1993-يصل 10 – ئاينصڭ 31 – كۈنص 8 – نۆۋةتلصك مةملصكةتلصك خةلق قۇرۇلتصيص دائصمصي كومصتېتصنصڭ 4 – يصغصنصدا ماقۇللاندص، 1993 – يصل 10 –ئاينصڭ 31– كۈنص جۇڭخۇا خةلق جۇمھۇرصيصتص رةئصسصنصڭ 15 - نومۇرلۇق پةرمانص بصلةن ئېلان قصلصندص
1- باب ئومۇمصي پرصنسصپ
1 - ماددا بۇ قانۇن ئوقۇتقۇچصلارنصڭ قانۇنلۇق ھوقۇق- مةنپةئصتصنص كاپالةتلةندۈرۈش، ياخشص ئةخلاقصي پةزصلةت تةربصيصسصگة ۋة كةسپصي سۈپةتكة ئصگة ئوقۇتقۇچصلار قوشۇنص قۇرۇش، سوتسصيالصستصك مائارصپ ئصشلصرصنصڭ تةرةققصياتصنص ئصلگصرص سۈرۈش مةقسصتصدة تۈزۈلدص.
2- ماددا بۇ قانۇن ھةر دةرصجصلصك ھةر خصل مةكتةپلةر ۋة باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرصدصكص مةخسۇس مائارصپ، ئوقۇتۇش خصزمصتص بصلةن شۇغۇللصنصدصغان ئوقۇتقۇچصلارغا تةتبصقلصنصدۇ.
3- ماددا ئوقۇتقۇچصلار مائارصپ، ئوقۇتۇش مةسئۇلصيصتصنص ئادا قصلصدصغان كةسپصي خادصملار، ئۇلار ئوقۇتۇش ۋة ئادةم تةربصيصلةش، سوتسصيالصزم ئصشلصرصنصڭ قۇرغۇچصلصرص ۋة ئصزباسارلصرصنص يېتصشتۈرۈش، مصللةتنصڭ سۈپصتصنص ئۆستۈرۈش ۋةزصپصسصنص زصممصسصگة ئالغان. ئوقۇتقۇچصلار خةلقنصڭ مائارصپ ئصشلصرصغا سادصق بولۇشص كېرةك.
4- ماددا ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص تةدبصر قوللصنصپ، ئوقۇتقۇچصلارغا قارصتصلغان ئصدصيصۋص – سصياسصي تةربصيصنص ۋة كةسپصي جةھةتتة تةربصيصلةشنص كۈچةيتصشص، ئوقۇتقۇچصلارنصڭ خصزمةت ۋة تۇرمۇش شارائصتصنص ياخشصلصشص، ئوقۇتقۇچصلارنصڭ قانۇنلۇق ھوقۇق– مةنپةئصتصنص كاپالةتلةندۈرۈشص، ئوقۇتقۇچصلارنصڭ ئصجتصمائصي ئورنصنص ئۆستۈرۈشص لازصم.
پۈتكۈل جةمئصيةت ئوقۇتقۇچصلارنص ھۆرمةتلصشص لازصم.
5- ماددا گوۋۇيۈةننصڭ مائارصپ مةمۇرصي تارمصقص پۈتۈن مةملصكةتنصڭ ئوقۇتقۇچصلار خصزمصتصگة مةسئۇل بولصدۇ.
گوۋۇيۈةننصڭ ئالاقصدار تارماقلصرص ئۆزلصرصنصڭ خصزمةت ھوقۇقص دائصرصسص ئصچصدة مۇناسصۋةتلصك ئوقۇتقۇچصلار خصزمصتصگة مةسئۇل بولصدۇ.
مةكتةپ ۋة باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرص دۆلةتنصڭ بةلگصلصمصسص بويصچة ئوقۇتقۇچصلارنص ئۆز ئالدصغا باشقۇرصدۇ.
6- ماددا ھةر يصلص 9 – ئاينصڭ 10 – كۈنص ئوقۇتقۇچصلار بايرصمص بولصدۇ.
2- باب ھوقۇق ۋة مةجبۇرصيةت
7- ماددا ئوقۇتقۇچصلار تۆۋةندصكص ھوقۇقلاردصن بةھرصمةن بولصدۇ:
(1) مائارصپ، ئوقۇتۇش پائالصيصتص بصلةن شۇغۇللصنصدۇ، مائارصپ، ئوقۇتۇش ئصسلاھاتص ۋة تةجرصبصلصرصنص قانات يايدۇرصدۇ؛
(2) پةن – تةتقصقات، ئصلصم ئالماشتۇرۇش بصلةن شۇغۇللصنصدۇ، كةسپصي ئصلمصي تةشكصلاتلارغا قاتنصشصپ، ئصلمصي پائالصيةتلةردة ئۆز پصكرصنص تولۇق بايان قصلصدۇ؛
(3) ئوقۇغۇچصلارنصڭ ئۆگصنصشص ۋة ئصلگصرصلصشصگة يېتةكچصلصك قصلصدۇ، ئوقۇغۇچصلارنصڭ ئةخلاق – پةزصلصتص ۋة ئۆگصنصش نةتصجصسصنص باھالاپ بېكصتصدۇ؛
(4) ۋاقتصدا ئصش ھةققصگة ئېرصشصدۇ، دۆلةت بةلگصلصگةن پاراۋانلصق تةمصناتص، قصشلصق ۋة يازلصق تةتصللةردة ئصش ھةققص بېرصلصدصغان دةم ئېلصشتصن بةھرصمةن بولصدۇ؛
(5) مةكتةپنصڭ مائارصپ ئوقۇتۇش، باشقۇرۇش خصزمصتص ۋة مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرصنصڭ خصزمصتصگة پصكصر ۋة تةكلصپ بېرصدۇ، ئوقۇتقۇچصلار ۋة ئصشچص – خصزمةتچصلةر قۇرۇلتصيص ياكص باشقا شةكصللةر ئارقصلصق، مةكتةپنص دېموكراتصك باشقۇرۇشقا قاتنصشصدۇ؛
(6) بصلصم ئاشۇرۇش ياكص باشقا شةكصللةردصكص تةربصيصلةشكة قاتنصشصدۇ.
8- ماددا ئوقۇتقۇچصلار تۆۋةندصكص مةجبۇرصيةتلةرنص ئادا قصلصش لازصم:
(1) ئاساسصي قانۇن، قانۇنلار ۋة كةسپصي ئةخلاققا رصئاية قصلصپ، باشقصلارغا ئۈلگة بولصدۇ؛
(2) دۆلةتنصڭ مائارصپ فاڭجېنصنص ئصزچصللاشتۇرۇپ، قائصدة –تۈزۈملةرگة رصئاية قصلصپ، مةكتةپنصڭ ئوقۇتۇش پصلانصنص ئصجرا قصلصپ، تةكلصپ توختصمصغا ئةمةل قصلصپ، مائارصپ ئوقۇتۇش ۋةزصپصسصنص ئورۇندايدۇ؛
(3) ئوقۇغۇچصلارغا ئاساسصي قانۇندا بةلگصلةنگةن تۈپ پرصنسصپ تةربصيصسص ۋة ۋةتةنپةرۋةرلصك، مصللةتلةر ئصتتصپاقلصقص تةربصيصسص، قانۇنچصلصق تةربصيصسص، ئصدصيصۋص ئةخلاق، مةدةنصيةت، پةن –تېخنصكا تةربصيصسص ئېلصپ بارصدۇ. ئوقۇغۇچصلارنص پايدصلصق ئصجتصمائصي پائالصيةتلةرنص قانات يايدۇرۇشقا تةشكصللةيدۇ ۋة يېتةكلةيدۇ؛
(4) بارلصق ئوقۇغۇچصلارغا كۆيۈنصدۇ ۋة ئۇلارنص ئاسرايدۇ، ئوقۇغۇچصلارنصڭ قةدصر – قصممصتصگة ھۆرمةت قصلصدۇ، ئوقۇغۇچصلارنصڭ ئةخلاقصي، ئةقلصي، جصسمانصي جةھةتلةردصن ئومۇميۈزلۈك يېتصلصشصنص ئصلگصرص سۈرصدۇ؛
(5) ئوقۇغۇچصلارغا زصيانلصق قصلمصشلار ياكص ئوقۇغۇچصلارنصڭ قانۇنلۇق ھوقۇق – مةنپةئصتصگة دةخلص – تةرۇز يةتكۈزصدصغان باشقا قصلمصشلارنص توسصدۇ، ئوقۇغۇچصلارنصڭ ساغلام ئۆسۈپ يېتصلصشصگة زصيانلصق ئةھۋاللارنص تةتقصق قصلصدۇ ۋة چةكلةيدۇ؛
(6) ئصدصيصۋص – سصياسصي ئېڭص، مائارصپ، ئوقۇتۇش كةسپصي سةۋصيصسصنص ئۈزلۈكسصز ئۆستۈرصدۇ.
8- ماددا ئوقۇتقۇچصلارنصڭ مائارصپ، ئوقۇتۇش ۋةزصپصسصنص ئورۇندصشصغا كاپالةتلصك قصلصش ئۈچۈن، ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص، مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص، ئالاقصدار تارماقلار، مةكتةپلةر ۋة باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرص تۆۋةندصكص مةجبۇرصيةتلةرنص ئادا قصلصشص لازصم:
(1) دۆلةتنصڭ بصخةتةزلصك ئۆلچصمصگة ئۇيغۇن كېلصدصغان مائارصپ، ئوقۇتۇش مۇئةسسةلصرص ۋة ئۈسكۈنصلصرص بصلةن تةمصنلصشص لازصم؛
(2) كېرةكلصك كصتابلار، ماتېرصياللار ۋة مائارصپ، ئوقۇتۇشقا كېرةكلصك باشقا بۇيۇملار بصلةن تةمصنلصشص لازصم؛
(3) ئوقۇتقۇچصلارنصڭ مائارصپ، ئوقۇتۇش، پةن – تةتقصقاتتصكص ئصجادصي خصزمصتصگة ئصلھام بېرصشص ۋة ياردةم بېرصشص لازصم؛
(4) ئوقۇتقۇچصلارنصڭ ئوقۇغۇچصلارغا زصيانلصق ھةرصكةتلةرنص ياكص ئوقۇغۇچصلارنصڭ قانۇنصي ھوقۇق – مةنپةئصتصگة دةخلص – تةرۇز يةتكۈزصدصغان ھةرصكةتلةرنص چةكلصشصنص قوللصشص لازصم.
3- باب سالاھصيةت ۋة ئصشلصتصش
10- ماددا دۆلةت ئوقۇتقۇچصلصق سالاھصيصتص تۈزۈمصنص يولغا قويصدۇ. جۇڭگو پۇقرالصرصدصن ئاساسصي قانۇن ۋة باشقا قانۇنلارغا رصئاية قصلصدصغان، مائارصپ ئصشلصرصنص قصزغصن سۆيصدصغان، ياخشص ئصدصيصۋص پةزصلةتكة ئصگة بولغان، بۇ قانۇندا بةلگصلةنگةن ئوقۇتۇش تارصخصغا ئصگة بولغان ياكص دۆلةتنصڭ ئوقۇتقۇچصلصق سالاھصيصتصدصن ئېلصنغان ئصمتصھاندا نةتصجصسص لاياقةتلصك بولۇپ، ئوقۇتۇش ئصقتصدارصغا ئصگة بولۇپ لاياقةتلصك دةپ قارصغانلصرص ئوقۇتقۇچصلصق سالاھصيصتصگة ئېرصشةلةيدۇ.
11-ماددا ئوقۇتقۇچصلصق سالاھصيصتصگة ئېرصشصشتة ھازصرلاشقاتېگصشلصك مۇناسصپ ئوقۇش تارصخص:
(1) بالصلار باغچصسص ئوقۇتقۇچصسص سالاھصيصتصگة ئېرصشصش ئۈچۈن، بالصلار پېداگوگصكا مةكتصپصنص پۈتتۈرگةن ۋة ئۇنصڭدصن يۇقصرص ئوقۇش تارصخصغا ئېرصشكةن بولۇشص؛
(2) باشلانغۇچ مةكتةپ ئوقۇتقۇچصسص سالاھصيصتصگة ئېرصشصش ئۈچۈن، ئوتتۇرا دةرصجصلصك پېداگوگصكا مةكتةپلصرصنص پۈتتۈرگةن ۋة ئۇنصڭدصن يۇقصرص ئوقۇش تارصخصغا ئېرصشكةن بولۇشص؛
(3) تولۇقسصز ئوتتۇرا مةكتةپ ئوقۇتقۇچصسص، تۆۋةن دةرصجصلصك كةسپصي مةكتةپلةرنصڭ مةدةنصيةت، كةسپصي دةرسلصرص ئوقۇتقۇچصسص سالاھصيصتصگة ئېرصشصش ئۈچۈن، ئالصي پېداگوگصكا مةخسۇس پةنلةر مةكتةپلصرص ياكص باشقا ئالصي مةكتةپلةرنصڭ مةخسۇس پةنلةرنص پۈتتۈرگةن ۋة ئۇنصڭدصن يۇقصرص ئوقۇش تارصخصغا ئېرصشكةن بولۇشص؛
(4) ئوتتۇرا مةكتةپنصڭ ئالصي دةرصجصلصك ئوقۇتقۇچصسص ۋة ئوتتۇرا كةسپصي مةكتةپلةر، تېخنصك ئصشچصلار مةكتةپلصرص، كةسپصي تولۇق ئوتتۇرا مةكتةپلصرصنصڭ مةدةنصيةت ۋة كةسپصي دةرسلصرص ئوقۇتقۇچصسص سالاھصيصتصگة ئېرصشصش ئۈچۈن، ئالصي پېداگوگصكا مةكتةپلصرصنصڭ تولۇق كۇرسصنص پۈتتۈرگةن ياكص باشقا ئالصي مةكتةپلصرصنصڭ تولۇق كۇرسصنص پۈتتۈرگةن ۋة ئۇنصڭدصن يۇقصرص ئوقۇش تارصخصغا ئصگة بولغان بولۇشص لازصم. ئوتتۇرا كةسپصي مةكتةپلةر، تېخنصك ئصشچصلار مةكتةپلصرص ۋة كةسپصي تولۇق ئوتتۇرا مةكتةپ ئوقۇغۇچصلصرصنصڭ پراكتصكانت يېتةكچص ئوقۇتقۇچصسص سالاھصيصتصگة ئېرصشصش ئۈچۈن ھازصرلاشقا تېگصشلصك ئوقۇش تارصخص توغرصسصدا گوۋۇيۈةننصڭ مائارصپ مةمۇرصي تارمصقص بةلگصلصمة چصقصرصدۇ؛
(5) ئالصي مةكتةپلةرنصڭ ئوقۇتقۇچصسص بولۇش سالاھصيصتصگة ئېرصشصش ئۈچۈن، ئاسپصرانتلصق ياكص ئالصي مةكتةپنصڭ تولۇق كۇرسصنص پۈتتۈرگةن ئوقۇش تارصخصغا ئېرصشكةن بولۇشص؛
(6) چوڭلار مائارصپص ئوقۇتقۇچصسص بولۇش سالاھصيصتصگة ئېرصشصش ئۈچۈن، چوڭلار مائارصپصنصڭ قاتلصمص ۋة تۈرلصرص بويصچة ئايرصم –ئايرصم ھالدا ئالصي ۋة ئوتتۇرا مةكتةپلةرنص پۈتتۈرگةن ياكص ئۇنصڭدصن يۇقصرص ئوقۇش تارصخصغا ئېرصشكةن بولۇشص لازصم.
بۇ قانۇندا بةلگصلةنگةن ئوقۇتقۇچص سالاھصيصتص ئوقۇش تارصخصغا ئېرصشةلمصگةن پۇقرالار ئوقۇتقۇچص سالاھصيصتصگة ئېرصشصشنص ئصلتصماس قصلسا، دۆلةتنصڭ ئوقۇتقۇچصلار سالاھصيصتصدصن ئالغان ئصمتصھانصدصن ئۆتۈشص لازصم. دۆلةتنصڭ ئوقۇتقۇچصلار سالاھصيصتصدصن ئصمتصھان ئېلصش تۈزۈمصنص گوۋۇيۈةن بةلگصلةيدۇ.
12 - ماددا بۇ قانۇن يولغا قويۇلۇشتصن ئصلگصرص مةكتةپ ياكص باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرصدا ئوقۇتقۇچصلصق قصلصۋاتقانلاردصن بۇ قانۇندا بةلگصلةنگةن ئوقۇش تارصخصغا ئصگة بولمصغانلار توغرصسصدا گوۋۇيۈةننصڭ مائارصپ مةمۇرصي تارمصقص ئوقۇتقۇچصلارنصڭ سالاھصيصتصگة دائصر ئۆتكۈنچص چارة تۈزۈپ چصقصدۇ.
13- ماددا ئوتتۇرا ۋة باشلانغۇچ مةكتةپ ئوقۇتقۇچصلصرصنصڭ سالاھصيصتصنص ناھصية دةرصجصلصكتصن يۇقصرص يةرلصك خةلق ھۆكۈمصتصنصڭ مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص بېكصتصدۇ، ئوتتۇرا كةسپصي مةكتةپلةر، تېخنصك ئصشچصلار مةكتةپلصرصدصكص ئوقۇتقۇچصلارنصڭ سالاھصيصتصنص ناھصية دةرصجصلصكتصن يۇقصرص يةرلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرصنصڭ مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص ئالاقصدار مةسئۇل تارماقلارنص تةشكصللةپ بېكصتصدۇ. ئادةتتصكص ئالصي مةكتةپ ئوقۇتقۇچصلصرصنصڭ سالاھصيصتصنص گوۋۇيۈةن ياكص ئۆلكصلصك، ئاپتونوم رايونلۇق، بصۋاسصتة قاراشلصق شةھةرلصك مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص ياكص ئۇلار ھاۋالة قصلغان مةكتةپلةر بېكصتصدۇ.
بۇ قانۇندا بةلگصلةنگةن ئوقۇش تارصخصنص ھازصرلصغان ياكص دۆلةتنصڭ ئوقۇتقۇچصلارنصڭ سالاھصيصتصدصن ئېلصنغان ئصمتصھاندا لاياقةتلصك بولغان پۇقرالار ئالاقصدار تارماقلاردصن ئوقۇتقۇچصلصق سالاھصيصتصنص بېكصتصشنص تةلةپ قصلسا، ئۇنص ئالاقصدار تارماقلار بۇ قانۇندا بةلگصلةنگةن شةرتلةر بويصچة بېكصتصدۇ.
ئوقۇتقۇچصلصق سالاھصيصتصگة ئېرصشكةن خادصملار تۇنجص قېتصم ئوقۇتقۇچص بولغاندا، ئۇلارنصڭ سصناق تةرصقصسصدة ئصشلصتصلصش مۆھلصتص بولۇشص كېرةك.
14- ماددا سصياسصي ھوقۇقصدصن مةھرۇم قصلصنغان ياكص قةستةن جصنايةت ئۆتكۈزۈپ مۇددةتلصك قاماق جازاسص بېرصلگةنلةر ئوقۇتقۇچصلصق سالاھصيصتصگة ئېرصشةلمةيدۇ؛ بۇلاردصن ئوقۇتقۇچصلصق سالاھصيصتصگة ئېرصشكةنلةر ئوقۇتقۇچصلصق سالاھصيصتصدصن مةھرۇم قصلصنصدۇ.
15- ماددا ھةر دةرصجصلصك پېداگوگصكا مةكتةپلصرصنص پۈتتۈرگةن ئوقۇغۇچصلار دۆلةتنصڭ ئالاقصدار بةلگصلصمصلصرص بويصچة مائارصپ، ئوقۇتۇش خصزمصتص بصلةن شۇغۇللصنصشص لازصم.
دۆلةت غةيرصي پېداگوگصكا ئالصي مةكتةپلصرصنص پۈتتۈرگةن ئوقۇغۇچصلارنص ئوتتۇرا ۋة باشلانغۇچ مةكتةپلةرگة ياكص كةسپصي مةكتةپلةرگة بېرصپ ئوقۇتقۇچصلصق قصلصشقا ئصلھاملاندۇرصدۇ.
16- ماددا دۆلةت ئوقۇتقۇچصلارنصڭ ۋةزصپة تۈزۈمصنص يولغا قويصدۇ، بۇنصڭ كونكرېت چارصسصنص گوۋۇيۈةن بةلگصلةيدۇ.
17- ماددا مةكتةپ ۋة باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرص ئوقۇتقۇچصلارنص تةكلصپ قصلصش تۈزۈمصنص تةدرصجصي يولغا قويۇشص لازصم.
ئوقۇتقۇچصلارنص تةكلصپ قصلصشتا، ئصككص تةرةپنصڭ ئورنص باراۋةر بولۇش پرصنسصپصغا ئةمةل قصلصپ، مةكتةپ بصلةن ئوقۇتقۇچصلار تةكلصپ قصلصش توختامص تۈزۈپ، ئصككص تةرةپنصڭ ھوقۇقص، مةجبۇرصيصتص ۋة مةسئۇلصيةتلصرصنص ئېنصق بةلگصلصشص لازصم.
ئوقۇتقۇچصلارنص تةكلصپ قصلصش تۈزۈمصنص يولغا قويۇشنصڭ قةدةم –باسقۇچص، چارصسص توغرصسصدا گوۋۇيۈةننصڭ مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص بةلگصلصمة چصقصرصدۇ.
4- باب يېتصشتۈرۈش ۋة تةربصيصلةش
18- ماددا ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص ۋة ئالاقصدار تارماقلار پېداگوگصكا مائارصپصنص ياخشص يولغا قويۇشص ھةم تةدبصر قوللصنصپ مۇنةۋۋةر ياشلارنص ھةر دةرصجصلصك پېداگوگصكا مةكتةپلصرصگة كصرصپ ئوقۇشقا ئصلھاملاندۇرۇشص لازصم. ھةر دةرصجصلصك ئوقۇتقۇچصلار بصلصم ئاشۇرۇش مةكتةپلصرص ئوتتۇرا ۋة باشلانغۇچ مةكتةپ ئوقۇتقۇچصلصرصنص تةربصيصلةش ۋةزصپصسصنص ئۈستصگة ئالصدۇ.
غةيرصي پېداگوگصكا مةكتةپلصرص ئوتتۇرا ۋة باشلانغۇچ مةكتةپ ئوقۇتقۇچصلصرصنص يېتصشتۈرۈش ۋة تةربصيصلةش ۋةزصپصسصنص ئۈستصگة ئېلصشص لازصم.
ھةر دةرصجصلصك پېداگوگصكا مةكتةپلصرصنصڭ ئوقۇغۇچصلصرص كةسپصي ئوقۇش مۇكاپات پۇلصدصن بةھرصمةن بولصدۇ.
19- ماددا ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرصنصڭ مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص، مةكتةپلةرگة مةسئۇل تارماقلار ۋة مةكتةپلةرئوقۇتقۇچصلارنص يېتصشتۈرۈش پصلانص تۈزۈپ چصقصپ، ئوقۇتقۇچصلارنص ھةر خصل شةكصلدة ئصدصيصۋص – سصياسصي، كةسپصي جةھةتلةردة تةربصيصلصشص لازصم.
20- ماددا دۆلةت ئورگانلصرص، كارخانصلار، كةسپصي ئورۇنلار ۋة باشقا ئصجتصمائصي تةشكصلاتلار ئوقۇتقۇچصلارنصڭ جةمئصيةتنص تةكشۈرۈش، ئصجتصمائصي ئةمةلصيةتكة قاتنصشصشصغا قۇلايلصق يارصتصپ بېرصشص ھةم ياردةم بېرصشص لازصم.
21- ماددا ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص تةدبصر قوللصنصپ، ئاز سانلصق مصللةت رايونلصرص، چةت – ياقا ۋة نامرات رايونلار ئۈچۈن ئوقۇتقۇچصلارنص يېتصشتۈرۈپ بېرصشص ۋة تةربصيصلةپ بېرصشص لازصم.
5- باب تةكشۈرۈش
22- ماددا مةكتةپلةر ۋة باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرص ئوقۇتقۇچصلارنصڭ سصياسصي – ئصدصية، كةسپصي سةۋصيصسص، خصزمةت پوزصتسصيصسص ۋة نةتصجصسصنص تةكشۈرۈشص لازصم.
مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص ئوقۇتقۇچصلارنص تةكشۈرۈش خصزمصتصگة يېتةكچصلصك ۋة نازارةتچصلصك قصلصشص كېرةك.
23- ماددا تةكشۈرۈش ئوبيېكتصپ، ئادصل ۋة توغرا بولۇشص، تةكشۈرۈلصدصغان ئوقۇتقۇچصنصڭ، باشقا ئوقۇتقۇچصلارنصڭ ۋة ئوقۇغۇچصلارنصڭ پصكرصنص تولۇق ئاڭلاش لازصم.
24- ماددا ئوقۇتقۇچصلارنص تةكشۈرۈش نةتصجصسص ئۇلارنص ئوقۇتقۇچصلصققا تةكلصپ قصلصش، ئصش ھةققصنص ئۆستۈرۈش، مۇكاپاتلاش ۋة جازالاشنصڭ ئاساسص قصلصنصدۇ.
6- باب تةمصنات
25- ماددا ئوقۇتقۇچصلارنصڭ ئوتتۇرصچة ئصش ھةققص سةۋصيصسص دۆلةت خادصملصرصنصڭ ئوتتۇرصچة ئصش ھةققص سةۋصيصسصدصن تۆۋةن ياكص يۇقصرص بولماسلصقص ھةم پةيدصنپةي ئۆستۈرۈلۈشص لازصم. نورمال دةرصجة ئۆستۈرۈپ ئصش ھةققص قوشۇپ بېرصش تۈزۈمص ئورنصتصلصدۇ، ئۇنصڭ كونكرېت چارصسص توغرصسصدا گوۋۇيۈةن بةلگصلصمة چصقصرصدۇ.
26- ماددا ئوتتۇرا ۋة باشلانغۇچ مةكتةپ، كةسپصي مةكتةپلةرنصڭ ئوقۇتقۇچصلصرص ئوقۇتۇش تارصخصغا قوشۇپ بېرصلصدصغان ياردةم پۇلص ۋة باشقا قوشۇمچة ياردةم پۇلصدصن بةھرصمةن بولصدۇ. ئۇنصڭ كونكرېت چارصسصنص گوۋۇيۈةننصڭ مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص بصلةن مۇناسصۋةتلصك تارماقلار تۈزۈپ چصقصدۇ.
27- ماددا يةرلصك ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص ئوقۇتقۇچصلار ۋة تېخنصكومدصن يۇقصرص ئوقۇش تارصخصغا ئصگة مةكتةپ پۈتتۈرگةن ئوقۇغۇچصلاردصن ئاز سانلصق مصللةت رايونلصرص، چةت، يصراق، نامرات رايونلارغا بېرصپ مائارصپ، ئوقۇتۇش خصزمصتص بصلةن شۇغۇللانغانلارغا قوشۇمچة ياردةم پۇلص بېرصشص لازصم.
28- ماددا يةرلصك ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص ۋة گوۋۇيۈةننصڭ ئالاقصدار تارماقلصرص شةھةرلةردصكص ئوقۇتقۇچصلارغا ئولتۇراق ئۆي سالغاندا، ئصجارصگة بةرگةندة، سېتصپ بةرگةندة ئوقۇتقۇچصلارغا
ئالدص بصلةن ئېتصبار بېرصشص لازصم.
ناھصيصلصك ۋة يېزصلصق خةلق ھۆكۈمةتلصرص يېزا ئوتتۇرا ۋة باشلانغۇچ مةكتةپ ئوقۇتقۇچصلصرصنصڭ ئولتۇراق ئۆي مةسصلصسصنص ھةل قصلصشصغا ئاسانلصق يارصتصپ بېرصشص لازصم.
29- ماددا ئوقۇتقۇچصلار داۋالصنصشتا شۇ جايدصكص ھۆكۈمةت خادصملصرص بصلةن ئوخشاش تةمصناتتصن بةھرصمةن بولصدۇ؛ قةرةللصك ھالدا ئوقۇتقۇچصلارنصڭ تةن سالامةتلصكص تةكشۈرۈپ تۇرۇلصدۇ ھةم شۇ جاينصڭ شارائصتصغا قاراپ ئوقۇتقۇچصلار دةم ئېلصشقا ئورۇنلاشتۇرۇلصدۇ.
داۋالاش ئاپپاراتلصرص شۇ جايدصكص ئوقۇتقۇچصلارنصڭ داۋالصنصشصغا ئاسانلصق يارصتصپ بېرصشص لازصم.
30- ماددا ئوقۇتقۇچصلار پېنسصيصگة چصققان ياكص خصزمةتتصن چېكصنگةندصن كېيصن، دۆلةت بةلگصلصگةن پېنسصية ياكص خصزمةتتصن چېكصنصش تةمصناتصدصن بةھرصمةن بولصدۇ.
ناھصية دةرصجصلصكتصن يۇقصرص يةرلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص مائارصپ، ئوقۇتۇش خصزمصتص بصلةن ئۇزاق مۇددةت شۇغۇللانغان ئوتتۇرا- باشلانغۇچ مةكتةپلةردصن پېنسصيصگة چصققان ئوقۇتقۇچصلارنصڭ پېنسصية پۇلص نصسبصتصنص مۇۋاپصق ئۆستۈرسة بولصدۇ.
31- ماددا ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص تةدبصر قوللصنصپ، دۆلةت قوشۇمچة ياردةم پۇلص بېرصدصغان، كوللېكتصپ ئورۇنلار ئصش ھةققص بېرصدصغان ئوتتۇرا، باشلانغۇچ مةكتةپ ئوقۇتقۇچصلصرصنصڭ تةمصناتصنص ياخشصلاپ، ئصش ھةققص كصرصمصدة دۆلةت ئصش ھةققص بېرصدصغان ئوقۇتقۇچصلار بصلةن ئوخشاش ئصشقا ئوخشاش ھةق ئېلصشنص پةيدصنپةي ئصشقا ئاشۇرۇشص لازصم. ئۇنصڭ كونكرېت چارصسص توغرصسصدا يةرلصك ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص ئۆز رايونصنصڭ ئةمةلصي ئةھۋالصغا ئاساسةن بةلگصلصمة چصقصرصدۇ.
32- ماددا ئصجتصمائصي كۈچلةر قۇرغان مةكتةپلةردصكص ئوقۇتقۇچصلارنصڭ تةمصناتصنص مةكتةپ قۇرغۇچصلار ئۆزلصرص بةلگصلةيدۇ ۋة ئۇنص كاپالةتلةندۈرصدۇ.
7- باب مۇكاپاتلاش
33- ماددا ئوقۇتقۇچصلار مائارصپ، ئوقۇتۇش، ئصختصساس ئصگصلصرصنص يېتصشتۈرۈش، پةن تةتقصقات، ئوقۇتۇش ئصسلاھاتص، مةكتةپ قۇرۇلۇشص، ئصجتصمائصي مۇلازصمةت، تصرصشچانلصق بصلةن ئصشلةپ، ئصقتصسادچصللصق بصلةن ئوقۇتۇش قاتارلصق جةھةتلةردة كۆرۈنةرلصك نةتصجة ياراتسا، ئۇلار تۇرۇشلۇق مةكتةپلةر ئۇلارنص تةقدصرلةيدۇ، مۇكاپاتلايدۇ.
گوۋۇيۈةن، يةرلصك ھةر دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص ۋة ئۇلارنصڭ ئالاقصدار تارماقلصرص گةۋدصلصك تۆھپة ياراتقان ئوقۇتقۇچصلارنص تةقدصرلصشص، مۇكاپاتلصشص لازصم.
چوڭ تۆھپة ياراتقان ئوقۇتقۇچصلارغا دۆلةتنصڭ ئالاقصدار بةلگصلصمصلصرص بويصچة شةرةپلصك نام بېرصلصدۇ.
34- ماددا دۆلةت ئصجتصمائصي تةشكصلاتلار ياكص شةخسلةرنصڭ قانۇن بويصچة قۇرۇلغان ئوقۇتقۇچصلارنص مۇكاپاتلايدصغان فوند تةشكصلاتلصرصغا مةبلةغ ئصئانة قصلصشصنص، ئوقۇتقۇچصلارنص مۇكاپاتلصشصنص قوللايدۇ ۋة ئۇنصڭغا ئصلھام بېرصدۇ.
8- باب قانۇنصي جاۋابكارلصق
35- ماددا ئوقۇتقۇچصلارنص ھاقارةتلصگةن، ئۇرغانلارغا ئوخشاش بولمصغان ئةھۋال پةرقلةندۈرۈلۈپ مةمۇرصي چارة كۆرۈلصدۇ ياكص مةمۇرصي جازا بېرصلصدۇ؛ زصيان سالغانلار زصياننص تۆلةپ بېرصشكة بۇيرۇلصدۇ؛ قصلمصشص ئېغصر بولۇپ، جصنايةت شةكصللةندۈرگةنلةرنصڭ جصنايص جاۋابكارلصقص قانۇن بويصچة سۈرۈشتة قصلصنصدۇ.
36- ماددا قانۇن بويصچة شصكايةت قصلغان، مةلۇم قصلغان ۋة پاش قصلغان ئوقۇتقۇچصلارغا زةربة بېرصپ ئۆچ ئالغانلارنص شۇ كصشص تۇرۇشلۇق ئورۇن ياكص يۇقصرص دةرصجصلصك ئورگان تۈزصتصشكة بۇيرۇيدۇ؛ قصلمصشص ئېغصر بولغانلارغا كونكرېت ئةھۋالغا قاراپ، مةمۇرصي چارة كۆرصدۇ.
دۆلةت خادصملصرص ئوقۇتقۇچصلارغا زةربة بېرصپ ۋة ئۇلاردصن ئۆچ ئېلصپ جصنايةت شةكصللةندۈرسة، جصنايص ئصشلار قانۇنصنصڭ 146 –ماددصسصدصكص بةلگصلصمة بويصچة جصنايص جاۋابكارلصقص سۈرۈشتة قصلصنصدۇ.
37- ماددا ئوقۇتقۇچصلاردا تۆۋةندصكص قصلمصشلارنصڭ بصرص كۆرۈلسة، ئۇلار تۇرۇشلۇق مةكتةپلةر، باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرص ياكص مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص مةمۇرصي چارة كۆرصدۇ ياكص ئۇلارنص تةكلصپ قصلصشنص بصكار قصلصدۇ:
(1) مائارصپ، ئوقۇتۇش ۋةزصپصسصنص قةستةن ئورۇندصماي، مائارصپ،ئوقۇتۇش خصزمصتصگة زصيان يةتكۈزگةنلةر؛
(2) ئوقۇغۇچصلارغا تةن جازاسص بېرصپ، تةربصية بةرسصمۇ تۈزةتمصگةنلةر؛
(3) ئةخلاق – پةزصلصتص ناچار بولۇپ، ئوقۇغۇچصلارنص ھاقارةتلصگةن، يامان تةسصر پةيدا قصلغانلار.
ئوقۇتقۇچصلاردا يۇقصرصدصكص (2)، (3) – تارماقچصلاردا كۆرسصتصلگةن قصلمصشلارنصڭ بصرص كۆرۈلۈپ، ئةھۋالص ئېغصر بولۇپ جصنايةت شةكصللةندۈرگةنلةرنصڭ جصنايص جاۋابكارلصقص قانۇن بويصچة سۈرۈشتة قصلصنصدۇ.
38- ماددا يةرلصك خةلق ھۆكۈمةتلصرص بۇ قانۇندصكص بةلگصلصمصلةرگة خصلاپلصق قصلصپ، ئوقۇتقۇچصلارنصڭ ئصش ھةققصنص ۋاقتصدا بةرمصسة ياكص ئوقۇتقۇچصلارنصڭ باشقا قانۇنلۇق ھوقۇق – مةنپةئصتصگة دةخلص – تةرۇز يةتكۈزسة، چةكلصك مۇددةت ئصچصدة تۈزصتصشكة بۇيرۇلصدۇ.
دۆلةتنصڭ مالصية تۈزۈمص، بوغالتصرلصق تۈزۈمصگة خصلاپلصق قصلصپ، دۆلةتنصڭ مالصيةدصن مائارصپقا ئاجراتقان خصراجصتصنص باشقا ئصشلارغا ئصشلصتصپ، مائارصپ، ئوقۇتۇش خصزمصتصگة ئېغصر ھالدا توسقۇنلۇق قصلصپ، ئوقۇتقۇچصلارنصڭ ئصش ھةققصنص ۋاقتصدا بةرمةي، ئوقۇتقۇچصلارنصڭ قانۇنلۇق ھوقۇق – مةنپةئصتصگة زصيان يةتكۈزگةنلةرنص يۇقصرص دةرصجصلصك ئورگان چةكلصك مۇددةتتة باشقا ئصشقا ئصشلصتصۋالغان مائارصپ خصراجصتصنص قايتۇرۇشقا بۇيرۇيدۇ ھةم بصۋاسصتة جاۋابكارلصقص بولغان خادصملارغا مةمۇرصي چارة كۆرصدۇ؛
قصلمصشص ئېغصر بولۇپ جصنايةت شةكصللةندۈرگةنلةرنصڭ جصنايص جاۋابكارلصقص قانۇن بويصچة سۈرۈشتة قصلصنصدۇ.
39- ئاپپاراتلصرصنصڭ ئۆزلصرصنصڭ قانۇنلۇق ھوقۇق – مةنپةئصتصگة دةخلص – تةرۇز يةتكۈزگةنلصكصگة ياكص مةكتةپ ياكص باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرصنصڭ بصر تةرةپ قصلصشصغا قايصل بولمصسا، مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرصغا ئصلتصماس قصلسا بولصدۇ، مائارصپ مةمۇرصي تارماقلصرص ئصلتصماسنص قوبۇل قصلغاندصن باشلاپ 30 كۈن ئصچصدة بصر تةرةپ قصلصشص لازصم.
ئوقۇتقۇچص يةرلصك ھۆكۈمةتنصڭ ئالاقصدار مةمۇرصي تارماقلصرص بۇ قانۇندا بةلگصلةنگةن بةھرصمةن بولصدصغان ھوقۇقصمصزغا دةخلص - تةرۇز يةتكۈزدص دةپ قارصسا، شۇ دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمصتص ياكص ئۇنصڭدصن يۇقصرص دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمصتصنصڭ ئالاقصدار تارماقلصرصغا ئةرز قصلسا بولصدۇ، شۇ دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمصتص ياكص ئۇنصڭدصن يۇقصرص دةرصجصلصك خةلق ھۆكۈمصتصنصڭ ئالاقصدار تارماقلصرص ئۇنص بصر تةرةپ قصلصشص لازصم.
9- باب قوشۇمچة پرصنسصپ
40- ماددا بۇ قانۇندا قوللانغان تۆۋةندصكص سۆزلةرنصڭ مةنصسص:
(1) ھةر دةرصجصلصك تۈرلۈك مةكتةپلةر مةكتةپكة: كصرصشتصن ئصلگصرصكص مائارصپ، ئادةتتصكص باشلانغۇچ مائارصپ، ئادةتتصكص ئوتتۇرا مائارصپ، كةسپصي مائارصپ، ئادةتتصكص ئالصي مائارصپ ۋة پةۋقۇلئاددة مائارصپ، چوڭلار مائارصپص مةكتةپلصرصنص كۆرسصتصدۇ.
(2) باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرص: ياش – ئۆسمۈرلةر سارصيص ۋة يةرلصك كافېدرا، ئېلېكترلةشكةن مائارصپ ئاپپاراتلصرص قاتارلصقلارنص كۆرسصتصدۇ.
(3) ئوتتۇرا، باشلانغۇچ مةكتةپ ئوقۇتقۇچصلصرص: بالصلار باغچصسص، پةۋقۇلئاددة مائارصپ ئاپپاراتلصرص، ئادةتتصكص ئوتتۇرا، باشلانغۇچ مةكتةپلةر، چوڭلار باشلانغۇچ ۋة ئوتتۇرا مائارصپ ئاپپاراتلصرص، كةسپصي ئوتتۇرا مةكتةپ ۋة باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرصنصڭ ئوقۇتقۇچصلصرصنص كۆرسصتصدۇ.
41- ماددا مةكتةپ ۋة باشقا مائارصپ ئاپپاراتلصرصدصكص مائارصپ، ئوقۇتۇش ياردةمچص خادصملصرص، باشقا خصلدصكص مةكتةپ ئوقۇتقۇچصلار ۋة مائارصپ ئوقۇتۇش ياردةمچص خادصملصرص جةھةتتة ئةمةلصي ئةھۋالغا ئاساسةن، بۇ قانۇندصكص ئالاقصدار بةلگصلصمصلةردصن پايدصلانسا بولصدۇ.
ئارمصيصگة قاراشلصق ئالصي مةكتةپلةرنصڭ ئوقۇتقۇچصلصرص ۋة مائارصپ ئوقۇتۇش ياردةمچص خادصملصرص توغرصسصدا مةركصزصي ھةربصي ئصشلار كومصتېتص بۇ قانۇنغا ئاساسةن ئالاقصدار بةلگصلصمة تۈزۈپ چصقصدۇ.
42- ماددا چةت ئةللصك ئوقۇتقۇچصلارنص تةكلصپ قصلصش چارصسصنص گوۋۇيۈةننصڭ مائارصپ مةمۇرصي تارمصقص بةلگصلةيدۇ.
43- ماددا بۇ قانۇن 1994 – يصل 1 – ئاينصڭ 1 – كۈنصدصن باشلاپ يولغا قويۇلصدۇ.
مەنبە : ئاتۇش شەھەرلىك 1 - ئوتتۇرا مەكتەپ تورى
