ئەدەبىي خاتىرلەر [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

                                              ئەدەبىي خاتىرلەر

                                                   نۇرمۇھاممەت ھاشىم

                                                  تەبىئىي كۈچ ئەڭ بۈيۈكتۇر                          

     ئىنسانلارنىڭ تەبىئىي كۈچكە بولغان چوقۇنىشى ئانىلىق ئۇرۇقداشللىق جامەسى ( ماترېئارخاللىق جەمىيەت )
يېمىرىلىشنىڭ ئالدىدا باشلانغان بولسا كېرەك . ئىپتىدائىي دەۋىرلەردە ئىنسانلار ھايات كەچۈرۈش جەريانىدا ئەرلەرنىڭ مەيلى ئوزۇقلۇق تېپىش جەھەتتە بولسۇن ، مەيلى يات قەبىلىلەر بىلەن بولغان جەڭلەردە بولسۇن ، ياكى باشقا ئىشلاردا بولسۇن ئاياللارغا قارىغاندا كۈچ ئۈستۈنلىكىگە ئىگە ئىكەنلىگىنى تونۇپ ، ئاستا _ ئاستا ئاتىلىق ئۇرۇقداشلىق جامەسى ( پاترېئارخاللىق جەمىيەت ) نى مەيدانغا كەلتۈردى . پاترېئارخاللىق جەمىيەت ئىنسانلارنىڭ ئومۇمى يۈزلۈك ئۆزلىرىنىڭ تەبىئىي كۈچىگە چوقۇنۇشقا باشلىغانلىقىنىڭ ئەڭ قىزغىنلىققا تولغان ، ئىنتايىن سىرلىق تۈس ئالغان ھەم ئۇزۇن داۋاملاشقان بىر دەۋرى بولۇشى مۇمكىن .                                    
     قەدىمقى دەۋىرلەردە كىشىلەر  جەڭ مەيدانلىرىدا ئۆز كۈچ _قۇدىرتىگە تايىنىپ باتۇرلۇق كۆرسىتىپ رەقىبلىرىنى
يېڭىپ ، كىشىلەر ئارىسىدا ھۆرمەتكە ئېرىشكەن ياكى ئاقساقاللىق مەرتىۋىسى ئاتا قىلىنغان . ئۇۋاقىتلاردا كىشىلەر جەڭ مەيدانلىرىدا رەقىبلىرى بىلەن قاتتىق ئېلىشىپ ، ئۇلارنى مەغلۇپ قىلىش ئارقىلىق ئۆزلىرىنىڭ ھەممىدىن كۈچلۈك ئىكەنلىگنى نامايەن قىلاتتى.شۇنىڭ بىلەن باتۇرلۇق ھەققىدىكى داستان _ قوشاقلار توقۇلۇپ ئۇزۇندىن _ ئۇزۇنغىچە ئېيتىلىپ ، ئىنسانلارنىڭ تەبىئىي كۈچكە بولغان چوقۇنىشى،ھۆرمىتى ۋە مەدىھىيىسى ئىزھار قىلىناتتى .                                                               
     ئىنساننىڭ تەبىئىي كۈچى ھەقىقەتەن ئىنتايىن سىرلىق ، گۈزەل ھەم بۈيۈك بولۇپ ، ھازىرقىغا قارىغاندا قەدىمقى  
دەۋىرلەردە بەكمۇ سىرلىق ئىلاھى تۈس ئېلىپ  ئىنتايىن مۇقەددەسلەنگەن ئىدى .ئىنسانلارنىڭ بۇخىل چوقۇنىشى ھېلىھەم مەۋجۇت بولۇپ تۇرماقتا . ئىنسانلار ھازىر قەدىمقى دەۋىرلەردىكىدەك جەڭ مەيدانلىرىدا بىر-بىرىگە ئوچۇق _ئاشكارە يۈزلىنىپ تۇرۇپ جەڭ قىلماي، زامانىۋى جەڭ قوراللىرىغا تايىنىپ بىر-بىرىنى كۆرمەي جەڭ قىلىپ،ئۆزىنىڭ تەبىئىي كۈچىنى نامايەن قىلىش پۇرسىتىدىن مەھرۇم قالغان بولسىمۇ ، ئەمما شۇنىڭغا ئوخشاپراق كېتىدىغان تېخىمۇ جۇشقۇن ، تېخىمۇ گۈزەل بولغان تەنھەركەت تۈرلىرى ئارقىلىق ئۆزىنىڭ تەبىئىي كۈچ _ قۇدىرتىنى نامايەن قىلىدىغان بولدى.  
     ھازىر ئىنسانلار كۈچ جەھەتتە ئۆزلىرىدىن نەچچە ھەسسە كۈچلۈك بولغان ماشىنىلارنى ئىجات قىلغان بولسىمۇ ، ئەمما
ھېچكىم ئاشۇ كۈچلۈك ماشىنىلارنىڭ ھەركىتىنى تاماششا قىلىپ،مەدىھىيىلەپ ياكى ھاياجانلىنىپ ئولتۇرمايدۇ  .چۇنكى ئىنسانلارنىڭ تەبىئىي كۈچ _ قۇدىرتى يەنىلا ھەممە كۈچلەردىن بۇيۇك بولۇپ ، ئادەملەرنى شۇنچىلىك جەلىپ قىلىش كۈچىگە ئېگە .                          
     زامانىمىزدا ھەرقايسى ئەللەرنىڭ تەنتەربىيە ھەركەتلىرىنىڭ شۇ قەدەر جانلىنىشى ۋە ئومۇمىلىققا ئىگە بولۇشى ،
تاماشابىنلارنىڭ تەنھەركەت مۇسابىقىلىرىنى شۇ قەدەر قىزغىنلىق بىلەن كۆرۇشى  تەبئىىي كۈچكە بولغان چوقۇنۇشنىڭ زامانىمىزدىكى رۇشەن ئىپادىسى بولسا كېرەك .                                             
    ئەمىلىيەتتىمۇ ھازىر ئەڭ تەرەققىي قىلغان -مەدەنىيىتى گۈللەنگەن ، ئىجادى كۈچى ئۇرغۇپ،ھاياتى كۈچى ياشناپ
تۇرغان مىللەتلەرنىڭ تەنتەربىيە ئىشلىرىمۇ ئوخشاشلا كۈچلۈك ئېتىبارغا ئېرىشىپ روناق تاپقان . بۇخىل كەيپىيات بىر مىللەتنىڭ ئۆزىگە ئىشىنىش تۇيغۇسىنى رۇشەن كۈچەيتىپ ،رىقابەت يەرشارى خاراكتىرلىك كىڭەيگەن بۇ ۋاقىتتا  قەيسەرلىك بىلەن ئالغا ئىلگىرلەشكە تۈرۈتكە بولىدۇ ۋە تېز پۈكمەس ئىرادە ئاتا قىلىدۇ .                                   
   يىقىنقى يىللاردا ئادىل ھوشۇر قاتارلىق يېڭى جىننىس رىكورتىنى ياراتقان ۋە ھەرقايسى تەنھەركەت تۈرلىرىدە نەتىجە
  قازانغان باتۇر تەنھەركەتچىلەرنىڭ ئۇيغۇر جەمىيىتىنى زىلزىلىگە سېلىشى ھەرگىزمۇ يېڭى جىننىس رىكورتىنى يارىتىپ دۇنياغا تونۇلغانلىغى ئۈچۈنلا ئەمەس ، بەلكى بىرنەچچە ئەسىردىن بىرى مەدىنىيەت تەرەققىيات قەدىمى بىر ئىزدا توختاپ قىلىش سەۋەبىدىن ، تەبئىىي كۈچ _ قۇدىرتى قۇرۇپ ، ئۆزىنى تەكلىماكان قۇملۇقىغا كۆمۈلۈپ كەتكەندەك ھېس قىلىدىغان  بىر قەدىمىي مىللەتنىڭ ۋۇجۇدىنى سىلكىپ _ سىلكىپ ئويغىتىپ ،ئۇلۇغ بوۋىمىز ئوغۇزخاننىڭ ھەم تەڭداشسىز ،ھەم بۈيۈك سىرلىق كۈچىنىڭ ھېلىھەم يىلىكلىرىمىزدە قايناپ تۇرغانلىغىنى ھېس قىلدۇرغانلىغىدىن بولسا كىرەك .                                                                  
                                                    ئىدىيە ۋە ھېسيات                       

     ئىدىيە جەھەتتىكى مۇستەبىتلىك ئەقىل _ پاراسەتنىڭ چېكىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ ،ھېسيات جەھەتتىكى مۇستەبىتلىك
  بولسا قەلبنى ھالاك قىلىدۇ .ئىدىيە ئادەمنىڭ ئىجتىمائىيلىقىغا مەنسۇپ ، ھېسيات بولسا ئادەمنىڭ تەبىئىيلىكىگە مەنسۇپ . شۇڭا ھېسيات ئىدىيىدىن ئۈستۈن تۇرىدۇ ،چۈنكى ئادەم ئالدى بلەن تەبىئىي مەۋجۇداتتۇر . ئەگەر ئادەمدە ھېسيات بولماي قەلب ھالاك بولغان بولسا ، ئىدىيىنىڭ ھېچقانداق ئەھمىيىتى بولمىغان بولاتتى . بىراق ، ئىدىيىسىز تەبىئىي ئادەم ئور مانلىقتىكى مايمۇندىن بىر دەرىجىلا ئۈستۈن تۇرىدۇ . شۇڭا ئىدىيىگە ئىگە تەبىئىي ئادەم ئىلاھنىڭ ئۆسمۈرلۈك دەۋرىدۇر .         
     ئىدىيە ھەركەت،ھېسيات بولسا كۈچ . ھەركەت بولغىنى بىلەن كۈچ بولمىسا ئۇنىڭ رولى بولمايدۇ ، ئۇنىڭ ئەكسىچە
بولۇپ ، يەنى  كۈچ بولۇپ ھەركەت بولمىسا ئۆزىنى ئىپادىلەش ئىقتىدارىدىن مەھرۇم قالىدۇ . ئىدىيىگە ئىگە ھېسيات خۇددى ئېقىن سۇدەك ئۆركەشلەپ ئاقىدۇ ، ئىدىيىسىز ھېسيات بەئەينى توختام سۇدەك سېسسىپ قالىدۇ .                                                   
      ئىدىيە ئېرىشىش ئارقىلىق ئۆز مەۋجۇتلىغىنى روياپقا چىقىرىدۇ ، ھېسيات بولسا تەقدىم قىلىش ئارقىلىق ئۆز  
مەۋجۇتلىغىنى ئىسپاتلايدۇ . شۇڭا ئىدىيىنىڭ ۋاقتى ئۆتۈپ كېتىدۇ ، ھېسياتنىڭ بولسا مەڭگۈ ۋاقتى ئۆتۈپ كەتمەيدۇ . بىراق ئىدىيىنى ساقلاپ قىلىشنىڭ نۇرغۇن ئۇسسۇللىرى بولىدۇ ، ھېسياتنى ساقلاپ قىلىشنىڭ بولسا پەقەت بىر خىللا ئۇسسۇلى بار ، ئۇ بولسىمۇ سەنئەتتۇر .        
    ئىدىيە توختىماستىن ئالغا قاراپ ئىلگىرلەيدۇ ھەم مۇشۇ جەرياندا ئەسلى ئۆزىدىن يىراقلاپ كېتىدۇ . ھېسيات بولسا
ئۆز ئورنىدا جىممىدە تۇرۇپ ، ھەر ۋاقىت ئۆزىنى مەڭگۈلۈك ساقلاپ قىلىش ئۈچۈن تىرىشىدۇ . ئىدىيە يۈكسەلگەن جايدا تەرەققىيات بولىدۇ ، ھېسيات جۇش ئۇرغان جايدا ھايات گۈللەيدۇ .            
         
                                                   ئەر ۋە ئايال                                   
                                   
   ئەرلەر مەڭگۈ ھەقىقى مەۋجۇتلۇق ئەمەس،ئۇلارنىڭ دائىم كۆرۈدىغىنى رېئاللىقتىكى ئۆزى بولماستىن خىيالىدىكى ئۆزىدۇر.
ئۇلار دائىم خىيال ئىچىدە ياشايدۇ،ھەر ۋاقىت تىرىشىپ-تىرمىشىپ ئىزدەيدىغىنى ئەمىلىيەتتىكى نەرسىلەر بولماستىن خىيالىدىكى نەرسىلەردۇر.ئەرلەر خىيالپەرەس بولغانلىقتىن يېڭىلىق يارىتىپ دۇنيانى ئۆزگەرتىدۇ.ئۇلار شامالغا،بۇلۇتقا ئوخشايدۇ،دائىم ئۇچۇپ يۈرسەم ،ئۆزگەرسەم دەپ ئويلايدۇ.ئۇلار ئۆزگىرىشلەرسىز،يېڭىلىقسىز ئۆز ھاياتىنىڭ مەنىسىنى تاپالمايدۇ، ياكى ئۆز مەۋجۇتلىغىنى ئىسپاتلىيالمايدۇ.بىر ئەر بىلەن بىر ئايال ئوخشاش بىر نەرسىگە قاراپ تۇرغان بولسا،ئەرنىڭ كۆرۈدىغىنى قارىغان نەرسە بولماستىن باشقا بىر نەرسىدۇر؛ئىككىيلەننىڭ قارىغىنى گۈل بولسا،ئايالنىڭ كۆرۈدىغىنى قات-قات بەرگىلىرىنى يېيىپ رەڭدار ھۈسنىنى نامايەن قىلىپ ۋە خۇشپۇرىقىنى تارقىتىپ تۇرغان بىر ھەقىقى گۈل بولسا ،ئەرنىڭ كۆرۈدىغىنى شۇ گۈل بولماستىن ئۇ گۈلنىڭ پەيدا قىلغان باغلانما تەسەۋۇرى ـ شۇ گۈلنىڭ ئۆتمۈشى ۋە كەلگۈسى،ئوبراز ۋە سىمۋوللۇق مەنىسى،ھەم شۇ گۈل پەيدا قىلغان تۇيغۇـ سېزىملاردۇر.              
     ئاياللار بولسا ئەرلەرنىڭ ئەكسىچە ئەمىلىيەتچىلەردۇر.ئۇلار ئۆز ئەتراپىدىكى نەرسىلەرنىڭ ئەبەدىل ئەبەت  
ئۆزگەرمەستىن ئۆز ئەينى ساقلىنىپ قىلىشىنى ئارزۇ قىلىدۇ.شۇنداق بولغاندا ،ھەممە نەرسە ئۆز پېتى تۇرسا ئاندىن ئاياللار ئۆزىنىڭ مەۋجۇتلىغىنى ھېس قىلالايدۇ،ھاياتىنىڭمۇ مەنىسى بولىدۇ.شۇنداق بولغاچقا ئاياللار تۇرمۇشنىڭ مەۋجۇتلىغىنى ساقلاپ قالىدۇ ھەم ھاياتنى بەرپا قىلىدۇ.     
    بىر ئەر كۈلسە،يىغلىسا ياكى غەزەپلەنسە بۇنىڭ سەۋەبى كۆپىنچە كۆز ئالدىدىكى ئەمىلىيەت بولماستىن خىيالىدىكى
نەرسىلەردىندۇر.ئاياللارنىڭ بولسا دەل بۇنىڭ ئەكسىچە بولۇپ ئۇلارنىڭ ئىپادە قىلغىنى شۈبىھسىز رېئاللىق بىلەن بىۋاستە مۇناسىۋەتلىك. ئەرلەر ئۈچۈن رېئاللىقتا ياخشى كۆرگۈدەك ھېچنەرسە يوق .ئەگەر بىر ئەر بىر ئايالنى ياخشى كۆرۈپ قالغان بولسا ،ھەقىقەتتە ئۇ ئەرنىڭ ياخشى كۆرگىنى ئۇ ئايالنىڭ ئۆزى بولماستىن  بەلكى ئۇ ئايالنىڭ ئەرنىڭ كاللىسىدا پەيدا قىلغان ئوبرازى –بىر خىيالى سىمادۇر.شۇ سەۋەپتىن ئەتىگەندە ئۆيىدىن خىزمەتكە ماڭغان بىر ئەر كەچ بولغاندا خوتۇنىنىڭ ئەتىگەندە قانداق كىيىم كېيگەنلىكىنى ئىنىق جەزىملەشتۈرۈپ ئېيتىپ بېرەلمەيدۇ.ئەرنىڭ كاللىسىدىكى خوتۇنىنىڭ ئوبرازىغا  ھەردائىم نۇرغۇن ئاياللارنىڭ سىماسى ئارلىشىپ كەتكەن بولىدۇ.ئاياللار ئۇنىڭ ئەكسىچە بولۇپ ،بىر ئايالنىڭ كاللىسىغا ئۆز ئېرىدىن باشقا ئەرلەر كېلىپ قالسا خۇددى خاتا ئىش قىلىپ قويغاندەك نومۇس ياكى قورقۇنچ ھېس قىلىدۇ. ئەرلەرگە بولسا بۇ ئىنتايىن نورمال تۇيىلىدۇ.                                   
     ئەرلەر خىيالپەرەس بولغانلىقتىن بارلىق دېگۈدەك ھەزارەتنى –ئىددىيىۋى نەرسىلەرنى –ئەرلەر مەيدانغا كەلتۈرگەن.
ئاياللار ئەمىلىيەتچىل بولغانلىقتىن ھەممە مەدەنىيەت(ھازىرقى ئىجتىمائىيلاشقان ياشاش ئۇسۇلىنى)نى ئاياللار ئىختىرا قىلغان.

ياخشى يىزىلغان ئەدەبىي خاتىرە ئىكەن.

خۇدا مۇنداق ئىككى خاتالىقنى ياراتقان: ئۇنىڭ بىرى ئەر، يەنە بىرى ئايال!

                                                                                         

                                                                                                -نېتزى

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   mamat omar تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-4-29 23:39