ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىغا سىياسىي- ئىدىيۋېي ئەخلاق تەربىيسى ئىلىپ بىرىشنىڭ زۆرۈرلىكى توغرىسىدا

 ئالىمجان تۇرسۇن 

ئوقۇغۇچىلارنىڭ سىياسىي- ئىدىيۋى ئەخلاق ساپاسىنى  ياخشىلاش، سىياسىي- ئىدىيۋى ئاڭ ۋە ئەخلاققا بولغان ئىڭىنى يۇقىرى كۆتۈرۈش  مەكتەپ سىياسىي- ئىدىيۋىي ئەخلاق  تەربىيە خىزمىتىنىڭ يادروسى ھەم مۇھىم نوقتىسى .شۇنداقلا جەمئىيەتنىڭ ، ئاتا-ئانىلارنىڭ مائارىپتىن كۈتكەن كۈچلۈك تەلىپى . پارتىيە18-قۇرۇلتىيى دوكلاتىدا «خەلق رازى بولىدىغان مائارىپنى تىرىشىپ بەرپا قىلىش كىرەك » دەپ ئوتتۇرىغا قويۇلدى . قانداق قىلغاندا خەلق رازى بولغان مائارىپنى بەرپا قىلغىلى بولىدۇ  ؟ بۇ مائارىپ تارماقلىرى ۋە «بىلىم بىرىپ ئادەم تەربىيلەش»تىن ئىبارەت مۇقەددەس ۋەزىپىنى زىممىسىگە  ھەربىر مائارىپچىنىڭ جىددى ئويلىنىشقا ۋە تەڭ ھەل قىلىشقا تىگىشلىك ۋىنجدانىي بۇرچى ۋە جەمئىيەت ئالدىدىكى مەسئۇلىيىتى .

جەمئىيەتنىڭ تەرەققىي قىلىشى ، تۇرمۇش ۋە ئىستىمال سەۋىيىمىزنىڭ  كۈنسىرى يۇقىرى كۆتۈرلىشىغا ئەگىشىپ بالىلىرىمىزدا راھەتپەرەسلىك، مىشچانلىق ، جاپادىن قاچىدىغان ، قىيىنچىلىقىنى كۆرسىلا باش تارتىدىغان، مۇستەقىللىق ئىدىيسى كەمچىل ، ھورۇن، پاسسىپ روھى ھالەت پەيدا بۇلۇشقا باشلىدى . ئەڭ مۇھىمى - ئۆگىنىش ۋە ئوقۇشتىن ئىبارەت جاپالىق ھەم شەرەپلىك ئەمگەكمۇ باللىرىمىزغا خۇشياقمايدىغان ئىش سۈپىتىدەئۇلارنىڭ چوڭ باش قىتىنچىلىقى ۋە مەجبۇرىيىتىگە ئايلىنىپ قالدى . ئائىلە ۋە مەكتەپ ئوقۇغۇچىلاردا كۆرۈلگەن بۇخىل پاسسىپ روھى ھالەتتىن ئەنسىرەپ نىمە قىلىشىنى ، قانداق قىلىشنى بىلەلمەي گاڭگىراپ قالدى . كىشىنى ئويلاندۇردىغان بۇخىل ھالەت ھازىر باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىدىن، ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىغىچە مەۋجۇت . ئۈرلۈك تەتقىقاتلارغا ئاساسلانغاندا ئۈگۈنۈش ۋە جىسمانىي ئەمگەك بىلەن دائىم شۇغۇللىنىپ ، ئەقلىي ۋە جىسمانىي جەھەتتىن ئەتراپلىق يىتىشىپ چىققاندىلا ئاندىن ياراملىق ئىز باسارلاردىن بولغىلى بولىدۇ .

چۈنكى جىسمانىي ئەمگەك ياش ئۆسمىرلەرنىڭ ئەقلىي ئەمگەك بىلەن شۇغۇللىنىشقا شارائىت يارىتىپ بىرىدىغان ماددىي ئاساس . ئەقلىي ئەمگەك جىسمانىي ئەمگەكنى يىتەكلەيدىغان ، تەرەققي بقىلدۇرىدىغان ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچ . بىز ئىلغار بولغان مائارىپ سىستىمىسى قۇرىمىز دەيدىكەنمىز مائارىپ فاڭجىنىنىدىكى ئەقلىي ، ئەخلاقىي ، جىسمانىي جەھەتتىن ئەتراپلىق يىتىشكەن كومىنىزىم ئىز باسارلىرىنى يىتۈشتۈرۈپ چىقىشىمىز كېرەك . ياش ئۆسمۈرلەرمۇ كەلگۈسىدىكى ئىغىر ۋەزىپە ئالدىدا ئۆزىنى جىسمانىي ۋە ئەقلىي جەھەتتىن تەڭ يىتىشتۈرۈپ چىقىشى كېرەك . ئەگەر جىسمانىي ئەمگەكنى ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچ ، ئەقلىي ئەمگەكنى يادرو ، ئەخلاقىي ۋە قانۇنىي مەسئۇلىيەتنى يىتەكچى ئورۇنغا قويمىساق ھەقىقىي نامدىكى « خەلىق رازىي بولدىغان مائارىپ » نى قۇرۇپ چىققىلى بولسۇن؟

ئوقۇغۇچىلارنى پەن – مەدەنىيەت بىلىملىرى بىلەنلا قوراللاندۇرۇپلا ئۇلارنى سوتسىيالىستىك زامانىۋىلاشتۇرۇشقا كىرەكلىك ياراملىق ئىزباسارلاردىن قىلىپ يىتىشتۈرگىلى بولمايدۇ . ئوقۇغۇچىلارغا  ئوقۇ-ئوقۇتۇش ، تەلىم –تەربىيە جەريانىدا سىياسىي-ئىدىيۋى ئەخلاق تەربىيسى  ئىلىپ بىرىش  تولىمۇ زۆرۈر ۋە كەم بولسا قەتئىي بولمايدۇ.  سىياسىي- ئىدىيۋى ئەخلاق تەربىيسىنى قانات يايدۇرۇش  ۋە جانلىق ، ئۈنۈملۈك ئىلىپ بىرىش ئوتتۇرا- باشلانغۇچ ۋە تولۇق ئوتتۇرا (ئوتتۇرا تىخنىكوم) مەكتەپلەرنى ئۆزئىچىگە ئالغان مەجبۇرىيەت مائارىپىنىڭ  مەسئۇليىتى بۇلۇپلا قالماي بەلكى يەنە يۇقىرى مەلۇماتلىق ئىختىساسلىقلارنى تەربىيلەيدىغان ئالىي مەكتەپلەرنىڭمۇ تەلىم – تەربىيە خىزمىتىدىكى مۇھىم خىزمەت تەركىبىنىڭ بىرى . «خەلق رازى بولغان مائارىپ» نىڭ ئەمەلىيىتى دەل جەمئىيەتكە تۆھپە قوشالايدىغان ، ۋەتەن– خەلققە ياراملىق ئىزباسارلارنى يىتىشتۈرۈپ چىقىشتا  ئىپادىلىنىدۇ . بۇجەھەتتە جەمئىيەتكە چىقىپ ئۆزىنىڭ بىركىشلىك ئورنىنى تىپىش ئالدىدا تۇرغان ئالىي – مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىغا بولغان  سىياسىي- ئىدىيۋى  ئەخلاق تەربىيسى ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.

ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى ئالىي مەكتەپ بۇسۇغىسىغا قەدەم قويغىچە بولغان ئارلىقتا 12يىل باشلانغۇچ ۋە تۇلۇقسىز ئوتتۇرا ، تولۇق ئوتتۇرا ۋە ئوتتۇراتىخنىكوم تەربىيسىدە ئۆسۈپ يىتىلگەن بولىدۇ . ئۇلار بۇجەرياندا ئىلگىرى-كىيىن  بۇلۇپ  ئىككى- ئۈچ مەكتەپنىڭ قوينىدا ، كۆپلىگەن  ئوقۇتقۇچىنىڭ تەربىيسى ئاستىدا ئوخشىمىغان رايۇنلاردا ئوخشاش بولغان مائارىپ تۈزۈلمىسى ، ئوقۇتۇش تەرتىپى ئاساسىدا  دۆلەت بويىچە  بىرلىككە كەلگەن  دەرسلىك كىتاب – ماتىرىيالنى ئوقۇپ  ئونۋىرسال بىلىمگە  ئىگە بولغان بولىدۇ .  يۇقارقى 12 يىللىق تەلىم – تەربىيە ئوقۇتۇش جەريانىدا ھەرقايسى مەكتەپ ۋە ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئۇلارغا ئىلىپ بارغان سىياسىي – ئىدىيۋى ، ئەخلاق- تەربىيسىنىڭ يولى ۋە ئوينىغان رولى ئوخشاش بولمايدۇ .  شۇنىڭ ئۈچۈنئوقۇغۇچىلار ئالىي مەكتەپ قوينىغا قەدەم باسقاندىن كىيىن ئۇلارنىڭ سىياسى- ئىدىيۋى ساپاسى ۋە ئەخلاق قارىشىنى يەنىمۇ يۇقىرى كۆتۈرۈپ ،بۇجەھەتتىكى  يىتەرسىز تەرەپلەرنى بايقاپ ۋە ھەل قىلىش يولى ئۈستىدە ئىزدىنىپ ئالىي مەكتەپ ئوقوغۇچىلىرىغا بولغان سىياسى- ئىدىيۋى، ئەخلاق تەربىيسىنى يىڭىباشتىن ياخشى ئىشلەش لازىم .

1.ئىنسان دۇنياغا ياشاش ئۈچۈنلا ئەمەس بەلكى يارىتىش ئۈچۈنتۇغۇلىدۇ . دۇنيانى يارىتىش دىگەنلىك ئۆزىنىڭ بىركىشلىك دۇنياسىنى يارىتىش دىگەنلىك . بىر ئادەم ئۆز دۇنياسىنى چىن مەنە ۋە قىممەتكە ئىگە قىلىپ  ياراتقاندىلا جەمئىيەتكە بىركىشىلىك ھەسسە قوشالىغان بولىدۇ . ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى ئالىي مەكتەپ ھاياتىدا ئۆزىنىڭ كىينكى كەسپى ھاياتى ئۈچۈن ئۇل ھازىرلايدۇ . ئۇلارنىڭ  كىيىن جەمئىيەتكە قەدەم قويۇپ ھەرساھە- ھەركەسىپتە خىزمەت قىلىشى ئۈچۈن  ئۆزى ئۆگەنگەن كەسپى بىلىملەرلا كۇپايە قىلمايدۇ . سوتسىيالىستىك جەمئىيەتنىڭ يىڭى دەۋردىكى  تەلىپى ۋە ئىھتىياجى-  سىياسىي-ئىدىيۋى ئاڭ ساپاسى، ئەخلاق قارىشى يۇقىرى ، بىلىملىك ، ئىخىتىساسلىق ياشلاردۇر . شۇنىڭ ئۈچۈن ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ ئىدىيسىدىكى ئۆزى ئوقۇۋاتقان  كەسىپنىلا ئۆگەنسە ياراملىق ئىختىساس ئىگىسى بولۇشتەك بىرتەرەپلىمە كۆزقاراشنى  ئۆزگەرتىش لازىم .  ئوقۇغۇچىلارغا «ئەخلاق بىلەن بىرىكمىگەن بىلىمنىڭ قىلچە قىممىتى يوق » دىگەن ھىكمەتنى ھەردائىم تەكىتلەپ ئۇلارنىڭ سىياسىي- ئىدىيۋى ئەخلاق قارىشىغا تۇتقان پوزىيتسىيىسىنى ئاكتىپ قوزغىتىش لازىم .

2.سىياسىي – ئىدىيۋى ئەخلاق تەربىيسنى ھەرقايسى ئوقۇتۇش ، تەلىم– تەربىيە ھالقىلىرى بىلەن بىرلەشتۈرۈش لازىم .

ئالىي مەكتەپلەرنىڭ سىياسىي ئىدىيۋى ئەخلاق تەربىيە  خىزمىتىگە مەسئۇل رەھبەر،مۇناسىۋەتلىك  تارماقلىرى باشتىن – ئاخىرى ئوقۇغۇچىلارغا بولغان  سىياسىي– ئىدىيۋى ئەخلاق تەربىيسنى چىڭ تۇتۇپ قانات يايدۇرۇپ دەرسلىك ۋە تۈرلۈك ئوقۇتۇش ، ئۆگىنىش ئالىيەتلىرىگە تەربىىيە مەزمۇنىنى سىڭدۈرۈش لازىم . ھەرقايسى ئاپىرات ۋە تەشكىلاتلارنى ياخشى ماسلاشتۇرۇرۇپ، فونكىسىيەلىك رولىنى تولۇق جارىي قىلدۇرۇپ  ھەپتىلىك ، ئايلىق ، يىللىق خىزمەت پىلان كۆرسەتكۈچىگە ئاساسەن قاراتمىلىققا ئىگە شەكلى ھەرخىل ، ئۈنۈملۈك تەربىيە ئۇسۇللىرىنى تاللاپ ، مەكتەپ تارقىتىش ۋە ئاڭلىتىش بۆلىمى ، مەكتەپ گىزىتىنىڭ تارقىتىش ، تەشۋىقات ئۈنۈمىدىن ياخشى پايدىلىنىش بۇئارقىلىق مەكتەپ مەدەنىيتى بەرپا  قىلىش ، ئوقۇتقۇچىلار دەرسخانا مۇنبىرىدە، رەھبەرلەر يىغىن – پائالىيەتلەرنىڭ رەئىس سەھنىىسىدە ، سىياسىي تەربىيىچىلەر شارائىت يارىتىپ كۆپرەك ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئارىسىدا  سىياسىي– ئىدىيۋى ئەخلاق تەربىيسى ئىلىپ بىرىش لازىم . سىنىپ مۇدىرلىرى ، ۋە يىتەكچى ئوقۇتقۇچىلار  ئاتا-ئانىلاربىلەن پات-پات دىگۈدەك ئالاقە قىلىپ سۆھبەت ئىلىپ بىرىش، ئوقۇغۇچىلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇش ۋە ئۆگىنىش جەھەتتىكى ئەھۋالىدىن سىىرت مەكتەپ  ئىچى – سىرتىدىكى  ئىش – پائالىيەتلىرىگە ياخشى كۆز قۇلاق بۇلۇش ، قانۇن – ئىنتىزام ۋە ئەخلاقسىزلىق قىلمىشىغا چىتىلىدىغان مەسىلىلەرنىڭ كىلىپ چىقىشىدىن ساقلىنىش ،  مەسىلە يۈزبەرگەندە ئىلمىي يۇسۇندا ئائىلە ۋە مەكتەپ ئورتاق ھالدا توغرا بىرتەرەپ قىلىش لازىم .

3. سىياسىي – ئىدىيۋى ئەخلاق تەربىيسىنىڭ مەزمۇنى كەڭ دائىرىدە بولىشى لازىم .

ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىغا  ئىلىپ بىرىلىدىغان سىياسىي – ئىدىيۋى ئەخلاق تەربىيسىدە ماركىسىزىملىق  ئىلىمىي دۇنيا قارىشى  ،  دىن قارىشى ، تارىخ قارىشى ، مىللەت قارىشى ۋە قىممەت قارىشى ، سوتسىيالىزىمنى تونۇش قارىشى ،  كوممۇنىستىك ئەخلاق ئىڭى قارىشى،  ۋەتەنپەرۋەرلىك قارىشى، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى ، دىننىي ئەسەبىيلىككە زوراۋانلىق – تىرورلۇققا قارشى تۇرۇش ،زامانىۋى مەدەنىيەتنىڭ باشلامچىىلىرىدىن بۇلۇش ،  قانۇن- تۈزۈم ئىڭى تۇرغۇزۇش  قاتارلىق مەزمۇنلار كەم بولماسلىقى ۋە ئاساسىي سالماقنى ئىگەللىشى لازىم .كىشىلىك ئەخلاق  قارىشىنى كۆپ تەكىتلەپ  ئوقۇغۇچىلاردا ساغلام بولغان روھى ھالەت ۋە پىسخىكىنى يىتىلدۈرۈش لازىم . ئوقۇغۇچىلاردا جاپا چىداپ ئۆگىنىش ، يىڭىلىق يارىتىش ، بىلىمگە ئىنتىلىش، ئائىلىدە ۋاپادار پەرزەنىت ، مەكتەپتە ياخشى ئوقۇغۇچى، جەمئىيەتتە مەدەنىيەتلىك پۇقرالاردىن بۇلۇش ئىڭى يىتىلدۈرۈش لازىم .

دىمەك ، ئالىي مەكتەپلەردە سىياسىي – ئىدىيۋى ئەخلاق تەربىيە خىزمىتىنى ياخشى  ئىلىپ بىرىش ، بۈگۈنكى كۈندە  ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە چىڭ تۇتۇپ ئىشلەيدىغان خىزمەتلەرنىڭ بىرى . شۇنىڭ ئۈچۈن ھەرقايسى ئالىي مەكتەپلەرنىڭ پارتىيە تەشكىلى، مەمۇرىيەتلىرى بۇ خىزمەتنى تىخىمۇ چىڭ تۇتۇپ ياخشى ئىشلەپ  ، ھەرقايسى قۇنكىسىيىلىك تارماقلارنى ياخشى ماسلاشتۇرۇپ ،  بىردەك ھەرىكەتكە كىلىپ مۇۋاپىق چارە – تەدبىرلەرنى تۈزۈپ چىقىپ ، مەزمۇنى مول ، ئەھمىيتى چوڭقۇر تەربىيە شەكلى ئارقىلىق بۇخىزمەتنى ياخشى ئىشلەيدىغانلا بولسا ، ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ سىياسىي ئاڭ ساپاسى ، ئەخلاق ئىڭىنى يۇقىرى كۆتۈرۈپ ، ھەرتەرەپتىن يىتىشكەن قابىل ئىختىساس ئىگىسى ياشلارنى تەربىيلەپ يىتىشتۈرۈپ چىققىلى بولىشىدا گەپ يوق . شۇنىڭ بىلەن بىرگە ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى جەمىيەتتىكى نازۇك قاتلاملارنىڭ بىرى شۇڭا، ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىغا  سىياسىي ـ ئىددىۋىي ، ئەخلاق تەربىيەسى خىزمىتىنىڭ ئۈنۈملۈك ئىلپ بىرىلىش . ئىلىپ بىرىلماسلىقى شىنجاڭنىڭ ئىجتىماھىي مۇقۇملىقى ۋە ئەبەدىي ئەمىنلىكىنى ئىشقا ئاشۇرۇشتا ئۈنۈملۈك رول ئوينايدۇ .

شىنجاڭ سەنئەت ئىنىستىتوتى تەييارلىق بۆلۈم يىتەكچىسى 

تەھرىرلىگۇچى : ئابدۇقەييۇمجان ئابدۇسادىرى 

ئۈندىدار : 2041420589