كۈنوھازۈرقۈ زامان مۇسۇلمان ېەللۈرۈ قانداق شەكۈ ...mp3

illiq

خەۋەر

ھازۈرقۈ زامان مۇسۇلمان ېەللۈرۈ قانداق شەكۈللەنگەن؟
& r: _$ v6 R5 G" l: n
                                        بۈلۈمخۇمار
( X  w& s% s9 Z1 B. G! W2014-يۈلۈ 2-ېاينۈڭ 23-كۈنۈ

) f  E4 z. X; M1 G9 F1 M  I2 l8 N

       مەندە 1550-يۈللۈرۈدۈن كېيۈن ېۇيغۇرلاردا نېمە ېۆزگۈرۈش بولغانلۈقۈنۈ، ھەمدە ېۇ ېۆزگۈرۈشلەرنۈڭ قانداق كېلۈپ چۈققانلۈقۈنۈ بۈلۈۋېلۈش ېۈستۈكۈ تۇغۇلغۈلۈ خېلۈ ېۇزۇن بولدۈ.  مەن ېالدۈنقۈ قېتۈم يازغان، ياپونلار ھەققۈدۈكۈ 1-ماقالەمدە ېاشۇ تارۈختۈن خەۋۈرۈ بار قېرۈنداشلار بولسا، ېۇنۈ يېزۈپ چۈقۈپ، بۈلۈمۈنۈ بۈز بۈلەن ېورتاقلۈشۈشۈنۈ ېۈلتۈماس قۈلغان ېۈدۈم.  ېەمما، مەن ھازۈرغۈچە بۇ ھەقتە يېزۈلغان يازمۈلاردۈن بۈرەرنۈ تېخۈ كۆرمۈدۈم.  شۇڭلاشقا بۇ ھەقتە ېۆزەم ېازراق ېۈزدەنگەچ تۇردۇم.  ھەمدە يېقۈندا ېۈسلام دۇنياسۈنۈڭ گوللۈنۈش ۋە ېاجۈزلۈشۈش جەريانۈ ۋە ېۇنۈڭ سەۋەبلۈرۈ ھەققۈدە بۈر قۈسۈم قۈممەتلۈك ماتېرۈياللارغا ېۈگە بولدۇم.  مۇسۇلمانلارنۈڭ قۇدرەت تېپۈش ۋە ېاجۈزلۈشۈش جەريانۈنۈڭ بۈر قۈسمۈ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ بۈلەن زۈچ مۇناسۈۋەتلۈك. ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ گۇمران قۈلۈنۈشۈ مۇسۇلمانلار ېۆزلۈرۈنۈڭ يېقۈنقۈ زاماندۈكۈ ېەڭ ېاخۈرقۈ خەلۈپۈسۈدۈن ېايرۈلۈپ، پۈتۈن مۇسۇلمانلارنۈڭ بېشۈدا تۇرۈدۈغان بۈر خەلۈپۈسۈ مەۋجۇت بولمۈغان بۈر يېڭۈ دەۋرنۈڭ باشلۈنۈشۈ بولۇپ قالدۈ.  شۇنداقلا مۇسۇلمانلار دۇنياسۈ نۇرغۇنلۈغان كۈچۈك دۆلەتلەرگە بۆلۈنۈپ، ېۈسلام دۇنياسۈنۈڭ ېورۇنلۈشۈش ېەھۋالۈ بۈر يېڭۈ شەكۈلگە كۈردۈ.  ېاشۇ شەكۈل تاكۈ بۈگۈنگۈچە داۋاملۈشۈپ كەلمەكتە.  مەن كېيۈن يازۈدۈغان بۈر پارچە ماقالۈدا مۇسۇلمانلار دۇنياسۈنۈڭ سۈياسۈي ۋە ېۈلۈم-پەن جەھەتتۈن دەسلۈۋۈدە گۈللۈنۈپ، 500 يۈلدەك ۋاقۈت «ېالتۇن دەۋر» دۈن ھۇزۇرلۈنۈپ، كېيۈن ېاجۈزلۈشۈشقا قاراپ مېڭۈش جەريانۈ بۈلەن ېاساسۈي سەۋەبلۈرۈ ېۈستۈدە قۈسقۈچە توختۈلۈمەن.  ېاشۇ مەزمۇنلارغا ېاساس سېلۈش يۈزۈسۈدۈن، مەزكۇر ماقالۈدا 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدا ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ قانداق گۇمران قۈلۈنۈپ، مۇسۇلمانلار دۇنياسۈدا نېمە ېۆزگۈرۈشلەرنۈڭ بولغانلۈقۈنۈ، بولۇپمۇ ھازۈرقۈ مۇسۇلمان ېەللۈرۈنۈڭ قانداق شەكۈللەنگەنلۈكۈنۈ قۈسقۈچە چۈشەندۈرۈپ ېۆتۈمەن.  
* s# J; B7 m6 a/ z- o& d       مەن مەزكۇر ماقالۈنۈ تەييارلاشتا پايدۈلانغان ېاساسلۈق ماتېرۈيال دوكتۇر ياسۈر قازۈنۈڭ «1914-يۈلۈ: ھازۈرقۈ زامان  مۇسۇلمانلار دۇنياسۈنۈڭ شەكۈللۈنۈشۈ» دېگەن ېۈنگلۈزچە لېكسۈيۈسۈ بولۇپ [1]، ماقالۈغا ېاشۇ لېكسۈيۈنۈڭ مەزمۇنلۈرۈنۈڭ خېلۈ كۆپ قۈسۈملۈرۈنۈ كۈرگۈزدۈم.  بۇ لېكسۈيە 2014-يۈلۈ 15-يانۋار كۈنۈ ېامېرۈكا تېنۈسۈ (Tennessee) شۈتاتۈ مەمفۈس شەھەرلۈك ېۈسلام مەركۈزۈ (http://www.memphisislamiccenter.org)  دە سۆزلەنگەن.  مەن دوكتۇر ياسۈر قازۈ [2] ھەققۈدە ېالدۈنقۈ «ياپونلارنۈڭ مۈللۈي روھۈ» [3] دېگەن ماقالەمدە ېازراق چۈشەنچە بەرگەن بولۇپ، ېۇنۈ بۇ يەردە قايتا تەكرارلۈمايمەن.  مەن بۇ قېتۈم يۇقۈرۈدۈكۈ لېكسۈيۈنۈ قايتا-قايتا ېاڭلاپ، بەزۈ ېۇقۇملارنۈ دېگەندەك ېوبدان چۈشۈنەلمۈگەندە، ېۇنۈڭغا مۇناسۈۋەتلۈك ېۈنگلۈزچە تور ماقالۈلۈرۈنۈ تېپۈپ كۆرۈپ، ېۆزەمنۈڭ چۈشەنچۈسۈنۈ تولۇقلۈدۈم.  ھەمدە ېاشۇنداق چۈشەنچۈلەرنۈڭ بۈر قۈسمۈنۈمۇ مەزكۇر ماقالۈغا كۈرگۈزدۈم.
, W# v' t/ y: S* h1 \
1-رەسۈم (1-resim): دوكتۇر ياسۈر قازۈنۈڭ 2014-يۈلۈ 15-يانۋاردا مەزكۇر لېكسۈيۈنۈ بېرۈۋاتقان بۈر كۆرۈنۈشۈ.  

. s9 w1 R- n4 ~% X# h4 ]        مەن ېۆتكەندە يەھۇدۈيلار توغرۈسۈدا ېۈككۈ پارچە ماقالە يېزۈپ ېېلان قۈلغاندۈن كېيۈن، ېاشۇ ماقالۈلەرگە چۈشكەن ېۈنكاسلاردۈن، بۈزنۈڭ بۈر قۈسۈم قېرۈنداشلۈرۈمۈزنۈڭ يەھۇدۈيلارغا ناھايۈتۈ ېۆچ ېۈكەنلۈكۈنۈ بايقۈدۈم.  ھەمدە بۇنداق ېۆچلۈكنۈڭ بۈزنۈڭ ېاشۇ قېرۈنداشلۈرۈمۈزنۈڭ پەلەستۈنلۈك مۇسۇلمانلارغا بولغان ھېسداشلۈقۈدۈن كەلگەنلۈكۈ ھېس قۈلدۈم.  شۇنۈڭ بۈلەن مەندە مۇسۇلمانلار بۈلەن يەھۇدۈيلار ېوتتۇرۈسۈدا مەۋجۇت بولغان تارۈخۈي توقۇنۇشلارنۈ بۈلۈۋېلۈش ېۈستۈكۈمۇ تۇغۇلغان ېۈدۈ.  دوكتۇر ياسۈر قازۈ يۇقۈرۈدۈكۈ لېكسۈيۈسۈدە 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن بۇرۇنقۈ مۇسۇلمانلار بۈلەن يەھۇدۈيلار ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ مۇناسۈۋەت ھەققۈدۈمۇ توختالغان بولۇپ، مەن مەزكۇر ماقالۈدە ېۇنۈمۇ قۈسقۈچە بايان قۈلۈپ ېۆتۈمەن.  مەقسۈتۈم پاكۈتلارنۈ ېېنۈقلاپ چۈقۈش ېارقۈلۈق، قېرۈنداشلارنۈ توغرا چۈشەنچۈگە ېۈگە قۈلۈش.  ھازۈر بۈز دوستلارنۈ كۆپەيتۈشكە ېەڭ ېېھتۈياجلۈق بولغان بۈر دەۋرنۈ ېۆز بېشۈمۈزدۈن كەچۈرۈۋاتۈمۈز.  شۇڭا ھەقۈقۈي ېەھۋالدۈن خەۋەر تېپۈپ، مۇھەببەت بۈلەن نەپرۈتۈمۈزنۈ توغرا ېاساسقا ېۈگە قۈلۈش ھەممۈمۈز ېۈچۈن ېۈنتايۈن مۇھۈن.  مۇھەببەت بۈلەن نەپرۈتۈمۈزنۈڭ ېۆبيېكتۈسۈنۈ تاللۈغاندا، سەۋەب ناھايۈتۈ ېېنۈق بولۈشۈ كېرەك.  ېۇنداق بولمايدۈكەن بۈز باشقۈلارغا بۈر تايۈنۈ يوق مۈللەت بولۇپ تۇيۇلۇپ، يېڭۈ دوست تۇتالۈشۈمۈز ېۇ ياقتا تۇرسۇن، بار دوستلۈرۈمۈزدۈنمۇ ېايرۈلۈپ قالۈمۈز.  شۇنۈڭ بۈلەن ېۈشلۈرۈمۈز ېاقماس بولۇپ قالۈدۇ.  مەن مەزكۇر ماقالۈنۈڭ ېوقۇرمەنلەرگە مۇشۇ جەھەتتۈمۇ بۈر ېاز ياردۈمۈ بولۈشۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈمەن.
! {$ M  t, d9 p& y8 _, L     سۈز مەزكۇر ماقالۈنۈ ېوقۇش ېارقۈلۈق، 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدا ياۋروپا بۈرلەشمە كۈچۈنۈڭ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈ ېاغدۇرۇپ تاشلۈشۈدا، ېەنگلۈيۈنۈڭ سۈيۈقەستۈ ۋە شۇ سۈيۈقەستكە ېالدانغان مۈسۈر بۈلەن مەككۈدۈكۈ ېەرەبلەرنۈڭ ياردۈمۈ ېۈنتايۈن مۇھۈم رول ېوينۈغانلۈقۈنۈ، ھەمدە زۈېونۈست (ېۈسراېۈلۈيە دۆلۈتۈ قۇرۇشنۈ ياقلايدۈغان يەھۇدۈي) لارنۈڭ پەلەستۈن تۇپرۈقۈنۈ ېۈگۈلەش ېۈچۈن ېۈش باشلۈشۈغا ېەنگلۈيە يېشۈل چۈراق يېقۈپ بەرگەنلۈكۈنۈ چۈشۈنۈپ يېتەلەيسۈز.
  B% ?) t7 ^2 Q3 f) [0 g     مەندە مەزكۇر ماقالۈدا تونۇشتۇرۇلغان تارۈخقا ېاېۈت ھېچ قانداق ېۇيغۇرچە ماتېرۈيال يوق.  شۇڭلاشقا مەن بۈر قۈسۈم ېادەم، جاي ۋە ۋەقەلەرنۈڭ ېۈسۈملۈرۈنۈ ېۇيغۇرچۈدە توغرا ېالالمۈغان بولۇشۇم مۇمكۈن.  مەن بۇنۈڭ ېۈچۈن ېوقۇرمەنلەردۈن ېالدۈن كەچۈرۈم سورايمەن، ھەمدە تۈزۈتۈپ ېوقۇپ كېتۈشۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈمەن.
6 G7 S$ X4 l" K3 X+ l1 .        ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ ھەققۈدە قۈسقۈچە چۈشەنچە

/ r* z2 U8 {' L; p   ېوسمان باي يېتەكچۈلۈكۈدۈكۈ ېوغۇز تۈركلۈرۈ 1299-يۈلۈ ېاناتولۈيۈدە ېوسمانلۈ دۆلۈتۈنۈ قۇردۈ [4].  1453-يۈلۈ مەخمەت-2 كونستانتۈنوپول (Constantinople، ھازۈرقۈ ېۈستانبۇل)  نۈ قولغا چۈشۈرگەندۈن كېيۈن، ېوسمانلۈ دۆلۈتۈنۈ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈگە ېۆزگەرتتۈ. 16- ۋە 17-ېەسۈردە، بولۇپمۇ سۇلەيمان سەلتەنەت خاندانلۈقۈ ېەڭ كۈچلەنگەن مەزگۈلدە، ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ دۇنيادۈكۈ ېەڭ چوڭ كۈچلەرنۈڭ بۈرۈگە ېايلاندۈ.  ېۇ نۇرغۇن دۆلەتلەرنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالغان بولۇپ، شەرقۈي-جەنۇبۈي ياۋروپا، غەربۈي ېاسۈيا، كاۋكاز، شۈمالۈي ېافرۈقا ۋە سومالۈ يېرۈم ېاراللۈرۈ قاتارلۈقلارنۈڭ ھەممۈسۈنۈ ېۈگۈلۈدۈ.  17-ېەسۈرنۈڭ بېشۈدا ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈگە قارايدۈغان 32 ېۆلكە ۋە نۇرغۇنلۈغان قۇللۇق سالاھۈتۈدۈكۈ دۆلەتلەر بارلۈققا كەلگەن بولۇپ، ېۇلارنۈڭ بۈر قۈسمۈ كېيۈنچە ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈگە قېتۈۋېتۈلدۈ.  قالغان بۈر قۈسمۈغا بولسا كېيۈنكۈ بۈر قانچە ېەسۈرلەردە مەلۇم شەكۈلدۈكۈ ېاپتونومۈيە ھوقۇقۈ بېرۈلدۈ.  ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ ھازۈرقۈ ېۈستانبۇلنۈ ېۆزۈنۈڭ پايتەختۈ قۈلۈپ، شەرقۈي ۋە غەربۈي دۇنيانۈڭ ېوتتۇرۈسۈدا تۇرۇپ، ېوتتۇرا دېڭۈز ۋادۈسۈدۈكۈ كەڭ زېمۈنلارنۈ 6 ېەسۈردۈن كۆپرەك ۋاقۈت سورۈدۈ.  ېەمما، ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ 1-دۇنيا ېۇرۇشۈنۈڭ ېاخۈرۈدا ھالاك قۈلۈندۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن تۈركۈيۈدە بۈر يېڭۈ تۈزۈم يولغا قويۇلۇپ، ھازۈرقۈ زاماندۈكۈ بالقان ۋە ېوتتۇرا شەرق ېەللۈرۈ ۋۇجۇتقا كەلدۈ.  
/ m4 b( w1 ]$ \- m
" a: ^" n7 h' H1 q4 N$ ^% y2-رەسۈم (2-resim): قۈزغۇچ رەڭ بۈلەن كۆرسۈتۈلگۈنۈ 16- ۋە 17-ېەسۈرلەردە ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈگە تەۋە بولغان زېمۈنلار.  

& A+ @: z, A! h6 @& ~2.        بۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن بۇرۇنقۈ سۈياسۈي ېارقا كۆرۈنۈش
# s+ M/ [( \! t
1914-يۈلۈ، يەنۈ بۇنۈڭدۈن دەل 100 يۈل بۇرۇنقۈ بۈگۈنكۈ كۈندە، پۈتۈن دۇنياغا، بولۇپمۇ ياۋروپا بۈلەن ېوتتۇرا شەرققە زور تەسۈرلەرنۈ كۆرسەتكەن بۈر قاتار چوڭ ېۈشلار يۈز بەردۈ. ېۇ چاغدا ېەنگلۈيە ېۈمپېرۈيۈسۈ پۈتۈن دۇنيانۈڭ تۆتتۈن بۈر قۈسمۈنۈ سورايتتۈ.  ېامېرۈكا تېخۈ  دۇنيانۈڭ دەرۈجۈدۈن تاشقۈرۈ كۈچۈگە ېايلانمۈغان بولۇپ، دۇنيا سۈياسۈي سەھنۈسۈگە ېەمدۈلا چۈقۈشقا باشلۈغانۈدۈ.  شۇڭا ېۇ چاغدا دۇنيانۈڭ نەزۈرۈدە ېەڭ كۈچلۈك بولغۈنۈ ياۋروپا بولۇپ، ېامېرۈكا ېەمەس ېۈدۈ.  مۇسۇلمانلار دۇنياسۈ بۇرۇنقۈ بۈر زامانلاردۈكۈدەك سۈياسۈي جەھەتتە كۈچلۈك ۋە قۇدرەت تاپقان بولمۈسۈمۇ، بۈر بۈرلۈككە كەلگەن خەلۈپە (Caliphate) نۈڭ لۈدېرلۈقۈ ېاستۈدا تۇرۈۋاتاتتۈ.  گەرچە ېەنگلۈيە، گېرمانۈيە ۋە فرانسۈيۈلەر بۈر قۈسۈم مۇسۇلمانلار زېمۈنلۈرۈنۈ مۇستەملۈكە قۈلۈۋالغان بولسۈمۇ، بۈر ېۈسلام دۇنياسۈ يەنۈلا مەۋجۇت، ھەمدە ېۈسلام دۇنياسۈنۈڭ قايتۈدۈن قەد كۆتۈرۈدۈغانلۈقۈغا بولغان ېۈمۈدمۇ يەنۈلا مەۋجۇت ېۈدۈ.  ېەمما، بۇلارنۈڭ ھەممۈسۈ 1914-يۈلۈدۈن باشلاپ، يەنۈ 100 يۈلنۈڭ ېالدۈدۈكۈ بۈگۈنكۈ كۈندۈن باشلاپ، شۈددەتلۈك ھالدا ېۆزگەردۈ.
! Z. c7 r+ j1 V: I4 i6 K& S+ q    بۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈنۈڭ قانداق ۋە نېمە ېۈچۈن باشلانغانلۈقۈنۈ توغرا چۈشۈنۈش ېۈچۈن، ېۇنۈڭ ېالدۈدۈكۈ سۈياسۈي ېارقا كۆرۈنۈشكە ېازراق قاراپ چۈقۈشتا توغرا كېلۈدۇ.
3 L4 _0 c; c5 A! D1867-يۈلۈدۈن كېيۈن، ياۋروپا سۈياسۈي كۈچلۈرۈنۈڭ تارقۈلۈش ېەھۋالۈدا زور ېۆزگۈرۈشلەر يۈز بەردۈ.  ېۇ چاغدۈكۈ دۇنياۋۈ زور كۈچلەر (Great Powers) دۈن ېۈتالۈيە، گېرمانۈيە، ېەنگلۈيە، ېاۋسترۈيە-ۋېنگرۈيە ۋە روسۈيۈلەر بار بولۇپ، ېۇلار ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ دۈپلوماتۈك مۇناسۈۋەتلەردە ياۋروپا ۋە مۇستەملۈكۈلۈك مەسۈلۈلۈرۈ توغرۇلۇق نۇرغۇن سۈركۈلۈشلەر يۈز بەردۈ.  ېۇرۇشنۈڭ سەل ېالدۈدۈكۈ بۈر مەزگۈل ۋاقۈت ېۈچۈدە، بالقاندۈكۈ تېررۈتورۈيۈلەر مەسۈلۈسۈ ېۈستۈدۈكۈ زۈددۈيەتلەر ناھايۈتۈ كەسكۈنلۈشۈپ كەتتۈ.  ېاۋسترۈيە-ۋېنگرۈيۈلەر سېربۈيە ۋە روسۈيە بۈلەن ېاشۇ رايوندۈكۈ تېررۈتورۈيۈگە بولغان تەسۈر كۈچۈنۈ قولغا كەلتۈرۈش ېۈچۈن رۈقابەتلەشتۈ.  ھەمدە ھەر خۈل بۈرلۈكسەپ ۋە كېلۈشۈملەر ېارقۈلۈق يۇقۈرۈدا تۈلغا ېېلۈنغان قالغان كۈچلۈك ېەللەرنۈ بۇ توقۇنۇشنۈڭ ېۈچۈگە سۆرەپ كۈردۈ.

2 m8 G3 c4 y/ B& B" o7 @3.   بۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈنۈڭ پارتلۈشۈ
% w9 x  I6 g: b7 q0 B1914-يۈلۈ 7-ېايدا، سېربۈيە مۈللۈي تەشكۈلاتۈنۈڭ ېەزالۈرۈ ېاۋسترۈيە-ۋېنگرۈيە پادۈشاھۈنۈڭ ېۈزباسارۈ ېارچدۇك (Archduke Franz Ferdinant) نۈ قەستلەپ ېۆلتۈردۈ.  ېۇ چاغدا ېاۋسترۈيە-ۋېنگرۈيە ېۈمپېرۈيۈسۈ شۇ چاغدۈكۈ 4 چوڭ ېۈمپېرۈيۈنۈڭ بۈرۈ بولۇپ، ېۇ كېيۈن 8 دۆلەتلەرگە بۆلۈۋېتۈلدۈ.  شۇڭا ېۇ ھازۈر مەۋجۇت ېەمەس.  ېەمما ېۇ ېەينۈ ۋاقۈتتا دۇنيادۈكۈ تەسۈرۈ ېەڭ كۈچلۈك بولغان ېۈمپېرۈيۈلەرنۈڭ بۈرۈ ېۈدۈ.  ېارچدۇك بولسا ېاشۇ ېۈمپېرۈيۈنۈڭ ھاكۈمۈيۈتۈدۈكۈ ھوقۇقۈ ېەڭ چوڭ كۈشۈلەرنۈڭ بۈرۈ ېۈدۈ.  بۇ ۋەقە شۇ چاغدۈكۈ كۈچلۈك ېەللەر ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ سۈركۈلۈشنۈ كۈچەيتۈپ، ېاخۈرۈدا 1-دۇنيا ېۇرۇشۈنۈڭ پارتلۈشۈغا سەۋەبچۈ بولدۈ.  بۇ ېۇرۇشتۈن بۇرۇن دۇنيادا ېۇنداق چوڭ كۆلەملۈك ېۇرۇش بولۇپ باقمۈغان بولغاچقا، بۇ ېۇرۇش ېەينۈ ۋاقۈتتا «ېالەمشۇمۇل ېۇرۇش» (Great War) دەپ ېاتالغان ېۈدۈ.  ېۈككۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈن ېۇ ېۇرۇشقا «1-دۇنيا ېۇرۇشۈ» دېگەن نام بېرۈلدۈ.  1-دۇنيا ېۇرۇشۈ ېۈنسانۈيەت تارۈخۈدا شۇ ۋاقۈتقۈچە يۈز بەرگەن ېەڭ چوڭ ېۇرۇش بولۇپ، ېۇنۈڭغا جەمۈ 70 مۈليۇن ېەسكەر قاتناشتۈ.  بۇ سان ھەرگۈزمۇ ېۇرۇشقا كۈرگەن دۆلەتلەرنۈڭ نوپۇسۈنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالمايدۇ.  ېۇ پەقەت رەسمۈي ېۇرۇش جەڭچۈلۈرۈنۈڭ سانۈدۇر.  بۇ ېۇرۇشتا 10 مۈليونغا يېقۈن ېادەم ېۆلدۈ.  بۇ ېۇرۇشتا تۇنجۈ بولۇپ خېمۈيۈلۈك قوراللار ېۈجات قۈلۈندۈ.  ھەمدە ېايروپۈلان ېاسماندۈن بومبا تاشلاش ۋە يەر يۈزۈنۈ ېايروپۈلان بۈلەن ېوققا تۇتۇشقا ېوخشاش ېەڭ زامانۈۋۈ تېخنۈكۈلار ېۈشلۈتۈلدۈ.  ېۇرۇش جەمۈ 4 يۈل داۋام قۈلدۈ.  بۇ ېۇرۇش تاماملانغاندا، شۇ ۋاقۈتتا مەۋجۇت بولۇپ تۇرغان چوڭ ېۈمپېرۈيۈلەردۈن گېرمانۈيە، ېاۋسترۈيە-ۋېنگرۈيە، روسۈيە ۋە ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈلۈرۈ يەر يۈزۈدۈن غايۈپ بولدۈ.  ېەنگلۈيە ېۈمپېرۈيۈسۈ ېۈككۈ پارچۈگە بۆلۈندۈ.  بۇ ېۇرۇش ېۈنسانۈيەت تارۈخۈدۈكۈ ېەڭ زور ۋەيرانچۈلۈقنۈ كەلتۈرۈپ چۈقارغان ېۇرۇش بولۇپ، بۈزگە ھەممۈدۈن بەك مۇناسۈۋەتلۈك بولغۈنۈ مۇشۇ ېۇرۇشتا ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ ھالاك قۈلۈنۈشۈدۇر.
& B  `6 ~3 K' Wمۇشۇ ېۇرۇش گېرمانۈيۈدۈكۈ گۈتلېرنۈڭ ھوقۇققا كۆتۈرۈلۈشۈ ۋە 2-دۇنيا ېۇرۇشۈنۈڭ پارتلۈشۈغا سەۋەبچۈ بولدۈ.  ياۋروپانۈڭ بۆلۈنۈشۈ، ېوتتۇرا شەرقنۈڭ پارچۈلۈنۈشۈ، خەلۈپە دەۋرۈنۈڭ ېاخۈرلۈشۈشۈ، ۋە ېامېرۈكۈنۈڭ كۆتۈرۈلۈشۈ قاتارلۈقلارنۈڭ ھەممۈسۈ مۇشۇ 1914-يۈلۈ باشلانغان ېۇرۇشنۈڭ سەۋەبۈ بۈلەن بولغان بولۇپ، مۇشۇ ېۇرۇشتۈن كېيۈن بۈز ېادەتتە «ھازۈرقۈ زامان» ياكۈ «زامانۈۋۈ» دەپ ېاتايدۈغان دەۋر رەسمۈي باشلاندۈ.  
مەزكۇر ماقالۈدە توختالماقچۈ بولغان ېاساسۈي نەرسە ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ بولۇپ، بۇ ېۈمپېرۈيۈگە نېمە بولغانلۈقۈنۈ چۈشۈنۈش ېۈچۈن، يۇقۈرۈدۈكۈ ېەھۋالنۈ بۈلۈش زۆرۈر بولغاچقا، مەن بۇ يەردە 1-دۇنيا ېۇرۇشۈ ېۈستۈدە ېازراق توختالدۈم.

بۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈ دەۋرۈدۈكۈ ېەڭ چوڭ كۈچ ېەنگلۈيە بولۇپ، 2-ېورۇندۈكۈسۈ گېرمانۈيە، 3-ېورۇندۈكۈسۈ روسۈيە، ۋە 4-ېورۇندۈكۈسۈ ېاۋسترۈيە-ۋېنگرۈيە ېۈدۈ.  ېاۋسترۈيە-ۋېنگرۈيە بۈلەن گېرمانۈيە دوست بولۇپ، روسۈيە بۈلەن سېربۈيە دوست ېۈدۈ.  ېامېرۈكا بۇ ېۇرۇشقا قاتناشمۈدۈ.  ېەنگلۈيە، فرانسۈيە، ۋە ېۈتالۈيەلەرنۈڭ ھەممۈسۈ روسۈيە بۈلەن سېربۈيە تەرەپتە بولۇپ، گېرمانۈيە بۈلەن ېاۋسترۈيە-ۋېنگرۈيەگە قارشۈ ېۇرۇش قۈلدۈ.

3-رەسۈم (3-resim): 1-دۇنيا ېۇرۇشۈغا قاتناشقان ھەر خۈل گۇرۇھلارنۈڭ تارقۈلۈش ېەھۋالۈ.  


7 t, E: `! S. l) q5 C1 P2 N& d4.        تۈركۈيە 1-دۇنيا ېۇرۇشۈغا قانداق كۈرۈپ قالغان؟
0 }& I! v& z' h: P% y0 e
- Y; j* C0 l$ ~& d. H6 G! Mبۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈ مەزگۈلۈدە ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈگە سۇلتان مەخمەت-5 سۇلتانلۈق قۈلدۈ.  ېۈسلام تارۈخۈدا ھەقۈقۈي ھوقۇقنۈ يۈرگۈزگۈچۈ ھاكۈمۈيەت بېشۈدۈكۈ سۇلتان ياكۈ خەلۈپۈلەر بولماي، ېۇلارنۈڭ قول ېاستۈدۈكۈ بۈر گۇرۇپپا ېادەملەر بولغان، شۇ سەۋەبتۈن مۇسۇلمانلارنۈڭ بېشۈغا زور بالايۈ-ېاپەتلەر كەلگەن ېۈشلار كۆپ قېتۈم يۈز بەرگەن ېۈدۈ.  ېاشۇنداق  پاجۈېە بۇ دورام يەنە بۈر قېتۈم يۈز بەردۈ.  1-دۇنيا ېۇرۇشۈ باشلانغاندا، ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ ېۈچۈدە ېۆزۈنۈ «ياش تۈركلەر» (Young Turks) دەپ ېاتۈۋالغان بۈر گۇرۇپپا ېادەملەر بار ېۈدۈ.  ياۋروپا ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ پېيۈغا چۈشكۈلۈ خېلۈ ېۇزۇن ۋاقۈت بولغان بولۇپ، بۇ قېتۈم ېۇلار ېەنە شۇ «ياش تۈركلەر» دۈن پايدۈلۈنۈش سۈيۈقەستۈنۈ ېۈشلەتتۈ.  

4-رەسۈم (4-resim): 1-دۇنيا ېۇرۇشۈ مەزگۈلۈدۈكۈ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ سۇلتانۈ سۇلتان مەخمەت-5.  

( J& n0 Q" V/ Y- k) @" I4 g* Qېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ دۇنيادۈكۈ زېمۈنلارنۈڭ ناھايۈتۈ زور بۈر قۈسمۈنۈ ېۈگۈلۈۋالغان بولسۈمۇ، ېۇلار تېخنولوگۈيە جەھەتتە ناھايۈتۈ قالاق بولۇپ، تېخنولوگۈيە جەھەتتە ېۈزچۈل تۈردە ياۋروپاغا تايۈنۈپ كەلدۈ.  يەنۈ،  1800-يۈلۈ ېوسمانلۈ’غا تېخنولوگۈيە جەھەتتۈن ياردەم قۈلۈدۈغان دۆلەت ېەنگلۈيە ېۈدۈ. 1880-يۈللۈرۈغا كەلگەندە بولسا ېوسمانلۈگە تېخنولوگۈيە جەھەتتۈن ياردەم قۈلۈدۈغان دۆلەت گېرمانۈيۈگە ېۆزگۈرۈپ، ېوسمانلۈ ېەنگلۈيە بۈلەن بولغان مۇناسۈۋەتنۈ تەلتۆكۈس ېۈزۈۋەتتۈ.  ېوسمانلۈ بۈلەن گېرمانۈيۈنۈڭ يېقۈن مۇناسۈۋۈتۈ نەتۈجۈسۈدە 1899-يۈلۈ ېۈستانبۇل بۈلەن گېرمانۈيۈنۈ ېۆز-ېارا بۈۋاستە تۇتاشتۇرۈدۈغان بۈر «شەرقتۈكۈ تېز سۈرېەتلۈك يول» (Orient Express) دەپ ېاتالغان تۆمۈر يول ېۈشقا چۈشتۈ.  يەنۈ، بۇ چاغدا ېوسمانلۈ بۈلەن گېرمانۈيە ېۈنتايۈن كۈچلۈك دوستلۇق مۇناسۈۋۈتۈ ېورناتقان ېۈدۈ.  تۈركۈيە بۈلەن گېرمانۈيۈنۈڭ دۆلەت باشلۈقلۈرۈ بۈر-بۈرۈنۈڭ دۆلۈتۈگە بېرۈپ، كۆپ قېتۈم زۈيارەتتە بولدۈ.  مۇسۇلمان ېەمەسلەرنۈڭ مۇسۇلمانلارنۈ تەتقۈق قۈلۈش ېۈشلۈرۈمۇ گېرمانۈيۈدە باشلاندۈ، ھەمدە پۈتۈن غەرب ېەللۈرۈنۈڭ ېۈچۈدە گېرمانۈيۈدە ېەڭ كۈچلۈك دەرۈجۈدە ېېلۈپ بېرۈلدۈ.  1-دۇنيا ېۇرۇشۈ باشلانغاندۈن كېيۈن، گەرچە سۇلتان مەخمەت-5 دەسلۈۋۈدە ېۇرۇشقا كۈرمەي، بۈرتەرەپ تۇرغان بولسۈمۇ، تۈركۈيۈدۈكۈ «ياش تۈركلەر»نۈڭ  سۇلتان مەخمەتكە بۈلۈندۈرمەي قاتتۈق تۈرۈشۈشۈ نەتۈجۈسۈدە، باش ۋەزۈر سېيۈت پاشا بۈلەن ېۇرۇش مۈنۈستۈرۈ ېەنۋەر پاشا ېۈككەيلەن 1914-يۈلۈ 8-ېايدا گېرمانلار بۈلەن گېرمانۈيە-تۈركۈيە ېۈتتۈپاقداشلۈقۈنۈ تۈزۈپ، ېۇرۇشقا كۈرۈش توغرۇلۇق مەخپۈي كېلۈشۈم تۈزدۈ.  بۇ چاغدا ېۇرۇش باشلانغانلۈقۈغا 6 ېاي بولغانۈدۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن سۇلتان مەخمەت 1914-يۈلۈ 11-ېايدا قول ېاستۈدۈكۈ بارلۈق كۈشۈلەرنۈ ېەنگلۈيە، فرانسۈيە، ېۈتالۈيە، روسۈيە ۋە ېامېرۈكۈدۈن تەركۈپ تاپقان ياۋروپا بۈرلەشمە ېارمۈيۈسۈگە قارشۈ جۈھاد قۈلۈشقا بۇيرۈدۈ.  ېۈسلامنۈڭ قاېۈدۈسۈ بويۈچە، بۈر خەلۈپە ېۆز قول ېاستۈدۈكۈلەرنۈ ھۇجۇم خاراكتېرلۈك جۈھادقا چاقۈرالايدۇ.  بۇ ۋەقە ېۈسلام تارۈخۈدا ھازۈرغۈچە بولغان ېەڭ ېاخۈرقۈ قېتۈملۈق ھۇجۇم خاراكتېرلۈك جۈھاد بولۇپ ھېسابلۈنۈدۇ.  

ېۈلاۋە: يۇقۈرۈقۈدەك تارۈخۈي دوستلۇق مۇناسۈۋۈتۈ بولغاچقا، گېرمانلار خېلۈ كۆپ ساندۈكۈ تۈركلەرنۈ كۆچمەن قۈلۈپ قوبۇل قۈلغان بولۇپ، ھازۈرقۈ مۆلچەرگە ېاساسلانغاندا گېرمانۈيۈدۈكۈ تۈركلەرنۈڭ نوپۇس سانۈ 2.5 مۈليوندۈن 4 مۈليونغۈچە كېلۈدۈكەن.  بۇ گېرمانۈيە نوپۇسۈنۈڭ 4 – 5 پۈرسەنتۈنۈ تەشكۈل قۈلۈدۈكەن.

  o! N: ~& w, v: o! U$ T
5. ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ مەغلۇپ قۈلۈنۈشۈ

ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ ياۋروپا بۈرلەشمە ېارمۈيۈسۈگە جەڭ ېېلان قۈلغان بولغاچقا، ياۋروپالۈقلارنۈڭ ېوسمانلۈغا قارشۈ ھۇجۇم باشلۈشۈ پەقەتلا بۈر ۋاقۈت مەسۈلۈسۈ بولۇپ قالدۈ.  ياۋروپا بۈرلەشمە ېارمۈيۈسۈدۈن ېەنگلۈيە بۈلەن فرانسۈيە ېۈستانبۇلنۈ تېز سۈرېەت بۈلەن قولغا چۈشۈرۈش ېۈچۈن 1915-يۈلۈ 4-ېايدا ھۇجۇم باشلۈدۈ.  مانا بۇ تارۈختا تۇنجۈ قېتۈملۈق ياۋروپانۈڭ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈگە ھۇجۇم قۈلۈشۈ بولۇپ ھېسابلۈنۈدۇ.  ېەنگلۈيە بۈلەن فرانسۈيۈدۈن باشقا، گوللاندۈيە بۈلەن ېاۋسترالۈيۈمۇ بۇ ھۇجۇمغا قاتناشتۈ.  بۇ ېۇرۇش «گالۈپول جېڭۈ» (Battle of Gallipoli) دەپ ېاتۈلۈدۇ [5].  بۇ جەڭنۈ ېېلۈپ بېرۈشتۈن مەقسەت ياۋروپا بۈرلەشمە ېارمۈيۈسۈنۈڭ بۈر ېەزاسۈ بولغان روسۈيە ېۈمپېرۈيۈسۈگە بۈر دېڭۈز يولۈ ېېچۈپ بېرۈش ېۈدۈ.  بۈرلەشمە ېارمۈيە ېالدۈ بۈلەن دېڭۈز ېۇرۇشۈ قوزغۈدۈ.  كېيۈن گالۈپول يېرۈم ېارۈلۈ قۇرۇقلۇقۈغۈمۇ ھۇجۇم قۈلدۈ.  ېەمما، بۇ ېۇرۇش بۈرلەشمە ېارمۈيە ېۈچۈن بۈر چوڭ بالايۈ-ېاپەت  بولدۈ.  بۇ ېۇرۇش 1915-يۈلۈ 25-ېاپرېلدا باشلۈنۈپ، 1916-يۈلۈ 9-يانۋاردا ېاخۈرلۈشۈپ، بۇ ېۇرۇشتا بۈرلەشمە ېارمۈيۈنۈڭ ېەسكەرلۈرۈدۈن 150 مۈڭ كۈشۈ ېۆلدۈ.  ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈمۇ 150 مۈڭگە يېقۈن ېادەم چۈقۈم تارتۈپ، بۇ ېۇرۇشتا غەلۈبە قۈلدۈ.  بۇ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈكۈ بۈردۈن-بۈر غەلۈبۈسۈ بولۇپ، ېۇ تۈركۈيۈنۈڭ كېيۈنكۈ تارۈخۈنۈ بەلگۈلەيدۈغان ھەل قۈلغۇچ جەڭ بولۇپ قالدۈ.  تۈركۈيۈنۈڭ كېيۈنكۈ مۇستەقۈللۈق ېۇرۇشۈ ۋە تۈركۈيە جۇمھۇرۈيۈتۈنۈڭ قۇرۇلۇشۈ ېۈچۈنمۇ ھۇل سالدۈ.  بۇ ېۇرۇشقا قوماندانلۈق قۈلغان كۈشۈ مۇستاپا كامال بولۇپ، ېوقۇرمەنلەرنۈڭ ھەممۈسۈ بۇ كۈشۈنۈڭ كۈملۈكۈنۈ ېوبدان بۈلۈدۇ.  مۇشۇ قېتۈملۈق گاللۈپولۈ ېۇرۇشۈدا مۇستاپا كامال زور نام-شۆھرەتكە ېۈگە بولۇپ، شۇ ېاساستا ېۇ كېيۈن ېاتا تۈرك، دەپ ېاتۈلۈپ، تۈركۈيە جۇمھۇرۈيۈتۈگە پرېزۈدېنت بولدۈ.  قالغان ېۇرۇشلارنۈڭ ھەممۈسۈدە بۈرلەشمە ېارمۈيە ېۈستۈنلۈكنۈ ېۈگۈلەپ كەتتۈ.  مۇستاپا كامال تۈركۈيۈنۈ چوڭ بالا-قازادۈن ېۈككۈ قېتۈم قۇتۇلدۇرغان بولۇپ، بۇ ېۇرۇش ېۇنۈڭ بۈرۈنچۈسۈدۇر.  مەن ېۇنۈڭ ېۈككۈنچۈسۈ ېۈستۈدە سەل تۇرۇپ توختۈلۈمەن.
# E7 z  c& `  n+ x
8 y$ N) S5 W. I3 Q9 J1915-يۈلۈ بۈرلەشمە ېارمۈيە ېۈراققا ھۇجۇم قۈلدۈ.  1917-يۈلۈ 3-ېايدا ېەنگلۈيە ېارمۈيۈسۈ باغداتقا پۈيادە يۈرۈش قۈلۈپ كۈرۈپ، باغداتتۈكۈ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ بايرۈقۈنۈ ېېلۈپ تاشلاپ، ېۇنۈڭ ېورنۈغا ېەنگلۈيە بايرۈقۈنۈ تۈكلۈدۈ.  

ېۇنۈڭدۈن كېيۈن ېەنگلۈيە باش مۈنۈستۈرۈ «ېېدمۇند ېېللېنبۈ» (Edmund Ellenby) ېۈسۈملۈك بۈر گېنېرالنۈ يېنۈغا چاقۈرۈپ كۈرۈپ، «ماڭا ېالدۈمۈزدۈكۈ روژدېستۋا بايرۈمۈغۈچە يېرۇسالېمنۈ ېېلۈپ بېرۈسەن»، دېدۈ.  ېېللېنبۈ بۈر قاتار يېڭۈ تاكتۈكۈلارنۈ ېۈشلەتتۈ.  ېۇنۈڭ بۈرۈ ېۆز ېەسكەرلۈرۈنۈڭ روھۈنۈ زور دەرۈجۈدە ېۇرغۇتۇش بولدۈ.  شۇنداق قۈلۈپ ېۇ يېرۇسالېمنۈ قوغداپ تۇرغان گېرمانۈيە ۋە ېوسماملۈ ېارمۈيۈسۈ بۈلەن ېازراق سوقۇشۇپ، 1917-يۈلۈ 9-دۈكابۈر كۈنۈ يېرۇسالېمنۈ قولغا چۈشۈرۈپ، بۇ غەلۈبۈنۈ ېەنگلۈيە باش مۈنۈستۈرۈگە سوۋغا قۈلدۈ.  1-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن بۇرۇنلا مۈسۈر ېەنگلۈيەپەرەسلۈككە ېۆزگۈرۈپ كەتكەن بولۇپ، بۇ ېۇرۇشتا ېۇ ېەنگلۈيە تەرەپتە تۇردۈ.  شۇڭا ېەنگلۈيە ھۇجۇمنۈ مۈسۈر ېارقۈلۈق ېېلۈپ بېرۈپ، بۇ ېۇرۇشتا ېاسانلا غەلۈبە قۈلدۈ.  بۇ ېۇرۇش 40 كۈن داۋام قۈلدۈ. ېەنگلۈيە ېەسكەرلۈرۈدۈن 18 مۈڭ ېادەم ېۆلدۈ.  ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ بولسا 25 مۈڭ ېەسكۈرۈدۈن ېايرۈلدۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ يېرۇسالېمدە 4 ېەسۈر داۋام قۈلغان ھۆكۈمرانلۈقۈ ېاخۈرلاشتۈ.  بۇ مۇسۇلمانلار تارۈخۈدۈكۈ ېەڭ قاراڭغۇ پەيتلەرنۈڭ بۈرۈ بولۇپ ھېسابلۈنۈدۇ.  بۇ يەردە ېەستە ساقلاشقا تېگۈشلۈك بۈر ېۈش، مۈسۈردۈن ېۈبارەت بۈر ېەرەب ۋە مۇسۇلمان دۆلۈتۈنۈڭ ېەنگلۈيە تاجاۋازچۈلۈرۈغا ياردەملۈشۈپ، يەنە بۈر مۇسۇلمان خەلقۈگە قارشۈ ېۇرۇش قۈلۈشۈدۇر.  
" f* b0 r8 u$ e/ @9 d) V
بۈرلەشمە ېارمۈيە 1918-يۈلۈ 10-ېايدا دەمەشق (Damascus) نۈ قولغا ېالدۈ.  ېۇنۈڭدۈن كېيۈن ېۈستانبۇلغا قاراپ ېۈلگۈرۈلەپ، 30-نويابۈر ېۈستانبۇلغا ھۇجۇم باشلۈدۈ، ھەمدە ېۇنۈمۇ قولغا چۈشۈردۈ.  شۇنداق قۈلۈپ، بۈر قۈسقۈغۈنا ۋاقۈت ېۈچۈدە، باغدات، يېرۇسالېم، دەمەشق ۋە ېۈستانبۇل قاتارلۈق مۇسۇلمانلار زېمۈنلۈرۈنۈڭ چوڭ پايتەختلۈرۈنۈڭ ھەممۈسۈ بۈرلەشمە ېارمۈيۈنۈڭ قولۈغا ېۆتۈپ كەتتۈ.  سۈياسۈي جەھەتتە يۈزۈ تۆكۈلۈش نۇقتۈسۈدۈن قارۈغاندا، بۇ مۇسۇلمانلار تارۈخۈدۈكۈ ېەڭ قاراڭغۇ پەيتكە ۋەكۈللۈك قۈلۈدۇ.  مۇسۇلمانلارنۈڭ بېشۈغا كەلگەن بۇنۈڭدۈن چوڭراق سۈياسۈي بالا-قازا ېېھتۈمال 1255-يۈلۈدۈكۈ موڭغۇللارنۈڭ مۇسۇلمانلارغا قاراتقان تاجاۋۇزۈ بولۈشۈ مۇمكۈن.  ېۇ چاغدا چۈڭگۈزخاننۈڭ  ېۈز باسارۈ ېوگەدېيۈ (Ogedei) پېرۈسۈيە، سۈرۈيە، مۈسۈر ۋە ېابباسۈد خەلۈپۈسۈنۈڭ ھەممۈسۈنۈ ۋەيران قۈلۈۋەتكەن ېۈدۈ [6].  ېوگەدېيۈ پۈتۈن ېۈسلام دۇنياسۈنۈ تەلتۆكۈس بەربات قۈلۈشنۈ پۈلانلۈغان بولسۈمۇ، ېۇ بۇ مەقسۈتۈنۈ ېۈشقا ېاشۇرالمۈدۈ.  ېەمما، سۈياسۈي، ېۈقتۈسادۈي ۋە ھەربۈي جەھەتتە مۇسۇلمانلار دۇنياسۈدا بۈر ېۈنتايۈن چوڭقۇر تارتۇق قالدۇردۈ.  

بۈرلەشمە ېارمۈيە مۇسۇلمانلار زېمۈنۈنۈڭ بارلۈق پايتەختلۈرۈنۈ قولغا چۈشۈرۈپ بولغاندۈن كېيۈن، گېرمانۈيە تەسلۈم بولۇشقا تەييار بولدۈ.  

1915-يۈلۈ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈگە قاراشلۈق ېەرمۈنۈيۈلۈكلەر ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈدۈن يۈز ېۆرۈپ، شەرقۈي ېۈستانبۇل رايونۈدا ېۇرۇش ېېلۈپ بېرۈۋاتقان روسۈيە ېارمۈيۈسۈگە ياردەملەشتۈ.  شۇنۈڭدۈن كېيۈن، ېوسمانلۈ ھۆكۈمۈتۈ بۈر قۈسۈم ېەرمۈنۈيۈلۈكلەرنۈ ېۆلتۈرۈپ، يەنە بۈر قۈسمۈنۈ ېۆز ماكانۈدۈن قوغلۈۋەتتۈ.  بۇنۈ ېەرمۈنۈيۈلۈكلەر ېوسمانلۈنۈڭ ېەرمۈنۈيۈلۈكلەر ېۈستۈدۈن يۈرگۈزگەن ېۈرقۈي قۈرغۈنچۈلۈقۈ، دەپ ېاتاپ كېلۈۋاتقان بولۇپ، ېامېرۈكۈدۈكۈ ېەرمۈنۈيۈلۈكلەر بۇ ېۈشنۈ خەلقېاراغا رەسمۈي ېېتۈراپ قۈلغۇزۇش يولۈدا ېۇزۇندۈن بۇيان لوبۈيلۈق قۈلۈپ كېلۈۋاتقان بولسۈمۇ، ېۈزچۈل تۈردە مەغلۇپ بولدۈ.
8 y6 s& k0 q1 ^* T2 l2 c
ېۈلاۋە:  ېوقۇرمەنلەرنۈڭ خەۋۈرۈدە بولغۈنۈدەك، ېەرمۈنۈيۈلۈكلەر بۈلەن رۇسلار ناھايۈتۈ يېقۈن ېۆتۈدۇ.  بۇنۈڭ بۈر سەۋەبۈ ېۇلارنۈڭ يۇقۈرۈقۈدەك تارۈخۈي دوستلۇق مۇناسۈۋۈتۈ بولۇشۈ مۇمكۈن.  ېەرمۈنۈيۈلۈكلەر خرۈستۈيانلار بولغاچقا، ېۇلار ېامېرۈكۈغا ناھايۈتۈ كۆپ كۆچمەن بولۇپ كەلگەن.  ېەرمۈنۈيۈلۈكلەرنۈڭ ېەرمۈنۈيۈدۈكۈ نوپۇس سانۈ 3.5 مۈليون بولۇپ، بەزۈ مۆلچەرلەرگە ېاساسلانغاندا، ېامېرۈكۈدۈكۈ ېەرمۈنۈيۈلۈكلەر نوپۇس سانۈ 800 مۈڭدۈن 1.5 مۈليونغۈچە كېلۈدۈكەن.  بۇنۈڭ بۈلەن سېلۈشتۇرغاندا، ېۆزەمنۈڭ مۆلچەرلۈشۈچە، ھازۈر ېامېرۈكۈدۈكۈ ېۇيغۇرلارنۈڭ سانۈ 2000 غۈمۇ بارمايدۇ.  

- W0 L# j5 D6 c
6. ياۋروپا بۈرلەشمە ېارمۈيە ھۆكۈمەتلۈرۈنۈڭ 3 چوڭ كېلۈشۈملۈرۈ
6 t/ l; @: A4 s9 x/ i
مۇشۇ ېۈشلارنۈڭ ېالدۈ كەينۈدە، بۈرلەشمە ېارمۈيە ھۆكۈمەتلۈرۈ ېۈچۈدە تۆۋەندۈكۈدەك 3 چوڭ كېلۈشۈملەر تۈزۈلۈپ چۈققان بولۇپ، ېۇ كېلۈشۈملەر ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ يۈقۈلۈشۈدا ناھايۈتۈ مۇھۈم رول ېوينۈدۈ.

9 x$ R$ G; k$ g0 o(1)مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام مۈلادۈ 632-يۈلۈ ۋاپات بولغاندۈن كېيۈن، ېۇنۈڭغا بولغان ھۆرمەت ۋە ېېھتۈرام نۇقتۈسۈدۈن، ېەرەبلەر مەككۈنۈڭ شارۈفلۈقۈ (ھاكۈملۈقۈ) نۈ ېۈزچۈل تۈردە مۇھەممەد پەيغەنبەرنۈڭ كېيۈنكۈ ېەۋلادلۈرۈغا تۇتقۇزۇپ كەلدۈ.  بۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈ مەزگۈلۈدە مەككۈنۈڭ شارۈفلۈقۈنۈ قۈلۈۋاتقان كۈشۈنۈڭ ېۈسمۈ ھۆسەيۈن بۈن ېالۈ (Husayn bin Ali) بولۇپ، ېۇ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ 40-ېەۋلادۈ ېۈدۈ.  بۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈ پارتلاشتۈن بۇرۇنلا ھۆسەيۈن ېەنگلۈيە دۆلەت ېەمەلدارلۈرۈغا خەت يېزۈپ، ېۆزۈنۈڭ پۈتۈن ېەرەب زېمۈنۈگە خەلۈپە بولغۇسۈ بارلۈقۈنۈ، شۇڭا بۇ ېۈشتا ېۆزۈنۈڭ ېەنگلۈيە ياردۈمۈنۈ ېۈستەيدۈغانلۈقۈنۈ بۈلدۈردۈ.  ېەمما ېۇ چاغلاردا ېەنگلۈيۈلۈكلەرنۈڭ ھۆسەيۈنگە ھېچ بۈر ېېھتۈياجۈ بولمۈغاچقا، ھۆسەيۈننۈڭ بۇ تەلۈپۈگە پەرۋا قۈلمۈدۈ.  ېەمما، 1-دۇنيا ېۇرۇشۈ پارتلاپ، ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈ ېاغدۇرۇۋېتۈش ھەرۈكۈتۈ باشلانغاندۈن كېيۈن، ېەنگلۈيە ھۆكۈمۈتۈ ھۆسەيۈننۈڭ پېيۈغا چۈشتۈ.  ھۆسەيۈننۈڭ تارۈخۈي ېورنۈ، بۈر ېەرەب بولۇشۈ، ھەمدە ېەرەبلەرگە خەلۈپە  بولۇش ېۈستۈكۈ ېەنگلۈيۈلۈكلەر ېۈچۈن غايۈۋۈ نۈشان بولۇپ بەردۈ.  ېۇلار «لورېنس» (T.E.Lawrence) ېۈسۈملۈك بۈر ھۆكۈمەت ېەمەلدارۈغا ھۆسەيۈننۈ قولغا كەلتۈرۈش ۋەزۈپۈسۈنۈ تاپشۇرۇشۈ بۈلەن لورېنس ھۆسەيۈن بۈلەن يېقۈنلۈشۈپ، ېۇنۈڭ بۈلەن يېقۈن دوستلاردۈن بولۈۋالدۈ.  ھەمدە ېارۈلۈققا كۈرۈپ يۈرۈپ، ېەنگلۈيۈنۈڭ مۈسۈردا تۇرۇشلۇق ېالۈي كومۈسسارۈ مەكماخون (Sir Henry McMahon) دۈن ھۆسەيۈنگە 1915-يۈلۈ بۈر پارچە ۋەدۈنامە ېېلۈپ بەردۈ.  بۇ ۋەدۈنامۈدە ھۆسەيۈن ېەرەبلەرنۈ باشلاپ تۈركلەرگە قارشۈ ېۇرۇش قۈلۈدۈغانلۈقۈنۈ، ېۇنۈڭ تۆلەنمۈسۈ سۈپۈتۈدە، پۇل بۈلەن پارا بېرۈشتۈن باشقا، ېەنگلۈيە ھۆسەيۈنگە پۈتۈن ېەرەب زېمۈنۈنۈ بېرۈپ، ېۇنۈ بۈرلۈككە كەلتۈرۈلگەن ېەرەب زېمۈنۈگە خەلۈپە قۈلۈدۈغانلۈقۈ يېزۈلغان.  ېەنگلۈيە ھۆكۈمۈتۈ ېەرەبلەرنۈ پۇل بۈلەن سېتۈۋېلۈش ېۈچۈن، لورېنسنۈ ھەر ېايدا 200 مۈڭ ېەڭلۈيە فوند ستېرلۈڭ (ېەنگلۈيە پۇلۈ) بۈلەن تەمۈنلەپ تۇردۈ.  مەزكۇر ۋەدۈنامۈگە ېالدۈنۈپ، ھۆسەيۈن ېەرەب ېەسكەرلۈرۈنۈ باشلاپ، تۈركلەرگە قارشۈ جەڭگە ېۆتتۈ.  شۇنداق قۈلۈپ، 1-دۇنيا ېۇرۇش مەزگۈلۈدۈكە مۈسۈردۈن كېيۈنكۈ يەنە بۈر توپ ېەرەب مۇسۇلمان خەلق تۈركلەردۈن ېۈبارەت يەنە بۈر مۇسۇلمان خەلققە قارشۈ جەڭگە ېاتلاندۈ.  گەرچە بۇ ېەرەبلەر ھەربۈي قورال ۋە تېخنۈكا جەھەتتۈن ناھايۈتۈ قالاق بولسۈمۇ، ېۇلارنۈڭ قولۈدۈن تۈركلەرنۈڭ تۆمۈر يول لۈنۈيۈلۈرۈنۈ پارتلۈتۈپ ۋەيران قۈلۈش ېوبدانلا كەلدۈ.  شۇنداق قۈلۈش ېارقۈلۈق بۇ ېەرەبلەر ياۋروپا بۈرلەشمە ېارمۈيۈلۈرۈ ېۈچۈن نۇرغۇن ېۈشلارنۈ قۈلۈپ بېرۈپ، ېوسمانلۈ ېارمۈيۈسۈنۈ بۈر قۈسۈم جەھەتلەردە ېۈنتايۈن قۈيۈن ېەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويدۈ.  شۇنداق قۈلۈپ، ھوقۇق ۋە مال-دۇنيا ېۈچۈن بۈر توپ ېەرەب مۇسۇلمانلار يەنە بۈر توپ تۈرك مۇسۇلمانلارغا قارشۈ ېۇرۇش قۈلدۈ.  بۇ ېۈشتا ېەرەبلەر ېۆتكۈزگەن گۇناھ ھەرگۈزمۇ ېەنگلۈيۈنۈڭ گۇناھۈدۈن يېنۈك ېەمەس، ېەلۋەتتە.

5-رەسۈم (5-resim): شارۈف ھۆسەيۈن بۈن ېالۈ.

(2) ېەنگلۈيە، فرانسۈيە ۋە روسۈيە بۈرلۈشۈپ، ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈ يوقۇتۇپ بولغاندۈن كېيۈن، ېولجا ېالغان زېمۈنلەرنۈ قانداق تەقسۈم قۈلۈش توغرۈسۈدا بۈر ېۈنتايۈن مەخپۈي كېلۈشۈم تۈزدۈ.  بۇ كېلۈشۈم توغرۈسۈدۈكۈ تالاش-تارتۈشلار 1915-يۈلۈ نويابۈردۈن 1916-يۈلۈ مارتقۈچە بولغان ېارۈلۈقتا يۈز بەرگەن بولۇپ، رەسمۈي كېلۈشۈمگە 1916-يۈلۈ 16-ماي كۈنۈ ېۈمزا قويۇلدۈ.  بۇ كېلۈشۈمنۈڭ نۈشانۈ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ ېەرەب يېرۈم ېاراللۈرۈ سۈرتۈدۈكۈ ېەرەب ېۆلكۈلۈرۈنۈ قانداق تەقسۈم قۈلۈش بولۇپ، ېەنگلۈيە تەخمۈنەن ېۈېوردانۈيە (Jordan)، ېۈراق قاتارلۈق بۈر قاتار زېمۈنلارنۈ، فرانسۈيە بولسا جەنۇبۈي تۈركۈيە، شۈمالۈي ېۈراق، سۈرۈيە ۋە لۈۋاننۈ، روسۈيە بولسا ېۈستانبۇل، تۈركۈيە دېڭۈز بوغۇزۈ، ۋە ېوسمانلۈنۈڭ ېەرمۈنۈيە ۋۈلايەتلۈرۈنۈ ېالماقچۈ بولدۈ.  دېمەك، ېەنگلۈيە ھۆكۈمۈتۈ 1915-يۈلۈ ھۆسەيۈن شارۈفقا بۈر پارچە ۋەدۈنامە يېزۈپ بېرۈش بۈلەن تەڭ، يۇقۈرۈدۈكۈ 2-كېلۈشۈم ېۈستۈدۈمۇ ېۈش باشلۈغان.  مەزكۇر كېلۈشۈمگە ېۈزما قويغان فرانسۈيە ۋەكۈلۈنۈڭ ېۈسمۈ پۈكوت (Francois Georges-Picot) بولۇپ، ېەنگلۈيە ۋەكۈلۈنۈڭ ېۈسمۈ بولسا سايكس (Sir Mark Sykes) ېۈدۈ.  شۇڭا بۇ كېلۈشۈم «سايكس-پۈكوت كېلۈشۈمۈ» دەپ ېاتۈلۈدۈغان بولۇپ، ېۇ دۇنيا تارۈخۈدا ېۈنتايۈن مۇھۈم ېورۇن تۇتۈدۇ.  1917-يۈلۈ روسۈيە ېۈنقۈلابۈ چار پادۈشاھۈنۈ ېاغدۇرۈۋەتكەندۈن كېيۈن، بولشېۋۈكلار چار پادۈشاھۈنۈڭ قانچۈلۈك چۈرۈكلۈشۈپ كەتكەنلۈكۈنۈ پاش قۈلۈش مەقسۈتۈدە بۇ كېلۈشۈمنۈ دۇنياغا ېاشكارۈلۈۋەتتۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن بۇ ېۈش پۈتۈن دۇنيادا خەۋەر قۈلۈنۈپ، ېەنگلۈيە ناھايۈتۈ كەڭ ۋە كۈچلۈك ېەيۈپلەشلەرگە دۇچ كەلدۈ.  ېاشۇنداق بولۈشۈغا قارۈماي، ېەنگلۈيۈنۈڭ بۇ ۋەھشۈي سۈيۈقەستۈدۈن تولۇق خەۋەر تاپقان نادان ېەرەبلەر تۈركلەرگە قارشۈ ېۇرۇشۈنۈ ېوخشاشلا داۋاملاشتۇرۇۋەردۈ.

لورېنس ېەرەبلەرگە «ماۋۇ يەرگە ھۇجۇم قۈل، ېاۋۇ يەرنۈ پارتلات، ماۋۇ ېۇرۇشنۈ مۇنداق قۈل» دەپ مەككۈلۈك ېەرەبلەرگە قوماندانلۈق قۈلۈپ، تۈركلەرگە قارشۈ جەڭ ېېلۈپ بېرۈۋاتقاندا، مەزكۇر سكايس-پۈكوت كېلۈشۈمۈدۈن خەۋەر تاپتۈ.  ېەمما، لورېنس ھېچ قانداق چاندۇرماي، ېەرەبلەرگە يالغان ۋەدۈنۈ تەكرارلاپ تۇرۇپ، ېۇلاردۈن تۈركلەرگە قارشۈ ېۇرۇشتا داۋاملۈق پايدۈلاندۈ.  بۈر ېامېرۈكۈلۈق مۇخبۈر ېەينۈ ۋاقۈتتا لورېنس بۈلەن بۈر مەزگۈل تۈركلەر تۇپرۈقۈدا بۈللە بولغان بولۇپ، كېيۈن ېۇ لورېنسنۈ كۆككە كۆتۈرۈپ بۈر ېەسەر يېزۈپ، ېۇنۈ پۈتۈن دۇنياغا تونۇتۇۋەتتۈ.  ېاشۇ مۇخبۈر يازغان ېەسەرگە ېاساسەن ېامېرۈكا ېۈشلۈگەن، ېۈنگلۈزچە «Lawrence of Arabia» دەپ ېاتۈلۈدۈغان بۈر كۈنو بار.  ېۈمكانۈيۈتۈ بار قېرۈنداشلار بۇ كۈنونۈڭ بۈر قۈسۈم كۆرۈنۈشلۈرۈنۈ يۇتيۇبتۈن چۈشۈرۈپ كۆرۈپ باقسا بولۈدۇ.  ېەمما، ېەمەلۈيەتتە لورېنس بۈر ېەنگلۈيە جاسۇسۈ بولۇپ، ېەرەبلەرنۈ ېالداپ، ېەنگلۈيە مەنپەېەتۈ ېۈچۈن خۈزمەت قۈلدۈ.  1-دۇنيا ېۇرۇشۈ ېاخۈرلاشقاندۈن كېيۈن، لورېنس ېەرەبلەرنۈڭ مۇستەقۈللۈقۈ توغرۈسۈدا ېەنگلۈيە ھۆكۈمۈتۈ بۈلەن ېازراق ېاغزاكۈ كۈرەش قۈلدۈ.  لېكۈن، ېەنگلۈيە ھۆكۈمۈتۈ ېۇنۈڭ قارشۈلۈقۈنۈ ھېچ بۈر ېېتۈبارغا ېالماي، ېۇنۈ ھۆكۈمەت ېۈشلۈرۈدۈن پۈتۈنلەي بوشۈتۈۋەتتۈ.  لورېنس كېيۈن لوندوندۈكۈ بۈر موتسۈكلۈت ۋەقەسۈدە ېۆلدۈ.  
* b0 s% l3 M. ?, `$ f& E- N& b
شۇنداق قۈلۈپ، سايكس بۈلەن پۈكوتتۈن ېۈبارەت ېەرەب مۈللۈتۈ ياكۈ ېەرەب زېمۈنۈدۈن ھېچ قانداق خەۋۈرۈ يوق ېۈككۈ دۈپلومات ېالدۈغا بۈر پارچە خەرۈتۈنۈ قويۇۋېلۈپ، ېۆزلۈرۈ ېالماقچۈ بولغان ېەرەب زېمۈنلۈرۈنۈ بۆلۈشۈپ چۈقتۈ.  ېەرەب ېەللۈرۈنۈڭ ھازۈرقۈدەك بولۇپ قېلۈشۈ ېەنە شۇ داڭلۈق «سايكس-پۈكوت كېلۈشۈمۈ» دۈن كېلۈپ چۈققان.

(3) 1914-يۈلۈ ېەنگلۈيە ېۈچكۈ كابۈنېتۈنۈڭ ېەڭ يۇقۈرۈ قاتلۈمۈدا زۈېونۈست (يەھۇدۈ دۆلۈتۈ قۇرۇشنۈ قوللۈغۇچۈ يەھۇدۈ) لارغا بۈر پارچە يەر بېرۈش توغرۈسۈدا مۇزاكۈرە باشلۈدۈ.  ېەينۈ ۋاقۈتتا ېەنگلۈيۈدۈكۈ زۈېونۈستلارنۈڭ بۈر ناھايۈتۈ باي ۋە تەسۈرۈ كۈچلۈك باياناتچۈسۈ بار بولۇپ، ېۇنۈڭ ېۈسمۈ چېيۈم ۋايۈزمەن (Chaim Weizmann) ېۈدۈ.  ۋايۈزمەن بۈر خېمۈيە ېالۈمۈ ۋە بۈر چوڭ خۇسۇسۈي شۈركەتنۈڭ ېۈگۈسۈ بولۇپ، ېۇنۈڭ شۈركۈتۈ بومبا ياساشتا كەم بولسا بولمايدۈغان ېاتسېتون (acetone) ېۈشلەپ چۈقۈراتتۈ.  بۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن بۇرۇن ېەنگلۈيە ېاتسېتوننۈ گېرمانۈيۈدۈن ېۈمپورت قۈلغان بولۇپ، 1-دۇنيا ېۇرۇشۈ مەزگۈلۈدە ېەنگلۈيە بۈلەن گېرمانۈيە ېۆز-ېارا دۈشمەن بولغاچقا، ېەنگلۈيە ېۆزۈگە لازۈم ېاتسېتوننۈ باشقا مەنبەلەردۈن ھەل قۈلۈشقا مەجبۇرۈ بولدۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن ېۇلار ۋايۈزمەننۈڭ ېالدۈغا كەلدۈ.  ۋايۈزمەن ۋە ېەنگلۈيۈدۈكۈ بارلۈق زۈېونۈستلار بۈرلۈشۈپ، ېەنگلۈيە ھۆكۈمۈتۈگە ېاتسېتوننۈ بېرۈشنۈ قارار قۈلدۈ.  ېەنگلۈيە ھۆكۈمۈتۈ بۇ زۈېونۈستلار بۈلەن باھا كېلۈشۈدۈغاندا، بۇ زۈېونۈستلار ېاتسېتوننۈڭ ھەققۈ ېۈچۈن پۇل ېەمەس، بۈر زېمۈن ېالۈدۈغانلۈقۈنۈ ېېيتتۈ.  ېەنگلۈيە ېۈچكۈ كابۈنېتۈ دەسلۈۋۈدە بۇ زۈېونۈستلارغا ېۇگاندانۈ بېرۈشنۈ قارار قۈلدۈ.  ېۇ چاغدا ېەنگلۈيە ېافرۈقۈنۈڭ نۇرغۇن زېمۈنلۈرۈنۈ مۇستەملۈكە قۈلۈۋالغان بولغاچقا، ېاشۇ زېمۈنلارنۈڭ خالۈغان بۈرسۈنۈ زۈېونۈستلارغا بېرەلەيتتۈ.  زۈېونۈستلار بۇنۈڭغا يېقۈنمۇ كەلمەي، ېۆزلۈرۈگە پەلەستۈندۈن باشقا جاينۈڭ كېرەك ېەمەسلۈكۈدە چۈڭ تۇرۈۋالدۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن ېەنگلۈيە ېۈچكۈ كابۈنېتۈ قايتا يۈغۈن ېېچۈپ، زۈېونۈستلارغا پەلەستۈننۈ بېرۈشنۈ قارار قۈلدۈ.  ھەمدە  ېەنگلۈيە ھۆكۈمۈتۈ تاشقۈي ېۈشلار كابۈنېتۈنۈڭ باشلۈقۈ بالفور (Arthur James Balfour) يەھۇدۈيدۈن بولغان كابۈنېت ېەزاسۈ، زۈېونۈست، ھەمدە ېەنگلۈيە بويۈچە ېەڭ باي كۈشۈ روسچايۈلد (Rothchild) قا بۈر پارچە تېلېگراف ېۈۋەرتتۈ.  بۇ تېلېگراف «بالفور خۈتابنامۈسۈ» (The Balfour Declaration) دېگەن ېۈسۈم بۈلەن دۇنياغا داڭلۈق بولۇپ، ېەگەر قۈزۈقسۈڭۈز  ېۇنۈڭ ېەسلۈ نۇسخۈسۈنۈڭ رەسۈمۈنۈ توردۈن ېاسانلا تاپالايسۈز.  روسچايۈلدنۈڭ شۇ چاغدۈكۈ بايلۈقۈ نەچچە يۈز مۈليارد دوللار بولۇپ، ېۇنۈڭ ېاېۈلۈسۈ قۇرغان بانكا دۇنيادۈكۈ ېەڭ چوڭ بانكۈلارنۈڭ بۈرۈ ېۈدۈ.  ېۇلارنۈڭ ېاېۈلە بانكۈسۈ تاكۈ بۈگۈنكۈ كۈنگۈچە داۋاملۈشۈپ كېلۈۋاتقان بولۇپ، ېۇلارنۈڭ بۈر قانچە تارمۈقۈ ھازۈر شۋېتسارۈيۈدە سودا ېېلۈپ بېرۈۋاتۈدۇ.  بالفور خۈتابنامۈسۈنۈڭ خەۋۈرۈ پۈتۈن دۇنياغا تارقالغان بولۇپ، ېۇنۈ تۈركلەرگە قارشۈ ېۇرۇش قۈلۈۋاتقان ېەرەبلەرمۇ ېاڭلۈدۈ.  ېەمما ېۇلار ېەنگلۈيۈنۈڭ يالغان گېپۈگە يەنە داۋاملۈق ېۈشۈنۈپ، تۈركلەرگە قارشۈ ېېلۈپ بېرۈۋاتقان ېۇرۇشۈنۈ بۇرۇنقۈدەكلا داۋاملاشتۇرۇۋەردۈ.  
/ b  U0 K8 Q7 r* v0 P9 Y
: e0 f8 `8 b! U; yبالفور خۈتابنامۈسۈنۈڭ ۋۇجۇتقا كېلۈش سەۋەبۈ ھەققۈدە دۇنيادا ېېقۈپ يۈرگەن پەرەزلەر ناھايۈتۈ كۆپ بولۇپ، دوكتۇر ياسۈر قازۈنۈڭ قارۈشۈچە ېاساسلۈق سەۋەبلەر تۆۋەندۈكۈلەردۈن ېۈبارەت ېۈكەن:

(1)بۈر تۈركۈم ېەنگلۈيە پارلامېنت ېەزالۈرۈ قايتا سايلۈنۈش ېۈچۈن ېۆزۈنۈ قوللايدۈغانلارغا ېېرۈشۈش.  ېەينۈ ۋاقۈتتا ېەنگلۈيۈدۈكۈ يەھۇدۈيلار ېۈنتايۈن باي ۋە كۈچلۈك بولغاچقا، بۈر قۈسۈم پارلامېنت ېەزالۈرۈ ېاشۇلارنۈڭ ياردۈمۈنۈ  قولغا كەلتۈرۈشكە ېۇرۇنغان.  بۇ ېەھۋال ھازۈرقۈ ېامېرۈكۈنۈڭ ېەھۋالۈغا ناھايۈتۈمۇ ېوخشۈشۈپ كېتۈدۇ.  يەنۈ، ھازۈر ېامېرۈكۈدۈكۈ سايلامغا قاتنۈشۈپ، ھوقۇققا ېېرۈشمەكچۈ بولغان كۈشۈلەرنۈڭ مۇتلەق كۆپ قۈسمۈ يەھۇدۈيلارغا خوشامەت قۈلۈدۇ.  
/ z* P$ S3 A9 S+ e1 R
' L, J+ X- _/ w; q3 I9 j7 r(2) يەھۇدۈيدۈن بولغان ۋايۈزماننۈڭ ېاتسېتوننۈ بولمۈغاندا، ېەنگلۈيە ېۇرۇش ېۈچۈن كېرەكلۈك بولغان بومبۈلارنۈ ېۈشلەپ چۈقۈشتا ېامالسۈز قالاتتۈ.  

(3) ېەنگلۈيۈنۈڭ باش مۈنۈستۈرۈ جورج (David Loyd George) ۋە يۇقۈرۈدۈكۈ بالفور قاتارلۈقلارنۈڭ ھەممۈسۈ دۈنۈي ېېتۈقادۈ ېۈنتايۈن كۈچلۈك خرۈستۈيانلار بولۇپ، ېۇلار ېۆزلۈرۈ ۋە ېۇلارنۈڭ ېەتۈراپۈدۈكۈ بۈر توپ ېەمەلدارلار پەلەستۈننۈ مۇسۇلمانلار ېۈگۈلەپ تۇرغانغا قارۈغاندا، جۇداېۈزمچۈ يەھۇدۈيلار ېۈگۈلەپ تۇرغۈنۈ ياخشۈراق، دەپ ېويلۈغان.  ېۇلار يەھۇدۈيلارغا قارۈغاندا مۇسۇلمانلار بۈر قالاق خەلق، دەپ قارۈغان.  ېەنگلۈيۈدۈكۈ خرۈستۈيان دۆلەت رەھبەرلۈرۈ ېۈچۈدە ېەگەر يەھۇدۈيلار يېرۇسالېمنۈ «پاكلاشتۇرۇپ» بەرسە، مۇسا پەيغەمبەر يەنە بۈر قېتۈم قايتۈپ كېلۈشۈ مۇمكۈن، دەپ ېويلۈغانلۈرۈمۇ بار بولغان.  

(4) پەلەستۈننۈ يەھۇدۈيغا بېرۈش ېارقۈلۈق، ېامېرۈكۈدۈكۈ يەھۇدۈيلارنۈڭ قۈستۈشۈ بۈلەن، ېامېرۈكۈنۈ 1-دۇنيا ېۇرۇشۈغا ېېلۈپ كۈرمەكچۈ بولغان.  

' y/ W! F1 ?) S) uېۇ چاغدا پەلەستۈندۈكۈ يەھۇدۈيلارنۈڭ نوپۇس سانۈ يەرلۈك نوپۇسنۈڭ ېاران 5 پۈرسەنتۈنۈ ېۈگۈلۈگەن ېۈدۈ.

  {/ f9 g) S4 P' Z& e
7. يەھۇدۈيلار بۈلەن مۇسۇلمانلار ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ تارۈخۈي مۇناسۈۋەت
( X! g! u7 b# ~9 R. S9 |  g  h
- W6 {& e% [5 n: r: Uزۈېونۈستلار پەلەستۈننۈ قولغا چۈشۈرۈش ېۈچۈن ېۈش ېېلۈپ بارغان دەسلەپكۈ 40 يۈل ېۈچۈدە، ېامېرۈكۈدۈكۈ يەھۇدۈيلار ېۈزچۈل تۈردە زۈېونۈستلارغا قارشۈ تۇرۇپ كەلدۈ.  ېۇلار پەقەت گۈتلېر ۋە 2-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈنلا بۈر يەھۇدۈ دۆلۈتۈ بولۈشۈنۈڭ زۆرۈرلۈكۈنۈ ھېس قۈلدۈ.  1917-يۈلۈ ېۆكتەبۈردە، بۇ ېۈش ېەنگلۈيە ېۈچكۈ كابۈنېتۈدە بۈر قېتۈم بېلەت تاشلاشقا قويۇلدۈ.  بۇ يۈغۈندا پەقەت بۈرلا يەھۇدۈدۈن بولغان يۇقۈرۈ دەرۈجۈلۈك پارلامېنت  (دۆلەت مەجلۈسۈ) ېەزاسۈ بار بولۇپ، ېۇ پەلەستۈننۈ يەھۇدۈيغا بېرۈشكە ېۈنتايۈن قاتتۈق قارشۈ تۇردۈ.  سەۋەبۈ، ېۇ مۇسۇلمانلار بۈلەن يەھۇدۈيلار بۇرۇنقۈ بارلۈق تارۈخۈي دەۋرلەردە ېۆز-ېارا ېۈناق ېۆتكەن بولۇپ، بۇنداق قۈلۈش يەھۇدۈيلار بۈلەن مۇسۇلمانلار ېوتتۇرۈسۈدا زۈددۈيەت پەيدا قۈلۈدۇ، دەپ قارۈدۈ.  
4 |, Z+ v) E: S( y: a
5 w& H6 i" {2 vدوكتۇر ياسۈر قازۈ مۇنداق دەيدۇ: «پەلەستۈندۈكۈ مۇسۇلمانلار بۈلەن يەھۇدۈيلار تاكۈ زۈېونۈزم باشلانغۈچە بۈر-بۈرۈ بۈلەن ناھايۈتۈ ېۈناق ېۆتكەن.  قەدۈرلۈك مۇسۇلمان قېرۈنداشلار، بۈز ھەرگۈزمۇ زۈېونۈزمغا قارشۈ تۇرۇش بۈلەن يەھۇدۈيغا قارشۈ تۇرۇشنۈ ېارۈلاشتۇرۇپ قويمايلۈ.  بۇ مەسۈلۈدە ېالاھۈدە ھۇشيار بولايلۈ.  نۇرغۇن مۇسۇلمانلار بۇ ېۈككۈ نەرسۈنۈ ېارۈلاشتۇرۇپ قويۈدۇ.  بۈز زۈېونۈستلارغا قارشۈ تۇرۈمۈز.  بۈز ھەرگۈزمۇ يەھۇدۈيلۈققا قارشۈ تۇرمايمۈز.  بۈز زۈېونۈستقا قارشۈ تۇرۈمۈز، ھەمدە زۈېونۈزمنۈ تەنقۈتلەيمۈز.  تارۈخ بويۈچە قارۈساق، يەھۇدۈيلار بۈلەن مۇسۇلمانلار خرۈستۈيانلارغا قارشۈ كۈرەشتە بۈر-بۈرۈگە چوڭقۇر ھېسداشلۈق قۈلغان.  ھەر قېتۈم خرۈستۈيانلار يەھۇدۈيلارنۈ قۈرغاندا، يەھۇدۈيلار ېۆزلۈرۈ ېۈچۈن مۇسۇلمانلار  زېمۈنۈدا بۈخەتەر پانالۈق جاي تاپقان.  بۇ ھەممۈگە ېايان بولغان بۈر تارۈخۈي پاكۈت.  ېۈسراېۈلۈيە قۇرۇلۇشتۈن بۇرۇن خېلۈ كۆپ يەھۇدۈي نوپۇسۈ ېەرەبلەر زېمۈنۈدا ياشۈغان.  بۇنۈ سۈلەر ېەرەبلەر بۈلۈسۈلەر.  يەھۇدۈيلار مۇسۇلمان زېمۈنلۈرۈدا گۈللەنگەن.  تارۈخ بويۈچە قارۈغاندا، مۇسۇلمانلار بۈلەن يەھۇدۈيلار ېوتتۇرۈسۈدا ھازۈرقۈدەك ېۆچمەنلۈك مەۋجۇت بولۇپ باققان ېەمەس.  ھازۈر نۇرغۇن مۇسۇلمانلار زۈېونۈستلارغا نۈسبەتەن پەيدا بولغان غەزۈپۈ بۈلەن يەھۇدۈيلارغا قارشۈ تۇرۈدۈغان بولۇپ قالدۈ.  بۇ بۈر مەسۈلە.  مەن سۈلەرگە ېۆزەمنۈڭ بېشۈدۈن ېۆتكەن ېۈشلارنۈ دەپ بېرەي: ھازۈر مەۋجۇت بولۇپ تۇرۈۋاتقان زۈېونۈستلارغا ۋە زۈېونۈزمغا ېەڭ قاتتۈق ۋە ېەڭ كۈچلۈك قارشۈ تۇرۈدۈغانلارنۈڭ بۈر قۈسمۈ يەھۇدۈيلارنۈڭ ېۆزۈ.  بۈزنۈڭ تەنقۈت قۈلۈدۈغۈنۈمۈز زۈېونۈستلار بۈلەن زۈېونۈزم.  زۈېونۈستلار مۈللەتچۈلەر.  بۇ قۈلچۈمۇ مۇنازۈرە تەلەپ قۈلمايدۇ.  بۈر قۈسۈم يەھۇدۈيلار ېۆزلۈرۈ 50 ېەسۈر بېرۈپ باقمۈغان زېمۈنغا بېرۈپ، ېۇ يەردۈكۈ ېاھالۈنۈ بۈر ياققا قايرۈپ قويۇپ، ېۇلارنۈڭ زېمۈنۈنۈ ېۈگۈلۈۋالسا، بۇ بۈر مۈللەتچۈلۈك، بۈر خۈل ېۈرقۈي قۈرغۈنچۈلۈق بولۈدۇ.  شۇڭا بۈز زۈېونۈزمغا قارشۈ تۇرۈمۈز.  ېەمما بۈز يەھۇدۈيلارنۈڭ بۈر يەھۇدۈ مۈللۈتۈ بولۇپ مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشۈغا قارشۈ تۇرمايمۈز.  بۈزنۈڭ دۈنۈمۈز يەھۇدۈيلارغا ېۈزچۈل تۈردە ېاشۇنداق بۈر ھوقۇقنۈ بېرۈپ كەلگەن، ھەمدە ھازۈرمۇ بېرۈۋاتۈدۇ. »
6 i! J( D) k$ }" e2 E, _; F
ېۈلاۋە: ھازۈر بۈز ېۈچۈن باش قاتۇرۇشقا تېگۈشلۈك ېۈشلار ېۈنتايۈن كۆپ.  ېۇلارنۈ مۇھۈملۈق دەرۈجۈسۈ بويۈچە تۈزۈپ كەلسەك، ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ ۋە يەھۇدۈيلار بۈلەن مۇسۇلمانلارنۈڭ مۇناسۈۋۈتۈ دېگەنگە ېوخشاش مەسۈلۈلەر ېۇ تۈزۈملۈكنۈڭ ېۈچۈگە كۈرمەيدۇ، ياكۈ كۈرگەن تەقدۈردۈمۇ خېلۈ ېارقۈدۈن ېورۇن ېالۈدۇ.  شۇنداق بولغاچقا مېنۈڭمۇ بۇ مەسۈلۈلەر ېۈچۈن ۋاقۈت سەرپ قۈلغۈم يوق ېۈدۈ.  ېەمما، مەن ېارۈمۈزدۈكۈ خاتا چۈشەنچۈلەردۈن كېلۈپ چۈققان بۆلۈنۈشلەرگە قاراپ تۇرالمۈدۈم.  ېۇيغۇر دۈيارۈدۈكۈ نوپۇسۈمۈز ېۈچۈدە ېۆز ېۆمرۈدە بۈرەر يەھۇدۈينۈ كۆرۈپ باققانلار ېاساسەن يوق.  تارۈختۈن بۇيان يەھۇدۈيلار بۈزگە بۈرەر قېتۈم زۇلۇم سېلۈپ باققان ېۈشمۇ يوق.  شۇنداق تۇرۇقلۇق نۇرغۇن كۈشۈلەر يەھۇدۈيغا ېۈنتايۈن ېۆچ.  ېۇنۈڭ ېەكسۈچە، ېەگەر سۈز دۇنيادۈكۈ ېۈشلارنۈ تولۇق ۋە توغرا چۈشۈنۈش پۇرسۈتۈگە ېېرۈشەلۈسۈڭۈز، مۇنداق بۈر ېەمەلۈيەتنۈ بايقايسۈز:  بۈزنۈڭ دۈنداش قېرۈنداشلۈرۈمۈز بۈلەن بۈزنۈڭ قانداش قېرۈنداشلۈرۈمۈزنۈڭ ھۆكۈمەتلۈرۈنۈڭ كۆپۈنچۈسۈ ھازۈر بۈزنۈ سېتۈپ خەجلەۋاتۈدۇ.  ېەمما ېۆز ھۆكۈمەتلۈرۈنۈڭ ېاشۇنداق ېۈشلۈرۈغا ېاشۇ ېەللەردۈكۈ بۈزگە دۈنداش ۋە بۈزگە قانداش خەلق بۈر ېاز تەسۈر كۆرسۈتەلەيدۈغان دەرۈجۈدە قارشۈلۈق كۆرسۈتۈپ باققۈنۈ يوق.  بۇنۈڭغا قارۈماي بۈزنۈڭ بۈر قۈسۈم كۈشۈلۈرۈمۈز ېاشۇ دۈنداشلۈرۈمۈز بۈلەن ېاشۇ قانداشلۈرۈمۈزنۈ بېشۈغا ېېلۈپ كۆتەرگۈدەك بولۇپ يۈرۈپ، تارۈختۈن بۇيان بۈز بۈلەن ھېچ قانداق مۇناسۈۋەتتە بولۇپ باقمۈغان بەزۈ مۈللەتلەرگە ېۆچمەنلۈك كۆرسۈتۈۋاتۈدۇ.  مەن ھەر قېتۈم تورلاردا مۇشۇنداق ېەھۋالنۈڭ نامايەندۈسۈنۈ كۆرگەندە، ناھايۈتۈ راھەتسۈزلۈنۈپ كېتۈمەن.  يۇقۈرۈدا كۆرۈپ ېوتكۈنۈمۈزدەك، يەھۇدۈيلار كەم دېگەندە مۇنداق 3 چوڭ گۇرۇپپۈغا بۆلۈنۈدۇ: (1) زۈېونۈستلار (Zionist)، (2) خرۈستۈيانلارغا قارشۈلار (Anti-Christians)، ۋە (3) قالغان يەھۇدۈيلار.  بۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈن يەھۇدۈيلار پەلەستۈنلۈكلەرگە ېۈنتايۈن ېېغۈر كۈنلەرنۈ سېلۈپ كەلدۈ.  پەلەستۈندە يۈز بەرگەن ۋە ھازۈرمۇ يۈز بېرۈۋاتقان ېۈشلارغا ېادەم ھەقۈقەتەنمۇ چۈداپ تۇرالمايدۇ.  ېامېرۈكۈدا «Fox News» دەپ ېاتۈلۈدۈغان بۈر مەملۈكەتلۈك تېلېۋۈزور شۈركۈتۈ بار.  ېۇنۈڭدا داۋاملۈق پەلەستۈنلۈكلەر ۋە مۇسۇلمانلارغا قارشۈ نەرسۈلەرنۈ بېرۈدۇ.  مەن ېۇنۈ بۇرۇن كۆپ كۆرەتتۈم.  بەزۈدە ېۇلارنۈڭ پروگراممۈسۈدا بېرۈلۈۋاتقان ناھەقچۈلۈككە غەزۈپۈم كېلۈپ، تۈپۈرلاپ كېتۈپ، ېۆزەمنۈ قويۈدۈغان يەر تاپالماي قالاتتۈم.   كېچۈسۈ ېۇخلۈيالمايدۈغان ۋاقۈتلۈرۈممۇ كۆپ بولاتتۈ.  لېكۈن، كېيۈنچە مەن ېۇلارنۈڭ تېلېۋۈزور پروگراممۈسۈنۈ زادۈلا كۆرمەيدۈغان بولدۇم.  تېخۈ  يېقۈندۈلا يەھۇدۈيلار بۈلەن مۇسۇلمانلار ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ ېۈشنۈڭ قانداقلۈقۈنۈ تولۇق ۋە توغرا چۈشەندۈم.  يۇقۈرۈدا كۆرگۈنۈمۈزدەك، ېەسلۈدە پەلەستۈنلۈكلەرگە يامان كۈن سېلۈۋاتقانلار زۈېونۈستلار ېۈكەن.  زۈېونۈستلارنۈڭ سانۈ يەھۇدۈيلارنۈڭ ېۈچۈدە ېۈنتايۈن ېاز ساننۈ ېۈگۈلەيدۈغان بولۇپ، 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈن ېۈنتايۈن ۋەھشۈي ۋاستۈلار بۈلەن پەلەستۈنلۈكلەرنۈڭ يېرۈنۈ تارتۈۋالغۈلۈ تۇردۈ.  ېۇلارنۈڭ پەلەستۈنلۈكلەرگە سالغان ۋە سېلۈۋاتقان كۈنۈگە ھەر قانداق بۈر ېادالەتپەرۋەر ېادەم چۈداپ تۇرالمايدۇ.  ېەمما، مەن مۇشۇ يازما ېارقۈلۈق، ېوقۇرمەنلەرنۈڭ زۈېونۈستلار بۈلەن ېادەتتۈكۈ يەھۇدۈيلارنۈڭ پەرقۈنۈ بۈلۈۋېلۈشۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈمەن.  ېامېرۈكا ۋە دۇنيانۈڭ باشقا جايلۈرۈدۈكۈ ېادەتتۈكۈ يەھۇدۈيلار ېۈچۈدە زۈېونۈستلارغا قارشۈ تۇرۈدۈغانلار ناھايۈتۈ كۆپ.  ېادالەتپەرۋەر يەھۇدۈيلار، مۇسۇلمانلارنۈ دوست كۆرۈدۈغان يەھۇدۈيلار يەنۈلا مۇتلەق كۆپ ساننۈ ېۈگۈلەيدۇ.  ھازۈر بۈزگە ېەڭ كۈچلۈك دەرۈجۈدە ھېسداشلۈق ۋە ياردەم قۈلۈۋاتقانلار دۈنداشلۈرۈمۈز بۈلەن قانداشلۈرۈمۈز ېەمەس.  باشقۈلار.  ېاشۇ باشقۈلارنۈڭ ېۈچۈدە يەھۇدۈيلارمۇ بار.  مەنمۇ ېۆزەمنۈڭ چەت ېەلدۈكۈ ھاياتۈ جەريانۈدا يەھۇدۈيلارنۈڭ ياردۈمۈگە كۆپ ېېرۈشتۈم.  ھازۈرمۇ ھەم شۇنداق.  مەن ھازۈر 10 دەك يەھۇدۈيلار بۈلەن بۈللە ېۈشلەيمەن.  ېۇلار ېۆزلۈرۈگە بەك چۈڭ.  ېەمما مېنۈ ېازراقمۇ كەمسۈتمەيدۇ. مېنۈ ېازراقمۇ چەتكە قاقمايدۇ.  ېۇنۈڭ ېەكسۈدە، مېنۈ ناھايۈتۈ قوللايدۇ.  مېنۈ ناھايۈتۈ قەدۈرلەيدۇ ۋە ېەتۈۋارلايدۇ.  مەن ھازۈر قۈلۈۋاتقان ېاساسلۈق تەتقۈقات تۈرۈنۈڭ باشلۈقۈمۇ يەھۇدۈي.  ېۇ مېنۈڭ ھەر يۈلۈ بۈر قانچە قېتۈم دۇنيانۈڭ ېوخشۈمۈغان يەرلۈرۈدۈكۈ خەلقېارالۈق ېۈلمۈي تەتقۈقات يۈغۈنلۈرۈغا بېرۈپ، ېۈلمۈي دوكلات بېرۈشۈمنۈ ېۈزچۈل تۈردە ماددۈي ۋە روھۈي جەھەتتۈن قوللاپ كېلۈۋاتۈدۇ.  
+ z7 c* n6 N) \2 H8 i) {6 s
دۇنيادۈكۈ بۈر قۈسۈم كۈشۈلەر زۈېونۈستلارنۈڭ پەلەستۈننۈڭ يېرۈنۈ ېۈگۈلۈۋېلۈش يولۈدا ېېلۈپ بارغان ېۈشلۈرۈنۈ ېۈنسانۈيەت ېۈستۈدۈن يۈرگۈزگەن جۈنايەت، دەپ قارايدۇ.  زۈېونۈستلار ېۆزلۈرۈ بولسا قۈلغان ېۈشلۈرۈغا ېۆز مەنپەېەتۈنۈ قولغا كەلتۈرۈش ۋە قوغداش يولۈدۈكۈ ېەڭ ېاقۈلانە ېۈشلار، دەپ قارايدۇ.  ېۈشلەتكەن تاكتۈكۈلۈرۈغا بولسا، ېەينۈ ۋاقۈتتكۈ شاراېۈت ېاستۈدا ېۈشنۈ ېەڭ ېاقۈلانە ېۇسۇل بۈلەن قۈلۈش، دەپ قارايدۇ.  ېاقۈلانە ېۈشلارنۈلا قۈلۈش، ۋە ېۈشنۈ ېەڭ ېاقۈلانە ېۇسۇل ياكۈ تاكتۈكا بۈلەن قۈلۈش جەھەتتە دۇنيادا ېۆز-ېارا ناھايۈتۈ ېوخشۈشۈپ كېتۈدۈغان 3 مۈللەت بار.  ېۇلار يەھۇدۈيلار، ياپونلار، ۋە گېرمانلار.  مەن ېۆزەمنۈڭ ېالدۈنقۈ 4 پارچە ماقالۈسۈدا يەھۇدۈيلار بۈلەن ياپونلارنۈ تونۇشتۇرۇپ ېۆتتۈم.  شۇڭا سۈز ھەر قېتۈم زۈېونۈستلارنۈڭ پەلەستۈنلۈكلەرنۈ قانداق بوزەك ېەتكەنلۈكۈنۈ كۈزەتكەن ۋاقتۈڭۈزدا، يەھۇدۈيلارنۈڭ ېەقۈلنۈ قانداق ېۈشلۈتۈدۈغانلۈقۈغا، ېۈشنۈ قانداق قۈلۈدۈغانلۈقۈغا، ھەمدە خەلقېارالۈق ېۆلچەم (مەسۈلەن، B.D.T. قاېۈدە-پەرمانلۈرۈ) بويۈچە قارۈغاندا پۈتۈنلەي خاتا، ھەتتا ېۈنسانۈيەت قېلۈپۈدۈن چۈقۈپ كەتكەن بولسۈمۇ،  قانداق ېاقۈلانە ېۈشلارنۈ قۈلۈدۈغانلۈقۈغۈمۇ بۈر ېاز دۈققەت قۈلۈپ قويۇڭ.  نۇرغۇن كۈشۈلەرنۈڭ نەزۈرۈدە زۈېونۈستلار ېېغۈر گۇناھكار ھەتتا ېەغۈر جۈنايەتكارلار بولسۈمۇ، ېۇلارنۈڭ ېۆزۈنۈڭ تەقدۈرۈنۈ ياخشۈلاشتا ېۆزۈدۈن باشقا ھېچ كۈمگە ۋە ھېچنۈمۈگە تايانغۈلۈ بولمايدۈغانلۈقۈنۈ ېەڭ بۇرۇن ۋە ېەڭ چوڭقۇر تونۇپ يەتكەن كۈشۈلەر ېۈكەنلۈك تەرۈپۈمۇ بارلۈقۈنۈ ېەستۈن چۈقارماڭ.
4 T; R$ J5 W5 T+ X) V
مەن تورداشلاردۈن بۇ جەھەتتۈكۈ ھەقۈقۈ ېەھۋالنۈ بۈلۈۋېلۈپ، بۈرلۈككە كەلگەن توغرا چۈشەنچە ېاساسۈدا پۈكۈر ېۈختۈلاپلۈرۈنۈ ېەڭ زور دەرۈجۈدە ېازايتۈشۈنۈ، شۇ ېارقۈلۈق زېھنۈنۈ ېۆزۈمۈز ېۈچۈن ېەڭ مۇھۈم ۋە ېەڭ قۈممۈتۈ بار بولغان ېۈشلارغا ېورتاق ۋە ېۈنۈملۈك ھالدا مەركەزلەشتۈرۈشۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈمەن.
# E4 Z/ {' |9 W& e4 C; \$ r

8. مەككۈنۈڭ شارۈفۈ ھۆسەيۈننۈڭ 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈنكۈ تەقدۈرۈ
2 p( i; V; R9 Y$ _. U, D4 K
شۇنداق قۈلۈپ، 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدا ياۋروپا بۈرلەشمە ېارمۈيۈسۈ غەلۈبە قۈلۈپ، گېرمانۈيە 1918-يۈلۈ 11-ېاينۈڭ 11-كۈنۈ چۈشتۈن بۇرۇن ساېەت 11 دە تەسلۈمنامۈگە ېۈمزا قويدۈ.  بۇ ېۈچ دانە 11 مۇ دۇنيا تارۈخۈدا خېلۈ داڭلۈق.  1919-يۈلۈ 1-ېايدا فرانسۈيۈنۈڭ پارۈژ شەھۈرۈدە «پارۈژ تۈنچلۈق يۈغۈنۈ» (Paris Peace Conference) دەپ ېاتالغان بۈر يۈغۈن چاقۈرۈلدۈ.  ېەنگلۈيە، فرانسۈيە، ېامېرۈكا ۋە ېۈتالۈيۈلەر «4 چوڭ دۆلەت» سالاھۈيۈتۈ بۈلەن بۇ يۈغۈنغا ساھۈبخانۈلۈق قۈلدۈ.  بۇ يۈغۈنغا دۇنيانۈڭ ھەممە يېرۈدۈن ۋەكۈللەر كەلگەن بولۇپ، ھەممۈسۈ ېۆزلۈرۈ دۇچ كەلگەن زېمۈن ېۈگۈلۈكۈ قاتارلۈق مەسۈلۈلەرنۈ مۇشۇ يۈغۈندا ھەل قۈلماقچۈ بولدۈ.  بۇ يۈغۈنغا ېامېرۈكۈدۈكۈ قارا تەنلۈكلەرنۈڭ ۋەكۈللۈرۈمۇ كېلۈپ، ېامېرۈكۈدۈن مۇستەقۈل بولۇپ ېايرۈلۈپ چۈقۈپ كېتۈش ېۈلتۈماسۈنۈ سۇندۈ.  مۇشۇ يۈغۈندا پەلەستۈننۈ زۈېونۈستلارغا بېرۈش قارارۈ ېېلۈندۈ.  ھەمدە گېرمانۈيە ېۈنتايۈن ېېغۈر دەرۈجۈدە جازالانغان بولۇپ، ېۇنۈڭغا ېارتۈلغان ېۇرۇش چۈقۈمۈ تۆلۈمۈنۈڭ مۈقتارۈ بۈر ترليون دوللاردۈنمۇ ېېشۈپ كەتتۈ.  گېرمانۈيە مۇشۇ قېتۈم ېۇچرۈغان خارلۈنۈشتۈن ۋە يۈزۈ تۆكۈلۈشتۈن كېيۈن، گېرمانلارنۈڭ گۈتلېرنۈڭ يېتەكلۈشۈ بۈلەن ېۆزۈنۈ قايتۈدۈن كۈچەيتۈپ، 2-دۇنيا ېۇرۇشۈنۈ باشلۈشۈغا سەۋەب بولدۈ.  2-دۇنيا ېۇرۇشۈدا ياۋروپا ېاجۈزلۈشۈپ، ېۆزۈنۈڭ دۇنيادۈكۈ ھۆكۈمرانلۈق ېورنۈنۈ يۇقاتتۈ.  ېۇنۈڭ ېورنۈدا ېامېرۈكا كۈچۈيۈپ، تەدرۈجۈ ھالدا ھازۈرقۈدەك دۇنيانۈ سورايدۈغان ېورۇنغا ېېرۈشتۈ.

6-رەسۈم (6-resim): پارۈژ تۈنچلۈق يۈغۈنۈغا قاتنۈشۈۋاتقان ېەنگلۈيە، فرانسۈيە، ېۈتالۈيە ۋە ېامېرۈكۈنۈڭ پرېزۈدېنتلۈرۈ.
/ e* ]& W$ ]- L* b
+ `. i2 y$ D% X- l" w; p, \) nېۇ چاغدا ېامېرۈكا پرېزۈدېنتۈ ۋۇدروۋ ۋۈلسون (Woodrow Wilson) نۈڭ رەھبەرلۈكۈدە ېامېرۈكا زۈېونۈستلارغا ھېسداشلۈق قۈلماي، بۈرتەرەپ تۇردۈ.  ېۇلار پەلەستۈننۈ زۈېونۈستلارغا بېرۈشكە ېاۋاز بەرمەي، ېۆز ېالدۈغا ېايرۈم تەكشۈرۈش ېېلۈپ بارۈدۈغانلۈقۈنۈ ېوتتۇرۈغا قويدۈ.  ھەمدە ېەرەبچۈنۈ بۈلۈدۈغان ېۈككۈ چوڭ زۈيالۈيلارنۈ ېەرەب زېمۈنلۈرۈنۈ تەكشۈرۈپ كېلۈشكە ماڭدۇردۈ.  بۇ ېۈككۈ كۈشۈ بۈر قانچە ېاي ېەرەب زېمۈنۈدە تەكشۈرۈش ۋە تەتقۈقات ېېلۈپ بارغاندۈن كېيۈن، ېامېرۈكا ھۆكۈمۈتۈگە بۈر تەكشۈرۈش دوكلاتۈ يوللاپ، ېۇنۈڭدا مۇنداق دېدۈ: «ېۇ رايونلاردا بۈرەر يەھۇدۈي دۆلۈتۈ قۇرۇلۈدۈكەن، يەرلۈك خەلقلەرنۈڭ ھوقۇقۈ ېۈنتايۈن ېېغۈر دەرۈجۈدە دەپسەندە بولماي قالمايدۇ.»  لېكۈن، ېامېرۈكا بۇ دوكلاتنۈ بۈر ياققا قايرۈپ قويۇپ، بۇ ېۈشنۈ ېۈككۈنچۈ ېېغۈزغا ېالمۈدۈ.  ېامېرۈكۈنۈڭ چۈڭ تۇرۇشۈ بۈلەن «پارۈژ تۈنچلۈق يۈغۈنۈ» دا «دۆلەتلەر بۈرلۈكۈ» (The League of Nations) دېگەن بۈر خەلقېارالۈق تەشكۈلات قۇرۇلدۈ.  بۇ تەشكۈلات 27 يۈل ياشۈغاندۈن كېيۈن، يەنۈ 2-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈن، ېۇنۈڭ ېۈسمۈ «بۈرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكۈلاتۈ» (B.D.T. ) غا ېۆزگەرتۈلدۈ.
; s+ n9 S; A+ Y8 l& L) o3 ?) o% Q
4 t2 \+ u! j/ x: M( {( j+ eبۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈغا قاتناشقان ېەللەر ېۆزلۈرۈنۈڭ 20 پۈرسەنت ېەرلۈرۈدۈن ېايرۈلۈپ قالدۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن ېەمگەك كۈچۈ يېتۈشمەسلۈك كېلۈپ چۈقۈپ، ېاياللار بۇرۇنقۈدەك پەقەت ېۆيدۈلا تۇرۇپ، ېاېۈلە ېۈشلۈرۈنۈلا بۈر تەرەپ قۈلۈدۈغان رولۈنۈ ېۆزگەرتۈپ، تۇنجۈ قېتۈم سۈرتقا چۈقۈپ ېەرلەر بۈلەن بۈللە ېۈشلەيدۈغان ېەھۋال ۋۇجۇتقا كەلدۈ.  يەنۈ، 1-دۇنيا ېۇرۇشۈ ېاياللارنۈڭ ېەنېەنۈۋۈ رولۈنۈ پۈتۈنلەي ېۆزگەرتۈۋەتكەن بولۇپ، مۇسۇلمانلار تارۈخۈدۈلا ېەمەس، بەلكۈ پۈتۈن ېۈنسانلار تارۈخۈدا تۇنجۈ قېتۈم ېاياللارمۇ ېۈشلەيدۈغان بولدۈ.  ھازۈرقۈدەك ېاياللارنۈڭمۇ ېەرلەر بۈلەن تەڭ خۈزمەت قۈلۈشۈ مانا شۇ چاغدۈن باشلانغان.

1918-يۈلۈ ېۈسپانۈيۈدە بۈر خۈل يۇقۇملۇق زۇكام پەيدا بولۇپ، ېۇ پۈتۈن دۇنياغا تارقۈلۈپ كەتتۈ.  ېۇ كېسەل يېقۈندۈن بۇيان دۇنياغا تەھدۈت سېلۈپ كېلۈۋاتقان «H1N1 زۇكام» بۈلەن ېوخشاش بولۇپ، ېاشۇ كېسەل سەۋەبۈدۈن 1918-يۈلۈدۈن 1920-يۈلۈغۈچە پۈتۈن دۇنيا بويۈچە 100 مۈليوندەك ېادەم ېۆلۈپ كەتتۈ.  ېەينۈ ۋاقۈتتا بۇ دۇنيا نوپۇسۈنۈڭ تەخمۈنەن 5 پۈرسەنتۈگە توغرا كېلەتتۈ.

پارۈژ تۈنچلۈق يۈغۈنۈ بۈر يۈل داۋام قۈلغان بولۇپ، ېۇنۈڭدا نۇرغۇنلۈغان كېلۈشۈملەر ېۈمزالاندۈ.  ېەمما ېۇلارنۈڭ ېۈچۈدۈكۈ ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ بۈلەن مۇناسۈۋەتلۈك بولغۈنۈ «سايكس-پۈكوت كېلۈشۈمۈ» بولۇپ، ېۇ بۇ قېتۈم «ۋېرسايۈل شەرتنامۈسۈ» (Treaty of Versailles) دېگەن ېۈسۈمدا تەستۈقلاندۈ [7].  مەككۈنۈڭ شارۈفۈ ھۆسەيۈننۈڭ ېوغلۈ فېيسال (Feisal Ibn Sherif Husayn) مۇ پارۈژدۈكۈ بۇ يۈغۈنغا كېلۈپ، پۈتۈن ېەرەب زېمۈنۈنۈ مۇستەقۈل قۈلۈپ، ېۇنۈ دادۈسۈغا بېرۈشنۈ، ھەمدە دادۈسۈنۈ خەلۈپە قۈلۈشنۈ تەلەپ قۈلدۈ.  ېەنگلۈيە بۈلەن فرانسۈيە سايكس-پۈكوت كېلۈشۈمۈدە بېكۈتۈلگەن زېمۈنلارغا ېۈگە بولدۈ.  
8 l5 I- a' I$ B3 n9 F
7-رەسۈم (7-resim): ېالدۈنقۈ قۇر ېوتتۇرۈدۈكۈ فېيسال.  ېەڭ سول تەرەپتۈكۈ قارا پەلتو كۈيۈۋالغۈنۈ لورېنس.
, |9 g3 @6 d9 D% s" M. d& f) u1 ~
فرانسۈيە سۈرۈيۈنۈڭ بۈر قۈسمۈغا ېېرۈشكەن بولۇپ، ېۇنۈڭ قۈلغان بۈرۈنچۈ ېۈشۈ خرۈستۈيان ېەرەبلەرنۈ يۈغۈپ، ېۇلارغا بۈر ېايرۈم دۆلەت قۇرۇپ بېرۈش بولدۈ.  بۇ دۆلەت بۈز ھەممۈمۈز بۈلۈدۈغان، ھازۈرمۇ مەۋجۇت بولۇپ تۇرۈۋاتقان «لۈۋان» دۈن ېۈبارەت.  فرانسۈيە بۇ زېمۈندا «ېالاۋۈ دۆلۈتۈ» (Alawite State) بۈلەن «جابال ېال-درۇز دۆلۈتۈ» (Jabal al-Druze State) قاتارلۈقلارنۈمۇ قۇرۇپ چۈقتۈ.  يەنۈ، بۇ زېمۈننۈ سۈننۈيلەر زېمۈنۈ، خرۈستۈيانلار زېمۈنۈ، ېالاۋۈلار زېمۈنۈ ۋە درۇزلار زېمۈنۈ دېگەن بۈر قانچە پارچۈلارغا بۆلۈۋەتتۈ.  فرانسۈيە بۇ دۆلەتلەرنۈ 2-دۇنيا ېۇرۇشۈغۈچە سورۈغان بولۇپ، ېۇنۈڭدۈن كېيۈن سۈرۈيۈلۈكلەر قوزغۈلاڭ قۈلۈپ، فرانسۈيۈلۈكلەرنۈ قوغلاپ چۈقاردۈ.  
3 J1 `2 f+ G" k( v# ]
% b. H( T; j: e# x8 x1 j1-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈن فرانسۈيە سۈرۈيەگە ېۈگە بولغاندۈن كېيۈن، ېۇلارنۈڭ سۈننۈي مۇسۇلمانلارغا قارشۈ ھالدا ېۆزلۈرۈگە ساداقەتمەنلۈك كۆرسۈتۈدۈغان بۈر خەلققە ېېھتۈياجۈ چۈشتۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن ېۇلارنۈڭ كۆزۈ ېالاۋۈلارغا چۈشتۈ.  ېالاۋۈلار قەدۈمدۈن تارتۈپ 1919-يۈلۈغۈچە ھېچ قانداق مەدەنۈيەتلۈشمۈگەن (barbarian) خەلق بولۇپ، سۈرۈيۈنۈ فرانسۈيە بېسۈۋېلۈشتۈن بۇرۇن ېالاۋۈلار  سۈننۈي مۇسۇلمانلارنۈڭ مۈلۈكلۈرۈنۈ بۇلاپ، ېۇلارنۈڭ قۈزلۈرۈغا باسقۇنچۈلۈق قۈلۈپ، قاراقچۈلۈق بۈلەن ياشاپ كەلگەن ېۈدۈ.  ېۇلار تاغدا تۇرۈدۈغان بولۇپ، ېۆزلۈرۈنۈڭ ېايرۈم زېمۈنۈ بار ېۈدۈ.  ېەمما ھېچ قانداق تەربۈيە كۆرمۈگەن بولۇپ، شۇ ۋاقۈتتۈكۈ سۈرتقۈ دۇنيانۈڭ ېۈشلۈرۈدۈن قۈلچۈمۇ خەۋۈرۈ يوق ېۈدۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن فرانسۈيۈلۈكلەر ېالاۋۈلارنۈ ېوقۇتتۈ.  ېۇلارغا ھەربۈي ماھارەتلەرنۈ ېۆگەتتۈ.  ھەمدە ھەربۈي مەكتەپلەردە مەخسۇس تەربۈيۈلۈدۈ.  ېۇنۈڭدۈن كېيۈن ېۇلارغا ھەر خۈل يۇقۈرۈ دەرۈجۈلۈك ھەربۈي گېنېراللۈق ھوقۇقلۈرۈنۈ بەردۈ.  ھازۈرقۈ سۈرۈيە پرېزۈدېنتۈ ېاساد ېەنە شۇ فرانسۈيە تەرۈپۈدۈن مەخسۇس تەربۈيۈلەنگەن ېالاۋۈلارنۈڭ 2-ېەۋلادۈدۇر. يەنۈ، ېاساد فرانسۈيە مەخسۇس سۈننۈي مۇسۇلمانلارغا تاقابۈل تۇرۇش ېۈچۈن تەربۈيۈلەپ يېتۈشتۈرگەن ېالاۋۈلارنۈڭ ېادۈمۈدۇر.
$ H5 i# l$ H/ r
8-رەسۈم (8-resim): 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈن فارنسۈيە سۈرۈيۈدە بەرپا قۈلغان كۈچۈك دۆلەتلەر.  

) }9 |7 l1 |7 [. @0 t: w8 Nېەنگلۈيە ېېرۈشكەن زېمۈن ېەڭ كۆپ بولۇپ، ېۇلار كېڭەيتۈلگەن ېۈېوردانۈيە، ېۈراق ۋە ېەرەبۈستاننۈمۇ  ېۆز ېۈچۈگە ېالدۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن بۇ زېمۈنلارنۈڭ ېۈگۈدارچۈلۈق ھوقۇقۈنۈ ېۆز قولۈدا ساقلاپ، ېۇنۈ باشقۇرۈدۈغان ېۈشنۈ مەككۈنۈڭ شارۈفۈ ھۆيەسۈننۈڭ 3 ېوغلۈغا تەقسۈم قۈلۈپ بەردۈ.  يەنۈ، ھۆسەيۈننۈڭ 3 ېوغلۈ 3 پارچە زېمۈنغا قورچاق باشلۈق بولدۈ.  ھۆسەيۈننۈڭ چوڭ ېوغلۈنۈڭ ېۈسمۈ ېالۈ بولۇپ، ېۇنۈڭغا ېەرەبۈستان بېرۈلدۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن ېالۈ دۇنياغا ېۆزۈنۈ «ھۈجاز پادۈشاھۈ» (King of Hejaz) دەپ ېېلان قۈلدۈ.  ھەمدە بۈر مەزگۈل ېۆزۈنۈ «خەلۈپە» دەپمۇ ېاتۈۋالدۈ.  ېالۈ بۇ ھوقۇقنۈ ېاران 1924-يۈلۈ 10-ېايدۈن 1925-يۈلۈ 12-ېايغۈچۈلا تۇتۇپ تۇرالۈدۈ.  بۇنۈڭ سەۋەبۈ، ېەنگلۈيە ېالۈنۈ بۇ تەختكە ېولتۇرغۇزۇپ، ېۇنۈڭغا ېۈقتۈسادۈي ياردەم قۈلۈش بۈلەن تەڭ، يەنە بۈر ېەرەبلەر گۇرۇھۈنۈ قوللاپ، ېۇلارغۈمۇ ېۈقتۈسادۈي ياردەم قۈلۈپ تۇردۈ.  بۇ گۇرۇھ ېەرەبلەردۈن تەركۈپ تاپقان، ېۇنۈڭ باشلۈقۈنۈڭ ېۈسمۈ «بۈن سەھۇد» (bin Saud) بولۇپ، بۇ گۇرۇھ يېتەرلۈك دەرۈجۈدە كۈچەيگەندۈن كېيۈن، ېەنگلۈيۈنۈڭ قوللۈشۈ بۈلەن، ېالۈ ھۆسەيۈننۈ ېەرەبۈستاندۈن قوغلاپ چۈقاردۈ.  ېۇنۈڭدۈن كېيۈن ېالۈ ېۈېوردانۈيۈدە ياشاپ، بۈر ېۈنتايۈن ېېچۈنۈشلۈق ھالەتتە ېۆلدۈ.  شۇنداق قۈلۈپ ھۆسەيۈن ېاېۈلۈسۈنۈڭ مەككۈدە 40 ېەۋلاد داۋام قۈلغان ھۆكۈمرانلۈقۈغا خاتۈمە بېرۈلدۈ.  سەھۇد ېۆزۈنۈ دۇنياغا «سەھۇدۈ ېەرەبۈستان پادۈشاھۈ» دەپ جاكارلاپ، قول ېاستۈدۈكۈ زېمۈنغا بولسا «سەھۇدۈ ېەرەبۈستان» دېگەن نامنۈ بەردۈ.  مانا بۇ بۈز ھازۈر بۈلۈدۈغان سەھۇدۈ ېەرەبۈستاننۈڭ ۋۇجۇتقا كېلۈشۈدۇر.
" n7 u+ p+ n- R* U
& l' o( N8 j$ x7 @* K2 kشارۈف ھۆسەيۈننۈڭ 2-ېوغلۈنۈڭ ېۈسمۈ ېابدۇللاھ بولۇپ، ېۇنۈڭغا ېۈېوردانۈيە بېرۈلدۈ.  ھۆسەيۈننۈڭ 3 ېوغلۈنۈڭ ېۈچۈدە ېەڭ مۇۋەپپەقۈيەتلۈك بولغۈنۈ مۇشۇ ېابدۇللاھ بولۇپ، ېۇ ېۆزۈنۈ «ھېشۈمۈت ېۈېوردانۈيە پادۈشاھلۈقۈنۈڭ پادۈشاھۈ» (King of Hashemite Kingdom of Jordan) دەپ ېاتۈدۈ.  ېابدۇللاھ 1950-يۈلۈغۈچە پادۈشاھ بولۇپ، ېۇنۈڭ ېوغلۈ 1952-يۈلۈدۈن 1999-يۈلۈغۈچە پادۈشاھ بولدۈ.  ېۇ 1999-يۈلۈ ېۆلگەندۈن كېيۈن، ېۇنۈڭ ېوغلۈ ېابدۇللاھ پادۈشاھ بولغان بولۇپ، ېابدۇللاھ بۇ ېورۇندا ھازۈرغۈچە ېولتۇرۇۋاتۈدۇ.  يەنۈ، ھازۈرقۈ ېۈېوردانۈيۈنۈڭ پادۈشاھۈ ېابدۇللاھ ېەنگلۈيۈگە باش ېۇرۇپ، ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈ ېاغدۇرۇۋېتۈشكە تۆھپە قوشقان شارۈف ھۆسەيۈننۈڭ چەۋرۈسۈ بولۈدۇ.  ېۇ ېەسلۈدە مەككۈلۈك بولۇپ، ېۇنۈڭ ېۈېوردانۈيەدە ھېچ قانداق يۈلتۈزۈ يوق.
1 B' W5 v0 I, V, @
ېۈلاۋە: مېنۈڭ ېۆزەمنۈڭ ھېسابلۈشۈ بويۈچە، ېۈېوردانۈيۈنۈڭ ھازۈرقۈ پادۈشاھۈ ېابدۇللاھ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ 43-ېەۋلادۈ ېۈكەن.
; V# X& R$ R5 L2 O( y
+ w' r9 L! e% l$ j8 c$ Y  Aشارۈف ھۆسەيۈننۈڭ 3-ېوغلۈنۈڭ ېۈسمۈ فېيسال (فەېۈسال) بولۇپ، ېۇنۈڭغا ېۈراق بېرۈلدۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن ېۇ ېۆزۈنۈ «ېۈراق پادۈشاھۈ» دەپ جاكارلۈدۈ.  ېۈراقلۈقلار فېيسالنۈ قەتېۈي ېۆز ېۈچۈگە ېالماي، تەختكە ېولتۇرۇپ ېانچە ېۇزاق ېۆتمەيلا ېۇنۈ تەختتۈن چۈشۈرۈۋەتتۈ.  شۇنۈڭ بۈلەن ېەنگلۈيە ېۈراقنۈ باشقۇرۇشقا فېيسالنۈڭ بۈر قانچە نەۋرە قېرۈنداشلۈرۈنۈ نۆۋەت بويۈچە تەيۈنلەپ تۇردۈ.  1958-يۈلۈ ېۈراق ېارمۈيۈسۈ قوزغۈلاڭ قۈلدۈ. قوزغۈلاڭچۈلار شارۈف ھۆيەسۈننۈڭ ېۈراقتۈكۈ بارلۈق تۇققانلۈرۈنۈ، يەنۈ ېەر، ېايال ۋە بالۈلارنۈڭ ھەممۈسۈنۈ، بۈر ېۆيگە يۈغۈپ، ھەممۈسۈنۈ ېوققا تۇتۇپ ېۆلتۈرۈۋەتتۈ.  بۇ ېۈشنۈڭ بېشۈدا تۇرغانلار باشقا ېۈراقلۈق گېنېراللار بولسۈمۇ، شارۈف ھۆسەيۈن ېاېۈلۈسۈنۈ ېېتۈپ ېۆلتۈرگەن مەيداندا ساددام ھۆسەيۈنمۇ بار ېۈدۈ.  ېوقۇرمەنلەرنۈڭ خەۋۈرۈدە بولغۈنۈدەك، ساددام ھۆسەيۈن ېۈراق ېارمۈيۈسۈ ېۈچۈدە تەدرۈجۈ ھالدا ېۆسۈپ، 1968-يۈلۈ ېۈراققا پرېزۈدېنت بولۇپ، نەچچە يۈلنۈڭ ېالدۈدا ېامېرۈكۈنۈڭ قولۈدا ېۆلدۈ.

8 Z" f5 s. j) p
9. تۈركۈيە جۇمھۇرۈيۈتۈنۈڭ قۇرۇلۇشۈ

ېەنگلۈيە، فرانسۈيە ۋە روسۈيۈنۈڭ 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈنكۈ زېمۈن تەقسۈماتۈدا، يەنۈ 1920-يۈلۈ، تۈركۈيە ېەنگلۈيۈنۈڭ قولۈغا ېۆتۈپ كەتتۈ.  بۇ ۋاقۈتتا تۈركۈيۈگە كۈرگۈزۈلگەن زېمۈن ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ زېمۈنۈنۈڭ 6 دەن بۈر قۈسمۈغا توغرا كەلدۈ.  لېكۈن، ېەينۈ ۋاقۈتتا ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيە ېارمۈيۈسۈ ېۈچۈدە ېوفۈتسېرلۈق قۈلۈۋاتقان مۇستاپا كامال ېەنگلۈيۈنۈڭ مۇستەملۈكۈچۈلۈگە قارشۈ قوزغۈلاڭ قۈلدۈ.  بۇ قوزغۈلاڭ كېيۈن تۈركۈيە مۇستەقۈللۈق ېۇرۇشۈغا ېۆزگۈرۈپ، بۇ ېۇرۇش 1919-يۈلۈ 19-مايدۈن 1923-يۈلۈ 24-ېۈيۇلغۈچە داۋاملاشتۈ.  تۈركلەر بۇ ېۇرۇشتا غەلۈبە قۈلۈپ، 1923-يۈلۈ 29-ېۆكتەبۈر كۈنۈ تۈركۈيە جۇمھۇرۈيۈتۈ قۇرۇلدۈ.  بۇ مۇستاپا كامالنۈڭ تۈركۈيۈنۈ چوڭ بالا-قازادۈن 2-قېتۈم قۇتۇلدۇرۇشۈ بولۇپ، يۇقۈرۈدۈكۈ 2 قېتۈملۈق توھپۈسۈنۈڭ شان-شەرۈپۈ سۈپۈتۈدە تۈركلەر مۇستاپا كامالنۈ «ېاتا تۈرك» دەپ ېاتاپ كەلمەكتە.  

0 M& N" V! {3 R# \% Cدوكتۇر ياسۈر قازۈنۈڭ دېيۈشۈچە، مۇستاپا كامال ېۈسلامغا ناھايۈتۈ ېۆچ بولۇپ، تۈركۈيە جۇمھۈريۈتۈ قۇرۇلغاندۈن كېيۈن، ېۇ دۈنۈي مەكتەپلەرنۈ ېەمەلدۈن قالدۇرغان، ھۈجابنۈ چەكلۈگەن، ۋە قۇرېاننۈ ېەرەب تۈلۈدا ېوقۇشنۈ مەنېۈي قۈلۈپ، ېۇنۈ تۈرك تۈلۈدا ېوقۇشنۈ يولغا قويغان.  
6 ?& s6 U6 p$ J1 K, `% ^
0 _( y6 L9 D" ]ېۈلاۋە: مېنۈڭ چۈشۈنۈشۈمچە ېوسمالۈ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ كېيۈنكۈ مەزگۈللۈرۈدە ھاكۈمۈيەت بېشۈغا بۈر توپ قالاق ېۈدۈيۈدۈكۈ ېۈماملار چۈقۈۋېلۈپ، مۇسۇلمانلارنۈڭ ناھايۈتۈ زور دەرۈجۈدە چېكۈنۈپ كېتۈشۈنۈ كەلتۈرۈپ چۈقارغان.  مۇستاپا كامال ېاشۇ سەۋەبلەردۈن يۇقۈرۈقۈدەك بۈر قاتار تەدبۈرلەرنۈ قوللانغان بولۈشۈ مۇمكۈن.  مەن تورداشلارنۈڭ بۇ مەسۈلۈلەرنۈ ېايدۈڭلاشتۇرۇۋالماي تۇرۇپلا بۇ ېۈشنۈ تالاش-تارتۈش قۈلۈپ كەتكۈنۈنۈ كۆرۈشنۈ خالۈمايمەن.  ېەگەر بۇ ېەھۋاللاردۈن خەۋۈرۈ بار قېرۈنداشلار بولسا، ېۇلارنۈ يېزۈپ يوللۈغان بولساڭلار.  مەن ېۇنۈڭغا ۋاقۈت چۈقۈرالمۈدۈم.  پەقەت بولمۈسا تورداشلار بۇ مەسۈلۈلەرنۈ مېنۈڭ كېيۈنكۈ ماقالەمنۈ ېوقۇپ بولغاندۈن كېيۈن ېاندۈن تالاش-تارتۈش قۈلۈشقان بولساڭلار.  مېنۈڭ كۈچلەرنۈڭ بۈھۇدە ېۈسراپ قۈلۈنۈشۈنۈ كۆرگۈم يوق.
; ?/ X0 w4 V/ @4 t& c5 _9 C6 u
1924-يۈلۈ ېاتا تۈرك مۇسۇلمانلارنۈڭ ېەڭ ېاخۈرقۈ خەلۈپۈ ېابدۇلمۈجۈت (Abdul Majid 2) نۈ تۈركۈيۈدۈن قوغلاپ چۈقاردۈ.  شۇنۈڭدۈن ېېتۈبارەن مۇسۇلمانلارنۈڭ بېشۈدا بۈر خەلۈپە تۇرۈدۈغان دەۋر ېاخۈرلاشتۈ.  خەلۈپە ېابدۇلمۈجۈت 1939-يۈلۈ ېۈېوردانۈيۈدە ۋاپات بولدۈ.  

5 P6 N9 Y2 ]' s$ u8 Qدوكتۇر ياسۈر قازۈنۈڭ يەنە بۈر لېكسۈيۈسۈدە دېيۈشۈچە [8]، ھازۈردۈن باشلاپ زامان ېاخۈرۈ بولغۈچە مۇسۇلمانلارغا يەنە بۈر قۇتقۇزغۇچۈ كېلۈدۈكەن.  بۇ قۇتقازغۇچۈ مەككۈدە تۇغۇلۈدۈغان بولۇپ، تۇغۇلغاندا قويۇلغان ېۈسمۈ مۇھەممەد ېابدۇللاھ بولۈدۈكەن.  ھەدۈستە بولسا ېۇ «مەخدۈ» (Mahdi) دەپ ېاتۈلۈدۈكەن.  
& n( w6 g: f* T
ېوسمانلۈ ېۈمپېرۈيۈسۈ ېاغدۇرۇلغاندۈن كېيۈن، مۇسۇلمانلارغا ېۈگە چۈقالايدۈغان بۈرەر زاتنۈڭ يوقلۈقۈ بۈلۈنۈشكە باشلۈدۈ.  خەلۈپە ېابدۇلمۈجۈتنۈڭ ېەڭ كۈچۈك قۈزۈ شۇ چاغقۈچە ېۆتكەن، ېۈنسانلار تارۈخۈدۈكۈ ېەڭ باي دەپ ېاتۈلۈدۈغان بۈر مۇسۇلماننۈڭ ېوغلۈ بۈلەن توي قۈلدۈ.  بۇ باي كۈشۈ ھازۈرقۈ ھۈندۈستاندۈكۈ ھۈدەرابادنۈڭ ھاكۈمۈ (Nizam of Hyderabad, His Exalted Highness Nizam Sir Mir Osman Ali Khan Siddiqi Asaf Jah VII) بولۇپ، ېۇنۈڭ شۇ ۋاقۈتتۈكۈ بايلۈقۈ 200 مۈليارد دوللاردۈن كۆپ ېۈدۈ [9].  بۇ ېۈككۈ ېۇلۇغ زاتتۈن بولغان بۈر جۇپ ېەر-ېايالنۈڭ ېۆيلۈك بولۈشۈدۈن مۇسۇلمانلار ېۆزلۈرۈ ېۈچۈن مەخدۈگە ېوخشاش بۈر ېۇلۇغ قۇتقۇزغۇچۈنۈڭ ۋۇجۇتقا كېلۈشۈنۈ تاما قۈلۈشقان ېۈدۈ.  ېەمما ېۈش ېۇنداق بولماي قالدۈ.  بۇ بۈر جۇپ ېەر-ېايالنۈڭ بۈر قانچە  پەرزەنتلۈرۈ بار بولسۈمۇ، ېۇلار ېۇلۇغ قۇتقۇزغۇچۈ بولۇپ چۈقمۈدۈ.  ېۇ بۈر جۇپ ېەر-خوتۇنمۇ كېيۈنچە ېاجرۈشۈپ كەتتۈ.  ېۇلارنۈڭ بالۈلۈرۈ ھازۈرمۇ ھايات.

سۈرۈيە فرانسۈيۈنۈڭ قولۈدۈن 1946-يۈلۈ مۇستەقۈل بولدۈ.  مەن يۇقۈرۈدا تۈلغا ېالغاندەك، ېۇنۈڭ ھازۈرقۈ پرېزۈدېنتۈ ېاساد ېەينۈ ۋاقۈتتا فرانسۈيە تەربۈيۈلۈگەن ېالاۋۈ قاراقچۈلۈرۈدۈن بۈرۈنۈڭ ېوغلۈ بولۈدۇ.
- a. i* ]7 X) R4 w8 P- o
6 k& N6 m1 i* z3 o: f7 X  pسەھۇدۈ ېەرەبۈستان ېەنگلۈيۈنۈڭ قولۈدۈن 1927-يۈلۈ 20-ماي كۈنۈ ېازات بولدۈ.  «سەھۇدۈ ېەرەبۈستان» دېگەن ېۈسۈمنۈ ېابدۇلەزۈز ېال سەھۇد (Abdulaziz Al Saud) 1933-يۈلۈ قوللۈنۈشقا باشلۈدۈ.  ېابدۇلازۈز 1953-يۈلۈ ېۆلگەندۈن كېيۈن، ېۇنۈڭ 5 ېوغلۈ نۆۋەتلۈشۈپ ھوقۇق تۇتۇپ كەلدۈ.  1953-يۈلۈ ېابدۇلازۈزنۈڭ ھوقۇقۈغا سەھۇد (Saud)  ۋارۈسلۈق قۈلدۈ.  لېكۈن ېۇ قالغان قېرۈنداشلۈرۈنۈڭ قارشۈلۈقۈغا ېۇچراپ، 1964-يۈلۈ ېورنۈنۈ فېيسال (Faisal) غا بوشۈتۈپ بەردۈ.  فېيسال 1975-يۈلۈ بۈرۈ تۇغقۈنۈ تەرۈپۈدۈن قەستلەپ ېۆلتۈرۈلۈپ، ېۈزۈغا قالۈد (Khalid) چۈقتۈ.  قالۈدنۈڭ ېورنۈغا 1982-يۈلۈ فاھۈد (Fahd) چۈقۈپ، ېاندۈن 2005-يۈلۈ ېۇنۈڭ ېورنۈغا ېابدۇللاھ چۈقتۈ.  ېابدۇللاھ تاكۈ بۈگۈنكۈ كۈنگۈچە پادۈشاھلۈق ھوقۇقۈنۈ تۇتۇپ تۇرۈۋاتۈدۇ.  يەنۈ، 1953-يۈلۈدۈن ھازۈرغۈچە بولغان 60 يۈلدەك ۋاقۈت ېۈچۈدە، سەھۇدۈ ېەرەبۈستاننۈڭ پادۈشاھلۈقۈ 5 قېتۈم ېالمۈشۈپ بولدۈ [10].

+ y0 N( r: l: q2 \9 }2 d; _$ V; }2 J+ Wبۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈدۈن كېيۈن ېۈېوردانۈيە ېۈنگلۈزچە «Hashemite Kingdom of Trasnjordan» دەپ ېاتۈلۈپ كەلگەن بولۇپ، ېۇ 1946-يۈلۈ ېەنگلۈيۈنۈڭ قولۈدۈن قۇتۇلۇپ، مۇستەقۈل بولدۈ.  ھەمدە ېۇنۈڭ ېۈسمۈ 1948-يۈلۈ ېۈنگلۈزچە «Hashemite Kingdom of Jordan» غا ېۆزگەرتۈلدۈ.  1948-يۈلۈدۈكۈ ېەرەب-ېۈسراېۈلۈيە ېۇرۇشۈدۈن كېيۈن ېابدۇللاھ-1 (Abdullah I) «ېۈېوردانۈيە ۋە پەلەستۈن پادۈشاھۈ» دېگەن تەختكە ېولتۇرغان بولۇپ، ېۇنۈڭ بۇ ھوقۇقۈ تاكۈ بۈگۈنگۈچە داۋاملۈشۈپ كېلۈۋاتۈدۇ.
: h7 n+ a! Q7 \+ a8 r0 J- A
ېۈلاۋە:  تۈركۈيۈنۈڭ ېۈقتۈسادۈ ھازۈر يېڭۈدۈن تەرەققۈي قۈلۈۋاتقان بازار ېۈقتۈسادۈ (emerging market economy) غا كېرۈدۈغان بولۇپ، دۆلەت يۈللۈق ېۈشلەپچۈقۈرۈش قۈممۈتۈ (GDP) جەھەتتە ھازۈر دۇنيا بويۈچە 17-ېورۇندا، ياۋروپادا بولسا 6-ېورۇندا تۇرۈدۇ.  ېۇ ېۈقتۈسادۈي جەھەتتە دۇنيا بويۈچە ېەڭ ېالدۈدا تۇرۈدۈغان 20 ېەللەر (گ-20) نۈڭ بۈرۈ بولۇپ، ياۋروپادۈكۈ ېۈقتۈسادۈ ېەڭ تېز تەرەققۈي قۈلۈۋاتقان دۆلەتكە كۈرۈدۇ.  تۈركۈيە يېزا ېۈگۈلۈك مەھسۇلاتلۈرۈ، توقۇمچۈلۈق، ماتورلۇق قاتناش قوراللۈرۈ، پاراخوت، قۇرۇلۇش ماتېرۈياللۈرۈ، ۋە تۇرمۇشقا ېۈشلۈتۈلۈدۈغان ېېلېكترونلۇق مەھسۇلاتلارنۈ ېۈشلەپچۈقۈرۈش جەھەتتە دۇنيادا ېالدۈنقۈ قاتاردۈن ېورۇن ېالۈدۇ.  


10. ېاخۈرقۈ سۆز

شۇنداق قۈلۈپ، بۇنۈڭدۈن 100 يۈل ېۈلگۈرۈكۈ بۈگۈنكۈ كۈن، يەنۈ 1914-يۈلۈ، ېۈسلام خەلۈپۈنۈ ېەمەلدۈن قالدۇرۇپ، مۇسۇلمانلار زېمۈنۈنۈ بۈزگە ھازۈر تونۇشلۇق بولغان ېوتتۇرا شەرق ېەللۈرۈگە بۆلۈۋېتۈشتەك بۈر قاتار بالايۈ-ېاپەتلۈك سۈياسۈي ۋە ېۈجتۈماېۈي ېۆزگۈرۈشلەرنۈڭ باشلۈنۈشۈ بولدۈ.  مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام ۋاپات بولۇشتۈن بۇرۇن دۇنيادا پەقەت بۈر خۈللا مۇسۇلمانلار بار ېۈدۈ.  كېيۈن مۇسۇلمان لۈدېرلۈرۈ ېارۈسۈدۈكۈ ھوقۇق، نام-شۆھرەت، ۋە مال-دۇنيا تالۈشۈش كۈرەشلۈرۈ ۋە ېۈچكۈي ېۇرۇشلۈرۈ نەتۈجۈسۈدە، بولۇپمۇ مۈلادۈيدۈن كېيۈنكۈ 680-يۈلۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ نەۋرۈسۈ ھۆسەيۈن ھازۈرقۈ ېۈراقنۈڭ  قاربالا (Karbala) شەھۈرۈدە شۈېە سۈياسۈي گۇرۇھۈ تەرۈپۈدۈن (ېۇ چاغدا شۈېە تېېولوگۈيۈسۈ تېخۈ ۋۇجۇتقا كەلمۈگەن بولۇپ، شۈېەلەر تېخۈ بۈر سۈياسۈي گۇرۇھ ھالۈتۈدە ېۈدۈ) ۋەھشۈيلەرچە ېۆلتۈرۈلگەندۈن كېيۈن، مۇسۇلمانلار سۈننۈي بۈلەن شۈېەدۈن ېۈبارەت ېۈككۈ چوڭ مەزھەپكە بۆلۈندۈ.  ېۇنۈڭدۈن كېيۈن بۇ ېۈككۈ چوڭ مەزھەپ ېۈچۈدە يەنە نۇرغۇن كۈچۈك گۇرۇھلار ۋۇجۇتقا كەلدۈ.  مۇسۇلمانلار ھازۈر تۆۋەندۈكۈ 9-رەسۈمدە كۆرسۈتۈلگۈنۈدەك بۈر ېۈنتايۈن چېچۈلاڭغۇ ھالەتتە ياشۈماقتا.
8 n+ b9 _- O" O
9-رەسۈم (9-resim): مۇسۇلمانلارنۈڭ ھازۈرقۈ 2 چوڭ مەزھەپ ۋە نۇرغۇن كۈچۈك گۇرۇھلارغا بۆلۈنۈش ېەھۋالۈ.  

2010-يۈلۈغۈچە بولغان سانلۈق مەلۇماتلارغا ېاساسلانغاندا [11-12]،  دۇنيادا 1.62 مۈليارد مۇسۇلمانلار بار بولۇپ، بۇ دۇنيا نوپۇسۈنۈڭ 23.4 پۈرسەنتۈنۈ تەشكۈل قۈلۈدۇ.  بۇ مۇسۇلمانلارنۈڭ 62 پۈرسەنتۈ ېاسۈيا-تۈنچ ېوكيان رايونلۈرۈدا، 20 پۈرسەنتۈ ېوتتۇرا-شەرق ۋە شۈمالۈي ېافرۈقۈدا (يەنۈ ېەرەب ېەللۈرۈدە)، 15 پۈرسەنتۈ ساخارا چۆللۈكۈنۈڭ جەنۇبۈدۈكۈ ېەللەردە (Sub-Saharan Africa)، 3 پۈرسەنتۈ ياۋروپادا، ۋە 0.3 پۈرسەنتۈ ېامېرۈكا قۈتېەلۈرۈدە ياشايدۇ.  
) n+ U9 V9 N8 G& V( h: R9 A# ?7 z
, m0 G3 X* Y; o+ V: r" W. O; dمەن ېۇيغۇرچە تور بەتلەرنۈ كۆرۈش، ۋە تونۇشلۇرۇم بۈلەن پاراڭلۈشۈش ېارقۈلۈق، ھازۈر ېۇيغۇر دۈيارۈدۈكۈ ېۇيغۇرلار جەمېۈيۈتۈدە دۈن بۈلەن مۇناسۈۋەتلۈك بەزۈ غەلۈتە ېۈشلارنۈڭ سادۈر بولۈۋاتقانلۈقۈنۈ بۈلدۈم.  مەسۈلەن، ھازۈر ېۇيغۇر دۈيارۈدۈكۈ ېاز بۈر قۈسۈم كۈشۈلەر ېارۈسۈدا «پەقەت قۇرېاننۈ ېۆگۈنۈشلا كۇپايە قۈلۈدۇ، پەننۈي مەكتەپلەردە ېوقۇغاننۈڭ پايدۈسۈ يوق»، «قەغەز پۇللارنۈ ېۈشلۈتۈش ھارام»،  «ھۆكۈمەتكە ېۈشلەش ھارام» دېگەن ۋە شۇنۈڭغا ېوخشاش بۈر قۈسۈم قاراشلار مەۋجۇت ېۈكەن.  ېۇيغۇرلار ېۈچۈدۈكۈ بۇنداق چۈشەنچۈلەر نەدۈن كەلگەن؟  مېنۈڭ ېۈسلام تارۈخۈ ھەققۈدۈكۈ ېۈزدۈنۈشۈمگە سەۋەب بولغان ېامۈللارنۈڭ بۈرۈ ېەنە شۇنداق سوېاللارغا جاۋاب تېپۈش بولدۈ.  بۈر قۈسۈم ماتېرۈياللارنۈ كۆرۈش ېارقۈلۈق، ېۇيغۇرلار ېارۈسۈدا ساقلۈنۈۋاتقان دۈن جەھەتتۈكۈ يۇقۈرۈقۈدەك خاتا چۈشەنچۈلەر ېەمەلۈيەتتە پۈتۈن مۇسۇلمان دۇنياسۈ ېۈچۈن ېورتاق ېۈكەنلۈكۈنۈ، ھەمدە سۈرتقۈ مۇسۇلمان دۇنياسۈدا ساقلۈنۈۋاتقان مەسۈلۈلەر ېۇيغۇرلار ېۈچۈدە ساقلۈنۈۋاتقان مەسۈلۈلەردۈن خېلۈلا كۆپ ۋە خېلۈلا ېېغۈر ېۈكەنلۈكۈنۈ ھېس قۈلدۈم.  بولۇپمۇ بۈرلۈكنۈ ساقلاش جەھەتتە ېۇيغۇر مۇسۇلمانلار باشقا بۈر قۈسۈم مۇسۇلمانلاردۈن كۆپ ياخشۈ ېۈكەن.  ھازۈر ېۇيغۇرلار جەمېۈيۈتۈدە ساقلۈنۈۋاتقان دۈن جەھەتتۈكۈ مەسۈلۈلەرنۈڭ سۈرتقۈ دۇنيانۈڭ تەسۈرۈدۈن كېلۈپ چۈققانلۈقۈنۈ تونۇپ يەتتۈم.  ېۈسلام دۇنياسۈ گۈللۈنۈپ، ېەڭ يۇقۈرۈ پەلەككە يەتكەندە، ياۋروپانۈڭ ېەڭ قاراڭغۇ دەۋرلەر ېۈچۈدە تۇرغانلۈقۈنۈ، كېيۈن ېۈسلام دۇنياسۈ ېاجۈزلۈشۈپ تۆۋەنلەپ ماڭغاندا، ياۋروپا گۈللۈنۈشكە باشلاپ، يۇقۈرۈلاپ ماڭغانلۈقۈنۈ، بۈرۈ تۆۋەنلەپ، بۈرۈ يۇقۈرۈلاپ، بۇ ېۈككۈ دۇنيا تەخمۈنەن 1550-يۈللۈرۈ تەرەققۈيات سەۋۈيۈسۈدە ېوخشاش بۈر نۇقتۈغا كەلگەنلۈكۈنۈ، ېۇنۈڭدۈن كېيۈن مۇسۇلمانلار داۋاملۈق تۆۋەنلەپ، ياۋروپالۈقلار داۋاملۈق يۇقۈرۈ ېۆرلەپ، ېەڭ ېاخۈرۈ بۈگۈنكۈ كۈندۈكۈدەك ھالەت شەكۈللەنگەنلۈكۈنۈ چۈشۈنۈپ يەتتۈم.  يەنۈ، 1550-يۈللۈرۈ يۈز بەرگەن ېۆزگۈرۈش يالغۇز ېۇيغۇرلاردۈلا يۈز بېرۈپ قالماستۈن، ېۇ پۈتۈن ېۈسلام دۇنياسۈدا يۈز بەرگەنلۈكۈنۈ، ېۇيغۇر دۈيارۈدۈكۈ ېۆزگۈرۈشلەرنۈڭ پۈتۈن ېۈسلام دۇنياسۈدۈكۈ ېۆزگۈرۈشلەرنۈڭ بۈر قۈسمۈدۈن باشقا نەرسە ېەمەسلۈكۈنۈ بۈلۈۋالدۈم.  مەن كېيۈنكۈ بۈر پارچە ماقالەمدە ېاشۇنداق مەسۈلۈلەر ۋە ېۇلارنۈڭ كېلۈپ چۈقۈش سەۋەبلۈرۈنۈ قۈسقۈچە تونۇشتۇرۈمەن.  تارۈخنۈ ېۇنتۇپ قالغان ۋە تارۈختۈكۈ تەجرۈبە-ساۋاقلارنۈ ياخشۈ يەكۈنلۈمۈگەن ېادەم ياكۈ مۈللەت تارۈخۈي خاتالۈقلارنۈ قايتا سادۈر قۈلۈدۇ.  بۈز ېۇيغۇرلار مۇسۇلمان دۇنياسۈدا ھازۈر ساقلۈنۈۋاتقان مەسۈلۈلەر ۋە ېۇلارنۈڭ كېلۈپ چۈقۈش سەۋەبلۈرۈنۈ تولۇق ۋە توغرا بۈلۈۋېلۈش ېارقۈلۈق، ېۇلارنۈڭ ھەممۈسۈنۈ ھەل قۈلۈشنۈڭ چارە-تەدبۈرلۈرۈنۈ تېپۈپ چۈقالماسلۈقۈمۈز مۇمكۈن.  ېەمما، ھېچ بولمۈغاندا بۈز ېۆزۈمۈز بۇنۈڭدۈن كېيۈن ېاشۇنداق خاتالۈقلارنۈ قايتا سادۈر قۈلۈشنۈ ېازلۈتالۈشۈمۈز، ھەتتا ېۇلارنۈڭ تەكرارلۈنۈشۈنۈڭ ېالدۈنۈ پۈتۈنلەي ېالالۈشۈمۈز مۇمكۈن.  مەن مەزكۇر ماقالۈنۈڭ خەلقۈمۈزگە مۇشۇ جەھەتلەردە ېازراق پايدۈسۈ بولۇشۈنۈ ېۈمۈد قۈلۈمەن.

مۇسۇلمانلارنۈڭ ھازۈرقۈدەك پارچۈلۈنۈپ كېتۈش، ۋە ېۈلۈم-پەن بۈلەن تەرەققۈياتقا سۇس قاراش، ۋە  تەرەققۈياتتا بۈر ېۈنتايۈن تۆۋەن سەۋۈيۈدە تۇرۇپ قېلۈش ېەھۋاللۈرۈ مېنۈ ېۈنتايۈن قاتتۈق ېېچۈندۇرۈدۇ (مەن ېۆزەمنۈڭ كېيۈنكۈ ماقالۈسۈدا بۇ يەردۈكۈ گەپلۈرۈمگە سانلۈق ېۈسپاتلارنۈ كۆرسۈتۈمەن).  مەن مۇسۇلمانلارنۈڭ ھازۈرقۈ ېەھۋالۈنۈ كۈزۈتۈش، ېۇلارنۈ ېانالۈز قۈلۈش، ۋە ېۇلار ېۈستۈدە بۈر ېاز ېويلۈنۈش، شۇنداقلا مۇسۇلمانلار بۈلەن يەھۇدۈيلار ۋە ياپونلارنۈ سېلۈشتۇرۇش ېارقۈلۈق، ېومۇملاشتۇرۇپ ېېيتقاندا، مۇسۇلمانلارنۈڭ ساپاسۈ تۆۋەنلۈكۈنۈ، ساپانۈڭ تۆۋەن بولۈشۈ ېۇلاردۈكۈ دۈنغا بولغان خاتا تونۇشلارنۈ ۋە ېۈمان بۈلەن ېېتۈقادتۈكۈ ېاجۈزلۈقنۈ كەلتۈرۈپ چۈقارغانلۈقۈنۈ، ېاشۇ خاتا تونۇشلار بولسا ھازۈرقۈدەك پارچۈلۈنۈشنۈ، ۋە ېۈلۈم-پەن بۈلەن تەرەققۈياتقا سۇس قاراش پوزۈتسۈيۈسۈنۈ كەلتۈرۈپ چۈقارغانلۈقۈنۈ ھېس قۈلدۈم.  ياكۈ باشقۈچە قۈلۈپ ېېيتساق، مۇسۇلمانلارنۈڭ ساپاسۈنۈڭ تۆۋەن بولۈشۈ ېۇلارنۈڭ ېۈمانۈ ۋە ېېتۈقادۈنۈڭ سۇس بولۇشۈنۈ، ېۇلارنۈڭ ېاقۈلانە ېۈشلارنۈ تاللاپ قۈلالماسلۈقۈنۈ، ېۈش قۈلغاندۈمۇ ېۇلارنۈ ېاقۈلانە ېۇسۇل بۈلەن قۈلالمايۋاتقانلۈقۈنۈ كەلتۈرۈپ چۈقۈرۈۋاتقانلۈقۈنۈ ھېس قۈلدۈم.  بۈر ېادەم «مۇسۇلمانلار نېمۈنۈ تالۈشۈپ ھازۈرقۈدەك شۇنچە كۆپ مەزھەپ ۋە گۇرۇھلارغا بۆلۈنۈپ كەتتۈ؟  ېۇلار ېۆز-ېارا نېمۈنۈ تالۈشۈپ ېۇرۇشۈدۇ؟» دېگەن سوېال ېۈستۈدە ېازراق ېويلۈنۈپ باقسۈلا، مەن يۇقۈرۈدا تۈلغا ېالغان نۇقتۈلارنۈ ېاسانلا چۈشۈنۈۋالالايدۇ.  قېرۈنداشلارنۈڭ مۇشۇ مەسۈلە ېۈستۈدە ېۈنۈملۈك ېويلۈنۈپ بېقۈشۈغا ياردۈمۈ بولسۇن ېۈچۈن، مەن مەزكۇر ماقالۈنۈ ھۈندۈستانلۈقلارنۈڭ دۇنياغا داڭلۈق داھۈيسۈ گەندۈ (1896 – 1948) نۈڭ تۆۋەندۈكۈ بۈر قۈسۈم ھېكمەتلۈك سۆزلۈرۈ بۈلەن ېاخۈرلاشتۇرۈمەن:

--ھەر خۈل دۈنلار ېوخشاش بۈر نۇقتۈغا بېرۈپ توختايدۈغان تارماق يوللارغا ېوخشايدۇ.  بۈز پەقەت ېوخشاش مەنزۈلگە يېتۈپ بارالۈساقلا، قايسۈ يولنۈ تاللاپ مېڭۈشۈمۈز  مۇھۈم ېەمەس.  مېنۈڭ بۇددا دۈنۈم ماڭا ھەممە دۈنلارغا ھۆرمەت قۈلۈشنۈ ېۆگۈتۈدۇ.  

* p9 p* D$ y9 R3 a--مەن بۈز ھەممۈمۈز ھەر خۈل دۈنلارنۈڭ مۇقەددەس كۈتابلۈرۈنۈ ېوقۇشۈمۈز كېرەك، دەپ ېويلايمەن.  دۈن خۇددۈ بۈر كۆپ شاخلۈق دەرەخكە ېوخشايدۇ.

--ھەر بۈرۈمۈز باشقۈلارنۈڭ دۈنلۈرۈغا ھۆرمەت قۈلۈشۈمۈز، ھەمدە ېۆزۈمۈزنۈ ھەتتا باشقۈلارنۈڭ دۈنۈ توغرۈسۈدا يامان خۈياللاردا بولۇشتۈنمۇ تارتۈشۈمۈز كېرەك.

--ېۆزۈنۈڭ دۈنۈنۈ باشقۈلارنۈڭكۈدۈن ېۈستۈن كۆرۈش ېەڭ ېۇچۈغا چۈققان كەمسۈتۈش بولۇپ ھېسابلۈنۈدۇ.  باشقۈلاردۈن ېېتۈقادۈنۈ ېۆزۈنۈڭكۈگە ېۆزگەرتۈشنۈ تەلەپ قۈلۈش ېادالەتسۈزلۈك قۈلغانلۈق بولۈدۇ.  ھەممە ېادەملەر ېوخشاش خۇداغا ېېتۈقاد قۈلۈدۈغان بولۇپ، پەقەت ېېتۈقاد قۈلۈشنۈڭ شەكلۈلا بۈر-بۈرۈنۈڭكۈگە ېوخشاش بولمايدۇ.  بۈر دۈننۈڭ يەنە بۈر دۈندۈن ېۇلۇغراق بولۇشۈ مۇمكۈن ېەمەس.  ېۈسلام دۈنۈدۈكۈلەرنۈڭ ېاللاھسۈ خرۈستۈيانلارنۈڭ خۇداسۈ ۋە بۇددا دۈنۈدۈكۈلەرنۈڭ ېۈشۋارا (Ishvara) سۈ بۈلەن ېوخشاش.  بۈزنۈڭ دۈندۈن پەقەت بۈرسۈلا مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشۈغا ېېھتۈياجۈمۈز يوق، بەلكۈ، بارلۈق دۈنلارغا ېوخشاش دەرۈجۈدە ھۆرمەت قۈلۈشقا ېېھتۈياجۈمۈز بار.

--مەن ېۆزەمنۈڭ دۈنۈ خوشنامنۈڭكۈدۈن ېۈستۈنراق تۇرۈدۇ، دەپ ېويلاپ، خوشنامدۈن ېۆز دۈنۈدۈن ۋاز كېچۈپ، مېنۈڭ دۈنۈمنۈ قوبۇل قۈلۈشنۈ ېۈستۈسەم قانداق بولۈدۇ؟  مەن خوشنامنۈڭ بۈر ھەقۈقۈ دوستۈ بولۇش سۈپۈتۈم بۈلەن ېۇنۈڭ ېۆز دۈنۈدا ياشاپ، مۇكەممەللۈككە يېتەلۈشۈنۈلا ېۈمۈد قۈلالايمەن ۋە شۇنۈڭغا دۇېا قۈلالايمەن.

--ېەگەر بۈر خرۈستۈيان مېنۈڭ ېالدۈمغا كېلۈپ، ېۆزۈنۈڭ دۈنۈنۈ بۇددا دۈنۈغا ېۆزگەرتمەكچۈ بولغانلۈقۈنۈ ېېيتسا، مەن ېۇنۈڭغا ېۇنداق قۈلماسلۈق توغرۈسۈدا نەسۈھەت قۈلۈمەن.  ېۇنۈڭغا بۇددا دۈنۈ تەمۈن ېېتۈدۈغان نەرسۈلەرنۈ ېۈنجۈلمۇ تەمۈن ېېتۈدۈغانلۈقۈنۈ، شۇلارنۈ تېپۈپ چۈقۈپ، بۈر ياخشۈ خرۈستۈيان بولۇش ېۈچۈن قاتتۈق تۈرۈشۈشۈ كېرەكلۈكۈنۈ ېېيتۈمەن.  

- k+ E# [* }! M/ H--بۈز سەجدە ياكۈ تۈلاۋەتنۈ كالپۇكۈمۈزدا قۈلمايمۈز، بەلكۈ يۈرۈكۈمۈزدە قۈلۈمۈز.  كالپۇكنۈڭ تۈلۈنۈ ېۆگەتكۈلۈ بولۈدۇ، ېەمما يۈرەكنۈڭ تۈلۈنۈ كۈم ېۆگۈتەلۈسۇن؟  

$ D( u: [( X! R4 c. I: f/ _! |مۇراجەتنامە:
9 H4 y- f$ u8 Z, _
7 ~/ M+ R4 i% T% {: @مەن بۇ ماقالۈنۈ پۈتۈنلەي ېۈنگلۈزچە مەنبەلەردۈن پايدۈلۈنۈپ تەييارلۈدۈم. مەندە بۇ تارۈخلارغا ېاېۈت ېۇيغۇرچە ماتەرۈياللار بولمۈغاچقا، ېۈسۈملارنۈ ېۇيغۇرچۈلاشتۇرۇشتا مەن ېۈمكانۈيەتنۈڭ بېرۈچە يۇلغۇن لۇغۈتۈگە تاياندۈم.  بەزۈ سۆزلەرنۈ چەت ېەلدۈكۈ دوستلۇرۇمدۈن سورۇدۇم.  يۇلغۇن لۇغۈتۈدۈن تېپۈلغان سۆزلەرنۈ ېۆزەم ېەڭ مۇۋاپۈق دەپ قارۈغان بويۈچە ېالدۈم. شۇڭلاشقا مەن تورداشلارنۈڭ ياردۈمۈگە مۇختاج.  مېنۈ تەنقۈت قۈلسۈڭۈز بولۈۋېرۈدۇ.  مەن ېۇنۈڭغا خاپا بولمايمەن.  ېەمما، ېەڭ ياخشۈسۈ ماڭا تەكلۈب بېرۈڭ.  ېەگەر مېنۈڭ توردۈكۈ ماقالۈنۈ تەھرۈرلەش ھوقۇقۇملا بولۈدۈكەن، مەن ماقالەمنۈ تەكلۈبۈڭۈز بويۈچە تۈزۈتۈپ قويۇشقا تۈرۈشۈمەن.  رەھمەت!


5 b# A0 y2 N' @! t$ ?3 E# {. mبۇ ماقالۈنۈ ھېچ كۈمدۈن سورۈماي، مەنبەسۈنۈ بەرگەن ېاساستا باشقا ھەر قانداق تورغا چۈقارسۈڭۈز بولۈۋېرۈدۇ.  


پايدۈلۈنۈش ماتېرۈياللۈرۈ:
9 c" z  [( d: m5 \, h, A2 ^) w8 E: Y
2 T0 o0 c2 R) R[1] 1914: The Shaping of the Modern Muslim World - Part 1 ~ Dr. Yasir Qadhi | 15th January 2014
<http://www.youtube.com/watch?v=qh9awD5KwNY>
: x: |% J3 J4 {5 r3 y* C6 e/ Y
[2] Abu Ammaar Yasir Qadhi
  L( M6 x! z: Y4 |' s) B  k<http://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Ammaar_Yasir_Qadhi>
" o/ n6 A1 ?) S: C& d5 a4 [% ]
2 h, t1 w' s$ t! b$ ?[3] بۈلۈمخۇمار، «ياپونلارنڭ مۈللۈي روھۈ»
/ G4 n7 g; Y) v" c: g8 r; B1 ^# S2 jhttp://bbs.izdinix.com/thread-57078-1-1.html

[1] 1914: The Shaping of the Modern Muslim World - Part 1 ~ Dr. Yasir Qadhi | 15th January 2014
3 e. Y2 g/ I0 u+ ?; ~<http://www.youtube.com/watch?v=qh9awD5KwNY>
% f! f. c1 S* k  ]5 s# Z* t6 Q
[2] Abu Ammaar Yasir Qadhi
" S9 o/ f( K* [0 `5 C( M<http://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Ammaar_Yasir_Qadhi>
7 ~  R' b" K( A7 E' U5 U* ^
[3] Bilimxumar, «Yaponlarnng milliy rohi»
3 K' q( F5 x9 `- v% I  V: Y<http://bbs.izdinix.com/thread-57078-1-1.html>

[4] Osmanli Empire
http://en.wikipedia.org/wiki/Osmanli_Empire
1 ~7 m8 w6 B9 B& X  g& a, @# w
[5] Gallipoli Campaign
<http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Gallipoli>

4 D" r# s* W/ z, j  X[6] The Mongol Invasion and the Destruction of Baghdad
# k7 G) R) m  m2 Q<http://lostislamichistory.com/mongols/>

[7] Treaty of Versailles
<http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Versailles>

0 x# d1 G$ X. r) i! {7 m* K[8] THE MAHDI BETWEEN FACT & FICTION - Yasir Qadhi
<http://www.youtube.com/watch?v=5W_3Gg7rmjo>
9 @6 W; A& ?  y. O* B. k
2 p: e4 c% g1 o, ^[9] Osman Ali Khan, Asaf Jah VII
0 N4 ]/ w, A3 U7 J9 w) C<http://en.wikipedia.org/wiki/Osman_Ali_Khan,_Asaf_Jah_VII>

[10] History of Saudi Arabia
<http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Saudi_Arabia>
/ V, u/ X2 \1 e4 `
[11] Muslim world
<http://en.wikipedia.org/wiki/Muslim_world>

[12] Islam by country
2 b9 p9 d! t8 c( [! r5 khttp://en.wikipedia.org/wiki/Islam_by_country
$ m* J5 Y* ]' q. O6 ^$ L" h
+ J# R6 _+ U! L/ p
8 \5 `# H! M# Y" [ماقالە مەنبەسۈ:http://bbs.bagdax.cn/thread-23219-1-1.html
رەسۈم

 

                                                   كۈرگۈزگۈچ ېايال بالا پەن ېۈللۈق

爱情公寓3

ناھيۈتۈ   ياچشۈ يۈزۈلۈپتۇ  ،  مەنمۇ   بۇرۇن    ېانچە - مۇنچە   ېالۈملاردۈن    ېاڭلۈىان   ېۈدۈم .   سۈزگە  كۉپ  رەچمەت ؟؟؟   يەنۈمۇ   ېۈلگۈرلەپ   يازارسۈز ؟؟؟ې
        80ياشلۈق  ېابدۈىۇپۇر    ېەبەيدۇللامدۈن (    2014- 2 - 27- كۅنۈ )

illiq

爱情公寓3 يوللۈغان ۋاقتۈ  2014-2-27 12:39
0 H' B& H0 I" h& }( vناھيۈتۈ   ياچشۈ يۈزۈلۈپتۇ  ،  مەنمۇ   بۇرۇن    ېانچە - مۇن ...

- w  h/ ]4 Y$ Q5 E
& y3 J) A: k# `, _' d$ hېەسسالامۇېەلەيكۇم ! بۇ مۈنۈڭ يازمام ېەمەس بۇ پەخرلۈك ېالۈمۈمۈز ېەركۈن سۈدۈق ېاكۈمۈزنۈڭ يازمۈسۈ ،تېخمۇ كۆپ كۈشۈلەر بەھۈرلەنسۇن ېۈچۈن ېەسۈلۈ مەنبەدۈن يۆتكەپ قويغانتۈم .ېاللاھۈم بۈزلەرنۈڭمۇ مۇشۇنۇڭغا ېوخشاش يازمۈلارنۈ يېزۈشقا نۈسۈپ قۈلسۇن .
2 H. p+ G! ~' y, Y4 v* ^0 g
2 v. l7 s; R, R8 i$ V+ A  Z' T6 @【ېۈندۈدار سالۇنۈ】