يازغۇچىلار تورى

كۆرۈش: 1294|ئىنكاس: 29

پەيزىۋاتتا توپلانغان ئۇيغۇر خەلق ماقال-تەمسىللىرى (1)

[ئۇلانما كۆچۈرۈش]
پەيزاۋات خەلىق ماقال-تەمسىللىرى
توپلىغۇچى:ئادىلجان قادىر
1
ئەقىلسىزنىڭ پەمى يوق،ئەسكى ئۆتۇكنىڭ چەمى يوق.

ئالۋاڭغا گالۋاڭنى تۇتۇپ بىرىپتۇ.

ئاياغقا چەم كېرەك،بېيىشقا پەم كېرەك.

ئەخمەق ھۆكۇمگە ئامراق،ئەقىللىق مۇھاكىمىگە.

ھۆكۇم سۈرسە نادانلىق،داناغا يوق ئامانلىق.

ماڭماس ئىشەكتىن،پۇت ياخشى،ئەقىلسىزدىن بۇت ياخشى.

ئۇننى بۇزۇپ ئوماچ ئەتمە،داننى بۇزۇپ قوماچ ئەتمە.

كۈندۇزى مەندەك ئەر يوق،كېچىسى ياتىدىغان يەريوق.

خۇرۇم چاپان بۇدرە چاچ،ئۈچ كۈن بولدى قورساق ئاچ.

تۈزلەڭدە تاغ يوق،ھورۇندا باغ يوق.

ئىشلىگەن تۇيۇپ سەكرەيدۇ،ھۇرۇن تۇڭۇپ سەكرەيدۇ.

ھۇرۇن ئادەم يەرگىمۇ يۈك.

ئىشىڭغا بېقىپ لاپ ئۇر،سۇنايغا بېقىپ داپ ئۇر.

باھار يىلنىڭ خۇلقىسى،ئوما يازنىڭ كۈلكىسى.

خۇشامەتچى بىلىدىن تىز قېرىيدۇ،ماختانچاق گېلىدىن قېرىيدۇ.

ھاياسىزدا نۇمۇس يوق،مۇنبەت يەردە قۇمۇش يوق.

ئۇغۇل بالىغا كاج كەلسە شاپاق دوپپىمۇ باشنى غاجاپتۇ.

قاپاق تېرەكتىن شاپتۇل تاما قىپتۇ.

تۈگمىگەن مانتىدا ئاغزى كۆيۈپ قاپتۇ.

مىراستىن مۇش تەگسىمۇ ئال.

ھاياسىز يىگىت،مېغىزسىز چىگىت.
داۋامى بار
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئا.ئى.پەروزان تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-3-5 21:28  


ئىنكاس

جابدۇق پاش قىلىش

ۋاقتى: 2013-3-5 01:03:04 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
پەيزاۋات خەلق ماقال-تەمسىللىرى
مارالبېشى...........................
پوسكام.............................
قاغىلىق..............................
يەكەن.............................
خوتەن.......................
قاراقاش........................
باي ............................
كۇچا...........................
شاھيار.........................
...............................
پىچان...........................
..................................
بارىكۆل.......................
...............................
خوتۇنسۇمۇل..................
چەرچەن.......................
.................................
ئاتۇش..........................
ئاقتۇ...........................
................................
..................................
........خەلق ماقال-تەمسىللىرى


ۋاي ۋۇي! نېمە دېگەن جىق!!!

ۋاقتى: 2013-3-5 01:10:44 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
ئەسكەرتىش: يوللىغۇچى چەكلەنگەن. مەزمۇننى كۆرەلمەيسىز .
ۋاقتى: 2013-3-5 01:32:25 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
    بۇ ناھايتى ياخشى ئەمگەك بوپتۇ، نەچچە-نەچچىلىگەن پىچەك يازمىلاردىن بىر ماقال ياكى تەمسىلىنىڭ مەزمۇنى چوڭقۇر بولىدىغان ئىشلارمۇ بولىدۇ.

ۋاقتى: 2013-3-5 10:56:26 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
پەيزاۋات خەلق ماقال تەمسىللىرى دەۋالمىساقمۇ بولار؟!
سىز بۇ ماقال - تەمسىللەرنىڭ پەيزىۋاتقا خاسلىقىنى، باشقا ئۇيغۇر يۇرتلىرىدا ئىشلىتىلمەيدىغانلىقىنى ياكى كەم ئىشلىتىدىغانلىقىنى قانداق دەلىلىىدىڭىز؟!  ئەگەر ئۇنداق بولمىسا بۇ شەك شۈبھىسىزكى «ئۇيغۇر خەلق ماقال - تەمسىللىرى»دىن  ئۈزۈندە بولىدۇ.
بىر مەھەل مۇشۇنداق ئەل ئېچى فولكلور قېزىش ھەرىكىتى بولۇپ كەتكەن، شۇ چاغلاردا ھەر ناھىيەلەرنىڭ «ئۈچ توپلاملىرى» ئىشلەنگەن. مېنىڭچە بۇ خىل ئەل ئىچى فولكلور بايلىقلىرىنىڭ  زور كۆپچىلىكى(قىسمەنلىرى شۇ يەرلىك يۇرتقا، شۇ يەرلىك كىشىلەرنىڭ تۇرمۇش ئادىتىگە ماسلاشقان) باشقا ئۇيغۇر يۇرتلىرى بىلەن ئورتاقلىقى كۈچلۈك. شۇڭا تەۋەلىك مەسىلىسىدە ئوبدانراق ئويلىنىپ ئاندىن گەپ قىلىش كېرەك.
ئادىلجاننىڭ ئەل ئىچىدىكى بۇ خىل مەدەنىيەت مىراسلىرىنى توپلاش قىزغىنلىقىنى قوللايمەن. شۇنداقلا ئۇنىڭغا رەھمەت ئېيتىمەن. لېكىن دېيىشكە تېگىشلىك گەپنى دەپ قويغۇم كەلدى.  بىرىنچى ئىنكاستىكى ئەرچىن ئاكامنىڭ باشقا ئۇيغۇر يۇرتلىرىنى ساناپ نەقىل ئېلىشىمۇ دەل مېنىڭ پىكىرىمگە ئىشارەت بولسا كېرەك.

ۋاقتى: 2013-3-5 10:59:23 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
ئەگەر گىپىمنى توغرا دەپ قارىساڭلار مەن بۇ تېمىنى «ئۇيغۇر خەلق ماقال - تەمسىللىرىدىن پارچە» دەپ ئۆزگەرتىپ قويىمەن....

 ئىگىسى| ۋاقتى: 2013-3-5 17:26:15 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
كۆپچىلىكنىڭ قىزغىن پىكىر بەرگىنىگە رەھمەت ئېيتىمەن،بەزى ماقال-تەمسىللەر بەلكىم باشقا يەرلەرنىڭ بولىشى،ناھىيەمىز خەلقىنىڭ ئىستىمالىدا كەڭ ئىشلىتىلگەن بولىشى مۇمكىن،مەن ئىشىنىمەنكى كۆپ قىسمىنىڭ تىل ئىشلىتىش جەھەتتىن باشقا يەرلەرنىڭكىگە ئوخشىمايدىغانلىقى ۋە ئۆزىگە خاس ئىپادىلەش ئۇسۇلىنىڭ بارلىقنى ئىنكار قىلمىغايسىلەر،ئوقۇتقۇچىلىققا تەقسىم قىلىنىپ ،ئۆمەككە ئىجادىيەتچى بۇلۇپ تەكلىپ قىلىنغاندىن تارتىپ تارتىپ ئويۇن قويۇش ۋە باشقا خىزمەتلەر مۇناسىۋىتى بىلەن خەلىق ئاممىسىدىن تۇرمۇش ئۈگۈنۈش جەريانىدا يانچۇق دەپتىرىمگە خاتىرلەپ قويغانلىرىم بويىچە بۇ توپلانمىنى يوللىغان ئىدىم،ئەلۋەتتە تىلشۇناسلىقنىڭ قائىدە-تەرتىپلىرى بويىچە تەتقىق قىلىپ سېستىملاشتۇرۇشقا ۋاقىت چىقىرالمىدىم،تەۋەلىك جەھەتتە پاتنىت تالاشمايمەن،چۈنكى ھەممىسى ئۇيغۇر خەلىق ئېغىز ئەدەبىياتىغا تەۋە.............

 ئىگىسى| ۋاقتى: 2013-3-5 17:30:29 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
پەيزاۋات خەلىق ماقال-تەمسىللىرى(2)
توپلىغۇچى:ئادىلجان قادىر

كىسەلنىڭ بېشى ئەسنەك،جىدەلنىڭ بېشى تەستەك.

ئىتنىڭ يامىنى قانجۇق،كىسەلنىڭ يامىنى سانجۇق(سانجىق)

يىلان چايان ئىزلىسەڭ غەيۋەتخورنىڭ گۆرىنى ئاچ.

شېئىر دىگەن سۆزنىڭ قايمىقى،شائىر دىگەن ئەلنىڭ بايرىقى.

«ھەئە»دىن ئوبدان جاۋاپ يوق،جىگەردىن ئوبدان كاۋاپ يوق.

ھالنىڭ يولى بىر،ھارامنىڭ يۇلى مىڭ.

تاز خۇدۇكچى،ئوغرى گۇمانخور.

زىغىردىن پەلەس ياخشى،قارىغۇدىن ئەلەس ياخشى.

تازنى تاز دىسە تىركىدۇ،باشنى قاشلاپ زىرىكىدۇ.

ئويۇننى ساز باشلايدۇ،ئۇسسۇلنى تاز باشلايدۇ.

تازنىڭ تاغىقى يوق،كەمبەغەلنىڭ باغىقى يوق.

قارىغۇ چوكاننىڭ جىتاق ئىرى بار.

توكۇر ئۇسسۇلچى،گاچا ناخشىچى.

سۇپىغا باغاق كەتمەيدۇ،كۇسىغا تاغاق كەتمەيدۇ.

ئوغۇرىلاپ كەلگەن ناغرىنى چالغىلى بولماس.

يوتقان يېپىنىشتا ياخشى كەيگىلى بولماس،
ئاشنا ئويناشتا ياخشى،ئۆلسە يىغلىغىلى بولماس.

ئىشىق ئوتى پۇلىگەنگە ئۆچمەس.

بۆرەك ياغدا ياخشى،خورەك باغدا ياخشى.

ئوغۇت قەدرىنى يەر بىلەر،خوتۇن قەدرىنى ئەر بىلەر.

تامنىڭ يىقىلىشى زەيدىن،ئەرنىڭ يىقلىشى مەيدىن.

بۇ زامان ئۇزۇن زامان،سەندىن مەندىن قالىدۇ،
كىمنىڭ ھەققى كىمدە بولسا،ھامان بىركۈن ئالىدۇ.

داۋامى بار

 ئىگىسى| ۋاقتى: 2013-3-5 17:54:32 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
پىكىرىڭىزگە قۇشىلىمەن!

ۋاقتى: 2013-3-5 19:04:30 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
ئەقىلسىزنىڭ پەمى يوق،ئەسكى ئۆتۇكنىڭ چەمى يوق.
«ھەئە»دىن ئوبدان جاۋاپ يوق،جىگەردىن ئوبدان كاۋاپ يوق.


بۇلار بىزنىڭ يۇرتلاردىمۇ كەڭ تارقالغان. دېمەك،سىز توپلغانلارنىڭ ھەممىسى پەيزاۋاتقا تەۋە بولماي قالغان. ئىزدىنىش كەمچىل،دەلىلەش كەمچىل. بۇ نوقتىنى ئۆزىڭىزمۇ دەپسىز. شۇڭا يوقارقى تورداشلارنىڭ پىكىرىنى قوبۇل قىلىش كېرەك.

ۋاقتى: 2013-3-5 19:14:16 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
ئەرچىن، رەشىدى، بەگيارلارنىڭ پىكىرىگە قارىتا پەرۇزان ئاكا خۇلاسىلىك يەكۈن چىقىرىپتۇ. ئەگەر ھەر كىم توپلىغان ماقال-تەمسىللەرنى ئۆز يۇرتىغا باغلايدىغان ئىش بولسا، مەنمۇ 10 يىل جەريانىدا توپلىغان مانا مۇنداق ماقال-تەمسىللەرنى <<ئۇچتۇرپان خەلق ماقال-تەمسىللىرى>> دەپ ئاتىغان بولاتتىم:

مەدىكارنىڭ پۇلى _ ئۇچاقنىڭ كۈلى.

ئۇچاقنىڭ چىشى يوق، ھۆل-قۇرۇق بىلەن ئىشى يوق.

ئاتىغى ھېلىمغا بولدى، چاتىغى سېلىمغا ( بولدى).

ئەلدىن ئەلگە نەپ، نەپ بەرمىگەننىڭ قوڭىغا تەپ.

تەن(تەنە) سۆزلىمەڭ تەن ئۆتەر، ئارقىڭىزدىن بىللە يېتەر.

ئوتتۇز كۈن روزا تۇتۇپ، پوقتا ئىپتار قىلىپتۇ.

ئالدىڭ پۈتتى، ساتتىڭ يۈتتى.

دورامچىغا «دو» كەتتى، ئەسكى چاپانغا ئوت كەتتى.

شاكىچىك تىككەن توقۇمنىڭ ئالدى-كەينىنىڭ پەرقى يوق.

مەسنىڭ ۋەدىسى ۋەدە، ئەتىسى قوپسا نەدە.

ئاسماندىكى ئاينى كۆرۈڭ، ئىشلەپ تاپقان باينى (كۆرۈڭ).

مال ئىگىسىنى دورىمىسا ھارام.

تاي تاراقشىيدۇ، ئايغىر ئاشىدۇ.

قىياندىن تامچە يامان، تاياقتىن قامچا (يامان).

قۇم يىغىلىپ تاش بولماس، بىلىمسىز كىشى باش (بولماس).

تۆگە يۈكى بىلەن ئۆتسە ھىچگەپ يوق، پاشىدىن پاتاڭ ئىزلەپتۇ....

......................................................

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   مۆلجەرى تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-3-5 19:16  


 ئىگىسى| ۋاقتى: 2013-3-5 23:04:14 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
ماقال تەمسىللەردىن باشقا پەيزاۋاتتىكى ھەرقايسى يۇرىت خەلىقلىرىنىڭ شىۋىللىرىنى ھەم ئىستىمالدىن قېلىۋاتقان سۆزلىرىنى،ئاساسى لۇغەت فوندىغا تەۋە بولمىغان بەزى سۆزلەرنىمۇ خېلى جىق توپلىغان ئىدىم،ئەلۋەتتە بەزى سۆزلەر پەيزاۋات رايۇنىغىلا تەۋە ئەمەس،ئاتۇش قەشقەر ۋە باشقا ناھىيەلەرنىڭ تەسىرىدىن پەيدا بولغان شىۋىللىرىمۇ بار ئۇنى يوللاشتىن بۇرۇن يەنىمۇ تەپسىلى كۆرۈپ چىقسام بولغۇدەك.

ۋاقتى: 2013-3-6 00:23:43 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
ئادىلجان قادىر يوللىغان ۋاقتى  2013-3-5 23:04
ماقال تەمسىللەردىن باشقا پەيزاۋاتتىكى ھەرقايسى يۇرىت  ...


مەن بىر قانچە يۇرتنىڭ «ماقال-تەمسىل»لىرىنى يەنى كىتاب بولۇپ نەشىر قىلىنغانلىرىنى  ئوقۇغان. مەسىلەن: قارىقاشنىڭ،چىرىنىڭ،لوپنۇرنىڭ ...،يەنە شۇنداقلا مۇھەممەد رەھىم ئاكا تۈزگىنىنىمۇ ئوقۇغان ھەم كۆپ پايدىلانغان. مەيلى قايسىسى بولسۇن،نۇرغۇن ماقال-تەمسىللەر  ئۆزئارا ئوخشىشىپ كېتىدۇ. بەزىلىرىدە قىسمەن پەرقمۇ بار.يەنە بەزىلىرىدە پۈتۈنلەي ئوخشىمايدىغان تەرەپلەرمۇ بار.بۇ كىتابلارمۇ ئۆز ئالدىغا نەشىر قىلىنغان،بەزى ماقال -تەمسىللەرنى زادى نەدە پەيدا بولغان، قايسى يۇرتقا تەۋە دېگەن مەسىلىنى ئېنىقلاشمۇ  تەس. چۈنكى ،ئۇيغۇرلارنىڭ تۇرمۇش ئۇسۇلى،تىلى،ئۆرپ ئادىتى، ئېتىقادى،ئەخلاقىي  قارىشى  ، ئومۇمەن ياشاش ئادىتى  ئوخشاش بولغاچقا، ئۇلار تۈزگەن ماقال-تەمسىللەردە ئوخشاشلىق بولىشى تەبىئىي. مېنىڭچە ،بىز ماقال-تەمسىللەرنىڭ مەزمۇنىنى ھەزىم قىلىپ، ئۇنى تۇرمۇش، ئۆگىنىش،ۋە كىشىلىك مۇناسىۋەتلەردە ئۆرنەك قىلساق بولىدۇ. مۇددىئانى ماقال-تەمسىللەرنىڭ ئېتىمولوگىيەسىگەيۆتكەش  بىھۇدە تالاش-تارتىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشتىن باشقا نەتىجە بەرمەيدۇ.   ئادىلجان بۇ ماقال-تەمسىللەرنى پەيزىئاۋاتتا ئاڭلىغان بولغاچقا ،«پەيزىئاۋات ماقال-تەمسىللىرى» دەپ ئاپتۇ.  شۇڭا،بۇنى  مۇۋاپىق ئەمەس دەپ تالاش-تارتىش قىلىشنىڭ ھاجىتى يوق. بۇ ھەقتىكى چوڭقۇرراق تەتقىقات نەتىجىسىنى مېنىڭچە ، فولكلۇرشۇناسلارنىڭ  تەتقىقاتىدىن كۆرىۋېلىشىمىز مۇمكىن. مېنىڭچە،ئادىلجان بەك ساۋابلىق ئىشتىن بىرنى قىپسىز. داۋاملىق توپلاڭ،داۋاملىق يوللاڭ. يەنە  پەيزىئاۋاتتا ئۆزىڭىز ھېس قىلغان يەرلىك شېۋە سۆزلىرىنىمۇ دادىللىق بىلەن يوللاڭ. مەيلى ماقال-تەمسىل بولسۇن،مەيلى يەرلىك شېۋە سۆزلىرى بولسۇن،ئۇ بىزنىڭ ،يەنى ئۇيغۇر  خەلقىنىڭ قىممەتلىك بايلىقى.ئۇنى توپلاش، رەتلەش، تەتقىق قىلىش ئۆزىنى ئۇيغۇر زىيالىيسى دەپ يۈرگەنلەرنىڭ بۇرچىمىزدۇر.سىزگە ئۇتۇق تىلەيمەن. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   بىلقىز سۇلايمان تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-3-6 01:01  


 ئىگىسى| ۋاقتى: 2013-3-6 01:03:28 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
بىلقىز ھەدىمىزنىڭ ئالاھىيتەن تەكلىپ-پىكىر بەرگىنىگە چىن دىلىمدىن رەھمەت ئېيتىمەن،مەن كىچىكىمدىن ئويغۇر فولىكلورىغا قىزىققانلىقىم ئۈچۈن،مەمىتىمىن ھۇشۇر ئاكىمىزغا ئوخشاش يانچۇق دەپتىرىمنى يېنىمدىن ئايرىماي،ئۆزۇمگە تەسىر قىلغان ھەرقانداق سۆز-ئىبارىلەرنى،ماقال-تەمسىللەرنى لەتىپە-چاقچاقلارنى توپلىدىم،بۇ مىنىڭ سەھنە ئەسەرلىرىنى يېزىپ مۇۋاپىقيەت قازىنىشىمغا تۇرىتكە بولۇپلا قالماسىتىن باشقا ئىجادىيەتلىرىمگىمۇ مۇئەييەن دەرىجىدە تەسىر كۆرسەتتى........دەرۋەقە بۇ ماقال-تەمسىللەرنى يوللاشتىن بۇرۇن تەۋەلىك جەھەتتىكى ئىشلار توغرىلۇق جىق ئويلانماپتىمەن،سىز دىگەندەك مەيلى قايسى ناھىيەنىڭ بولىشىدىن قەتئىنەزەر بۇ ماقال-تەمسىللەر ئۇيغۇر خەلقىگە مەنسۇپ.........رەھمەت سىزگە.......

 ئىگىسى| ۋاقتى: 2013-3-6 13:02:46 | ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
پەيزاۋات خەلىق ماقال-تەمسىللىرى(3)
توپلىغۇچى:ئادىلجان قادىر


ئوبدان ئادەم خوشلىشىپ كۈچەر،ئەسكى ئادەم مۇشتىلىشىپ كۈچەر.

زەي ئۆيگە سۇپا سالساڭ سۇپا توشىماس،
شەھەردىن خۇتۇن ئالساڭ ئۇپا توشىماس.

ساراڭنىڭ ئوڭى يوق،پاشىنىڭ قۇڭى يوق.

ناسىۋالچى قېرىسا قاپاق ئاسىدۇ،بەڭگە قېرىسىا چاپاق باسىدۇ.
بوۋاققا پوسما ياخشى،قىزچاققا ئوسما ياخشى.

باشلىق مانتا يسە،خۇشامەتچى كىكرىپتۇ.

مەزىن ساراڭدىن قورقىدۇ،ئەنجۇر باراڭدىن قورقىدۇ.

ئەتىيازدا مىھمان كەلگىچە ئۆيگە ئوغرى كىرگەن ياخشىراق.

مىۋىلىك دەرەخنىڭ شېخى تۆۋەن،ھايالىق كىشىنىڭ بېشى تۆۋەن.

ئېچىق بېشىدا دەرەخ ئاينىماس،باينىڭ قېشىدا گاداي ئاينىماس.

نېنىم بار دەپ يەۋەتمەڭ،گىپىم باردەپ يەۋەتمەڭ.

تاماخورنىڭ كەسپى خوشامەتچى،ئىچى ياماننىڭ كەسپى چېقىمچى.

ئادەمگە ئەدەپ ياخشى،ھايۋانغا ھەلەپ ياخشى.

ئالتۇننى دەسسەپ تۇخۇم ئوغۇرلاپتۇ،ئىگەرنى دەسسەپ تۇقۇم ئوغۇرلاپتۇ.

خۇدايىم بار غېمىم يوق،تامبىلىپ بار ئېغىم يوق.

خۇدادا كۈن تولا،ھۆكۇمەتتە پۇل تولا.

ئوقەتچىنىڭ كۆزى يامان،سۇخەنچىنىڭ سۆزى يامان.

سايە قىلىشقا ئۈزۈم ياخشى،باشقۇرۇشقا تۈزۈم ياخشى.

ئوخشىمىغان پىلەككە چار سويما چۈپتۇ.

سىگەك سۇغا ئامراق،ھۇرۇن ئۇيقۇغا ئامراق.

قۇرۇق چايدىن كاچات ياخشى،دۆت ئادەمدىن قاپاق ياخشى.

سىنىڭ-مىنىڭ دىيشمەيمىز،سىنىڭ تۇگىگىچە مىنىڭكىنى يىمەيمز.

داۋامى بار

كىرگەندىن كېيىن ئىنكاس يازالايسىز كىرىش | تىزىملىتىش

سەھىپە جۇغلانما قائىدىسى


ستاتىستىكا|يانفون نۇسخىسى|新疆维吾尔自治区作家协会(维文)网
 
Powered by Discuz! X3.2(NurQut Team)© 2001-2011 Comsenz Inc. For www.xjzjxh.com
چوققىغا قايتىش