ماركىسنىڭ ساقىلى ۋە مەھمۇد قەشقىرىنىڭ سەللىسى [ئۇلىنىشنى كوپىيەلەش]

«قۇمۇل ئەدەبىياتى» نىڭ 2003 - يىل 5 - سانىدا ئېلان قىلىنغان ئابدۇخالىقجان ئابلىمىتنىڭ توختىباقى ئارتىشى ئاكىغا يازغان ئۇچۇق خېتىدىن بەزى جايلاردا بەزى ئادەملەرنىڭ مەھمۇد قەشقىرى ، يۈسۈپ خاس ھاجىپلارنىڭ سىزماسۈرىتى چۈشۈرۈلگەن دەپتەرلەرنى « دىنى تۈس ئالغان دەپتەر» دەپ چەكلەپ يۈرگەنلىكىنى ئۇقۇپ تولىمۇ ھەيران قالدىم . ئۆزۈمچە قانداق ئادەملەرنىڭ دېگەنلىكى ئۈستىدە پەرەز قىلىپ باقتىم . چوقۇمكى ، بۇنداق گەپلەر دېھقان ۋە ئىشچىلارنىڭ ئېغىزىدىن چىقمايدۇ . چۈنكى ، ئۇلار جان بېقىش ھەلەكچىلىگى بىلەن ئارام تاپالمايۋاتقاندا ، بۇنداق دان چۈشمەيدىغان گەپلەرگە نەدىمۇ چولىسى تەگسۇن ؟ خىزمەتچىلەرمۇ ، ئۇقۇتقۇچىلارمۇ ؟ ياق ، ئۇلارمۇ ئەمەس . ئېغىزىدا دەپلا قويماي يەنە « چەكلەش » كىمۇ قۇدىرىتى يېتىپتۇ . بۇنىڭدىن قارىغاندا ، مىللى مەدەنىيەت ، مىللى ئۆرۈپ - ئادەت ، مىللى ئەنئەنە ، تارىخ دېگەنلەردىن قىلچىمۇ خەۋىرى يوق ، يولدىن ئۆتۈپ كېتىۋېتىپ مەنسەپكە يولۇقۇپ قالغان ، بىكار ئولتۇرۇپ بىريىرى قىچىشىپ چېپىلغىلى ئىش تاپالماي قالغان كالتە دوغىلارنىڭ ئىشى .
بۇلارنى خىيال قىلىۋېتىپ ، 2001 - يىلىدىكى بەزى ئىشلار ئېسىمگە كىلىۋالدى .
شۇ يىلى بەزى جايلاردا ساقال - بۇرۇت ئۈستىدە خېلى گەپ - سۆزلەر بولۇنغان ئىدى . بەزى يولداشلار بۇنداق بىمەنە گەپ - سۆزلەرگە ئېچىنىپ ، «ساقال - بۇرۇت بىلەن ئىدىيىنىڭ ، ساقال - بۇرۇت بىلەن پارتىيىۋىلىكنىڭ نىمە مۇناسىۋىتى ؟ دۇنيادا شۇنچە ئىلغار نەزىرىيىنى ياراتقان ماركىس ، ئىنگىلىسلارنىڭمۇ ساقال بۇرىتى بارغۇ ؟» دىگەندە ، ئايرىم ئاتىكاچى يولداشلىرىمىز «سىلەر بىلەمسىلەر ؟ ماركىس بىلەن ئىنگىلىس قايسى دەۋىرنىڭ ئادىمى ؟» دېگەنىدى .
نىمە دېگەن كاتتا ئاساس ؟ ئەجەبلىنەرلىككى ، بۇدۇنيادا ئىدىيىسى ئاجايىپ ئىلغار ، ساقال بۇرىتى قالاق ئادەملەرمۇ ئۆتۈپتىكەن . ئۆزىمىزنىڭ بىلىمسىلىكىگە توۋا قىلماي ئامال يوق . بىز ماركىس بىلەن ئېنگىلىسنىڭ كونا زاماننىڭ ئادەملىرى ئىكەنلىگىنى ئەستىن چىقىرىپ قويۇپتۇق . مەھمۇد قەشقىرى بىلەن يۈسۈپ خاس ھاجىپتەك بۈيۈك ئەجداتلىرىمىزنىڭمۇ بېشىغا شەپكە كىيمەي سەللە يۆگىۋالغىنىدەك«گوناھى» بارلىقىنى خىيالىمىزغا كەلتۈرمەپتۇق .
ھېلىقى ئىشەك ئەمگەن كالتە دورغىلار ماركىس بىلەن ئېنگىلىس ، مەھمۇد قەشقىرى بىلەن يۈسۈپ خاس ھاجىپلارنىڭ ياشىغان دەۋرىنىلا بىلىپ ، ئۇلار ياشىغان دەۋىرنىڭ ئارقى كۆرىنىشى ، مەدىنىيەت ، ئۆرۈپ - ئادەت قاتارلىقلارنى ، ئۇلار ياراتقان ئىدىيە ، ئىجادىيەت - كەشپىياتلارنى تېخىچە بىلمىگەن بولسا ، بۇ كەمدە ئەمدى ئۇلارغا دەرىس سۆزلەپ ئولتۇرۇشنىڭ ھاجىتى يوق . بىز ھازىرقى دەۋىر كىشىلىرى دۇنيا تارىخىدىكى بۇ تۆت بۈيۈك ئادەمنى كۆرمىگەن . پەقەت رەسساملارنىڭ مېھنىتى ئارقىلىق ئۇلارنى ساقال - سۇمباتلىق ۋە سەللىلىك ھالىتى بىلەن تۇنىغان . بىزنىڭ نەزىرىمىزدە ئۇلارنىڭ ساقال - بۇرۇتى ۋە سەللىسى ئۇلارنىڭ دۇنيادا تەڭدىشى يوق بۈيۈك ئالىملىقىغا قىلچە تەسىر يەتكۈزمەيدۇ ، بەلكى ئاشۇ سىرىتقى كۆرۈنۈش ئۇلارنىڭ ئىنسانىيەت ئۈچۈن ياراتقان ئاجايىپ تۆھپىلىرىنى تېخىمۇ ۋايىغا يەتكۈزىدۇ . بىراق ، ماركىس ، ئېنگىلىسلار ساقال بۇرۇتىنى ئېلىۋەتكەن ، مەھمۇد قەشقىرى ، يۈسۈپ خاس ھاجىپلار سەللە كىيمىگەن بولسا ، زامانىمىزدىكى ئومۇملاشقان مۇدا بويىچە ئىڭىكىنى سۇپۇندەك پارقىرىتىپ، چېچىنى بۈدرە قىلىپ، بولسا سېرىقتا بۇياپ تۈزىگەن بولسا ، مۇشۇنداق گەپلەرگە قالارمىدى ؟ ۋە بەلىكى خۇتۇن- قىزلىرىنىڭ مەيدىسى ئۇچۇق، يۇتىسى ئۇچۇق، كىندىكى ئۇچۇق كىيىملەرنى كىيىپ، ھاراق- شاراپ ئىچىپ، مىللەت ۋە تەبىقە ئايرىماي ئاشنا ئويناشلىرىغا يول قۇيۇپ، پۇرسىتى كەلسە ئاشۇ ئەمەلدارلارغا سۇلاپ بىرىپ ئاندىن «تۈركى تىللا دىۋانى» « قۇتاد غۇبىلىك» قائوخشاش يىتۈك ئەسەرلەرنى قالدۇرغان بولسا، بەلكى كانايلار يىرتىلغۇچە ماختاپ، تەشۋىق قىلارمىدۇق؟ ، ھەي ئىست، مەھمۇت قەشقىرى بۇۋا، ھۈسۈپ خاس ھاجىپ بۇۋا، كۈنلەر ئۈتۈپ نەچچە ئەسىردىن كىيىنكى ئەۋلاتلىرىڭلارنىڭ سىلەرنىڭ ئاشۇ ساقال- بۇرتۇڭلارغا ئېسىلىۋېلىشىنى بىلگەن بولساڭلار كاشكى.
لېكىن ئۇ بوۋىلىرىمىزدىن بۇ ھەقتە ئاغرىنىشقا ھەققىمىز يوق . ئەيىب كىمدە بولسا شۇ تۈزتىشى كېرەك . شۇڭا ، مەن رەسساملارغا مۇنداق تەكلىپ بەرمەكچىمەن : بونىڭدىن كىيىن ماركىس ، ئېنگىلىسلارنىڭ رەسىمىنى ساقال - بۇرۇتسىز قىلىپ ، مەھمۇد قەشقىرى ، يۈسۈپ خاس ھاجىپنىڭ رەسىمىنى بېشىغا شەپكە ياكى شىلەپە كىيگۈزۈپ، ياكى يالاڭباشلاقىلىپ سىزىڭلار . ئەمما ، ئۆز تەكلىپىمگە قارىتا يەنە بىر گۇمانىم بار : ئاشۇ تۆتەيلەن يۇڭدىۋېتىلگەن ئېڭىكىنى كۆرۈپ قەبرىسىدە نېمىلەرنى دەركىن ؟

مەنبە:ماكانىم تورى

ئادەمنى ئويغا سالىدىغان تېما ئىكەن ، مەن شۇنداق كالتە دوغىلارنى ئۈچ تۇرپان ناھىيە ئاقتوقاي يېزىسىدا بىر ئۇچىراتقان ئىدىم،
ئازغىنە ھوقۇق بەرسە ئانىسىنى سېتىشتىن < ئۆلتۈرۈشتىن > يانمايدىغان قارا قورساق مەنسەپ پەرەس ئاتالمىش كادىرلىرىمىز يوق ئەمەس،

توغرا دەيسىز ئاللا سىزگە كۆپ ئەجىر بەرسۇن

ئەجەپمۇ ھەقلىق گەپقىپسىز.

ئۇلۇغ ئاللا  ئاشۇنداق ئادەملەنىڭ كۆڭلىگە ئىنساپ بەرسۇن .

بىر نەچچە يىل ئىلگىرى <شىنجاڭ مەدىنىيتى>ژورنىلىدا  قەشقەرنىڭ مەلۇم ناھىيسىدە بىر چوڭ ئەمەلدارنىڭ (汉)نىڭ بىر مەكتەپنىڭ خىزمىتىنى تەكشۈرۈش جەريانىدا مەھمۇد كاشغەرى،يۈسۈپ خاس ھاجىپ قاتارلىق ئالىملانىڭ رامكىغا ئېلىنىپ مەكتەپتە ئېسېلغان سۈرىتنى يەرگە تاشلاپ بىر نەچچىنى دەسسەپ مۇنداق دىنىي تۈس ئالغان ئوبراز ،رەسىملەرنى كۆزدىن يوقىتىش توغرىلىق بۇيرۇق چۈشۈرۈپ مەكتەپتىن بىرمۇنچە جەرىمانە ئېلىپ مەكتەپ مۇدىرىنى قارا قورساق دەپ ھاقارەتلىگەنلىكى   توغرىلىق ماقالە ھەممىمىزنىڭ ئىچىنى ئاچچىق قىلغانىدى .....
تىمىڭىز ياخشىكەن .ئەجرىڭىزگە تەشەككۈر
بۇنىڭغا ئوخشاش ماقالىلەرئاسانلا تورداشلا ئارىسىدا مۇنازىرە قوزغاپ ،مۇنبىرىمىزنىڭ مەۋجۇت بۇلۇپ تۇرۇشى ئۈچۈن تەھدىت بۇلۇپ قېلىشى ئېھتىمالغا بەك يېقىن .شۇڭا مۇشۇنىڭغا ئوخشاش تىمىنى ئىمكان با يوللىمىساق (كۆڭلىڭىزگە كەلمىسۇن .نۇرغۇن گەپنى دىگۈم با ئىدى.يېقىندا بىرنەچچە مۇنازىرە  مۇنبەرلىرىنى ھۆكۈمەت تاقىۋەتتى ئەمەسمۇ؟!)

ئەجرىڭىزگە تەشەككۈر.رەھمەت.

ھازىر شەپكىسىنى ئەكەل دىسە بىشىنى كۆتۈرۈپ كىلىدىغانلار بولغاچقا بىزنىڭ ھال ئەھۋالىمىز مۇشۇنىڭغا چۈشۈپ قالدى.

تىمىڭزغا كۆپ رەخمەت.