قولدەك ئايان. چېخوسلوۋاكىيىنىڭ تەقدىرى 3 سائەت ئىچىدىلا بەلگىلىنىپ بولغان ئىدى. ئۇلارنىڭ ئىشنى ئۇزارتىپ تالاش-تارتىش قىلىشى ’كاپالەت بېرىش‘ دېگەن سۆز ئۈستىدىلا تالىشىپ ئولتۇرۇش ئىدى. … چىمبېرلىننىڭ دىققىتى ئىككى نوقتا ئۈستىگە مەركەزلىشىپ قالغان ئىدى؛ دالادېر بولسا ھېچنېمىگە دىققىتىنى بەرمەي غادايغىنىچە ئولتۇراتتى. — (گيۆرىڭ، زىرىككەنلىكىنى ئىپادىلەپ كىرىسلوغا سىرىلىپ يۈلەنگىنىچە ئولتۇراتتى.) — ئۇنىڭ بىردىن-بىر ئىشى باش لىڭشىتىش بولۇپ، بىرەرمۇ قارشى پىكىر قىلىپ باقمىدى. ھىتلېرنىڭ بۇ ئىشلارنى شۇنچىۋالا ئاسان جۆندەپ كەتكەنلىكىنى ئويلىسام، بۈگۈنمۇ قاتتىق ھەيران قالىمەن. ھەر نېمە دېگەن بىلەن، ئۇلارمۇ سكودا شىركىتى قاتارلىق شىركەتلەر سۇدېتېنغا ھەربى زاۋۇتلارنى قۇرغان، چېخوسلوۋاكىيە پۈتۈنلەي بىزنىڭ تېزگىنىمىزدا ئىكەنلىكىنى ئېنىق بىلەتتى. … ئۇ، سۇدېتېن ئەتراپىدىكى بىر قىسىم ھەربى ئەسلىھەلەرنى ئىشغالدىن كېيىن دەرھال يۆتكەپ كېتىشى كېرەكلىكىنى تەكلىپ قىلغىنىدا، ۋاھ، ئەندى بۇلار قاتتىق نارازىلىق كۆرسىتىپ جىدەل قىلىپ تۇرىۋالىدىغان بولدى، دەپ ئويلىغان ئىدىم. نەدىكىنى، كۆزىنى ئالايتىپمۇ قويۇشمىدى. بىز ئالماقچى بولغان ھەممە نەرسىنى قولغا كەلتۈرگەن ئىدۇق. ھەقىقەتەنمۇ كۆڭلىمىزدىكىدەك بىر ئىش بولغان ئىدى. بىز ئۇ نەتىجىلەرنى ئەنە شۇنداق قولغا كەلتۈرگەن ئىدۇق.“ (ئۇ ئاخىرىدا، مەمنۇن بولغانلىقىنى ئىپادىلەپ بارمىقى بىلەن قاس چىقىرىپمۇ قويدى.)
تۈن يېرىمى سائەت بىر يېرىم بولغاندا، ھەممە كىشى قوبۇل قىلالايدىغان ھۈججەت رەسمى تۈردە قىزىل ياغاچ سۇپىسى ئۈستىگە، ئىنتايىن نەپىس ئىشلەنگەن بىر سىيا ئىدىشىنىڭ يېنىغا قويۇلدى. كىلىشىمنامىدا، بىرىنچى ئۆكتەبىردىن باشلاپ سۇدېتېندىكى چېكىنىش ئىشلىرى 4 باسقۇچتا تاماملىنىدۇ، دەپ بەلگىلەنگەن. شۇنىڭدەك يەنە قايسى تەۋەلەردە ئومۇمخەلق سايلىمى يولغا قويۇلىدىغانلىقى، ھەمدە چېگرانىڭ قانداق بەلگىلىنىدىغانلىقىمۇ بەلگىلەيدىغان خەلقئارالىق بىر كومىتېتمۇ قۇرۇلىدىغانلىقى بەلگىلەندى. ھىتلېر، بىرىنچى بولۇپ قول قويغان كىشى بولغاچقا تولۇق قايىل بولغاندەك كۆرۈنەتتى. ئەمما ئۇ چوڭ سىيا كوزىسىنىڭ قۇرۇپ قالغانلىقىنى كۆرۈپ دەرھال يېڭىسىغا ئالماشتۇرۇشقا بۇيرۇق قىلىدۇ. يىغىنغا ئەڭ كەينىدە كىرگەن ھىتلېر، مانا ئەندى سورۇندىن ئەڭ ئاۋال ئايرىلىدۇ. ”ھىتلېرنىڭ كۆزلىرىدىن غالىپ چىققانلىق ئۇچقۇنلىرى چاقنىغان ھالدا داغدام قەدەملەر بىلەن فۈھرېر بىناسىنىڭ كەڭ پەلەمپىيىدىن چۈشۈپ بىنادىن ئايرىلىدۇ.“ بۇ مەنزىرە، شۇ يەردە بولغان مۇخپىر ۋىللىيام شىرېرغا ئۇنتۇلغۇسىز تەسىر قالدۇرىدۇ.
چىمبېرلىن بىلەن دالادېر ئىككىسى بىنادا يەنە خېلى ئۇزۇن بىرگە بولغاندىن كېيىن ئاندىن ئايرىلىدۇ. ئۇلارنىڭ مەسئولىيىتى ھەقىقەتەنمۇ ئېغىر ئىدى: ئۇلار چېخنىڭ تەقدىرىنى چېخلارغا يەتكۈزۈشى كېرەك ئىدى — چېخلارنىڭ ئىككى نەپەر ۋەكىلى كۈن بويى تاقەتسىزلىك ئىچىدە ئۇلارنى كۈتمەكتە ئىدى. يېرىم كېچە سائەت سەھەر 2 دىن چارەك ئۆتكەندە، ئۇ ئىككى ۋەكىل مېھمان كۈتۈشتىكى چىمبېرلىن چۈشكەن ياتاققا باشلاپ كىرىلىدۇ. بۇ ئىككى نەپەر ۋەكىل ھۆكۈمنامىنى ئاڭلاۋاتقىنىدا، ياتاقنىڭ ھاۋاسى كىشىنى نەپەس ئالدۇرمىغىدەك دەرىجىدە بۇغۇق ئىدى. چىمبېرلىن بىر مۇنچە سەپسەتە سېتىپ ئۇلارغا چۈشەندۈردى. دالادېر بولسا بىر پارچە كىلىشىمنامىنى بۇ چېخ ۋەكىللىرىگە ئۇزارتىدۇ. بۇ چاغدا چىمبېرلىن ئەسنەپ قويىدۇ. چېخلاردىن بىرسى يىغلىۋېتىدۇ. ”ماڭا ئىشەن، — دەيدۇ فرانچويىز پونسېت تەسەللى بەرگەچ، — بۇنىڭلىق بىلەن ھەممە ئىش تۈگىگەن ھېسابلانمايدۇ. بۇ ئىش ھىكايىنىڭ يېڭى باشلىنىش قىسمى. بۇ ھىكايە چوقۇم كونا ئىشلارنىمۇ چۇۋۇپ ئوتتۇرغا چىقىرىدۇ.“
دالادېر ئۇيغانغان ۋاقتىدا، مېھمان كۈتۈشنىڭ سىرتىدىن كېلىۋاتقان تەنتەنە سادالىرىنى ئاڭلاپ ئۆڭى ئۇچۇپلا كېتىدۇ. سىرتتىكىلەر بىر تەرەپتىن ناخشا ئېيتسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئۇسۇل ئوينايتتى. ئۇلار ”قەدىرلىك دالادېر قوزىچاق تېز چىقىپ بىزنى كۆرگىن“ دەپ توۋلىشاتتى. دالادېر ئامالسىز ياتاقتىن بالكونغا چىقىپ كىشىلەرگە كۆرۈنىدۇ.
شۇ كۈنى كەچ ۋاقىتلاردا، چىمبېرلىن (ئېنگلىزچىدىن تەرجىمىدە بۇ ئىسىم دالادېر دەپ خاتا تەرجىمە قىلىنغان — ئۇ. ت) ئۈستى ئوچۇق پىكاپقا ئولتۇرۇپ ھىتلېر تۇرغان يېرىگە بېرىپ ئاخىرقى قېتىم سۆزلىش ئۈچۈن يولغا چىقىدۇ. يول بويى ميۇنخېن خەلقى تەرىپىدىن قىزغىن ئالقىشلىنىدۇ. ئەنگلىيە باش ۋەزىرى بۇ قېتىملىق گېرمانىيە سەپىرىدە تېخىمۇ مۇھىم باشقا بىر ۋەزىپىنىمۇ ئۈستىگە ئالغان ئىدى.493  ئۇ بىر پارچە قىسقىچە بايانات لايىھىسىنى يېزىپ، ئۇنىڭغا ھىتلېرنىڭ قول قويۇشىنى ئۈمىد قىلغان ئىدى. بۇ بايانات فۈھرېر بىناسىدا ئىمزالانغان كىلىشىمنامىدىنمۇ كۆپ ئەھمىيەتلىك بىر بايانات ئىدى. بۇ باياناتتا، ئىككى دۆلەت مەڭگۈ بىر-بىرسى بىلەن ئۇرۇشمايدۇ دەپ ئالاھىدە تەكىتلەنگەن ئىدى. ”ئەگەر ھىتلېر بۇنىڭغا قول قويۇپ بېرىدىغانلا بولىدىكەن، — دەيدۇ ئەتىگەنلىك ناشتىدا پارلامېنت كاتىبىغا، — شۇنىڭدەك بۇ بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلىدىغانلا بولىدىكەن، بىز ئۈچۈن ئەڭ ياخشى ئىش قىلىنغانلىق بولىدۇ. ئەگەر قايتا-قايتا ئۆزگىرىپ تۇرىۋالسا، بىزمۇ ئا ق ش نى ھىتلېرنىڭ قانداق بىرسى ئىكەنلىكىگە ئىشەندۈرەلىشىمىز ئۈچۈن بىر ئاساسقا ئېرىشكەن بولىمىز.“
ھىتلېر بۇ مېموراندۇمنىڭ تەرجىمىسىنى ئاڭلاپ بولۇپ، شۇ ھامات ”چاتاق يوق! دەرھال ئىمزالايمەن!“ دەپ قايتا-قايتا تەكرارلىغاچ تۇلا بەك تىركىشىپ تۇرمايلا ئىككىسى قول قويىدۇ. چىمبېرلىن بۇ باياناتنىڭ ئەسلى نۇسخىسىنى ھىتلېرغا تۇتقۇزۇپ، يەنە بىر نۇسخىسىنى ئۆزى ئېلىپ قالىدۇ. چىمبېرلىن ئۆزىگە ئوخشاش ھىتلېرنىڭمۇ قىزغىن ئىكەنلىكىگە قەتئى ئىشەنگەن ئىدى. ئەمما شىمىدت، ئۆزۈر تىلىگەن بولسىمۇ چىمبېرلىننىڭ كۆڭلىنى دەپ مەجبۇرى ھالدا قول قويۇشقا ماقۇل بولىدۇ. ھىتلېر بۇ يەردە ئۆزئارا زىدىيەتلەرنىڭ بارلىقىدەك بىر تەسىرات پەيدا قىلىش نىيىتىدە بولغاندەكمۇ قىلاتتى.  ئۇ خوشلىقىدىن ئەر خىزمەتچىسىگە، باش ۋەزىر شۇنچە ياشىنىپ قالغان تۇرۇغلۇق يەنىلا ئۆزى بىلەن كۆرۈشكىلى مەخسۇس بۇ يەرلەرگىچە كەلگەنلىكىنى ئېيتىپ، ”ئۇنىڭغا بەرگىنىممۇ ئاز ئەمەس. شۇڭا ئۇ ئەندى قايتا ئالدىراپ كېلىپ يۈرمەس“ دەيدۇ. ئەمما ئۇ بىرئازدىن كېيىن قۇرۇقلۇق ئارمىيە ئاديۇتانتى مايور (ئېنگلىزچىدىن تەرجىمىدە گېنېرال مايور بولۇپ قالغان — ئۇ. ت) گېرخارد ئېنگەلگە، ”مەن بۇ بوۋاينى ياخشى كۆرىمەن، شۇڭا بۇ ئادەم بىلەن داۋاملىق سۆھبەت قىلىپ تۇرۇشنى خالايمەن. — دەيدۇ. ئۇ يەنە ئېنگەلگە مۇنداق ۋەدە قىلىدۇ، — مەن ھەرگىزمۇ تەھدىت يوشۇرۇنغان ھەر قانداق بىر ئىشقا تۇتۇش قىلىش خىيالىدا ئەمەسمەن. پولشا مەسىلىسىنى ھەل قىلىش ئىشى بىر يەرگە قېچىپ كەتمىگەندىكىن، باشقا خىياللارنى تاشلاپ ئاۋال قولغا كەلتۈرگەن بۇ ئۇتۇقلىرىمنى سىڭدۇرۇپ بولمايمۇ، قانداق دەيسەن؟“
چىمبېرلىن ئولتۇرغان ئايروپلان سەھەر سائەت 5 تىن 38 مىنۇت ئۆتكەندە ھېستونغا قونىدۇ. چىمبېرلىن ئايروپلاندىن چىققىنىچە كۈلۈمسىرىگەن قىياپەتتە ھىتلېر بىلەن بىرلىكتە ئىمزالىغان ھۈججەتنى پولاڭلىتىپ، ”مەن بۇ ئىمزانى قولغا كەلتۈرەلىدىم! _ دەيدۇ خالىفاكسقا ۋارقىرىغىنىچە، _ مەن بۇنى قولغا كەلتۈردۈم!“ ئاممىنىڭ تەنتەنە سادالىرى ئۇنىڭ ئەتراپىدا ياڭرىماقتا ئىدى. ئۇ دەرھال كىشىلەرگە ئەنگلىيە پادىشاھىنىڭ ئۇنىڭغا يازغان خېتىنى ئوقۇيدۇ. خەتتە ئۇنى ”دەرھال بۇكىڭخام ئوردىسىغا كېلىڭ، سىزنىڭ ميۇنخېن سەپىرىدە قولغا كەلتۈرگەن ئۇتۇقلىرىڭىزنى چىن قەلبىمدىن تەبرىكلىشىمگە پۇرسەت بەرگەيسىز“ دېگەنلەر يېزىلغان.
چىمبېرلىن، ئايرودرومدىن ئوردا سارىيىغا بارغىچە يول ئۈستىدە ئىنتايىن كاتتا قارشى ئېلىنىدۇ _ بۇ بىر قەھرىمانلار ئۈچۈنلا كۆرۈلىدىغان قارشى ئېلىش بولۇپ، بۇنداق كۈتىۋېلىش ئەنگلىيە تارىخىدىمۇ بەكلا كام كۆرۈلىدىغان ئەھۋال ئىدى. ئۇ بىر شەخسى خېتىدە بۇ مەنزىرىنى تەسۋىرلەپ كېلىپ، كوچىلار ”باشتىن ئاخىرى ھەر ساھە، ھەر تەبىقە كىشىلىرى بىلەن لىق تولغان ئىدى. ئۇلار قاتتىق سادالار بىلەن تەبرىكلەشمەكتە، ۋارقىراپ ئۈنىمۇ پۈتۈپ كەتكەن. ئۇلار ماشىنامنىڭ دەسسەيدىغان يېرىگە ئېسىلىپ چىقىپ دېرىزىنى چېكىشەتتى، ئەينەكتىن قولىنى ئۇزارتىپ مەن بىلەن قول ئېلىشاتتى“ دەپ يازىدۇ. پۈتكۈل ئەنگلىيە دېگىدەك ئۇنى تەبرىكلىمەكتە، ئۇنىڭغا رەخمىتىنى بىلدۈرمەكتە ئىدى. ”جەڭ مەيدانىدىن غالىبىيەت بىلەن قايتقان بىرمۇ فاتىخ بۇنىڭدىن ئارتۇق شۆھرەتكە ئېرىشەلىگەن ئەمەس“ دەپ يازىدۇ لوندون «تايمىس» گېزىتى ئوبزورىدا.
دوۋنىڭ كوچىسى 10-نومۇر ئالدىدا، ئۇ كىشىلەر توپى تەرىپىدىن قورشۋېلىنىدۇ. كىشىلەر پۈتۈن كۈچى بىلەن ۋارقىرىشىپ تەنتەنە قىلىپ ھەرگىز تارقىلىپ كېتىدىغاندەك ئەمەس ئىدى. چىمبېرلىن ئامالسىز، ئېچىق بىر دېرىزە ئالدىغا كېلىۋېلىشقا مەجبۇر بولىدۇ. تەنتەنە سادالىرى بارغانسىرى كۈچىيىپ، ئاخىرى ”سىز ھەقىقەتەنمۇ ياخشى ئادەم!“ دېگەن ساداغا ئايلىنىپ كېتىدۇ. ئۇ دېرىزە تۈۋىدە تۇرغىنىچە ھاياجاندىن قىزىرىپ كەتكەن ئىدى. بۇ دېرىزە ئەسلىدە 1878-يىلى دىسرايلىنىڭ بېرلىن يىغىنىدىن قايتقىنىدا ”شەرەپلىك تىنچلىق“ نى ئېلان قىلغان ۋاقتىدا تۇرغان پەنجىرىنىڭ نەق ئۆزى ئىدى. ئۇ، ”دۆلىتىمىز تارىخىدا بۇ ھەقىقەتەنمۇ شەرەپلىك بىر تىنچلىق ھېسابلىنىدۇ. تىنچلىق ئىككى قېتىم گېرمانىيىدىن دوۋنىڭ كوچىسىغا قايتىپ كەلگەنلىكىنى زامانىمىزغا تىنچلىق كەلگەنلىكى دەپ قارايمەن“ دەيدۇ.
بىر قانچە ھەپتىدىن بۇيانقى بوھران ئاخىرى ئاياقلاشقان ئىدى. ئەنگلىيىدە بەكلا ئاز كىشىلەرنى ھېسابقا ئالمىغاندا، بۇ نەتىجىدىن ھەممە كىشى خوشال ئىدى. ئەمما، چېخسلوۋاكىيەنىڭ يېڭى باش مىنىستىرى گېنېررال جان سىيروۋىي ۋەزىپىگە ئولتۇرغاندىن كېيىن رادىئو ئارقىلىق بىز تاشلىۋېتىلدۇق، ياردەمسىز يالغۇز قالدۇرۇلدۇق، بۇ نۆۋەتتىكى ھۆكۈمەت ميۇنخېننىڭ بۇيرۇقىنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر قالغان ۋاقتىدا، پراگادا بۇنىڭ ئۈچۈن ھېچ كىم تەنتەنە قىلمىدى؛ ”بۇ بىز ئۈچۈن ۋەتەن تۇپرىقىنىڭ كېسىپ بېرىۋېتىلىشى ۋە دۆلەتنىڭ يىمىرلىشى“ دىن بىرنى تاللاشنىڭ نەتىجىسى“ دەپ نۇتۇق سۆزلەيدۇ.

7
مۇسسولىنمۇ كاتتا مۇراسىم بىلەن قارشى ئېلىندى. بۇ قېتىمقى قارشى ئېلىش، ئۇنىڭ دېيىشىچە، 20 يىللىق فاشىزم ھاياتىم جەريانىدىكى ئەڭ كاتتا بىر قېتىملىقى دەپ ھېسابلىغان. ھەر بىر پويىز ئىستانسىسى ۋە يول ئېغىزىدا، سانسىزلىغان كىشىلەر ئۇنىڭ پويىزىنىڭ كېلىشىنى كۈتۈپ چىن قەلبىدىن تەنتەنە قىلىشاتتى. نۇرغۇن كىشىلەر يەنە ئۇنى تىزلىنىپ تازىم قىلغىنىچە قارشى ئالىدۇ. رىمدا، ئۇ ئۈستى ئوچۇق پىكاپ بىلەن دۆلەت كوچىسىدا ئاستا سۈرئەت بىلەن ئىلگىرلەيدۇ. يېشىل يوپۇرماقلار بىلەن بىزەلگەن غالىبىيەت دەرۋازىسى ئاستىدىن ئۆتىۋاتقىنىدا — ئۇ پەقەت كايسېرنىڭلا ئېرىشەلەيدىغان قارشى ئېلىشقا مۇيەسسەر بولماقتا ئىدى. ماشىنا كالونى ۋېنىېزىيە مەيدانىغا كىرىپ كەلگىنىدە، ھەممە بىردەك ”دۇ… چە، دۇ … چە — داھىمىز! داھىمىز!“ دەپ ئۈنلۈك شۇئار توۋلىشىدۇ. ئۇ ئەڭ ئاخىرقى نوقتا بولغان بالكوندا كۆرۈلگەن ۋاقتىدا، ئاممىنىڭ تەنتەنە سادالىرى قۇلاقنى ياراتتى. بۇنداق بىر مەنزىرە ئۇنىڭ ھەقىقەتەنمۇ ھېچبىر ۋاقىت بۇنداق بىر قارشى ئېلىنىشقا مۇيەسسەر بولۇپ باقمىغانلىقىنى كۆرسەتمەكتە ئىدى.
شۇنىڭغا قارىماي، ميۇنخېن يىغىنىنىڭ قاتناشقۇچىلىرى ئارىسىدا دۇنيانىڭ ھەممىدىن بەك ھۆرمىتىگە سازاۋەر بولغان كىشى يەنىلا چىمبېرلىن ئىدى. ئۇنىڭ ئۇرۇق ۋۇجۇدى بىلەن بۈركۈتتەك ئىلمەك بۇرنى، ھەممە ئادەم بىلىدىغان تىنچلىقنىڭ سىموۋۇلى ھالىغا كەلگەن ئىدى. سابىق شاھزادە ۋىلھېلم ئۇنىڭغا مەخپى مەكتۈپ ئىۋەرتىپ، ئۇنىڭغا ”تىنچلىقنى قۇتقۇزۇپ قالغانلىقى“ ئۈچۈن رەخمىتىنى بىلدۈرگەن. تەختتىن چۈشكەن گېرمانىيە پادىشاسىمۇ مارىيە خانىشقا مەكتۈپ ئىۋەرتىپ، ”قەتئى ئىشىنىمەنكى، باش ۋەزىر بىر قېتىملىق ئەڭ قورقۇنۇشلۇق ئاپەتتىن ساقلاپ قالدى. … بۇ بىر تەغدىر ھەم تەڭرىنىڭ كۆرسەتمىسى“ دەپ يازىدۇ. مۇتلەق كۆپ ساندىكى نېمىسلارمۇ ئەنە شۇنداق ھېسسىياتتا ئىدى. كىشىلەر بىرىنچى ئۆكتەبىر كۈنى ساھەر ئويغانغىنىدا، ھەممە كىشى دېگىدەك ”ئۇلارنىڭ ئارمىيىسى سۇدېتېنغا بېسىپ كىرگىنىدە قىلچە توسالغۇغا يولۇقمىغاي دەپ دۇئا قىلىشتى. تاڭ سۈزۈلگەندە، ھىتلېرنىڭ مەخسۇس پويىزى چېخوسلوۋاكىيە چېگرىسىغا يېتىپ بارىدۇ. بىرىنچى بولۇپ ھىتلېرغا ساداقىتىنى بىدۈرگەن گېنېرال — رېيچېناۋ— دوكلاد قىلغاندا ئىشلەتكەن سۆزلىرى ۋيېدېماننى قاتتىق ھەيران قالدۇرىدۇ: ”فۈھرېرىم، قۇرۇغلۇق ئارمىيىسىنىڭ جەڭچىلىرى بۈگۈن ئالى قۇماندانىغا ئەڭ چوڭ سوۋغا بېرىشكە ئاتلاندى. يەنى ئۇلار بىر پايمۇ ئوق چىقارماي دۈشمەن زېمىنىگە قاراپ ئىلگىرلىدى!“ دەيدۇ.
ۋيېدېمان، بىر گېرمانىيە گېنېرالىنىڭ ئاغزىدىن بۇنداق ئاخماقانە گەپ چىقىدىغانلىقىغا ھەرگىز ئىشەنمەس ئىدى. بۇ چەغدا يەنە بىر گېنېرالمۇ سۆز قىستۇرۇپ، ”شۇنداق، فۈھرېرىم، بۈگۈن سەھەر مەن بۇرۇن تۇرغان پولكىمغا باردىم. چېخلارنىڭ ئاددى ئۆيلىرىگە ھۇجۇم قىلىش چەكلەنگەنلىكى سەۋەبىدىن نۇرغۇن جەڭچىلەر چىدىماي يىغلىۋەتكەنلىكىنى كۆردۈم!“ دەيدۇ.
ھىتلېر ئۇلارغا: ”ئەمما تەسلىمىيەتچىلەر ماڭا ئىزچىل تۈردە غۇدىراپ، مېنىڭ سىياسىي يولۇم چوقۇم بىر مەيدان ئۇرۇشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ دېگەندەك بىر نېمىلەرنى بىلجىرلاشقان ئىدى!“ دەيدۇ. بۇنداق گەپلەر، يەنە كېلىپ شۇنچە قاتتىق ئېيتىلغان بۇ گەپلەر، ئۇنىڭ كەينىدە تۇرغان ۋيېدېماننى قاتتىق چۈچىتىۋېتىدۇ: ئۇ تەسلىمچىلەر دەپ كىمنى دەيدىغاندۇ؟
باش ۋەزىرلىكتە بولسا، ئۆتكەن بىر قانچە سائەتلىك جىددى ۋە ھارغۇزغۇچى پائالىيەتلەر چىمبېرلىننى چارچىتىپ پۈتۈنلەي ھالىدىن كەتكۈزىۋەتكەن ئىدى. ”مەن ھېچ قاچان بۇنچە چارچاپ باقمىغان ئىكەنمەن. نېرۋىلىرىم يىمىرلىپ كېتىشكە ئازلا قالغان ئىدى. — دەپ ئىخرا بولۇپ يازىدۇ چىمبېرلىن بىر پارچە خېتىدە، — مەن قايتىدىن ئەسلىمگە كېلىۋالمىسام بولمايدۇ. چۇنكى، مەن يەنە پارلامېنتتا يەنە بىر ئازاپقا بەرداشلىق بېرىشكە مەجبۇرمەن.“ 3-ئۆكتەبىر دۈشەنبە كۈنى، پالاتا يىغىنى ئېچىلىدۇ. شۇ چاققا كەلگىچە، نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ ھاياجىنى بېسىقىپ قالغان، نۇمۇس ئورنىنى بىر قېتىملىق ئۇرۇشتىن ساقلىنىپ قالغانلىقتىن كەلگەن خاتىرجەملىك ئالغان ئىدى.495 تۈۋەن پالاتادا، دۇف كوپېر ئىچكى كابېنتتىكى ۋەزىپىسىدىن ئايرىلىشىنى بىلدۈرىدىغان ئىستىپانامىسىنى سۇنىدۇ. نەتىجىدە ميۇنخېن مەسىلىسى ھەققىدىكى بەس مۇنازىرىنى قوزغاشقا سەۋەبچى بولىدۇ. ئۇ، چېخوسلوۋاكىيىگە تاجاۋۇز قىلىش چوقۇم بىر قېتىملىق ياۋروپا ئۇرۇشىغا سەۋەپ بولىدۇ دەپ كېلىپ، ”باش ۋەزىر ئىزچىل تۈردە مۇۋاپىق سۆزلەر ئارقىلىق ھىتلېر ئەپەندىنى قايىل قىلىش مۇمكىن دەپ ئىشەنمەكتە. ئەمما مەن، ھىتلېر دېگەن بۇ ئادەم تۆمۈر مۇشتۇملۇق سۆزلەرنى ئاڭلاشقا ئامراق دەپ قارايمەن.“
قاتتىق ھارغىن ھەمدە بەكلا غەزەپلەنگەن چىمبېرلىن ئورنىدىن تۇرۇپ، مېنىڭ فۈھرېر سارىيىدا ھىتلېر بىلەن كىلىشىمنامە تۈزۈشكەنلىكىمىز ھەقىقەتەنمۇ مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. ھەر ئىككىلا تەرەپتە سەمىمىلىك بىلەن ياخشى تىلەكلەر مەۋجۇت؛ ھىتلېر بۇ نوقتىنى قايتا-قايتا تەكىتلەپ كۆرسەتتى. شۇڭا ئۇنىڭ ئۆز گېپىدە تۇرماسلىقى ئۇنچە ئاسان ئەمەس، دەپ جاۋاب بېرىدۇ. كىشىلەر ئۇنىڭغا ئالقىش ياڭراتقاندەك قىلسىمۇ يەنىلا ئۇنچە بەك قىزغىن ئەمەس ئىدى. چۇنكى پۈتكۈل قۇرۇلتايدىكىلەرنى بىر تۈرلۈك ھەسىرەتلىنىش تۇيغۇسى قاپلىۋالغان ئىدى. مۇنازىرىلىشىش 3 كۈنگىچە داۋام قىلىدۇ، بۇ جەرياندا چېرچىلنىڭ چىڭ تۇرۇپ ئەيىپلىشى مۇنازىرىنى يوقۇرى پەللىگە كۆتۈرىۋېتىدۇ. ”ھەممە ئىش ئۆتۈپ كەتتى، چېخوسلوۋاكىيە، سۈكۈت ئىچىدە قاتتىق مەيۈسلەنگەن ھالدا قاراڭغۇلۇققا يوللاندى. ئۇلار پارچىلىنىپ تىتىپ تاشلاندى، ئاندىن يالغۇز تاشلىۋېتىلدى“ دەيدۇ چېرچىل. سادىق ۋە جەسۇر ئەنگلىيە خەلقى، بۇ شەرتنامىدىن خەۋەر تاپقىنىدا، ئۆزلىكىدىن شادلىققا چۆمگەن بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن كېچىرىۋەتتى. بۇنىڭدىن ئۇ قىلچىمۇ قىزغانمايدىغانلىقىنى، ”شۇنداقتىمۇ، ئۇلار ھەقىقى ئەھۋالدىن خەۋەردار بولىشى كېرەك. ئۇلار، ئۇزۇندىن بۇيان دۆلىتىمىزنىڭ مۇداپىيىلىنىش كۈچىنىڭ يېتەرسىز بولۇپ كېلىۋاتقانلىقىنى، شۇنىڭدەك بۇ جەھەتتە بەكلا ئېغىر سەل قاراش بولۇپ كېلىۋاتقانلىقىنى بىلىشى كېرەك؛ ئۇلار يەنە گەرچە ئۇرۇش پارتىلىمىغاندەك قىلسىمۇ بىز يەنىلا بەكلا ئېغىر زىيانغا ئۇچرىتىلغانلىقىمىزدىن، بۇنىڭ تەسىرى بەكلا چوڭقۇر بولىدىغانلىقىدىن خەۋەردار بولىشى كېرەك ئىدى، … بۇ ئىش شۇنىڭلىق بىلەنلا تۈگىدى دەپ ئويلاپ قالمايلى، بۇ تېخى ھېسابلىشىشنىڭ باشلىنىشى.“
بۇنىڭ ئالدىدا، چىمبېرلىن بىلەن ئۇنى چەكلەپ تۇرغان قول ئاستىدىكىلەر شەرقى ياۋروپانىڭ ئوتتۇرا قىسم (ھىتلېرنىڭ كاپالەت بەرگەن قىسمى) مەسىلىسىدە تۈزۈتىلگەندىن كېيىنكى ھەل قىلىش چارىسىنى ئوتتۇرغا قويغان ئىدى. ئەمما بۈگۈنگىچە  فۈھرېرنىڭ پىلانى بۇ تەدبىر بىلەن تۈپتىن زىت ئىكەنلىكى شۇنىڭدەك پەقەتلا ياراشتۇرۇش ئىمكانىيىتى يوق ھالدا ئىكەنلىكىمۇ ئېنىق ئوتتۇردا. چىمبېرلىن بىلەن ئۇنىڭ ئۆزىنى دالدىغا ئېلىشقا ئىشلىتىدىغان كۈنلىكى ئاجىزلىقنىڭ سىموۋۇلىغا ئايلىنىپ قالماقتا ئىدى. بۇ تەرىپىدىن ئۇ ھەقىقەتەنمۇ غەم قىلاتتى. شۇڭا ئۇ، ئادولف ھىتلېردىن ياردەم تىلىگەن. ئۇ ھىتلېرغا مەخپى ھالدا خەت يېزىپ، فۈھرېرنىڭ شۇ كۈنى تەنتەربىيە سارىيىدا سۆزلەيدىغان نۇتقىدا ”ئەنگلىيە جامائەت پىكىرىنى يىتەكلەش يۈزىسىدىن باش ۋەزىرنى مەلۇم دەرىجىدە قوللاش سۆزلىشىڭىز مۇمكىن بولارمۇ“ دەپ تەلەپ قىلغان. ھىتلېر بۇنىڭغا دەرھال ماقۇل بولۇپ، چىمبېرلىنغا پارلامېنت ئىچىدە قاتتىق ھۇجۇم قىلىۋاتقانلارغا قارشى شىددەت بىلەن رەددىيە بېرىدۇ. ئەسلىدە بۇنداق بىر كۆڭۈل ياساش ۋە بۇنداق بىر ياردەم ئەسلىدە بىھاجەت ئىدى. ئەتىسى، يەنى 6-ئۆكتەبىر كۈنى ئاۋام پالاتاسى دەرھال چىمبېرلىننىڭ سىياسىتىنى تەستىقلىۋېتىدۇ. بۇ سىياسەت بويىچە، يېقىنقى بوھران جەريانىدا ئۇرۇش پارتلاشتىن ساقلىنىپ قېلىندى. ئاۋاز نەتىجىسى 366 نەپەر قوللاپ ئاۋاز بەرگەن بولسا، 144 قارشى ئاۋاز ئوتتۇرغا چىقىدۇ. 35 نەپەر يۈز ئۆرىگەن كىشى — بۇلارنىڭ ئارىسىدا كوپېر، ئېدەن ۋە چېرچىلمۇ بار — ئاۋاز بېرىشتىن ۋاز كېچىدۇ.
يوقۇرىقى ئۈچ نەپەر كىشىنىڭ ھۇجۇملىرى بېرلىندا بەكلا يامان تەسىر پەيدا قىلىدۇ. ھىتلېر ئۇ ئۈچەيلەننىڭ چىمبېرلىنغا قىلغان ھۇجۇملىرىنىڭ ھەر بىر سۆزىنى شەخسىيىتىگە قىلىنغان ھاقارات دەيدۇ. بۇ شەرتنامە ئىمزالانغاندىن كېيىن، ئۇ ئىنتايىن خوشال ھالدا فۈھرېر بىناسىدىن چىقىۋېتىپ چېخ مەسىلىسى بىراقلا مەڭگۈلۈك ھەل قىلىنغانلىقىغا ئىشەنگەن ئىدى. — بۇ نوقتىنى ئۇنىڭ ئاديۇتانتى بىلەن ھەمرالىرىنىڭ ھەممىسىلا ماقۇللايدۇ. ئۇمۇ بۇنداق بىر سودىدا ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك مەسئۇلىيەتنى ئۆستىگە ئالالىغان ئىدى.
ئەنگىلىيىدىكى بىرلىشىپ ئەيىپلەش سادالىرى بۇلارنى پۈتۈنلەي ئۆزگەرتىۋېتىدۇ. ۋىلھېلم كوچىسىدا، بۇ ھەقتە ئوتتۇرغا چىققان ھەر تۈردىكى گەپ-سۆزلەر كىشىلەرنىڭ قولىقىغا يېتىشكە باشلىغان بولۇپ، رىبېنتروپ بىلەن ھىملېر ئىككىسى ھىتلېرنىڭ تازا چېچىلغان پەيتىدىن پايدىلىنىپ ميۇنخېندا ئۇ غەرب دېموكراتىك ئەللىرىنىڭ ئۇرۇش ۋەھىمىسى پسىخولوگىيىسىدىن تولۇق پايدىلانمىدى،496 ئەنگلىيىنىڭ سۆھبەت ئۆتكۈزۈشتىكى مەقسىدى، كېيىنكى قۇرال-ئۈسكۈنىلىرى ياخشىلانغان پەيت كەلگىنىدە ھۇجۇم قىلىش ئۈچۈن ۋاقىتنى قولغا كەلتۈرۈش دېگەندەك گەپلەرنى ھىتلېرغا ئېيتقانلىقى ھەققىدە گەپلەر ئېقىپ يۈرەتتى.
فرانچويىز پونسېت بۇ تۈردىكى نارازىلىق ھېسسىياتلىرىنىڭ بارلىقىدىن خەۋەر تېپىپ، ھىتلېرنى پۈتۈن كۈچى بىلەن ئېغىر بېسىق بولۇشقا ئۈندەيدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇ ھىتلېرنى فرانسىيە بىلەنمۇ چىمبېرلىن بىلەن ئىمزالاشقىنىدەك بىر كىلىشىم ئىمزالىشىنى ئالاھىدە تەكلىپ قىلىدۇ. ”مېنىڭچە، ھىتلېر شۇ پەيتتە تېخىمۇ كۆپ كىلىشىملەرنى ئىمزالاش ئىمكانىغا ئىگە. بۇ تۈردىكى كىلىشىمنامىلار ئىقتىسادىي جەھەتتتىكى ھەمدە مالىيە جەھەتتىكى كىلىشىمنامىلار بولۇشىمۇ مۇمكىن. بەلكىم بۇ تۈر كىلىشىملەر ياۋروپانىڭ تەشكىللىنىشىنىمۇ كەلتۈرۈپ چىقىشى مۇمكىن. مەنمۇ ئۇنىڭ قاراشلىرىنى زوراۋانلىقسىز ھەرىكەت قىلىش تەرىپىگە ۋە يولىغا يېتەكلىشىنى ئارزۇ قىلاتتىم.“
ئەمما ھىتلېر ۋەدىسىگە ۋاپا قىلمايدىغان ئالبىئون (بېرتانىيە ئىمپىرىيىسىنىڭ كونا نامى) نىڭ ئۆزىنى ئالدىۋەتكەنلىكىگە يا رەسمى ئىشىنەتتى يا بولمىسا ئۆزىنى ئىشەندۈرۈپ يۈرەتتى. 9-ئۆكتەبىر كۈنى، ئۇ ساربرۈكېندا ئىنتايىن رەھىمسىزلەرچە سۆزلىگەن بىر قېتىملىق نۇتقىدا بۇنداق خىيالىنى پۇرىتىپ ئۆتۈپ، ئەنگىلىيىنىڭ تۇتقان پوزىتسىيىسىنى بىر ئائىلە مۇئەللىمەىسىنىڭ مۇئامىلىسىگە ئوخشىتىدۇ. ئۇ كەينىدىنلا چېرچىل، كوپېر ۋە ئېدەن قاتارلىق يامان نىيەتلىك ئۈچ نەپەر ھارىۋاكەشكە داۋاملىق ھۇجۇم قىلغىنىدا ئىشلەتكەن سۆزلىرى تەنتەربىيە سارىيىدا سۆزلىگەن نۇتقىدىكىدىنمۇ كۆپ زەھەرلىك ئىدى.
ئۈچ كۈندىن كېيىن، ھىتلېرنىڭ بۇ تۈردىكى تىل-ھاقارەتلىرى ئۆز تەسىرىنى كۆرسىتىدۇ. ئەسلىدە، ميۇنخېن كىلىشىمىنى ئىجرا قىلىش ئۈچۈن مەخسۇس قۇرۇلغان خەلقئارالىق كومىتېت ئاۋازغا قويۇش ئارقىلىق ئومۇمىي خەلق ئاۋازغا قويۇش سايلىمى ئۆتكۈزمەسلىككە بىردەك قوشۇلغان ئىدى. بۇ كومىتېت ئەزالىرى ئاللىمۇقاچان ھىتلېرنىڭ تەلىۋىگە بويۇن ئېگىپ بولغان، يەنى 1910-يىلقى نوپۇس تەكشۈرۈشنى ئاساس قىلغان ھالدا ئۇ رايونلارنىڭ ئىمپىرىيىگە كېسىپ بېرىلىشى كېرەكلىكىگە قارار بېرىشكەن ئىدى. ئەھۋال بارغانسىرى روشەنلىشىشكە باشلايدۇ: ئەسلىدىكى شەرتنامە ئاللىمۇقاچان بۇرمىلىنىپ بولغان بولۇپ، چېخلار، ئەڭ ئاخىرقى مۇداپىيە لېنيىسىنىمۇ تارتتۇرۇپ قويغانلىقى ئېنىق ئوتتۇردا ئىدى.
ئۆكتەبىر ئوتتۇرلىرىدا، فرانچويىز پونسېت ھىتلېرنى ئەڭ ئاخىرقى قېتىم پاكىت كەلتۈرۈپ سۆزلەشكە چاقىرىدۇ. بۇ گەپنى ئۇ رىمغا يۆتكىلىشتىن ئاۋال فۈھرېر بىلەن ئۆتكۈزگەن خوشلىشىش زىياپىتىدە دېگەن ئىدى. ھىتلېر بۇ باش ئەلچىنى ئەزەلدىن ياخشى كۆرەتتى. شۇڭا ئۇ فرانسىيە باش ئەلچىسىنىڭ يەتتە يىلدىن بېرى بېرلىندا ئىشلىگەن خىزمەتلىرىگە رەخمىتىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن ئۇنى كېخلستېيىن تاغ بېشىغا (تەكشىلىكتىن بىر مىل ئىگىزلىككە) سېلىنغان چايخانىسىغا تەكلىپ قىلىدۇ. بۇ چايخانا، بورماننىڭ زىرىكمەي بېشىدا تۇرۇپ يول كۆرسىتىشى بىلەن سېلىنغان بىر چايخانا بولۇپ، ئېيتىشلارغا قارىغاندا بۇ چايخانىنىڭ سېلىنىشى ئۈچۈن ئوتتۇز مىليون مارك پۇل ئىشلىتىلگەن. بىناكارلىق نوقتىسىدىن ئالغاندا، بۇ ھەقىقەتەنمۇ بىر يېڭىلىق ھېسابلىناتتى. بېرگخوفتىكى تاغ بېشىغىچە بولغان 5 مىل ئۇزۇنلۇقتىكى ئاسفالىت يولنىڭ ياسىلىشىمۇ ئەنە شۇنداق بىر يېڭىلىق ھېسابلىناتتى. بۇ يول بەكلا ئەگرى-توقاي بىر يول بولۇپ، پۈتۈنلەي تاغ ئارىسىدىن تاشلارنى پارتىلىتىپ يۈرۈپ ئېچىلغان بىر يول ئىدى. بۇنى ياساش جەريانىدا ھەتتا بىر قانچە ئادەممۇ قازادا ئۆلگەن ئىكەن. فرانچويىز پونسېت ماشىنىغا ئولتۇرۇپ بۇ يول بويىچە تاغقا يامىشىپ چىقىپ تاغ چوققىسىنڭ ئاستىدىن ئۇيۇپ ياسالغان تۇنېل ئىچىگە كىرىدۇ. كورىدورنىڭ ئۇچىغا بارغاندىن كېيىن، سېرىق مىس بىلەن زىننەتلەنگەن يان تۇتقۇچلۇق پەلەمپەي لېفىتىگە چىقىدۇ. بۇ لېفىتنىڭ ئۇلى پۈتۈنلەي گرانت تاش ئۈستىگە ئۇيۇپ ياسالغان ئىدى. يوقۇرى ئۆرلەپ تەخمىنەن 400 فۇت كۆتۈرۈلگەندىن كېيىن، فرانچويىز پونسېت  بىر ئارىلىققا كېلىپ قالغانلىقىنى كۆرىدۇ. بۇ ئارىلىقتىكى تىرەكلەرنىڭ ھەممىسىىلا كونا رىم پاسونى تۈرۈكلەر ئىدى. بۇ كورىدورنىڭ ئۇچى بېرىپ يۇمىلاق ئەينەك زالغا تۇتىشاتتى. ئاغزى ئوچۇق چوڭ تام مەشتە لىمدەك چوڭلۇقتا كۆتەكلەر يېنىپ تۇراتتى. زالنىڭ ئەتراپى تاغ تىزمىلىرى بىلەن قورشالغان بولۇپ، بۇ فرانسۇز گويا ئۆزىنى پەلەككە چىقىپ قالغاندەك ھېس قىلىدۇ. كەچ كۈزنىڭ ئىللىق كۈن ئاپتىۋى چۈشۈپ تۇرىدىغان بۇ مەنزىرە كىشىگە خىيالى ئەرشىدە تۇرغاندەك تۇيغۇ بېرىپ ھەقىقەتەنمۇ ھەشەمەتلىك ئىدى.
فرانسىيە باش ئەلچىسى بىلەن فۈھرېر ئىككىسى ئەنە شۇنداق ئاجايىپ گۈزەل پانتازىيىلىك مۇھىتتا تۇرماقتا ئىدى — ھىتلېر بۇ يەرگە بۇرۇن نەچچە قېتىپ كەلگەن ئىدى. شۇڭا ئۇ، بۇ يەرنىڭ ھەشەمەتلىك مەنزىرىسىدىنمۇ زىرىككەن ئىدى. يەنى بۇ قېتىم ئۇنىڭ بۇ يەردە ئەڭ ئاخىرقى قېتىملىق سۆھبەت ئۆتكىزىشى بولۇپ قالىدۇ. ھىتلېر تاتارغان، بەكلا ھارغىن كۆرۈنەتتى. ئۇ، ميۇنخېن شەرتنامىسىدىن كېلىپ چىققان ئاقىۋەتلەر ئۆزىنى بەكلا ئۈمىتسىزلەندۈرۈپ قويغان بولۇپ، بوھران تېخى ئاخىرلاشمىغان ئىدى.497 ئەسلىدە ئەگەر ۋەزىيەت ياخشىلانمايدىكەن، بۇ بوھراننىڭ تېخىمۇ يامانلىشىپ كېتىشى ئېھتىمالى بار ئىدى. ئۇ غەزەپلەنگەن ھالدا، بېرتانىيە ”قولغا قۇرال ئالايلى دەپ كۈچەپ تەھدىت سالماقتا“ دەيدۇ.
باش ئەلچى ئۇنىڭغا، تىنچلىق ساقلانغاندىن كېيىن كىشىلەر بەكلا ھاياجانلىنىپ كېتىشتى؛ بۇ ئەھۋال بەزى قارشىلىقلارنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغانلىقى ئېنىق؛ ئۇنىڭ ئۈستىگە ھىتلېرنىڭ ئۆزىمۇ ساربرۈكىندا سۆزلىگەن ئېغىر نۇتقى بۇنداق بىر تەسىرنىڭ يېيىلىشىغا سەۋەپ بولۇپ بەرگەنلىكىنى، يەنى چېخلارنىڭ قۇربانلىقى پەقەت گېرمانىيىنىڭ ئىشتىيىنىلا ئېچىپ، ميۇنخېن ئەھدىنامىسىغا قارشى چىققۇچىلارنىڭ ئورنىنى ئۆستۈرۈپ بېرىشكە سەۋەپچى بولغانلىقىنى ئېيتىدۇ.
ھىتلېر ئۇنىڭ بۇ دېگەنلىرىگە قوشۇلمايدۇ: بۈگۈنكى ئاۋارىچىلىقلارنىڭ ھەممىسىنى ئېنگلىزلار پەيدا قىلماقتا، بولمىسا ئۇ فرانسىيىگە قارشى بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلمىغان دەيدۇ. ھىتلېر، چېخلارغا قارىتا تۇتقان پوزىتسىيىسىنى ئاقلاشقا تىرىشىۋاتقىنىدا، فرانچويىز پونسېت ئۇنىڭ گېپىنى كېسىپ، ئۆتكەن ئىشلاردىن ھەۋەسلىنىپ ئۇنىڭغا چىڭ ئېسىلىۋالماسلىقىنى، مۇھىمى كېلەچەكتىكى ئىشلار ئىكەنلىكىنى
ئەسكەرتىدۇ. دېموكراتىك دۆلەتلەر بىلەن مۇستەبىت دۆلەتلەرنىڭ ھەممىسىلا ئۆزئارا دوستانا مۇناسىۋەت قۇرۇپ ئۆتكىلى بولىدىغانلىقىنى، ”تەدرىجى تۈردە ياۋروپانى تېخىمۇ مۇقىم، تېخىمۇ نورىمال يولغا قاراپ تەرەققى قىلىشىقا يىتەكلىيەلىشى مۇمكىن“ لىكىنى ئېيتىدۇ. گېپىنىڭ كېسىۋېتىلىشىگە ياكى بۇ دېگەنلەرگە ھىتلېر قىلچە نارازىلىق كۆرسەتمەيدۇ. ئەكسىچە، مەن بۇنىڭ ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىشكە تەييارلىقىم بار دەپ جاۋاب بېرىدۇ.
فرانچويىز پونسېت تاغدىن چۈشكەندىن كېيىن بۇ قېتىمقى سۆھبەتنى قايتا كۆز ئالدىدىن ئۆتكۈزىدۇ. ”بۇ ئادەم نەيرەڭۋازلىق قىلىپ ھېچ نېمىنى ئاڭلىماس بولىۋالىدىغان بەكلا زىددىيەتلىك، بەكلا تۇراقسىز بىرسى ئىكەنلىكىدىن خەۋىرىم بار. — دەپ يازىدۇ پارىژغا سۇنغان دوكلاتىدا، — ئۇ ئىنتايىن سىپايە، تەبىئەت مەنزىرىسىنى ياخشى كۆرىدىغان، دەستىخاندا ئولتۇرۇپ ياۋروپا سىياسىتىنى مۇھاكىمە قىلىشقىنىدا ھەممە دېگىنى ئورۇنلۇق كۆرۈنگىنى بىلەن، يەنە شۇ ئادەم تۇيۇقسىزلا ھەددىدىن تاشقىرى زومىگەر، خۇدىنى يوقۇتۇپ ھېچ نېمىنى ئويلىمايدىغان، پۈتۈنلەي يامان نىيەتلىك بىرسىگە ئايلىنىپ قالالايدىكەن. بەزىدە ئۇ گلوبۇس خەرىتىسى ئالدىدا تۇرىۋېلىپ ھەر قايسى ئەللەرنىڭ، ھەر قايسى قىتئەلەرنىڭ تارىخى بىلەن جوغراپىيىلىك ئورنىنى بىراقلا ئۆزگەرتىۋېتىشنى خىيال قىلىدىغان رەسمى ئەقلىدىن ئازغان تەڭرى قىياپىتىگە كىرىپمۇ قالالايدىكەن. يەنە بەزىدە پۈتۈن قەلبى بىلەن ئەڭ ئۇلۇغ خاتىرە مۇنارىسى تىكلەش ئۈچۈن ئۆزىنى تىنچلىق قەھرىمانى قىياپىتىدە تەسۋىرلەپ خام خىيال قىلىپ كېتىدىكەن.“
فۈھرېردە كۆرۈلگەن بۇ تۈردىكى ئاشكارە زىتلىقلار نۇرغۇنلىغان چەتئەللىكلەر نەزىرىدە ئۇ چوقۇم بىر ساراڭ دېگەن ئۇقۇمنى پەيدا قىلىۋېتىدۇ. ئەنە شۇنداق ئويلايدىغانلار قاتارىدا شۇ كۈنلەردە لوندونغا بېرىۋالغان سىگمۇند فرېئۇدمۇ بار بولۇپ، ئۇ: ”ساراڭنىڭ نېمىلەرنى قىلىدىغانلىقىغا كېسىپ ھۆكۈم قىلماق بەكلا تەس. — دەيدۇ ئامېرىكىلىق بىر مورتىغا، — سىزگىمۇ مەلۇم بولغىنىدەك ئۇ بىر ئاۋسترىيىلىك، ئۇ ئاۋسترىيىدە نۇرغۇن يىللارنى بەكلا جاپالىق ئۆتكەزگەن؛“ شۇڭا ئۇ يۇرتىنى ئۆتكۈزۈپ ئالغىنىدا كاللىسى بەكلا قىزىپ كەتكەن دەيدۇ.
ھىتلېرنىڭ بۇرۇنقى ئەگەشكۈچىلىرىدىن بىرى بولغان خانفىستايىنگىل گېرمانىيىدىن قېچىپ چىققىنىدا ئۇنىڭ بىلەن بىرگە نۇرغۇن قېتىم فۈھرېر ئۈستىدە مۇھاكىمە-ئانالىز يۈرگۈزگەن دوكتور كارل گۇستاف جيۇڭ (جيۇڭ — يۇڭ ياكى ياڭ دەپمۇ ئوقۇلىدىكەن، — پسىخوئانالىز ئىلىمىنىڭ كەشپىياتچىسى سىگمۇن فرېئۇدنىڭ ئەڭ مۇھىم شاگىرتى ۋە سابىق ئىزباسارى بولغان شىۋىتسىيىلىك دوختۇر. كېيىن فرېئۇدنىڭ ئادەم روھى كۈچىنىڭ مەنبەسى جىنىسى ھەۋەس كۈچى ئاساسىدا شەكىللەنگەن لىبىدو، دېگەن قارىشىغا تەنقىدى پىكىر قىلىپ ئۆزىنىڭ تارىخى يۇشۇرۇن ئاڭ ياكى كوللىكتىپ يوشۇرۇن ئاڭ، يەنى تارىختىن بۇيان جوغلىنىپ كېلىۋاتقان كوللىكتىپنىڭ يوشۇرۇن ئاڭ خاتىرىلەر جوغلانمىسى ئىنسان روھى كۈچ تۈرتكىسىدۇر، دېگەندەك بىر يېڭىچە قاراشنى ئوتتۇرغا قويىدۇ. نەتىجىدە ئۇستازىدىن پۈتۈنلەي ئايرىلىپ، فرېئۇدنىڭ يەنە بىر مۇھىم شاگىرتى بولغان ئادلېر ئوتتۇرغا قويغان ئاجىزلىقتىن قورقۇش، ئەركىنلىكتىن قېچىش ئاساسىدىكى كىشىلىك پسىخوئانالىز تەلىماتىنىڭ قارشى تەرىپىدىكى يېڭىچە سوتسىيال پسىخولوگىيە، ھەتتا مىللىي پسىخولوگىيە ئانالىز ئۇسۇلى ھېسابلىنىدىغان كوللىكتىپ يۇشۇرۇن ئاڭ تەلىماتىنى ۋە شۇ ئاساستا ئاتاغلىق كىشىلەرنى ۋە ئىنسانىيەت روھىي پائالىيەت ھادىسىلىرىنىڭ نەتىجىسى بولغان ئىجتىمائىي ھادىسىلەرنى ئانالىز قىلىشنىڭ سوتسىىئال پسىخوئانالىز ئۇسلوبىنى ئوتتۇرغا قويغان. — ئۇ. ت) نىڭ بۇ جەھەتتە يەنىمۇ باشقىچە كۆزقاراشلىرى بار ئىدى. دوكتور جيۇڭ، شۇ يىلى ئۆكتەبىردە تېخى يېڭىلا پراگادىن قايتىپ كەلگەن دوكتور ھ. ر. كنىكېربوكېرگە مۇنداق دەيدۇ: ”مىدىتسىنادا، ھىتلېر، مىجەزىنى چۈشەنگىلى بولمايدىغان ئادەم تىپىغا كىرىدۇ. ئۇنىڭ كۆرۈنىشىدىن بىرەر كۈچ-قۇۋۋەت ئىپادىلەنمەيدۇ؛ ئۇنىڭ كۆرۈنىشىدىكى تىپىك ئالاھىدىلىك، ئۇنىڭ ئۇيقۇسىزلىقتىن  قاپاقلىرى ئىششىپ كەتكەن قىياپىتىدۇر. ئۇنىڭ چېخوسلوۋاكىيە كرىزىسىدا تارتىلغان رەسىمىدىكى بۇنداق ئۇيقىسىزلىق ئازابى چەككەن ئالاھىدىلىكى مېنىڭ بەكلا دىققىتىمنى تارتقان ئىدى. ئۇنىڭ كۆزلىرىدىن ئالدىن پەرەز قىلغۇچىنىڭ روھى ھالىتى ئىپادىلىنىپ تۇراتتى.“ دوكتور كنىكېربوكېر بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ جيۇڭدىن سورايدۇ:  نېمە ئۈچۈن ھىتلېرغا ھەر بىر نېمىس دېگىدەك پۈتۈن ۋۇجۇدى بىلەن چوقۇنۇپ كېتەلەيدۇ-يۇ، ئۇنىڭغا دىققىتىنى بەرگەن بىرمۇ چەتئەللىك يوق دېيەرلىك؟ ”ئۇ دېگەن بىرىنچى بولۇپ ئۆزىنىڭ بىلىنمىگەن ئېڭى — يۇشۇرۇن ئېڭىدا گېرمانىيە تەغدىرى ھەققىدىكى ئويلىرى بىلەن ھېسسىياتلىرىنى ھەر بىر نېمىسقا ئېنىق ئۇقتۇرالىغان ئادەم ھېسابلىنىدۇ.498 بولۇپمۇ دۇنيا ئۇرۇشىدا مەغلوپ بولغىنىدىن كېيىن، ھەر بىر نېمىسنىڭ روھى ھەرخىل-ھەرياڭزا بويىلىپ تىپىك نېمىس بىزارلىقىنى يۇقتۇرىۋالغان — نېمىسلار باشقا مىللەتلەردىن پەس خەلق، ئىككىنچى دەرىجىدىكى ئادەملەر، زىياپەتكە دائىم كېچىكىپ  كېلىدىغان كىشىلەر، دەيدىغان ئۆزىنى پەس كۆرۈش روھى سىڭدۈرىۋېتىلگەن ئىدى. ئەسلىدە ھىتلېرنىڭ كۈچى سىياسىي كۈچ ئەمەس بەلكى بىر تۈرلۈك سىھىر كۈچىدەك بىر كۈچ.“ ھىتلېرنىڭ سىرى ئۆزىنى يوشۇرۇن ئېڭى (يۇشۇرۇن ئاڭ، ۋيېننالىق ئاتاغلىق پسىخولوگ فرېئۇدنىڭ پسىخوئانالىز تەلىماتى ئاساسىدائوتتۇرغا قويغان بىر ئۇقۇم بولۇپ، ئادەم تەپەككۈر دائىرىسى ئىككى قىسىمغا بۆلۈنىدىكەن، بۇلار كىشىنىڭ ئۆزىگە بىلىنىدىغان مەۋھۇم رايون، يەنى ئاشكارە ئاڭ ۋە بىلىنمەس مەۋھۇم رايون، يەنى يوشۇرۇن ئاڭغا ئايرىلىدۇ دەپ قارىلىدۇ.  ئا. بوران تەرجىمە قىلىپ تور بەتلىرىگە قويىۋاتقان «فرېئۇد تەرجىمىھالى» غا قارالسۇن. — ئۇ.ت) ھەرىكىتى تەرىپىدىن باشقۇرۇشىغا يول قويالايدىغانلىقىدۇر. ئۇنى مۇنداق بىرسىگە ئوخشىتالىشىمىز مۇمكىن: بۇنداق ئادەم پۈتۈن دىققىتىنى بىر يەرگە توپلاپ قانداقتۇ چوڭقۇر بىر يەرلەردىن كېلىۋاتقان سىھىرلىك پىچىرلىغان تەكلىپلەرنى ئاڭلىيالايدۇ. ”ئاندىن بۇ تەكلىپ بويىچە ھەرىكەت قىلالايدۇ. بىزنىڭ نۆۋەتتىكى ئەھۋالىمىزغا باغلاشتۇرۇپ ئېيتقىنىمىزدا، گەرچە بىزدىكى يۇشۇرۇن ئاڭ بەزىدە چۈش ئارقىلىق ئۆزىنى كۆرسىتەلىسىمۇ، بىزنىڭ زىھنىمىز، بىزنىڭ بىلىنگەن پىكىر قىلىش يەرلىرىمىز بەك كۆپ بولغاچقا، يۇشۇرۇن ئاڭ ئۇچۇرلىرىغا بەك بوي سۇنۇپ كەتمەيدۇ. ئەمما ھىتلېر بۇلارنى ئاڭلاپلا قالماي، ئۇنىڭغا يەنە بويمۇ سۇنىدۇ. ھەقىقى رەھبەر ئەسلىدە دائىم دېگىدەك رەھبەرلىك قىلىنغان بىرسىدۇر.“ ھىتلېرنىڭ ئېيتىۋاتقىنى پۈتۈنلەي تېۋتونلار”ناخشىسى“ بولۇپ، بۇنداق بىر ”ناخشا“ نېمىسلارنىڭ قۇلىقىغا بەكلا خۇشياقىدۇ. شۇڭا، نېمىسلار ھىتلېرنى ئۆزلىرىنىڭ ۋەكىلى قىلىپ تاللىۋېلىشقان. ھىتلېر ئەسلىدە ئىپتىدائى ئادەملىكنى كۈشكۈرتەلەيدىغان ئىقتىدارغا ئىگە بىر سىياسىيون، نېمىسلارنىڭ تارىخىي قەبىلىلىرىنىڭ بۈگۈنكى ساداچىسى دېيىش مۇمكىن.
جيۇڭ، ئەنگلىيە بىلەن فرانسىيە ئىككىسى چېخلارغا بەرگەن يېڭى كاپالەتلىك ۋەدىسى بويىچە ئىش قىلىشنى خالىمايدۇ دەپ ھۆكۈم قىلىدۇ. ”ئۆزىنىڭ گېپىدە تۇرىدىغان بىرمۇ دۆلەت يوق. دۆلەت دېگەن نېمە قىلارنى بىلەلمەي مىغىلداپ تۇرىدىغان چوڭ بىر يۇپۇرماق قۇرتىغىلا ئوخشايدۇ. ئۇ نېمىگە
ئەگىشىدۇ؟ بەلكىم تەغدىرگە. دۆلەت دېگەندە غۇرۇر دېگەن نەرسە بولمايدۇ. شۇڭا ئۇنىڭدا ۋەدىسىگە ئەمەل قىلىش دەيدىغان بىر ئۇقۇممۇ بولىشى مۇمكىن ئەمەس.“ شۇنداق بولغاچقا، يەنە نېمە ئۈچۈن ھىتلېردىن ۋەدىسىدە تۇرۇشنى ئۈمىت قىلىشىمىز كېرەك؟ چۇنكى، ھىتلېر دېمەك — دۆلەت دېمەكتۇر“ دەيدۇ بۇ ئاتاغلىق پسىخولوگ.

(داۋامىنى ئۈچىنچى كىتابتىن ئوقۇغايسىز)

مۇندەرىجە

بىرىنچى كىتاب
ئۆسۈپ يېتىلىش جەريانى
ئاپتوردىن
مۇقەددىمە «دۈمبىمىزدىن  پىچاقلاندۇق»
بىرىنچى بۆلۈم  «مەن بىر خىيالپەرەس»
1.  ئائىلە جەمەتى
2. «تۇرمۇش مېنىڭ مەكتىبىم»
3.  خۇشاللىقتىن يايراپ كېتىش
ئىككىنچى بۆلۈم  بىخلىنىش دەۋرى
4.  بىر سىياسىي پارتىيىنىڭ دۇنياغا كېلىشى
5.  «رەھىمسىز ھەم مېھرىبان»
6.  پىۋىخانا ئىسيانى
ئۈچىنچى بۆلۈم  تاۋلىنىپ يېتىلىش
7.  لاندسبېرگ تۈرمىسىدە
8.  ھىتلېرنىڭ مەخپىي كىتابى
9. تۇغقىنىڭ ئۆلۈمى

ئىككىنچى كىتاب
تەختكە چىقىش جەريانى
تۆتىنچى بۆلۈم  قوڭۇر كۆڭلەكلىكلەر ئىنقىلابى
10. «ئوڭۇممۇ-چۈشۈم؟»
11.  ئېزىپ كېتىش
12.  ئىككىنچى قېتىملىق ئىنقىلاب
13. جاسارەتنىڭ زەپىرى
بەشىنچى بۆلۈم  ئىككى يۈزلىمە ئۇرۇش
14. جۆيلۈپ قىلىنغان قەسەم
15. ئىنسان نېمە دېگەن ئاجىز مەخلۇق
16. يۇرتىغا قايتىش
17. تىغ ئۈستىدە

ئۈچىنچى كىتاب
جاھان ئۇرۇشى قوزغاش جەريانى
ئالتىنچى بۆلۈم  خەتەرلىك يۈرۈش
18. چاقچۇق كېچىسى
19. تۈلكە بىلەن ئېيىق
20. تەڭداشسىز ئاپەت
يەتتىنچى بۆلۈم  قوراللىق قىمار
21. غەربى سەپتىكى غالىبىيەت
22. غالىبلارمۇ غەلىبىدىن ئۇجۇقۇپ ۋەيران بولىشى مۇمكىن
23. دۇنيا نەپىسىنى تۇتماقتا
24. قاراڭغۇلۇققا قاراپ يۈرۈش قىلىش

تۆتىنچى كىتاب
زاۋاللىققا قاراپ يۈرۈش جەريانى
سەككىزىنچى بۆلۈم  تۆتىنچى چەۋەنداز
25. جەھەننەم سايىسى
26. يېڭى جەمەتى بىلەن بىرلىكتە
27. رەھىمسىز ھەمرا
توققۇزىنچى بۆلۈم  پاتقاققا تېخىمۇ چوڭقۇر پېتىش
28.  قۇرۇقلۇق ئارمىيە سۈيىقەستى
29.  ئاخىرقى قېتىملىق قايتارما ھۇجۇم
30. «تۈن يېرىمىدىن بۇرۇن تەسلىم بولمايمەن»
31. تۈن يېرىمىدىن 5 مىنۇت ئۆتكەندە ۋىدالىشىش
خاتىمە
ھەربىي ئۈنۋان سېلىشتۇرمىسى
قوشۇمچە:
1. ئاپتور ھەققىدە
2. ئىئان كېرشاۋنىڭ «ھىتلېر» بىئوگرافىيىسى توغرىسىدا …
3. مارك مازوۋېرنىڭ «ھىتلېر ئىمپېرىيەسى ئىشغالىيىتىدىكى ياۋروپادا ناتسىستلار ھاكىمىيىتى» توغرىسىدا
4. ئاتالغۇلار

***

ئىنكاس ئېسىل ناچار