باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ يۈرەك ساداسى: مېنىڭ سومكام نېمىش

تەڭرىتاغ

	باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ يۈرەك ساداسى: مېنىڭ سومكام نېمىشقا بۇنداق ئېغىر ماتېرىيال سۈرەت     شياۋچۈن شاڭخەي شەھىرىدىكى مەلۇم نۇقتىلىق باشلانغۇچ مەكتەپنىڭ بەشىنچى يىللىق ئوقۇغۇچىسى . بۇ يىل 11 ياشتا بولۇپ ، بەدەن ئېغىرلىقى 40 كىلوگرامغا يەتمىسىمۇ ، ئەمما سومكىسى 6 كىلوگرام كېلىدۇ. ئىچىدىكى نەرسىلەر بەكلا كۆپ : تىل-ئەدەبىيات ، ماتېماتىكا، دەرىستىن سىرتقى ئوقۇشلۇقلاردىن سىرت، يەنە ئولىمپىك ماتېماتىكىسى ، پەن-تېخنىكا ، گۈزەل-سەنئەت ، ئۇچۇر دەرىسلىكى ۋە ئۇچۇر قوللانمىسى، يېتەكچى كىتابلار بولۇپ 20 گە يېتىدۇ .     سومكىسى غالتەكلىك بولۇپ ، شياۋچۈن ھەر كۈنى مەكتەپكە بېرىپ-كېلىشتە سۆرەپ ماڭىدۇ .     شياۋ چۈن مۇخبىرغا مۇنداق دېدى:‹‹ بۇنى يۈدۈۋالسام قانداق چىدايمەن ؟ مۈرەم تېلىپ ئاغرىپ كېتىدۇ، دەم ئالالماي قالىمەن ! شۇڭا، تۆتىنچى يىللىقتىن باشلاپ غالتەكلىك سومكا ئىشلىتىدىغان بولدۇم ››. بۇنداق يۈرۈشمۇ ئاسان ئەمەس . شياۋ چۈننىڭ ئۆيى ئالتىچى قەۋەتتە ، چىقىپ-چۈشۈشتە ئۇ سومكىسىنى كۆتۈرۈۋالىدۇ . ئەتىگەندە ئۇنىڭ ئاتىسى بىلەن ئاپىسى ئىشقا بېرىشتىن ئىلگىرى بىنادىن چۈشۈشتە ئۇنىڭغا ياردەملىشىپ كۆتۈرۈپ چۈشىدۇ ، چۈشتىن كېيىن مەكتەپتىن قايتقاندا يەنىلا ئۆزىگە تايىنىدىغان بولغاچقا قوللىرى قىزىرىپ، نەپەس ئالالماي قالىدۇ، ئىلاجىسىز چىشىنى چىشلەپ بىر باسقۇچ بىر باسقۇچتىن يۇقىرى ئۆرلەيدۇ . شياۋ چۈننىڭ دېيىشىچە ، ئۇلارنىڭ سىنىپىدا 40 قا يېقىن ئوقۇغۇچى بولۇپ، غالتەكلىك سومكا ئىشلىتىدىغانلار تەخمىنەن ئۈچتىن بىرىنى ئىگىلەيدىكەن .     يالغۇز سومكا ئېغىر بولۇپلا قالماستىن ، تاپشۇرۇقلارنىڭ بېسىمى تېخىمۇ ئېغىر     شياۋ چۈن ھەر كۈنى ئەتىگەن سائەت 6 يېرىمدا ئورنىدىن تۇرۇپ ، سائەت 7 يېرىمدا مەكتەپكە بېرىپ دەرىسكە كىرىدۇ . سائەت 7 يېرىمدىن تارتىپ 8 دىن 10 مىنۇت ئۆتكىچە، سىنىپتىكى يېرىم دېگۈدەك ساۋاقداشلار تاللىنىپ 40 مىنۇتلۇق ئولىمپىك ماتېماتىكا دەرىسىگە كىرىدۇ . دەرسنىڭ ئاخىرىدا ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ھەممىسى تاپشۇرۇق ئورۇنلاشتۇرىدۇ . ئوقۇغۇچىلار يېزىپ تۈگىتەلمىگەن مەشىق تېمىلىرىنى باشقا تۇرۇپ ئىشلەشكە كىرىشىدۇ .     شياۋ چۈن خۇرسەنگەن ھالدا مۇنداق دېدى : ‹‹ ھەتتا بىر كۈندىكى بىر سائەتلىك چۈشلۈك دەم ئېلىش ۋاقتىمىزنىمۇ ئىگىلىۋالدى . چۈشلۈك تاماقنى يەپ بولۇپ ساۋاقداشلارنىڭ ھەممىسى چۈشتىن كېيىن دەرس ئۆتۈش قوڭغىرىقى چېلىنغانغا قەدەر تاپشۇرۇق ئىشلەيدۇ؛ چۈشتىن كېيىن سائەت 4 تىن 10 مىنۇت ئۆتكەندە مەكتەپتىن قايتىمىز. ئۆيگە بېرىپمۇ ئارام ئالالمايمىز، دەرستىن بېرىلگەن تاپشۇرۇقلارنى ئىشلەپ تۈگەتمىسەك بولمايدۇ، يەنە دەرىستىن سىرتقى تاپشۇرۇقلارمۇ بار. ھەر كۈنى ئاخىشىمى سائەت 8 ~ 9 لارغىچە ئىشلەيمىز. گەرچە ھەر ئاينىڭ 20-كۈنى مەكتەپنىڭ ‹ تاپشۇرۇقسىز كۈنى › دېيىلگەن بولسىمۇ ، ئەمما ھەتتا بۇ كۈننىمۇ مۇئەللىم بوش ئۆتكۈزىۋەتمەيدۇ . بىز ياخشى ئۇخلىيالمىغانلىقىمىز ئۈچۈن، ئىككىنچى كۈنى روھسىز ھالدا دەرىسكە قاتنىشىمىز›› .     شياۋ چۈننىڭ ئانىسى مۇنداق دېدى: ‹‹ بالام ھەر كۈنى مەكتەپتىن قايتىپ كەلگەندە، ئالدى بىلەن ئازىراق بىر نەرسە يەۋېلىپ، دەرھال تاپشۇرۇق ئىشلەشكە كىرىشىدۇ . تاماق پىشقاندا، تاماقنى يەيدۇ-دە، يەنە يېزىشقا كىرىشىدۇ . بەزىدە بالام مۈگىدەپ قېلىپ ، ئۈستىلىدە ئۇخلاپ قالىدۇ . بىرئازدىن كېيىن ئويغاتمىسام بولمايدۇ ، چۈنكى يازىدىغىنىنى تۈگەتمىسە بولمايدۇ››.     مۇخبىر سىرتقا چىقىپ ئوينايدىغان ۋاقتى بارمۇ؟-دەپ سورىغاندا ، شياۋ چۈننىڭ ئانىسى مۇنداق دېدى: ‹‹ راستىنلا ۋاقىت يوق ، ھەپتىنىڭ ئاخىرىدا بىز مۇمكىن قەدەر بالىنى سىرتقا ئېلىپ چىقىپ ئوينىتىمىز. ئوينايدىغان ۋاقىت بولمىسا، تەنتەربىيە ھەرىكەتلىرىگە قاتنىشىدىغان ۋاقتىمۇ يوق›› .     يۈزەكى قارىغاندا، ئوقۇغۇچىلار تاپشۇرۇقتىن چارچاپ كېتىدۇ ، ئەمەلىيەتتە ، ئىمتىھان ئۈچۈن تەييارلىق قىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ .مەكتەپ ئۇقۇتقۇچىلارنى باھالايدۇ ، ئوقۇتقۇچىلار ئوقۇغۇچىلارغا بېسىم چۈشۈرىدۇ؛ ئوقۇغۇچىلار ئىمتىھاندا ياخشى نومۇر ئالالمىسا ، ئائىلە باشلىقلىرىمۇ مەكتەپنى ئىزدەيدۇ . نەتىجىدە كىتابلارنى كۆپ ئوقۇغانسېرى سومكا شۇنچە ئېغىرلىشىدۇ . ئوقۇتقۇچىلار بىلەن ئائىلە باشلىقلىرىنىڭ ئارزۇسى بارغانسېرى يۇقىرىلايدۇ ، بۇنى ئۆلچەيدىغان بىردىنبىر ئۆلچەم ئىمتىھان ئارقىلىق ئەلالار بىلەن ناچارلارنى باھالاشتىن ئىبارەت بولىدۇ.     شياۋ چۈن مۇنداق دېدى: ‹‹ ئەڭ مۇھىمى ئىمتىھاننى ياخشى بېرىش ، دەرستىن سىرتقى كىتابلارنى كۆرۈشكە ئادەتتە ۋاقىت چىقمايدۇ ›› .     شەنبە ، يەكشەنبە كۈنلىرىگە كەلگەندە ، شياۋ چۈن ئاران دېگەندە ئازىراق يېنىكلىك ھېس قىلىغان ۋاقىتقا ئېرىشسىمۇ ، ئەمما بۇمۇ چەكلىك بولىدۇ ، يەنە كۆپلىگەن كۇرسلار ئۇنى ساقلاپ تۇرىدۇ. ئاتا-ئانىسى قوش دەم ئېلىش كۈنلىرى ئۇنى تۆت كۇرسقا بېرىدۇ : بۇلار ئولىمپىك ماتېماتىكىسى ، پىئانىنو، مۇزىكا نەزەرىيەسى ۋە ئوكسفورت ئىنگىلىزتىلىدىن ئىبارەت . بەزى كۇرسلارنى ئۇ ھەرگىز ياقتۇرمايدۇ .     پەقەت بالا قىزىقىدىغان كۇرسنى ساقلاپ قالسا بولمامدۇ ؟     ‹‹ بۇنداق قىلسا قاندان بولىدۇ !›› ئائىلە باشلىقى مۇنداق دېدى : ‹‹ باشلانغۇچتىن تولۇقسىز ئوتتۇرىغا ئۆرلىگەندە ئىنگلىز تىلى ئىمتىھان كېنىشكىسى بولۇشى كېرەك ، ئولىمپىك ماتېماتىكىسىغىمۇ نومۇر قوشۇپ بېرىدۇ ، سىنىپتىكى يېرىمدىن كۆپرەك ئوقۇغۇچىلارنىڭ ھەممىسى كۇرسقا قاتنىشىدۇ ، نومۇر قوشۇشنى دېمىسەكمۇ ، ئولىمپىك ماتېماتىكىسىدا ئوقۇغاندىن كېيىن ئاددىي ماتېماتىكا تېمىلىرىنى ئىشلەشتە ھەقىقەتەنمۇ ياردىمى كۆپ بولىدۇ ، خۇددى ئېغىرلىقنى ئاشۇرۇپ يۈگۈرۈشكە ئادەتلىنىپ ، ئېغىرلىقنى چۈشۈرۈۋەتكەندە تېخىمۇ تېز يۈگۈرگەنگە ئوخشاش ، كۇرسقا بارمىسا بولامدۇ؟ ››     ئېغىرلىقنى ئاشۇرۇپ يۈگۈرۈشكە ئادەتلەنگەندە ، ئېغىرلىقنى چۈشۈرۈۋەتكەندە تېخىمۇ تېز يۈگۈرگىلى بولىدۇ ؛ ئەگەر ئېغىرلىق ئېشىپ كەتسىچۇ ؟ داۋاملىق يۈگۈرگىلى بولامدۇ ؟ بالىلار خۇددى غالتەكلىك سومكىنى تارتىپ ماڭغانغا ئوخشاش ، ئېغىر يۈك ئۇلارنى بېسىپ دەم ئېلىشقا ئىمكانىيەت بېرەمدۇ ؟ ئۇلار بېلىنى رۇسلىيالامدۇ ؟     1-مېسال :     بېسىمىم ئېغىر ، ئەي جېنىم ئانا     بۇ يىلنىڭ بېشىدا ئولىمپىك ماتېماتىكا مۇسابىقىسىغا تەييارلىق قىلىمەن دەپ ئاپىسى بىلەن گەپ تالىشىپ كەتكەن نەنجىڭدىكى بىر باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىسى ‹‹ بېسىمىم ئېغىر ، ئەي جېنىم ئانا›› دېگەن بىر شېئىرنى يازغان ، بۇ شېئىر توردا تارقىلىپ ، جامائەتچىلىكنىڭ كۈچلۈك ئىنكاسىنى قوزغىغان ، بەزىلەر ھەتتا بۇ شېئىرغا ئاڭاڭ ئىشلىگەن . ئەمدى بۇ شېئىردىن بىر ئارىيە كۆرەيلى : بېسىمىم ئېغىر ، ئەي جېنىم ئانا ماڭىدۇ سائەت چىكىلداپ يەنە قۇشقاچ جېنىدا كەتتى ئۇۋىغا قەھرىتان سوغۇق ، پىژ-پىژ ئىسسىقتا قارىساڭ مەن ھامان ئۆيۈمدە مانا قونچاق تىزىپ ئوينايدۇ دېمە ، تورغا چىقىپ چۈشمەيدۇ دېمە . قولۇمدا قەلەم ، ئىشلەيمەن ھېساب ، ئۇھ ... يەنە گەجگەمدە بېسىم . جاق تويدۇم دوسكىدىن ، بىر ئىككى ئۈچتىن قاچانمۇ كېلەر تەتىل ئىنتىزارمەن ، تەشنامەن قانغۇدەك ئوينىۋالسام ئورمان-چىمەنزاردا مەن بىلىۋالسام شۇ تەبىئەت سىرلىرىنى مەن . ئۆتمەكتە كۈنلەر ، ھەي تۈگىمەس تاپشۇرۇق ئىشلىگەنسېرى تەسلىشىپ قاتىدۇ بېشىم سۆزۈمنى ئاڭلا ، ئەي جېنىم ئانا يولۇمنى تاپالايمەن ، چوڭ بولسام ھامان تەبىئەت قوينىدىن ئايرىۋەتمەڭلار جاق تويدۇم دوسكىدىن ، بىر ئىككى ئۈچتىن .     2-مېسال :     98 نومۇر ئالغان ئوقۇغۇچى يەنە نېمە ئۈچۈن ئوقۇشتىن بىزار بولدى ؟     بېيجىڭ پېداگوگىكا ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پىسخىكا ئالىمى ۋو جيەنجۇڭ مۇخبىرغا تۆۋەندىكى مېسالنى سۆزلەپ بەردى :     6-يىللىقتا ئوقۇيدىغان بىر ئوقۇغۇچى تەقلىدىي ئىمتىھاندا 98 نومۇر ئالغان بولسىمۇ ، يەنىلا داۋاملىق ئوقۇغۇسى كەلمىگەن . قائىدە بويىچە 98 نومۇر خېلى ياخشى نەتىجە ھېسابلىنىدۇ ، ئۇنداقتا بۇ ئوقۇغۇچىدا يەنە نېمە ئۈچۈن ئوقۇشتىن زېرىكىش پىسخىكىسى پەيدا بولىدۇ ؟ ھەرقانچە ئويلاپمۇ تېگىگە يېتەلمىگەن ئاتا-ئانىلار بالىلىرىنى پىسخىك مەسلىھەت سوراش ئورنىغا ئېلىپ كېلىشكە مەجبۇر بولغان .     بۇ بالىنىڭ ئېيتىشىچە ، گەرچە 98 نومۇر ئالغان بولسىمۇ ، يەنىلا سىنىپ بويىچە 10-ئورۇنغا چۈشۈپ قالغان . بۇ نەتىجە بىلەن ئەڭ ياخشى مەكتەپلەرگە كىرىش ناھايىتى تەس . ئۇنداقتا بۇ 98 نومۇرنىڭ زادى نېمە ئەھمىيىتى بار ؟     ئۇنىڭ قارىشىچە ، بىرىنچى بولۇش نىشان ، چوقۇم بىرىنچى بولۇش كېرەك . لېكىن ئۇنىڭ كاللىسىدىن ئۆتمەيدىغىنى ، نېمە ئۈچۈن شۇنچە تىرىشسىمۇ ، ئاران مۇشۇ نەتىجىگە ئېرىشىدۇ ؟ ئۈگىنىشنىڭ خۇشاللىقى زادى قەيەردە ؟     ۋو جيەنجۇڭنىڭ ئېيتىشىچە ، بۇ بالا دۇچ كەلگەن ئەھۋال ئەمەلىيەتتە ۋەكىل خاراكتىرگە ئىگە بولۇپ ، ئۈگىنىشتىن مۇۋەپپەقىيەت قازىنالمىغان بالا ئىشەنچىسىز بولۇپ قالغان .

ELTUGH

	بۇ ھەممە ئادەم بىلىدىغان، ئەمما، ئۇزۇن يىللاردىن  بىرى ھەل بولۇپ كەلمىگەن، ھەممىنىڭ بېشىنى ئاغرىتىدىغان  كونا مەسىلە.

yoltap

	ئىمتىھان مائارىپى ئۆزگەرمەيدىكەن بۇ ئىشلارئۆزگەرمەيدۇ. جەمئىيەتكە بىر تۇۈركۇم نان قېپىلارنى تەربىيىلەپ بېرىدۇ. جوڭگۇ شۇنچە چوڭ تۇرۇپ نۇرغۇن كىشىلەر ھەتتا دۆلەتنىڭ چوڭ رەھبەرلىرىمۇ پەرزەنتلىرىنى چەتئەلگە چىقىرىپ ئوقۇتۇۋاتمامدۇ.

igilmes

	بالىلارغا ئازادە ئۇقۇش شارايىتىنى ھازىرلاش شۇنچە قىينمۇ؟           تاپشۇرۇق ئەلۋەتتە مۇھىم.لىكىن سومكىنىڭ ئېغۇرلىقىغا نېمە دىگۇلۇك؟             مەنچە دەرىسلىك قۇرالىدا مەسىلە بار .بالىلارنىڭ ماتىماتىكا،         فىزىيكا،ئانا تىل،چەتئەلتىللى،ئەدەبىيات، قاتارلىق دەرىسلەرنى            ئاساس قىلسىلا بۇلىدۇ.قالغان پەنلەرنى ئۆز قىزىقىشى بۇيىچە       تولىقلىۋالغىلى بۇلىدۇ.شۇنداق تۇرۇپ بالىلارنىڭ سومكىسى       نىمىشقا ئېغىر بۇلىدۇ؟

dilnaray

	مەن كەلگۈسىدە بالامنىڭ مەكتەپكە سومكا ئاسماي بېرىشىغا، تاپشۇرۇقنى تۇلۇق ئىشلىمەسلىكىگە نىسپەتەن ناھايىتى سالماقلىق بىلەن مۇئامىلە قىلىمەن...ئۇ ئۆگەتكەنلەرنى بىلىۋالسىلا بولدى.

kurban

	ئەھمىيەتلىك تىمىكەن. بالىلارغا كۆڭۈل بۈلگەنلىك كەلگۈسىگە كۆڭۈل بۈلگەنلىك.

noshirwan

	موشۇ ئاي-موشۇ كۈنلەردە، قايتا-قايتا تەكىتلەنگەنسىرى ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرس يۈكى زىيادە ئېغىر بولماقتا. بىر قىسىم ئوقۇغۇچىلارنىڭ مەكتەپتىكى مەشغۇلات ۋاقتى 8-10 سائەتكە، ئۆيىدە تاپشۇرۇق ئىشلەش ۋاقتى ئىككى-ئۈچ سائەتكە يېتىپ، ئىختىيارىي پائالىيەت قىلىش ۋاقتى ۋە ئۇخلاش-ئارام ئېلىش ۋاقتى دۆلەت بەلگىلىگەن ئۆلچەمدىن خېلىلا ئاز بولماقتا. سەل قاراشقا بولمايدىغىنى شۇكى، خەلقنىڭ تەن ساپاسىنى تەكشۈرۈش دوكلاتىغا قارىغاندا، ئوتتۇرا، باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ تەن ساپاسى ئۇدا ئون يىل ئومۇمىي جەھەتتىن تۆۋەنلەپ كەتكەن. شەك-شۈبھىسىزكى، زىيادە ئېغىر دەرس يۈكى ــ ئوقۇغۇچىلارنىڭ تەن ساپاسىنى تۆۋەنلىتىۋەتكەن مۇھىم سەۋەبلەرنىڭ بىرى بولماقتا. دەرس يۈكىنىڭ ئېغىر بولۇشى سەۋەبىدىن ئوقۇغۇچىلار ئۆگىنىشتىن زېرىكىدىغان، ئۆگىنىش دېگەن بۇ سۆزنى ئاڭلاش بىلەن بېشى ئاغرىيدىغان بولۇپ قالماقتا. ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ دەرس يۈكى زىيادە ئېغىر بولۇشنىڭ سەۋەبى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، ئىمتىھان تۈزۈمى، مەكتەپ باشقۇرۇش، ئادەم ئىشلىتىش تۈزۈمى، ئاتا – ئانىلارنىڭ ئىدىيەسى، ئىشقا ئورۇنلىشىش بېسىمى، يۇقىرى مەكتەپلەرگە ئۆتۈش نىسبىتىنى زىيادە قوغلىشىش، ئاساسى مائارىپ تەرەققىياتىنىڭ تەكشى بولماسلىقى، شۇنداقلا ئەنئەنىۋى مەدەنىيەتنىڭ پاسسىپ تەسىرى قاتارلىقلارغا چېتىلىدۇ. لېكىن، سەل قاراشقا بولمايدىغىنى شۇكى، بەزى مەكتەپلەردە، مەكتەپ باشقۇرۇشنىڭ قېلىپلاشمىغانلىقى، مەكتەپ باشقۇرۇشتا قانۇن-قائىدىلەرگە رىئايە قىلمىغانلىقى، تەكشۈرۈپ-باھالاش مىخانىزىمىنىڭ مۇكەممەل بولماسلىقى، ئوقۇتقۇچىلار ئوتتۇرىسىدىكى ناچار رىقابەتنىڭ مەۋجۇد بولۇشى، مائارىپ قانۇنىيىتىگە خىلاپ ئۇسۇللارنىڭ ساقلىنىشى ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرس يۈكىنىڭ زىيادە ئېغىر بولۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىۋاتقان مۇھىم سەۋەبلەر ھىسابلىنىدۇ.

intil

	بۇرۇندىنلا بار قىزىق تېمىغۇ بۇ؟  ھەل بولمىغى ئاسان ئەمەس جۇما...رىقابەت دۇنياسىدا بالىلار مۇشۇنداق ئېغىر سومكىنى كۆتۈرۈشۈپ مەكتەپكە بارمىسا كەلگۈسى قاراڭغۇ بوپ قېلىشى مۇمكىن...