50يىلدا —— 50 نامة [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

يوللىغان ۋاقتى 2012-4-5 22:41:36 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

50يىلدا —— 50 نامة

تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغان 50 يىلدىن بۇيان نەشر قىلىنغان تاجىك مەدەنىيىتىگە
ئائىت مۇھىم ئەسەرلەر كاتالوگى

شېرىن قۇربان

50年的历程50部书  —  中国塔吉克文化50年
作品简介

پامىر ئېگىزلىكىنىڭ ئالاھىدە گىئوگرافىيىلىك شارائىتى ۋە ئادەمىيلىك مۇھىتى بۇ رايۇندا بىر خىل سېھرىي ۋە جەلپ قىلىش كۈچىگە ئىگە مەدەنىيەتنى شەكىللەندۈرگەن .بۇ دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىغا مەشھۇر بولغان جۇڭگو تاجىك مەدەنىيىتىدۇر . بۇ مەدەنىيەت شۇنداق مەشھۇر .ئۇنىڭدىكى بىر قىسىم دۇردانىلەر،  ئالايلۇق،  قەدىمكى تاش شەھەر، مەلىكە قورغان،  بۈركۈت نەي ۋە بۈركۈت ئۇسسۇلى  قاتارلىقلارنىڭ ئۇلۇغ مۇبارەك نامى ھەتتا جاھانشۇمۇل گرېك كىلاسسىكلىرى پىتولمى(تەخمىنەن مىلادىيە 168 - 90 يىللار )سىترابون (مىلادىيىدىن بۇرۇنقى 63- يىلدىن مىلادىيە 20- يىللارغىچە) ۋە ئارىئەن (مىلادىيە 95 – 175  يىللار) نىڭ ئالەمشۇمۇل كاتتا ئەسەرلىرىدىن ئورۇن ئالغان. جۇڭگو تاجىك مەدەنىيىتى توغرۇلۇق ماركو پولۇ (1254 – 1324 )، ئاۋرىل سىتەين ( 1862– 1934 )، سىۋىن ئاندىرىس ھىدىن ( 1865–1952 )، داگوگۇاڭرۈي ( 1876– 1948 ) ، يانخاسىن ( 1863– 1943 ) قاتارلىقلارنىڭ خاتىرە ئەسەرلىرىدە ئاجايىپ مول ۋە قىزىقارلىق بايانلار،  تەسىۋىرلەر ۋە سۈپەتلەر يېزىپ قالدۇرۇلغان.  لېكىن،  بىز شۇنىڭغا ناھايىتى دىققەت قىلدۇقكى،  جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلۇشتىن ئىلگىرى نەچچە مىڭ يىللىق تارىخ ئۆتۈپتۇ . پارچە - پۇرات تارىخىي خاتىرىلەر،  يازمىلاردىن باشقا، جۇڭگو تاجىكلىرىنىڭ مەدەنىيىتى توغرۇلۇق بىرەرمۇ  كىتاب يېزىلماپتۇ . ئازادلىقتىن كېيىن بولۇپمۇ تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغاندىن تارتىپ تاكى ئۆتكەن ئەسىرنىڭ 80- يىللىرىنىڭ باشلىرىغا قەدەرمۇ تاجىك مەدەنىيىتىگە ئائىت تۈزۈكرەك مۇكەممەل كىتاب، ئەسەر ياكى مەجمۇئە - توپلام تاپقىلى بولمايدۇ.
ئۆتكەن ئەسىرنىڭ 80- يىللىرىدا يولغا قويۇلغان ئىسلاھات ئېچىۋىتىش دولقۇنى تاجىك مەدەنىيىتىنىڭ تەرەققىياتىغا قانات بەردى . شۇڭا تاجىك مەدەنىيىتى تەرەققىياتىدا كىشىنى خۇشال قىلىدىغان زور نەتىجە - مۇۋەپپىقىيەتلەر قولغا كەلتۈرۈلدى. ئۇنىڭ كونكرېت ئىپادىلىرى مۇنۇلاردىن ئىبارەت :
بىرىنچىدىن؛  تاجىك مەدەنىيىتىنىڭ گۈل تاجىسى بولغان تاجىك ئەل ئەدەبىياتى نەمۇنىلىرى،  ئەپسانە - رىۋايەتلەر،  ھېكايە - چۆچەكلەر،  مەسەل - لەتىپىلەر،  داستان - قوشاقلار،  غەزەل - رۇبائىيلار، مەرسىيە - قەسىدىلەرنى يىغىش، توپلاش، رەتلەش، تەرجىمە قىلىش ۋە نەشر قىلىش خىزمىتى ئېلىپ  بېرىلىپ، يوقىلىش گىرداۋىغا بېرىپ  قالغان  تاجىك  ئەل  ئەدەبىياتى  ئاساسى جەھەتتىن قۇتقۇزىۋېلىندى.
ئىككىنچىدىن؛  تاجىك خەلق سەنئىتى تاغ ئارىسىدىن چىقىپ جەمئىيەتكە يۈزلىنىشكە باشلىدى.  تاجىك كلاسسىك مۇزىكىسى،  ئۇسسۇلى،  چالغۇ - ئەسۋابلىرى ۋە ئەلنەغمىسى توپلىنىپ، رەتلىنىپ،  سەھنىلەردە كۆرسۈتۈلدى.  تاجىكلار ئىچىدىن نۇرغۇن سەنئەت چولپانلىرى بارلىققا كېلىپ، تاجىك سەنئىتىنىڭ سېھرىي كۈچى نامايان قىلىندى.
ئۈچىنچىدىن؛  تاجىك يازما ئەدەبىياتى راۋاجلىنىپ،  بىر خىللىقتىن كۆپ خىللىققا تەرەققىي قىلىشقا باشلىدى. تاجىك ئەدەبىياتىدا  بىر تۈركۈم  ياش ۋە ئوتتۇرا ياش يازغۇچى ئەدىبلەر بارلىققا كەلدى.  پىروزىچىلىق ۋە پوئىزچىلقتا پاراللېل تەرەققىي قىلىش ۋەزىيىتى شەكىللەندى.
تۆتىنچىدىن؛  تاجىك مەدەنىيىتى تەتقىقاتچىلىقىدا خۇشاللىنارلىق نەتىجىلەر قولغا كەلتۈرۈلۈپ بىر قىسىم بوشلۇقلار تولدۇرۇلدى. تاجىكلارنىڭ ئۆز تەتقىقاتچىلىرى بارلىققا كېلىپ، ناھايىتى قىممەتلىك تەتقىقات ئەسەرلىرىنى يېزىپ ئېلان قىلىپ جامائەتچىلىك ۋە ئىلىم ئەھلىنىڭ ياخشى باھاسىغا ئىرىشتى.
بۇ يەردە بىز تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغان 50 يىلدىن بۇيانقى تاجىك مەدەنىيىتىگە ئائىت نەشر قىلىنغان مۇھىم ئەسەرلەر توغرىسىدا قىسقىچە توختىلىمىز.

     1. ‹‹تاجىكلارنىڭ قىسقىچە تارىخى››
بۇ كىتاب دۆلەت مىللىي ئىشلار كومىتېتى مىللىي مەسلىگە دائىر بەش يۈرۈش مەجمۇئە ‹‹جۇڭگودىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ قىسقىچە تارىخىدىن مەجمۇئە›› نىڭ  بىرى بولۇپ،  1958- يىلى جۇڭگو  پەنلەر  ئاكادىمىيىسى  مىللەتلەر  ئىنستىتوتىنىڭ شىنجاڭدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەر ئىجتىمائىي تارىخىنى تەكشۈرۈش گورۇپپىسىنىڭ رىياسەتچىلىكىدە يېزىلىشقا باشلاپ، 1961- يىلى يازدا ئۇنىڭ دەسلەپكى نۇسخىسى پۈتكەن.  شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى 1982- يىلى خەنزۇ  تىلىدا  بۇ  كىتابنى ‹‹جۇڭگودىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ قىسقىچە تارىخىدىن مەجمۇئە — تاجىكلارنىڭ قىسقىچە تارىخى›› نامى بىلەن نەشر قىلىنغان. 1985- يىلى بۇ  كىتاب ئۇيغۇر تىلىدا نەشر قىلىنغان. كىتاب جەمئىي بەش باب بولۇپ،  تاجىكلارنىڭ تارىخى ۋە مەدەنىيىتى قىسقىچە بايان قىلىنغان.

   2.‹‹تاجىكلارنىڭ ئىجتمائىي تارىخىنى تەكشۈرۈش››
بۇ كىتاب دۆلەت مىللىي ئىشلار كومىتېتى مىللىي مەسىلىگە دائىر بەش يۈرۈش مەجمۇئەنىڭ بىرى — جۇڭگو ئازسانلىق مىللەتلىرىنىڭ ئىجتىمائىي تارىخىي توغرىسىدا ئېلىپ بېرىلغان تەكشۈرۈش ماتېرىياللىرى مەجمۇئەسى ئىچىدىكى بىر مەجمۇئە بولۇپ، جۇڭگو ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادىمىيىسى مىللەتلەر تەتقىق ئىنسىتىتوتى  1956- يىلدىن  1960- يىلىغىچە تاشقورغان،  پوسكام ۋە يەكەن ناھىيىلىرىدىكى تاجىكلار رايونىدا ئېلىپ بېرىلغان ئىجتىمائىي تەكشۈرۈش ئاساسىدا يېزىلغان. 1984- يىلى شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى بۇ كىتابنى خەنزۇ  تىلىدا  نەشر قىلغان.  پۈتۈن كىتاب جەمئىي سەككىز مەسىلە توغرىسىدىكى مەزمۇننى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ،  مول ماتېرىياللىق ۋە ئۇچۇر قىممىتىگە ئىگە.

3.‹‹ تاجىك تىلىنىڭ قىسقىچە تەزكىرىسى ››
بۇ كىتاب دۆلەت مىللىي ئىشلار كومىتېتى مىللىي مەسىلىگە  دائىر  بەش  يۈرۈش مەجمۇئەنىڭ بىرى بولغان ‹‹جۇڭگودىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ تىل تەزكىرىسى مەجمۇئەسى›› ئىچىدىكى بىر مەجمۇئە بولۇپ،  جۇڭگو ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادىمىيىسى مىللەتلەر تەتقىقات ئىنسىتىتۇتىدىن تىلشۇناس گاۋئېرچاڭ ئەپەندى يازغان. تاجىكلار ئىچىدىن پولات مۇھەممەد،  تابىلدى ھوشۇر  ۋە گۈلمىر مەمەتلەر  مەزكۇر تۈر تەتقىقاتقا قاتناشقان.  كىتابتا تاجىك تىلىنىڭ فونىتىكىسى، لېكسىكىسى، مورفولوگىيىسى ۋە سىنتاكسىسى دەسلەپكى قەدەمدە بايان قىلىنغان. بۇ  كىتاب مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن 1985- يىلى خەنزۇ  تىلىدا نەشر قىلنغان .

   4.‹‹تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسىنىڭ ئومۇمى ئەھۋالى››
بۇ كىتاب دۆلەت مىللىي ئىشلار كومىتېتى مىللىي مەسىلىگە دائىر بەش يۈرۈش مەجمۇئەنىڭ بىرى بولغان ‹‹جۇڭگو ئاز سانلىق مىللەتلەر ئاپتونوم جايلىرىنىڭ ئومۇمى ئەھۋالى مەجمۇئەسى›› ئىچىدىكى مەجمۇئە بولۇپ،  ‹‹تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسىنىڭ ئومۇمى ئەھۋالى›› نى يېزىش گورۇپپىسىدىن يازغۇچى مەدەلخان بالۇن بىلەن رەھمانقول قاتارلىقلار يېزىپ چىققان. كىتاب سەككىز باب بولۇپ، تاشقورغان ناھىيىسىنىڭ گىئوگرافىيىسى، قىسقىچە تارىخى، ئۆرپ - ئادىتى، ئازادلىقتىن كېيىنكى ئىجتىمائىي ئۆزگىرىشى ۋە تەرەققىياتى قاتارلىق مول مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ . شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى 1988- يىلى بۇ كىتابنى ئۇيغۇر تىلىدا نەشر قىلغان.  كىتاب 1995- يىلى مۇنەۋۋەر پەن تەتقىقات نەتىجىسى بولۇپ باھالىنىپ ئاپتونوم رايون بويىچە مۇكاپاتلانغان .

   5.‹‹ سەرىكوي تىلى توغرىسىدا ئومۇمى بايان ››
بۇ بۇرۇنقى سوۋېت ئىتتىپاقى پەنلەر ئاكادىمىيىسى تىل يېزىق تەتقىقاتى ئىنىستىتوتىدىن ت . خ پاخالىنا خانىمنىڭ ئەسىرى بولۇپ،  1969- يىلى  موسكۋادا  ئىلىم - پەن نەشرىياتى تەرىپىدىن رۇس تىلىدا نەشر قىلىنغان.  پاخالىنا خانىم 1956- يىلى تاشقورغانغا كېلىپ سەرىكوي تاجىك تىلى ئۈستىدە بىر قېتىم ئومۇميۈزلۈك تەكشۈرۈش ئېلىپ بارغان.  ئۇ ئۆزىنىڭ بۇ ئەسىردە سەرىكوي تاجىك تىلىنى ھەرقايسى تەرەپلەردىن نەزەرىيە ۋە ئەمەلىيەت جەھەتتىن بىر قەدەر ئەتراپلىق شەرھىلىگەن .

6. ‹‹ئوتتۇرا ئاسىيا تاجىكلار تارىخى››
بۇ ئەسلىدە تاجىك تارىخچىسى ۋە ئاكادىمدىكى باباجان غاپۇرۇف ) 1908– 1977 ( نىڭ  نوپۇزلۇق  ئەسىرى  بولۇپ، دۇنيادا تاجىكشۇناسلىق  ۋە  ئوتتۇرا  ئاسىيا شۇناسلىق ساھەسىدە كۈچلۈك تەسىر قوزغىغان ۋە كۆپ تىللارغا تەرجىمە قىلىنغان.  ئېلىمىزدە 1985- يىلى جۇڭگو پەنلەر ئاكادىمىيىسى مىللەتلەر تەتقىقاتى ئىنىستىتوتىدىن شياۋجىشىڭ ئەپەندىنىڭ تەرجىمىسىگە ئاساسەن جۇڭگو ئىجتىمائىي پەنلەر نەشرىياتى بۇ ئەسەرنى نەشر قىلغان. 1988- يىلى قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى مەزكۇر ئەسەرنى ئۇيغۇر تىلىدا نەشر قىلغان. شۇنىڭدىن بۇيان ئەسەر ئېلىمىزدە چوڭقۇر تەسىر قوزغىغان .

7. ‹‹ تاجىك مىللىتى ››
بۇ جۇڭگو پەنلەر ئاكادىمىيىسى مىللەتلەر تەتقىقاتى ئىنىستىتوتىدىن شياۋجېشىڭ ئەپەندىنىڭ مەخسۇس ئەسىرى بولۇپ، مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن 1989- يىلى نەشر قىلىنغان. شياۋجېشىڭ ئەپەندى بۇنىڭدىن ئىلگىرى بەش يۈرۈش مەجمۇئە ئىچىدىكى‹‹تاجىكلارنىڭ قىسقىچە تارىخى›› نى يازغان. بۇ كىتاب ناھايىتى ئاددىي بولۇپ قالغان،  كېيىن ئۇ باباجان غاپۇرۇفنىڭ ‹‹ئوتتۇرا ئاسىيا تاجىكلار تارىخى›› نى رۇس تىلىدىن خەنزۇ  تىلىغا تەرجىمە قىلغان. شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ تاجىكلارنىڭ تارىخى مەدەنىيىتىگە بولغان تونۇشى ۋە بىلىمى ئاشقان.  مۇشۇ سەۋەبلىك ئۇ ‹‹تاجىك مىللىتى›› ناملىق ئەسەرنى يېزىپ، تاجىكلارنى بىر قەدەر ئەتراپلىق ۋە كونكرېت  بايان قىلغان .

8. ‹‹ تاجىك مىللىتى ››
بۇ جۇڭگو شىنجاڭ مىللەتلىرى ئېتنوگرافىيىسىگە  دائىر بىلىملەر مەجمۇئەسى ئىچىدىكى مەجمۇئە بولۇپ، شىنجاڭ ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادىمىيىسىدىن لى شياۋشيا يازغان.  1996- يىلى شىنجاڭ گۈزەل - سەنئەت نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان.  ئەسەردە تاجىكلارنىڭ ئىكىئولوگىيىلىك مۇھىتى، قىسقىچە تارىخى،  ئىجتىمائىي ئىقتىساد - ئىگىلىكى، ماددىي مەدەنىيىتى،  ئائىلە ۋە نىكاھ،  دىنىي ئېتىقادى،  مەدەنىيەت سەنئىتى،  ئىتنوگرافىيە  ۋە ئەخلاق - پەزىلىتى ئوخشىمىغان نۇقتىلاردىن بىر قەدەر تەپسىلى بايان قىلىنغان.

9. ‹‹ جۇڭگو تاجىكلىرى ››
بۇ مەخسۇس  ئەسەرنى  شىنجاڭ ئۇنىۋېرستېتىنىڭ پروفسسورى  شېرىن قۇربان  بىلەن تاجىك يازغۇچىسى مەدەلخان بالۇن تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسىنىڭ 40 يىللىق بايرىمىغا ئاتاپ يازغان . شىنجاڭ ئۇنىۋېرستېتى نەشرىياتى 1994- يىلى 8- ئايدا بۇ ئەسەرنى خەنزۇ  ۋە  ئۇيغۇر تىللىرىدا  نەشر قىلغان.  خەنزۇچە  يېزىشقا دۈەن شىيۇ ئەپەندىمۇ قاتناشقان.  بۇ كىتاب ھازىرغا قەدەر مەملىكەت ئىچى ۋە سىرتىدا جۇڭگو تاجىك مەدەنىيىتىنى ئومۇميۈزلۈك، سىستېمىلىق بايان قىلغان نوپۇزلۇق ئىلمىي ئەسەر بولۇپ، مەزمۇن دائىرىسى تاجىكلارنىڭ گىئوگرافىيىلىك شارائىتى، ئۇزاق تارىخى، دىنىي ئېتىقادى، ئىتنوگرافىيە - فولكلورى، تىل - يېزىقى،  ئەدەبىيات - سەنئىتى ۋە ئەخلاق - پەزىلەت مەدەنىيىتىگە چېتىلىدۇ . مەزكۇر ئەسەرنىڭ ئاپتورلىرى ئۇزاق  مۇددەتكىچە تاجىك مەدەنىيىتى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىپ كەلگەنلىكى،  زور مىقداردىكى تارىخى يازمىلار، ئارخىئولوگىيىلىك بايقاشلار ۋە ئەل مەدەنىيەت ماتېرىياللىرىنى ئىشلەتكەنلىك  سەۋەبلىك، ئەسەرنىڭ تارىخى  ۋە  ماتېرىياللىق قىممىتى زور دەرىجىدە ئاشقان. بۇ كىتاب ئاپتونوم رايون بويىچە مۇنەۋۋەر پەن - تەتقىقات نەتىجىسى بولۇپ باھالانغان ۋە مۇكاپاتلانغان.

10. ‹‹ تاجىك مەدەنىيەت تەتقىقاتى ››
بۇ  شىنجاڭ  ئۇنىۋېرستېتى  فىلولوگىيە ئىنىستىتوتىنىڭ پروفىسسورى  شېرىن قۇرباننىڭ تۇنجى ئىلىمى ماقالىلىرى توپلىمى بولۇپ،  1992- يىلى شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا  نەشر قىلىنغان.  ئەسەردە جەمئىي 19 پارچە ماقالە بېرىلگەن بولۇپ،  تاجىك مەدەنىيىتىنىڭ ھەرقايسى تەرەپلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. كىتابتىكى ماقالىلەر ئېلىمىز تاجىكلىرىنىڭ ئەنئەنىۋى مەدەنىيىتىنى تەتقىق قىلىشتا پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە .

11. ‹‹ شىنجاڭ تاجىك ئەدىپلىرى ››
بۇ تاجىك كلاسسىك ئەدەبىياتى تەتقىقاتچىسى،  دوكتور زەمىر سەيدۇللا زادەنىڭ ئىلىمىز تاجىك ئەدەبىياتى ساھەسى بويىچە ئىشلىگەن تۇنجى ئەسىرى بولۇپ،  1990- يىلى شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا  نەشر قىلىنغان. ئەسەرگە ئازادلىقتىن كېيىن تاجىكلار ئىچىدىن يىتىشىپ چىققان 13 ئەدىپنىڭ قىسقىچە تەرجىمالى ۋە 149 پارچە ھەرخىل ژانېردىكى ئەسەرلىرى بېرىلگەن بولۇپ، زور بەدىئىي ۋە ماتېرىياللىق قىممىتىگە ئىگە.  ئەسەردىن تاجىك خەلقىنىڭ 40 يىللىق ھايات مەنزىرىسىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ .

12. ‹‹ تاجىك خەلق ئەدەبىياتى ››
بۇ تاجىك  خەلق  ئەدەبىياتى  بويىچە  تۇنجى  مەجمۇئە بولۇپ، 1984- يىلى  تاشقورغان  تاجىك  ئاپتونوم  ناھىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 30 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا نەشر قىلىنغان.  مەجمۇئەگە تاجىكلار مەدەنىيىتىنىڭ دۇردانىسى بولغان ‹‹مۇز تاغ ئاتا›› رىۋايىتى،  ‹‹بۈركۈت نەي›› رىۋايىتى، ‹‹پەرھات ئۆستىڭى›› رىۋايىتى، ‹‹دۇختەرى زەرىن›› داستانى،  ‹‹نىگار ۋە مەجنۇن›› داستانى ھەمدە نۇرغۇن چۆچەكلەر ۋە مەسەللەر،  ماقال - تەمسىللەر كىرگۈزۈلگەن بولۇپ، ناھايىتى زور ماتېرىياللىق قىممىتىگە ئىگە. توپلامدىكى ئەسەرلەرنى تاجىك يازغۇچىلىرى تابىلدى ھوشۇر، مەدەلخان بالۇن، مۇنى تابىلدى،  راھمانقول،  دەرياباي قاتارلىقلار توپلاپ رەتلىگەن.

13. ‹‹خۇش ئامەدى››
بۇ توپلامنى ئاتاقلىق تاجىك يازغۇچىسى ئاتىكە زەمىرى  قىزى 1984- يىلى تاشقورغان  تاجىك  ئاپتونوم  ناھىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 30 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن ئىشلىگەن بولۇپ، مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان.  توپلامغا سەككىز تاجىك  شائىرنىڭ 60 پارچە شىئېرى كىرگۈزۈلگەن.  بۇ شىئېرلار تاجىك ئىجتىمائىي ھاياتىنىڭ ھەرقايسى تەرەپلىرىنى ئوبرازلىق ئەكس ئەتتۈرگەن بولۇپ، مۇئەييەن بەدىئىي قىممەتكە ئىگە .

14. ‹‹ پامىر ھېكايىلىرى ››
بۇ تاجىك يازغۇچىسى ئاتىكە زەمىرى ئىشلىگەن تاجىك يازغۇچىلىرىنىڭ ھېكايىلار توپلىمى بولۇپ،  1987- يىلى قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا نەشر قىلىنغان. توپلامغا ئالتە  تاجىك يازغۇچىسىنىڭ 14 پارچە ھېكايىسى كىرگۈزۈلگەن.  بۇ ھېكايىلاردا  ئىسلاھات - ئېچىۋېتىش  يولغا قويۇلغاندىن  كېيىن،  تاجىك جەمئىيىتىدە بارلىققا كەلگەن غايەت زور ئۆزگىرىشلەر كىشىلىك مۇناسىۋەتنىڭ يارقىن مەنزىرلىرى رەڭگارەڭ پىرسۇناژلارنىڭ پائالىيىتى ۋە ئىدىيىۋى - ھېسسىياتى ئارقىلىق ئوبرازلىق ئىپادىلەنگەن .

15. ‹‹مۇز تاغ سۆيگۈسى››
بۇ بىر شىئېرلار توپلىمى بولۇپ ، تاجىك شائىرى ئىسمائىل ئەزىز نەشرىگە تەييارلىغان.  قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى 1992- يىلى بۇ توپلامنى ئۇيغۇر تىلىدا نەشر قىلغان. توپلامغا 10 تاجىك شائىرنىڭ 182 پارچە شىئېرى كىرگۈزۈلگەن بولۇپ، بۇ شىئېرلار ئىدىيىۋىي مەزمۇنىنىڭ ساغلاملىقى بەدىئىي ئالاھىدىلىكىنىڭ يۇقىرىلىقى،  مىللىي پۇرىقىنىڭ قويۇقلىقى بىلەن بۈگۈنكى دەۋر تاجىك شىئېرىيىتىنىڭ تەرەققىيات سەۋىيىسىنى نامايان قىلىدۇ . ئاتىكە  زەمىرىنىڭ يۇقىرى  سەۋىيىلىك داستانى بولغان «ۋاپا بىلەن گۈلشاد» مۇ مەزكۇر توپلامغا كىرگۈزۈلگەن. توپلامنىڭ ماتېرىياللىق قىممىتى بىر قەدەر زور .

(داۋامى بار) بۇ يازمىنى ئاخىرىدا ئايبۈۋى تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-5 22:48

جابدۇق ئىشلىتىش پاش قىلىش

قوشتاغ

دائىملىق ئەزا

يوللىغان ۋاقتى 2012-4-5 22:59:30 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

بۇ تېزىملىك مىنى بەك خۇش قىلدى، ئايبۈۋى. داۋامىنى يوللىشىڭىزنى تەقەززارلىق بىلەن كۈتىمەن.

جابدۇق ئىشلىتىش پاش قىلىش

ئايبۈۋى

دائىملىق ئەزا

يوللىغان ۋاقتى 2012-4-5 23:03:19 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

16. ‹‹گۈل نېمىشقا بۇنچىۋالا  قىزىل››
بۇ  خەنزۇ  ئايال يازغۇچى  جاڭ  مەنلىڭنىڭ  سەپەر خاتىرىسى بولۇپ، 1987- يىلى قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان ‹‹پامىر ھېكايىلىرى›› توپلىما كىرگۈزۈلگەن.  مەزكۇر سەپەر خاتىرىسى مەخمۇتجان ئىسلام ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلغان. جاڭ مەنلىڭنىڭ رېئال  تۇرمۇشتىن ئېلىپ يازغان بۇ سەپەر خاتىرىسى ئوقۇپ چىقىشقا ئەرزىيدۇ. چۈنكى، خاتىرىدە تاجىك خەلقى ئاجايىپ ئۇلۇغ ئەزىمەتكە، ئوخشىتىلغان.  ئۇ تاجىكلارنى شۇنچە باتۇر، شۇنچە مېھماندوست،  شۇنچە مېھرىبان، مۆلچەرلىگۈسىز تارىخى ئەنئەنىگە ۋە مۆلچەرلىگۈسىز گۈزەل ئىستىقبالغا ئىگە قىلىپ تەسۋىرلىگەن خاتىرە  بولۇپ، ناھايىتى يۇقىرى بەدىئىي قىممەتكە ئىگە.

17. ‹‹ بۈركۈتلەر پەرۋازى ››
بۇ بىر شىئېرلار توپلىمى بولۇپ، ياش تاجىك شائىرى  باتۇرجان ئاتىخان نەشرگە تەييارلىغان. 2003- يىلى قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى بۇ توپلامنى ئۇيغۇر تىلىدا نەشر قىلغان. توپلامغا 12 ياش شائىرنىڭ 12 پارچە شىئېر - نەسىرلىرى كىرگۈزۈلگەن بولۇپ ، بۇ ئەسەرلەر ئۆزگىچىلىككە ۋە خاسلىققا ئىگە. ئۇلاردا يېڭى دەۋر مىلودىيىسى ۋە تاجىكلارنىڭ روھى دۇنياسى يارقىن ئەكس ئەتتۈرۈلگەن. بۇ شىئېر نەسرلەر زامانىمىز تاجىك ئەدەبىياتىنىڭ تەرەققىيات سەۋىيىسىنى ئەكس ئەتتۈرۈپ بېرىدۇ .

18. ‹‹ئاھ دىلپارە››
بۇ ئاتاقلىق تاجىك يازغۇچىسى روزى گۈلباينىڭ پوۋېست ۋە ھېكايىلار توپلىمى بولۇپ، 2001- يىلى شىنجاڭ ياشلار - ئۆسمۈرلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا  نەشر قىلىنغان. توپلامدىكى ئەسەرلەر تېمىسىنىڭ يېڭىلىقى، تىلىنىڭ راۋان، ئاممىبابلىقى، ۋەقەلىك قۇرۇلمىسىنىڭ تەبىئىيلىكى،  مىللىي پۇراقنىڭ قويۇقلۇقى بىلەن بۈگۈنكى دەۋر تاجىك ئەدەبىياتىدا مۇھىم ئورۇننى ئىگىلەيدۇ. ئاپتورنىڭ ‹‹ئاھ دىلپارە›› ناملىق پوۋېستى ئېلان قىلىنغاندىن كېين جەمئىيەتتە كۈچلۈك ئىنكاس قوزغاپ، تۆتنىچى قېتىملىق تارىم ئەدەبىياتى مۇكاپاتىغا ئېرىشتى. پوۋېست ھازىرقى تاجىك پىروزىچىلىقىنىڭ تەرەققىياتىغا ۋەكىللىك قىلىدۇ.

19. «جىلغىدىكى مەقبەرە»
بۇ بىر ئەدەبىي مەجمۇئە (ھېكايە- پوۋېست، كىنو سىنارىيىسى)بولۇپ 1994- يىلى تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغانىلقىنىڭ 40 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان.  مەجمۇئەگە مەشھۇر تاجىك يازغۇچىسى مۇنى تابىلدىنىڭ پوۋېستى ‹‹جىلغىدىكى مەقبەرە›› ۋە ئۇنىڭ مەدەلخان بالۇن بىلەن بىرلىكتە يازغان كىنو  سىنارىيىسى ‹‹كۈمۈش ساپلىق شەمشەر›› بار. بۇ ئىككى ئەسەر بۈگۈنكى دەۋر تاجىك ئەدەبىياتىدا ناھايىتى مۇھىم ئەسەرلەر بولۇپ، ئۇلاردا تاجىكلارنىڭ قەھرىمانلىق تارىخى ۋە  ۋەتەنپەرۋەرلىك روھى ئوبرازلىق  ئەكس ئەتتۈرۈلگەن .

20.«بۈركۈت نەي –  جۇڭگودىكى ئاقتەنلىكلەرچۆچەكلىرى»
بۇ بىر ئۆمۈر تاجىك خەلق ئەدەبىياتى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللانغان خەنزۇ  ئەدىپ لۇجىڭتاۋ  رەتلەپ  نەشرگە تەييارلىغان ئەسەر بولۇپ،  ماھىيەتتە، تاجىك خەلق ئەدەبىياتى مەجمۇئەسىدۇر. ئۇنىڭغا جەمئىي توققۇز ئەپسانە،  16 رىۋايەت،  15 ھايۋانات چۆچىكى،  توققۇز مەسەل،  بەش  بالىلار شىئېرى كىرگۈزۈلگەن. بۇلار تاجىك خەلق ئەدەبىياتىدىكى تاللانغان نادىر ئەسەرلەر.  ئۇلارنى نەچچە مىڭ يىللىق تاجىك ئىجتىمائىي ھاياتى ۋە  قىسمەت كەچۈرمىشلىرىنىڭ كىچىك ئىنسكلوپىدىيىسى دېيىشكە بولىدۇ. بۇ ئەسەر 2002- يىلى قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن خەنزۇ تىلىدا نەشر  قىلىنىپ  ئىلىم ساھەسىدە ناھايىتى يۇقىرى باھاغا ئېرىشتى.

21. «تاجىك خەلق ناخشا – قوشاقلىرىدىن تاللانمىلار»
بۇ ئاتاقلىق تەرجىمان جىڭ يا بىلەن تاجىك يازغۇچىسى مەدەلخان بالۇن بىرلىكتە تەرجىمە قىلغان، تاجىك خەلق ئەدەبىياتى تەتقىقاتچىسى  لۇجىڭتاۋ نەشرگە  تەييارلىغان تاجىك خەلق ناخشا-  قوشاقلىرىدىن تاللانما  مەجمۇئە بولۇپ،  1999- يىلى شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن خەنزۇ  تىلىدا نەشر قىلىنغان. توپلامغا قەشقەر پارتكومنىڭ ئەزاسى مىرزاي دوسمەمەت كىرىش سۆز يازغان. لۇجىڭتاۋ تاجىك خەلق ناخشا - قوشاقلىرى توغرىسىدا ئۇزۇن بىر پارچە مۇقەددىمە يازغان. ئۇنىڭدىن بۆلەك،  توپلامغا 66 مەدھىيە ناخشا،  17 كلاسسىك ناخشا،  94 مۇھەببەت - سۆيگۈ ناخشىسى، تۆت ئادەت - مۇراسىم ناخشىلىرى ۋە  توققۇز  ناخشا - قوشاق نوتىسى بولۇپ، جەمئىي 190 ناخشا - قوشاق تېكىستى  ۋە نوتىسى كىرگۈزۈلگەن. بۇ ئەسەر شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن 1999- يىلى خەنزۇ  تىلىدا  نەشر قىلىنغان.  ئەسەرنىڭ قىممىتى بىباھادۇر .

22. ‹‹ تاجىك فولكلور مەدەنىيىتى ››
بۇ شىنجاڭ ئۇنىۋېرستېتى فىلولوگىيە ئىنىستىتوتىنىڭ پروفىسسورى شېرىن قۇربان بىلەن خونجىراپ تاموژنىسىنىڭ  كادىرى ئىمىنجان  مۇراد بىرلىكتە يازغان ئىلمىي ئەسەر بولۇپ،  2001- يىلى شىنجاڭ ئۇنىۋېرىستېتى نەشرىياتى تەرىپىدىن خەنزۇ  تىلىدا نەشر قىلىنغان. ئەسەردە جۇڭگو تاجىكلىرىنىڭ فولكلور مەدەنىيىتى ئومۇميۈزلۈك  ۋە  سىستېملىق بايان قىلىنغان.  ئەسەر گىئوگرافىيىلىك مۇھىت،  ئادىمىيلىك مۇھىت،  تۇرمۇش ئىتنوگرافىيىسى،  توي - تۆكۈن ۋە ئۆلۈم - يېتىم،  مۇراسىم - قائىدىلىرى،  دىنىي ئېتىقاد ئىتنوگرافىيىسى، ئەل تەنتەربىيىسى ۋە سەنئىتى، خەلق ئېغىز ئەدەبىياتتىن ئىبارەت سەككىز بابنى ئۆز ئىچىگە ئالغان. ئەسەرنىڭ ماتېرىيالى ناھايىتى مول بولۇپ، پايدىلىنىش  قىممىتىگە  ئىگە .

23. ‹‹ تاجىكىستان ››
مەزكۇر كىتابنى شىنجاڭ ئۇنىۋېرستېتىنڭ  پروفىسسورى شېرىن قۇربان يازغان. بۇ دۇنياغا نەزەر مەجمۇئەسى ئىچىدىكى بىر مەجمۇئە بولۇپ،  2002- يىلى شىنجاڭ ياشلار - ئۆسمۈرلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا  نەشر  قىلىنغان.  ئەسەردە تاجىكىستاننىڭ تەبئى جۇغراپىيىسى،  قىسقىچە تارىخى، نوپۇسى، مىللىتى، دىنىي ئېتىقادى،  ئۆرپ - ئادىىتى، قىسقىچە سىياسىي ئەھۋالى،  ئىقتىسادىي قۇرۇلمىسى،  تەبئىي بايلىقلرى،  مائارىپ، ئاخبارات - نەشرىيات،  پەن - مەدەنىيەت ۋە سەھىيە ئىشلىرى، قاتناش - تىرانسىپورتى، پوچتا - تېلېگراف ئالاقىسى، مالىيە ۋە پۇل مۇئامىلىسى، دىپلوماتىيە - خارجى ئىشلىرى، ھەرقايسى ئوبلاست، شەھەر ۋە رايونلارنىڭ ئاساسى ئەھۋالى تەپسىلى بايان قىلىنغان.

24. «تاشقورغان تارىخى ماتېرىياللىرى» (1- قىسىم)

بۇ كىتابنى جۇڭگو خەلق سىياسىي مەسلىھەت كېڭىشى تاشقورغان ناھىيىلىك  كومىتېتى تارىخى ماتېرىياللىرى كومىتېتى 2000- يىل 10- ئايدا  تۈزۈپ نەشر قىلغان.  كىتابقا مىرزاي دوسمەمەتنىڭ كىرىش سۆزىدىن باشقا يەنە جەمئىي 21 پارچە تۈرلۈك ماقالىلەر كىرگۈزۈلگەن. بۇلاردا تاشقورغان رايۇنىنىڭ يىراق ئۆتمۈشى ۋە يېڭى دەۋردىكى ئىجتىمائىي  ئۆزگىرىشلىرى بىرقەدەر ئوبيېكتىپ  بايان قىلىنغان.  كىتابتىكى ماتېرىياللار بىر قەدەر مول ۋە ئەمەلىي بولۇپ،  ئىشلىتىش قىممىتىگە ئىگە .

25. ‹‹تاشقورغان تارىخىي ماتېرىياللىرى››(2- قىسىم)
بۇ جۇڭگو خەلق سىياسىي مەسلىھەت كېڭىشى تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىلىك كومىتېتى تارىخىي ماتېرىياللار كومىتېتى 2001- يىل 5- ئايدا تۈزۈپ نەشر قىلغان تارىخىي ماتېرىياللار بولۇپ، جەمئى 42 پارچە ماقالىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان. ماقالىلەر ئىچىدىكى بىر قىسىم ماقالىلەر ناھايىتى مۇھىم بولۇپ، تاشقورغاننىڭ ئىجتىمائىي تەرەققىيات تارىخىنى يورۇتۇپ بېرىشتە ماتېرىياللىق رولىنى ئوينايدۇ.  توپلامدا  ئۇرۇپ - سوقۇپ يېزىلغان بەزى ئەسەرلەرمۇ بار.

26. «جۇڭگو تاجىك تارىخىغا ئائىت ماتېرىياللار توپلىمى»
بۇ دۆلەت مائارىپ مىنستىرلىكى ئىجتىمائىي پەنلەر بويىچە يۈز نۇقتىلىق  تەتقىقات بازىسى بىلەن شىنجاڭ ئۇنىۋېرىستېتىنىڭ غەربىي شىمالدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەر تەتقىقاتى مەركىزىنىڭ ئىلمىي ئەسەرلەر مەجمۇئەسى ئىچىدىكى نۇقتىلىق مۇھىم ئەسەر بولۇپ، 2003- يىلى شىنجاڭ  ئۇنىۋېرىستېتى نەشرىياتى تەرىپىدىن خەنزۇ تىلدا نەشر قىلىنغان.  پۈتۈن كىتاب خەنزۇچە خەت ھىسابىدا 340 مىڭ خەت،  تۈزگۈچىلەرنىڭ ئىزاھلىق چۈشەندۈرۈشى،  كىرىش سۆز، تاجىك مىللىتى ھەققىدە ئومۇمى باياندىن باشقا،  ئاساسى تېكىسىت ئۈچ چوڭ قىسىمدىن تەركىب تاپقان بىر پۈتۈن سىستېمىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
1. جۇڭگونىڭ رەسمى تارىخى( ئادەتتە 24 تارىخ دەپمۇ ئاتىلىدۇ ) ئىچىدىكى تاجىكلارغا ئائىت تارىخى ماتېرىياللار.
2. جۇڭگونىڭ قەدىمكى ئەسەرلەر ئىچىدىكى تاجىكلارغا ئائىت تارىخىي ماتېرىياللار .
3. چەت ئەل تىل - يېزىقىدىكى كىتاب ئەسەرلەردىكى تاجىكلارغا ئائىت تارىخى ماتېرىياللار .
بۇ  ماتېرىياللار جەمئىي 116 چوڭ - كىچىك تارىخىي ئەسەرلەر ئىچىدىن ئىلغاپ ئېلىنغان بولۇپ، بۇ خۇددى دېڭىز ئىچىدىن يېڭنە ئىزدىگەندەك جاپالىق  ئىش ۋە خىزمەت سالمىقى ناھايىتى ئېغىر بولغان ئىلمىي ئەمگەك ھېساپلىنىدۇ . لېكىن،  كىتابنىڭ ئىلمىي قىممىتى مەڭگۈلۈكتۇر. قۇرال خاراكتېرلىك بۇ ئەسەرنى شىنجاڭ ئۇنىۋېرستېتىنڭ پروفىسسورى شېرىن قۇربان، تاجىك يازغۇچىسى مەدەلخان بالۇن،  قەشقەر ۋىلايەتلىك پارتكومنىڭ ئەزاسى مىرزاي دوسمەمەتلەر توپتوغرا  12 يىلنى سەرىپ قىلىپ،  ئاخىرى  روياپقا چىقاردى.  بۇ تاجىكلارنىڭ مەدەنىيەت تارىخدىكى بىر سىستېما قۇرۇلۇش بولۇپ،  ئۇنىڭ تارىخى ۋە رېئال ئەھمىيىتى،  قەدرى - قىممىتى مۆلچەرلىگۈسىزدۇر.  ئۇنى بىر مەنىدە ئەبىدىلىك ئابىدە، تاجىكلارنىڭ بەخت  - ئامىتى  دېيشكىمۇ بولىدۇ.  ھازىر بۇ كاتتا ئەسەرنىڭ ئۇيغۇرچىسى  جىددىي ئىشلەنمەكتە.  كۆرۈنگەن تاغ يىراق ئەمەس دېگەندەك، ئۇمۇ يېقىن كەلگۈسىدە نەشردىن چىقىدۇ .

27. ‹‹ قۇياش ئىلاھىنڭ ئەۋلادلىرى ››
بۇ خەنزۇ  شائىرى شىن چىڭنىڭ شىئېرلار توپلىمى بولۇپ، تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 40 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن سوۋغات سۈپىتىدە شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن  خەنزۇ  تىلىدا  نەشر قىلىنغان،  توپلام پامىر سىمفونىيىسى  ۋە گېنېرال قولچاق (تارىخى داستان) دىن ئىبارەت ئىككى قىسىمدىن تەركىب تاپقان.  ئالدىنقى قىسمىدا جەمئىي 23 پارچە لىرىك شىئېر بولۇپ،  ئۇلار تىلسىمات  پامىر ئېگىزلىكى ۋە بۈركۈت مىللىتى تاجىكلار گۈزەل مىسرالار بىلەن ئۇلۇغلانغان. كېيىنكى قىسىمىدا تاجىكلارنىڭ ئۇلۇغ مىللىي قەھرىمانى قولچاق ۋە ئۇنىڭ تىللاردا داستان بولغىدەك ئىش - ئىزلىرى، زوق- شوق بىلەن مەدھىيلەنگەن. ئومۇمەن كىتاب ناھايىتى ياخشى يېزىلغان .

28. «پامىر بۈركۈتى»
بۇ ئاتاقلىق خەنزۇ يازغۇچىسى جۇگۇاڭخۇا ئەپەندىنىڭ ئەدەبىي ئاخبارات  ئەسىرى بولۇپ،  ياش تاجىك كارخانىچى ماھىرجاننىڭ ئىش - ئىزلىرى ۋە روھىغا ئاتاپ  يېزىلغان كىتاب خەنزۇچە ، ئۇيغۇرچە ۋە ئىنگلىزچە ئۈچ خىل يېزىقتا چىقىرىلىپ،  مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن 2000- يىلى 6- ئايدا نەشر قىلىنغان. ئاپتور ماھىر جاننى تاجىك تارىخى ۋە مەدەنىيىتى مۇھىتى ئىچىگە قويۇپ بايان قىلغان.  يازغۇچى تاجىك ۋۇجۇدىدىن ماھىرجاننى، ماھىرجان ۋۇجۇدىدىن تاجىك مىللىتىنىڭ ئىزناسىنى تاپقان.

29. ‹‹ ئەبۇ ئەلى ئىبىن سىنا ››
بۇ ئەسەرنى تاجىك يازغۇچىلىرىدىن شىجائەتخان ۋەزىرى بىلەن جاپپار ياۋاسار يازغان . يازغۇچى شېرىن قۇربان  كۆرۈپ بېكىتكەن. 2001- يىلى 1- ئايدا شىنجاڭ پەن - تېخنىكا سەھىيە نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا  نەشر قىلىنغان.  كىتابتا تاجىكلارنىڭ ئالەمشۇمۇل ئالىمى ئەبۇ ئەلى ئىبىن سىنانىڭ قىسقىچە ھاياتى، ئالىم ياشىغان ماكان ۋە زامان مۇھىتى، ئالىمنىڭ ئىلمىي مۇۋەپپىقىيەتلىرى ۋە ئۇنىڭ ئىنسانىيەت مەدەنىيىتى تارىخدىكى  يۈكسەك ئورنى  تارىخىي ماتېرىياللار  ۋە ئالدىنقى كىشىلەرنىڭ  تەتقىقات نەتىجىلىرى ئاساسىدا ئوبيېكتىپ بايان قىلىنغان.

30.‹‹تاجىك خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى توغرىسىدىكى 3 توپلام››
1) تاشقورغان خەلق ناخشا - قوشاقلىرى
بۇ دۆلەت ۋە ئاپتونوم رايوننىڭ نۇقتىلىق تەتقىقات تۈرى بولغان جۇڭگو خەلق ناخشا - قوشاقلىرى شىنجاڭ ئىچىدىكى تارماق قىسىم (تاشقورغان قىسمى) بولۇپ،  باش تەھرىر مۇنى تابىلدىنىڭ يېتەكچىلىكىدە توپلىنىپ،  رەتلىنىپ ۋە تەرجىمە قىلىنىپ 1998- يىلى تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىلىك خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى ‹‹ئۈچ توپلام›› ئىشخانىسى تەرىپىدىن تۈزۈپ نەشرقىلىنغان.  توپلامغا جەمئىي 44 خەلق ناخشا - قوشاقلىرى ۋە مەدەلخان بالۇننىڭ تەرجىمىسى بىلەن 270 خەلق رۇبائىيسى كىرگۈزۈلگەن بولۇپ، بۇلار مىللىتىمىزنىڭ بىباھا خەزىنىسى ۋە روھى ئوزۇقى ھېسابلىنىدۇ .
2)تاشقورغان خەلق چۆچەكلىرى
بۇ دۆلەت ۋە ئاپتونوم رايۇننىڭ نۇقتىلىق تەتقىقات تۈرى بولغان «جۇڭگو خەلق چۆچەكلىرى توپلىمى – شىنجاڭ تومى» ئىچىدىكى «تاشقورغان قىسىمى» بولۇپ، 1989- يىلى سىنەبىردە تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىلىك خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى«ئۈچ توپلام» ئىشخانىسى تۈزۈپ، ئۇيغۇر تىلىدا نەشر قىلغان.  يازغۇچى مۇنى تابىلدىنىڭ باش تەھرىرلىكىدە ئىشلەنگەن. بۇ توپلامغا جەمئىي 75 ھېكايە - چۆچەك كىرگۈزۈلگەن بولۇپ، بۇ چۆچەكلەر ئۆزىنىڭ ئىدىيىۋىي مەزمۇنى بىلەن قەدىمكى تاشقورغان خەلقىنىڭ ئىدىيۋىي-ھېسسىياتىنى،  ئارزۇ – ئارمىنىنى  ۋە غايىۋى جەمئىيەت توغرىسىدىكى غايە - ئىستىكىنى  ئوبرازلىق  ئىپادىلىگەن.  شۇڭا، ئۇنى بىر مەدەنىيەت خەزىنىسى دېيىشكە بولىدۇ .
3) تاشقورغان خەلق ماقال - تەمسىللىرى
بۇمۇ  دۆلەت ۋە ئاپتونوم رايوننىڭ نۇقتىلىق تەتقىقات تۈرى بولغان «جۇڭگو خەلق ماقال - تەمسىللىرى – شىنجاڭ تومى» ئىچىدىكى «تاشقورغان قىسمى» بولۇپ، باش مۇھەررىر  مۇنى تابىلدىنىڭ رىياسەتچىلىكىدە ئىشلىنىپ،  1989- يىلى تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىلىك خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى «ئۈچ توپلام» ئىشخانىسى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان.  توپلامغا تاجىك ۋە قىرغىز خەلقىنىڭ 36 ساھەگە چېتىلىدىغان 300 دەك ماقال - تەمسىل كىرگۈزۈلگەن.  بۇ ماقال - تەمسىللەر تاجىك ۋە قىرغىز خەلقلىرىنىڭ  ئەقىل - پاراسىتى  ۋە تۇرمۇش  تەجرىبىلىرىنىڭ يەكۈنى بولۇپ، زور تەربىيىۋى ئەھمىيەتكە ئىگە.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا ئايبۈۋى تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-5 23:06

جابدۇق ئىشلىتىش پاش قىلىش

sadakat

دائىملىق ئەزا

يوللىغان ۋاقتى 2012-4-5 23:11:55 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

...............................................

ساداقەت

جابدۇق ئىشلىتىش پاش قىلىش

ئامىنە

دائىملىق ئەزا

يوللىغان ۋاقتى 2012-4-5 23:14:42 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

تېتىملىق يازمىلىرىڭ بىلەن ئەجەپ خوش قىڭدىڭغو مېنى .
رەخمەت سىڭلىم.

گۇھەر ياتىدو سايدا قازمىسا

جابدۇق ئىشلىتىش پاش قىلىش

ئايبۈۋى

دائىملىق ئەزا

يوللىغان ۋاقتى 2012-4-5 23:21:33 |ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

31. سەئدى «گۈلىستان» دىكى  تەۋسىپ سەنئىتى توغرىسىدا
دوكتورلۇق  دېسسىرتاتسىيىسى  1996- يىلى تاجىكىستان ئىلمىي  نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان ( رۇس تىلىدا ) .
دېسسىرتاتسىيە كىرىش سۆز ۋە ئۈچ  چوڭ بابقا بۆلۈنگەن. كىرىش سۆزدە ‹‹گۈلىستان›› نىڭ دۇنياۋى تەتقىقاتى، بۇ ماۋزۇدا ئېلىپ بېرىلغان تەتقىقاتلار، نەتىجىلەر ئەسلەپ ئۆتۈلۈپ دېسسىرتاتسىيىدە  ھەل قىلىنىدىغان ئىلمىي مەسىلىلەر، ئۇلارنىڭ قىممىتى تونۇشتۇرۇلىدۇ .
1- بابتا تەۋسىپ سەنئىتىنىڭ باشقا بەدىئىي سەنئەتلەر بىلەن بولغان پەرقى ۋە ئورتاق تەرەپلىرى ئۇنىڭ ئاپتورنىڭ خاس ئۇسلۇبى ئېنىقلاشتىكى مۇھىم رولى سۆزلىنىدۇ . شۇ ئاساستا ‹‹گۈلىستان›› دىكى تەۋسىپ سەنئىتى تەھلىل قىلىنىپ ئاپتورنىڭ ئۇسلۇبى ئېنىقلىنىدۇ .
2- بابتا تەۋسىپتە قوللىنىلغان سۆزلەر لىكسىكا نۇقتىسىدىن تەھلىل قىلىنىدۇ .
3- بابتا گۈلىساندىكى تەۋسىپ سەنئىتى قوللىغان ئوبرازلار تۈرلەرگە ئايرىلىپ ئالاھىدىلىكى تەھلىل قىلىنىدۇ .
مەزكۇر دېسسىرتاتسىيە تاجىكىستاندا تۇنجى قېتىم تەھلىل ئۇسلۇبىدا  يېزىلغان بولغاچقا يۇقىرى باھاغا ئېرىشكەن ۋە ئىلمىي كېڭەشتە 0 گە قارشى 17 ئاۋاز بىلەن ماقۇللىنىپ نەشرگە يوللانغان.

32. ‹‹ ئالدىراش دۇنيا ››

بۇ ياش تاجىك يازغۇچىسى سەپەروپ بەندوكنىڭ نەسىرلەر توپلىمى بولۇپ، 2002- يىلى قەشقەرئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان. ئاپتور ئۆزىنىڭ ئۆتكۈر كۆزىتىش ئىقتىدارى، راۋان ۋە قىزىقارلىق تىلى،  تولۇپ تاشقان ئاجايىپ قىزغىن ھېسسىياتى بىلەن نەسردىن ئىبارەت بۇ ژانىردىن پايدىلىنىپ ئىجتىمائىي تۇرمۇشنىڭ ھەرقايسى تەرەپلىرىدە ئۆزىنى ھاياجانلاندۇرغان تۈرلۈك شەيئىي ۋە ھادىسىلەر ئۈستىدە كىشىنى جەلپ قىلىدىغان مۇلاھىزىلەرنى  يۈرگۈزىدۇ.  نەسرلەرنىڭ سەھىپىسى كىچىك، ئىخچام بولسىمۇ، ئەمما كىشىنى جەلپ قىلىپ ھاياجانغا سالىدۇ . ئۇنىڭ بۈگۈنكى تاجىك ياشلىرىنىڭ جەمئىىيەتكە ۋە دۇنياغا بولغان قارىشىنى بىلىشكە بولىدۇ . شۇڭا،  ئۇ قولغا ئېلىپ ئوقۇشقا ئەرزىيدىغان قىزىقارلىق كىتاب.

33. «ئېگىز تاغ كېسەللىكلىرى ۋە ئۇنى داۋالاش»
بۇ تاجىك دوختۇرى سىجەك ۋەزىرىنىڭ مەخسۇس ئەسىرى بولۇپ، 1987- يىلى قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا  نەشر قىلىنغان.  كىتابتا ئېگىزلىك ۋە ئېگىز تاغلاردا دائىم كۆرۈلىدىغان ئاساسلىق كېسەللىكلەر،  ئۇلارنىڭ تۈرلەرگە بۆلۈنۈشى ۋە داۋالاش ئۇسۇللىرى ئاممىباب  ھالدا بايان قىلىنغان.  تىببىي پەننى ئومۇملاشتۇرۇش خاراكتېرىنى ئالغان بۇ ئىلمىي ئەسەرنىڭ يېزىلىشى  ۋە نەشر قىلىنىشى  ئەھمىيەتلىك  ئىشلار جۈملىسىدىندۇر.  كىتاب ئەمەلىي قوللىنىشچانلىققا  ئىگە بولۇپ، ئوقۇپ چىقىشقا ئەرزىيدۇ .

34. «مۇز تاغقا كەلگەن مېھمان»

بۇ ئىلىمىز تاجىكلىرىنىڭ ئىجتىمائى تۇرمۇشى ۋە ۋەتەن چېگرىسىنى  قوغداشتىكى  قەھرىمانلىق ئىش - ئىزلىرى تەسۋىرلەنگەن  نادىر ھېكايە فىلىمى  بولۇپ، 1963- يىلى چاڭچۈن كىنو سىتودىيىسى ئىشلىگەن. فىلىم سىنارىيىسىنى بەيشىن يازغان.  جاۋ شىنشۈي فىلىمگە رىژىسورلۇق قىلغان. تاجىك تىل - يېزىق تەتقىقاتچىسى گۈلمىرە مەمەت فىلىمنىڭ تاجىك مىللىي ئۆرپ - ئادىتى مەسلىھەتچىسى  ۋە  قوشۇمچە رول ئالغان. فىلىمنىڭ دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىدا داڭق چىقىرىشىدا بىرى ۋەقەلىكى ياخشى، بىرى،  تاجىك مىللىي مەدەنىيىتى جەلىپ قىلىش كۈچىگە ئىگە . يەنە بىرى تاجىكلارنىڭ مەشھۇر «گۈلبىتە» ناخشىسى («گۈل نېمىشقا شۇنچىۋالا قىزىل ؟» ) ناھايىتى يېقىملىق، شۇڭا فىلىم 40 يىلدىن بېرى كىشىلەر قەلبىنى ئۆزىگە مايىل قىلىپ كەلمەكتە.

35. ‹‹ گۈلمىروي ››

بۇ ئۇيغۇر شائىرى مامۇت زايىت ئەپەندىنىڭ شىئېرى رومانى بولۇپ، 1982- يىلى ئۇيغۇر تىلىدا  مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان. روماندا تاجىك قىزى گۈلمىروي بىلەن پولاتنىڭ پاك سۆيگۈ - مۇھەببىتى  ۋە ئۇلارنىڭ سەرگۈزەشتىلىرى  ئارقىلق ئەمگەكچان،  ئاق كۆڭۈل تاجىك خەلقىنىڭ زۇلىمەتلىك كونا جەمئىيەتتىكى ئېچىنىشلىق سەرگۈزەشتىلىرى ئۇلارنىڭ زۇلۇمغا قارشى كۈرەش پائالىيەتلىرى ۋە ئازادلىق دەۋرىدىكى بەختىيار تۇرمۇشى يورۇتۇپ بېرىلگەن. رومان نەشر قىلىنغاندىن كېيىن جەمئىيەتتە، بولۇپمۇ تاجىك خەلقى ئارىسىدا كۈچلۈك ئىنكاس قوزغىغان،  تاجىك يازغۇچىسى شېرىن قۇربان  «تاجىك خەلقىنىڭ تىپىك ئوبرازى» دېگەن تېمىدا ئوبزور يېزىپ، رومانغا يۇقىرى باھا بەرگەنىدى.  رومان مۇئەيىيەن تارىخى ۋە بەدىئىي قىممەتكە ئىگە.

36. ‹‹ تاجىك خەلق چۆچەكلىرى ››
بۇ شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن 1987- يىلى خەنزۇ تىلدا نەشر قىلىنغان. تاجىك خەلق چۆچەكلىرى توپلىمى بولۇپ، توپلامغا جەمئىي 40 چۆچەك كىرگۈزۈلگەن. «مۇز تاغ ئاتا رىۋايىتى»، «بۈركۈت نەي رىۋايىتى»، «پەرھات – شېرىن  ئۆستىڭى رىۋايىتى»،  «داپ رىۋايىتى»  قاتارلىق نادىر ئەسەرلەر  مەزكۇر توپلامغا كىرگۈزۈلۈپ تۇنجى قېتىم خەنزۇ  تىلىدا نەشر قىلىنغان ۋە دۆلەت ئىچىگە تارقىتىلغان.  توپلام نەشر قىلىنغاندىن كېيىن خەنزۇ ئاپتورلىرى ئىچىدە ناھايىتى يۇقىرى باھاغا ئېرىشكەن.

37. «شىنجاڭدىكى مىللەتلەرنىڭ پەلسەپىۋى ئىدىيە تارىخدىن ئوچىرېكىلار»
مەزكۇر ئەسەر دۆلەت ئىجتىمائىي پەنلەر فوندى ئىچىدىكى تەتقىقات تۈرى بولۇپ،  مائارىپ مېنىستىرلىكى ئىجتىمائىي پەنلەر بويىچە يۈز نۇقتىلىق  تەتقىقات  بازىسى  بىلەن شىنجاڭ ئۇنىۋېرستېتى،  لەنجۇ ئۇنىۋېرستېتىنىڭ غەربىي شىمالدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەر تەتقىقات مەركىزىنڭ ئىلمىي ئەسەرلەر مەجمۇئەسى  ئىچىدىكى ئەسەردۇر.  ئەسەردە پروفىسسور شېرىن قۇربان تاجىكلارنىڭ پەلسەپىۋى ئىدىيە تارىخىغا ئائىت«فىردەۋسى ۋە ئۇنىڭ شاھنامە ئىپوسىدىكى پەلسەپىۋى ئىجتىمائىي قاراشلار»، «ئۆمەر ھەييام ۋە ئۇنىڭ پەلسەپىۋى قاراشلىرى»، «ئىسمائىلە مەزھىپى ۋە ئۇنىڭ پەلسەپىۋى قاراشلىرى» قاتارلىق ئۈچ  بابنى يېزىپ تاماملىغان.  بۇ ئازادلىقتىن بۇيان تاجىكلارنىڭ پەلسەپىۋى ئىدىيە تارىخىغا ئائىت تۇنجى ئەسەر بولۇپ، ناھايىتى زور قىممەتكە ئىگە.

38. بەدىئىي فىلىم — «جۇڭگو تاجىكلىرى»

بۇ تاجىك يازغۇچىسى مۇنى تابىلدى قەلەم تەۋرىتىپ يازغان مەدەلخان مەسلىھەتچىلىك قىلغان تاشقورغان ناھىيىسى بىلەن مەركىزىي مىللەتلەر ئىنىستىتۇتى بىرلىكتە سۈرەتكە ئېلىپ ئىشلىگەن فىلىم بولۇپ،  ئۇنىڭدا ئېلىمىز تاجىكلىرىنىڭ ئىتنوگرافىيە – فولكلور مەدەنىيىتى بىر قەدەر  ئومۇميۈزلۈك  ۋە سىستېمىلىق بايان قىلىنغان.  فىلىم ئىكراندا كۆرسىتىلگەندىن كېين ناھايىتى ياخشى ئىجتىمائىي ئىنكاس ۋە باھالارغا ئېرىشكەن. ئۇنىڭ ماتېرىياللىق قىممىتى بىرقەدەر زور .

39. «تارىم» ژورنىلىنڭ 2000- يىلى 11- سان (مەخسۇس سان)
بۇ «تارىم»  ژۇرنىلىنىڭ 50 يىللىق نەشر  جەريانىدا تۇنجى قېتىم  تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسىگە بېغىشلانغان مەخسۇس سان ( 2000 - يىل 11- سان )بولۇپ،  بۇ ئەدەبىي سانغا تاجىك يازغۇچىلىرى مۇنى تابىلدى بىلەن روزى گۈلباينىڭ ئىككى پوۋىستى،  مەدەلخان بالۇن قاتارلىق يەتتە  ئەدىپنىڭ ھېكايە،  نەسرلىرى،  شاھنىياز كەپەل،  باتۇرجان  ئاتىخان قاتارلىق 20 شائىرنىڭ شىئېرلىرى،  ئاتىكە زەمىرى،  شېرىن قۇربان ، شىجائەتخان ۋەزىرى  بىلەن جاپپار ياۋاسار قاتارلىق ئاپتورلارنىڭ ھەرخىل تېمىدىكى ئىلمىي ماقالىلىرىنى ۋە ئافىيەت دۆلەت ئىشلىگەن يەتتە  پارچە تاجىك لەتىپىلىرى كىرگۈزۈلگەن. بۇ ئەسەرلەردىن بۈگۈنكى دەۋر تاجىك ئەدەبىياتىنىڭ  تەرەققىيات ھالىتى ۋە يۈزلىنىشىنى كۆرگىلى بولىدۇ .

40. «شەيخ سەئدى»
بۇ دوكتورىمىز ۋە تەتقىقاتچىمىز زەمىر سەيدۇللازادەنىڭ كلاسسىك  مۇتەپپەككۇر  ۋە شائىرىمىز بولغان شەيخ سەئدىگە بېغىشلاپ  يازغان مەجمۇئە بولۇپ،  ئۇنىڭدا شەيخ سەئدىنىڭ ھايات سەرگۈزەشتىلىرى،  ئەدەبىي مىراسلىرى،  دۇنيا قارىشى،  پەلسەپىۋى ئەقىدىلىرى،  ئىجتىمائىي قاراشلىرى،  ئىنسانپەرۋەرلىك ئىدىيىلىرى،  ئەخلاقى قاراشلىرى،  روھانىيلار توغرىسىدىكى قارىشى،  ئىشق ۋە ئائىلە قارىشى  ۋە  دانىشمەن  ئالىمىمىزنىڭ جاھان ئەدەبىياتىدىكى نوپۇسى ناھايىتى چۈشىنىشلىك ۋە ئاممىباب بايان قىلىنغان.  بۇ كىتاب شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى تەرىپىدىن 2002- يىل ئۇيغۇر تىلىدا  نەشر قىلىنغان .

41. «قەشقەر ئەدەبىياتى» 2001- يىل 6- سان
بۇ «قەشقەر ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىنىڭ تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسىگە بېغىشلانغان مەخسۇس سانى بولۇپ، 2001- يىل 12- ئايدا نەشر قىلىنغان. بۇ ساندا قۇربانەم ئاخۇنباي قاتارلىق 11 يازغۇچىنىڭ ھېكايە - نەسرلىرى، باتۇرجان ئاتىخاننىڭ «قۇياش تۇتاشقان روھ» ناملىق تارىخىي داستانى، شانىياز كەپەل قاتارلىق 32 شائىرنىڭ شىئېرلىرى، ئابدۇرەھىم نەۋرۇز قاتارلىق بەش  ئاپتورنىڭ ماقاللىرى،  مەدەلخان بالۇن تەرجىمە قىلغان ھافىزشىرازى لىرىكىلىرى، قەيسەر دۆلەتبىك قاتارلىق ئۈچ  ئاپتور ئىشلىگەن ئەپسانە،  رىۋايەت، چۆچەكلەر،  دەريا ھەسەن، باتۇرجان ئاتىخان ۋە شىجائەتخان ۋەزىرى يازغان «مۇز تاغقا كەلگەن مېھمان» فىلىمى توغرىسىدىكى ماقالىلىرى بېرىلگەن بولۇپ، ئەسەرلەر سان ۋە سۈپەت جەھەتتە بىر قەدەر يۇقىرى سەۋىيىگە ئىگە.  بۇ ئەسەرلەردىن بۈگۈنكى دەۋر تاجىك جەمئىيىتىنىڭ رېئال مەنزىرىسىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ .

42. «مۇز تاغ ئىگىسى»
بۇ يۈننەن ئۇنىۋېرسىتېتى بىلەن شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ ھەمكارلىق تەتقىقات تېمىسى بولغان «ⅩⅩ- ئەسىر جۇڭگودىكى مىللەتلەرنىڭ ئائىلە ئەھۋالى خاتىرىسى» ئىچىدىكى تارماق تۈر ‹‹تاجىك مىللىتى›› بولۇپ، شىنجاڭ ئۇنىۋېرستېتىنىڭ  پروفىسسورى  شېرىن قۇربان  ئۈستىگە ئېلىپ ئىشلىگەن.  يۈننەن خەلق نەشرىياتى بىلەن يۈننەن ئۇنىۋېرسىتېتى نەشرىياتى  بىرلىكتە 2003- يىلى 12- ئايدا خەنزۇ تىلدا نەشر قىلىنغان،  كىتاب ئەمەلىيەتتە تاشقورغان ناھىيە تاشقورغان يېزىسى  ۋەرشىدىن كەنتىدىن بالۇن ئائىلىسىنىڭ  ئائىلە تەزكىرىسى بولۇپ، ئۇنىڭدا مەزكۇر ئائىلىدىكى توققۇز  ئەۋلادىنىڭ تارىخى ئۆزگىرىش قىسمەتلىرى بايان قىلىنىغان. بۇ تەتقىقات تېمىسىنىڭ مەقسىدى بىر مىللەت ئىچىدىن بىر ئائىلىنى تەكشۈرۈش، بۇ «ئائىلە» دىن ئىبارەت ئەينەكتە پۈتۈن بىر مىللەتنى كۆرۈشتىن ئىبارەت، كىتاب ئوقۇشقا ئەرزىيدۇ، ئۇ بىر ئۆرنەك بولۇپ، ھەربىر ئائىلە ئۇنىڭغا قاراپ ئۆزىنىڭ ئائىلە تەزكىرىسىنى يېزىپ چىقسا بولىدۇ .

43. «مۇز تاغ يۈرىكى»
بۇ ئاتاقلىق تاجىك يازغۇچىسى ئاتىكە زەمىرىنىڭ خاس ھېكايىلار  توپلمى.  1996 - يىلى 11- ئايدا شىنجاڭ ياشلار - ئۆسمۈرلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا  نەشر قىلىنغان.  توپلامغا توققۇز  نادىر ھېكايە كىرگۈزۈلگەن ،  مەزمۇن دائىرىسى تاجىكلار ئىجتمائىي ھاياتىنىڭ ھەرقايسى تەرەپلىرىگە چېتىلىدۇ. توپلامدىكى ھېكايىلارنىڭ ۋەقەلىكى قىزىقارلىق،  تىلى ئاممىباب بولۇش بىلەن بىرلىكتە پىرسۇناژلارنىڭ خاراكتېرى جايىدا يارتىلغان. بۇ توپلام 1999- يىلى كۈنمىڭدا ئاز سانلىق مىللەتلەر يازغۇچىلىرىنىڭ ئەڭ يۇقىرى مۇكاپاتى «تۇلپار» مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن.  توپلام ئوقۇپ چىقىشقا ئەرزىيدۇ.

44. «قۇياشقا يېقىن كىشىلەر»

بۇ يازغۇچى ئاتىكە زەمىرىنىڭ تۇنجى رومانى، شۇنداقلا ئېلىمىز تاجىكلىرىنىڭ بۈگۈن دەۋر ئەدەبىياتىدىكى تۇنجى رومانى، مەزكۇر رومان 2004- يىلى شىنجاڭ ياش - ئۆسمۈرلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن ئۇيغۇر تىلىدا نەشر قىلىندى.  ئاپتور ئۇنى تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 50 يىللىقىغا ئاتاپ يازغان. ئاپتور ئىجادىيىتىنىڭ ئەڭ يۇقىرى پەللىسى بولغان بۇ روماندا تاشقورغاننىڭ 50 يىلدىن بۇيانقى ئىجتىمائىي ئۆزگىرىشلىرى پىرسۇناژلارنىڭ رەڭگارەڭ  كەچۈرمىشلىرى ۋە مۇناسىۋىتى ئارقىلىق تەسۋىرلىگەن. بۇ  روماننىڭ بارلىققا كېلىشى تاجىك مەدەنىيىتى تارىخىدىكى بىر زور ئەھمىيەتلىك ئىش ھېسابلىنىدۇ.

45. «ئوتتۇرا ئاسىيادىكى ئىسلام مەزھەپلىرى»
بۇ كىتابنى زەمىر سەيدۇللا زادە بىلەن پەرھات غاپپار بىرلىكتە يازغان. شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى 2002- يىلى بۇ كىتابنى ئۇيغۇر تىلىدا  نەشر قىلغان.  پۈتۈن كىتاب جەمئىي10 بابتىن تۈزۈلگەن بولۇپ،  ئۇنىڭدا ئىسلام دىنىدىكى سۈننى مەزھىپى،شىئە مەزھىپى، خارىجىيە مەزھىپى، سوفىزىم ئېقىمى، ئىسمائىلىيە  مەزھىپى ۋە باشقا پىرقىلەر، ئېقىملار، تارماقلار بايان قىلىنغان.  كىتابنىڭ  بىلىش قىممىتى ۋە  ماتېرىياللىق قىممىتى بىر  قەدەر يۇقىرى، ئوقۇپ چىقىشقا ئەرزىيدۇ .

46. «پامىر شادلىقى»
بۇ بىر ئەدىبىي توپلام (ژورنال) بولۇپ، تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 30 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 30 يىللىقىنى تەبرىكلەشكە تەييارلىق كۆرۈش ئىشخانىسى تۈزۈپ نەشر قىلغان. بۇ مەخسۇس سانغا تۆت  ھېكايە، ئالتە  پارچە ماقالە ، 21 ئاپتورنىڭ شىئېرلىرى،  ئىككى خەلق چۆچىكى، مەدەلخان بالۇن  تەرجىمە قىلغان كلاسسىك شائىرىمىز ھافىزشىرازىنىڭ غەزەللىرى بېسىلغان.  بۇ ئېلىمىز تاجىكلىرىنىڭ بۈگۈنكى دەۋر ئەدەبىياتىدا بەلكىم تۇنجى مەخسۇس سان بولۇشى مۇمكىن. ژۇرنالدىكى ئەسەرلەر ئېلىمىز تاجىكلىرىنىڭ ئۆتكەن ئەسىر 80- يىللارنىڭ باشلىرىدىكى ئىجتىمائىي تۇرمۇشى ۋە ئىسلاھات ئېچىۋېتىش باھار شامىلىنىڭ  پامىر  رايونىغا ئېلىپ كەلگەن خاسىيەتلىك ئۆزگىرىشلەرنى ئەكس ئەتتۈرگەن .

47. «بۈركۈت نەي ساداسى»

بۇ تېلېۋېزىيە سەنئەت فىلمى بولۇپ،  سىنارىيە ئاپتورلىرى روزى گۈلباي،  مۇنى تابىلدى،  مەمەت ئەزىز، باش رىژىسسور  نىجات نىياز، رىژىسسور ئادىلشاھ شاھراخمان، فىلىمىنى تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى بىلەن شىنجاڭ تېلېۋېزىيە ئىستانسىسى بىرلىشىپ ئىشلىگەن. فىلىمىدا باش رولنى مەدەلخان بالۇن بىلەن ئەجەرگۈل مۇرادبىك ئالغان.  فىلىمىنىڭ باش پىلانلىغۇچىسى، باش مۇدىرى ۋە نازارەتچىلىكىنى  گۇجىيەنۋى بىلەن روزى گۈلباي ئۈستىگە ئالغان باش نازارەتچى شاۋكەت ئىمىن ، مىرزاي دوستمەمەت،  قاينام ئىمارەتشاھ ،  تۆمۈر مەمەت بولغان، دۆلەت سۇلتان، غالىپ مۇسا، خوجا ھەسەنلەر فىلىم مۇدىرى بولغان.  ئاكورتلاشتۇرغۇچى ھېكىم ھەسەن.  ئوپىراتۇر مامۇت ياقۇپ بىلەن رۇستەم ئابلىز بولغان.  زۇلال ياقۇپ، رۇستەم ماناس، ئىسمائىل ئەزىز ۋە تاشقورغان ناھىيىسىنىڭ ئاساسلىق رەھبەرلىرى فىلىم مەسلىھەتچىسى بولغان . فىلىمدىكى ئاساسلىق ناخشا - مۇزىكا  ۋە ئۇسسۇل ئىجادىيىتى ۋە ئورۇندىغۇچىلاردىن  ئاتاقلىق تاجىك ناخشىچىسى ئاخۇنبېك  دۆلەتبېك، ئاتىكە زەمىرى،  مۇبارەك تابىلدى،  تۇرسۇن قادىر، جامالخان گۈلمەمەت، سەلتەنەت نەۋرۇز، لەيلى مۇراتشاھ،  يۈكسەك شىجائەت، يۈكسەك ئىسھاق، گۈل دۆلەت، رىزىۋانگۇل بارات، ئەزىم خوشدىل، تۇرسۇنگۇل ئىسھاق، قادىر، بەختىخان قاتارلىقلار بولۇپ، ئومۇمى جەھەتتىن ئالغاندا فىلىم مۇۋەپپىقىيەتلىك چىقىپ، دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىدا زور تەسىر قوزغاپ ناھايىتى يۇقىرى باھاغا ئېرىشكەن .

48. «شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتىتى ئىلمىي ژۇرنىلى» 1994- يىل
2- سان
«شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى ئىلمىي ژۇرنىلى» نىڭ 1994- يىلى 2- سانى تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 40 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن مەخسۇس سەھىپە ۋە تەھرىر ئىلاۋىسى  يېزىپ خەنزۇچە،  ئۇيغۇرچە ئىككى خىل يېزىقتا ئەينى ۋاقىتتا تاشقورغان ناھىيىلىك پارتكومنىڭ شۇجىسى خۇڭ جياشى بىلەن تاشقورغان ناھىيىسىنىڭ ھاكىمى  مىرزاي دوسمەمەتلەر يازغان «تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسىنىڭ تەرەققىيات ئەھۋالى»،  شېرىن قۇربان  بىلەن مەدەلخان بىرلىشىپ يازغان ‹‹ئېلىمىز تاجىكلىرىنىڭ شەكىللىنىشى ۋە تارىخى تەرەققىياتى توغرىسىدا››،  ئاتىكە زەمىرى يازغان «ئازادلىقتىن كېيىنكى تاجىك ئەدەبىياتنىڭ تەرەققىياتى»، ئوبۇل ھەسەنخان يازغان«تاجىك خەلق سەنئىتى ۋە خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى»،  رەھقانقول يازغان «تاجىك خەلقىنىڭ ئۆرپ - ئادەت ۋە قائىدە - يوسۇنلىرى» قاتارلىق بەش پارچە ماقالىنى ئېلان قىلغان . بۇ ئاپتونوم رايۇنىمىز بويىچە ئەڭ ئالىي بىلىم  يۇرتى بولغان  شىنجاڭ ئۇنىۋېرستېتىنىڭ ئىلمىي ژۇرنىلىدا تاجىك ئاپتورلىرىنىڭ بىرلا ۋاقىتتا ئەڭ كۆپ ئېلان قىلغان ئىلمىي ئەسەرلىرى بولۇپ، بىر قەدەر يۇقىرى سەۋىيىگە ۋەكىللىك قىلىدۇ .

49. «قەشقەر ئەدەبىياتى» 1994- يىل 4- سان
بۇ «قەشقەر ئەدەبىياتى» ژۇرنىلىنىڭ تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 40 يىللىقىغا ئاتاپ چىقارغان مەخسۇس سانى بولۇپ  ژۇرنال تەھرىر بۆلۈمى ئىلاۋىسى ۋە «تاجىكلار ۋە تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى» ناملىق ماقالىنى يېزىپ،  تاجىكلار ۋە ئۇلارنىڭ ئانا يۇرتى تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسىنى ئومۇميۈزلۈك بايان قىلغان. مەخسۇس بۇ ساندا 27 شائىرنىڭ ھەرخىل تېمىدىكى شىئېرلىرى،  مۇنى تابىلدىنىڭ «جىلغىدىكى مەقبەرە» ناملىق پوۋېستىدىن پارچە، زورى گۈلباي قاتارلىق سەككىز  ئەدىپنىڭ ھېكايە نەسرلىرى، شېرىن قۇربان ، مەدەلخان قاتارلىقلارنىڭ تۆت  پارچە ماقالىسى، ئىككى  ئاپتورنىڭ ساتىرا ۋە يۇمۇرلىرى، مەرھۇم تابىلدى ھوشۇر رەتلىگەن تاجىكلارنىڭ مەشھۇر «پەنج بۇرادەر»  داستانى ۋە مەدەلخان تەرجىمە قىلغان 21 رۇبائىي قاتارلىقلار بار. بۇ ئەسەرلەر رەڭگارەڭ بولۇپ ، تاجىك خەلقىنىڭ 90- يىللاردىكى ئىجتىمائىي ھاياتىنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ . ھەمدە شۇ مەزگىلدىكى ئېلىمىز تاجىكلىرىنىڭ ئەدەبىيات - سەنئەت ئىجادىيەت  سەۋىيىسىنى  نامايان  قىلىدۇ .

50. ‹‹ بۈركۈت ۋە تاجىك مەدەنىيىتى — تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 50 يىللىقىغا سوۋغات»
بۇ شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ تاجىك پروفىسسورى شېرىن قۇربان  بىلەن ئاتاقلىق تاجىك يازغۇچىسى  مەدەلخان بالۇننىڭ ئانا يۇرتىنىڭ  50 يىللىق مەرىكىسىگە بېغىشلاپ يازغان ئۇنىۋېرسال ئىلمىي ئەسىرى بولۇپ،  2004- يىلى 6- ئايدا شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى نەشرىياتى تەرىپىدىن خەنزۇ تىلىدا نەشر قىلىندى. ئەسەر 300 مىڭ خەتلىك چوڭ ھەجىملىك كىتاب بولۇپ، جەمئىي توققۇز  بابتىن تەركىپ تاپقان بولۇپ، مەزمۇن دائىرىسى جەھەتتە تاجىكلارنىڭ گىئوگرافىيىلىك ياشاش مۇھىتى،  تاجىكلارنىڭ قىسقىچە تارىخى،  تاشقورغاننىڭ يېقىنقى يىللاردىن  بۇيانقى ئىقتىساد تەرەققىياتى، تاجىك مەدەنىيتىنىڭ ئورنى ۋە ئالاھىدىلىكى، تاجىكلارنىڭ ئىنتنوگرافىيە – فولكلورى،  ئەخلاق - پەزىلىتى، تىل - يېزىقى،  ئەدەبىيات - سەنئىتى ۋە دىنىي ئېتىقادى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ . ئەسەردىكى ماتېرىياللار  ئۆزگىچە،  ئۇسلۇبى بۆلەكچە بولۇپ ، سىزنى سېھىرلىك ۋە مەپتۇن قىلارلىق تاجىك مەدەنىيىتى مەنزىرىسى ئىچىگە باشلاپ كىرىدۇ.
يۇقىردىكىلەردىن باشقا تاجىك مەدەنىيىتىگە ئالاقىدار مۇھىم ئەسەرلەردىن دۆلەت ۋە ئاپتونوم رايون دەرىجىلىك مۇھىم تەتقىقات نەتىجىلىرى بولغان ‹‹جۇڭگودىكى ھەرقايسى مىللەتلەرنىڭ دىن ۋە ئەپسانە لۇغىتى›› (بېيجىڭ نەشرى)  ‹‹جۇڭگو ئەدەبىياتىدىن ئومۇمى ئۆرنەكلەر لۇغىتى›› (ئازدلىق ئارمىيە نەشرىياتى نەشرى) «جۇڭگو ئىسلام دىنى ئىنسىكلوپىدىيىسى» (سىچۈەن نەشرى)  «جۇڭگودىكى مىللەتلەرنىڭ ھېكايەتلەر قامۇسى» (شاڭخەي نەشرى) «جۇڭگودىكى مىللەتلەرنىڭ مەدەنىيەت قامۇسى» (لياۋنىڭ نەشرى) ‹‹جۇڭگودىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ مەدەنىيەت لۇغىتى›› (بېيجىڭ مىللەتلەر نەشرىياتى نەشرى)‹‹غەربىي شىمالدىكى مىللەتلەرنىڭ مەدەنىيەت لۇغىتى›› (شىنجاڭ نەشرى) ‹‹ شىنجاڭ ئومۇمى تەزكىرىسى، تىل – يېزىق تەزكىرىسى›› (شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى نەشرى) ‹‹جۇڭگو شىنجاڭ ئىتنوگرافىيىسى›› (شىنجاڭ نەشرى) ‹‹شىنجاڭدىكى مىللەتلەرنىڭ تىللىرىنىڭ تارقىلىش ئەھۋالى ۋە تەرەققىيات يۈزلىنىشى›› (بېيجىڭ نەشرى) ‹‹شىنجاڭ ئىنسىكلوپىديسى» (بىيجىڭ نەشرى ) قاتارلىق ئىنسىكلوپىديە،  قامۇس ۋە لۇغەت قاتارلىق قۇرال خاراكتېرلىك مۇھىم ئەسەرلەرنىڭ ھەممىسىدە تاجىك مەدەنىيىتىنىڭ ھەرقايسى ساھەلىرى كەڭ ۋە ئەتراپلىق بايان قىلىنغان. بۇ مۇھىم ئەسەرلەر تاجىك مەدەنىيىتىنى پامىر ئېگىزلىكىدىن ئاپتونوم رايونغا،  مەملىكەتكە ۋە دۇنياغا  كەڭ تۈردە تەشۋىق قىلىپ تارقاتتى. بۇ تاجىكلارنىڭ ئامەت - تەلىيى. گېزى كەلگەندە شۇنى ئېيىتىش لازىمكى،  بۇ چوڭ - چوڭ قامۇسلاردا تاجىك مەدەنىيىتىنى  شېرىن قۇربان، مەدەلخان بالۇن، زەمىر سەيدۇللازادە قاتارلىقلار 20 يىلدىن بۇيان تىرىشىپ - تىرمىشىپ ئىشلەپ ئەكس ئەتتۈردى. بۇ ئاسان قولغا كەلگەن نەتىجە ئەمەس.
بۇلاردىن باشقا يەنە تاجىك مەدەنىيىتىگە ئائىت جۇڭگونىڭ ئاتاقلىق يازغۇچىسى ۋاڭ مىڭنىڭ ‹‹پامىرغا سەپەر›› ناملىق شىئېرى، تۆمۈر داۋامەتنىڭ تاجىكلارنىڭ «بۈركۈت نەي رىۋايىتى» ۋە «مۇز تاغ ئاتا رىۋايىتى»  ئاساسىدا يازغان ‹‹ئامان ۋە ئەختەر›› ناملىق داستانى، ئاتاقلىق ئۇيغۇر شائىرلىرى ئوسمانجان ساۋۇتنىڭ ‹‹تاجىك تەرەنلىرى›› ناملىق داستانى، مامۇت زايىتنىڭ ‹‹مۇز تاغدىكى ئوت››ناملىق داستانى، مۇھەممەد شاۋۇدۇننىڭ ‹‹تاشقورغاندا  تامغان مىراسلار›› ناملىق داستانى، ئۇچقۇنجان ئۆمەرنىڭ بىرقانچە پارچە ماقالىلىرى،  خەنزۇ يازغۇچى دۈەن شىيۇنىڭ بىر قانچە پارچە ماقالىلىرى قاتارلىق ناھايىتى مۇھىم سالمىقى بار ئەسەرلەر ھېسابلىنىدۇ. تولۇقسىز مەلۇماتلارغا قارىغاندا، تاجىك مەدەنىيىتىگە ئائىت تۈرلۈك ژانىردىكى ئەسەرلەر 5000 پارچىدىن ئاشىدىكەن. بىزنىڭ يۇقىرىدا قىسقىچە تونۇشتۇرغىنىمىز ئەنە شۇ 5 مىڭ ئەسەر ئىچىدىكى ۋەكىللىك خاراكتىرىگە ئىگە ئەسەرلەر بولۇپ، بىز بۇ يەردە ئۇلارنى بىر تەكشىلىككە قويۇپ كىتاپخانىلارنىڭ دىققەت نەزىرىگە قويدۇق. بىزنىڭ تاشقورغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسىنىڭ 50 يىللىق بايرىمى مۇناسىۋىتى بويىچە مۇشۇنداق قىلىشىمىز،  ئەگەر ئازراق بولسىمۇ پايدىلىق رول ئوينىغان بولسا زىيادە خۇشال بولاتتۇق .
2004- يىل 3- ئاي ( ئۈرۈمچى)

تورغا يوللىغۇچىدىن: گەرچە شېرىن قۇربان بۇنىڭدىن سەككىز يىل بۇرۇن يازغان بولسىمۇ، مەتبۇئاتتا كۆرمىدىم، ماڭا ئوخشاش كۆرمىگەنلەر بولسا پايدىلىنار دېگەن ئۈمىدتە يوللىدىم. ماتىريال ئىزدەۋېتىپ ئوقۇمۇشلۇق كىشىلىرىمىزدىن توپلىغان «تاجىك ماتىرياللىرى» ھۆججەت ساندۇقۇمدا بارئىكەن يوللىدىم، شۇڭا مەنبەنىمۇ ئەسكەرتەلمىدىم.  ئەگەر ئاپتور يوللانسا بولمايتتى دەپ قارىسا ئۆچۈرۋېتىشكە  تەييارمەن. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا ئايبۈۋى تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-5 23:27

جابدۇق ئىشلىتىش پاش قىلىش