بىر جۈملىلىك مۇلاھىزە ___ نۇربەگ   [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

ئەرچىن،
ماۋۇ شېئىرغا دىققەت قىلىڭ، مەزكۇر شېئىر ئەدەبىياتىمىز ئۈچۈن قانچىلىك يېڭىلىق ھېسابلىنار؟
چۈشۈمدىكى يار



چۈشلىرىمگە كىرىپسىز كېچە،

مەن ئازدىم يا ئېزىپسىز كېچە.

يۇلتۇز ئۆچكەن قارا تۈنلەرگە،

تۇلۇنئاينى سىزىپسىز كېچە.



چۈشمۇ شۇنداق تاتلىق بولامدۇ؟

سېھرىي بىلەن جاننى ئالامدۇ.

ۋېسال ئارا كۈلدۈۈپ تۈندە،

تاڭدا يەنە ئوتقا سالامدۇ.



تەبىرى كۆپ سۆيگۈ دېگەننىڭ،

سۈيۈلسەڭ ھەم سۆيسەڭ كۇپايە.

ھېجراننىڭمۇ چېكى بار بەلكىم،

ئەي يۈرىكىم بولما مىڭ پارە.



يالقۇن ئۆچسە يېلىنجار چوغى،

بۇ كۆڭۈلگە يوقكەن ھېچ ئامال.

ئاياقلىرىم توختا بىر نەپەس،

چۈشلىرىمەي ،ئۇچقىن بىمالال.

ئەرچىن،
دېئالوگ قۇرۇشتا ئەتراپقا قاراشنىڭ ھاجىتى يوق. بىلىمەن، مېنىڭ بۇ تېمام ۋە ئىنكاسلىرىم نۇرغۇنلىغان دوستلارنىڭ غەزىپىنى قوزغايدۇ. شۇنىسى ئېنىقكى، باشقىلاردىكى قوزغالغان غەزەپ، دەل ئۇلارنىڭ سىلكىنىشى بولۇپ قېلىشى مۇمكىن. مېنىڭچە، ئەدەبىياتقا كۆيىدىغان يۈرەك بىلەن ئەدەبىياتتا ياشايدىغان يۈرەك تامامەن بىر ئەمەس. ھازىر بىزدە بار بولىۋاتقىنى، دەل ئەدەبىياتتا ياشايدىغان يۈرەكلەر!

جەنۇبىي تاغ باغرىدا چاقنار ئەنجۈمەن



ئابدۇلىتىپ ئىمىن



قۇياش خۇشخۇي كۈلۈپ باقسا ھەر سەھەر،

جىمى ھايات، ھەتتا زېمىن نۇرلىنار.

كىم كۈتمىگەن بۇنداق قۇتلۇق پۇرسەتنى،

پەقەت تەڭرىم قىلغان تۇتاش ئىمكان يار .




ئەدەبىيات ئىنىستىتۇت گۈل تېرىپ،

غەرپ تامان كەلگەچ تۆكۈپ ئالتۇن نۇر.

مەقسەت بۈيۈك ، يولى ئىجاد تۇلپارلار،

ئىناقلىقتا قۇرۇپ بەزمە ئېيتتۇق خور.


غەربى جىلغا * يايغان يېشىل، كەڭ قانات،

ئېتىكىدە يايلار قوزا، تۆگە، ئات.

قانىتىدا نەقىش بولۇپ«تۆت يۇلتۇز»*،

مەرىپەتتىن تۆكەر بىزگە قەنت، ناۋات.




جەنۇبىي تاغ ئۈستى يېشىل قارىغاي،

ئېتىكىدە ئاتلىق چاپار قازاق قىز.

ئىجادكارغا ئىلھام چېچەك ، سەيياھ ئىز،

يېزىپ ھارساڭ ئۆلەن ئاڭلاپ ، ئىچ قېمىز.




شىرنە ھىدلاپ تاغلار ئاتلاپ كەلدۇق بىز،

رىمۇنت قىلىپ پۇختىلاشقا قەدەمنى.

نامدار شائىر، يازغۇچىلار جەمگاھى،

مۇشائىرە ئاۋات قىلدى بۇ دەمنى.




جۇڭخۇا روھى، لۇشۈن ئىزى كۆركىسى،

كۆكتىن ئۇچۇپ كېلەر دوكتۇر باشچىسى.

نىمە يېزىش ؟ قانداق يېزىش؟... باياندا،

زېھىن قويۇپ بولدۇق بىلىم ئاشنىسى.




مىللەت قايسى، قايەردىن؟ دەپ ئايرىش يوق،

ھال سورىشىپ، ياردەم بەردۇق بوپ ئىجىل.

تائام شىرە، كۈتۈش زالى-سۆھبەتگاھ،

قىزىپ كەتتى مۇلاھىزە بەك سىجىل.




ئەدەبىيات دېدۇق ، سۆيدۇق قەلەمنى،

چىن ئەقىدە، چىڭ ئىرادە، چىن دىلدىن.

نارات، كۆنەس، سايرام، مايتاغ... مۇقەددەم،

گۈللەر تىزدۇق يېڭى روھتا ئىجادتىن.




كىم كۈتمىگەن بۇنداق كاتتا پۇرسەتنى،

قەدىرلەيلى قەدرى ئالتۇن ئامەتنى.

قول تۇتۇشۇپ قەلبلەرنى چىگىشىپ،

«ئالغا!» دەيلى بەردەم تۇتۇپ قامەتنى.




2013. 7. 3-كۈنى جەنۇبى تاغ «لۇشۈن ئەدەبىيات ئىنىستىتۇتى» تەربىلەش كۇرسى


بۇرادىرىم ئەرچىن،
بۇ كۆزنەكتىكى يازمىنى سىز شېئىر دەپ ئاتىيالامسىز؟ بۇ يازمىنى يېزىشنىڭ قانچىلىك زۆرۈريىتى بار؟ مەزكۇر يازما ئارقىلىق بىز شېئىريىتىمىزنى قاسى بىر قاشا تامدىن ھالقىتالايمىز؟ مەزكۇر يازمىدىكى قاتمال گەپلەردىن بىز قانچىلىك لەرزىگە كەلدۇق؟
بىزنىڭ نەزىرىمىزدىكى يازغۇچىلار مۇنبىرى مۇشۇنداق بولىشى كېرەكما؟

سىز ئىلمىي بولمىغان تور مۇنازارىسى پەيدا قىلىپ، مافىيە قۇرۇپ، يەنە قانداق ئويۇنلارنى ئوينىماقچى نۇربەگ.
   
ئەدەبىياتنىڭ كېيىنكى ئەۋلادلىرىنى ئۆزىگە قارشى مافىيە قۇردى، ئۇلارنىڭ بازىسى دەل ئېنىتېرنىتتىكى ئەدەبىيات مۇنبەرلىرى -دەپ كاكىراۋاتقان قازىلار باش قاتۇرمىغان ئەھۋالدا، سىزگە نېمە ئۇف تارتىش...
  سىزنىڭ نەزەرىڭىزدە «تور ئەدەبىياتى ۋە مۇنبەر» ئېتراپ قىلىنغان بىلەن تېخىمۇ ئېتراپ قىلىنماس بولغىلى تۇردى. ھازىر سىز مەتبۇئات ياكى نەشىرىياتلارنىڭ كۆپىنچىسىگە ئەسەر تەڭلىسىڭىز «توردا قانچىلىك ئېلان قىلىۋەتىڭىز؟» دەپ سورايدۇ.
   لۈشۇن ئېنىستىتۇتىنىڭ شىنجاڭ 5- سىنىپىدىكىلەرمۇ مۇشۇ كۇرىسنى تۈگىتىۋالسا، «شىنجاڭ يازغۇچىلار تورى»نىڭ تارىخى ۋەزىپىسى ئۇلار ئۈچۈن تۈگىگەن بولىدۇ.
    يازغۇچىلار تورى - يازغۇچىلار جەمئىيىتىنىڭ ئورگان بېتى بولۇش سۈپىتى بىلەن ساھەلەردىكىنى بايقاپ، ئالاقە بېكىتىپ، تۈرلۈك يىغىن، كۇرس، تەشكىللەش جەھەتتىكى تېگىشلىك رولىنى بارغانچە ياخشى ئىشلەپ كەلدى، ھەقىقەتەن تېرىشتى.
  بىراق، يېڭىدىن سەپكە كىرىۋاتقان بالىلار ھەقىقەتەنمۇ كىشىنى خۇشال قىلالمايدۇ. بۇ ئۇلارنىڭمۇ، يازغۇچىلار جەمئىيىتىنىڭمۇ گۇناھى ئەمەس، بەلكى ئۇلارنىڭ تەييارلىقسىز ھالدا، ھېسسىي ھاياجان بىلەن، قىزىقىش ۋە ھەۋەس بىلەن مۇئامىلە قىلىپلا، ئەدەبىيات يولىنى ئاسان يول دەپ قاراپ قالغانلىقىدىكى مەسلە. مەسىلەن بۇ بالىلاردىن نۆۋەتتىكى نامايەندە ئەسەرلەردىن قايتا نەشىر قىلىۋاتقانلىرىدىن قانچىلىك ئوقۇدىڭىز دەپ سۇراڭ، ياكى يېڭىدىن مەيدانغا كېلىۋاتقان ئەدەبىيات ھادىسلىرىنى قانچىلىك بىلىسىز ياكى قانچىلىك خەۋىرىڭىز بار دەپ سوراڭ، ياكى بۇنداق ئىشلار بىلەن سىزنىڭ ئالاقىڭىز يوق دەپ قارامسىز دەپ سوراڭ، قاندق جاۋاب ئالىسىىزكىن... تەڭدىن تولىسى خەلق قۇشاقلىرىدىن 50نىمۇ يادا بىلمەي تۇرۇپ، بۇ يەردە بىلجىرلاۋاتىدۇ. خۇددى ئۇلار مۇشۇ مۇنبەردە ئەسەر ئېلان قىلىۋالسا، ئۇنىڭ بۇنىڭبىلەن تۇنۇشۇپ، ئىنكاسلارنى يازدۇرۋالسا...ئەتىدىكى شائىر، يازغۇچى بولۇپ كەتكەندەك يۈرىشىدۇ.

   
  قازانغا چۈشىۋاتقىنى شۇ بولغاندىكىن، ئەرچىنبەينىڭ چۆمىچى ناھايىتى خىجىللىق بىلەن بىرەر ئىككىنى دوسقانغا قويماي ئامالسىزدۇر.
  سەۋەبى تولامىكەن...نۇربەگ؟

مەن سەن ئۈچۈن ئۇنتىلغان ناخشا
گۈزەلنۇر مۇتەللىپ
(1)
يەنە كەلدىم دەريا بويىغا،
قۇلىقىمدا ھېلىقى ناخشا.
پادىچى ئۇ باقار  قويىنى
توقۇمچى قىز زادى قاياقتا؟
(2)
                          ئۆزگەمەپتۇ ھېچقانداق نەرسە،
                            تاغۇ-دەريا ھەتتا يايلاقلار.
                            دەريادا سۇ شاۋقۇن ياساپتۇ
                          يۇلتۇزلارمۇ كۆكتە ۋىلىقلار.
(3)                        
ئۆزگەرمەپتۇ چىغىر يوللارمۇ.
ئۆزگەرمەپتۇ ھەتتا گىياھلار،
ئۆزگەرگىنى پەقەت شۇ كۆڭۈل،
سېنىڭدىكى نادان خىياللار.
(4)
مەن سەن ئۈچۈن ئۇنتۇلغان ناخشا،
ئۇنىڭدا  يوق قىلچە لېرىكا.
ساراڭ كۆڭۈل ئۇنتالماي سېنى،
مېنى قويدى چەكسىز ئازاپقا.
                               (5)
ھايات ئەسلى ئۆزى بىر ناخشا،
بۇ ناخشىدا ھەر ئىككىمىز بار.
مىسرالارغا سىڭدى پىراقلار،
تەڭكەش يەنە مىسكىن مۇزىكا.
(6)                                    
قەلەم ئالدىم قايتا قولۇمغا،
يازماق بولۇپ يېڭى بىر ناخشا.
يازالمدىم ھەتتا بىر مىسرا،
قۇياش پاتتى تاغنىڭ قوينىغا.
(7)
مەن سەن ئۈچۈن ئۇنتۇلغان ناخشا،
بۇ ناخشىنى ئېيىتمەن تەنھا،
پاتقان قۇياش چىقدۇ ھامان،
گىياھلارمۇ كۈلىدۇ شۇندا.
ئەرچىن،
گۈزەلنۇر مۇتەللىپ ئىمزاسىدىكى مەزكۇر يازمىغا سىز دىققەت قىلغانمۇ؟ ئالدى
بىلەن ماۋزۇغا قاراڭ. « مەن سەن ئۈچۈن ئۇنتىلغان ناخشا »دىكى « ئۇنتىلغان » دېگەن سۆزدىكى ئىملا خاتالىقىغا نىمە دەيمىز؟ يەنە دىققەت قىلىڭ، ھەر بىر كۇبلىتنى رەقەم بىلەن ئايرىشنىڭ قانچىلىك زۆرۈريىتى بار؟ سىز مەزكۇر يازمىنىڭ تىل قۇرۇلمىسىغا دىققەتتە بولدىڭىزمۇ؟ دىققەتتە بولسىڭىز بىز ئۈچۈن قانچىلىك يېڭى تىل سىغىمچانلىقى بار؟

مەن بىلمىدىم، مىنىڭچە ھەممە قولغا قەلەم ئېلىپلا نادىر شېئىرلارنى يازغان ئەمەس. مەن مۇنبەردىكى جەۋھەر دەپ تامغا بېسىلغانلىرى ئۈتكەمدىن ئۈتكەنلەر دەپ بىلىمەن.

تورداش گۈلخان،
مەسىلىگە قانداق قاراش سىزنىڭ خاھىشىڭىز. سىز بۇ يىچە ياشاۋېرىڭ. ئەمما، ئەدەبىياتقا بولغان قۇربانلىق ھەممىگە مەسئۇليەت بىلەن قاراشنى تەلەپ قىلىدۇ.

قاسىمجان،
ھازىرقى مۇھىتىمىز قازانغا نىمە چۈشەر، دەپ قاراپ تۇرۇش ئەمەس، چۈشكەننى ئىلغاش باسقۇچى!

ھۆرمەتلىك نۇربەگ، سىزنى، مېنى بۇ يەردە نۇرغۇنلار ھازىر تۇنۇمايدۇ. ھېلى ئەدەب يەيمىزمۇ تېىخى.
  بىزئاۋۇلارنى كۆرەلمىگەن قاتارغا چىقىپ كېتىشىمىزمۇ مۈمكىن.

  مەيلى قانداق بولمىسۇن، بۇ گەپ ئوتتۇرىغا چىقىپ قالدى، بايا بىز مۇنبەردە مۇنداق بىر ئىنكاس تۇرىدۇ:

ئۇيغۇردىكى بىر نەچچە تور بېكەتلىرىدىمۇ ئايرىم-ئايرىم ھالدا بىر نەچچە خىل پىكىر قىلىش ئۇسۇلى يېتەكچى ئورۇندا تۇرۇپ مەلۇم دەرىجىدە، مۇنداقچە ئېيتقاندا، ناھىيىتى كىچىك دەرىجىدە كۇلتۇرلۇق ھالەتنى ھاسىل قىلغان. «ئىزدىنىش مۇنبىرى» ئۆزىنىڭ چەتئەل كۆرگەن، يۇقۇرى ئالى بىلىم ئوقۇللىرىدا ئوقىۋاتقان ستودېنتلارنىڭ يېتەكلىشى بىلەن بىر قەدەر ئېچىۋېتىلگەن دېمۇكراتىيە كۇلتۇرىنى ھاسىل قىلغان، شۇڭا ئۇ يەردە چالا ساۋاد دىنىي خادىملارنىڭ ئاتالمىش تۆۋەن دەرىجىلىك ۋەزلىرى بازار تاپالمايدۇ، پەقەت بىر قەدەر يۇقۇرى سەۋىيىلىك دىنىي خادىملار ئۇلار بىلەن ئۆزئارا گارمونىك كىرىشەلەيدۇ-دە، پەننى زىيالىيلار بىلەن دىنىي زىيالىيلار پەن بىلەن ئىماندا بىر-بىرسىنىڭ بوش يەرلىرىنى تولۇقلاپ، ئاخىرقى ھېساپتا ئاساسەن ئىناقلىقنى ئىشقا ئاشۇرالايدىغان بىر يېقىشلىق مۇھىتنى ھاسىل قىلغان. مىسرانىم مۇنبىرى بولسا تۆۋەن سەۋىيىلىك ۋار-ۋۇرچىلارنىڭ ئوچۇق قەلبلىك ئىنسانلارنى بوزەك ئېتىدىغان بىر سورۇنى، ئەلكۈيى ئۇ يەردىن بىر قەدەر ياخشى، «يازغۇچىلار مۇنبىرى» يامۇل ئىستىلى ھەقىقىي تۈردە جارى بولىۋاتقان، يازغۇچى-شائىرلار تېزىپ، بىر تۈركۈم ئەدەبىيات تېلەمچىلىرى ئېشىپ قالغان بىر ئېچىنىشلىق مۇنبەر. لېكىن ھەممىسى ئۆزىنى ھەقىقەتنىڭ ۋەكىلى، ئۆزىنى ئەڭ سەرخىللەر يىغىلغان جاي دەيدۇ.
-بۇ مەلۇم سەۋىيىدە ئەدەبىي تەربىيىلىنىش بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىش.
_____________________________________________________
دېمەكچىمەن، بىز ئەمدى «ئەدەبىيات تىلەمچىسى»دېگەن قالپاقنىمۇ كېيىشىمىز مۈمكىن.

قاسىمجان،
بىزدىكى سۈكۈت شۇ يەرگە باردىما؟ بىزنى كىملەرنىڭ نېمە دېيىشىدىن پەرۋايىمىز پەلەك! بىزنى بىر نېمە دېەەن بىركىمنى بىزمۇ بىر نېمە دېيەلەيمىز. بۇ يەردىكى مەسىلە، دەل بىزنىڭ باشقىلارنىڭ دېپىغا ئۇسۇل ئوينىمايدىغانلىقىمىز. بىزنى تىللايدىغانلارنىڭ تىلى قانچە ئۆتكۈر بولسا، شۇنچە ياخشى! چۈنكى، بىز ھېچ بولمىغاندا، ئەقىل تەرەپكە قاراشنى ئۈگىنەرمىز... سىز ئالغان بىر قىسىم تور بەتلەر توغرىسىدىكى قاراشنىڭ ھەرگىز خاتاسى يوق. مېنىڭ مەزكۇر تور بەتتە بۇ تېمىنى ئېچىشىم دەل شۇنداق قاراشلارنىڭ ئالدىنى ئېلىش.

كۆرۈپ تۇرۇپسىز، مەن سىز بىلەن ئوخشاش پۇچۇلىنىمەن، قىممەتلەرگە كۆز يۇمۇلۇۋاتقان دۇنيادا ياشاۋاتقىنىم مېنىڭ بەختىممۇ ئەمەس!

  مەسىلىنى قانداق بىر تەرەپ قىلىش ۋە ئوڭغا جورۇش ئۈستىدە باش قاتۇرايلى، بالىلارنى ئەيمىنىپ ئەسەر سۇنىدىغان قىلىپ قورقۇتىۋەتمەيلى، لۇشۇن 5-بالىلارنى ھەممىمىزنىڭ ۋەكىلى دەپ تۇرۋېلىپ، ئۇلاردىن خاپا بولمايلى.

  مېنىڭچە، ئۇلارمۇ بۇ ھەقتە ئويلىنىۋاتقاندۇ ياكى بۇندىن كېيىن يېڭىچە تەپەككۇرغا يۈرۈش قىلار.
سىز بىلەن ماڭا ئۇنداق پۇرسەت كەلسە، 20كۈندە 2 پارچە نەرسىمۇ يزالماسىلقىمىز مۈمكىن. لېكىن 20يىلچە يىقىلمىغۇدەك بىر پوتەيمۇ بولسا تىكلىگۈدەك يېڭىلىق يارىتالىشىمىزدا گەپ يوق.

ئەركزاد، ئىنكار قىلغۇدەك نەرسە چىققان بولسا قىلغىلى بولىدۇ، ھېچنىمىگە ئەرزىمەس نېمىلەرنى ئىنكار قىلىش- ئۆزىنى دەپسەندە قىلىشتىن باشقا نەرسە ئەمەس.

  "تەدىرىجى تەرەققىيات نەزەرىيىسى"نىڭ پىرىنسىپلىرنى سىز ھازىرغىچە يادلاۋاتقان بولغاچقا، مانا مۇشۇنداق دەيسىز.

ئۇنداقتا، سىز «چوڭ سەكرەپ ئىگىرىلە»ۋاتقان ئوخشىمامسىز!؟

نۇربەگ، ئەرچىنگە ئېيتقاندا مۇنداق دەپسىز:

مېنىڭچە، ئەدەبىياتقا كۆيىدىغان يۈرەك بىلەن ئەدەبىياتتا ياشايدىغان يۈرەك تامامەن بىر ئەمەس. ھازىر بىزدە بار بولىۋاتقىنى، دەل ئەدەبىياتتا ياشايدىغان يۈرەكلەر!
-بۇ ئىككى يۈرەكنى ئېنىقراق دەپ ئۆتەمسىز.