كومپيۇتېرلىشىش سودا-تىجارەتتە روناق تېپىش ياكى مەغلۇب بولۇشىنى بەلگىلەپ قويىدۇ
—نەزىرىڭىز سودا- تىجارەتنى قېلىپلاشتۇرغۇچى، ئاپتۇماتلاشتۇرغۇچى ۋە ئاسانلاشتۇرغۇچى ئىزگۈ شىركىتىنىڭ ئىش پائالىيەتلىرىدە بولسۇن!
تۇردى لېتىپ
شۇنداق بىر تېما يېزىشقا مۇۋەپپەق بولۇپ تۇرۇپتىمەنكى، مۇشۇ يەرگە پۈتۈلگەن ھەر بىر كەلىمە سۆز ساختىلىقتىن زىنھار خالىي، مەنپەئەتپەرەسلىكنىڭ زەرىچىلىرى ئىللا يوشۇرۇنمىغان، ئادىللىق تارازىسىدا تەڭپۇشلاشتۇرۇشقا ئەرزىيدىغان، لىللا سۆز ئىبارىلەردىن تەركىپ تېپىشى كېرەك. چۈنكى تېما ئىگىسى دەل مۇشۇ ئىش بىلەن مەشغۇل بولۇۋاتقان ئادىللىق تارازىسىنى مەھكەم تۇتقۇچىدۇر.
كونا يېڭى دوستلار مېنى تىلغا ئېلىشقىنىدا، ئالدى بىلەن تارازا، ئاندىن قالسا يانفوننى كۆز ئالدىغا كەلتۈرىشىدۇ. تارازا بولۇشىدا مېنىڭ ئاسما، تاياقسىمان تارازىنى ئېلېكترونلۇق، رەقەملىك تارازىغا ئايلاندۇرۇشتا ھەسسەمنىڭ بولغانلىقىدىن بولسا، يانفوننى كۆز ئالدىغا كەلتۈرۈشىدە ھەممىمىزگە تونۇشلۇق بولغان قول تېلېفونىنى ئاشخانا-رېستورانلارغا باشلاپ كېرەلىگەنلىكىمدىندۇر.
ھەق گەپنى ھەقلىق تارازىسىغا سالىدىغان بولساق، بۇ گەپنىڭ ھەقىلىقىغە بولغان ئىشەنچىمىز ھەسسىلەپ ئاشىدۇ. كومپيۇتېر، ئىنتېرنېت دەۋرىدە ھەق بىلەن ناھەقنى پەرقلەندۈرۈش تولىمۇ قىيىنلىشىپ كەتكەنلىكى ئۈچۈن كۆپلىگەن كىشىلىرىمىزنىڭ ھەق گەپلەرگە بولغان گۇمانى ئېشىپ كەتتى. شۇنداق، بىر ھەق ئىشنى مەن بىلەن دەتالاش قىلغۇچىغا ئىشەندۈرۈش ئۈچۈن «ئەگەر گېپىم يالغان بولساـ ئېيتقانلىرىم روياپقا چىقمىسا، نەق مەيدان مۇشۇ بىنانىڭ 33 – قەۋىتىدىن سەكرەپ بېرىمەن» دەپ ۋەدە بەرگىنىم ھېلىمۇ ئېسىمدە، ناھال، ھېلىمۇ شۇ ئورۇندا ساق ئولتۇرۇپتىمەن. مېنى شۇ ۋەدىنى قىلىشقا مەجبۇر قىلغۇچى بولسا مۇشۇ كۈنلەدە ماڭا بەش كۈنلۈك يەردىن سالامغا كېلىدۇ، خالاس.
يېقىندا دوستلار ئارا سورۇندا پاراڭ ئارىسىدا، كومپيۇتېرلىشىشنىڭ زۆرۈرلىكى تەكىتلىنىپ قالدى ۋە يانفونلارنىڭ ئاللا-كارامەتلىك ئىقىتىدارلىرى توغىرسىدا گەپ بولۇنغاچقا، بىر دوستۇم يان تېلېفونىنى چىقىرىپ ماڭا «كيۇ كيۇ» نى بار قىلىپ بېرىشنى ئۆتۈندى. گەرچە مەن ئانچە ئويناپ باقمىغان ناتونۇش يانفونلاردىن بولسىمۇ، ئۇنداق-مۇنداق بېسىپ يۈرۈپ توردىن «كيۇ كيۇ» دىن بىرنى چۈشۈرۈپ بەردىم. لېكىن زادىلا تورغا چىققىلى بولمىدى، تورغا چىقىدىغان مۇلازىمېتىنى ئاچتۇرمىغان بولغىمىتى دېسەم، «كيۇ كيۇ» نى توردىن چۈشۈردۈمغۇ، دىلىغۇل بولۇپ يانفوننى قولىغا بەردىم. تارقاش ۋاقتىدا دوستۇم «ئۇچۇر يوللىغىلىمۇ بولمايۋاتىدۇ» دەپ نارازى بولغاندەكمۇ قىلدى. نېمە ئىشلىقىنى بىلەلمەي بېشىم قاتتى. ئەتىسى دوستۇمنىڭ قىلغان تېلېفونى ئىشنىڭ ھەقىقىيىتىنى ئېچىپ بەردى. تېلېفونى توختاپ قالغان ئىكەن. ھەققى بىر ئاخشامدىلا 200 يۈەن ئەتراپىدا ئېشىپ كېتىپ، مەجبۇرىي توختالغان ئىكەن. دوستۇم ئەتىسى تېلېگراف مۇلازىمەت زالىغا بېرىپ ئاندىن بۇ ئىشنى بىلىپتۇ. تەسەللىي ئورنىدا:
-ئىككى تال مەۋھۇم پىنگىۋىننى 200 يۈەنگە سېتىۋاپتۇق-تە، دەپ چاخچاق قىلدىم دوستۇمغا.- چۈنكى پىنگىۋىننى قانداق چۈشۈرۈشنى مەن بىلگىنىم بىلەن، چۈشۈرگەنگە ھەقنى قانداق ئېلىشنى مەن بەلگىلىمەيمەن- دە.
ناھال، يانفوننى ئاشخانا رېستورانلارغا تەدبىقلاشتا ئۇتۇق قازانغانلىقىم راست، لېكىن مەن يانفوننى تېلېگىرافنىڭ ھامىيلىقىدىن خالىي ھالدا شۇ دائىرىدە قۇرۇپ چىقىلغان سىمسىز سىگنال تورىدا خىزمەت قىلىدىغان قىلغانلىقىمىز ئۈچۈن كېيىنكى پايدىلىنىشتا ھەق تەلەپ قىلىنمايدۇ.
تېخنىكا جەھەتتە تولىمۇ قىزىقارلىق تويۇلىدىغان بۇ ئىش بىر قىسىم ياش ھەۋەسكارلارنىڭ قىزىقىشىنى قوزغىماي قالمايدۇ ئەلۋەتتە. شۇنداقلا تېخنىكىنىڭ ئارقىسىغا يوشۇرۇنغان ئىقتىسادىي مەنپەئەت بىر قىسىم مەبلەغ سالغۇچىلارنىمۇ جەلىپ قىلىدۇ. نەتىجىدە بىر قىسىم ياشلار ئويۇشۇپ، كارخانا قۇرۇپ، مەن قىلىۋاتقان بۇ ئىشنى قىلىپ باقماقچى بولۇپ بازارغا ئات سېلىشتى. ھەتتا بىر قىسىم يەرلەرگە ئۆز مەھسۇلاتلىرىنى ئورنىتىشتى.
بازاردا رىقابەتچى بولۇش بۇ يامان ئىش ئەمەس، شۇغىنىسى بۇ رىقابەتچىلەر ساختىلىقتىن خالىي بولالمىدى. تېخنىكا جەھەتتە ئاجىزلىقلار كۆرۈلدى. نەتىجىدە خېرىدارلىرىنى رەنجىتىپ قويدى. ئىشنى قىلىپ پۇلنى ئېلىپ قۇيرۇقىنى قىسىپ، تېلېفونىنى ئېتىۋېلىشقا مەجبۇر بولدى. شۇنىڭ بىلەن ماڭا ئىككىلەمچى خېرىدارلار ئاۋۇدى. ئۇلار بىكاردىن-بېكار باشقىلارنىڭ ئازدۇرۇشىغا ئىشىنىپ، پۇلنى بىر قېتىم باشقىلارغا خەجلەپ، زىياندىن كېيىن ئاندىن ماڭا دەردىنى تۆكۈشىۋاتاتتى...
ئېلېكترونلۇق مەھسۇلاتلاردا ئازدۇرۇش ھېلىسى كۆپ. قارىماققا ئوخشاش نەرسىلەر، ئەمەلىيەتتە پەرق زور، ئەلۋەتتە باھا پەرقىمۇ چوڭ. ھەممىدە ئەرزاننى ئېلىشنى ئىستەيدىغان كىشىلەر ئاسانلا ئالدىنىپ قالىدۇ. شۇڭىمۇ تېخنىكىلىق نەرسىلەرگە پۇل خەجلەپ ھوزۇرىنى كۆرەلمەيدىغان ئىشلار بولۇپ تۇرىدۇ.
شۇنداق بىر كونا تونۇشىمىز بولىدىغان، ئاشخانا- رېستورانلارغا مۇناسىۋەتلىك كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىدىغان. يېقىندا كەسىپ ئۆزگەرتىپ رېستوران ئېچىشقا تۇتۇنۇپتۇ. شۇ ئويغا كەلگەن كۈندىن باشلاپ مەن ۋە مەن قاتارلىق ئاغىينىلەرنىڭ ھەممىسىگە قىلماقچى بولغان ئىشىنى دەپ، پۇل- ئىقتىسادىنى باشقۇرۇشقا مېنىڭدىن بىر نەرسە ئالىدىغانلىقىدىن شىپە كەلتۈرۈپ يۈردى. ماڭىمۇ تولا تېلېفون قىلىپ، ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتىدىن مېنى خەۋەردار قىلىپ تۇردى. ئاخىرى بۇ ئورۇنمۇ پۈتۈپ سىناق تەرىقىسىدە سېتىشنى باشلاشقا تۇتۇنۇپتۇ. ماڭا تېلېفون قىلىپ «سىستېماڭنى قوراشتۇر» دەپ بۇيرۇق سوققانمۇ بولدى. مەن نەق مەيدانغا باردىم، تونۇشۇمنىڭ مەن بىلەن پاراڭلىشىدىغانغا ھەپسىلىسى يوق. نېمىلەرنى سەپلەشنىڭ پىلانىمۇ يوق. سېتىشنىڭ قائىدىسى، باشقۇرۇشنىڭ قېلىپىمۇ يوق. مەن ئۇلارنىڭ تىجارىتى بىر مەزگىل تەرتىپكە چۈشكەندىن كېيىن ئاندىن ئويلاشساق بولغۇدەك دەپ يولۇمغا ماڭدىم. ھەپتە بولغاندا ئۇلار سودىسىنىڭ قالايمىقان بولۇپ كەتكىنىدىن چىدىماي، تەرەپ تەرەپكە تېلېفون قىلىپ ماڭا خەۋەر بېرىشكە باشلىدى. ھەتتا ئارىمىزدىكى يېقىن دوستلارنى ئارىغا سالغانمۇ بولدى. مەن «ھېسابلىق دوست ئايرىلماس» دېگەن قائىدە بويىچە ئارتۇقچە ئىندىمەي، ئىشلىتىدىغان نەرسىلەرنىڭ تىزىملىكى ۋە پۇل تاپشۇرۇش ئۇسۇلى، كېيىنكى مۇلازمەت توختامى قاتارلىقلارنى تەخلەپ ئادەملىرىمدىن ماڭدۇردۇم. تونۇشۇمنىڭ بولارنى كۆرەرگە كۆزى يوق. تېزراق ئىشنى باشلىمىغانلىقىمىزدىن تىت- تىت بولۇپ، جەھلى بىلەن تېلېفوننى ماڭا ئۇردى. مەن ئەھۋالنى چۈشەندۈردۈم. كېلىشىۋېلىشىمىز كېرەكلىكى، ئالدىن 80% پۇلنى نەق تاپشۈرۈش كېرەكلىكىنى ئېنىق ئېيتتىم. ئۇ جان جەھلىدە «باشقىلارغا قىلدۇرىمەن» دەپ تېلېفوننى ئۈزدى. «دوستقا بىر نەرسە ساتساڭ چوقۇم ياخشىسىنى سېتىشىڭ كېرەك، سالاغا كېتىپ قېلىپ، ئېنىقسىز ئىش قىلىپ قويساڭ، كېيىنكى باش ئاغىرقى يامان» دەپ ئويلايدىغان مەن ئارتۇقچە ۋايىم يەپ كەتمىدىم.
شۇ تېلېفون ئۇزۇلگەندىن كېيىن، كونا خېرىدارلىرىمدىن تېلېفون كېلىشكە باشلىدى، مەزمۇنى شۇ تونۇشۇمنىڭ ئۆزىگە تېلېفون قىلىپ، ماڭا ئوخشاش سىستېما ئورنىتىدىغانلارنى تونۇشتۇرۇشنى ئۆتۈنگەنلىكى، ئۇلارنى بىلگەن تەغدىردىمۇ مەھسۇلاتلىرنىڭ سۈپىتى ۋە كېيىنكى مۇلازىمىتىدىن زارلىنىشنىڭ كۆپلىكىنى بىلگەچكە، ئۇلارنى تەۋىسسىيە قىلىشقا پېتىنالمىغانلىقى، مەن ـ يەنىلا مېنى تەۋىسسىيە قىلغانلىقى توغرىسىدا ئىدى. ھەتتا بىر كونا خېرىدارىم كونا ئاشخانىسىغا مېنىڭكىنى ئورنىتىپ، يېقىندا ئاچقان يېڭى بىر ئاشخانىسىغا ئەرزانكەن دەپ باشقىلارنىڭكىنى ئورناتقان ئىدى. ئۇمۇ ئوخشاشلا «ئەرزان مالنىڭ شورپىسى يوق» ئىكەنلىكىنى تونۇپ يېتىپ، مېنى تەۋىسسىيە قىلغان ئىدى.
شۇ تەرىزىدە بىر ھەپتە ئىچىدە قەستەن بارلىق مېنىڭكىدىن باشقا سىستېمىنى ئىشلىتىۋاتقان ئورۇنلارنى سۈرۈشتۈرۈپ چىققان بولغۇسى خېرىدارىمىز نائىلاج مېنى ئىزدىمەي، قول ئاستىمدىكى غوللۇق خادىمىمنى ئىزدەپ، پۇلنى نەق تاپشۇرۇپ مال ئالىدىغانلىقىنى ئېيتىپ، كېلىشىپتۇ.
شۇنداق بىز ئىزگۈ شىركىتى ھەر بىر قېتىملىق سېتىشنى تالاي مۇشەققەتلەرنى باشتىن كەچۈرۈپ ئاندىن ۋۇجۇتقا چىقىرىپ كەلدۇق ۋە مەڭگۈ ئىگە بولۇش پۇزۇتسىيەسىدە بولدۇق. ھازىرغىچە تۇراقلىق خېرىدارىمىز ئىككىيۈزدىن ئاشتى. بۇنىڭدا بىر قسىملىرىنى چىن سەمىمىيىتىمىز بىلەن تەنپەنلىشىپ قولغا كەلتۈردۇق. بىر قىسىملىرىنى رەت قىلدۇق. مەسىلەن ئۈرۈمچى دىۋوپو ئايرۇدۇرۇمى ئىشچى خىزمەتچىلەر ئاشخانىسى ئۈچ ئورۇننى تالىشىپ قولغا كەلتۈردۇق. كارېفور تاللا بازىرى ئۈچ دۇكاننىڭ تېخنىكا مۇلازىمىتىنى 3 يېرىم يىل قىلغاندىن كېيىن، رەت قىلىپ تاشلىدۇق. باشقا خېرىدارلىرىمىزمۇ يۇرتىمىزنىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن تارتىپ ئىچكىرى ئۆلكە ھەتتا قوشنا ئەللەرگىچە كېڭەيدى.
قىلىۋاتقان ئىشىمىز تېخنىكىلىق ئىش، خەلقىمىزنىڭ چۈشەنمىكى تەس. چۈشەندۈرۈش ئۈچۈن «كومپيۇتېر ۋە تۇرمۇش» ژۇرنىلىنى بىر يېرىم يىل ئىشلەپ تىنماي يېزىپ تەشۋىق قىلدۇق، ۋە بۇنىڭدىن كېيىنمۇ سەمىمىيىتىمىزنى بىرىنچى ئورۇنغا قويۇپ تۇرۇپ، داۋاملىق تەشۋىق قىلىپ تۇرىدىغانلىمىز ئېنىق.
باشتا ئېيتقىنىمىزدەك ئېلېكترونلۇق ئۈسكۈنىلەرنىڭ راستىسى بىلەن ساختىسىنى ئايرىماق تەس. بىز ساختىسىنى سۆكۈپ كەلدۇق. كەڭ ئىستىمالچىلارنى تېزراق كومپيۇتېرلىشىشقا، سودا تىجارىتىنى كومپيۇتېر ۋە كومپيۇتېرلاشقان سىستېمىلار ئارقىلىق روناق تاپقۇزۇشقا تەۋىسسىيە قىلىپ كەلدۇق. ھېلىھەم شۇ مەقسەتتىمىز. كۆپچىلىكنىڭ تېنىنىڭ سالامەت، ئىشلىرىنىڭ ئوڭۇشلۇق بولۇشىغا تېلەكداشمىز. كۆپچىلىككە رەھمەت.