ئۇيغۇر تارىخىدا ئۆتكەن ئايال ئەربابلار

ahat0902

- R+ H- s1 M5 o/ Q9 Y% x
! R7 q2 D* s) I% `1 z- Z8 q  n1. ئاماننىساخان (1534 - 1567) يەكەن خاندانلىقى دەۋرىدە ياشاپ ئۆتكەن داڭلىق مۇقامشۇناس

9 ~0 ^1 i, z0 P8 {ئۇ 1534-يىلى يەكەنگە تەۋە تىزناپ دەرياسى بويىدىكى قومۇش مەھەللە يېزىسىدا نامرات ئائىلىدە دۇنياغا كەلگەن. ئاماننىساخاننىڭ ھاياتى ۋە ئىجادىيىتىگە ئائىت ئۇچۇرلار موللا ئىسمىتۇللا بىننى موللا نېمىتۇللا مۆجىزىنىڭ «تارىخى مۇسقىيىن» ناملىق ئەسىردە خاتىرىلەنگەن.

ئاماننىساخان 13 يېشىدا ئابدۇرەشىدخان ئوردىسىغا كەلگەندىن كېيىن 20 يىللىق ئوردا ھاياتىدا فېئوداللىق نەسەب قارشىنىڭ چەكلىمىسى، جاھالەتچى سوپى - ئىشانلارنىڭ تەقىب قىلىشلىرىغا قارىماستىن ئۇيغۇر «12مۇقام»نىڭ سىستېمىلىشىشى ،مۇكەممەللىشىشى ئۇچۇن يۈرەك قىنىنى سەرپ قىلغان. ئۇ يەنە خانىم-قىزلارغا نەسىھەت قىلىش مەزمۇنىدىكى «ئەخلاقى جەمئىيلىيە»، «شۇرۇلقۇلۇپ» (قەلبلەر كېڭىشى)، «دىۋان نەپسى»قاتارلىق ئەسەرلەرنى يازغان. «ئىشرەت ئەڭگىزى»، (خۇشاللىق قوزغاش) دېگەن كۈينى ئىجاد قىلغان بولۇپ، 1567- يىلى تۇغۇت سەۋەبى بىلەن ۋاپات بولغان.
7 I4 y/ S, u' |" M5 u% q- p% @
/ J6 ?! g6 n/ I7 W7 d' \
3 L/ b+ \1 B# j7 K/ S2 |# C2. ئاخۇن ئاغىچا

8 ~0 }: T1 A. t% g: e) N7 \& @% r& N19- ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا خوتەندە ياشاپ ئۆتكەن شائىر. ئۇ 1860-يىلى خوتەندە زۇلۇمغا قارشى پارتلىغان خەلق ئىنقىلابىنىڭ سەركەردىسى ئابدۇراخمانخان غوجام (1833 - 1863)نىڭ ئانىسى بولۇپ، ئۇ ئوغلى ئابدۇرارخمانخان غوجام قۇربان بولغاندا ئۇنىڭ قەھرىمانلىقىنى مەدھىيىلەپ ۋە زامان كۈلپەتلىرىدىن زارلىنىپ نۇرغۇن قوشاقلارنى توقۇغان.
& I5 o- x( |+ n' I/ L. d
7 w- t. m& |+ c5 C9 v8 R  z
/ _  D  \9 F! a5 l( [3. ئەسىرى
1 m5 y, r* Z( t( T# f4 j
6 X. J; L+ m* j/ u+ Yتەخمىنەن 18 - 19 ئەسىرلەردە خوتەندە ياشاپ ئۆتكەن ئۇنىڭ شېئىرلىرى خوتەندىن تېپىلغان (باياز)غا شائىرنىڭ بەزى ئەسەرلىرى كىرگۈزۈلگەن.
! o  f& y! @& h2 |

) n* ~2 I0 ~) |7 f0 m4. ئەنبەر ئاتىن (1870 - 1915) شائىرە ئەنبەرئاتىن دىلشاد بەرنانىڭ شاگىرتى ئۇ ئۆزىنىڭ 45 يىللىق ھاياتىدا خېلى كۆپ ئەسەرلەرنى يازغان. ئۇ ئاسىيا يېقىنقى زامان دېموكراتىك شائىرلىرىنىڭ ئىدىيىۋى ئېقىمىغا زىچ ماسلاشقان رېئالىستىك شائىرە ئىدى. ئۇ قوقان خانلىقى تەۋەسىدە ياشىغان.
! E0 n, n6 i& c1 y( M8 K) {
: C2 i1 s6 [" V& R; ~
5. باتىسخان ئانا

تەخمىنەن مىلادىدىن بۇرۇنقى 10-ئەسىردە ياشاپ ئۆتكەن تارىخچىلار ئۇنى غەربى يۇرت قوۋملىرىنىڭ ئانىلىق ئۇرۇقداش دەۋرىدە ئۆتكەن ئۇرۇق باشلىقى مۇمكىن دەپ قارايدۇ. يەنە بەزى تەتقىقاتلار «باتىسخان ئانا »قەدىمكى ھونلارنىڭ خان ئانىسى بولۇشى مۇمكىن بولۇشى مۇمكىن دەپ قارىماقتا. خەنزۇچە ھۆججەتلەردە ئۇنى «شىۋاڭمۇ» دەپ ئاتىغان ئۇنىڭ «ئاق بۇلۇت قوشىقى»، «باتىسخان ئانا كۈيى»ناملىق ئىككى پارچە شېئىرى خەنزۇچە ھۆججەتلەردە ساقلىنىپ كەلگەن
# v5 X0 I! ]& `& z. V7 F

6. بۈۋى زەينەپ

- X6 a* L( _0 _: J$ ^$ i1660-يىللاردا يەكەن شەھرىدە تۇغۇلغان. ئۇ ئىسمايىلخاننىڭ قىزى بولۇپ ئۆسمۈرلۈك دەۋرىدە يەكەندىكى يېشىل مەدرىستە ئوقۇغان. 1678-يىلى ئاپاق خوجا يەكەن خاندانلىقىنى مۇنقەرز قىلىپ ھاكىمىيەت ئىگىلىگەن مەزگىلدە ئىسمايىل خاننى جەمەتى بىلەن ئىلىغا ياللاپ ئېلىپ كەتكەن. ئۇزاق ئۆتمەي 18 ياشلىق شائىرەنى قاينىتىلغان ياغقا تاشلاپ ئۆلتۈرۈۋەتكەن ھەمدە ئەسەرلىرىنى كۆيدۈرۈۋەتكەن.
% d2 X) I# O3 x
. v  p$ `! x& Q  W* oمەنبە : خەۋەر تورى

سەييارە

بۇنمۇ بىلۋالدىم،ئۇيغۇر تارىخىدا ئوتكەن ئايال ئەرباپلارمۇ ىېلى بار ئىكەن.

alnaz

بۇ   تېما     بەك ياخشى   بوپتۇ.