ق.سىدىق: بۇنداق ھەركەت ۋە ھالەت مەۋجۈتمۇ؟

مېتافىزىكىنى ئېتىراپ قىلـمايدىغان ئىلىم ـ پەن مەڭگۈ چوڭقۇرلىيالـمايدىغان ئىلىم ـ پەن. ئىلىم ـ پەنگە يېتەكچىلىك قىلىدىغىنى مېتافىزىكا. تەبىئەت دۇنياسىدىن كۆرەلـمىگىنىڭىزنىڭ سەۋەبى تەبىئەتنىڭ مۇتلەق ھەرىكەتلەرگە يول قويمايدىغانلىقىنىڭ نەتىجىسى، قاسىمكا! مەسىلەن، سۈركىلىش كۈچى، جىسىملارنىڭ تەكشىسىزلىكى، خىلـمۇ ـ خىل كۈچلەرنىڭ تەسىرى دېگەندەك ئامىللار. بۇنداق چاغدا ئادەم مېتافىزىكىلىق تەپەككۈر ئارقىلىق تەبىئەتكە يوشۇرۇنغان ئاشۇ قانۇنىيەتنى تاپىدۇ. ھەمدە خىلـمۇ خىل توسقۇنلۇقلار ئاجىزلىتىلغان مۇھىتتا ئۇنىڭ توغرىلىقىنى ئىسپاتلايدۇ. سىزنىڭ ئېيتقىنىڭىز تەبىئەتتە بولـمىغانىكەن، ئۇنداق نەرسىنى قانۇنىيەت دېمەسلىكىمىز لازىم.يەنە كېلىپ، سىز ئاڭ بولـمىسا ئوبېكتىپ قانۇنىيەت بولامدۇ، دەپ مۇشۇنداق لوگىكىسىز گەپ قىلدىڭىز.

مىنىڭ يازغىنىمنى باشقىدىن ئوقۇڭ.ئاڭ بولمىسا ئوبىكتىپ قانۇنىيەت بولمايدۇ،دىگەن گەپنى مەن قىلمىدىم.دەل ئەكسىچە.

بۇ تېمىدا مۇزاكىرە قىلىش تەلەپ قىلىنغىنى ئاللىقانداقتۇر پەلسەپە،مىتافىزىكىلىق مەسىلىلەر ئەمەس.بەلكى تەجرىبە پەنلىرى بىۋاستە تەلەپ قىلىدىغان بىر ئەينەنلىك،يەنى تەبىئەتتە تۈز سىزىقلىق تەكشى ھەركەت قىلىدىغان ياكى تېىنچ تۇرىدىغان جىسىم بارمۇ؟بار بولسا قايسى؟دىگەن بىر ئاددى سوئال.
سىز ئاۋال نەق مۇشۇ سوئالغا جاۋاپ بولالايدىغان بىرەر مىسالنى كۆرسۆتۈپ بېقىڭ.

ئادەمنىڭ قانداق ئۇسۇللار ئارقىلىق قانۇنىيەتنى تاپىدىغانلىغى تېمىنىڭ بېۋاستە تەلىۋى ئەمەس.

قاسىمكا، تەجرىبە پەنلىرى دەل شۇ تەبىئەتتە كۆرگىلى بولـمايدىغان نەرسىلەرنى مۈمكىنلىككە ئايلاندۇرۇشنى مەقسەت قىلىپ قۇرۇلىدۇ . تۈز سىزىقلىق تەكشى ھەرىكەتنى تەبىئەتتىن تاپقىلى بولـمايدۇ، ئەمما تەجرىبىخانا ئارقىلىق ئۇنىڭغا ئېرىشكىلى بولىدۇ.دېمەك، ئىدىيال قانۇنىيەت تەجرىبىخانا ۋاستىسى بىلەن ئەمەلگە ئېشىۋاتىدۇ ، بۇ يەردە.

تەبىئەت دۇنياسىدا دەۋاتىمەن.تەجرىبىخانىدا ئەمەس.سىز تېمىدىكى تەلەپنى تېخى بىلمىدىڭىزمۇ؟
مەقسەتنى تېخى ھېس قىلمىدىڭىزمۇ؟

تەبىئەت دۇنياسىدىن مەن بۇنداق ئەھۋالنى تاپالمىدىم،سىلەر بىلسەڭلار ئوتتۇرىغا قويۇڭلار،دەۋاتىمەن.
تەبىئەت دۇنياسىدا مەۋجۈت بولمىغان ھادىسىنى تەبىئەت دۇنياسىنىڭ قانۇنى دېيىشكە بولامدۇ،دەپ سوراۋاتىمەن.
ئەسىرلەپ مۇشۇ تۈز سىزىقلىق تەكشى ھەركەت ۋە تېىنىچ جىسىم دىگەن گەپنى ئوتتۇرا مەكتەپلەردىن باشلاپ يادىلاپ كەلدۇق.قېنى دەپ باق،مۇشۇنداق ئىش ھەقىقەتەن بارمۇ؟دەپ سوراۋاتىمەن.
بۇ شۇنچىلىك ئاددى گەپقۇ؟

ئىدىئال قانۇنىيەت،رىيال تەبىئەت دۇنياسىىنىڭ چىن تەسۋىرى ئەمەس.جىددىرەك ئېيىتقاندا ئۇ تەبىئەت دۇنياسىنىڭ قانۇنىيىتى ئەمەس.

ئالدىڭىزدىكى كومپيۇتېر، چىراق، تېلېۋېزور تەبىئەت دۇنياسىدا بارمۇ؟ سىزنىڭ سۇئال سوراشتىكى مەقسىدىڭىزنىڭ ئەھمىيىتى نېمە؟

قىزىق گەپ بولدى، بۇ. ئۆزى تەبىئەت دۇنياسىدا بولـمىغان نەرسىنى تەبىئەتنىڭ قانۇنىيىتى بولامدۇ، دەپ سورايدۇ. مەن جاۋاپ بەرمەي نىمىش قىلغاندىمەن، ئەستەغپۇرلا...

سىز ماۋۇ گەپنى چۈشەنمەپسىز.نىيوتۇن 1-قانۇنىنىڭ 1-ئابزاسىدا تەبىئەت دۇنياسىدا يوق نەرسىنى قانۇن، ئاساسى شەرىت قىلىپ كىرگۆزىۋاپتۇ.مەن مۇشۇنىڭغا گۇمانى پۇزىتسىيەدە بولغاچقا بۇ تېمىنى يوللاپ،تەبىئەت دۇنياسىدا مۇشۇنداق ئىش بارمۇ،دەپ سوراۋاتىمەن.دەل مۇشۇ 1-ئابزاس فىزىكىدا ھۆكۆمران ئورۇنغا چىقىۋىلىپ تەبىئەت دۇنياسىدا بار بولغان 2-ئابزاستا قەيىت قىلىنغان رىياللىقلارنى نەزەردىن يىراقلاشتۇرۇپ كەلدى.
سىز تېمىغا قايتا قاراپ بېقىڭا.



1-ئابزاستا تاشقى كۈچ تەسىرى بولمىسا تۈز سىزىقلىق ھەركەت قىلىدۇ،دېسە،2-ئابزاستا تاشقى كۈچ بولمىسا ئەگرى سىزىقلىق ھەركەت قىلىدۇ،دەۋاتىدۇ.
1.ئابزاسقا تەبىئەتتىن مىسال تاپالمايۋاتىمىز.2-ئابزاسقا ھەممە يەردىن مىسال تاپقىلى بولىدۇ.99پىرسەنىتتىن كەم بولمىغان فىزىكا ئوقۇتقۇچىسى بۇ قانۇننىڭ 2-ئابزاسىنىڭ بارلىغىدىن خەۋەرسىز.ئەمدى چۈشەندىڭىزمۇ،مىنىڭ بۇ تېمىنى نىمە ئۈچۈن يوللىغانلىغىمنى؟

نيوتون «تەبىئەت دۇنياسىدا...» مۇشۇ گەپنى بېشىغا ئاپتۇمۇ قاسىمكا؟ مەن قارىسام يوققۇ؟

1-قانۇن تەبىئەت دۇنياسىدىكى جىسىم ۋە ئۇنىڭ ھەركەت،ھالەتلىرى ھەققىدىكى قانۇن.

پەقەت تاشقى كۈچ تەسىرى بولغان شارائىتتىلا ئۆزىنىڭ ئەسلىدىكى ھالىتىنى ئۆزگەرتىدۇ. مانا مۇشۇ گەپكە قاراڭ. تەبىئەت دۇنياسى ھەر خىل كۈچلەرگە ئوراقلىق. شۇڭا نىيوتوننىڭ قانۇنى ئۇنىڭ تىيورمىسى قانائەتلەندۈرىلىدىغان مۇھىت ئاستىدا كۈچكە ئىگە بولىدۇـ دە. ئەنە شۇ خىل مۇھىتنى ئىنسان ئۆزى ياسايدۇ. ياكى بۇ خىل مۇھىت تەبىئەت دۇنياسىنىڭ ئىختىيارى ھالىتىدە ئىپادىلەنمەيدىغان، بويسۇندۇرۇلغان ھالىتىدە ۋۇجۇتقا چىقىدىغان بىر قانۇنىيىتى.

قاراڭ،ھازىر ماۋۇ فىزىك ئەپەندىلەر پەقەت 1-ئابزاستىكى تۈز سىزىقلىق تەكشى ھەركەت بىلەن تېنىچ ھالەتلا ئىنىرىتسىيە قانۇنىنىڭ تەسىر دائىرىسىدىكى ئىش،2-ئابزاستىكى ئەگرى سىزىقلىق ھەركەتلەر ئىنىرىتسىيە قانۇنىنىڭ رامكىسىدىن چىقىپ كەتكەن،تاشقى كۈچ تەسىرىدىنلا يۆز بېرىدىغان ھەركەتلەر،دەپ قارايدۇ.راستى تاشلىنىپ كېتىپ،يالغىنى بازار تېپىۋاتىدۇ،دەۋاتىمەن.
تېخنىكىلىق مەسىلە ئوبىكتىپ قانۇنىيەت ئاساسىدىلا روياپقا چىقىدۇ.بۇلارنى ئارىلاشتۇرۇۋالماڭ.فىزىكىدا تەبىئەت دۇنياسىدا ئىپادىلەنمەيدىغان،ئىنسان كەشىپ قىلغان ،ئىنسان ئىرادىسىگە بويسۇندۇرۇلغان قانۇن دەيدىغان قانۇن بولمايدۇ.بولسا ئۇنىڭ ئىسمى،ئېنىقلىمىسى بولۇشى كىرەك.بار دېسىڭىز ئەشۇنداق قانۇندىن بىرەرنى تونۇشتۇرۇپ بېقىڭ.
سىز مۇھاكىمە تېمىسىدىن بەك چەتنەپ كەتتىڭىز.

فىزىكىدا تەبىئەت دۇنياسىدا ئىپادىلەنمەيدىغان،ئىنسان كەشىپ قىلغان ،ئىنسان ئىرادىسىگە بويسۇندۇرۇلغان قانۇن دەيدىغان قانۇن بولمايدۇ.بولسا ئۇنىڭ ئىسمى،ئېنىقلىمىسى بولۇشى كىرەك.بار دېسىڭىز ئەشۇنداق قانۇندىن بىرەرنى تونۇشتۇرۇپ بېقىڭ.
سىز مۇھاكىمە تېمىسىدىن بەك چەتنەپ كەتتىڭىز.
______________
سىز گېپىمنى ئازراق بۇرمىلاپ چۈشۈنىۋاپسىز. تەبىئەت دۇنياسىدا ئىپادىلەنمەيدىغان، مۇنداقچە ئېيتقاندا سىز كۆرەلمەيدىغان ھالەت تەبىئەتتە ئەسلىدە بار بولغان، لېكىن ھەرخىل كۈچلەر ئۇنى توسۇۋالغان ھالەتنى كۆرسۈتىدۇ. شۇڭا باشتىكى ئىنكاسىمدا مەن مۇنداق يازغانىدىم:«تەبىئەت دۇنياسىدىن كۆرەلـمىگىنىڭىزنىڭ سەۋەبى تەبىئەتنىڭ مۇتلەق ھەرىكەتلەرگە يول قويمايدىغانلىقىنىڭ نەتىجىسى، قاسىمكا! مەسىلەن، سۈركىلىش كۈچى، جىسىملارنىڭ تەكشىسىزلىكى، خىلـمۇ ـ خىل كۈچلەرنىڭ تەسىرى دېگەندەك ئامىللار. بۇنداق چاغدا ئادەم مېتافىزىكىلىق تەپەككۈر ئارقىلىق تەبىئەتكە يوشۇرۇنغان ئاشۇ قانۇنىيەتنى تاپىدۇ.»
مۇنازىرىدە نەدە ئەسلى تېمىدىن قېيىپ كەتكەنلىگىنى بىلمىدىم. سىز قېيىپ كەتتى، دېدىڭىز. ئەمما، «فىزىك ئەپەندىلەر...» دېگەن مۇشۇ گېپىڭىزدىن سىز بۇ مۇنازىرىنى زادى نېمىگە ئىشلەتمەكچى ئىكەنلىكىڭىزنى ياخشى بىلدۈرەلمەپسىز. قورساقتىكىنى كۆرسەتمەي تۇرۇپ، قېنى قورسىقىمدىكىنى تاپ دېسىڭىز بولمايدۇ ئەمەسمۇ.
مېنىڭچە، مەن ئۆزۈمنىڭ بىلىدىغان دائىرىسىچىلىك سىز بىلەن ھوزۇرلۇق پاراڭلاشتىم، دەپ قارايمەن. فىزىكىنىڭ بەك چوڭقۇر يەرلىرىنى بىلمەيمەن. ئەمما  ئالى مەكتەپ تەنتەربىيىسىنىڭ نەزەرىيە قىسمى فىزىكا، خېمىيە، فىزىيولوگىيە، پىسخىكا، سىتاتىستىكا ئىلمى، ماتېماتىكا، گېيومېتىرىيە بىلەن ناھايىتى زىچ مۇناسىۋەتلىك. مەن نەزەرىيەنى خېلى ئوبدان ئوقىغان. بىلەلىگۈچىلىك دائىرىدە مۇنازىرىلىشىپ باقتىم. خالىسىڭىز پات-پات قوشۇق سېلىپ تۇرىشىم مۈمكىن، مۇشۇنداق.

سىز 1-ئابزاسنى تەبىئەتتە ئەشۇنداق ئەھۋال بار،پەقەت بىز ئۇنى بىۋاستە ياكى ۋاستىلىق كۈزەتمىدۇق،شۇڭا بۇ ئابزاستىكى ئىشلار بىز تېخى بىلىپ بولالمىغان ئەشۇ ئەھۋالغا ۋەكىللىك قىلىدۇ.شۇڭا،بۇ ئابزاسنىڭ قانۇن ئاساسى قىلىنىشى ئەقىلغە ئۇيغۇن،دەۋاتقاندەك قىلىسىز.مەن،فىزىكا قانۇنلىرى تەجرىبە ئىسپاتىدىن ،كۈزۆتۈپ دەلىللەش باسقۇچىدىن ئۈتكەندىن كىيىنلا ئاندىن قانۇن بولالايدۇ،دەۋاتىمەن.ئادەتتىمۇ شۇنداق.
بىز تېخى 1-ئابزاستا دېيىلگەندەك بىر ئىشنى تەبىئەتتىن تېپىپ بېرەلمىدۇق.شۇڭا بۇ ئابزاس قانۇن ئاساسى بولالمايدۇ.قانۇن بولۇشى ئۈچۈن ئومۇمى ھادىسە بولىشى كىرەك.بىر ياكى ئىككى تەساددىپى ھادىسە ئەمەس.