نەزەر غوجا ېابدۇسەمەت يۈكسەك ېۈستېداتقا ېۈگە ېالۈم ، تالانتلۈق شاېۈر بولۇش سۈپۈتۈ بۈلەن ېۇيغۇر ېەدەبۈياتۈ تارۈخۈدا ېالاھۈدە ېورۇن ېۈگۈلەيدۇ .
    نەزەر غوجۈنۈڭ ېاتا - ېانۈسۈ ېوقۇمۇشلۇق كۈلشەر بولۇپ ، ېۈلۈ ۋۈلايتۈنۈڭ جاغۈستاي يېزۈسۈدا ياشۈغان. نەزەر غوجۈنۈڭ دادۈسۈ ېابدۇسەمەت 1864- يۈلۈ كۆتۈرۈلگەن چۈڭ سۇلالۈسۈ ھۆكۈمتۈگە قارشۈ دېھقانلار قوزغۈلۈڭۈغا قاتناشقان . 1871-، 1881- يۈللۈرۈ چاررۇسۈيە قوشۇنۈ ېۈلۈ ۋۈلايتۈگە تاجاۋۇز قۈلۈپ كۈرۈپ ، ېۈلۈنۈ بېسۈۋالدۈ . ھەم چاررۇسۈيە تاجاۋۇزچۈلۈرۈنۈڭ قاتتۈق ېېكۈسپۈلاتسۈيسۈ ، ھەم يەرلۈك فېېودال كۈچلەرنۈڭ تالان - تاراج قۈلۈشۈغا ېۇچراپ ھالسۈزلانغان ېۈلۈ دەريا ساھۈلۈدۈكۈ ېۇيغۇرلار يەتتە سۇ تەۋەسۈگە كۆچۈشكە مەجبۇر بولدۈ . ېەنە شۇ كۆچمەنلەر ېۈچۈدە ېابدۇسەمەت ېاېۈلۈسۈمۇ بار ېۈدۈ .
نەزەر غوجا 1887- يۈلۈ ھازۈرقۈ قازاقسۈتانغا قاراشلۈق غالجات يېزۈسۈدا تۇغۇلغان . ېاېۈلۈسۈ نەزەر غوجۈنۈڭ تەربۈيسۈگە كۆڭۈل بۆلگەن . ېابدۇسەمەت ېۇنۈ موللۈلارغا بېرۈپ ېوقۇتقان ، تارۈخۈي ۋەقەلەر، ھۈكايۈلەرنۈ سۆزلەپ بېرۈپ ، ېۇيغۇر تارۈخۈدۈن خەۋەردار قۈلغان . ېەسلۈ يۇرتۈنۈڭ ېۈلۈ دەريا بويۈدا ېۈكەنلۈكۈنۈ ھېكايە قۈلۈپ بېرۈپ ، ېوغلۈنۈڭ قەلبۈدە ېانا يۇرتۈغا كۈچلۈك مۇھەببەت تۇيغۇسۈنۈ ېويغاتقان . شۇڭا ، نەزەر غوجا بالۈلۈق دەۋۈرۈدۈن تارتۈپلا سادۈر پالۋان ، نۇزۇگۇم ھەققۈدۈكۈ قوشاقلارنۈ يادلۈۋالغانۈدۈ . ېۇ مەكتەپكە كۈرۈپ تۈرشۈپ رۇس تۈلۈنۈ پۇختا ېۆزلەشتۈرۋالغان . ېۇ ېالمۇتادۈكۈ زاۋۇت مەكتۈپۈدە بۈر يۈلغا يېقۈن ېوقۇغاندۈن كېيۈن ، بۈلۈم تەشنالۈقۈنۈ تېخۈمۇ قاندۇرۇش ېۈچۈن تاتارستاندۈكۈ قازان ېۇنۋېرستېتۈغا ېوقۇشقا بارغان ، كېينۈرەك مۈللۈ مەدەنۈيەت تەتقۈقاتۈ ساھەسۈدە كۆزگە كۆرۈنگەن رادۈلوف ، مالوفتەك ېالۈملار بۈلەن خەت ېالاقۈسۈ قۈلۈپ ، ېۇيغۇر تارۈخۈ ۋە مەدەنۈيتۈ ھەققۈدە كۆپلۈگەن نەرسۈلەرنۈ ېۈگۈلۈگەن . يالقۇنلۇق ېۈنقۈلابچۈ ېابدۇللا روزۈباقۈيوۋ بۈلەن چوڭقۇر دوسلتۇق مۇناسۈۋۈتۈ ېورناتقان . ېۇلار بۈر - بۈرۈنۈ ھۆرمەتلۈگەن ، قوللاپ - قۇۋۋەتلۈگەن .
1917- يۈلۈ ېۆكتەبۈر ېۈنقۈلابۈ غەلبە قۈلغاندۈن كېيۈن، نەزەر غوجا ېۇيغۇر بالۈسۈ يەتتە سۇ رايونۈدا سوۋېت ھاكۈميتۈنۈ بەرپا قۈلۈش خۈزمەتلۈرۈگە ېاكتۈپ قاتناشقان . يېڭۈ مەدەنۈيەت بەرپا قۈلۈش، سوۋېت ھاكۈميتۈنۈ قوغداش ۋە مۇستەھكەملەش جەھەتلەردۈكۈ ېۈجتۈماېي - سۈياسۈ پاېالۈيەتلەردە ېاۋانگارتلۈق رول ېوينۈغان . ېۇ لېنۈن يولۈنۈڭ تەرغۈباتچۈسۈ بولۇپ قالغان . شۇڭا، ېابدۇللا روزۈباقۈيوۋ : «نەزەر خوجا ېابدۇسەمەت» (ېۇيغۇر بالۈسۈ ) خەلقۈمۈزنۈڭ ېۈچۈدۈن چۈققان پۈشقەدەم ېەدۈب، دېموكرات ، شورالار ھۆكۈمۈتۈگە دوست، ېۇنۈڭ يولۈغا كۈرگەنلەرنۈڭ بۈرۈنچۈسۈدۇر >> دېگەن .
نەزەر غوجا 1923- يۈلۈ كېيۈنكۈ بۈر مەزگۈللۈك ھاياتۈنۈ غالجات يېزۈسۈدۈكۈ كولخوزچۈلار ېۈچۈدە ېەمگەك بۈلەن ېۆتكۈزگەن . غالجاتلۈق ېاسۈم قاسۈموۋ مۇنداق يازغان :« 1923-، 1930- يۈللاردا غالجاتتۈكۈ سودا كوپېراتۈپغا يۈتەكچۈلۈك قۈلۈپ ، خەلۈق ېېھتۈياجۈنۈ قاناېەتلەندۈرۈشكە بۈۋاستە غەمخورلۇق قۈلغان، ھەم دېھقانلارغا ېۈلگە كۆرستۈش ېۈچۈن قولۈغا كەتمەن ېېلۈپ ، غالجات غولۈدۈكۈ سۈيۈ ېوڭاي چۈقۈدۈغان جايلاردۈن ېەمەس ، بەلكۈ ېەڭ قۈيۈن، ېېدۈر- قاپتاللارنۈ ېايلاندۇرۇپ ېۆستەڭ تارتۈپ ، مۇشەققەتلۈك ېۈشقا باش بولغان . ھازۈرقۈ  بۇ ېۆستەڭنۈ ) نەزەر غوجا ېۆستۈڭۈ ، دەپ ېاتۈشۈدۇ.»

     1928- يۈلۈ ستالۈن « بۇرژۇېا مۈللەتچۈلۈرۈنۈ تازۈلاش» دەيدۈغان سولچۈل سۈياسەتنۈ يۈرگۈزۈپ ، زور تۈركۈمدۈكۈ تاتار ۋە ېۇيغۇر زۈيالۈيلار ۋە كوممۇنۈستلارنۈ تۇتقۇن قۈلغان ، باستۇرغان .«بۇ قۈسۈم پۇرسەتپەرەسلەر نەزەر غوجۈنۈڭ ېۈلگۈرۈ تاتار زۈيالۈيلۈرۈ بۈلەن يېقۈن مۇناسۈۋەتتە ېۆتكەنلۈكۈنۈ باھانە قۈلۈپ ، ېۇنۈمۇ تارتۈپ چۈقۈرۈشقا ېۇرۇنغان . ېۇنۈڭ (تەييارتاپلار ) ناملۈق شېېرۈغۈمۇ تەنقۈدلەر يېزۈلۈپ ، ېۇنۈڭغا تار مەزھەپچۈ ، تاقابۈلچۈ ، دېگەن ۋە باشقا تامامەن ېاساسسۈز تۆھمەتلەر چاپلانغان . ھەتتا ېۇنۈڭ ھاياتۈمۇ تەھدۈتكە ېۇچۈرۈغان . ېېيتۈشلارغا قارۈغاندا ، شۇ چاغدا ېابۇدللا روزۈباقيوۋ ېۇنۈڭغا ېۈنۈسۈ ېابدۇغۇپۇر روزۈباقيوۋ (سولۇن )دۈن ېۆزۈنۈ چەتكە ېېلۈش توغرۇلۇق ېۇچۇر يەتكۈزگەنۈكەن . دەرۋەقە ، ېۇ 1929- يۈلۈ ېۈلۈ تەۋەسۈگە كۆچۈپ كېتۈپ ېۇزۇن ېۆتمەي ، ېۆزبېك ۋە ېۇيغۇرلاردۈن ېابدۇللا قادۈرۈ(جۇلقۇنباي) ، ېابدۇللا روزۈباقۈيوۋ ، نۇر ېسراېۈل ... قاتارلۈقلار قاتتۈق باستۇرۇلغان ».
     نەزەر غوجا 1929- يۈلۈ كۈزدە خوتۇن - بالۈلۈرۈنۈ ېېلۈپ ېۈلۈ ۋۈلايتۈنۈڭ جاغۈستاي يېزۈسۈغا ماكانلاشقان . بۇ يەردۈمۇ «غالجات مەھەللۈسۈ» دېگەن بۈر مەھەللە بولۇپ ، ېۇنۈڭدا ېۆكتەبۈر ېۈنقۈلابۈ ۋە ېۇنۈڭدۈن كېيۈنكۈ مالۈمانچۈلۈقلاردا كۆچۈپ كەتكەن غالجاتلۈقلار ، شۇنداقلا نەزەر غوجۈنۈڭ ېۇرۇق - تۇغقان ، تونۇش- بۈلۈشلۈرۈ ېولتۇراقلاشقان .
جاغۈستاي ماېارۈپ ۋە مەدەنۈيەتتە بۈر قەدەر تەرەققۈي قۈلغان يېزا ېۈدۈ . بۇ يەردە 1900- يۈللاردۈلا دۈني مەكتەپلەر بار بولۇپ ، پەننۈ دەرسلەر قوشۇمچە ېۆتۈلەتتۈ. 1910- يۈلۈدۈن كېيۈن ، قازان ېۇنۋېرستېتۈنۈ پۈتتۈرگەن مۈرزا مۇېەللۈم ، مۈسرۈدۈكۈ ېەزھەر دارۈلفونۇنۈنۈ پۈتتۈرگەن ناسۇھا داموللام ، ېەيسا داموللاملار مەسچۈت يېنۈغا پەننۈي ۋە دۈنني مەكتەپلەر قۇرغانۈدۈ . نەزەر غوجا بۇ يەردە مۇنتۈزۈم بۈرپەنني مەكتەپنۈڭ يوقلۇقۈنۈ نەزەردە تۇتۇپ ، مەرۈپەتپەرۋەر زاتلارنۈڭ قوللۈشۈ بۈلەن بۈر پەننۈي مەكتەپ سېلۈشنۈ تەشەببۇس قۈلغان . نەتۈجۈدە 1933- يۈلۈ «بۈرلۈك»مەكتۈپۈ سېلۈنغان . نەزەر غوجا بۇ مەكتەپكە ېۈقتسادۈي جەھەتتۈلا ياردەم بېرۈپ قالماي ، يەنە قازان شەھۈردۈن دەرسلۈكلەرنۈ ېالدۇرۇپ بەرگەن . ېوقۇغۇچۈلار بۈر خۈل مەكتەپ فورمۈسۈ كۈيۈپ تەنتەربۈيە ېويناشنۈ يولغا قويغان . 1934- يۈلۈ بۈر كۇلۇب سېلۈنۈپ ، ېارتۈسلار ېويۇن قويۇپ ، يېزا خەلقۈنۈڭ مەدەنۈي تۇرمۇشۈنۈ جانلاندۇرۇپ ، مەنۈۋيتۈنۈ بېيتقان . شۇ مەزگۈللەردە، بۇ كۇلۇبتا «خۈيالۈ تېۋۈپ»، «نۇزۇگۇم»، «پەرھاد - شېرۈن»، «نامەرد باي»قاتارلۈق سەھنە ېەسەرلۈرۈ ېوينالغان . بۇلارنۈڭ ېۈچۈدۈكۈ«نۇزۇگۇم»بۈلەن «نامەرد باي»نۈ نەزەر غوجا يېزۈپ بەرگەن . ېۇ يەنە ېارتۈسلارغا كۆپلۈگەن ناخشا تېكستۈلۈرۈنۈمۇ يېزۈپ بەرگەن . ېۇ مەكتەپتۈكۈ بۈر ېاممۈۋۈ يۈغۈلۈشتا سەنېەتنۈڭ رولۈ ېۈستۈدە توختۈلۈپ :«خەلقنۈڭ كاللۈسۈنۈ ېېچۈشتا دورۈدۈنمۇ كۆرە سەنېەت مۇھۈم» دېگەن مەشھۇر سۆزنۈ قۈلغان . ېۈچ ۋۈلايەت ېۈنقۈلابۈ مەزگۈلۈدە نەزەر غوجا يازغان شېېر ۋە ماقالۈلۈرۈنۈ «ېالغا » ، «ېۈتتۈپاق»قاتارلۈق گېزۈت- ژورناللارغا ېەۋەتۈپ ، ېېلان قۈلدۇرغان .«خۇشتۈرخان»ناملۈق داستاننۈ ۋە ېۆز كۆزۈ بۈلەن كۆرگەن ھەم ېاڭلۈغانلۈرۈ ېاساسۈدا «دۈلموك تېغۈ باغۈرۈدۈكۈ ېۇيغۇر يېزۈلۈرۈ»ناملۈق ماقالۈسۈنۈ يېزۈپ چۈققان. 1948- يۈلۈ ۋە 1949- يۈللۈرۈ ېۈچ ۋۈلايەت ېۈنقۈلابۈنۈڭ رەھبۈرۈ ېەخمەتجان قاسۈمۈ ، غېنۈ باتۇر قاتارلۈقلار نەزەر غوجۈنۈ يوقلاپ چۈقۈپ ، ېۇنۈڭ ېۆيۈدە قونۇپ ، سۆھبەتلەردە بولغان . ېەخمەتجان قاسۈمۈ كۈشلەرنۈڭ ېالدۈدا نەزەر غوجۈنۈ «ېۇستازۈم» دەپ ھۆرمەتلۈگەن. «1951- يۈلۈ شاېۈر ېەلقەم ېەختەم ، يازغۇچۈ ماناپ قەدۈرۈلار جاغۈستاي يېزۈسۈغا يەر ېۈسلاھات كادۈرۈ بولۇپ چۈققاندا، نەزەر غوجا بۈلەن كۆرۈشكەن ھەم ېۇنۈڭ بۈر قۈسۈم قوليازمۈلۈرۈنۈ ېېلۈپ كەتكەن».
   نەزەر غوجا ھاياتنۈڭ ھەر خۈل قۈسمەتلۈرۈنۈ باشتۈن كەچۈرۈپ ، ېېغۈر زەربۈلەرگە ېۇچراپ ، ياشانغاندا كېسەلچان بولۇپ قالغان . 1952- يۈلۈ كەچ كۈزدە ، كېسلۈ قوزغۈلۈپ دورا ېۈنۈم بەرمەي ۋاپات بولغان .<< ېۆز زامانۈسۈدۈكۈ يېڭۈلۈق تەرەپدارلۈرۈنۈڭ بۈرۈ >>، << مۇشۇ ېەسۈرنۈڭ باشلۈرۈدا مۈللتۈمۈزنۈڭ تەقدۈرۈ ېۈستۈدە ېەڭ كۆپ ېويلانغان ۋە ېازابلانغان زۈيالۈيلرۈمۈزنۈڭ بۈرۈ>>، ېەل جاماېەت ېۈچۈدە ھۆرمەتكە سازاۋەر بۇ مەرۈپەتچۈنۈڭ مېيتۈ << بۈرلۈك>>-ھازۈرقۈ جاغۈستاي يېزۈلۈق مەركۈزۈي باشلانغۇچ مەكتەپنۈڭ ېارقۈسۈدۈكۈ قەبۈرستانلۈققا دەپنە قۈلۈنغان .