«شىنجاڭ بۈگۈنكى زامان پىرۇزا ئىجادىيەت ئىلمىي يېغىنى [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

       يىغىننىڭ كۈن تەرتىپى بويىچە بىرىنچى قارار ئورۇنلاشتۇرۇشىدا ئېچىلىش مۇراسىمى ئۆتكۈزۈلدى. يېغىن ئېچىلىش مۇراسىمىغا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنلۇق ئەدەبىيات سەنئەتچىلەر بىرلەشمىسنىڭ رەئىسى ئازات سۇلتان، شىنجاڭ پىداگۇگىكا ئۇنىۋىرسىتېتى مۇئاۋىن مەكتەپ مۇدىرى نىيورۇجى، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنلۇق ئەدەبىيات سەنئەتچىلەر بىرلەشمىسىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى، يازغۇچىلار جەمئىيتى دائىمى ئىشلار مۇئاۋىن رەئىسى دوڭ لى بۇ، شىنجاڭ مالىيە -ئىقتىساد ئۇنىۋىرستېتى مۇئاۋىن مەكتەپ مۇدىرى ئەي گۇاڭ خۇي قاتارلىق يولداشلار قاتناشتى. شىنجاڭ پىداگوگىكا ئۇنىۋىرسىتېتى ئەدەبىيات ئىنىستېتۇتىنىڭ مۇدىرى جۇڭ شەن مۇئەللىم رىياسەتچىلىك قىلىدى.

     يېغىننىڭ ئىككىنچى كۈن تەرتىپى بويچە، يېغىن رەھبەرلىرى بۈگۈنكى زامان پىرۇزا ئىجادىيتى تېمىسى بويىچە دوكىلات بەردى. دوكىلاتقا ئەي گۇاڭ خۇي ئەپەندى رىياسەتچىلىك قىلدى. يېغىندا ئازات سۇلتان ئەپەندى«شىنجاڭ بۈگۈنكى زامان رومانلىرىنىڭ سانى ۋە سۈپىتى ھەققىدە كۆزقاراشلىرىم» دېگەن تېمىدا،  لىيۇ بىڭ ئەپەندى «ھازىر زامان مەدەنىيتى ۋە بۈگۈنكى زامان رومان ئىجادىيتى» دېگەن تېمىدا، ت.بايىن باتى ئەپەندى «كۆپ مىللەت مەدەنىيەت سېڭىشىشىدىكى يېڭى ئەسىر شىنجاڭ موڭغۇل ئەدەبىياتى» دېگەن تېمىلاردا دوكىلات بېرىپ ئۆتۈشتى.

بۇ ئىنتايىن ئەھمىيەتلىك بىر ئىش بوپتۇ.

يېغىن كۈن تەرپىتى بويىچە ئىككىنچى مەيدان يىغىن ھەرقايسى مىللەتلەر بويىچە ئايرىم ئايرىم زالدا ئۆتكۈزۈلگەن بولۇپ، ئۇيغۇرتىللىق ئەدىبلەر يېغىنى يەنە شۇ ئەسلىدىكى 3-قەۋەت دوكىلات زالىدا ئۆتكۈزۈلدى. يېغىنغا ئەدەبىي تەنقىدچى، شىنجاڭ پىداگوگىكا ئۇنىۋىرستېتى ئەدەبىيات ئىنىستېتۇتىنىڭ پىرافىسۇرى مامبەت تۇردى رىياسەتچىلىك قىلدى. شىنجاڭ پىداگوگىكا ئۇنىۋىرستېتى ئەدەبىيات ئىنىستېتۇتىنىڭ پرافىسۇرى ئابدۇقادىر جالالىدىن باھالىغۇچى بولدى. 7 پارچە ئىلمىي ماقالە ئوقۇپ ئۆتۈلدى. (يېغىن قوللانمېسىدىكى تەرتىپ بويىچە ئىلىندى)
1. مۇھەممەت پولات «ئۇيغۇر رومانلىرىنىڭ تەرەققىيات مۇساپېسى ھەققىدە تەتقىقات»
2. ئەنۋەر ئابدۇرېھىم «بۈگۈنكى زامان رومان ئۇقۇمى ھەققىدە دەسلەپكى ئىزدىنىش»
3. ئىقبال تورسۇن « ئۇيغۇر بۈگۈنكى زامان پىرۇزا بايانچىلىغىنىڭ مەدەنىيەت قاتلىمى»
4. غەيرەتجان ئوسمان «موللا زەيدىن قېسسەسى ھەققىدە»
5. ئابلاجان مەمەت «ئېكولوگىيە ئەدەبىياتى ۋە ئۇيغۇر ئېكولوگىيە ئەدەبىياتىنىڭ يۈزلېنىشى»
6. گۈلشەن بەسىر «ئايشەم ئەخمەتنىڭ ‹مۇھەممەت بېشىرچىڭ ۋاڭ› ناملىق ئەسىرى توغىرسىدا»
7. ئابدۇرېھىم سالى «‹ئانا يۇرت› رومانىدىكى چېتشما رەۋىشداشلار توغىرسىدا»

مۇھەممەت پولات :«رومانچىلىق ئىجادىيىتىمىزدىكى ساقلىنىۋاتقان مەسىللەر »ناملىق تەنقىت ماقالىسىدا بۈگۈنكى دەۋىر رومانچىلىقىنىڭ ئۆتمۈشى ۋە بۈگۈنكى تەرەقىيات مۇيساپىسىنى ئەسلەپ،نەتىجىلەرنى خۇلاسىلەپ،ساقلىنىۋاتقان مەسىللەرنى تۆۋەندىكى بەش نۇقتىغا يىغىنچاقلىدى:
1.رېئال تۇرمۇش ئاساسى بوش،مىللىي تۈسى ئاجىز بولۇش-بۇ ئەڭ چوڭ ئاجىزلىقى،دەپ كۆرسىتىلدى.2.ھەجىمى كېڭەڭسىز،بەدىئىي ئىخچاملىق كەڭ بولۇش مەسلىسى يەنىلا مەۋجۇت.
3.تېماتىك مەزمۇنى تار؛4.بەدىئىي تىل مەسلىسىدە يەنىلا مەسلە مەۋجۇت.تىلنىڭ جىلۋىدارلىقى،پاساھىتى،سەنئەت تۈسى ئاجىز بولۇش؛5.رومان ئىجادىيىتىدە كۆچۈرمىكەشلىك مەسلىسى يەنىلا مەۋجۇت.
ھەل قىلىش چارىسى:
سەمىمىي مۇھەببەت، قەھرىمانلىق ئېڭى،ئەدەبىيات ئېڭىنى ئۈزلۈكسىز كۈچەيتىش؛ئەدەبىي تەنقىد ئىجادىيىتىنى مەلۇم كۈلەم،تەرەقىيات سالمىقىغا ئىگە قىلىش؛
ئىنكاسچىنىڭ ياداشما پىكرى:
بۈگۈنكى دەۋىر رومان ئىجادىيىتى سان كۈلۈمى ياراتقان بولۇپ،مۇئەييەن تەرەقىيات باسقۇچىنى ياراتتى.نىسبەتەن تارىخىي رومانچىلقنىڭ ئىلگىرلىشى ياخشى بولدى.ئەمما تەرەقىيات بولىدىكەن،چېكىنىش،بىر ئىزدا تۇرۇپ قېلىشتىن ساقلىنىش تەس.90-يىللاردىن 2000-يىلىنىڭ باشلىرىغىچە بولغان 10 يىل ئىچىدە سۈپەت شىددەت بىلەن ئۆرلەپ،مەلۇم كۆلەم،تەسىرگە،تەجىربە جۇغلانمىسىغا ئىگە بولدى.كېيىنكى 10 يىل ئىچىدە بىر ئىزدا تۇرۇپ قېلىش،سەل چېكىنىش ۋەزىيىتى شەكىللەندى.ئۇقۇرمەنلەر رومان يازغۇچىلىرىدىن ئاغرىندى.كۆچۈرمىچىلىكنىڭ ئارقا-ئارقىدىن كۆرۈلىشى چېكىنىشتىن دېرەكلىسە،مەزمۇندىكى مەنىۋىي پۈچەكلىك،چېچىلاڭغۇلۇقنىڭ  قىسمەن رومانلاردا گەۋدىلنىشى،بايان ئۇسلوبىنىڭ تۇراقلىققى،تەرجىمە تىل شەكلىنىڭ ئەۋج ئېلىشى قاتارلىق مەسىللەر بىر ئىزدا تۇرۇپ قېلىشدىن بىشارەت بەردى.
قىسسقىسى،  رومان ئىجادىيەتچىلىرىنىڭ ئەخلاق ئېڭى،ئەدەبىيات روھى ۋە قەھرىمانلىق روھى پەس كويغا چۈشۈپ قېلىۋاتامدۇ-قانداق؟پۈتۈن مىللەت خەلقىگە،پۈتۈن ياش-ئۆسمۈرلەرنىڭ ئىدىيىسىگە قالتىس تەسىر كۆرسىتىدىغان "ئېپوس "خاراكتېرلىك  پەلسەپەۋىي رومانلارنىڭ بولماسلىقىغا سۈكۈت قىلىپ تۇرغۇلۇقمۇ؟رومان يازغۇچىلىرىنىڭ دېتى يوقاپ كېتىۋاتامدۇ-يوق؟مانا مۇشۇنداق مەسىللەر خىرسقا دۇچ كەلگەن ئۇيغۇر رومانچىلىقىنىڭ كەلگۈسى ئۈستىدە بىزنى ئويغا سالماي قالمايدۇ،ئەلۋەتتە.

(داۋامى بار)

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Ali تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-5-27 00:01  

ماۋۇ قىممىتى بار ياخشى تىما بولۇپتۇ.بولسا مۇشۇنىڭغا ئوخشاش ئۇچۇرلار تەپسىلاتى بېلەن بېرىلسە تورداشلارغا  نەپ بېرىدۇ-دە!

8. ئابدۇمىجىت مۇھەممەد «ئۇيغۇر ئىلمىي فانتازىيە ئىجادىيتى توغىرسىدا تەتقىقات»
9. سەمەت دوگايلى «تارىخى رومان ‹سۇتۇق بۇغراخان› توغىرسىدا»
10. ئابدۇقادىر جالالىدىن «تارىخ كارىدۇرىدىكى ئەينەك-‹كەچمىش› رومانى ھەققىدە»
11. مەتتۇرسۇن ئەلى «نۆۋەتتىكى رومان ئىجادىيتى ھەققىدە يۈزەكى پاراڭ»
12. مۇھەممەد ئابلىز «ئۇيغۇر رومانچىلىغىدىكى پەلسەپە بىر تەرەپلىملىكى»
13. مەمەت ھوشۇر «ئۇيغۇر بۈگۈنكى زامان پىرۇزا ئىجادىيتىدىكى مۇتىف ئۆزگىرىشىگە نەزەر»
14. ھوشۇرھاجى ئاخۇن «ئۇيغۇر تەزكېرىچىلىگى ھەققىدە»
15. ئايگۇل ئابلىز «‹مۇھاببەتتە مىنىڭمۇ ھەققىم بار› رومانىدىكى مۇھاببەت تېمىسى»
16. زەيتۇنگۈل ئابدۇرېھىم « ‹ئابدۇقادىر داموللا قېسسەسى› دېكى ئېستىلىستىكىلىق ۋاستىلەر توغىرسىدا» بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئابدۇمىجىت.م تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-5-26 23:16  

17. ئالىمجان ئابدۇرېھىم «ئاممىۋى مەدەنىيەت ئارقا كۆرنىشىدىكى ئۇيغۇر رومان ئىجادىيتى توغىرسىدا»
18. رىشات ئاسىم «‹كۆمۈرچى بالا› دېكى تىراگىدىيە ئېڭى توغىرسىدا»
19. مامۇتجان ئىمىن «ئۇيغۇر تارىخى رومانلىرىدىكى مۇھاببەت مۇتىفى توغىرسدا»
20. سۇلايمان كىرىم «ئۇيغۇر رومانلىرى ۋە بۈگۈنكى زامان ئەدەبىي تەنقىدچىلىگى»
21. ئايگۇل ئابدۇرېھىم «‹ئاماننىساخان›رومانىدىكى تارىخى شەخىسلەر تەتققاتى»
22. ئادالەت ئابدۇرېھىم «ئۇيغۇر رومانلىرىدىكى ئىماگ»
23. پاتىگۈل ئۆمەر «بالىلار پىرۇزىسى ‹مۇقام ۋارىسلىرى› توغىرسدا»
24. قەلبىنور سىيىتنياز «‹كەچمىش› رومانىنى ئوقۇغاندىن كېيىنكى ئويلىرىم»

   ئەسكەرتىش: يۇقارقى تېزىملىكتىكى ئەسەرلەر ئەسلىدە ماقالە كۈن تەرتىپىگە كىرگۈزۈلگەن ماقالىلەر بولۇپ، بىرقىسىم تەتقىقاتچىلار يېغىنغا كىلەلمىگەنلىكى سەۋەبىدىن، يەنە بىرقىسىم ماگىستىر ئاسپىرانىتلار ۋاقىت قىسلىغى سەۋەبىدىن، ئابدۇقادىر جالالىدىن، ئىقبال تۇرسۇن قاتارلىق باغۋەنلەر ئۆز نۆۋەتلىرىنى ئاسپرانت ئوقۇغۇچىلارغا ئۆتۈنگەنلىكى سەۋەبىدىن ماقالىلىرىنى ئوقۇش پۇرسىتى بولمىدى.

مەن بۇ يېغىننىڭ ئەمەلىي جەريانىنى فېلىم قىلىپ ئىشلەۋاتىمەن . بۇ يېغىننىڭ ئەمەلىي جەريانىنى كىلەر جۈمە كۈنى تېلىۋىزوردا يەنى ‹ سەنئەت گۈلزارى › پىروگىراممىسىدا كۆرەلەيسىلەر .
ئابدۇمىجىت ، رەسىم يوللىماپسىزغۇ ؟؟؟؟

مەھمۇد، سىزنى بار دەپ بۈگۈن رەسىم تارتمىغان ئىدىم.

ئەنۋەر ئابدىرىھىم:«رومان ئۈستىدە دەسلەپكى ئىزدىنىش»ناملىق ماقالىسىدە،نېمىشقا مۇشۇنداق ماۋزۇ قويغانلىقىنى قىسسقىچە ئىزاھلاپ ئۆتۈپ،رومان ئىجادىيىتى نەزىريىسىدىكى ئەنەنىۋىي  قاراشلارغا گۇمانىي قاراشتا بولۇپ، بىرنەچچە تۈزىتىش تىپىدىكى قاراشلىرىنى تونۇشتۇردى، روماننىڭ ئېقىلىمىسى ئۈستىدە قايتىدىن ئويلىنىش كېرەك دېگەن يېڭى قاراشنى تەشەببۇس قىلىپ مۇنداق دېدى:1.روماننى ،مېنىڭچە،ناھايىتى ئۇزۇن بىر تارىخىي دەۋىرنى يورۇتۇپ بېرىدىغان ئەدەبىي شەكىل،دەپ تەبىرلىسەك ،تولۇق ئېنىقلىما بولمايدۇ.مېنىڭچە رومان دېگەن پېرسۇناژلارنىڭ خاراكتېرىنى،بەدىئىي تىپنى يارىتىشقا،تەغدىرىنى يورۇتۇپ بېرىشقا مەركەزلەشتۈرۈپ بەرسىلا كۇپايە.
2. بەلگىلىك كۆلەمگە ئىگە بولغان تارىخىي رومانلاردا يەنىلا مەسلە ساقلانماقتا.بۇ مەسىللەردىن مەركەزلىكەرەكى شۇكى،تارىخىي ئۇچۇرلارنى ئەزمىلىك بىلەن زورلاپ كىرگۈزۈپ،تەمسىز،زېرىكىشلىك كەيپىيات يارىتىپ قۇيىۋاتىدۇ.يازغۇچى تارىخىي پاكىتلاردىن چوقۇم ھالقىپ كېتەلەيدۇ،ھەم شۇنداق بولۇشى كېرەك.
3.رومان ئىجادىيىتى پىروزاغا مەنسۇپ بولۇشى كېرەك،قانداقتۇ«شېئىير رومان»دەيدىغان گەپ يوق.ناۋادا شۇنداق دەيدىغان بولساق،«شېئىرىي ھېكايە»،«شېئىرىي پوۋېست»..دېگەندەك ناتوغرا نام-ئاتالغۇلارغا ئورۇن بېرەمدۇق؟

ئېنكاسچىنىڭ ياداشما بايانى:

رومان ئىجادىيىتى مېنىڭچە مەلۇم كۈلەم،سەھىپە ،مەزمۇن قاتلىمى ھازىرلىغان بولۇشى شەرت.پروزىدىكى بۇ  گېگانت تۇرنىڭ ئەكس ئەتتۈرۈش دائىرىسىنى ھەرقانداق بىر ئەدەبىي تۈرنىڭ بېسىشى مۇمكىن ئەمەس.روماننىڭ مەزمۇن دائىرىسىنىڭ كۆپ قاتلاملىق،ئۇنۋېرساللىقى،قاراتمىلىقىنىڭ كۈچلۈك تەسىرگە ھامىلە بولۇشى كۆپ ئېنىرگىيە تەلەپ قىلىدىغان،مۇرەككەپ ئىجادىيەت جەريانى ئىكەنلىكىنى دەلىللەيدۇ.داستان گەرچە  ئەكس ئەتۈرۈش دائىرىسى جەھەتتىن رومان بىلەن تەڭ تۇرالىسىمۇ،ماھىيەتتە روماندەك ئۇنچىلىك كەڭ ۋەقە،ئۇچۇر،مەدىنيەت،ئىدىيىۋىي كەيپىياتنى تەپسىلىرەك سېستېمىلىق رەۋىشتە كەڭ -كۇشادە ئېچىپ بېرەلمەيدۇ.
شۇنى بىلىش كېرەككى،رومان قانداقلا ئىزم بىلەن يېزىلىشتىن قەتئىينەزەر كۈچلۈك غايىۋىيلىكككە تويۇنغانلىقى بىلەن بىر پۈتۈن رايون،قەۋىمنىڭ ئومۇمىي ئىدىيىسىگە نىسبەتەن چوڭراق تەسىر بېرەلەيدىغان ئالاھىدىلىكىدە مەڭگۈ جەلىپكار  چوڭ ئېپىك تۇر  ھېسابلىنىدۇ.

( داۋامى كېيىن يوللىنىدۇ )

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Ali تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-5-26 23:59  

بۇ قېتىمقى مۇھاكىمە يىغىنىنىڭ ئۆتكۈزۈلگەنلىكى تولىمۇ خاسىيەتلىك ئىش بوپتۇ. ئوقۇلغان ماقالىلەرمۇ، قاتناشتۇرۇلغان ماقالىلەرمۇ ناھايىتى ياخشى تاللىنىپتۇ. ئەپسۇس، شۇنداق كاتتا بىر يىغىنغا قاتنىشالمىغىنىمغا، ماقالە ئەۋەتەلمىگىنىمگە ئۆكۈنىمەن.

ماقالە-نۇتۇق ئاخىرلاشقاندىن كېيىن،پىشقەدەم يازغۇچىلاردىن ئەخەت تۇردى،ئابدۇراخمان قاھار،جالالىدىن بەھرام،پەرھات جىلان،ياسىن ئىسمايىل ؛ئوبزورچىلاردىن ئەنىۋەر ئابدىرىھىم،شائىرلاردىن ئابدۇللا سولايمان قاتارلىق ئۇستازلار رەئىس سەھنىسىدىن ئورۇن ئېلىپ،نەق مەيدان سوئاللىرىغا ئۇدۇللۇق جاۋاب بەردى.ئابدۇقادىر جالالىدىن مۇئەللىم رىياسەتچىلىك قىلدى.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Ali تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-5-27 02:25