«ئايال يازغۇچىلار كىتاب ئوقۇش كۇرسى»ئېچىلدى   [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

تالانتلىق شائىرە چىمەنگۈل ئاۋۇت قاتناشقان بولسا تېخىمۇ ياخشى بولاركەن.شۇنداقتىمۇ ئايال ئەدىپلەرنىڭ جەم بولغىنى ئېسىل ئىش بوپتۇ.شىنجاڭ يازغۇچىلار جەمىييىتىنىڭ ئەنە شۇنداق ئەھمىيەتلىك پائالىيەتلەرنى كەينى-كەينىدىن زىچ ئورۇنلاشتۇرۋاتقانلىقى ئىجادىيەت قوشۇنىنى كۈچلەندۈرۈش،شارائىتىنى ئىمكانىيەتنىڭ بېرىچە ئەلالاشتۇرۇشقا كۈچ چىقىرۋاتقانلىقى،ئەدەبىي ئىجادىيەتنىڭ تەرەقىياتىغا كۈچلۈك تۈرتكە بولىۋاتقانلىقىنى نامايەن قىلماقتا.
    پائالىيەتنىڭ ئۇتۇقلۇق بولىشى،ئايال ئەدىپلەر ئىجادىيىتىنىڭ يۈكسىلىشىگە سەمىمىي تىلەكداشمەن.

  بۈگۈن چۈشتىن بۇرۇن شىنجاڭ يازغۇچىلار جەمىيىتىدىن پەرىدە مالىك بۇ قېتىمقى پائالىيەتنىڭ ئۇرۇنلاشتۇرۇلۇش  ئەھۋالى، پائالىيەت مەقسىتى ھەققىدە قىسقىچە سۆزلەپ، يېقىنقى ئون يىلدىن بۇيانقى ئاياللار ئىجادىيەت ئەھۋالىنى دەلىللەپ، ئاياللار ئەدەبىي ئىجادىيەت قۇشۇنىنى كۈچەيتىش، يىڭى كۈچلەرنى يىتەكلەش، ئايال ئىجادىيەتچىلەرنىڭ سان ۋە سۈپەت جەھەتتىكى تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش ئۈچۈن بۇ قېتىمقى ئايال ئەدىبلەر سىمىنارىيىسىنى ئالاھىدە ئۇرۇنلاشتۇرغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ ئۆتتى.

   ئاپتۇنۇم رايۇنلۇق ئەدەبىيات سەنئەتچىلەر بىرلەشمىسى ، يازغۇچىلار جەمىيىتىنىڭ رەئىسى ئازات سۇلتان ئەدەبىي ئىجادىيەتچىلەردىن كۈتىدىغان ئۈمىد-تەلەپلىرىنى ئوتتۇرىغا قۇيۇپ، دۇنيا ئەدەبىياتى تەرەققىيات ئەھۋالى بىلەن ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ ھازىرقى ئەھۋالى، سان ۋە سۈپەت جەھەتتىكى پەرق، يازغۇچىلارنىڭ ئىدىيە ۋە ئىجادىيەت ئەھۋالى، ئىستىلشۇناشلىق ھەققىدە تەپسىلى سۆزلەپ بەردى.
   ئۇ كۇرسانتلاردىنلا ئەمەس، بارلىق ئەدەبىي ئىجادىيەتچىلەردىن كۈتىدىغان تەلەپلىرىنى تۆۋەندىكى نۇقتىلار بويىچە ئوتتۇرىغا قويدى:
  1.بۇ پائالىيەتكە قاتناشقان كۇرسانتلار ئەركىن-ئازادە پىكىرلىشىڭلار، نىمىنى ئويلىغان بولساڭلار، ئىدىيەڭلاردا قانداق چىگىش مەسىلىلەر بولسا دادىللىق بىلەن ئوتتۇرىغا قۇيۇپ ھەل قىلىڭلار. قانداق قىلغاندا ئۇيغۇر ئەدەبىياتى گۈللىنىدۇ؟ دىگەن باش نۇقتىنى چۆرىدەپ ئەستايىدىل مۇھاكىمە ئېلىپ بېرىڭلار. ھازىرقى ئىجادىيەت ئەھۋالىداساقلانغان مەسىلىلەرنى تېپىپ چىقىڭلار.
  2.ئەتراپلىق مۇلاھىزە يۈرگۈزۈش، ئۆز ئارا پىكىر ئالماشتۇرۇش، تەجرىبە ئۈگىنىش ئارقىلىق ئىدىيەدە بۈسۈش ھاسىل قىلىشنى قولغا كەلتۈرۈڭلار.
   3.ھەرقانداق بىر يازغۇچى ئالدى بىلەن مۇتەپەككۇر بولۇشى كىرەك. ئۆزىدە مەسىلىلەرگە، ئىجتىمائىي ۋە تەبىئىي ھادىسىلەرگە پەلسەپىۋى نۇقتىئىنەەر بىلەن مۇئامىلە قىلالمايدىغان، مۇتەپەككۇرلارچە كۆز، مۇتەپەككۇرلارچە ئىدىيە بىلەن
چۈشىنىش ۋە بىلىش ھاسىل قىلالمايدىغان يازغۇچى مەڭگۈ ياخشى ئەسەر يازالمايدۇ. ئەسەرنىڭ دەۋرگە بولغان رولى، كىتابخانلارنى تەربىيىلەشكە بولغان قىممىتى شۇ ئەسەرنىڭ يۈزەكى ئوقۇشچانلىقىدا ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭدىكى ئىدىيەدە، ئالغا سۈرۈلگەن ئوي-پىكىردە، كىشىلەرنى ئۈمىدۋارلىققا، يۇرۇقلۇققا ئۈندەيدىغان مەلۇم ئىما-ئىشارەتلەردە ئەكىس ئېتىدۇ.
  ئەدەبىياتنىڭ كىشىلەرنى يىتەكلەش رولى بولىدۇ، ساپالىق كىتابخانلارنى تەربىيىلەشتە كىشىلىك تۇرمۇشتىكى مۇرەككەپ ۋە رەڭدار ۋەقەلىكلەرگە مۇراجىئەت قىلىشتىكى مەقسەت، شۇ مۇرەككەپ ۋە رەڭدار ۋەقەلىكلەر ئارقىلىق ۋاستىلىك ھالدا مەلۇم قانۇنىيەتنى ئوتتۇرىغا قۇيۇش، مەلۇم ئىلغار ئىدىيەنى كۆرسىتىپ، كىتابخانلارنىڭ ئۇنىۋىرسال ساپاسىنى ئۆستۈرۈشتىن ئىبارەت.  كىتابخانلارنىڭ ساپاسىنى ئۆستۈرۈش دىگەنلىك ماھىيەتتە ئەدەبىياتنىڭ ساپاسىنى ئۆستۈرۈش، ئەدەبىي ئىجادىيەتنىڭ سۈپىىنى ئۆستۈرۈش دىگەنلىكتۇر.
  4. رومان ئىجادىيىتىنى ئېلىپ ئېيتساق، مۆجىزە خاراكتىرلىك نەتىجىلەر بارلىققا كەلدى. 1951-يىلىدىكى پەقەت بىرلا رومان بولۇشتىن ھازىرقى 244پارچە رومان بولۇشتەك ۋەزىيەت شەكىللەندى. ئەمدى سۈپەت مەسىلىسى مۇھىم ئامىلغا ئايلاندى. بۇنىڭدا، رومان يازدىم دەپ، ۋەقەلىك بولسىلا بولمايدۇ، بايان بولسىلا بولمايدۇ. رومان ئىجادىيەتچىلىرى ۋەقەلىكنىلا تەسۋىرلەشتىن، ئىنساننىڭ ھەقىقى ئۆزىگە ، ئىنساننىڭ ماھىيىتى، خاراكتىرى، روھىي-دۇنياسىنى ئېچىپ بىرىشكە يۈزلىنىشى كىرەك. ئەدەبىياتنىڭ تۈپكى يادروسى ئىنسان، ئىنساننىڭ كىشىلىك تۇرمۇش قاينىمىدا نىمىنى قىلىش، نىمىنى قىلماسلىقنى بىلەلمەي، كۈن ئۆتسە بولدى دەپ، ھاياتنى ۋەزىپە ئۈچۈن ياشىشى بۇ بىر تىراگىدىيە، بۇنىڭ جەمىيەتلىشىشى شۇ جەمىيەتنىڭ تىراگىدىيىسى، بۇنى قانداق ھەل قىلىش كىرەك؟ بۇ خىل تىراگىدىيىنى، بۇ خىل چۈشكۈنلۈكنى ئۆز پېتى خاتىرىلەپ قۇيۇش كىرەكمۇ؟ جەمىيەتتىكى قاراڭغۇلۇلۇقنى شۇ قاراڭغۇلۇق پېتى يېزىپ قۇيۇش كىرەكمۇ؟ بۇ ماھىيىتىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا ئەدەبىيات بولمايدۇ، ئىجادىيەتمۇ بولمايدۇ. كىشىلەرگە روھنىڭ ئۇلۇغلىقىنى، ئەقىدە-ئىتىقادنىڭ كۈچىنى، مەغلۇبىيەت ئىچىدىكى غالىبىيەتنى، قاراڭغۇلۇق ئىچىدىكى يۇرۇقلۇقنى ھىس قىلدۇرالىساق، كىشىلەرنىڭ مەنىۋىيىتىگە، روھىي دۇنياسىغا تەسىر قىلغۇدەك، ئىدىيىسىنى، روھىنى داۋالغۇتقۇدەك ئەسەرلەرنى يازالىساق ئاندىن ھەقىقىي ئىجادىيەتچى سانىلىمىز. دەۋرگە، خەلققە يۈز كىلەلەيمىز.
   5. يازغۇچىلار كۆپ كىتاب ئوقۇشى كىرەك. دۇنيا ئەدەبىياتى، خەنزۇ ئەدەبىياتى ۋە ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىكى ئەسەرلەر بولسۇن، ۋە مەيلى توردىكى ئەسەرلەر بولسۇن كۆپ كىتاب ئوقۇغاندا، كۆپ ئەسەر ئوقۇغاندا ياخشى ئەسەر يازالايمىز.  كىتاب ئوقۇماي تۇرۇپ، ھېچكىمدىن ھېچنىمە ئۆگەنمەي تۇرۇپ نادىر ئەسەر يارىتىش مۇمكىن ئەمەس. كىتابخانلارىكى بەدئىي زوق ۋە ئەدەبىياتنىڭ تەرەققىيات مەسىلىسى يازغۇچىلار ئويلىنىشقا تىگىشلىك مۇھىم مەسىلە. كىتابخانلارنىڭ بەدئىي زوق ئىھتىياجى بىلەن ئەدەبىياتنىڭ تەرەققىياتى زىچ مۇناسىۋەتلىك بولىدۇ. ئەدەبىيات كىتابخانلارغا نىسبەتەن تەربىيىلەش رولىنى ئۆتىشى كىرەك.  ئەدەبىي ئىجادىيەتنىڭ يۆنىلىشى ئۆز نۆۋىتىدە يەنە كىتابخانلارنىڭ ساپاسى مەسىلىسىە ئاكتىپ ياكى پاسسىپ رول ئوينايدۇ. بۇنىڭدا يازغۇچىلار چۇقۇم ئاكتۇئال تەرەپلەرنى ئالدىن ئويلاش، كىتابخانلارنى ئىجابىي جەھەتتىن تەربىيىلەشنى چىقىش قىلىش كىرەك.
  ( داۋاملىق يوللىنىدۇ)

ئەزىز ئۇستاز ياقۇپ ھەمدۇللانىڭ بىر كوپلىت شېئىرى بىلەن قوشۇپ  بۇ پائالىيەتكە قاتناشقان بارلىق ئەزىزەلەرگە كۆڭۈل خانەمدىن ئوتلۇق سالام  يوللايمەن!!            

دۇنيانىڭ كۆرىكى ھەم زىننىتى ئايال،
ھاياتنىڭ مەنىسى،لەززىتى ئايال.
ئايال ئۇ قەدىرلىك ئەڭ ئۇلۇغ ئىنسان،
ئاللاھنىڭ نېممىتى، رەھمىتى ئايال.

  6. ئوبزورچىلىقنى چىڭ تۇتۇش كىرەك. بىز ئەدەبىياتىمىزدىكى يۈكسىلىشلەرنى ۋە ساقلانغان مەسىلىلەرنى پەقەت ئەدەبىي ئوبزورلار ئارقىلىق بىلەلەيمىز، ئەدەبىياتىمىزغا شۇ ئارقىلىق توغرا دىئاگنوز قويالايمىز. بۇنىڭدا ھەرخىل ژانىردىكى ئەسەرلەرگە قارىتا تەھلىل-مۇھاكىمە ئېلىپ بېرىش، تەتقىقات ئېلىپ بېرىش ئىنتايىن مۇھىم. بۇ نۇقتابىزدىكى بىر ئاجىز مەسىلە. يەنە بىرسى بىزدە تەرجىمە ئوبزورچىلىقى يوق. رومانلارمۇ نەشىردىن چىقسا، تەرجىمە ئەسەرلەرمۇ ئېلان قىلىنسىلا بولدى دەپ قاراپ، رومان قانداق يېزىلدى؟ قانداق ئىدىيە ئالغا سۈرۈلدى؟ ئىجتىمائىي قىممىتى، بەدئىي ئەھمىيىتى قەيەردە ؟ دىگەن مەسىلىلەر ئۈستىدە ئويلىنىش، مۇھاكىمە ئېلىپ بېرىش ناھايىتى ئاز. تەرجىمىدە بولسا ئەسلى ئەسەر بىلەن سېلىشتۇرۇپ كۆرىدىغانلار، قانداق تەرجىمە قىلىندى؟ تەرجىمىدە ئەينەن ئىپادىلەشكە ئەھمىيەت بىرىلدىمۇ؟ دىگەن مەسىلىلەر ئۈستىدە ئويلىنىش يوق دىيەرلىك . شۇڭا ئەدەبىياتنى تەرەققىي قىلدۇرىمىز دەيدىكەنمىز ئوبزورچىلىقنى چىڭ تۇتۇشىمىز كىرەك.
   7. يازغۇچىلار تارىخ ئۈگىنىشى، پەلسەپە ئۆگىنىشى، پىسخولوگىيە ئۈگىنىشى كىرەك. بىر يازغۇچىدا ئۇنىۋىرسال بىلىم-ساپا ھازىرلانغاندا ئاندىن ئۇ بىر مىللەتنىڭ يازغۇچىسى بولۇش لاياقىتىنى ھازىرلىغان بولىدۇ. ۋەقەلىكنى شۇنداق باغلاپ يېزىپ قويسىلا رومان بولمايدۇ، سۆزلەرنى تىزىپ قويسىلا شېئىر بولمايدۇ. تارىخى رومان يازغۇچىلىرى بولسا تېخىمۇ ئەستايىدىل ئىزدىنىشى، تارىخنى تېخىمۇ ياخشى، تېخىمۇ ئەتراپلىق ئۈگىنىشى كىرەك.
  ھەرقانداق بىر يازغۇچى ئىنساننىڭ تەرەققىياتىغا ئۈمىد بىلەن قارىشى، قاراڭغۇلۇقنى يېزىشىتىكى مەقسەت كىشىلەرنى تەربىيىلەش، ئىبرەت ئالدۇرۇش بولۇشى، كىشىلىك ھايات تىراگىدىيىسىدىن، رىئاللىق پاجىئەسىدىن ئۈمىدنى، يۇرۇقلۇقنى، ياخشىلىقنى كۆرسىتىپ بىرەلەيدىغان بولۇشى كىرەك. تىراگىدىيە يامانلارنىڭ غەلىىسى، ياخشىلارنىڭ مەغلۇبىيىتى بىلەن ئەمەس، ياخشىلىققا ياخشىلىق، يامانلىققا يامانلىق يولى بىلەن ئاخىرلاشسا، بۇ گۈزەل تىراگىدىيە بولىدۇ، بۇنداق ۋەقەلىكلەرنىڭ كىشىلەرنى مەلۇم جەھەتتىن تەربىيىلەش ئەھمىيىتى بولىدۇ.
   8. تۈرلۈك مەسىلىلەرگە ئومۇمىيەت نۇقتىسىدا تۇرۇپ مۇئامىلە قىلالايدىغان بولۇشىمىز كىرەك. ئىنسانىيەتنىڭ ئىزدىنىشى دۇنيانى چۈشىنىش، ئىنسانىيەتنى چۈشىنىشكە يۈزلەنگەندە، ئۇ بىر ئۇلۇغۋارلىققا، كامىللىققا يۈزلەنگەن بولىدۇ. بىز مۇشۇ ئالەمنى ئالساق، بىز ئۇنىڭدىكى بىر نۇقتا، بىر چىكىت، بىزنىڭ ياشاۋاتقىنىمىز ۋە ياشىغىنىمىز بىر دەقىقە. بۇنى ھېچكىم ئۇنداق ئەمەس دىيەلمەيدۇ، كائىنات چەكسىز ، ئۇنىڭدىكى مەۋجۇداتمۇ چەكسىز.  ئەخلاق نىمە؟  ئۇنى نىمە ئۈچۈن تەكىتلەش كىرەك؟ بىز ئۆزىمىزنى كىم بىلەن سېلىشتۇرۇشىمىز كىرەك؟ قايسى خىل مەدەنىيەتنى قۇبۇل قىلىشىمىز كىرەك؟ بىز مەنسۈپ بولغان ئىدىئولوگىيە، مۇھىت ، ماكان ۋە زامان  قايسى؟ ئەدەبىياتتا بۇ نۇقتىلارنى قانداق يۇرۇتۇش كىرەك؟ ئەدەبىيات بىلەن رىئاللىقنىڭ مۇناسىۋىتىنى قانداق بىر تەرەپ قىلىش كىرەك؟ دىگەن بۇ بىر قاتار مەسىلىلەر ئۈستىدە ھەربىر يازغۇچىنىڭ چۇقۇم ئىزدىنىش مەجبۇرىيىتى بار. مىللەتنى سۈيۈش ئابىستىراكىت ئۇقۇم ئەمەس، ئۇنى ئۆز ئەمىلىيىتىمىزدىن باشلىساق، يازغۇچىمۇ، يېزىلغان ئەسەرمۇ ئۆز قىممىتىنى تاپالايدۇ.
   9.  ھەسەتخورلۇق، يۇرتۋازلىقتىن ساقلىنىش كىرەك. بۇ بىزدىكى ئەڭ ئېغىر مەسىلە. تەرەققىيات، نۇسرەت بىرلىكتىن، ئۆملۈكتىن كېلىدۇ. بىر-بىرىمىزگە كۈڭۈل بۆلگەنلىك ماھىيەتتە ئۆزىمىزگە كۈڭۈل بۆلگەنلىك، مىللەتكە كۈڭۈل بۆلگەنلىك بولۇپ ھىساپلىنىدۇ. قىسمەن مەسىلىلەرگە قارىتا قىسمەنلىك پوزىتىسىيىسىدە تۇرۇپ مۇئامىلە قىلساق، ئومۇمىي جەھەتتىن مۇئەييەنلەشتۈرۈش، مۇتلەقلەقتۈرۈشتىن، بىر تەرەپلىمە قاراشتىن ساقلانساق چۇقۇم كۆزلىگەن نىشانغا يىتەلەيمىز.

(چۈشتىن بۇرۇنقى لىكسىيە مەزمۇنى تۈگىدى، چۈشتىن كىيىنكى ئابدۇقادىر جالالىدىن، مامبەت تۇردى، ئېزىز ئاتاۋۇللا سارتىكىنلەرنىڭ بايانلىرى داۋاملىق يوللىنىدۇ) بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ayimnisa تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-6-26 00:44  

قوشاق قاتقىم كەپ قالدى،
بو سۆھبەتتىن شاتلىنىپ.
بارغىم كەلدى ئەجەپمو،
مەرۋۇي ھىدى تارىتىپ.

ئۇنۇپتىغو قىزىل گۇل ،
چۆمۇچ تۇتقان قوللاردىن .
رەيھان ھىدى تارىدى،
سىلەر ماڭغان يوللاردىن.

ھەمدەم يۇلەك بولغاندو،
تاغ قامەتلىك ئاتىلار.
يارىشىپتو ئەجەپمو،
پەرىشتىدەك ئانىلار.

بو جەم بولوش پۇرسىتى،
كەلدى راستلا مىڭ تەستە.
بو پۇرسەتنى قەدىرلەپ،
سۇنغايسىلە گۇلدەستە.

بۇ كۆڭۈللۈك يىغىلىشنى كۆرۈپ شۇنداق ھاياجانلاندىم .ئايال ئەدىپلىرىمىزنىىڭ تىنىگە ساقلىق ئىجادىيەتلىرىگە ئۇتۇق يار بولسۇن ....

ئارزۇگۇل ھەدە سىزنى تولىمۇ سېغىندىم ھەم بۇ يەردە كۆرۈپ بەك خۇش بولدۇم ،
ساجىدە ھەدە سىزگىمۇ ئوتلۇق سالاملار بولسۇن ،

كۆڭۈللۈك دەملەر ئۈچۈن ھەممىڭلارغا ئېسەنلىك تىلەيمەن.
تاغتۇرادا ئادەمنىڭ جسىمىلا ئەمەس؛روھىمۇ سەگىپ قالىدىكەن. بىر قېتىملىق ئىددىيە تازىلاش پۇرسىتىنى قەدىرلىيەلەيدىغىنىڭلارغا ئىشىنىپ كەمىنىدىن سالام!

تاغتۇرا رەڭدار گۈللەرنىڭ خۇشپۇرىقىدىن خوشاللىققا چۆمۈپتۇ-دە !
ھەممەيلەنگە مۇبارەك بولسۇن!
3 ئانا ئەدىبنى كۆرۈپ تېخىمۇ ھاياجانلىنىپ كەتتىم! بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Erchin تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-6-26 04:25  

خالىدە ئاچامنى ھاسا تاياقتا كۆرۈپ، كۆڭلۈم بىر قىسىما بولۇپ قالدىيا!؟

جەنۇبى تاغ باغرىغا جەم بولغان چېھرى گۈل، مېھرى دېڭىز،  كۈلكىسى جانان ھەمشىرىلىرىمنىڭ بۇ يەردىكى كۈنلىرى خوشاللىق ئىچىدە مول ھۇسۇللۇق بولغاي. ھەممىڭلارغا شاتلىق، سالامەتلىك ۋە ئۇتۇق تىلەيمەن.

كۇرۇسقا قاتناشقان بارلىق خانىم قىزلارغا موبارەك بولسۇن،ئىجادىيىتىڭلار تېخىمۇ باراقسانلىسۇن،
مېھىرگۈل ئابلىز نەزەر سىزمۇ ماڭا ئوخشاش كۈنگە قاپسىز،كۆڭلىڭىزنى يېرىم قىلماڭ،بۇ كۈنلەرمۇ ئۆتۈپ كېتىدۇ....

تاغ  باغرىدىكى  قىزلارنىڭ  بۇ سۆھبىتىنىڭ  كۆڭىللىك  بۇلىشىغا  تېلەكداشمەن .   ھەممە قىزلارغا   ۋە  بۇ قىزلارنى  قوغداش خىزمىتىنى  ئۈستىگە ئالغان  ئەيبۇ ئاكىمىزغا ،  بۇ  پائالىيەتنى تەشكىنلىگەن پەرىدە ھەدەمگە  گۈلباھاردىن سالاملار   بولسۇن .

دۇنيانىڭ، بۈگۈننىڭ ۋە كەلگۈسىنىڭ ئانىلىرىغا، ئەدەبىياتىمىزنىڭ زىننەتلىرىگە سالاملار بولسۇن!

نېمىشقىكىن ، پەرىدە مالىك خانىم بەك قالتىس تۇيۇلىدۇ ماڭا ، ئۆتكەندە تېلىۋىزوردا شۇنداق سالاپەتلىك سۆزلىگىنىنى كۆرۈپ ئۆزۈمچە پەخىرلىنىپ كەتكەن ئېدىم !
بارلىق ئايال قەلەمكەشلەرنىڭ سۆھبىتىنىڭ كۆڭۈللۈك بولىشىنى تىلەيمەن ، خالىدە ئىسرائىل خانىمغا ئاسايىشلىق تىلەيمەن !