دائىم ئۇچۇرايدىغان بىر قانچە خىل ئىىناۋەتسىز ئەمگەك توختاملار. ‹1›ئاغزاكى پۈتۈشكەن توختاملار. ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئايرىم چەتئەل مەبلىغىدىكى كارخانىلار،پوخراۋى كارخانىلار ۋە كوللىكتىپ كارخانىلاردىكى تىجارەت قىلغۇچىلار،كارخانىنىڭ ئۆزىنىڭ ئېھتىياجى سەۋەبىدىن خىزمەتچى تەكلىپ قىلىنمىغاندا؛ئەتەي ھالدا خىزمەت ئىزدىگۈچىلار بىلەن ئەمگەك توختامى ئىمزالاشماي بەزى ئاددي ھالدىكى ئاغزاكى پۈتۈشۋالىدۇ. خىزمەت ئىزدىگۈچىلار كۆپىنچە بۇ ئىشقا ئورۇنلىشىش پۇرسىتىنى ئىنتايىن قەدىرلىگگەنلىكتىن،ئادەتتە ئەمگەك توختامى ئىمزالاش تەلىۋىنى ئوتتۇرىغا قويوشقا پىتىنالمايدۇ.شونداق قىلىپ،بىردىنلا ماجرا كىلىپ چىقسا، خىزمەت ئىزدىگۈچىلارنىڭ ھوقوق مەنپەتى زىيانغا ئۇچرايدۇ.دۆلىتىمىز« ئەمگەك قانۇن» نىڭ 19ـ ماددىسىدا ئېنىق قىلىپ،« ئەمگەك توختامى يازما توختام ئارقىلىق ئىمزالىنىشى كېرەك.شۇنىڭ ئۆچۈن ،ئاغزاكى پۈتۈشكەن توختاملار دۆلىتىمىزنىڭ ھەر قانداق بىر قانۇنىدا كۈچكە ئىگە ئەمەس.
‹2›ئاددىللىقى بولمىغان توختام(ئەمگەك توختامى)
ئىز تورى بەك ياخشى
قىسمەن ئادەم ئىشلەتكۈچى ئورونلار بىلەن ئەمگەكچىلەر ئەمگەك توختامى ئىمزالاشقاندا،پۈتۈشكەن ماددىلىرى كۆرۈنەرلىك ھالدا،ئادەم ئىشلەتكۈچى ئورونغىلا ئېغىپ كىتىدو.بۇ خىل ئەھۋاللار نۆۋەتتە ئوموميۈزلىك مەۋجۇت بولوپ، خىزمەت ئىزدىگۈچىلارنىڭ چوڭقۇر ئېتىۋار بېرىشنى قوزغىشى كېرەك. خىزمەت ئىزدىگۈچىلار ئەمگەك توختامى ئىمزالاشقاندا ماددىمۇ ماددا كۆروپ چېقىپ،بەزى نامۇۋاپىق ئاددىللىقى بولمىغان مەزمونلارنى قەتئى رەت قىلىشى كېرەك.
(3)مەجبورلاش خارەكتىرىنى ئالغان ئەمگەك توختامىلار
بەزى ئادەم ئىشلەتكۈچى ئورونلار ئىشچى قوبول قىلغاندا،مەجبور ھالدا ئەمگەكچىلەرگە زور سوممىدىكى مەبلەغ غەملەش، خېيېم خەتەر پۇلى ھەمدە مەجبور ھالدا ئەمگەكچىلەر بىلەن ئىمزالاشقاندا ئىختىيارى تاپشۇروش نامى بىلەن كىلىشىمنامە ئىمزالاپ ،يازما كىلىشىم ئارقىلىق ئۆزلىرىنىڭ قىلمىشىنى يۇشۇروشنى مەقسەت قىلىدو. « ئەمگەك قانۇن» نىڭ1ـماددىسىدىكى بەلگىمىسدە« ئەمگەك توختامنى ئىمزالاشتا،باراۋەر، ئىختيارلىشىپ،مەسلىھەتلىشىپ،بىرلىككە كىلىش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىش ،قانۇن ۋە مەمورى نىزاملار بەلگىلىملىرىگە خىلاپلىق قىلماسلىق كىرەك. »
ئىز تورى بەك ياخشى
‹4›قوشومچە كاپالەت تۈسىنى ئالغان ئەمگەك توختامى
بىر قىسىم كارخانىلار ئەمگەكچىلەرنىڭ ھەركىتىنى چەكلەش ئۈچۈن،ئەمگەكچىلەر بىلەن ئەمگەك توختامى ئىمزالاشقاندا،بېسىم قىلىش خارەكتىرىنى ئالغان باشقا بىر پارچە «كاپالەتنامە» ئىمزالىشىدو.مەزمونى ــ ئەمگەكچىلەرنى بەزى ناموۋاپىق بولغان قائىدە تۈزۈم ۋە شەرتلەرنى قوبول قىلىشقا مەجبورلايدو.ھەمدە بو كاپالەتنامىنى ئەمگەك توختامىنىڭ قوشومچە تولوقلىمىسى قىلىۋىلىپ، ئەمگەكچىلەرنى باغلىۋالىدو(چەكلەپ تورىدو).
راست-يالغان ئەمگەك توختامى . . .5
بەزى چەتئەل مەبلىغىدىكى كارخانىلار ،پۇقراۋى كارخانىلار ياكى كوللىكتىپ كارخانىلار ئەمگەك كېسىم تارماقلىرىنىڭ نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشىدىن ئەپلەپ سەپلەپ بىر ئامال قىلىپ قۇتۇلۇش ئۈچۇن ،ئەمگەكچىلەر بىلەن راست-يالغاندىن ئەمگەك توختام ئىمزالىشىدۇ. ئالاقىدار بەلگىلىمىلەرگە ئۇيغۇن بولغان «راست ئەمگەك توختامىنى »ئەمگەك تارماقلىرىنىڭ ئەپلەپ سەپلەپ بىر ئامال قىلىپ تەكشۈرۈشتىن ئۆتكۈزۋالىدۇ. ئەمىلىيەتتە باش تارتىپ ئۆزلىرىنىڭ ئارزۇسى بويىچە ئەمگەكچىلەر بىلەن قېلىپلاشمىغان ھەتتا قانۇنسىز توختام ئارقىلىق ئەمگەكچىلەرنى چەكلەپ تۇرىدۇ. 6.رەنە خارەكتىرگە ئىگە ئەمگەك توختامى.
قىسمەن ئادەم ئىشلەتكۈچى ئورۇنلار ئەمگەكچىلەرنىڭ يوتكىلىپ كېتىشىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن،
ئەمگەك توختامى ئىمزالاشقاندا ئەمگەكچىلەردىن كىملىك خىزمەتچىلەر ئاخىۋى نەق پۇل قاتارلىقلارنى رەنىگە قويۇش تەلەپ قىلىنىدۇ ھەتتا ئەمگەكچىلەرنىڭ، ئېلىشقا تىگىشلىك بولغان پاراۋانلىق ياكى ئىش ھەققىنى تۇتۇپ قالىدۇ. بىردىنلا ئەمگەكچىلەر«يۆتكىلىپ كەتسە» ئادەم ئىشلەتكۈچى پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ، رەنە قويغان نەرسىلەرنى تۇتۇپ قالىدۇ. بۇخىل ئۇسۇل دۆلەتنىڭ ئالاقىدار سىياسەت بەلگىلىمىرىگە خىلاپ بولۇپلا قالماستىن ئەمگەكچىلەرنىڭ ھوقوق مەنپەئەتىنى ئېغىر زىيانغا ئۇچۇرتىدۇ.
7.كاپالەتسىز ئەمگەك توختامى
بەزى ئادەم ئىشلەتكۈچى ئورۇنلار بىلەن ئەمگەكچىلەر ئىمزالاشقان ئەمگەك توختامىدا .ئاغرىپ قالغان يارلانغان مېيىپ بولغان،ۋاپات(ئۈلۈم)تولوقلىما پولى ۋە نەپەقە قاتارلىق مەزمونلار ھازىلانمىغان ياكى ئىختىيارچە توختام پەيدا قىلىۋىلىۋالىدۇ.بىراق بولار دۇلىتىمىزنىڭ قانون بەلگىلىمىسىگە ئويغون ئەمەس.ۋاپات(ئۈلگەن) قاتارلىق ئەھۋاللار يۈز بەرگەندە كارخانا ياكى بىر قەدەر توۋەن سوممىدا تولوقلىما پولى بېرىپلا قوتولىدو. ئەمەلىيەتتە سوممىسى ئەسلى ھاسىل بولغان داۋالىنىش خىراجەتلىرى ۋە دۇلەتنىڭ ئالاقىدار ئۈلچىمىدىن بەكلا توۋەن بولۇپ ،ئەمگەكچىلەرنىڭ ھوقوق مەنپەتىنى تولوق كاپالەتكە ئىگە بولمايدۇ.
ئىز تورى بەك ياخشى
موقەرەركى ئىىناۋەتسىز ياكى ناموۋاپىق بولغان ئەمگەك توختاملار خىلموخىل بولوپ،ھەددە ھېساپسىز...شونىڭ ئوچون خىزمەت ئىزدىگۈچىلەر ئادەتتىكى ۋاقىتلاردا ئالاقىدار قانون بەلگىلىمىلەرنى كوپرەك ئۆگىنىشى ،بونداق مەسىلىلەرگە يولوققاندا،قانوندىن ئىبارەت قورال ئارقىلىق ئۆزىمىزنىڭ ھوقوق مەنپەتىنى قوغدىشىمىز لازىم.
