تىتىقۇنىڭ سىزگە بولغان زينىنى بىلەمسىز؟ [ئۇلىنىشنى كوپىيەلەش]

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم تورداشلار ، مەن ئاشپەز تور ئەھلىگە سالامەتلىق ۋە ياخى ئېشتەي تىلەيمەن .
يىقىندىن بىرى مۇنبەر ئالاپ يۇرۈپ نۇرغۇنلىغان ئېسىل تائام ۋە  ئاشپەزلىك ساۋاتلىرىغا ئىگە بولدۇم ، ھەمدە بەزى قورىمىلاردا كۆپرەك ئشلىتىلىدىغان تىتقۇ ۋە توخۇ تەم تىتقۇ لىرىنى چشۈنىش ئۈچۈن ماتىريال ئىزلەپ چۈچۈپ كەتتىم ، شۇكلاشقا بۇيازمىنى كۆچىلككە سۇندۇم ، پايدىسى بولۇپ قالار دىگەن ئۈممتتىمەن ، خاتالقلار بولسا كۆپچلىكتىن كەچۈرۈم ۋە تەنقەت سورايمەن .
  ھازىربازاردا تىتقۇلارنىڭ تۈرلىرى كۆپيۋاتىدۇ ، توخۇتەم تىتقۇسىمۇئاز ئەمەس ئەلۋەتتە . بەزى كىشلەر تىتقۇنى زىيانسىز ، ھەتتا ئوزۇقلۇك ھەم قۇۋۋىتى بار دەپ قارايدۇ ، ئەمما سىز  تىتقۇ ۋە توخۇ تەم تىتقۇقۇسىنىڭ ئادەم بەدىنىگە زىينى بارلىغىنى ،ھەتتا ھاياتىغا خۋىپ ئىلىپ كىلىدىغىننى بىلەمسىز . ئۇنداقتا تىتىقۇ ۋە توخۇ تەم تىتقۇسنى ياقتۇرۇپ ئشلىتىدىغان، ئستىمال قىلىدىغانلارنىڭ ئاستا-ئاستا بۇ ئادىتىنى تاشلىشىنى تەۋسىيە قىلىمەن.  
ئەمەلىيەتتە ئلىمىزدە قەدىمدىن تارتىپ تىتقۇ ئشلىتىلىپ كەلگەن ئەمما ئۇچاغلاردا ئۇنى تىتقۇ دىمەي (خەيساوفېن)دىڭىز ئوتى تالقىنى دەپ ئاتاييتى . مېڭ سۇلالىسى دەۋرىدە بىرداڭلىق ئاشپەز بۇخىل چۆپ تالقىنى تىتقۇ ئورنىدا قورىما تاماقلارغا ئېشلەتكەندە قورىما ، تاماقلارنىڭ تەمى باشقىچە مەززىلىك ياخشى چىققان ، ھەتتا 1908 - يىلى توكيۇ ئۇنۋېرسىتىتىنىڭ پىراففىسۇرى چىتيەنجۈمىياو دوكتۇر دىڭىز چۆپى تالقىنى تەركىبىدىكى گلۇتامىك پىرۇۋىك تىرانئامىننازا نىڭ غىزالارنىڭ تەمىنى مەززىلىك قىلدىغانىلق سىرنى بايقىغان ھەمدە بۇخىل تەركىپنى ئايرىپ ئىلىپ ئۇنىڭغا تەم ماددىسى دەپ نام قويغان . ياپۇنىيەلىك سودىگەرلەر بۇ بىر ياش سودا پۇرسىتى ئىكەنلىگنى تونۇپ يىتپ كىلەر يىلى تىتقۇ نامىدا بازارغا سالغان .
تىتقۇنىڭ ئادەم بەدىنىگە بولغان زينىنىڭ بايقىلىشى :
مەلۇم بىرئامىركىلق دوختۇر نىييورۇكتىكى بىر جوڭگۇچە تاماقخانىغا كىرىپ تاماق يىگەندىن كىيىن بەدىنىنىڭ ئۇيشىۋاتقالىغىنى بويۇندىن باشلىنپ مۈرە ، تاغاق ، بەللىرىگە تارقاۋاتقانلىغىنى ھەم بەدىنىنڭ ئاجزلاپ ، يۈرگىنىڭ  تىز سىلىپ كىتىۋاتقىننى ھىسقىلغان ، بۇخىل ئەھۋال ئىككى سائەت ئەتراپىدا داۋاملاشقان . بۇ دوختۇر  نۇرغۇنلىغان  تونۇشلىرىنىڭمۇ جۇڭگۇچە تاماق يىگەندن كىيىن قۇقارقىدەك نۇرمالسىز ئەھۋال يۈز بەرگەنلىگىنى بايىقاپ ، ئامىركا مدىتسىنا ئىلمى ژورنىلىدا بىر پارچە خەت يىزىپ يۇقارقى ئەھۋالنى ئىنكاس قىلغان  ، بۇ ئىنكاستىن كىيىن نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ يۇقارقىدەك ئەۋالغا ئۇچىرغانلىغىنى ھەمدە بۇخىل غەيرە ئالامەتنىڭ تىتقۇ سەۋەبىدىن كىلپ چىققانىلىغى  ئىنىقلانغان . شۇنداق ھەقىقەتەنمۇ جوڭگۇ ئاشخانىللىرىدا تىتىقۇ كۆپىرەك ئېشلىتىلگەنلىگى ئۈچۈن بۇخىل غەيرى كىسەللىك ئالامىتىنى جوڭگۇچە تاماقخانا ئالامىتى دەپ ئاتىۋالغان . نۇرغۇن دوختۇر ئالىملار بۇتورىسىدا تەجىربە تەتقىقاتلارنى ئىلىپ بىرىپ تەركىبىدە تىتقۇ بولغان تاماقلارنى ئىستىمال قىلغاندا جوڭگۇچە تاماقخانا ئالامىتى كىلىپ چىقىدىغالىغىنى ئسپاتلاپ چىققان . بەزى كىشىلەر تىتقۇغا زىيادە سەزگۈر بولىدۇ . مەسىلەن : زىققا كىسىلى بارلار تىتقۇ ئىستىمال قىلسا كىسىلى ئىغىرلاپ كىتىدۇ ، بەزى بىمارلار بولسا ئەھۋال تىخمۇ ئىغىرلاپ دوختۇرخانىدا جددى  قۇتقۇزۇشقا توغرا كىلدۇ ھەتتا ئۆلۈپ كىتىشى مۇمكىن . يارۇپادىكى بەزى دوختۇرلار تىتقۇ سەۋەبىدىن قوزغالغان زىققا بىمارلىر ئۈستىدە تەكشۈرۈش ئىلىپ بارغاندا تىتقۇنىڭ كىسەل پەيدا قىلىشى ئۇنىڭ ئىستىمىل مىقدارى بىلەن مۇناسىۋاتسىزئىكان ، ئىستىمال قىلغان تىتىقۇ مىقدارى 6 گرام ياكى 1.5 گرام بولسۇن ئوخشاشلا كىسەل قوزغىتالايدىكەن .
تىتقۇنىڭ ئادەمگە بولغان زىينىنىڭ دەلىلى :
جددى خاراكتىلىك تىتقۇدىن زەھەلەنگەندە يۈزى قىزىرىپ ، ئىچىشپ ، كۆيشىكەندەك سىزىلىدۇ ، تىلى كۆپىدۇ ، يۇرەك رىتىمى تىزلىشىدۇ ، باش قىيىش ، باش ئاغرىش ، باشنىڭ يىرىمى ئاغرىش ، گەژگە قىتىۋىلىش ، مۇسۇللار قىسقىرۋىلىش ، قۇسۇش ، ئۇيقۇسىزلىق ، ئاشقازان - ئۈچەي يىقمسىزلىنىش ، تىرە قىچىشش ، مۈرە - بويۇن ئاغرىش ، كۆرەك ، بەل ئاغرش ، پۇت - قول ماغدۇرسىزلىنىپ ، رويى ھالىتى تۆۋەنلەش ، زىققا ئېغىرلىشىپ ، يۆتىلىش قاتالىق ئالاماتلەر كۆرلىدۇ . ئاستا خاراكتىرلىك تىتقۇدىن زەھەرلەنگەندە تۆۋەندەكە ئەھۋاللار كۆرىلىدۇ :
1.ھامىلىنىڭ ئۆسۈپ يىتلىشى چىكىنىپ ، غەيرىلىك كىلىپ چىقىدۇ .
ئامىركا ئالىملىرى بىرقىتىملىق توشقان ئۈستىدە ئىلىپ بارغان سىناقتا ، توشقانلارنى تۆت گورۇپپىغا بۆلۈگەن . بىرنىچى گورۇپپىدا 10 چىشى ، 4ئەركەك توشقان بولۇپ ، چىشى توشقانلارغا 27 كۈنگىچە ھەركىلوگىرام بەدەن ئېغرلىققا 25 مىللىگىرامدىن تىتىقۇ بەرگەن ، ئەركەك توشقانغا بەرمىگەن ، كىين چىشى توشقانلار بوغاز بولغان ، بۇلارنىڭ ئارسىدىكى ئككى توشقاننىڭ قرسىقىدىكى ھامىلە غەيرى بولۇپ ، كىچىك تۇغۇلغان كىيىن غەلىتىلا ئۆلۈپ كەتكەن . باشقا ئككى توشقا نۇرمال تۇققان ئامما باللىرىدا ئوخشاش بولمىغان دەرجىدە غەيرىلىك كۆرۈلگەن ، ئۆسۈپ يىتىلىشى ئاستا بولغان.
ئككىنچى گورۇپپىدا 4چىشى 2ئەركەك توشقان بولغان بۇلارىڭ ھەممىسىگە ئوخشاشلا يۇقارقىدك مىقتاردا تىتقۇ بەرگەن ، بۇلارنىڭ ئارسىدىكى ئككى توشقانلا بوغاز بولغان بولۇپ تۇغۇلغان بۆجەنلەر غەيىرى بولۇپ سۆڭەكلىرىنىڭ شەكلى غەيرى بولۇپ  ، كۆپىنچە ئەزالىرى يىگىلەپ كەتكەن .
ئۈچىنچى گورۇپپىدا 6چىشى 1ئەركەك توشقان بولۇپ ئۇلارمۇ يۇقاقى مىقداردا تىتقۇ يىگەن نەتىجىدە ئەركەك توشقاننىڭ ئۇرۇقدىنى يىگىلەپ كەتكەن ، چىشى توشقان تۇققان بۆجەنلەردە ئىغىر دەرىجىدە كەمتۈكلۈك كۆرۈلگەن .
تۆتىنچى گورۇپپىدا 6چىشى 8 ئەركەك توشقان بولۇپ ، تىتقۇ يىمىگەن تۇغۇلغان بۆجەنلەردە يۇقارقىدەك غەيرىلىك كۆرۈلمىگەن .
2. نەسىللىنىش ئىقتىدارىغا بۇزغۇنچىلىق قىلىپ ، كۆپىيش ئېقتىدارىغا تەسىر يەتكۈزىدۇ ، بالىلق مەزگىلىدە بلگىلى بولمايدۇ .
ئامىركا ئالىملىرى 1971،1972يىلى ۋە 1975 يىللىردىكى 3 قىتىملىق چاشقان ئۈستىدە ئىلىپ بارغان تەجېربىسىدە  چىشى چاشقان تىتقۇ يىگەندە بالىسى چوڭ بولغانسىرى ئىچكى ئاجىرالما ئاجرتىشى ئاستا - ئاستا يوقىلىدىكەن ، ئۈچىنچى قىتىملىق تەجىربىدە يىڭىتۇغۇلغان چاشقان بالىسىغا ھەر كىلوگىرام ئېغىرلىققا 2.2~ 4.2 گىرام 40كۈن ئوكۇل ئۇرغاندا كىچىك چاشقان ئۆلۈپ قالغان ، كىچىك چاشقانلار ئورۇقلاپ ،  ئۇرۇقدان ، تۇخۇمدانلىرى بۇزغۇچىلققا ئۇچرىغان ، بۆرەك ئۈستى بىزى قالقانسىمان بەزدە چىكىنىپ، ئالدى چوڭ مىڭ ھىپوپىز تەنچىسى ئۆستۈرگۈچى ھورمۇنى ۋە سىرق تەنچە ھورمۇنلىرنىڭ ئاجىرلىشى تۆۋەنلەپكەتكەن . نەتىجىدە بۇ ئككى خىل چاشقانلار چوڭ بولغاندىن كىيىن كۆپىيىش ئېقتىدارى زوردەرىجىدە چىكىنگەن ، چىشى چاشقانلارنىڭ بوغاز بولۇش نىسبىتى تۆۋەنلىگەن ، تۇغقان چاشقان باللىرى كىچىك جانسىز بولغان ، ئەركەك چاشقانلارنىڭ كۆپىيىش ئېقتىدارى چىكىنگەن .
3. زىيادە سىزىمچانلىق بۇرۇن ياللۇغى ۋە زىققىنى ئېغىرلىتىۋىتىدۇ .
ئىلىمىزدىكى دوختۇرلار  زىيادە سىزىمچانلىق بۇرۇن ياللۇغى ۋە زېققا كىسىلى بار بىمارلار تىتىقۇ ئىستىمال قىلىشىنى توختاتقاندىن كىيىن بەزى ئالاماتلەر داۋالىمىسىمۇ يوقالغان .
---داۋامى بار


3.

ئىنتايىن پايدىلىق تىما ئىكەن رخمەت سىزگە.

پايدىلىق   تىما   ئىكەن،،،،،،،،،،ھارمىغايسىز،،،،،،،،،

بازاردىن تاماق يىسە ئاغرىپ قالىدىغانلار مۇشۇ سەۋەبتىنكەندە...

man adatta oyda tamah atsammu tetitkuni ayrimaytim amdi unigdin uzmani qaklisam bolgidak  rahmat sizga

دىققەت قىلسام بولغۇدەك.....دادامنىڭ تېتىتقۇنى كۆپ سالماي ئۆتكەن تاماقنى ياخشى كۆرىدغاننىڭ سەۋەبىنى ئەمدى بىلىۋالدىم...

پايدىلىق تىما ئىكەن رخمەت سىزگە.

شۇڭا تائاملارنى تەبىئى تەم بىلەن يىگەنگە يەتمەيدۇ. بولۇپمۇ سالامەتلىكىمىزئۈچۈن.