ئىسرائىلىيە چوڭ قىرغىنچىلىقى خاتىرە سارىيى خەلقئارا ئىلىمىي تەتقىقات بۆلۈمىنىڭ مۇدىرى يىفرەن كې يېقىندا ھايات قالغۇچىلارنىڭ بايانلىرى بولمىسا، تەپسىلى خاتىرىلەشنىڭ بولۇشى ناھايىتى تەس، خاتىرلەش بولمىسا، كېيىنكىلەرنىڭ بۇنى مەڭگۈ ئەستە ساقلىشى قېيىن،دېدى.

2-دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدە جۇڭگو نەنجىڭ چوڭ قىرغىنچىلىقىنى باشتىن كەچۈردى، 6مىليون يەھۇدىيمۇ ناتسىستلارنىڭ قىرغىنچىلىقىغا ئۇچرىدى. يىفرەن كى مۇنداق دېدى: بۇ پاجىئەنىڭ ئىنسانلار تارىخىدا بىرلا قېتىم يۈز بەرمىگەنلىكىگە تولۇق ئىسپاتىمىز بار. بىز زۆرۈر ۋە مەسئۇلىيەتچانلىق بىلەن ئارخىپ تۇرغۇزۇش، دۆلەت تەزىيە بىلدۈرۈش كۈنى تەسس قىلىش، تەزىيە بىلدۈرۈش مۇراسىمى ئۆتكۈزۈش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن ھەممە كىشىگە تارىخنى مەھكەم ئەستە ساقلاپ، مۇشۇنداق پاجىئەنىڭ قايتا يۈز بېرىشىنىڭ ئالدىنى ئىلىشنى بىلدۈرۈشمىز كېرەك.

2-دۇنيا ئۇرۇشى ئاياقلاشقاندىن كېيىن، ھايات قالغان يەھۇدىيلار ئىزچىل ئۆزىنىڭ ئۇسۇلى بىلەن قازا قىلغان قىرىنداشلىرىنى خاتىرلىدى،بۇ بارا-بارا يەھۇدىيلار چوڭ قىرغىنچىلىقىنى خاتىرلەش ئەنئەنىسىنى شەكىللەندۈردى. ھەر يىلى يەھۇدىي كالىندارى بويىچە، نىسسان ئېيىنىڭ 27-كۈنى يەنى (4-ئاينىڭ ئاخىرى ياكى 5-ئاينىڭ بېشى )ئىسرائىلىيە چوڭ قىرغىنچىلىقى خاتىرە كۈنى. شۈ كۈنى ئىسرائىلىيە مەملىكەت بويىچە ئاممىۋى سورۇنلاردا بايراقنى يېرىم چۈشۈرۈپ، مەملىكەت بويىچە سۈكۈتتە تۈرىدۇ، قىرغىن قىلىنغان قىرىنداشلىرىنى ياد ئېتىدۇ، تىلېۋېزىيە ئىستانسسى ۋە رادىيو ئىستانسسلىرى پىروگراممىلىرىدا خاتىرلەش پائالىيىتىگە ئالاقىدار خەۋەرلەرنى تارقىتىدۇ.

1953-يىلى 8-ئاينىڭ 19-كۈنى ئىسرائىلىيە دۆلەت مەجلىسى يەھۇدىيلار چوڭ قىرغىنچىلىقىنى خاتىرلەش قانۇنىنى ماقۇللىدى، ئارقىدىن خاتىرلەش قانۇنىدىكى بەلگىلىمە بويىچە، چوڭ قىرغىنچىلىقنى خاتىرلەش سارىيى سېلىندى. 60 نەچچە يىلدىن بۇيان، چوڭ قىرغىنچىلىقنى خاتىرلەش سارىيى چوڭ قىرغىنچىلىقنى خاتىرلەش قانۇنىدا بەلگىلەنگەن خىزمەتلىرىنى ئەستايدىل ئىجرا قىلدى. خەلق ئۆزلىكىدىن قوزغالغان، ئوخشىمىغان شەكىلدىكى خاتىرلەش پائالىيەتلىرىنى بىر چوڭ رامكا ئاستىدا بىرلىككە كەلتۈرۈشكە مەسئۇل بولۇپ، ناتسستلارنىڭ بىسىمى ئاستىدا باتۇرلۇق بىلەن جەڭ قىلغان مىللىي قەھرىمانلارنى تەقدىرلىدى. چوڭ قىرغىنچىلىق تارىخى تەربىيەلىرىنى قانات يايدۇردى. خاتىرلەش سارىيىنىڭ نۇرغۇن خىزمەتلىرىدە تەسىرى چوڭقۇر بولغان پاكىتلار يېغىلدى ھەمدە ھايات قالغۇچىلار ۋە مۇناسىۋەتلىك تارىخقا گۇۋاھ بولغۇچىلارنىڭ ئىسپات سۆزلىرىنى نەشىر قىلدۇردى.

ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ، ھايات قالغۇچىلار دۇنيادىن ئايرىلىدۇ. يىفرەن كىي تونۇشتۇرۇپ مۇنداق دېدى: خاتىرە سارىيى قۇرۇلغاندىن بۇيان، چوڭ قىرغىنچىلىقنى خاتىرلەش سارىيى ئىزچىل مەملىكەت مىقياسىدا ھايات قالغۇچىلار، گۇۋاھچىلار، جۇملىدىن قىرغىن قىلغۇچىلارنىڭ ئىسپات سۆزلىرىنى توپلىدى. خاتىرە سارىيىنىڭ بەزى مەخسۇس ئەترىتىدىكىلەر بۇ ھايات قالغۇچىلار بىلەن ئىز قوغلاپ ئالاقىلاشتى، چەتئەلدە تۇرمۇش كەچۈرۋاتقان ھايات قالغۇچىلارمۇ ئىسپات سۆزلىرىنى پوچتا ئارقىلىق خاتىرە سارايغا يەتكۈزۈپ بەردى، خاتىرە سارىيىمۇ خىزمەت گۇرۇپپىسىنى زىيارەت قىلىشقا ئەۋەتتى.

چوڭ قىرغىنچىلىقنى خاتىرلەش سارىيى ئۆزىنىڭ تور بېكىتىدە زور مىقداردىكى سىفىرلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىنغان سۈرەت، سېن كۆرۈنۈشى ۋە يازما ماتېرىياللارنى ئېلان قىلدى، بۇنىڭدىن باشقا، خاتىرە سارىيى كۆرگەزمە قىلىش ۋە ھەر قايسى دۆلەتلەردىكى چوڭ قىرغىنچىلىق تارىخى تەتقىقات ئورگانلىرى بىلەن ئىلمىي ئالماشتۇرۇش ئېلىپ باردى ھەمدە ئۇلارنى پەن-تەتقىقاتتىكى ئېھتىياجلىق 1-قول ماتېرىيال بىلەن تەمىنلىدى. ھازىرغىچە، چوڭ قىرغىنچىلىقنى خاتىرلەش سارىيى- يەر شارىدىكى ئاز دېگەندە 15 دۆلەتتە 10 خىل تىلدا سەييارە كۆرگەزمە ئۆتكۈزدى.

يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، چوڭ قىرغىنچىلىق خاتىرە سارىيى يەنە ئىسرائىلىيەدىكى ئوخشىمىغان ياشتىكى ئوقۇغۇچىلارغا قاراتمىلىققا ئىگە دەرسىلىك ماتېرىيالى لايىھەلىدى ھەمدە چەتئەللەردە مۇناسىۋەتلىك دەرسلىكلەرنى ئاچقان مەكتەپلەرنى دەرس پىلانى بىلەن تەمىنلىدى.

يەسلى بالىلىرىغا قارىتا، ئوقۇتۇش ماتېرىياللىرىنىڭ ھەممىسى ھىكايە شەكلىدە بولۇپ، مۇھىم نۇقتىسى بالىلارغا يەھۇدىي مىللىتىنىڭ ئازاپلىق كەچۈرمىشتىن كېيىن بەختىلىك تۇرمۇشقا ئېرىشكەنلىكىنى ئېيتىپ بېرىدۇ، يۇقىرى يىللىق ئوقۇغۇچىلىرىغا قارىتا، ئوقۇتۇش ماتېرىيالىغا داۋاملىق تېخىمۇ كۆپ تەپسىلىىي تارىخى ماتېرىيال كىرگۈزۈلگەن، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا قانلىق، زوراۋانلىق خاراكتېردىكى ماتېرىياللارنىڭ ئوتتۇرا باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ ئۈگىنىش ماتېرىيالىدا كۆرۈلۈشىدىن ساقلىنىشقا دىققەت قىلىندى.

يىفرەن كى يەنە مۇنۇلارنى تەكىتلىدى: كىتاب ياكى دەرسلىك ماتىرىيالى پەقەت بۇلارنىڭ بىر قىسمىلا ھېسابلىنىدۇ، كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى ھېس قىلىشلار تېخىمۇ چوڭقۇر تەسىر قالدۇرىدۇ، يەھۇدىيلارنىڭ ئائىلە تەربىيەسىنىڭ يادروسى-پەرزەنتلىرىگە تارىخنى مەھكەم ئەستە ساقلاش، ئەنئەنىنى داۋاملاشتۇرۇش، مەدەنىيەت يەتكۈزۈشكە يىتەكلەش، چوڭ قىرغىنچىلىقنى خاتىرلەش پائالىيىتىگە قاتنىشىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن بۇ بۆلەك تارىخنى ئەۋلادمۇ ئەۋلاد كىشىلەرنىڭ چوڭقۇر ئەستە ساقلىشىغا سۇنۇش.