تەنقىتمۇ ياكى تەھدىتمۇ؟-ئەدىھەم ئىبراھىم [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

يالقۇن روزى يەنە‹‹غوجاخۇن دىگەن سالچىنىڭ تىلىدىن بېرىلگەن‹1-دۇنيا ئۇرۇشى›دىگەن ئاتالغۇ تەبىئى ھالدا 1940-يىلىدىن كېيىنكى مەزگىلنى ئېسىمىزگە سالىدۇ›› دىگەن.  بۇ گەپ تازا مۇۋاپىق بولمىغاندەك تۇرامدۇ نىمە؟ بۇ ۋاقىت ‹2-دۇنيا›ئۇرۇش مەزگىلى تۇرسا!

ئەدىھەم ئىبراھىمنىڭ ئوبزورىغا بارىكاللا.
  .

   ئەدىھەم ئىبراھىمنىڭ ئوبزۇرىنى تەپسىلى ئوقۇپ چىقتىم.
    شەخسەن مەن ئۆزۈممۇ «سالچىلار »رومانىنى ئوقۇپ چىققاندىن كېيىن  ئالدانغاندەك ھىسسىياتقا كېلىپ قالغان كىتابخانلارنىڭ بىرى. بۇ جەھەتىتكى ھىسسىياتىم «قۇتتېكىن » ۋە «پۈتۈكچى»لەر بىلەن ئوخشاش بولغانلىقى ئۈچۈن تەپسىلى يازمىدىم.
   ئەدىھەم ئىبراھىمنىڭ ئوبزۇرىغا قارىشىم :
   ئەدىھەم ئىبراھىمنىڭ  بىر تونۇلغان قەلەمكەش بولۇش سۈپىتى بىلەن مەندەك بىر ئاددى كىتابخان  ھېس قىلغانلارنى ھېس قىلالمىغانلىقىدىن گۇمانلىنىمەن . بىر تونۇلغان قەلەمكەشنىڭ «مەسئۇلىيەتچان ئوقۇرمەن» بولالمىغانلىقىدىن ئەپسۇسلىنىمەن.
   1.ئەدىھەم ئىبراھىم ئوبزۇردىكى بىرىنچى رەددىيەنى « مەمتىمىن ھوشۇر بۇ روماننى ھىچقاچان تارىخى رومان دېمىگەن» دەپ باشلاپ بۇ روماننىڭ تارىخى رومانلىق خاراكتىرىنى تامامەن رەت قىلماقچى بولغان. مەمتىمىن ھوشۇر ئەسەرنىڭ تارىخى خاراكتىرى ھەققىدە توختىلىپ: « ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ نوقۇل ھالدىكى تارىخى رومان ئەمەس، پەقەت بىزدىكى سالچىلار توغرىسىدىكى بايانلار سۆزلەنگەن بەدئىي ئەسەر.ئەمدى  بىر قىسىم پىرسوناژلار سالچى ھەم باشقا سالاھىيەتتە بولغاچقا بىرقىسىم تارىخىقا ئائىت بايانلار كىرگۈزىلمىسە بولمايدۇ.تارىخنى بايان قىلىش بۇ روماندا ئىپادىلىمەكچى بولغان ئاساسىي ئىدىيە ئەمەس. سالچىلارنىڭ ھاياتىغا، تۇرمۇشىغا، تەقدىرىگە مۇناسىۋەتلىك تەرەپلەرنى يورۇتۇپ بېرىشكە ياردىمى تېگىدىغان تارىخنى چوقۇم يېزىش كېرەك، بىۋاسىتە مۇناسىۋەتلىك بولمىغانلىرىنى يازمىساقمۇ بولىدۇ. روماندا ئەخمەتجان قاسىمنىڭ سالغا چىقىپ ئۆتكەنلىكى خاتىرلىنىدۇ، بۇ راسىت بولغان بىر ئىش بولغانلقتىن يازدىم.»( يازغۇچىلار تورى: «مەمتىمىن ھوشۇر بىلەن سۆھبەت )  مەمتىمىن ھوشۇرنىڭ بۇ بايانلىرى «سالچىلار» نىڭ تارىخى رومانلىق خاراكتىرىنى ئۈزۈل-كېسىل چەتكە قاقمايدۇ.
  بۇنداق ئەھۋال ئاستىدا ئەدىھەم ئىبراھىمنىڭ  بۇ روماننى «تارىخى رومان ئەمەس »  دەپ تۇرۇپ ئۆزىنىڭ قارىشىنى ئىسپاتلاشقا ئۇرۇنىشىنى زادىلا چۈشىنەلمىدىم.
2. «ئۈچ ۋىلايەت مىللى ئىنقىلابى»دىن ئىلگىركى چاغلار شىنجاڭدا ئەلۋەتتە گومىنداڭ دەۋرىنى كۆرسىتىدۇ.جىن شۇرېن ۋە شىڭ شىسەيلەرمۇ گومىنداڭچىلار، شۇڭا ئۇلار ۋەكىللىك قىلغان دەۋىرلەرمۇ گومىنداڭ دەۋرىنى كۆرسىتىدۇ، بىراق يالقۇن روزى بۇ دەۋىرلەرنى گومىنداڭ دەۋرى بىلەن تەڭداش ئۈقۇم قىلىۋىلىپ ئۆزى قايمۇقۇپ قالغان»
    تارىخنى يۇقۇرىقىدەك  يىل،ئاي ، كۈن بىلەن ئىپادىلەش ئەڭ ئىپتىدائىي ئىپادىلەش شەكلى بولسا كېرەك. جىن شۇرىن دەۋرى ۋە شىڭ شىسەي ھۆكۈمرانلىقىنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىنى  گومىنداڭ دەۋرى دەپ چۈشىنىش باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىغىلا ماس كېلىدىغان قاراش بولسا كېرەك.
3. مەمتىمىن ھوشۇر ھېچ يەردە يالقۇن روزى دىگەندەك سالچىلارنى‹‹ئەل-ۋەتەن ئىشقىدا ۋۇجۇدى ئۆرتىنىدىغان...››دەپ يېزىپ،ئۇلارغا ئىنقىلاپ خارەكتىرىنى يۈكلىگەن ئەمەس.قارام،ئۆكتەم،ھاراقكەش،پاھىشىۋاز،جىدەلخۇر بولۇش سالچىلارنىڭ خارەكتىر ئالاھىدىلىكى بولۇپ ھېساپلىنىدۇ. ئۇلارنىڭ تەبىئىتىنىڭ شۇنداق بولىشىنى ياشاش مۇھىتى بەلگىلىگەن.خارەكتىر يارىتىش جەھەتتىن ئىيتقاندا بۇ رومان ئۇتۇقلۇق چىققان بولۇپ، سالچىلار خارەكتىرىنى دەل جايىدا يارىتىپ بىرەلىگەن.سالچىلار يىل بويى سۇ بىلەن ئېلىشىپ سۇ ئىچىدە يۈرىدىغان توپ،ئۈلۈم سايىسى ئۇلارنى ئەگىپلا يۇرىدۇ،بىللە سال ھەيداپ كېتىۋاتقان سەبدىشىڭدىن سالنىڭ قاينامغا بىر چۆكۈپ چىقىشى بىلەنلا ئايرىلىپ قالىسەن.سۇ تارتىلىپ كەتكەندە نەچچە كۈن ئاچ قوساق سۇنىڭ كېلىشىنى كۈتۈپ ياتىسەن،ئائىلەڭنى،بالاڭنى سېغىنىسەن،ئۈزەڭگە يار      ئىزدەيسەن،تەلۋىلىشىسەن،شۇڭا سالچىلارغا    ئوغرى،قاراقچى،ھاراقكەش،پاشىۋاز بولۇشىنى ئاشۇ خىل موھىت ئاتا قىلغان.يازغۇچى سالچىلاردىن ئىبارەت بۇ توپنىڭ ئىنسان تەبىئىتىنى يازغان.
   سالچىلارغا بۇ خىل خاراكتىرنى يۈكلەپ قويۇش ، ھەممىلا سالچىنى « قارام،ئۆكتەم،ھاراقكەش،پاھىشىۋاز، جىدەلخۇر بولۇش سالچىلارنىڭ خارەكتىر ئالاھىدىلىكى بولۇپ ھېساپلىنىدۇ.» دەپ خاراكتىرلەش ـــــ نۇمۇسسىزلىق، ئۇچىغا چىققان نۇمۇسسىزلىق  !!!
   مەن كىچىك چاغلىرىمدا (باشلانغۇچ تولۇقسىزدا ئوقۇۋاتقان ۋاقىتلاردا) تەتىل مەزگىلىدە  دەريا بويىدا قوي كالا باقاتتۇق.  كالىلارنى ئارالغا ئۆتكۈزىۋېتىپ، قويلارنى شىۋاقلىققا قويىۋېتىپ ئەتىدىن كەچكىچە دەريا سۈيىدىن چىقماي چۈمۈلەتتۇق. شۇنداق كۈنلەردە بىز مال باقىدىغان ئورۇن يەنى ئابدۇراخمان بوراننىڭ جاڭزىسىنىڭ سەل يۇقۇرىسىدا پات-پات سال قېيىپ قالاتتى. سالچىلارنىڭ تەلىيى بولسا پالاقنى ۇياق بۇياققا ئۇرۇپ، پىشاڭ سېلىپ تۇرتۇپ يۇرۇپ بىر ھازادىن كېيىن ساللىرىنى يەنە ھەيدەپ كېتىپ قالاتتى.سالچىلارنىڭ ئىچىدە بۇنداق تەلەيلىكلىرى بەك ئاز بولاتتى. كۆپ ساندىكىسى سۇنىڭ كۆپۈشىنى ساقلاپ بىر ئىككى كۈن تۇرۇپ قالاتتى. بۇنداق چاغلاردا بىزگە ئويۇن بولاتتى. بىز  ئۈزۈپ بېرىپ سالغا چىقىۋالاتتۇق. سالچىلار بىزگە تالقان، قۇرۇت، گۆش قاتارلىق يېمەكلىكلەرنى بېرەتتى. شۇ چاغلاردا بىز ئەڭ كۆپ ئۇچرىتىدىغان مەنزىرىلەرنىڭ بىرى : سالچىلار ناماز ۋاقتى بولغان ھامان سالنىڭ ئۈستىدىلا نامىزىنى ئوقۇيتى. ( بۇنداق مەنزىرىلەرنى كېتىۋاتقان سالدىمۇ پات-پات كۆرۈپ قالاتتۇق)  مانا بۇلار بەش ۋاق نامازنى قازا قىلمايدىغان ئەھلى مۇسۇلمان سالچىلار ئىدى.
  بۇخىل سالچىلار روماندىن ئورۇن ئالمىغان. يازغۇچىنىڭ بۇخىل سالچىلارنى يازماغانلىقىغا ئاساسلىنىپلا سالچىلارنى « قارام،ئۆكتەم،ھاراقكەش،پاھىشىۋاز، جىدەلخۇر بولۇش سالچىلارنىڭ خارەكتىر ئالاھىدىلىكى بولۇپ ھېساپلىنىدۇ.» دەپ خاراكتىرلەش نۇمۇسسىزلىق بولۇپلا قالماي ، سالچىلارغا قىلىنغان ھاقارەت.
    مەن ئەدىھەم ئىبراھىمنىڭ بۇنداق نۇمۇسسىزلىق بىلەن «سالچىلار »رومانىنىخاراكتىر يارىتىش جەھەتتە « خارەكتىر يارىتىش جەھەتتىن ئىيتقاندا بۇ رومان ئۇتۇقلۇق چىققان بولۇپ، سالچىلار خارەكتىرىنى دەل جايىدا يارىتىپ بىرەلىگەن» دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈشىنى زادىلا قوبۇل قىلالمىدىم.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   يۇلغۇن14 تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-6-19 14:16  

بۇ يەردە يەنە بىر مەسىلە باردەك قىلىدۇ،زادى قانداق ئەسەر تارىخي رومان -يەنى بىر پارچە ئەسەرنى تارىخي رومان قىلىپ تۇرىدىغان ئالاھىدىلىك زادى نېمە؟تارىخي روماننىڭ ئۆلچىمى بارمۇ-يوق؟بولسا ئۇ نېمىلەردىن ئىبارەت؟تارىخي رومان دەپ ئاتالغان بىر پارچە ئەسەردە ئۇنىڭ تارىخىي قىممىتى يۇقۇرى ئورۇندا تۇرامدۇ ياكى ئەدەبىي بەدىئىي قىممىتى يۇقۇرى ئورۇندا تۇرامدۇ؟

مېنىڭچە ئەدھەم ئىبراھىم ئەپەندى ، سىز يۇلغۇن14 ناملىق توردىشىمىزنىڭ تەنقىدىنى تەپسىلى ئوقۇپ ، ھەزىم قىلىپ باقسىڭىز بولاركەن .

كىچىكىمدىن تارتىپ يېنىمدا پۇللا بولسا كىتاب سېتېۋالاتتىم،ئەزەلدىن كىتاب سېتېۋالغان پۇلغا قوسقۇم ئاغرىغان ئەمەس."سالچىلار"ناملىق روماننى ئۇقۇپ تۈگىتىپ،ئىسسىراپ بولغان ۋاقتىم بىلەن110كوي پۇلۇمغا بەكمۇ ئىچىم ئاغرىدى.يالقۇن روزى ئەپەندىم مەمتىمىن ھوشۇر ئەپەندىمگە يۈز-خاتىرە قىلدىمۇ ياكى روماننى بەك تەپسىلىي ئوقىمىدىمۇ بىلمىدىم،بەك يۈزەكى تەنقىدلەپتۇ.روماننىڭ ئەجەللىك ئاجىزلىقلىرىمۇ يىتەرلىك تۇرسا ئۇنى ئوتتىرىغا قويماي بىر قىسىم كەمچىلىكلەرنى تەكىتلەپلا قويۇپتۇ.دىمەك،بۇ رومان تېخى گال پىچاقتا قىلىنغان ئوپراتسىيە ھالىتىدە.بىر گۆدەك قەلەم ئىگىسى بولۇش سۈپىتىمدە مۇشۇنچىلىك پىكىر قاتناشتۇرۇپ تۇراي....ئۇستازلار داۋاملىق ئىزدەنگەي......
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   چىن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-6-30 17:30  

كۆتەمىكەشلىكنىڭ ۋاىتى ئۆتتى، نىمىلا دىمەيلى سالچىلار ناملىق ئەسەر رۇمان نامىغا مۇناسىپ ئەمەس، لېكىن بۇنىڭلىق بىلەن ئۇستاز مەمتىمىن ھوشۇرغا بولغان ھۆرمىتىمىز سۇسلاپ قالمايدۇ. بەزىلەر قانداق ئويلايدىكىن تاڭ ئەسەرنى ئىنكار قىلسا خۇددى ئاپتۇرنى ھاقارەت قىلغاندەك سۆزلەپلا كىتىدىكەن

ئەدىھەم ئەپەندى ياخشى يېزىپسسز،ئەدەبىي ئوبزورچلىقىمىزنى شەخسكە باغلاپ چۈشندىغان شۇلار نېمە دېسە سۈكۈت قىلىپ تۇردىغان ئەدەبىياتمىز بولدىكەن بىزدە ئوبزورچلىق ۋەيران بولىدۇ.شۇڭا ئوبزورچىلىقنى  ئاشۇ ئاتالمىش ئوبزورچى ئادەملەرگە تۇتقۇزۇپ قويۇپ قانداقتۇر،ئەدەبىي ئوبزور تەتقىقاد يىغىنى دېگەندەك بىر نېملەرنى ئۆتكۈزۇش ھېچنمگە يارىمايدۇ.
سالچىلار رومانى ھەققىدىكى بۇ ماقالە جايىدا يېزلپتۇ بىراق سالنىڭ يىپىدەك سەل ئۇزۇن بولۇپ كېتىپتۇ. چاقچاق
ئوبزورچىنىڭ پىكىر بويىچە بۇ رومان مۇنداق يېزلسا بولاتتىكەن دەپ ئويلىدىم. كارۋان مۇز داۋاندىن ئۆتۈلمەي ئاتلار غال غال تېترەۋاتقاندا ،ئۈچ ۋىلايەت ئېنقىلابى ئەسكەرلىرى دەرھال يېتىپ كېلىپ،قېينچلىقتا قالغان سەمەن،قۇۋان،ۋە مەدداھ قاتارلىق خەلق ئاممىسنى دۇمبسگە ئېلپ ھاپاش قىلىپ يۆتكەپ ئۆزلىرنىڭ خەلق ئەسكەرلىك مەجبۇرىيتىنى تولۇق ئادا قىلىپ بۇ قېتملىق تارىخى مۇساپىنى تاماملىغان بولسا  . مەدداھ :_ ھەي خالايىق ئاڭلىمدىم دېمەڭلار !بۇرۇننىڭ بۇرۇنسدا،،دەپ سۆز باشلاپ تۇرۇشىغا گومىنداڭنىڭ ھەربىي ئايروپىلانلىرى گۈلدۇرلەپ بومبا تاشلىغان بولسا،،،ھەي قۇۋان تېز يەرگە يات! سەمەتباي ئاتلار پىتىراپ كەتمىسۇن دەرھال ئورمانلىققا قېچىڭ دەپ ۋاقىرغان بولسا،،،ئاندىن كۆكۈش ئىس قاپلىغان دالىدا بەزىلەر ئىڭراپ ياتقان بەزىلەر يارىدارلارنى توشۇۋاتقان كۆرنۇش پەيدا بولغان بولسا،سەمەت ئىچىدە،،خەپ غۇلجىغا يېتپ بارغاندا ئۈچ ۋىلايەت ئېنقىلابىغا قاتنشىپ ھەممىڭنى قىرىپ تاشلايمەن دەپ ئۆز ئۆزىگە پىچىرلغان بولسا،،،سەمەتئاخون مۇشۇلار  بىلەن مېىڭپ  سالچىلارنىڭ قېشغا بارغاندا ،ئەخمەتجان قاسمى بىلەن ئۇچرىشىپ ئۇنىڭغا سالچىلارنىڭ تۇرمۇشى ھەققىدە زوق شوخ بىلەن سۆزلەپ،سالچىلارنىڭ باتۇرلۇقى ،قورۇقماس ئەزىمەتلەر ئىكەنلكىنى سۈپەتلەپ ئۇلارغا ۋاكالەتەن  سالچىلارنىڭ ئېنقىلابى ئارمىيەنىڭ سۇ ئۈسى پارتىزانلىق ئەترىتى بولۇش ئىلتماسنى سۇنغان بولسا بولاتتكەن...ھا ھا ھا

مەن ئاشۇ سالچىلار رومانىدا تىلغا ئېلىنغان ،سالچىلار ئېقىپ ئۆتۈدىغان قاپچىغاي قاراشلىق توققۇزتارا
ناھىيسدىن بولىمەن.مەن تونۇشلاردىن قاپچىغايدىكى سالچىلارلا ئەمەس شۇ يۇرۇتتىكى كىشلەرنىڭ قارام،قوپال كىشلەر ئىكەنلىكنى،ھەتتا ئاياللارمۇ باشقا يەرنىڭ ئاياللىردەك ئەمەس بەلكى ئەرلەردەك تۇرگۇن،كۈچتۇڭگۈر ئىكەنلىكنى ئاڭلىدىم.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   كۆۋرۇك تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-8-23 21:19  

ئەدھەمنىڭ ئوبزورچىلىق ھاسەسىگە كىرگىنىنى تەبرىكلەيمەن