ئائىلىۋى تۈگمەن — يارغۇنچاق [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

                                       ئائىلىۋى تۈگمەن — يارغۇنچاق

                                       قۇربانجان ئابلىكىم ئىمىن(كۈسەمىش)

    ئەجدادلىرىمىز قەدىمدە زىرائەت دانلىرى(بۇغداي، قوناق، تېرىق، ئارپا، پۇرچاق – ماش قاتارلىق)نى ئۆز پېتى ۋە ھەر خىل ئۇسۇلدا ئېزىپ ئىستېمال قىلىش جەريانىدا قۇلايلىق ھەم دانلارنى ئۇن قىلغىلى بولىدىغان يارغۇنچاقنى ئىجاد قىلغان. ئەجدادلىرىمىزنىڭ بۇ قىممەتلىك مىراسى رايونىمىزنىڭ بەزى جايلىرىدا ھېلىھەم ئىشلىتىلمەكتە.
    يارغۇنچاقنىڭ قۇرۇلمىسى سۈپەتلىك تاراشلانغان، دىئامېتىرى 60 سانتىمېتىر كېلىدىغان بىر جۈپ تۈز يۈزلۈك تاش ئاستى – ئۈستى ھالەتتە مۇئەييەن ئارىلىق قويۇلۇپ، تاشنىڭ ئوتتۇرىسىغا قوزۇق قېقىلىدۇ (بۇ قوزۇق ئاستى تەرەپكە مەھكەم ئورنىتىلىدۇ) ۋە ئۈستۈنكى تاشنىڭ قىرغىقىنىڭ بىر تەرىپىگە(تۆپە تاشنى ئايلاندۇرۇش ئۈچۈن) ئون سانتىمېتىر ئېگىزلىكتە تۇتقۇچ ئورنىتىلىپ، بۇغداي، قوناق، ئارپا قاتارلىقلارنىڭ دانلىرى ئۈستۈنكى تاشنىڭ ئوتتۇرىسىغا قېقىلغان قوزۇقنىڭ يېنىدىكى بوشلۇققا سېلىنىدۇ. ئۇن تارتقۇچى يارغۇنچاقنى بىرخىل يۆنىلىش بويىچە تۇتقۇچنى تۇتۇپ چۆرۈيدۇ. مۇشۇنداق چۆرۈشتە ئىككى تاشنىڭ ئارىسىدىكى دان بېسىم ۋە سۈركۈلۈشتە ئېزىلىپ ئۇن ھالىتىگە كېلىدۇ. كېيىن بۇ ئۇن ئەلگەكتىن ئۆتكۈزۈلۈپ، يىرىكلىرى يەنە يارغۇنچاققا سېلىنىپ يەنە شۇ ئۇسۇلدا يانچىلىدۇ. ئاخىرىدا تاسقىلىىپ قالغان كېپەك چارۋا ماللارغا يەم قىلىنىدۇ. تاش يارغۇنچاق ئاددىي بولۇپ، ئىشلىتىشكە قولايلىق. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە شۇ ئۇسۇلدا بادام، ئۆرۈك مېغىزلىرىدىن تالقان تەييارلاشقىمۇ بولىدۇ.
    يارغۇنچاقتا تارتىلغان ئۇننىڭ سۇ تەركىبى ئاز ياكى يوق دېيەرلىك، سۈپەتلىك، يۇمشاق، تەبىئىي بولىدۇ. بۇنداق ئۇندىن تەييارلانغان ياسالمىلار ئاسان قېتىپ قالمايدۇ.
    يارغۇنچاقنىڭ بۇرۇنقى ئىشلىتىلىش ئەھۋالى ۋە بۈگۈنكى تەرەققىياتى ھەققىدە دىيارىمىزدىن تېپىلغان ئارخېئولوگىيەلىك قېزىلمىلارغا دىققىتىمىزنى ئاغدۇرساق، يېڭى تاش قوراللار ۋە بىرونزا قوراللار دەۋرىگە تەئەللۇق ھەر خىل تاش يارغۇنچاق ۋە ئۇنىڭ پارچىلىرى دىيارىمىزنىڭ جەنۇب – شىمالىدىن كۆپ تېپىلغان. ئىسراپىل يۈسۈپ، ئەنۋەر قاسىم ئاپتورلىقىدىكى ‹‹غەربى يۇرت يېمەك – ئىچمەك مەدەنىيىتى تارىخى›› دېگەن كىتابتا ئەڭ دەسلەپ كەشىپ قىلىنغان يارغۇنچاق تاش توقماقچە بىلەن دان ئېزىدىغان يارغۇنچاق بولۇپ، ئۇ يېڭى تاش قورال دەۋرىدە بارلىققا كەلگەن. بۇنداق يارغۇنچاق ئاساسىدا بۇنىڭدىن تەخمىنەن 3000 – 4000 يىللار ئىلگىرى ئىلغارراق يارغۇنچاق (يىرىكرەك ئۇن چىقىرىدىغان) بارلىققا كەلگەن›› دەپ يېزىلغان. بىز بۇلاردىن تاش يارغۇنچاقنى ئىشلىتىش تارىخىنىڭ ناھايىتى ئۇزاقلىقىنى كۆرۈۋالالايمىز. بىراق، بۇنداق يارغۇنچاقنىڭ ئىش سۈرئىتى ئاستا، ئۈنۈمى تۆۋەن بولۇشتەك يېتەرسىزلىكلەرنى تۈگىتىش مەقسىتىدە ئىجادكار ئەجدادلىرىمىز دىيارىمىزنىڭ ئەۋزەل سۇ بايلىقىدىن پايدىلىنىپ ئەمگەك سەرپىياتى ئازراق، ئۇن چىقىرىش مىقدارى يۇقىرى سۇ تۈگمىنىنى كەشىپ قىلغان. ھازىر كىشىلىرىمىز زامانىۋى توك تۈگمەنلىرىدىن پايدىلانماقتا.

سۈرەت بىلەن قوشۇپ يولىغىنىڭىزدا يارغۇنچاقنى چۈشۈنىش تېخىمۇ ياخشى بولاتتىكەن .

- راس «يارغۇنچاقتا تارتىلغان ئۇننىڭ سۇ تەركىبى ئاز ياكى يوق دېيەرلىك، سۈپەتلىك، يۇمشاق، تەبىئىي بولىدۇ. بۇنداق ئۇندىن تەييارلانغان ياسالمىلار ئاسان قېتىپ قالماي»تى ...
ئىزدىنىشلىرىڭىز ئۈزۈلمىگەي!

لېكىن بۇنىڭ جاپاسىمۇ خېلى باردە

ماھىرە يارغۇنچاقتا ئۇن تارتىۋاتقان كۆرۈنۈشنى  يوللاپ قويغىنىڭىزغا رەھمەت !

يارغۇنچاق بەزى يەرلەردە ھازىرمۇ ئىشلىتىلۋېتىپتۇ - دە ؟!  
ئۇنى ھازىرغىچە ئەتىۋارلاپ ساقلاپ ۋە ئىشلىتىپ كېلىۋاتقان ئاشۇ قېرىنداشلارغا ئاپىرىن !