ئۇيغۇرلاردا دولان مۇقامى

　　 ئۇيغۇر دولان مۇقام–مەشرەپلىرىدىكى تۆت پەسىل ئوبرازى ئۇيغۇرلارنىڭ　مەدەنىيەت　مىراسلىرى　ئىچىدە　«ئۇيغۇر　ئون　ئىككى　مۇقامى»　دۇنيا　جامائەتچىلىكىگە　تونۇلغان، ئالاھىدە　كۆزگە　تاشلىنىپ　تۇرىدىغان　مەدەنىيەت　بايلىقى،　مەدەنىيەت　مىراسى،　مەدەنىيەت　ئەڭگۈشتىرىدۇر.　ئۇيغۇر　مەدەنىيەت-سەنئىتىنىڭ　گۈلتاجى　بولغان　«ئون ئىككى مۇقام»　تىلغا　ئېلىنسا،　كىشىلەرنىڭ　كۆڭلىگە　سۈكۈتكە　چۆمگەن　تەكلىماكان　چۆللۈكى　كېلىدۇ.　چۈنكى،　تەكلىماكاندىكى　ئاجايىپ　سىر-ھېكمەتلەر　«ئۇيغۇر　ئون　ئىككى　مۇقامى»غىمۇ　چوڭقۇر　سىڭگەن　بولۇپ،　«ئۇيغۇر　ئون　ئىككى　مۇقامى»دىكى سىر-ھېكمەتلەرمۇ　كىشىنى　ھەيران　قالدۇرىدۇ.　ئەڭ ئاددىيسى،　دولان　چالغۇلىرى　ئىچىدە　ئەڭ　ئىپتىدائىي　تارىخقا　ئىگە　دولان　راۋابىنى　مىسالغا　ئالساق،　ئۇنىڭ قىزلارنىڭ　كوكۇلا　چېچىدەك　13　تالدىن　21　تالغىچە بولغان　تەڭشەلگەن　تارلىرىنى　زەخمەك　بىلەن　تولۇق　بىر　چەكسىڭىز، «دو،　رەي،　مى،　فا،　سو،　لا،　شى»　دېگەن　يەتتە　خىل　ئاساسىي　ئاھاڭ　چىقىدۇ.　ئەجدادلىرىمىز　دولان　راۋابىغا　13 تىلدا　 تار　سېلىپ　سەككىز　خىل　ئاساسىي　ئاھاڭدا　تەڭشەپ،　دولان　مۇقامىنى　ياڭرىتىپ　يۈرگەن　زامانلاردا،　دۇنيادا　«نوتا»　دېگەن　ئۇقۇم　تېخى　كىشىلەرنىڭ　كاللىسىدا　يوق　ئىدى.　بىز　ھازىر　ئۇيغۇر　شېئىرىيىتىدە قوللىنىپ　كېلىۋاتقان　يەتتە　بوغۇم،　سەككىز　بوغۇم،　توققۇز　بوغۇم،　12　بوغۇم…دېگەن چۈشەنچىلەردىكى　سان-ساناقلارمۇ　مۇئەييەن　تارىخىي　جەريانلار　ھەمدە　مۇئەييەن　قىممىتى　بىلەن　«ئۇيغۇر　ئون　ئىككى　مۇقامى»دىكى　سان-سىفىرلاردىن　تەدرىجىي　سىڭىپ كىرگەن.　قىسقىسى،　«ئۇيغۇر　ئون　ئىككى　مۇقامى»دىكى　خەلق　ئېغىز　ئەدەبىياتىنىڭمول　ۋارىيانتلىرى،　شۇنىڭدەك　«ئۇيغۇر　ئون ئىككى　مۇقامى»نىڭ　سىر-ھېكمەتلىرى　ھازىرقىزامان　ئۇيغۇر　شېئىرىيىتىنى　مول　شېئىرىي　شەكىللەرگە　ۋە　ئىجادىي　تەپەككۇرغا،　كۈچلۈك　ھېسسىيات　تەلىپىگە　ئىگە　قىلغان.　«ئۇيغۇر　ئون　ئىككى　مۇقامى»　ئېچىلغان　ھەم　ئېچىلمىغان　بۇلاق!　ئۇنىڭ　مۇقام-مەشرەپلىرى　ئېچىلغان　بۇلاق　بولغىنى　بىلەن،　ئۇنىڭ　قات-قېتىدىكى　ئاتەش　ھېكمەتلەر،　يوشۇرۇن　سىرلار،　ئەجدادلارنىڭ　روھىي　سىيماسى　تېخى　ئېچىلمىغان　بۇلاق.　مېنىڭچە　بولغاندا،　ھازىرغىچە　ئېلىپ　بېرىلغان «ئۇيغۇر　ئون　ئىككى　مۇقامى» ھەققىدىكى　ئىلمىي　تەتقىقاتلار، نەزەرىيىۋى　كۆز-قاراشلار　ئېچىلمىغان　بۇلاققا　قاراپ　ئېلىنغان　مەزمۇت　قەدەملەر.　بۇ　بۇلاق　زادى　نەدە؟ «ئۇيغۇر　ئون　ئىككى　مۇقامى»نىڭ　قات-قېتىدا،　قەدىمكى　مەدەنىيەت　بىلەن　ھازىرقى　مەدەنىيەتنىڭ　ئۇپۇق　سىزىقىدا،　ئەجدادلارنىڭ　روھىي　دۇنياسىدا،　دولان　مەدەنىيىتىنىڭ　كەچمىشلىرىدە.

خەتكۈچلەر:

( ئالاھىدە ئەسكەرتىش: مەزكۇر ماقالىنىڭ ھوقۇقى گە تەۋە )

ئىز تورى-爱智网

ئۇيغۇرلاردا دولان مۇقامى