تەنقىتمۇ ياكى تەھدىتمۇ؟-ئەدىھەم ئىبراھىم [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

بىر ئادەم جاپا -مۇشاقەت چىكىپ بىر ئېغىز ئۆي سالسا، ئۆينىڭ قۇرۇلمىسىدىكى بەزىبىر كەمتۇك جايلىرىغا قاراپ ، ئۇ ئادەمنى زاڭلىق قىلىپ ،تەنە قىلساق،ياراتمىساق........... ئۇنىڭ جاپالىق ئەجرى نەدە قالدى....؟ ئىسىل ئەسەرلىرى بىلەن خەلقىمىز ئارىسىدا كۆزگە كۆرۈنگەن مەمتىمىن ھوشۇردەك تەجرىبىلىك يازغۇچىمىزنىڭ بىر رۇمانىنى ئوقۇپلا -ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىن راستىنلا چوڭ ئۈمىد قالماپتۇ. -دەپ ھۆكۈم چىقىرىۋەتسەك توغرا بۇلارمۇ؟ كونىلارنىڭ -ياراتمايسەن خەق توقىغان تاۋانى، قاملاشتۇرۇپ توقالمايسەن ماتانى- دىگىنى راسكەندە!

گىپىمنى چۈشىنىپ ئىنكاس يازماپسىز تاشيولچى ئەپەندى.

مەن ئۇ گەپنى ئۈستىدىكى ماختاش سادالىرىغا قارىتىپ دېگەنىدىم، سىز نىمىگە ئۇنى مەمتىمىن ھوشۇرغا چېتىۋالىسىز؟

سىلەر قانداق بىلمىدىم، ئەمما مەن مەمتىمىن ھوشۇر ئاكىنى تېخىمۇ سۈپەتلىك، ئادەمنى بۇرۇنقىدەك ھاياجانغا سالىدىغان ئەسەرلەرنى يازسىكەن دەپ ئۈمىد قىلىمەن. « قۇم باسقان شەھەر»نى يازغاندا بىرەرسىنىڭ تەنقىد ساداسىنى ئاڭلىغانمىدىڭىز؟ سالچىلارنىڭ ئۆزىدە سىز دېگەندەك «بەزىبىر كەمتۇك جايلىرى»لا ئەمەس، خېلىلا كەمتۈك جايلىرى بار ئەسەر(مەمتىمىن ھوشۇرنىڭ قەلىمىگە نىسبەتەن). مەمتىمىن ھوشۇر يازغانىكەن دەپلا ماختىساق بولامتى، مەمتىمىن ھوشۇرغا ئادەتتىكى يازغۇچىغا قويۇلغان تەلەپنى قويساق توغرا بولمايدىغاندۇ؟ «كۆزگە كۆرۈنگەن يازغۇچى» بولغاندىكىن خەلققە شۇنىڭغا ماس كېلىدىغان ئەمگەكنى سۇنۇشى كېرەك، بىزمۇ مەمتىمىن ھوشۇر ئاكىدىن زور ئۈمىد كۈتىمىز، شۇڭلاشقا تەلىپىمىزمۇ شۇنىڭغا لايىق قاتتىقراق بولىدۇدە...
يەنە بىر گەپ بۇ يەردە يارىتىش-ياراتماسلىق مەسىلىسى مەۋجۇت ئەمەس، بۇنداق ئاھانەتلىك گەپلەرنى يېزىپ يۈرۈشىڭىزنىڭ ھاجىتى يوق ئىدى ئەسلىدە. ياراتقانلىقىم ئۈچۈن تولۇق ئوقۇپ چىققانىدىم، ئەمما، ئەپسۇس ئەسەر مەن كۈتكەندەك چىقمىدى...

  ھۆرمەتلىك قۇتتىكىن ،سالچىلار رومانى بىلەن ئۇيغۇر ئەدىبىياتى ئوتتۇرسىدىكى چېقارغان يەكۈنىڭىز يۈزەكى بوپ قاپتۇ.ھېشقانداق بىر زامان،ھېشقانداق بىر ئورۇندا بىر پارچە روماننىڭ بىر مىللەت ئەدىبىياتىنىڭ كەلگۈسىنى بىكىتىپ بېرىشى تېخى كۆرۈلۈپ باقمىغان.سىزنىڭچە بۇ ‹يارىماس› رومان ئۇيغۇر ئەدبىياتىنىڭ ئۈمۈدىنى يوققا چېقاردى شۇنداقمۇ؟ ...سىز بۇنداق چوڭ ئازاپلارنى يۈكلىۋالماي قولۇڭىزغا قەلەم ئېلىپ ئالدىرماي ئولتۇرۇپ قەلەم تەۋرىتىڭ.

ھەي ئەدەبىيات ، ھەي ئەدەبىيات يۇلۇڭ زادى قاياققا ؟؟

مەمىتىمىن ھوشۇر ،ئەلگە تونۇلغان،خەلق ئېتىراپ قىلغان سۆيۈنىدىغان يازغۇچى .
كەمىنە ئىنكاس ئىگىسىمۇ ،ئۇنىڭ بىر -بىرىدىن ئىسىل ھېكايىلىرىنى ،((قۇم باسقان شەھەر))دەك كىشىنى چوڭقۇر ئويغا سالىدىغان ئۆزگۈچە يېزىلىش ئۇسلۇبى ئارقىلىق  بىزگە سۇنغان بۇ رومانى مەمىتىمىن ھوشۇرنى ئەل قەلبىدە يۈكسەك ھۆرمەت تۆرىدىن ئورۇن ئالغۇزدى،بۇ بىر ھەقىقەت ،چۈنكى ئۇ بۇ رومانى ئارقىلىق قەلىمنىڭ پىشقانلىغىنى نامايەن قىلدى.
ئارىدىن  شۇنچە ئۇزۇن ۋاقىت ئۆتۈپ (16يىل ) بارچىمىزنى تەققەززا قىلغان ئىككىنچى رومانى ((سالچىلار))نى ئوقۇشقا مۇيەسسەر بولدۇق،جۈملىدىن مەنمۇ بۇ روماننىڭ ئەل قاتارىدىكى تۇنجى ئوقۇرمىنى بولۇپ قالدىم ،ئوقۇپ تۈگەتكەندە بولسا ،بۇ روماننى مەن بىلىدىغان مەمىتىمىن ھوشۇرنىڭ يازغانلىقىدىن گۇمانلانماي تۇرالمىدىم،ئەلبەتتە ئۇزۇنغا سوزۇلغان بېغىشلىمىنى كۆرمەي ئۆتۈپ كەتمىدىم .بۇ روماننى مەمىتىمىن ھوشۇر باشقىلارغا ھاۋالە قىلىپ يېڭىدىن سەپكە قوشۇلۇش ئالدىدىكى بىر ئەدىبكە يازغۇزغاندەكلا تۇيغۇدا بولدۇم. بۇ روماننى ئەستايىدىل ئوقۇپ چىققانلىغىمدىن بۇ سۆزلەرنى قىلىۋاتىمەن.
مەن كىتاپنى ئىزچىل دوس تۇتۇپ كەلگەچكە ئۆز تىلىمىزدا چىققان بارچە كىتاپلارنى يىغىشقا ھەۋەس قىلىمەن .ئەلبەتتە يېقىندىن نەشىر قىلىنىپ بازارغا سېلىنغان رومانلار ئىچىدە ئەڭ ناچىرى سانالمىسىمۇ بۇ مەمىتىمىن ھوشۇردەك  مەن سۆيگەن، ئېتىراپ قىلغان،(ھايات) پىشقىدەم يازغۇچىلارنىڭ ئالدى سانىلىۋاتقان   يازغۇچىمىزنىڭ قولىدىن چىقانلىغىغا ھېلىھەممۇ  گۇماندىمەن .
مەيلى يالقۇن روزى بولسۇن ۋە ياكى باشقا ئوبزورچىلار بولسۇن ،ئەسەرنى باھالاشتا ئەسەرنىڭ ئۆزىدىكى نوخساننى كۆرسەتكەندەك قىلغان بىلەن يوشۇرۇن ھالدا يازغۇچىنىڭ ياكى ئوبزورچىنىڭ شەخسىيىتىگە ھۇجۇم قىلىدىغان يامان خاھىشىدىن ساقلىنالمىغان ،بۇ كىشىنى تولىمۇ ئەپسۇسلاندۇرىدۇ .
ئوخشاش بىر ئەسەرنىڭ، ئوخشاش بولمىغان كىشىلەر نەزىرىدە بېرىدىغان ئىستىتىك زوقى ئوخشاش بولمايدۇ ،تەربىيىۋى ئەھكىميىتىمۇ ھەم شۇنداق.شۇ سەۋەپتىن شۇنچە يىللار ئۆتسىمۇ كىشىلەرنىڭ ((قۇم باسقان شەھەر)) نى سۆيۈپ ئوقۇشى ،ئۆز -ئارا مۇلاھىزىلىرى مەمىتىمىن ھوشۇرنىڭ ھۆرمىتىنى ھەسىللەپ ئاشۇرۋاتىدۇ .مەنمۇ مەمىتىمىن ھوشۇرنى يەنىلا ھۆرمەت قىلىمەن ئۇنىڭ تەجىربە -ساۋاقلارنى ئەستايىدىل يەكۈنلەپ يەننە بىر ئىسىل ئەسەرنى روياپقا چىقىرشىغا چىن دىلىمدىن تىلەكداشمەن .
بىز ھەممىدىن ئىناقلىققا مۇھتاج!
كونىلارنىڭ مۇنداق بىر تەمسىلى ئېسىمگە چۈشۈپ قالدى((خەلقنى ئالدايمەن دىگىنىڭ -ئۆزەڭنى ئالدىغىنىڭ))((خەلق ئېيتماس،ئېيتسا  خاتا ئېيتماس)) بەندە بولىدىكەنمىز خاتالىقتىن ،كەمچىلىكتىن ساقلىنالمايمىز ،چىرايلىق سۆز ۋە ياكى ئىشارەت ئارقىلىق كۆرسىتىپ بېرىش لازىم،ھەرگىزمۇ بىر تۇتۇۋالغانچە قويۇۋەتمەسلىك ئەڭ يامان ئىللەت. باشقىلارنىڭ كېيىنكى قەدەمىدە تۈزىۋىتىۋېلىشىغا پۇرسەت بېرىشى كېرەك .
يەننە بۇ تەمسىلنىمۇ قوشۇپ قوياي ((خەلق ياندۇرغان چىراغنى پۈلىگەننىڭ ساقىلى كۆيەر))

ئەسەر ياخشى بولسا بېرىلىپ ئوقۇغۇلۇق،ناچار بولسا ئالتۇندەك ۋاقىتنى ئىسراپ قىلمىغۇلۇق!
قەلەم ئىگىسىگە  قانداقتۇر  تەلەپ ۋە مەجبۇرىيەت ئارتىپ قويماسلىق كېرەك.ئەسەرنى ياخشى يازغان بولسا ئۇنىڭ غەلبىسى ناچار يازغان بولسا مەغلۇبىيىتى. يازغۇچىنى شۆھرەت ۋە ھۆرمەتكە ئېرىشتۇردىغىنى ئېسىل يېزىلغان بىر ئىككى پارچە ئەسىرى.ئۇلۇغ شائىر پۇشنكىنىڭمۇ ، يازغۇچى ھېمىڭۋاينىڭمۇ  نۇرغۇن ئادەتتىكى ئەسەرلىرى بولغان.يازغۇچىمۇ ئادەم.ئۇمەڭگۇ مۇۋاپپىقىيەتنىڭ ئىگىسى ئەمەس.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   مەسئۇد ئىسا تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-6-6 12:53  

بېرەر ئەسەر كىتابخانلار بىلەن يۇز كۆرۇشۇپ ، ھىچقانداق داغدۇغا بولسىما ئۇنىڭ نېمە قىممىتى ؟ ‹‹ سالچىلار›› نىڭ مۇنداق غۇلغۇلىغا ئېرىشى ئۇنىڭ بەختى . ھازىر بىزدە 300 گە يېقىن رومان يېزىلدى . ئايرىم ئاپتورلار 10 پارچىدىن ئوشۇق رومان يازغان بولسىمۇ ، ھازىرغىچە ھېچقانداق ساداغا ئېرىشەلمەي ، قۇدۇققا چۇشكەن تاشتەك جىمىپلا كەتتى . ھەتتا ئوقۇغان ئادەملەرنىڭ بېرەر جۇملىسىمۇ ئېسىدە يوق ، بۇ تولىمۇ ئىچىنارلىق ئەھۋال . دۇرۇس ، ‹‹ سالچىلار ›› ھەققىدىكى تالاش تارتىشنىڭ بولغىنى ياخشى . بۇ ئەلۋەتتە ، ئاپتورنىڭ بەختى . چۈنكى ، ئىلمىي تەنقىت ئەدەبىياتىمىز ئۈچۈن تولىمۇ زورۇر . نۇخسانسىز دۇنيادا ھېچنىمە يوق ، بەلكى مۇكەممەللىك  بىر تەڭرىگىلا خاس ئۇلۇغلۇق ... سىز ئەسەرگە باھا بېرىڭ ، ئەسەردىكى سەۋەنلىكنى قامچىلاڭ ، ئۇ بۇرۇن مۇنداق ئەسەر يازغانتى ، ھازىر مۇنداق بولۇپ قاپتۇ دەپ ، ئۇنىڭ شەخسىيىتىگە تېگىدىغانغا سىزنىڭ ھەققىڭىز يوق . قارا قويۇۇق دۇمبالاش ھەقىقى ئىلمىي تەنقىتچىنىڭ پەزىلىتى ئەمەس ... بۇ قېتىم تارىم ژورنىلىدا قاسىم سىدىقنىڭ بىر پارچە سالچىلار ھەققىدىكى ماقالسى چىقتى . سىز شۇ ماقالىنى ئوبدان ئوقۇپ ، تازا بىر ئىچىگە كېرىپ ، ئويلۇشۇپ بېقىڭ . شۇنداق قىلغاندا ئىلمىلىكنىڭ نېمىلىكىنى چۇشۇنىسىز . ئەسەرلەر توغرىسىدىكى پىكىرلەرنى ئوز خايىشىمىز بويىچە ئەمەس ، ئىلمىي نۇختىدا تۇرۇپ باھالاشقا قاراپ يۇزلىنەيلى ...

ئەدەبىياتىمىزدا ھەقىقىي مەنىدىكى ئەدەبىي تەنقىد بار بىلەن يوقنىڭ ئارىسىدا تۇرۇپ، قەلەم ساھىبلىرىمىزنى شۇنچىلىك ئۈركۈتىۋاتامدۇ-نېمە؟
بىرەر پارچە ئەسەر ھەققىدىكى بەس-مۇنازىرە تۈپەيلى ئەدەبىيات قوشۇنىمىزدىكىلەرنىڭ «ئاق تاغلىق»، «قارا تاغلىق» لارغا بۆلۈنۈپ كېتىشى ئەڭ خەتەرلىك!

يالقۇن روزى ئەپەندىم  ‹‹سالچىلار››رومانىغا قارىتا بەرگەن باھاسىدا ئۇششاق نوختىلارغىمۇ ئەھمىيەت بەرگەن.بۇ ئۇنىڭ
بىرىنچىدىن،يازغۇچىمىزنى قەلەمدە پىشقان،خەلىقنىڭ ھۆرمىتىگە سازاۋەر،خەلق نەزىرىدە ئەسەرلىرىدە ئانچە خاتالىق كۆرۈلمەيدۇ دەپ قارىغانلىقىدا بولسا؛ئىككىنچىدىن،روماننىڭ‹‹ تارىخى رومان››بولغانلىقىدادەپ قارىغانلىقىدا بولسا كېرەك دەپ ئويلىدىم .ئەلۋەتتە ،‹‹تارىخى رومان››غا تەلەپ بىرقەدەر يۇقۇرى بولىدۇ.
ئىنىم ئەدىھەمنىڭ قارىشىغا،روھىغا رەھمەت ئېيتىمەن.بىزدە شۇنداق روھ بولىشى كېرەك.

گىپىمنى چۈشەنمەپسىز داڭگال ئاكا. باياتىن تاشيولچى ئەپەندىگە سىز دېگەن گەپ توغرىسىدا ئىزاھ بىرىپ قويدۇمغۇ؟ يەنە دېسەم يەنە شۇ، مەن ئۇ گەپنى ئۈستىدىكى ماختاش سادالىرىغا قارىتىپ دېدىم، سالچىلار رومانى بىلەن ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا باھا بېرىدىغان ئىش يوق. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قۇتتېكىن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-6-6 20:55  

بۇ ماقالىنى ‹‹تارىم›› يوللاپ بىرىش تەكلىپىنى بىرىمەن.

گىپىڭىز جايىدا!

سالچىلا رومانى زدى قانداق يېزلدى؟ ئۇناچارمۇ ياكى ياخشىمۇ ئۇنى خەلىق باھالايدۇ بىرقانچە ئادەمنىڭ دىگىنى ھساپ ئەمەس .

        ‹سالچىلار›رومانىنى ئومومىي جەھەتتىن  مۇۋاپىقىيەتلىك چىققان دىيىشكە بولىدۇ. دۇنيادا  مۇكەممەل نەرسە يوق، باشقىلارغا باھا  بېرىشتىن بۇرۇن نىسپىيلىكنى ئالدى بىلەن ئويلىشىڭ.     داڭلىڭ يازغۇچىلىرىمىز نى  پەشۋالاۋەرسەك  ئۆرىلىپ چۈشسە بۇنىڭغا نىمە دىگۈلىك؟!     ئۆزىمىزنىڭ قەدرىنى ئۆزىمىز قىلايلى!     

قۇتتېكىن ئەپەندىنىڭ كۆز قارشىنى ياقىلايمەن ،چۇنكى روماندا نۇرغۇن سەۋەنلىكلەر كۆزۇمىزگە ئۇچىرايدۇ ؛بۇلارنى كۆرمەسكە سېلىش ئىلىمگە بولغان ئاسىلىق خالاس !