«مۈشكاتۇلمەسابۈھنۈڭ زەېۈپ ھەدۈسلۈرۈ» دۈگەن كۈتابدا تەپسۈلۈ سۆزلەنگەن، ېالدۈ بۈلەن يالغان ھەدۈسلەر توغرۈسۈدا، ېاندۈن زەېۈپ، ېاندۈن سەھۈھ ھەدۈسلەر توغرۈسۈدا سۆزلەندۈ.
بۇ ېۈچ مۇقەددۈمۈنۈ بۈرلەشتۈرسە، ھەدۈس ېۈلمۈ تەتقۈقات كۈتابۈ، ھەدۈس ېاتالغۇلۈرۈ تولۇق سۆزلۈنۈپ بولۈدۇ. شەيۈخ ېۈمام ھافۈز شام مۇپتۈسۈ تەقۈييۇددۈن ېەبۇ ېۆمەر ېوسمان ېۈبنۈ ېابدۇرەھمان ،ېۈبنۈ سۈلاھ، دۈگەن مەشھۇر نامۈ بار (ۋاپاتۈ ھ 324 – يۈل، مۈلادۈيە 935 – يۈل) بۇمۇھەددس ېالۈمنۈڭ «مۇقەددۈمەت ېۈبنۈ سۈلاھ» ناملۈق ېۇسۇلھەدۈس كۈتابۈدا زەېۈپ ھەدۈس توغرۈسۈدا مۇنداق دۈيۈلگەن.
ھەرقانداق ھەدۈستە، سەھۈھ ھەدۈسلەرنۈڭ ياكۈ ھەسەن ھەدۈسلەرنۈڭ شەرتلۈرۈ، سۈپەتلۈرۈ تېپۈلمۈسا، ېۇ زەېۈپ ھەدۈس بولۈدۇ. ېەبۇ ھاتەم ېۈبنۈ ھەببان رەھمەھۇللا، زەېۈپ ھەدۈسلەرنۈ 49 قۈسۈم قۈلۈپ تەقسۈم قۈلغان، ېۇلارنۈڭ جۈملۈسۈدۈن مۇېەللەق، يەنۈ باش تەرەپدۈن نۇرغۇن راۋۈ ېۈسۈملۈرۈ تۈلغا ېېلۈنماي، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم  مۇنداق دۈگەن دەپ سۆزلۈگەن ھەدۈس. مۇېزەل، مۇنقەتې يەنۈ تۇتاشقان ېۈسنادۈ بۈر ېۈككۈ يەردۈن ېۈزۈك بولغان ھەدۈس، مۇرسەل ھەدۈس يەنۈ تابۈېۈن، ساھابۈنۈ قويۇپ، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دۈگەن دەپ سۆزلۈگەن ھەدۈس، مۇزتەرۈيپ، مۇېەللەل، شاز، مەقلۇب قاتارلۈقلار زەېۈپ ھەدۈسنۈڭ ېاتالغۇلۈرۈدۇر. ېەڭ خەتەرلۈكۈ، سۆزلەش ھارام بولۈدۈغان ھالال بولمايدۈغان ھەدۈس يالغان ھەدۈستۇر دۈگەن.
ېۈبنۈ سۈلاھ، كۈتابۈنۈڭ 3-، 9 -14، 18-22- تۈر، نەۋېۈلۈرۈدە يۇقارقۈ زەېۈپ ھەدۈسلەرنۈ بۈرمۇ بۈر تونۇشتۇرغان، بۈزمۇ بۇلارنۈ كۈيۈن سۆزلەيمۈز. شۇنۈڭ ېۈچۈن، بۇ كۈتابدۈن سۆزلۈمۈدۇق، چۈنكۈ، بۈز يازماقچۈ بولغان كۈتاپمۇ مۇشۇ كۈتابدۈن ېېلۈنغان.  مۇھەممەد ېۈبنۈ سالۈھ ېۇسەيمۈين رەھمەھۇللا «ھەدۈس ېاتالغۇلۈرۈ» ناملۈق ھەدۈس ېۈلمۈ تەتقۈقاتۈ كۈتابۈنۈڭ بۈرۈنچۈ قۈسۈم 5 – مەزمۇنۈدا زەېۈپ ھەدۈسلەر توغرۈسۈدا مۇنداق دۈگەن؛ زەېۈپ ھەدۈس دۈگەن سەھۈھ ۋە ھەسەن ھەدۈسلەرنۈڭ شەرتلۈرۈدۈن خالۈي بولغان يەنۈ شۇ ھەدۈسلەرنۈڭ شەرتۈگە توشمۈغان ھەدۈستۇر. زەېۈپ ھەدۈسلەر ېۇقەيلۈينۈڭ، ېۈبنۈ ېەدۈينۈڭ، خەتۈيبۇلبەغدادنۈڭ، ېۈبنۈ ېەساكۈرنۈڭ، دەيلۈمۈنۈڭ، ېۈبنۈ جارۇد ۋە ھاكۈم مۇستەدەركلەرنۈڭ كۈتابلۈرۈدا ناھايۈتۈ كۆپتۇر. ھەتتا، بەزۈلۈرۈدە يالغان ھەدۈسلەرمۇ باردۇر.
زەېۈپ ھەدۈس، ېۈلۈم ۋە زەننۈ، گۇماننۈ پايدا بەرمەيدۇ، ېەمەل قۈلۈشقا بولمايدۇ، ېۇنۈ ېېتۈبارغا ېېلۈشقۈمۇ بولمايدۇ. سوزلەش دۇرۇس ېەمەس. پەقەت، زەېۈپ دەپ قويۇپ، سۆزلۈسە بولۈدۇ، بەزۈلەر تۆۋەندۈكۈ ېۈچ شەرۈت بۈلەن زەېۈپ ھەدۈسنۈ تۈلغا ېېلۈپ، كۈتابلۈرۈغا يېزۈپ سېلۈپ، سەل قارۈغان. لېكۈن، مەن ېۇنداق قارۈمايمەن، مەسۈلەن: ېۇلار قاتتۈق زەېۈپ بولمۈسا، پەزۈلەت ېەمەللۈرۈدە قورقۇتۇپ، قۈزۈقتۇرۇپ ۋەز – نەسۈھەتتە سۆزلۈسە بولۈدۇ. لېكۈن، ېۇ زەېۈپ ھەدۈسنۈ رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم دۈگەن دەپ ېېتۈقاد قۈلمۈسا بولۈدۇ دۈگەن.
توغرا، زەېۈپ ھەدۈسلەرنۈ قەتېۈي رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم دۈمۈگەن، بۈزمۇ شۇنداق دەپ ېېتۈقاد قۈلۈمۈز، ېەگەر ېۇنۈ رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم دۈگەن بولسا،بۈز شۇنداق ېېتۈقاد قۈلساق، ېۇنداقتا ھەدۈس زەېۈپ، ېاجۈز بولماستۈن، سەھۈھ بولاتتۈ دۈگەن.
ېۇنداقتا، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم دۈمۈگەن بۇنداق زەېۈپ ھەدۈسلەرنۈ، سۆزلەپ، كۈتابلاردا يېزۈپ،دەلۈل ېۈسپات قۈلۈپ نېمە قۈلارمۈز؟!
بۈزگە قۇرېان ېايۈتۈ، سەھۈھ ھەدۈسلەر يېتەرلۈك، شۇلار كۇپايە، شۇنۈڭ ېۈچۈن زەېۈپ ھەدۈسلەردۈن ھەزەر قۈلسۇن دەپ بۇ ېەسەرنۈ يېزۈۋاتۈمەن. مەدۈينە مۇنەۋۋەرنۈڭ ېۈسلام ېۇنۈۋېرستېتۈ، شەرۈېەت پاكۇلتۈتۈدا دەرۈسلۈك قۈلۈنۈدۈغان ېۈبنۈ سۈلاھنۈڭ يۇقارقۈ كۈتابۈدۈن ۋە نەۋەۋۈينۈڭ تەقرۈيب ناملۈق ېەسۈرۈدۈن پايدۈلۈنۈپ، ېۇزۇنمۇ ېەمەس، قۈسقۈمۇ ېەمەس، ناھايۈتۈ پايدۈلۈق تۈزۈلگەن شۇنداق ېاسان، رۇشەن، ېوچۇق يېزۈلغان. «مۇستەلھۇلھەدۈس» يەنۈ ھەدۈسلەر ېاتالغۇسۈ ناملۈق ېۇسۇلۇلھەدۈس، ھەدۈس ېۈلمۈ تەتقۈقات كۈتابۈدا زەېۈپ ھەدسۈلەر توغرۈسۈدا مۇنداق دۈيۈلگەن:
بۇ سۆزلەر ېۈلگۈرۈ – ېاخۈر بارلۈق ھەدۈس  تەتقۈقاتقۈدۈكۈ، مۇشۇ پەندۈكۈ كۈتابلارنۈڭ سۆزلۈرۈگە، بولۇپمۇ زەېۈپ ھەدۈس توغرۈسۈدۈكۈ سۆزلۈرۈگە كۇپايە، ھەممۈسۈگە مۇشۇ سۆزلا تېتۈيدۇ. شۇنۈڭ ېۈچۈن، مەن مۇشۇ كۈتابدۈن تاللاپ يازدۈم. زەېۈپ ھەدۈس دۈگەن ېادەتتە، ھەسەن دەرۈجۈلۈك ھەدۈسنۈڭمۇ سۈپەتلۈرۈ، شەرتلۈرۈ بولمۈغان ھەدۈستۇر، بەيقۇنۈ رەھمەھۇللا ېۆزۈنۈڭ نەزمۈسۈدە «زەېۈپ دۈگەن ھەسەن مەرتۈبۈسۈدۈن تۆۋەندۇر، ېۇنۈڭ تەقسۈماتلۈرۈ بەك كۆپتۇر.» دۈگەن، شۇنداق، زەېۈپ ھەدۈسنۈڭ ېاجۈزلۈقۈ نەچچە خۈل بولغاچقا، بۇ بۈر نەچچە خۈل بولۈدۇ.
مەسۈلەن: قاتتۈق زەېۈپ، ۋاھۈ، مۇنكەر، ھەتتا يالغان ھەدۈسمۇ باردۇر. ھەدۈسنۈڭ زھەېۈپلۈكۈ مۇنداق تونۇلۈدۇ.
1- ھەدۈس تەتقۈق قۈلۈش قاېۈدە – قانۇنلۈرۈ بويۈچە ھەدۈسنۈڭ تۇتاشقان يوللۈرۈ، ېۈسنادۈ، مەتنۈسۈ، مەنۈلۈرۈ تەتقۈق قۈلۈنۈپ، تەكشۈرۈلۈپ، زەېۈپلۈكۈگە ھۆكۈم قۈلۈنۈدۇ.
2- تارۈخ جەھەتتۈن، تەكشۈرۈلۈپ، راۋۈيسۈنۈڭ پاسۈق، پاجۈر، ھەتتا كاززاپ، يالغانچۈ ېۈكەنلۈكۈ ېېنۈقلۈنۈپ، ېاندۈن ھۆكۈم قۈلۈنۈدۇ، يەنۈ راۋۈيسۈنۈ سۆزلۈگۈچۈنۈ تەكشۈرۈلۈۈدۇ
3- قۇرېان ېايۈتۈگە ياكۈ سەھۈھ ھەدۈسلەرگە زۈت، مۇخالۈپ بولسا، زەېۈپ، ھەتتا، يالغان دەپ ھۆكۈم قۈلۈنۈدۇ.
4- ساھابۈلار، تابۈېۈنلار،  شۇ زەېۈپ ھەدۈسنۈڭ ېەكسۈ بويۈچە يول تۇتۈدۇ. ېەگەر، ھەدۈس سەھۈھ بولسا، ېۇلار ېەلۋەتتە قاتتۈق ېەمەل قۈلاتتۈ.
5- ھەدۈسنۈڭ مەنۈسۈ، لەۋزۈ، بالاغەت، پاساھەت، سۆز تەرتۈپۈ قاتارلۈقلار تەكشۈرۈلۈدۇ. مەلۇم مەزھەپ، ېېقۈم مەسۈلۈلۈرۈ سۆزلەنسە، تەرەپپازلۈق، مۈللەتۋازلۈق، نەسەببازلۈق تېپۈلسا، زەېۈپ ياكۈ يالغان، مۇنكەر، باتۈل دەپ ھۆكۈم قۈلۈنۈدۇ.
6- ھەدۈسلەرنۈڭ تۇتاشقان يوللۈرۈ، ېۈسنادۈ، ېۈزۈك بولۇش ياكۈ بۈرەر سۆزنۈ قوشۇپ قويۇش، ياكۈ ېېلۈۋېتۈش، ياكۈ بۇرمۈلاپ تەپسۈر ۋە تەېۋۈيل قۈلۈنۈپ كەتكەن بولسا، ياكۈ ھەدۈسكە باشقا سۆز ېارۈلاشسا، زەېيپ دەپ ھۆكۈم قۈلۈنۈدۇ. ېۇندۈن باشقا، نۇرغۇنلۈغان سەۋەبلەر بار بولۇپ، قەدۈمقۈ ېالۈملار، مۇھەددۈس ېالۈملار، تەتقۈقاتچۈ شەيۈخلەر ھۆكۈم قۈلۈپ بەرگەن، كۈيۈنكۈلەر شۇلارغا تايۈنۈپ ېۇلاردۈن ېۆگۈنۈپ، تەكشۈرۈپ تەتقۈق قۈلۈپ، ھۆكۈم قۈلۈدۇ. مەشھۇر مۇھەددۈسلەر، ھەدۈسكە ۋە راۋۈ، كاتۈپلارغا ھۆكۈم قۈلۈپ بەرگەن، ېەلبانۈ رەھمەھۇللاغا ېوخشاش مۇھەددۈس ېالۈملار دەل شۇلارغا تايۈنۈپ ھۆكۈم قۈلۈدۇ. ېۆزۈمۇھەم تەكشۈرۈدۇ.
ېۈنسان بالۈسۈ خاتالۈشۈدۇ، ېەگەر بۇرۇنقۈ مۇھەددس ېالۈملار خاتالاشقان بولسا، كېيۈنكۈلەر ېۇنۈ بايقاپ تۈزەتسە بۇ دۇرۇس، ېەلبانۈ، ېۇسەيمۈيۈن، ېۈبنۈ بازلار، ېۇلاردۈن بۇرۇنقۈ شەيۈخۇلېۈسلام، ېۈبنۈ تەيمۈييە، ېۈبنۈ كەسۈر، زەھەبۈ، ېۈبنۈ جەۋزۈ، ېۈبنۈ قەييۇملار بار، ېۇلاردۈن بۇرۇن مەشھۇر توققۇز مۇھەددۈس، يەنۈ بۇخارۈ، مۇسلۈملار، ېەھمەد ېۈبنۈ ھەمبەل رەھمەھۇللانۈڭ ساۋاقدۈشۈ، يەھيا ېۈبنۈ مەېۈيۈن قاتارلۈقلار بار. بۇنداق ھۆكۈم قۈلۈش، ساھابۈلاردۈن، تابۈېۈنلاردۈن باشلاپ تا ھازۈرغۈچە مەۋجۇدتۇر، بۇ ېۈلۈم – پەنمۇ توختۈماستۈن دەرسلۈك قۈلۈنۈۋاتۈدۇ. شۇنۈڭ ېۈچۈن، قەلبۈڭۈزدۈكۈ بۈر مۇھۈم سۇېالغا ېاشۇ يەتتە خۈل جاۋابنۈ بەردۇق. سۇېال بولسا، نېمە ېۈچۈن بالدۇرقۈلاردۈن ېاشۇ كاتتا مۇھەددۈسلەردۈن كېيۈنكۈلەر ېالۈم بولۇپ كەتتۈ؟جاۋابۈ يۇقۈرداسۆزلەندۈ. ېەبۇ داۋۇد، تۈرمۈزۈ، ېۈبنۈ ماجەلەر، مۈشكاتنۈ، مەسابۈھنۈ يازغان ېالملار، ېايرۈيالمۈغان بۇ ھۆكۈملەرنۈ نېمە ېۈچۈن كېيۈنكۈ ېالۈملار بولۇپمۇ مۇشۇ ېەسۈردۈكۈ ېالۈملار ېايرۈپ ھۆكۈم قۈلالايدۇ؟ بۇ زادۈ نېمە ېۈچۈن دۈگەن سۇېاللارغا ېاشۇ يۇقۈرقۈ جاۋاب بېرۈلدۈ.
زەېۈپ ھەدۈسنۈڭ مۈسالۈ:
تۈرمۈزي رەھمەھۇللا، ھەكۈيمۇلېەسرەمدۈن ېەبۈ تەمۈيمەتدۈن، ېەبۈ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمدۈن مۇنداق دۈگەنلۈكۈنۈ خاتۈرلۈگەن:
كۈم ھەيزۈدار ېايالغا چېقۈلسا، ياكۈ ېايالنۈڭ ېارقا مەقېۈتۈگە چېقۈلسا ياكۈ  كاھۈننۈڭ يېنۈغا بارسا، مۇھەممەد سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمگە چۈشكەن قۇرېانغا كاپۈر بولغان بولۈدۇ دۈگەن بۇ ھەدۈسنۈ تۈرمۈزۈ خاتۈرلەپ بولۇپ، بۇ ھەدۈسنۈ مۇھەممەد يەنۈ، بۇخارۈ رەھمەھۇللا زەېۈپ دۈگەن. بۇ ھەدۈس ېۈسناد جەھەتتۈن زەېۈپ، دۈدۈ. چۈنكۈ، ھەدۈسنۈڭ ېۈسنادۈدا، راۋۈيلار ېارۈسۈدا ھەكۈيمۇلېەسرەم بار بولۇپ، ھەدۈس ېالۈملۈرۈ بۇ كۈشۈنۈ زەېۈپ دۈگەن. ېۈبنۈ ھەجەر ېەسقالانۈ رەھمەھۇللا، بۇ ھەدۈسنۈ لۈين زەېۈپ دۈگەن.
مانا مۇشۇنداق زەېۈپ ھەدۈسلەر مۇنكەر ھەدۈسلەر، ھەتتا يالغان ھەدۈسلەر ياكۈ يالغانلۈرۈ ېارۈلۈشۈپ قالغانلار ناھايۈتۈ كۆپ بولۇپ، ېەلبانۈ رەھمەھۇللا 9000 ھەدۈسنۈ توپلاپ، زەېۈپ، مۇنكەر، باتۈل، ېەسلۈ يوق، ھەتتا يالغان دەپ ھۆكۈم قۈلۈپ، ېايرۈپ بەرگەن. 

زەېۈپ ھەدۈسنۈ رۈۋايەت قۈلۈشنۈڭ ھۆكمۈ
ېالۈملار ۋەز - نەسۈھەتتە قۈزۈقتۇرۇش ياكۈ قورقۇتۇپ ېاگاھلاندۇرۇشلاردا سۆزلۈنۈدۇ، لېكۈن، زەېۈپ دەپ قويۇپ سۆزلۈنۈدۇ، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم دۈدۈ ياكۈ دۈگەن دەپ سۆزلەنمەيدۇ. ېەقۈيدە، ېەھكام، ھالال - ھاراملارغا بۇنۈڭدۈن ھۆكۈم ېېلۈنمايدۇ دۈدۈ. لېكۈن، نۇرغۇنلۈغان كۈشۈلەر زەېۈپنۈڭ تۈرۈنۈ ېايرۈپ، شەرۈت قويۇپ، مۇرسەل، مۇېزەل، مۇنقەتېە قاتارلۈقلارنۈ سۆزلەۋەرگەن كۈتابلارغا يېزۈۋەرگەن. ېەمەلۈيەتتە، زەېۈپ ھەدۈسلەرگە ېۈچ شەرۈت بۈلەن پەزۈلەتلۈك ېەمەللەردە ېەمەل قۈلۈنۈدۇ دۈگەن. ېۇلار؛
1- قاتتۈق زەېۈپ بولماسلۈق
2- ېەمەل قۈلغاندا بۇ ھەدۈس سابۈت دەپ ېېتۈقاد قۈلۈنمايدۇ، بەلكۈ، ېېھتۈيات قۈلۈنۈدۇ.
3- ېەمەل قۈلۈنغان باشقا ھەدۈسنۈڭ ېاستۈغا كۈرۈشۈ شەرۈت دۈگەندەك، لېكۈن، ېۇسەيمۈيۈن، ېەلبانۈ رەھمەھۇللالار؛ ېەمەل قۈلغۈلۈ بولمايدۇ. قەتېۈي ېۇنۈ رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم دېدۈ دەپ ېېتۈقاد قۈلمايمۈز دۈگەن.
بۇ توغرۈسۈدا ېۈبنۈ ھەببان مەخسۇس زۇېەپاې يەنۈ زەېۈپ ھەدۈسلەر دۈگەن كۈتابنۈ، زەھەبۈ رەھمەھۇللا مۈيزاننۈ، ېەبۇ داۋۇت مەراسۈلنۈ، بەيھەقۈ رەھمەھۇللا، ېۈلەل دۈگەن كتۈابنۈ يازغان. ھازۈر ېەلبانۈ رەھمەھۇللا بۈز يۇقۈردا دۈگەن زەېۈپ ھەدۈسلەر توپلۈمۈنۈ يازغان. ېومۇمۈ سانۈ 9000دۈن ېاشۈدۇ. 
 

1- مۇېەللەق، يەنۈ ېۈستۈن تەرەپدۈكۈ راۋۈ سۆزلۈنۈپ، ېاستۈدۈكۈ باش تەرەپ يوق قۈلۈنۈدۇ، شۇنۈڭ ېۈچۈن، ېېسۈپ قويۇلغاچقا مۇشۇنداق ېاتالغان. مۇھەددۈس سۆزلۈمەكچۈ بولغان شەيۈخلۈرۈنۈ يوق قۈلۈۋېتۈپ، ېۈسناد، راۋۈيلارنۈ تۈلغا ېالماي، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دۈگەن دەپلا ھەدۈسنۈڭ ېۆزۈنۈ سۆزلەپ كېتۈدۇ. ياكۈ ساھابۈ، تابۈېۈندەك بۈر ېۈككۈ راۋۈينۈ تۈلغا ېېلۈپ قويۈدۇ. مانا بۇ مۇېەللەق ھەدۈس بولۇپ، ېۈسنادۈنۈ، راۋۈيلارنۈ تەكشۈرگۈلۈ بولمۈغاچقا، ھەدۈس زەېۈپ دەپ ھۆكۈم قۈلۈنۈدۇ.
بۇنداق مۇېەللەق ھەدۈس رەت قۈلۈنۈدۇ. چۈنكۈ، بۇنداق ھەدۈستە ېۈسنادۈ تۇتاش بولۈدۈغان، يوللۈرۈ ېېنۈق بولۈدۈغان، راۋۈيلارنۈ تەكشۈرگۈلۈ بولۈدۈغان شەرۈتلەر يوقاپ كەتكەن، بۈز ېۇ كۈشۈلەرنۈڭ ھالۈنۈ، ېەھۋالۈنۈ ېۇقمايمۈز. بۇنداق ېەھۋالدا ھەدۈس سۆزلۈگۈلۈ قويسا، كۈشۈلەر رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دۈگەن دەپ ېاغزۈغا كەلگەننۈ سۆزلەۋېرۈدۇ.
ېۈسناد تۇتاشقان يول، راۋۈيلار ېەھۋالۈ ھەدۈسنۈ تەكشۈرۈشتە مۇھۈم ېورۇندا تۇرۈدۇ. ېەمما، بۇخارۈ، مۇسلۈمدۈكۈ مۇېەللەق ھەدۈسلەر رەت قۈلۈنمايدۇ. بۇلاردۈكۈ بۇنداق ھەۈدسكە سەھۈھ ھەدۈسلەرنۈڭ مۇېامۈلۈسۈ قۈلۈنۈدۇ. ېەگەر بۇنداق ھەدۈسنۈ دېدۈ، مۇنداق تۈلغا ېالدۈ دۈگەن لەۋزۈ بۈلەن كەلسە، سەھۈھ بولۈدۇ دۈيۈلدۈ. تۈلغا ېېلۈندۈ، ھېكايە قۈلۈندۈ، رۈۋايەت قۈلۈندۈ دۈگەن ھەدۈس يەنۈلا زەېۈپ ھېسابلۈنۈدۇ.
خۇلاسە كالام شۇكۈ، بۇخارۈ،  مۇسلۈمدۈن باشقا كۈتابلاردۈكۈ مۇېەللەق ھەدۈس زەېۈپ، رەت قۈلۈنۈدۇ.
ېەمما، مەيلۈ بۇرۇن، مەيلۈ ھازۈر سەھۈھ ھەدۈسنۈڭ ېۈسنادۈنۈ، راۋۈيلۈرۈنۈ قۈسقارتۈشنۈ مەخسەت قۈلۈپ، يوق قۈلۈپ، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دۈگەن دۈيۈش دۇرۇس، بۇ مەشھۇر  قاېۈدە، ېۇنۈ سۈز، بۈزمۇ دەپ سالۈمۈز. لېكۈن، بۇ مەلۇمدۇر.
2- مۇرسەل ھەدۈس، بۇنداق ھەدۈس مەلۇم راۋۈينۈ يەنۈ ساھابۈنۈ ېۈزۈپ قويۇپ، ېالاقۈدار قۈلمۈغاچقا، مۇرسەل دەپ ېاتالغان. تابۈېۈندۈن يۇقۈرۈ راۋۈي يەنۈ ساھا بە ېۈزۈلۈپ قالغان، تابۈېۈن، ساھابۈنۈ ېۈزۈپ قويۇپ، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دۈگەن دەپلا سۆزلەپ كەتكەن، ساھابە بۈلەن كۆرۈشكەن، كۆرۈشمۈگەنلۈكۈ نامەلۇم، ېۇ يوشۇرۇن كۈشۈ ساھابۈمۇ ياكۈ تابۈېۈنمۇ بۇمۇ ېېنۈق ېەمەس. مەسۈلەن:
ھەسەن بەسرۈ، سەېۈيد ېۈبنۈ مۇسەييۈب رەھمەھۇللالار، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دۈگەن ياكۈ مۇنداق قۈلغان دەپ سۆزلەيدۇ. خۇددۈ ېەبۇ داۋۇتتۈكۈ مۇرسەل ھەدۈسلەرگە ېوخشاش. ېەبۇ داۋۇدنۈڭ ېاخۈرقۈ مەراسۈل ناملۈق كۈتابي پۈتۈنلەي مۇرسەل ھەدۈس سۆزلەنگەن كۈتابتۇر.
مۇرسەل ھەدۈسمۇ زەېۈپ، رەت قۈلۈنۈدۇ. مەيلۈ ېەقۈيدە، مەيلۈ ھالال – ھارام، ېەھكام مەسۈلۈلۈرۈدە بولسۇن، مەيلۈ باشقا مەسۈلۈلەردە بولسۇن رەت قۈلۈنۈدۇ. چۈنكۈ،  بۇ ھەدۈسمۇ تۇتاش بولۇشتەك شەرتنۈ يوق قۈلۈپ قويغان، راۋۈيسۈ راسلا ساھابۈمۇ ياكۈ كۈم؟ قانداق كۈشۈ، بۇ ېېنۈق ېەمەس. يوشۇرۇن كۈشۈ زەېۈپ بولسا، ھەدۈسۈ زەېۈپ بولۈدۇ، مۇېەللەق، مۇرسەل، مۇېزەل ھەدۈسلەر يوللۈرۈ كۆپۈيۈپ، ېۈسنادۈ كۈچۈيۈپ، ېايەت، سەھۈھ ھەدۈسلەر قوللاپ، ساھابە، تابۈېۈنلار ېەمەل قۈلۈش بۈلەن ھەسەن دەرۈجۈسۈگە كۆتۈرۈلۈدۇ. بۇ چاغدا، ېەمەل قۈلۈنۈدۇ، سەھۈھ ھەدۈسنۈڭ مۇېامۈلۈسۈ قۈلۈنۈدۇ، ېۇنداق بولمايدۈكەن، قەتېۈي رەت قۈلۈنۈدۇ. ھۆججەت، دەلۈل – ېۈسپات قۈلۈنمايدۇ، مانا بۇ ھۆكۈم جۇمھۇر مۇھەددسۈلەرنۈڭ، ېۇسۇل ېالۈملۈرۈنۈڭ، فۈھقۈشۇنالارنۈڭ ھۆكمۈدۇر. ېەمما، ېۈمام ېەبۇ ھەنۈيفە، مالۈك ېەھمەد رەھمەھۇللا قاتارلۈق ېۈچ مەزھەپ ېالۈملۈرۈ، ېەگەر ھەدۈسنۈ مۇرسەل ھالدا سۆزلۈگۈچۈ، تابۈېۈن، ېالۈم ېۈشەنچۈلۈك بولسا، يەنۈلا ېۈشەنچۈلۈك كۈشۈدۈن مۇرسەل ھالدا سۆزلۈگەن بولسا، بۇ چاغدا قوبۇل قۈلۈنۈدۇ، ھۆججەت قۈلۈنۈدۇ دۈگەن.
چۈنكۈ، ېۈشەنچۈلۈك، تەقۋا، ېادۈل تابۈېۈن چوقۇم رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمنۈڭ دۈگەن سۆزۈنۈ دەيدۇ، دۈمۈگەن سۆزۈنۈ دۈمەيدۇ. ېالدۈراپلا، ساھابۈنۈ يوشۇرۇن قۈلۈپ، زامانۈ رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمگە يېقۈن بولغاچقا، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دۈگەن ياكۈ مۇنداق قۈلغان دەپ سالۈدۇ. ېەگەر بۇ ھەدۈسنۈ سۆزلۈگۈچۈ تابۈېۈن چوڭ كۈبار، تابۈېۈن بولسا، ېۈشەنچۈلۈك بولسا، ېادۈل، ېۈشەنچۈلۈك، راۋۈيلارغا خۈلاپ زۈت بولمۈسا، ھەدۈسنۈڭ بۇندۈن باشقۈمۇ يولۈ بولسا، باشقۈلارمۇ سۆزلۈگەن بولسا، ساھابۈلارنۈڭ سۆزۈگە، قۈلۈقۈغا ېۇيغۇن بولسا، ېەكسەر، كۆپۈنچە مۇجتەھۈد ېالۈملار شۇ ھەدۈس بۈلەن ھۆكۈم چۈقارغان بولسا، مانا مۇشۇنداق يۇقۈرقۈ شەرتلەر تولۇق بولسا، ېاندۈن مۇرسەل ھەدۈسكە ېەمەل قۈلۈنۈدۇ. ھۆججەت، دەلۈل – ېۈسپات قۈلۈنۈدۇ دۈگەن. ېەگەر بۈرەر ساھابە، كۈچۈك بولغانلۈقۈدۈن ياكۈ مەجلۈسدە يوق بولغانلۈقدۈن ياكۈ رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمنۈ كۆرمۈگەن چاغدا دۈيۈلگەن ھەدۈسنۈ سۆزلۈسە ياكۈ كېيۈن مۇسۇلمان بولۇپ قالسا، ېاندۈن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دۈگەن ياكۈ مۇنداق قۈلغان دەپ مۇرسەل ھالدا ھەدۈس سۆزلۈسە، يەنۈ بۇ ساھابۈنۈڭ مۇرسەل ھەدۈسۈ بولسا، جۇمھۇر، مۇھەددۈس ېالۈملار بۇ خۈل ھەدۈس سەھۈھ بولۈدۇ، ھۆججەت ۋە ېەمەل قۈلۈنۈدۇ دۈگەن.
مۇرسەل ھەدۈسلەر توپلانغان كۈتابلار، ېەبۇ داۋۇدنۈڭ مەراسۈيل دۈگەن كۈتابۈ، ېۈبنۈ ېەبۈ ھاتەمنۈڭ مەراسۈل دۈگەن كۈتابۈ، ېۈلاېۈينۈڭ ېەھكامۇلمەراسۈل دۈگەن كۈتابۈ بار. شاراېۈتۈڭۈز يار بەرسە، ېۆزۈڭۈز كۆرۈڭ، ېۇنداق بولمۈسا سوراپ بۈلۈڭ. چۈنكۈ، بۇ ېۈسلام دۈنۈ ېۈسلام شەرۈېەت مەنبەسۈ، سۈننەت، ھەدۈسنۈڭ ېۈشۈدۇر.
3- مۇېزەل ھەدۈس بۇ خۈل ھەدۈس، ھەدۈسنۈڭ ېۈسنادۈ يەنۈ تۇتاشقان يولدۈن، راۋۈيلاردۈن ېۈككۈ ياكۈ ېۇنۈڭدۈن كۆپ كۈشۈ چۈشۈپ قالغان. راۋۈيلار، كاتۈپلار يەنۈلا سۆزلەۋەرگەن ھەدۈستۇر. بۇ خۈل ھەدۈسنۈ ھاكۈم مۇستەدرەك دۈگەن كۈتابۈدا ېۈمام مالۈك مۇېەتتا دۈگەن كۈتابۈدا يېزۈپ چۈشەندۈرگەن.
ېۈمام مالۈكدۈن ېەبۇ ھۈرەيرەدۈن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دۈگەن دەپلا سۆزلەيدۇ. لېكۈن، ېۈمام مالۈك بۈلەن ېەبۇ ھۈرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇنۈڭ ېارۈلۈقۈدۈكۈ كۈشۈلەر يوق قۈلۈنغان، ېۇلار كۈملەر؟ بۇنۈڭدۈن خەۋۈرۈمۈز يوق. شۇنۈڭ ېۈچۈن، بۇنداق ھەدۈس زەېۈپ بولۈدۇ. مۇرسەل ھەدۈسدۈنمۇ ېوسال ېەھۋالدا قالۈدۇ، چۈنكۈ، بۇ خۈل ھەدۈسنۈڭ يوشۇرۇن يوق قۈلۈنغان، راۋۈيسۈ، كۈشۈلۈرۈ بەك كۆپ، شۇنۈڭ ېۈچۈن، بۇ ھەدۈسمۇ زەېۈپ بولۇپ، رەت قۈلۈنۈدۇ، دەلۈل – ېۈسپات، ھۆججەت قۈلۈنمايدۇ، ېەمەلمۇ قۈلۈنمايدۇ. بەزۈلەر بۇ ھەدۈسنۈ باش تەرەپدۈن بۈر، ېاخۈردۈن بۈر راۋۈيسۈ چۈشۈپ قالغان ھەدۈستۇر. دەل شۇ راۋۈ، مۇھەددۈسنۈڭ ېەھۋالۈ بۈزگە نامەلۇم بولغاچقا، ھەدۈس زەېۈپ بولۈدۇ دۈگەن.
ېەگەر بۇنداق ھەدۈسنۈ سەھۈھ دېسەك، ېەمەل قۈلساق، ېۇ چاغدا، ېۈسلام دۈنۈغا سۈيقەست كۆپلەت كۈرۈدۇ، يالغان ھەدۈسلەرنۈ مۇشۇ خۈل ۋاسۈتە بۈلەن كۈرگۈزۈۋېتۈدۇ، ھەزەر قۈلۈڭ، ېۈمام سۇيۇتۈ رەھمەھۇللا، مۇېزەل، مۇنقەتې مۇرسەل ھەدۈسلەر كۆپ چۈقۈدۈغان كۈتابلار، سەېۈد ېۈبنۈ مەنسۇرنۈڭ سۇنەن ناملۈق كۈتابۈ، ېۈبنۈ ېەبۈددۇنيانۈڭ تۈزگەن كۈتابلۈرۈ دۈگەن. ېۈقتۈدارۈڭۈز، قابۈلۈيۈتۈڭۈز بولسا، ېۆزۈڭۈز تەكشۈرۈڭ، ېۇنداق بولمۈسا تەكشۈرگەنلەرگە شەكسۈز ېۈشۈنۈڭ، ېۇلارمۇ ېاللاھ دەيدۇ.
4- مۇنقەتې ھەدۈس، شەيۈخ، مۇھەددۈس، كاتۈپبدۈن، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمگۈچە بولغان ېارۈلۈقدۈن ېۈزۈك مەۋجۇد بولغان، ېۈسنادۈ تۇتاشقان، يوللۈرۈ ېۈزۈك ھەدۈستۇر. مەيلۈ ېۈزۈلۈپ قېلۈش باشتا بولسۇن ياكۈ ېوتتۇرۈدا بولسۇن، ياكۈ ېاخۈرۈدا بولسۇن بەرۈ بۈر. بۇ يۇقرۈقۈلارنۈمۇ ېۆز ېۈچۈگە ېالۈدۇ. ېۈبنۈ ھەجەر باشتۈن ياكۈ ېوتتۇرۈدۈن ياكۈ ېاخۈردۈن ېۈزۈك بولسا، مۇنقەتۈې بولۈدۇ دۈگەن. مەسۈلەن: ېەگەر سۈلەرگە ېەبۇ بەكرۈ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ باشلۈق قۈلۈنسا، ېۇ كۈچلۈك، ېۈشەنچلۈك دۈگەن ھەدۈسنۈڭ راۋۈيسۈ، ھەدۈس سۆزلۈگۈچۈلەر ېارۈسۈدۈن شەرۈيك ېۈسۈملۈك راۋۈ چۈشۈپ قالغان. گەرچە بۇ ھەدۈسنۈ ھاكۈم ېەھمەد بەزار، تەبرانۈ قاتارلۈقلار خاتۈرلۈگەن بولسۈمۇ، ېەنە شۇ ېۈزۈكلۈك مەۋجۇد بولغاچقا، ھەدۈس ېالۈملۈرۈ ېۈتتۈپاققا كېلۈپ، بۇ ھەدۈس ۋە مۇشۇنداق ھەدۈس زەېۈپ ھېسابلۈنۈدۇ. چۈنكۈ، يوشۇرۇن، يوق قۈلۈنغان راۋۈيسۈنۈڭ ېەھۋالۈ بۈزگە ېېنۈق ېەمەس، شۇنۈڭ ېۈچۈن بۇ ھەدۈس ھۆججەت قۈلۈنمايدۇ دۈگەن.
5- مۇدەللەس ھەدۈس، يەنۈ ھەدۈسنۈڭ ېۈسنادۈدۈكۈ ياكۈ ھەدۈسنۈ سۆزلۈگەن شەيۈخنۈڭ ېەيبۈنۈ يوشۇرغان ھەدۈستۇر. ېۈچكۈ ېەھۋالۈ ناچار، تاشقۈ كۆرۈنۈشۈ ياخشۈ بولۈدۇ. مەلۇم شەيۈخدۈن ھەدۈسنۈ ېاڭلۈغان بولسا، كېيۈن بۇ ھەدۈس سۆزلۈگۈچۈ، ھەدۈسنۈ باشقا شەيۈخكە تۇتاشتۇرۇپ سۆزلۈۋېتۈدۇ. ېۆزۈنۈڭ ھەدۈس ېاڭلۈغان شەيۈخۈنۈ مەلۇم سەۋەبلەردۈن سۆزلۈمەيدۇ. ياكۈ، ېەيبۈنۈ يوشۇرۈدۇ ياكۈ داڭلۈق، مەشھۇر، ېادۈل، ېۈشەنچۈلۈك شەيۈخدۈن سۆزلۈۋېتۈدۇ. ياكۈ بۈر نەچچە شەيۈخدۈن ھەدۈسنۈ ېاڭلاپ، ېارۈلۈقدۈن زەېۈپ، مەسۈلە كۆرۈلگەن شەيۈخنۈ يوق قۈلۈۋېتۈدۇ. ېادۈل، تەقۋا، ېۈشەنچۈلۈك، ېۈتماتلۈق شەيۈخنۈ ېېلۈپ قالۈدۇ. مانا بۇ ېەڭ ېەشەددۈ، يامان ېۈشتۇر. ېۈشەنچۈلۈك بولغان، ھەدۈسلۈرۈ سەھۈھ بولغان، شەيۈخ، ېۇستازلارنۈ زەېۈپ قۈلۈۋېتۈدۇ، قاتتۈق ېالداش، خۈيانەت قۈلغان بولۈدۇ. ېەنە شۇنداق قۈلغۇچۈلارنۈڭ مەشھۇرراقۈ، بەقۈييە ېۈبنۈ ۋەلۈيد،  ۋەلۈيد ېۈبنۈ مۇسلۈم قاتارلۈقلار.
بۇنداق ھەدۈسنۈڭ ھۆكمۈ شۇكۈ، ېۇنۈ سۆزلەشمۇ مەكرۇھ، قاتتۈق زەېۈپ، شۇېبە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ، مۇدەللەس ھەدۈس، يالغاننۈڭ قېرۈندۈشۈ يالغانغا ېوخشاش دۈگەن. مەخسەد، بۇ ھەدۈسمۇ ھۆججەت، دەلۈل – ېۈسپات قۈلۈنمايدۇ، ېەمەلمۇ قۈلۈنمايدۇ. ھەدۈسنۈ بۇنداق قۈلۈۋېتۈشنۈڭ سەۋەبۈ مۇنداق، شەيۈخ، ېۇستازۈ زەېۈپ، ېۈشەنچۈلۈك ېەمەس. شۇنۈڭ ېۈچۈن يوشۇرۈدۇ، ياكۈ، شەيۈخدۈن تۆۋەن مەرتۈۋۈدۈكۈ كۈشۈلەرمۇ بۇ ھەدۈسنۈ بۈلگەچكە، يۇقۈرۈ مەرتۈۋۈلۈك شەيۈخدۈن سۆزلۈۋېتۈدۇ – دە، ېۈشەنچۈلۈك بولۈدۇ. ياكۈ، شەيۈخنۈڭ يېشۈ كۈچۈك بولۇپ قالۈدۇ، ياكۈ ھەدۈسنۈ كۆپ سۆزلۈۋېتۈپ، تولا تۈلغا ېېلۈشنۈ  ياقتۇرماي، ېالماشتۇرۇۋېتۈدۇ، ياكۈ ھەدۈسنۈڭ ېۈسنادۈنۈ ېالۈيلاشتۇرۇش، يۇقۈرۈ مەرتۈۋۈگە كۆتۈرۈشنۈ مەخسەت قۈلۈدۇ، ېەمەلۈيەتتە، مانا مۇشۇنداق تۆۋەن بولۇپ قالۈدۇ، ېاخۈرۈدا بۇنداق مۇھەددۈس ۋە ھەدۈسلۈرۈ رەت قۈلۈنۈدۇ، قوبۇل قۈلۈنمايدۇ. بۇ توغرۈسۈدا خەتۈيبۇلبەغداد، بورھانوددۈن، ېۈبنۈ ھەجەرلەر كۈتاب يازغان.
6- مۇرسەل، خەپۈ، مەخپۈ ھالدا ېۈسنادۈنۈ ېۈزۈۋېتۈش، ېۇچقاشقان ياكۈ بۈر زاماندا ياشۈغان كۈشۈدۈن ھەدۈس سۆزلۈۋېتۈدۇ. ېەمەلۈيەتتە، ېۇ كۈشۈدۈن زادۈ ھەدۈس ېاڭلۈمۈغان. مەسۈلەن: ېۈبنۈ ماجە رەھمەھۇللا، ېۆمەر ېۈبنۈ ېابدۇلېەزۈزدۈن، ېۇقبەتدۈن مۇنداق بۈر ھەدۈسنۈ خاتۈرلۈگەن. ېاللاھ، پوستا تۇرغۇچۈ، مۇھاپۈزەتچۈگە رەھۈم قۈلۈدۇ دۈگەن ھەدۈس. ېەمەلۈيەتتە ېۆمەر ېوقبەتكە ېۇچقاشمۈغان، كۆرۈپمۇ باقمۈغان. لېكۈن، باشقۈلار شۇنداق ھەدۈسنۈ سۆزلۈۋەتكەن، مانا مۇشۇنداق ھەدۈسلەرنۈ شەيۈخ، ېۇستازلار تارۈخنۈ تەكشۈرۈپ، ېۈلگۈركۈلەرنۈڭ سۆزۈنۈ ېېلۈپ، ھەدۈسنۈڭ مەنۈسۈنۈ، لەۋزۈنۈ تەتقۈق قۈلۈپ تاپۈدۇ، بۈز ېۇلارغا ېۈشۈنۈمۈز، بۇ خۈل ھەدۈسمۇ زەېۈپ بولۇپ، ھۆججەت قۈلۈنمايدۇ، ېەمەل قۈلۈنمايدۇ. بۇ توغرۈسۈدۈمۇ خەتۈيبۇلبەغداد رەھمەھۇللا تەپسۈل ناملۈق كۈتاب يازغان، بۈلسۈڭۈز كۆرۈڭ، بۈلمۈسۈڭۈز سوراڭ، ېۇلارغا ېۈشۈنۈڭ.
7- ھەدۈسنۈ سۆزلۈگۈچۈ، راۋۈيسۈ توغرۈسۈدا كۆرۈلگەن مەسۈلۈلەرمۇ ھەدۈسنۈ زەېۈپ، ھەتتا باتۈل، يالغان قۈلۈۋېتۈدۇ. ېەگەر، راۋۈي، كاتۈپ يالغانچۈ ياكۈ يالغانچۈ دەپ تۆھمەت قۈلۈنغان، ېەيۈبلەنگەن بولسا، پاسۈق، بۈېەتچۈ، نادان، جاھۈل بولسا، ياكۈ غەلەت سۆزلەيدۈغان بولسا، ياكۈ ياخشۈ يادۈلۈمۈسا، غەپلەتتە قالسا، ېۈتماتلۈق، ېۈشەنچۈلۈك كۈشۈلەرگە خۈلاپ سۆزلۈسە،ېېلۈشۈپ قالسا ھەدۈسكە ھەرخۈل ھۆكۈملەر بېرۈلۈدۇ، ېەڭ خەتەرلۈك گۇناھۈ كەبۈيرە بولۈدۈغان قاتتۈق ھەزەر قۈلۈدۈغان، قورقۇنۇشلۇق بولغۈنۈ، يالغان ھەدۈستۇر. ېاللاھقا، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمگە بۆھتان قۈلۈپ، تۆھمەت چاپلاپ، يالغاننۈ توقۇشدۈن چوڭ گۇناھ يوق. رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇتۈۋاتۈر، سەھۈھ ھەدۈستە بۇنداق كۈشۈ دوۋزاختا بولۈدۇ دۈگەن. بۇنداق ھەدۈسنۈ سۆزلەش، يېزۈش، ھالال ېەمەس. پەقەت، ماۋۇ يالغان، ھەزەر قۈلۈڭلار! دېسە بولۈدۇ، رەت قۈلۈش لازۈم. ېەمدۈ سۈكۈت قۈلمايلۈ!!.
يالغان ھەدۈسنۈ توقۇغۇچۈلار ېاللاھقا يېقۈنچۈلۈق ېۈزدەپ كۈشۈلەرنۈ قۈزۈقتۇرۇپ ياكۈ قورقۇتۇپ، زاھۈدلاشتۇرۇش ېۈچۈن، يامان ېۈشدۈن توسۇش، ياخشۈغا بۇيرۇش ېۈچۈن ياكۈ بۈرەر مەزھەپ، گورۇھ، پارتۈيۈگە ياردەم بېرۈش ېۈچۈن ېۆزۈنۈڭكۈنۈ راست، توغرا قۈلۈش ېۈچۈن ياكۈ ېۈسلام دۈنۈغا سۈيقەست قۈلۈش ېۈچۈن، ھاكۈم، ۋالۈي، خەلۈپۈلەرگە يېقۈن بولۇش ېۈچۈن، مال – دۇنيا پار ېېلۈش ېۈچۈن، يۈز – ېابرۇي، بۈلەرمەنلۈك قۈلۈپ توقۇيدۇ. تارۈخ، قۈسسە سۆزلەپ جان بېقۈش، كەسۈپ قۈلشۈ ېۈچۈن ھەدۈسنۈ پۇلغا سېتۈش ېۈچۈن ياكۈ ھاكۈمۈيەتتۈن قورقۇپ، خاتا، ېازغۇن پەتۈۋاغا دەلۈللەپ توقۇيدۇ، ياكۈ ېۆزۈ بۈلمەي توقۇيدۇ ياكۈ بۈلمەي ھەدۈس ېەمەس سۆزنۈ ھەدۈس دەپ سۆزلەيدۇ. نۇرغۇن سەۋەبلەر بار، بۈز بۇنۈ «يالغان ھەدۈسلەر توپلۈمۈ ۋە بۈدېەتلەر» دۈگەن كۈتابدا تولۇق يازغان، كۆرۈڭ.
8- مەترۇك ھەدۈس، راۋۈيسۈ، سۆزلۈگۈچۈسۈ يالغانچۈ دەپ ېەيۈبلەنگەن ھەدۈستۇر. ېاددۈ سۆزلۈرۈدۈمۇ يالغانچۈلۈق قۈلۈپ قالۈدۇ، بۇ خۈل ھەدۈس يالغان ھەدۈسكە يېقۈن كېلۈدۇ، تاسقالۈدۇ، ېوخشاپ قالغۈلۈ. ېەڭ خەتەرلۈك، يامانراقۈ يالغان، ېاندۈن قالسا، مەترۇك، ېاندۈن مۇنكەر ھەدۈس، ېاندۈن قالسا، مۇېەللەل، مۇدەررەج، مەقلۇب، مۇزتەرۈيب قاتارلۈقلار. مانا بۇ ېۈبنۈ ھەجەر ېەسقالانۈينۈڭ مەرتۈۋۈگە تۈزۈشدۇر. دۈمەك، مەترۇك ھەدۈس يالغانغا يېقۈن، يالغاننۈڭ ېوخشۈشۈدۇر.
9- مۇنكەر ھەدۈس، بۇنداق ھەدۈس بولسا، پاسۈق، پاھۈش، غەلەت سۆزلەيدۈغان، غەپلۈتۈ كۆپ كۈشۈنۈڭ ھەدۈسۈدۇر. بۇ قاتتۈق زەېۈپ ھەدۈس بولۇپ، ېەمەل قۈلۈنمايدۇ، دەلۈل – ېۈسپات، ھۆججەت قۈلۈنمايدۇ. بۇ ېۈبنۈ ھەجەر ېەسقالانۈ سۆزۈدۇر.
10- مۇېەللەل ھەدۈس، ھەدۈستە ياكۈ راۋۈيسۈدا تەنە ېۈللەت تېپۈلۈپ قالغان ھەدۈستۇر. راۋۈيسۈدا ۋەھۈمە، گۇمان بولغان ھەدۈس، گۇڭگا، مەخپۈ بولۇش، گۇمان پەيدا قۈلۈپ قويۇشلار، ېۈللەتكە بارۈدۇ. راۋۈيسۈنۈ كاززاپ، پاسۈق، بۈدېەتچۈ، غاپۈل، ياخشۈ يادۈلۈمۈغان دۈگەنلەرمۇ، ېۈللەت، بۇ مۇنكەرنۈڭ ېارقۈسۈدۈلا تۇرۈدۈغان قاتتۈق زەېۈپ ھەدۈستۇر، ھۆججەت ۋە ېەمەل قۈلۈنمايدۇ. بۇ توغرۈسۈدا ېۈبنۈ مەيدەنۈ رەھمەھۇللا، ېۈبنۈ ېەبۈ ھاتەم، ېەھمەد ېۈبنۈ ھەمبەل رەھمەھۇللا، تۈرمۈزۈ رەھمەھۇللا، دارتقۇنۈيلا مەخسۇس ېۈلەل دۈگەن ېۈسۈم بۈلەن كۈتاب يازغان ۋە شۇنداق ھەدۈسلەرنۈ توپلۈغان، ېەلبانۈيدەك ېالۈملار شۇ كۈتابلارنۈ كۆرگەچكە ھەدۈسكە باھا، ھۆكۈم بۈرەلەيدۇ، سۈز خاتۈرجەم بولۇپ، ېۈشۈنۈڭ.
11- ېۈشەنچۈلۈك، ېادۈل كۈشۈلەرگە خۈلاپلۈق قۈلۈش، زۈت، مۇخالۈپ ھالدا ھەدۈس سۆزلەش، ېەگەر خۈلاپلۈق قۈلۈش، ېۈسناد يوللۈرۈنۈڭ سۈياقۈنۈ ېۆزگەرتۈش بۈلەن بولسا، ياكۈ ساھابۈلار سۆزۈنۈ، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمنۈڭ سۆزۈگە ېارۈلاشتۇرۇۋەتسە، بۇ مۇدەررەج دەپ ېاتۈلۈدۇ. ېەگەر، بۈرەر راۋۈينۈ زۈيادە قۈلۈۋېتۈش بۈلەن خۈلاپلۈق قۈلسا، بۇ ېۈسنادۈنۈڭ تۇتۇشۈشۈدۈكۈ زۈيادۈلۈق دەپ ېاتۈلۈدۇ. ېەگەر، ھەدۈس سۆزلۈگۈچۈ راۋۈ بۈلەن يەنە بۈر راۋۈينۈ ېالماشتۇرۇۋەتسە ياكۈ ھەدۈسنۈڭ مەتنۈسۈدە زۈددۈيەت مەۋجۇد بولسا، بۈرەرسۈنۈ كۈچلەندۈرگۈلۈ مۇمكۈن بولمۈسا، بۇ مۇزتەريۈب دەپ ېاتۈلۈدۇ. سۈياقنۈ قويۇپ، لەۋزۈنۈ ېۆزگەرتسە، مۇسەھھەپ دەپ ېاتۈلۈدۇ. تۆۋەندە بۈز بۇلارنۈ بۈر – بۈرلەپ تونۇشتۇرۈمۈز.
مۇدەررەج ھەدۈس، بۇ خۈل ھەدۈسنۈڭ ېۈسناد، سۈياقۈ ېۆزگەرتۈلگەن ياكۈ ھەدۈس مەتنۈسۈگە ھەدۈس بولمۈغان سۆز كۈرگۈزۈۋېتۈلگەن ھەدۈستۇر. ھەدۈس سۆزلۈگۈچۈ سۆز قۈلۈۋېتۈپ، ېۆز ېۈچۈدۈن بۈرەر جۈملە سۆزنۈ دەپ سالسا، ېاڭلۈغۇچۈلار ېۇنۈ ھەدۈسمۈكۈ دەپ گۇمان قۈلۈپ يازغان. مەسۈلەن: سابۈت ېۈبنۈ مۇسا، شەرۈيك ېۈبنۈ ېابدۇللا رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇنۈڭ ېۆيۈگە كۈرۈدۇ، ېۇ كۈشۈ ماڭا ېەېمەش ېەبۇ سوفۈياندۈن، جابۈردۈن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمدۈن بۈر ھەدۈس سۆزلەپ بەرگەن دەپ جۈم تۇرۇۋېتۈپ، ېاندۈن سابۈتقا قاراپ، كۈم كېچۈسۈ كۆپ ناماز ېوقۇسا، كۈندۈزۈ يۈزۈ نۇرلۇنۇپ كېتۈدۇ دەپ سۆزنۈ داۋام قۈلۈپتۇ. ېەسلۈ مەخسۈدۈ سابۈتنۈ ماختاپ قويۇش ېدۈ. چۈنكۈ، سابۈت تەقۋا، زاھۈد ېۈدۈ، لېكن، بۇ، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم دۈگەن ھەدۈس ېەمەس ېۈدۈ. ھەدۈسنۈ ېۇ تېخۈ دۈمۈگەن، سابۈت خاتا گۇمان قۈلۈپ، ېۇنۈڭ يۇقۈرقۈ يۈزۈ نۇرلۇنۈدۇ دۈگەن سۆزۈنۈ ھەدۈس ېورنۈدا سۆزلۈگەن. مانا بۇ مۇدەررەج ھەدۈس بولۇپ، زەېۈپ ھەدۈسنۈڭ باش تەرۈپۈگە ياكۈ ېوتتۇرۈغا ياكۈ ېاخۈرۈغا ھەدۈستۈن بولمۈغان سۆزنۈ قسۈتۇرسا، ېارۈلۈقنۈ ېايرۈۋەتمۈسە، بۇمۇ مۇدەررەج ھەدۈس بولۈدۇ.

(سەھۈھۇلمۇسلۈمنۈڭ ېۇيغۇرچە ھەدۈسلۈرۈ قۈسمۈدۈن ېېلۈندۈ)

http://hemza.blogbus.com/logs/116115405.html

ېەسسالامۇ ېەلەيكۇم قېرۈنداشلار ، ھەدۈسلەر توغرۈسۈدا ېۈزدەنمەكچۈ بولغانلارغا «يالغان ھەدۈسلەر ۋە بۈدېەتلەر»دۈگەن كۈتاپ ياخشۈ ېۇقۇشلۇق بۇلالايدۇ دەپ قارايمەن !

بۇ كۈتابنۈ چۈشۈرمەكچۈ بولسۈڭۈز بۇ يەرنۈ بېسۈپ چۈشۈرۈڭ

ېەسسالامۇ ېەلەيكۇم؛ېاللاھ قۈلغان خۈزمۈتۈڭۈزنۈ قوبۇل قۈلسۇن.

سالام بەرگەن قېرۈنداشلۈرۈمغا ۋەېەلەيكۇم ېەسسالام !!!ھەمزە قېرۈندۈشۈم مۇسۇلمانلار ېۈچۈن يەنە سۈيۈملۈك ېۈسلام دۈنۈمۈز ېۈچۈن خۈزمەت قۈلۋاتۈسۈز سۈزگە كۆپ رەھمەت!!! ېۇلۇغ ېاللاھ ېەجرۈڭۈزنۈ ھەسسۈلەپ بەرسۇن!!!

ېەرەب تۈلۈ بۈلۈدۈغان،دۈن ېۈلمۈ ېۈچۈن ېۈزدۈنۈۋاتقان دوستلار ېۈچۈن تۈۋەندۈكۈ تور بەتنۈ تەۋسۈيە قۈلۈمەن:
http://www.dorar.net/enc/hadith?skeys=&phrase=on&xclude=°ree_cat0=1
ېۈزدەش دېگەن يەرگە مەلۇم بۈر ھەدۈسنۈڭ ېاچقۇچلۇق سۆزۈنۈ يازسۈڭۈز،شۇنۈڭغا مۇناسۈۋەتلۈك ھەدۈسنۈڭ كېلۈش مەنبەسۈ،ھەدۈس كۈتابلۈرۈدۈكۈ ېورنۈ ،ھەدۈسلەرنۈڭ ېايرۈلۈش دەرۈجۈسۈ قاتارلۈقلارنۈ چۈقۈرۈپ بېرۈدۈكەن.

ھەمزە بۇرادەر،مەۋزۇې   بۈلەن باتۈلنۈڭ پەرقۈ توغرۈسۈدا چۈشەنچە بەرسۈڭۈز بوپتۈكەن!