ئابدۇمىجىت: ئەجداتلىرىمىزغا ئائىت ئەڭ قەدىمقى شېئىر پارچىسى

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئابدۇمىجىت.م تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2016-1-14 02:14  

     رەخمەت ئابدۇمىجىت ئۇكام، پوزىتسىيەڭىز ۋە ئىلمىي تەتقىقاتىڭىزدىن مىننەتدار بولدۇم. بىلمەكچى بولغان مەسىلىلەرنى ئاساسەن بىلدىم. ئەگەر يەنە سوئاللارغا دۇچ كەلسەم سىزنى ياردەمگە چاقىرىشىم مۇمكىن. مېنىڭ سوئاللىرىمنى توغرا چۈشىنىشىڭىزنى ئۈمىد قىلىمەن. مۇشۇ قېتىمقى سوئاللار ئارقىلىق سىزنى خېلىلا چۈشەندىم، مەن ئۈچۈن مۇشۇنىڭ ئۆزىلا بىر ئۇتۇق. ئىزدىنىشىڭىزگە يەنىمۇ شانلىق نەتىجە تىلەيمەن.

ئابدۇمىجىت ئىنىمىزنىڭ ئىزدىنىشلىرىگە ئاپىرىن !

ھۆرمەتلىك ئىنىم ئابدۇمىجىت سالامەتمۇ سىز ؟ مەن سىزنىڭ مۇشۇ ساھەدە ئىزدىنىۋاتقانلىقىڭىزغا سۈيۈنىش ئىچىدە دىققەت قىلىۋاتىمەن .ئەگەر بۇ شېىر پارچىسى ھەققىدىكى تەتقىقاتىڭىز ئۇتۇقلۇق بۇلۇپ دەلىلەنسە ،ئېتىراپ قىلىنسا بىز نىڭ يازما ئەدەبىيات تارىخىمىزنىڭ قەدىمىلىكى ھەققىدىكى يەنە بىر تارىخى دەلىلنى ئوتتۇرغا قويغان بۇلىسىز .بۇ ھەممىمىزنىڭ پەخرى ئەمەسمۇ ؟بىزدە  سىزكەبى تەتقىقاتچىلىمىز  ئۈزۈلۈپ قالمىغاي  ئىلاھىم .ئەمدى يەنە بىر گەپكە كەلسەك كىتاپلىرىم ئارىسىدا «دىۋانى زەلىلى» بار ئىدى .(يېڭى زامان نەشرى) سىزگە تەقدىم قىلسام ئاددى كۆرمەي قۇبۇل قىلارسىزمۇ ؟ مەخسىدىم  -تەتقىقاتىڭىزغا خۇرۇچ، ئىلھام بولۇرمۇكىن دىگەن خىيالىم بار .ناۋادا قۇبۇل كۆرسىڭىز  ئالاقە ئادرىسىڭىزنى  بىلىشكە بۇلارمۇ ؟ ئاقسۇ شەھەر 5-ئوتتۇرا مەكتەپ تىن    ئەزىز ئەيسا بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەزىز ئەيسا تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2016-1-25 13:05  

سالام ئەزىز ئەيسا ئەپەندىم، ئىنكاسلىرىنى كۆرۈپ قاتتىق خېجىل بولۇپ كەتتىم، ھەمدە سىلىنىڭ ئىشەنىچ، غۇرۇر ۋە ئىلھام بېغىشلىغۇچى پىكىرلىرىدىن، قوللاپ-قۇۋۋەتلەشلىرىدىن باشقىچە ئىجادىيەت ئىلھامى ۋە نىشانلىرىغا ئىگە بولدۇم. رەھمەت سىلىگە...
  ئەمدى مەزكۇر قوشاققا ھەققىدىكى بايقاشلارغا كەلسەك، بۇلار خەلىقئارا ئىلىم ساھەسىدە ۋە جۇڭگۇدىكى ئاساسلىق تەتقىقاتچىلار ئارىسىدا (ھەقىقى ئىلىم ئەھلىلىرى ئارىسىدا) ئاللىقاچان قوبۇل قىلىنىپ بولغان، ۋە ئىسپاتلانغان، ھازىرقى مەسىلە پەقەت دىيارىمىزدىكى مەتبۇئات ۋە تەتقىقاتچىلىرىنىڭ قوبۇل قىلىش مەسلىسى خالاس.

   ئاندىن سېلىنىڭ كىتابلىرىنى سوۋغا قىلىشلىرى ھۆرمەتتۇر، ئۇنى جاندىن ئەزىز بىلىپ ئوقۇيمەن ۋە ساقلايمەن. مەن ھازىر شىنجاڭدا، 20 كۈن ئەتراپىدا بۇ يەردە بولىمەن. ئارلىقتا پۇرسەت چىقىرىپ سىلى بىلەن ئالاقە قىلاي، كىتابنى ئۆز قوللىرىدىن ئىلىش بەلكى تېخىمۇ ئەھمىيەتلىك بىر ئىش بولىشى مۆمكىن.

      ۋ.پ. ۋاسىلىيىۋ@نىڭ   تىرانسكرىپسىيەسىدە «سۇجۇتىلەيگەن، پوگۇتوغۇۋدەن» دەپ ئوقۇلىدىغان ۋە ئا. رېميۇر@نىڭ   تىرانسكرىپسىيەسىدە                                      Sieoutchi tili kang pou-kou khiu tho-tang دەپ ئوقۇلىدىغان ھونچە ئىبارىنىمۇ ئانچە ئىشەنچلىك دەپ قاراشقا بولمىسا كېرەك. جۇڭگونىڭ تارىخىي ھۆججەتلىرىدىن قارىغاندا، بۇ ئىبارە مىلادىنىڭ Ⅳ ئەسىرىگە تەئەللۇق بولۇپ، خەنزۇ تىلىدىكى تەرجىمىسى «لەشكەر چىقىدۇ، پۇكۇ (رەقىپنىڭ ئىسمى ياكى ئۇنۋانى) قولغا چۈشىدۇ» دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ @.
ئىزاھلار:
  @ۋ.پ. ۋاسىلىيىۋ  «خەنزۇ تىلىنىڭ ئوتتۇرا ئاسىيا تىللىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ھەققىدە»، 1872، 115 ـــ 116- بەتلەر.
@  Ab. Remusat  »Nouveaux me élangessiatiques«, t.Ⅱ, Paris, 1829.   
@ ن. ئارىستوۋ «تۈركى قەبىلىلەرنىڭ ئېتنىك تەركىبىگە دائىر خاتىرىلەر ۋە ئۇلارنىڭ سانلىق مەلۇماتلىرى» («كۆز ئالدىمىزدىكى ئۆتمۈش»، 1896، 292- بەت).

     ئەسكەرتىش: يۇقىرىقى ئابزاس ۋە ئۇنىڭ تەركىبىدىكى ئۈچ كەلىمە ئىزاھ ن. ئا. باسكا كوۋ (سوۋېت ئىتتىپاقى) نىڭ مىللەتلەر نەشرىياتى تەرىپىدىن 1986- يىل 6- ئايدا 1- قېتىم نەشر قىلىنغان «تۈركى تىللار» ناملىق كىتابىنىڭ ئۇيغۇرچە نۇسخىسى (پەرھات جىلان ئەپەندى تەرجىمە قىلغان)نىڭ 60-، 162- بەتلىرىدىن ئەينەن ئۈزۈۋېلىندى (بىراق ئەسلىي تېكىستتە ئىزاھ بەلگىسى ئىشلىتىلگەن بولسىمۇ، مۇنبەرنىڭ ئىنكاس سۇپىسى بۇ بەلگىنى تونۇمىدى. شۇنىڭغا ئىزاھ بەلگىسىنىڭ ئورنىغا @ بەلگىسى ئىشلىتىلدى).
    دېمەك، بۇ ئۈزۈندىدىكى «سۇجۇتىلەيگەن، پوگۇتوغۇۋدەن» ۋە                                 « Sieoutchi tili kang pou-kou khiu tho-tang» دېگەن تىرانسكرىپسىيەنىڭ خەنزۇچىسى بېرىلمىگەن. شۇنداقتىمۇ بىز بۇ تىرانسكرىپسىيەنىڭ ئابدۇمىجىت ئىنىمىز تەرىپىدىن يېزىلغان «ئەجداتلىرىمىزغا ئائىت ئەڭ قەدىمقى شېئىر پارچىسى» ناملىق ماقالىدە كۆرسىتىلگەن 秀 支  替 戾 剛, 僕谷 劬  秃 當 دېگەن ئىككى مىسرالىق بېيىت ئاساسىدا ئىشلەنگەنلىكىنى بىر قاراپلا بىلىۋالالايمىز. شۇ سەۋەبتىن مەن بۇ ئۈزۈندىنى ئەينەن كۆچۈرۈپ، تورغا يوللاپ قويدۇم. مەن ئابدۇمىجىت ئىنىمىزنىڭ بۇ بېيىتنى قەدىمقى زامان خەنزۇ يېزىقىدىن تۇنجى بولۇپ بايقىغان ۋە ئوقۇغان كىشىنىك كىملىكى، «سۇجۇتىلەيگەن، پوگۇتوغۇۋدەن» ۋە «Sieoutchi tili kang pou-kou khiu tho-tang-» دېگەن تىرانسكرىپسىيە بىلەن Siu-k’i t’i-li-kang, puh-koh t’ü-tang ۋە «سۈكە تالىكاڭ، بوكۇكگى تۇتاڭ» دېگەن تىرانسكرىپسىيەنىڭ نېمىشقا شۇنداق پەرقلىنىپ قالغانلىقى، ئۇلارغا بېرىلگەن مەنەنىڭمۇ نېمىشقا بىر- بىرىگە ئوخشىمايدىغانلىقى قاتارلىق مەسىلىلەر ھەققىدە ۋاقتى يار بەرگەن شەرت ئاستىدا مۇلاھىزە قىلىپ باقسىكەن دېگەن ئۈمىدتىمەن (ئابدۇمىجىت ئىنىمىز ھازىر جىددىي ئىشلەۋېتىپتۇ. مۇنداق ئەھۋالدا ئۇنىڭ خىزمىتىگە تەسىر يېتىپ قالماسلىقىنىمۇ سەمىمىي ئۈمىد قىلىمەن). خەنزۇ يېزىقىدا يېزىلغان يۇقىرىقى ئىككى مىسرالىق بېيىتنىڭ ھەر خىل تىرانسكرىپسىيە قىلىنىپ قېلىشى خەنزۇ يېزىقىنىڭ باشقا تىلغا تەئەللۇق سۆزلەرنى ئۆزىگە خاس ئادەت بىلەن ئىپادىلەش ۋە مۇنداق ئىپادىلەشتىن ئاشۇ سۆزنىڭ ئەسلىي تەلەپپۇزىنى ئاسانلىقچە توغرا ئېنىقلاپ چىققىلى بولمايدىغانلىقى سەۋەب بولغانمۇ ياكى بۇنىڭغا باشقا بىر خىل ئەھۋال سەۋەب بولغانمۇ؟ مۇنداقچە ئېيتقاندا، قەدىمكى خەنزۇ يېزىقىدىكى بىر خىل سۆز- ئىبارە نېمىشقا ھەر خىل كىشىلەر تەرىپىدىن ھەر خىل تىرانسكرىپسىيە قىلىنىدۇ؟ دېگەن مەسىلىنى بىلىپ باقاي دېگەن ئىدىم. ئابدۇمىجىت ئىنىمىزنىڭ بۇ ھەقتىكى ئىزدىنىشى خېلى چوڭقۇر ئىكەن. ئۇنىڭ  ۋە باشقىلارنىڭ مېنىڭ سوئالىمنى باشقىچە چۈشىنىپ قالماسلىقىنى ئۈمىد قىلىمەن.
     يەنە بىر ئەسكەرتىش شۇكى، باسكا كوۋنىڭ كىتابىدىكى «پوگۇ» دېگەن سۆز يەنە نېمىشقا «پۇكۇ» دەپمۇ يېزىلىدۇ؟ بۇ ئەسلىي خاس ئىسىم بولغانلىقتىن ئىملا جەھەتتىن مۇتلەق توغرا يېزىلىشى كېرەك ئىدى. بەلكىم يا باسكا كوۋنىڭ، يا تەرجىماننىڭ، يا مۇھەررىرنىڭ بىخەستەلىكىدىن شۇنداق يېزىلىپ قالغان بولۇشى مۇمكىن. شۇنىڭغا، بۇنىڭ باشقىلار بىلەن قىلچىمۇ مۇناسىۋىتى يوق. بۇ مەسىلىمۇ ئەلۋەتتە ئەجدادلىرىمىزغا ئائىت ئەڭ قەدىمكى بۇ شېئىر پارچىسىنىڭ تەركىبىدىكى سۆزلەرنى توغرا ئىملا بىلەن يېزىش ۋە تەتقىق قىلىش بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولغان ئىلمىي مەسىلىدۇر. ئەلۋەتتە مېنىڭمۇ بۇ مەسىلە ھەققىدىكى چۈشەنچەم چوڭقۇرلىشىپ قالسا ئابدۇمىجىت ئىنىمىزنى قىزغىن قوللاش يۈزىسىدىن ئۆز تەسىراتىمنى ئوتتۇرىغا قويۇپ قېلىشىم مۇمكىن.

ئەمىسە سىزنى ئاقسۇدا ساقلايمەن .ئاقسۇغا كىلىپلا تېلفۇن قىلارسىز  .تېلفۇن نۇمۇرىنى ئۇچۇر قىلىپ يوللىدىم

      تەتقىقاتچى ئابدۇمىجىت مۇھەممەد ئىنىمىز شىنجاڭ يازغۇچىلار تورىغا يوللىغان «ئەجدادلىرىمىزغا ئائىت ئەڭ قەدىمكى شېئىر پارچىسى»غا ئالاقىدار بولغان يەنە تۆۋەندىكى مەزمۇنلارنىمۇ قەلەمكەشلەر كۆرۈپ باقسىكەن:
    بۇ يەردە «جىننامە» 95- جىلد «بۇددا چېڭئانىڭ تەرجىمىھالى»دىكى مۇنۇ ئەھمىيەتلىك خاتىرىلەرنى تىلغا ئېلىش زۆرۈر، بۇ كىتابتا 秀支替戾冈,仆谷劬秃当 (ئەسلىي مەنبەدە مەزكۇر خەنزۇچە جۈملە خاتا ھالدا تىرناق ئىچىگە ئېلىنىپ قالغان. بۇ يەردە بۇ خاتالىق تۈزىتىپ ئېلىندى ـــ ئا) دېگەن سۆزلەر خاتىرىلىنىپ: «بۇ كېش تىلىدا 秀支 قوشۇن دېگەنلىك، 替戾冈 چىقىرىش دېگەنلىك، 仆谷 ليۇياۋ دېگەن غۇزنى كۆرسىتىدۇ، 劬秃当 تۇتۇش دېگەنلىك، بۇ گەپ قوشۇن ئاتلانسىلا ليۇياۋ تۇتۇلىدۇ دېگەنلىك بولىدۇ» دەپ خاتىرىلەنگەن . بۇ جۈملە ھەققىدە ھەر قايسى ئەل ئالىملىرى جىق تەتقىقاتلارنى قىلغان . رۇسىيەلىك تىلشۇناس ئە. ر. تېنىشېفمۇ 匈奴 تىلى ھەققىدە ئىزدەنگەن .
    رۇسىيەلىك تىلشۇناس شېرۋاشىدزې (И.Н.Шервашидзе) بۇرۇنقىلارنىڭ تەتقىقاتى ئاساسىدا، خەنزۇ يېزىقىدىكى شېئىر «秀支替戾冈,仆谷劬秃当» ھەققىدە يېڭىباشتىن تەتقىقات ئېلىپ بېرىپ، تۋەندىكىدەك تەتقىقاتنى ئوتتۇرىغا قويغان :
    مەنبە تىل قۇرۇلمىسى: sükä talïqtïῃ buquğ, qodïqo(d)tïῃ
    ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى تەرجىمىسى: سەن قوشۇن باشلاپ چىقساڭ، بۇگۇ (buquğ) نى ئاغدۇرالايسەن.
    شېرۋاشىدزې سېلىشتۇرما تىلشۇناسلىق ئۇسۇلىنى قوللىنىپ، يۇقىرىقى «كېش تىلى»دىكى شېئىرنىڭ قۇرۇلمىسىنى قەدىمكى تۈرك تىلى دەپ قارىغان.
    يۇقىرىقى سېلىشتۇرۇشتىن كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى، شېرۋاشىدزې قىياس قىلغان قەدىمكى تۈرك تىلىدىكى مەزمۇن، ئەسلىي تېكىستتىكى بۇ ئىككى قۇر شېئىرنىڭ خەنزۇچە ئىزاھاتى «قوشۇن ئاتلانسىلا، ليۇياۋ تۇتۇلىدۇ» دېگەنگە قارىغاندا تېخىمۇ يېقىنراق بولغان.
     (ئەسكەرتىش: قىزىل رەڭدىكى مەزكۇر نەقىل جۇڭگو ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيەسى مىللەتشۇناسلىق ۋە ئىنسانشۇناسلىق ئىنستىتۇتىنىڭ پىروفېسسورى ياسىن ھوشۇر ئەپەندىنىڭ «شىنجاڭ تەزكىرىچىلىكى» ژۇرنىلىنىڭ 2007- يىللىق 4- سانىدا ئېلان قىلىنغان «قەدىمكى خەنزۇچە ۋەسىقىلەردىكى 匈奴 قاتارلىق ئاتالغۇلارنىڭ قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى تەرجىمىسى» ناملىق ماقالىسىدىن ئەينەن ئۈزۈۋېلىندى. بۇ نەقىلنىڭ ئەسلىي تېكىستىدە ئون ئۈچىنچىدىن ئون ئالتىنچىگىچە جەمئىي تۆت كەلىمە ئىزاھ ئىشلىتىلگەن بولسىمۇ، ئەمما بۇ ئىزاھنىڭ بەلگىسىنى مۇنبەرنىڭ ئىنكاس سۇپىسى تونۇمىغانلىقتىن، بۇ تۆت كەلىمە ئىزاھنى ئىزاھ بەلگىسى بىلەن بىللە بۇ نەقىلدىن چىقىرىۋېتىشىمگە توغرا كەلدى. شۇنىڭغا ئوقۇرمەنلەرنىڭ بۇنى توغرا چۈشىنىشىنى ئۈمىد قىلىمەن)
     ئەمدى ئاساسىي مەقسەتكە كەلسەك، ئابدۇمىجىت مۇھەممەد ئىنىمىز تەرىپىدىن شىنجاڭ يازغۇچىلار تورىغا يوللانغان «ئەجدادلىرىمىزغا ئائىت ئەڭ قەدىمكى شېئىر پارچىسى»نىڭ ئۇيغۇرچە ۋارىيانتى ھازىرغىچە پەقەت مېنىڭلا ئۇچراتقىنىم ئۈچ خىل (ئەلۋەتتە ئۇنىڭ يەنە باشقا ۋارىيانتىمۇ بار بولۇشى مۇمكىن) بولۇپ، ئۇلارنى بىر- بىرىگە سېلىشتۇرىدىغان بولساق، بۇ «شېئىر پارچىسى»نىڭ خەنزۇچە تېكىستىدىكى خەتلەرنىڭ ئىملاسىلا ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭغا بېرىلگەن تىرانسكرىپسىيە ۋە مەنىمۇ بىر- بىرىدىن پەرقلىنىدۇ. مەسىلەن، بۇ شېئىر پارچىسىنىڭ ئابدۇمىجىت قەلىمىگە مەنسۇپ ۋارىيانتىنىڭ خەنزۇچە ئىملاسى 秀支替戾剛, 僕谷劬秃當 ، تىرانسكرىپسىيەسى «سۈكە تالىكاڭ، بوكۇكگى تۇتاڭ»، مەنىسى بولسا  «قوشۇننى ئەۋەتىڭ، بوكۇكنى تۇتۇڭ!» ياكى «قوشۇننى ئەۋەتىپ، بوكۇكنى تېپىپ كەل!». ن. ئا. باسكا كوۋ قەلىمىگە مەنسۇپ ۋارىيانتى (37- قەۋەتتىكى ئىنكاسقا قارالسۇن) نىڭ خەنزۇچىسى بېرىلمىگەن، لېكىن تىرانسكرىپسىيەسى بېرىلگەن بولۇپ، ئۇ مۇنداق: «سۇجۇتىلەيگەن، پوگۇتوغۇۋدەن» ۋە « Sieoutchi tili kang pou-kou khiu tho-tang-» (ئەمەلىيەتتە بۇ ۋ.پ. ۋاسىلىيىۋنىڭ تىرانسكرىپسىيەسىدە «سۇجۇتىلەيگەن، پوگۇتوغۇۋدەن» دەپ، ئا. رېميۇرنىڭ  تىرانسكرىپسىيەسىدە Sieoutchi tili kang pou-kou khiu tho-tang- دەپ ئوقۇلىدىغان تىرانسكرىپسىيەدۇر. بۇ تىرانسكرىپسىيە  ن. ئا. باسكا كوۋنىڭ «تۈركى تىللار» ناملىق كىتابىنىڭ ئۇيغۇرچە نۇسخىسىدىن ئۈزۈۋېلىنغان)، مەنىسى بولسا «لەشكەر چىقىدۇ، پۇكۇ (رەقىپنىڭ ئىسمى ياكى ئۇنۋانى) قولغا چۈشىدۇ». ياسىن ھوشۇر قەلىمىگە مەنسۇپ ۋارىيانتىنىڭ خەنزۇچىسى 秀支替戾冈,仆谷劬秃当، تىرانسكرىپسىيەسى sükä talïqtïῃ buquğ, qodïqo(d)tïῃ، مەنىسى بولسا «سەن قوشۇن باشلاپ چىقساڭ، بۇگۇ (buquğ) نى ئاغدۇرالايسەن». بۇ «شېئىر پارچىسى»نىڭ ياسىن ھوشۇر قەلىمىگە مەنسۇپ ۋارىيانتىدىن قارىغاندا، ئۇنىڭ يەنە «قوشۇن ئاتلانسىلا، ليۇياۋ تۇتۇلىدۇ» دېگەن مەنىسىمۇ بار. ئەپسۇسكى، بۇ «شېئىر پارچىسى»نىڭ خەنزۇچىسىدا «ليۇياۋ» دېگەن سۆز ئەسلا مەۋجۇت بولمىسا، بۇ سۆز قانداق بولۇپ ئوتتۇرىغا چىقىپ قالدى؟ دېمەك، «ئەجدادلىرىمىزغا ئائىت ئەڭ قەدىمكى شېئىر پارچىسى»نىڭ ئۈچ خىل ۋارىيانتىنىڭ خەنزۇچىسى پۈتۈنلەي دېگۈدەك ئوخشايدۇ. ئەمما ئۇنىڭ تىرانسكرىپسىيەسى ۋە مەنىسى بىر- بىرىگە خېلىلا ئوخشىمايدۇ. ھەر قايسى ئاپتورلارنىڭ بۇ خەنزۇچە جۈملە (شېئىر پارچىسى)نى ئوقۇشى (تىرانسكرىپسىيە قىلىشى) ۋە ئۇنىڭ مەنىسىنى يېشىشى بىر خىل ئەمەس. مېنىڭ ئابدۇمىجىتكە بۇ شېئىر پارچىسىغا مىجىر سوئاللارنى قويۇمشۇمدا مۇشۇنداق ئەھۋال نەزەردە تۇتۇلغان. دېمىسىمۇ مەن بۇ «شېئىر پارچىسى»نى تۇنجى قېتىم توردا كۆرگەندىلا بەزىبىر گۇمانلارنى قىلغان ئىدىم. چۈنكى قەدىمكى خەنزۇچە خەتلەرنىڭ خەنزۇچە ئوقۇلۇشىنى بىلگىلى بولسىمۇ، ئەمما باشقا مىللەت تىلىغا مەنسۇپ بولغان قەدىمكى خەنزۇچە سۆزلەرنىڭ خەنزۇ بولمىغان مىللەتنىڭ تىلىدا قانداق ئوقۇلىدىغانلىقى ۋە قانداق مەنەنى بېرىدىغانلىقىنى ئاسانلىقچە توغرا ئېنىقلاپ چىققىلى بولماس ئىدى. يۇقىرىقى شېئىر پارچىسىمۇ شۇنىڭ ئىچىدە ئىدى. ھەقىقەتەن بۇ شېئىر پارچىسىنىڭ يۇقىرىقى ئۈچ خىل ۋارىيانتىمۇ مۇشۇ ئەھۋالنى چۈشەندۈرسە كېرەك. ئەمىسە ئوخشاش بىر شېئىر پارچىسىنىڭ يۇقىرىقى ئۈچ خىل ۋارىيانتىدىكى پەرقنى قانداق چۈشەندۈرىمىز؟ مانا مۇشۇنداق سەۋەبلەردىن بەزىبىر گۇمانىي سوئاللار ئوتتۇرىغا قويۇلسا «ئارتۇق گۇمان بولسا ئۇ نادانلىق ۋە ئىلىمسىزلىك سەۋەبىدىندۇر» دېيىلىپ يۇقىرىقىدەك مەسىلىلەر ئىناۋەتكە ئېلىنمايۋاتىدۇ. ئەجىبا زادى قانداق ئوقۇلىدىغانلىقى ۋە قانداق مەنە ئىپادىلەيدىغانلىقى ئېنىق ئايرىلمىغان بۇ جۈملىنىڭ تەۋەلىكىگە سوئال قويۇش نادانلىق ۋە ئىلىمسىزلىكمىدۇر؟ بۇ يەردە ئاشۇ ۋارىيانتنىڭ ئاپتورلىرىدا بىپەرۋالىق خاھىشى يۈز بەرمەي قالغانمىدۇر؟ شۇنىڭغا قەلەمكەشلەر مۇشۇنداق تېمىغا يولۇققاندا ئالدىراپ خۇلاسە چىقىرىۋەتمىسە، سوغۇققان ۋە ئەمەلىيەتچىل بولسا. ئاخىرىدا بۇ شېئىر پارچىسىنىڭ تۆتىنچى، بەشىنچى خىل ۋارىيانتىنىڭمۇ بار بولۇشى مۇمكىنلىكىنى كۆپچىلىككە ئەسكەرتىپ قويماقچىمەن، شۇنىڭ بىلەن بىللە خۇددى ئالدىنقى قېتىمقى ئىنكاسىمدا مەخسۇس ئەسكەرتكىنىمدەك بۇ «شېئىر پارچىسى» ھەققىدىكى چۈشەنچەم چوڭقۇرلاشقانسېرى بەزىبىر قاراشلىرىمنى يەنە داۋاملىق كۆپچىلىك بىلەن ئورتاقلاشماقچىمەن ھەمدە بۇ شېئىر پارچىسىغا قىزىققۇچىلارنى ئۇنىڭ يۇقىرىقى ئۈچ خىل ۋارىيانىتى ئەستايىدىل سېلىشتۇرۇپ بېقىشقا ئۈندەپ باقماقچىمەن، جۈملىدىن يەنە ئابدۇمىجىت ئىنىمىزنىڭ ۋاقتى يار بەرگەن ۋە ئۆزى خالىغان شارائىت ئاستىدا بۇ شېئىر پارچىسىنىڭ ئۈچ خىل ۋارىيانتى ھەققىدە ئويلىنىپ بېقىشىنى سەمىي ئۈمىد قىلىمەن.