ئىختىيارى مۇشائىرىلەرنىڭ نادىر ئۈلگىلىرى [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

ئىختىيارى مۇشائىرىلەرنىڭ نادىر ئۈلگىلىرى
رەتلەپ تەييارلىغۇچى: ئابدۇقادىر سادىر

قىسقىچە بايان: مېنىڭ ئۇزۇن يىللىق كىلاسسىك ئەدەبىياتقا بولغان ھېرىسمەنلىكىم جەريانىدا كىلاسسىكلىرىمىزنىڭ ئوخشاش مەزمۇن، ئوخشاش بەھىر، ئوخشاش ۋەزىن، ئوخشاش قاپىيەدە تۈزۈلگەن بىر بۆلۈك غەزەللىرى دېققىتىمنى تارتىپ كەلمەكتە ئىدى. شۇ مۇناسىبەت بىلەن ئۇچرىغانلىرىنى ئۇدۇللۇق خاتىرىلەپ ماڭغان ئىدىم. ھالا بۈگۈنكى كۈندە بۇ غەزەللەر 8 پارچىغا يېتىپتۇ. بۇنى رەتلەپ بولۇپ قارىسام، بۇ بىر يۈرۈش غەزەللەر كىلاسسىكلارنىڭ مۇشائىرەنىڭ بىر تۈرى بولغان "ئىختىيارى مۇشائىرە" لىرى ئىكەن. ئۇنى ئەشۇ ئىختىيارى مۇشائىرەنىڭ ئەڭ نادىر ئۈلگىلىرى سۈپىتىدە ئوقۇرمەنلەرنىڭ ھۇزۇرىغا سۇندۇم.
نەۋايى:
قايسى تۇبى جىلۋىسى سەرۋى خىرامانىڭچە بار،
قايسى كەۋسەرنىڭ زىلالى ئابى ھەيۋانىڭچە بار.
غۇنچىدە گۈل بەرگىدەك، قىل ژالىدەك، تىش داغى يوق،
دېسە بولغايمۇ ئېنى كىم لەئلى خەندانىڭچە بار.
قايدا سۇنبۇلدىن نەسىم ئەسكەچ كىرەر جىسمىمغا رۇھ،
كىم دېگەيمەن ئانى كىم، زۇلفى پەرىشانىڭچە بار.
ئەيلەمەس كۆز مەردۇمى، ھەرگىز قۇياش ئىچرە ۋەتەن،
ئېنى دېمەسمەنكى خالى ئەنبەر ئەفشانىڭچە بار.
دېمەكىم كۆڭلۈڭغە قويغۇم زۇلم ئىلە دەغى ئەجەل،
سەن گۇمان قىلما ئېنىكىم داغى ھېجرانىڭچە بار.
ئې نەۋايى، ئىستەسەڭ دەۋر ئەھلى زۇلمىدىن خەلاس،
ئۇر فەنا دەشتىغە كام، بارا ئالغانىڭچە بار.
"مۇقام تېكستلىرى" (شىنجاڭ ياشلار- ئۆسمۈرلەر نەشرىياتى 1986- يىلى 6- ئاي 1- نەشىرى"ئوشاق مۇقامى" دىن)

سەئىدىي (سۇلتان سەئىدخان):
قايسى گۈلشەننىڭ يۈزۈڭدەك بىر گۈلى رەئناسى بار؟
قايسى گۈلنىڭ بىر مېنىڭدەك بۇلبۇلى شەيداسى بار؟
ھۆر بىرلە جەننەتۇل- مەئۋانى كۆڭلۈم نەيلەسۇن،
يارنىڭ كويىدە يۈز مىڭ جەننەتۇل- مەئۋاسى بار.
لەئلىدىن خەتتى بۇدۇر ھەر دەم تىرىكلىككە نىشان،
خۇش نىشانىدۇركى ئىككى قاشىدىن تۇغراسى بار.
بىر سۈچۈك سۆز بىرلە ئۆلگەن جىسمىمە بەردىڭ ھايات،
لەئلى جان بەخشىڭدە گۇياكىم مەسىھ ئەنفاسى بار.
يۈزى ئۈزرە كاكۇلۇ زۇلفىن فەرىشان كۆرگەلى،
ئەي سەئىد، ئاشۇفتە كۆڭلۈمنىڭ ئەجەب سەۋداسى بار.
("باياز"- شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى 1995- يىلى 9- ئاي 1- نەشىرى)

شاھى: (ۋاپاتى 1507- يىلى)
قايسى گۈلشەن گۈللارى گۈلبەرگى خەندانىڭچە بار؟
قايسى بوستان سەرۋى ھەم سەرۋى خىرامانىڭچە بار؟
بولائالماس ياڭى ئاي مۇشكىن ھىلالىڭ بىرلە تەڭ،
مېھرى رەخشان ئۇل قاچان مېھرى دۇرۇخشانىڭچە بار؟
ھەرنى دەردىكىم فەلەكدىن كەلسە مۇڭلۇغ جانىمە،
دېسە بولغايمۇ ئانىكىم دەردۇ ھېجرانىڭچە بار؟
بارما دەب خۇبلار سارى نېگە كۆڭۈل بەس قىلمادىم؟
ھەر سارىكىم بارساڭ ئەمدى بارائالغانىڭچە بار.
دېمەكىم، شاھى، سۇخەندان ئەردى خۇسرەۋ دەھر ئارا،
قايسى بىر خۇسرەۋ سېنىڭ شاھى سۇخەندانىڭچە بار؟
("بۇلاق" ژۇرنىلى 2009- يىللىق 1- سان)

گۇمنام (ھىرقەتى):
قايسى گۈلشەن گۈلبۇنى سەرۋى خىرامانىڭچە بار؟
قايسى گۈلبۇن ئۈزرە غۇنچە لەئلى خەندانىڭچە بار؟
قايسى گۈلزار ئىچرە بىر گۈل ئاچىلۇر ھۈسنۈڭ كەبى،
قايسى گۈلبەرگى لەبى لەئلى دۇرئەفشانىڭچە بار؟
قايسى قاتىل سەن كەبى جەللاد ئولمىشدۇر ئېسىر،
قايسى جەللاد قېلىچى ھەم نوگى مىژگانىڭچە بار؟
قايسى باغنىڭ بار نەخلى بەر- قەدىڭدەك باردۇرۇر،
قايسى نەخلى ھاسىلى سېبى زەنەخدانىڭچە بار؟
قايسى بەزم ئولمىش مۇنەۋۋەر بەر قەدىڭدەك شەمئىدىن،
قايسى شەمئنىڭ شوئلەسى رۇخسارى تابانىڭچە بار؟
قايسى يەردە تاپىلۇر نىسبەت سەڭا بىر گەنج ھۆسن،
قايسى گەنجنىڭ ئەجدەرى زۇلفى فەرىشانىڭچە بار؟
قايسى گۈلشەن بۇلبۇلى سۆزلەركى گۇمنام سەن كەبى،
قايسى بۇلبۇل نالەسى فەريادۇ ئەفغانىڭچە بار؟
("ئۇيغۇر كىلاسسىك ئەدەبىياتىدىن نەمۇنىلەر"- شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى 1980- يىلى، 1- نەشىرى.)
ئىسمائىل ھاجى:
قايسى دىلبەر شەفقەتى مېھرى ھومايۇنىڭچە بار؟
قايسى مادەر ئۈلفەتى فەيزاب گەردۇنىڭچە بار؟
قايسى باغدە سەن كەبى ئەفسەھ بەلاغەت پۇر سەۋاب،
راست قامەت ئەرئەرۇ شەمشاد مەۋزۇنىڭچە بار؟
قايسى ئېھسان ھۆسنىدۇر مۈھسىن سەۋابىڭ سارىغە،
ئېھتىياج ئەيلەر ئاڭا مۇشتاقى مەمنۇنۇڭچە بار.
قايسى خۇبلار زاھىر ئەتتى پۇر جەمىللىق يۈزىنى؟
قەدر- قىممەت رىفئەتىلە بۇرجى كانۇنۇڭچە بار.
قايسى ئەختەر كەۋكەبىدۇر بەدرىڭ ئوخشە فەتھىياب؟
نۇسرەت ئىلە خۇش خىرامان دۇرجى ئاخۇنۇڭچە بار.
قايسى كۈنلەر جۈمئە يەڭلىغ قەدر تاپتى مۇجتەمېئ؟
قايسى ئەييام ئافتابى ۋاج مەيگۇنۇڭچە بار؟
قايسى ئانام ئىچرە سەندەك كۆرسەتىلدى نۇرى ھەق،
قايسى باغنىڭ سەرۋى، ئەرئەر تاجى مەفتۇنۇڭچە بار؟
يوق سەن ئوخشە قاف تەلئەت فىرەۋاندە مەجدلىك،
قايسى مەھمۇد زۇرى شەۋكەت ھەمد مەكنۇنۇڭچە بار؟
كۆز- قۇلاق شىنۋالىقىنى كۆردى ئىسمائىل كۆزى،
قايسى سۆزنىڭ خۇبى فۇرقەت دىن مەئمۇنۇڭچە بار؟
("بۇلاق" ژۇرنىلى 1989- يىللىق 2- سان)
مەشھۇرى:
قايسى دەريانىڭ ساچىڭدەك ئەنبەرى ساراسى بار.
قايسى ئەنبەرنىڭ خەتىڭدەك بۇيى روھ ئەفزاسى بار.
جەننەتۇلمەئۋا فىزاسىدا قاچان مەئۋا ئىتەر،
ئاشىقى شورىدەنىڭ كويۇڭدا كىم مەئۋاسى بار.
مەن نۈچۈك بەدھال بولماي ياكى چەكمەي دودى ئاھ،
باشىم ئۆزرە ئەنبەر ئەفشان كاكۇلۇڭ سەۋداسى بار.
نە ئۈچۈن ئولتۈرمىسۇن ئول مەسنىدى ناز ئۈستىدە،
ھەر تەرەپتە مىڭ مېنىڭدەك ئاشىقى شەيداسى بار.
نازىنى ئالەم ئاشۇبىكى شورى ئىشقىدىن،
ھەر تەرەفتە زەمزەمە ھەر گوشەدە غەۋغاسى بار.
دىلرابالىق شىۋەسىدۇر، بىۋاپالىق ئىشۋەسى،
قەددى مەۋزۇن روي گۈلگۈنى چەمەن ئاراسى بار.
ئەكس ھۆسنىنى كۆرۈپ جام ئىچرە ئول سەرمەست ئىرۇر،
ئۆزىدىن پەرۋاسى يوق مەندىن قاچان پەرۋاسى بار.
مۆئجىزە ئۇششاقدۇر مەشھۇرى ئىشقىڭ پەيزىدىن،
قايسى ئاشىقنىڭ سېنىڭدەك دىلبىرى رەئناسى بار.
(«دىۋان مەشھۇرى».قەشقەر ئۇيغۇر نەشرىياتى" 1985-يىل 8-ئاي نەشرى.)

قەلەندەر:
مەنچە بولماق دەردۇ غەم ئىلكىندە كىمنىڭ چاغى بار؟
يۈرەكۇ باغرىم بىلە ھەر بىرنى يۈز مىڭ داغى بار.
كۆرسەم ئۇل سەييادنىڭ جانىم بېلىقدەك تالپىنۇر،
نې ئۈچۈنكىم كىرپىكىدىن قولىدا قارماغى بار.
لايىقى ئۇلدۇركى قىلغاي شادلىق بىرلەن ۋەرەئ،
كىمنى كىم مەندەك جەھان ئىچرەكى بىر ئامراغى بار.
باقماغىل ئۇل گۈلغە دەب زاھىد مېنى مەنئ ئەتمەكىم،
تەلمۈرۈر يۈزىگە ئانىڭ تا كۆزۈمنىڭ ياغى بار.
شۇمرەقىبدىن، ئەي قەلەندەر، مۇنچە سەن ئىڭرانماغىل،
گۈل بىلەن بوستان باغىنىڭ بۇلبۇلى ھەم زاغى بار.
("دېۋانى قەلەندەر"- 995 - يىل 9- ئاي 1- نەشىرى)

فۇرقەت

ئۇل پەرىدەك قايسى دىلبەرنىڭ رۇخى گۈلگۈنى بار؟
ھەم تىشىدەك قايسى دەريانىڭ دۇرى مەكنۇنى بار؟
سەرۋىنىڭ جانىغە ئوت سالدى ئۆزىن ئەيلەپ فەراز،
ئاللا- ئاللا ئانى قايداغ قامەتى مەۋزۇنى بار؟
فىكرەت ئەھلى دېققەتىدىن ھېچ رەۋشەن بولمەغاي،
نوقتەئى ئاغزىنى ھەر ھەرفىنى مىڭ مەزمۇنى بار.
ئىككى زالىم كۆزلەرى تۆكمەككە قان ئۇل نەۋئى كىم،
ھەر بىرى بوينىدە ناھەق مىڭ كىشىنىڭ خۇنى بار.
كۆزلەرىمدىن مەۋج ئۇرەر ئەشكى مۇھەببەت، ئەيب ئەمەس،
دىلدا ئەيلەيدۇر تەلاتۇم، ئىشقنىڭ جەيھۇنى بار.
مېھرىبانلىق شېۋە ئەيلەب شادكام ئەيلەي دېسە،
قەيدا مەندەك فۇرقەتىي بىر خاتىرى مەھزۇنى بار؟
("فۇرقەت غەزەللىرىدىن تاللانما" 1975- يىلى تاشكەنت- غافۇر غۇلام نامىدىكى ئەدەبىيات- سەنئەت نەشرىياتى)

ئۆلمەس مىسىرالاردىن ئىكەن. ئۇستازنىڭ مەرھەممىتى بىلەن مەن يادغا ئالىدىغان 8 گۆھەرگە ئىرىشىتىم. تەشەككۇر!...

ئۇستازنىڭ ئىزدىنىشلىرىگە رەھمەتلەر بولسۇن!تېنىگە ساقلىق، قەلىمىگە قۇۋەت يار بولسۇن!

ئۇستازنىڭ ئىزدىنىشلىرىگە رەھمەتلەر بولسۇن! تېنىگە ساقلىق، قەلىمىگە چەكسىز قۇۋەت يار بولسۇن!

رەھمەتلەر ھەممىمىزگە بىللە بولسۇن! دوستلارغا كىچىككىنە سوۋغات بېرەلىگەن بولسام، شۇنىڭ ئۆزى كاتتا شادلىق ماڭا.

ھەقىقى قىممىتى بار  مىسرالاركەن...ئۇستازغا ھەر ۋاقىت ساقلىق يار بولغاي

فۇرقەتنىڭ ئەشۇ توپلامىنى تاپالماي يۈرىمەن. ئۇستاز ئا. سادىرى سىزدىن بىر ئىشنى سورىۋالسام، فۇرقەتنىڭ مۇنداق بىر مۇخەممىسى بار ئىدى:
سەيدىن قۇيا بىر سەيياد، سەييارە ئىكەن مەندەك،
ئال داملىرىڭنى بوينومدىن بىچارە ئىكەن مەندەك...

نۇرمۇھەممەت توختى مۇئەللىمنىڭ قوشتاغدىكى مۇشائىرە دېگەن ھېكايىسىدە مۇشۇ شېئىر بېرىلىپتىكەن ، بولسا مۇشۇ ھەققىدە بىلسىڭىز، تەلىم بەرگەن بولسىڭىز...

ئۇستازنىڭ ئىزدىنىشلىرى  بىزگە شىرىن مىۋىلەرنى بېرىۋاتىدۇ . ئامان بولۇڭ مۇئەللىم .

سەيدىڭ قۇيابەر سەيياد
فۇرقەت

سەيدىڭ قۇيابەر سەيياد،سەييارە ئىكەن مەندەك،
ئال دامىنى بوينىدىن بىچارە ئىكەن مەندەك،
ئۆز يارىنى تاپماستىن ئاۋارە ئىكەن مەندەك،
ئقبالى نىگۈن بەختى ھەم قارا ئىكەن مەندەك،
ھىجران ئوقىدىن جىسمى كۆپ پارە ئىكەن مەندەك،
كۆيگەن جىگەرى-باغرى سەد پارە ئىكەن مەندەك.

كى رىشتەنىكىم قىلسۇن چەپپەكلەر ئاتىپ جەستە،
ھەجىردە ئەلەم تارتىپ بولدى جگەرى خەستە،
تاغلارغا چىقىپ بولسۇن يارى بىلەن پەيۋەستە،
كەل قويما بالا دامى بىرلە ئۇنى پابەستە،
ھىجران ئوقىدىن جىسمى كۆپ پارە ئىكەن مەندەك،
كۆيگەن جىگەرى-باغرى سەد پارە ئىكەن مەندەك.

بەش كۈن سىنىڭ دەۋرىڭدە بىچارە خىرام ئەتسۇن،
ئاھۇلار ئارا ئويناپ ئەيشىنى مۇدام ئەتسۇن،
يامغۇر سۈيى تولغاندا تاغ-لالەنى جام ئەتسۇن،
ھەققىڭگە دۇئا ئەيلەپ،ئۆمرىنى تامام ئەتسۇن.
ھىجران ئوقىدىن جىسمى كۆپ پارە ئىكەن مەندەك،
كۆيگەن جىگەرى-باغرى سەد پارە ئىكەن مەندەك.

سەرگەشتە بۇ ۋادىدە بىر باشىغە رەھىم ئەتكىل،
يوق تاقەتى بەندەڭدە بورداشىغە رەھىم ئەتكىل،
يىغلاپ سەڭا تېرمۆلۈر كۆز ياشىغا رەھىم ئەتكىل،
رەھىم ئەتمىسەڭ ئۆزگە،يولداشىغە رەھىم ئەتكىل.
ھىجران ئوقىدىن جىسمى كۆپ پارە ئىكەن مەندەك،
كۆيگەن جىگەرى-باغرى سەد پارە ئىكەن مەندەك.

تاغدا ئاچىلىپ لالە يەر سەبزە باھار بولسا،
ئەخىر بۇ نىچۈك بىدات ئالەم ئاڭا تار بولسا،
چىقماي دىسە جايىدىن ئۆزلەتتە فىگار بولسا،
گەر چىقسا بەناگاھى دەمىڭغا دۇچار بولسا.
ھىجران ئوقىدىن جىسمى كۆپ پارە ئىكەن مەندەك،
كۆيگەن جىگەرى-باغرى سەد پارە ئىكەن مەندەك.

بىچارىنى زۇلۇم ئەيلەپ،قول-بوينىنى باغلاپسەن،
ھەر سارى چېكىپ-سۆدىرەپ ئۆلتۈرگىلى چاغلاپسەن،
كۆكسىنى جاپا بىرلە لالە كەبى داغلاپسەن،
سات ماڭا ئەگەر قەستىڭ ئالغۇچى سۇراغلاپسەن.
ھىجران ئوقىدىن جىسمى كۆپ پارە ئىكەن مەندەك،
كۆيگەن جىگەرى-باغرى سەد پارە ئىكەن مەندەك.

يوق ھۇشى،پەرى تىككەن دىۋانىگە ئوخشايدۇ،
كۆز ياشى يەنە تولغان پەيمانىگە ئوخشايدۇ،
غەم سىلى بىلەن كۆڭلى ۋەيرانىگە ئوخشايدۇ،
فۇرقەتتە بۇ سەئىدۇللا ھەيرانىگە ئوخشايدۇ.
ھىجران ئوقىدىن جىسمى كۆپ پارە ئىكەن مەندەك،
كۆيگەن جىگەرى-باغرى سەد پارە ئىكەن مەندەك.

ئېلاۋە: ئوتتۇرا ئاسىيا شېئىريەت ئاسمىنىدا«مۇشائىرەئى ئەندېلىپ»،«سەيدىڭ قۇيابەر سەيياد»، «مۇسەددەسى فۇرقەت»دىگەن ناملار بىلەن ھازىرغىچە جاراڭلاپ كەلگەن بۇ بۈيۈك مۇسەددەس بۇندىن بىر ئەسىر مۇقەددەم گۇما ناھىيەسى قوشتاغ ئىسمىسلالىق ئىسمائىل ھاجىمنىڭ ھۇزۇرىغا بېرىش سەپىرىدە ئەنجانلىق شائىر تىۋىپ زاكىرجان خالمۇھەممەت ئوغلى فۇرقەت،يېڭسارلىق شائىر موللا سەئىدۇللا،گۇمىلىق ئۆلىما ئابدۇللا مۇفتى ھاجىم،قاتارلىقلار تەرپىدىن نازىل بولغان.بۇ مۇسەددەس ئۆزىنىڭ ئەجايىپ گۈزەل تىلى،مۇزىكىدەك روشەن رېتىمى بىلەن  ھەر بىر ئاڭلىغۇچىنىڭ كۆز ئالدىدا قىزىل گۈلدەك ئايان بۇلىدۇ،ۋە ھېلھەم يۈرەكلەرنى تىتىرتىدۇ!

«سەيدىڭ قويابەر سەيياد» مۇسەددەسى توغىرىسىدا مەندە باشقىچىرەك بىر تارىخى مەلۇمات بار. بۇنى تەييارلاپ يوللاپ قوياي.

   مۇشائىرەلەرنى ئوقۇپ ھاياجانلانغىنىمدىن كۆزلىرىم نەمدەلدى. ئېغىر ‹ئۇھ› تارتىتىم. بارلىق ھارغىنلىق، چارچاشلىرىم ئۇشبۇ مىسرالار تەپتىدىن بىراقلا يوقالدى. يىنىك، لەرزان، تاتلىق، چوڭقۇر مەنەلەر بىلەن تۇيۇنغان مىسرالار كىشىنى تولىمۇ راھەتلەندۈرىدىكەن.
  تىمىنى يوللىغان  ئۇستازغا تۈمەن تەشەككۈر بولسۇن. ئىگىمىز  سىلىگە سالامەتلىك، بەرىكەت بەرسۇن.
  شائېر ئوۋچى ئاكىمىز يوللىغان مۇسەددەسنى مەنمۇ بەك ياقتۇراتتىم. بۇ مۇسەددەسنى ئۆزبەكىستان ناخشىچىسى ئازادە ئۈچ كۇبلىتىنى ناخشا قىلىپ ئېيتىپ، يۈرىكىمىزنى تىترەتكەن.
  پۈتۈن تېكىست بويىچە يوللىغان ئوۋچى ئاكىمىزغىمۇ رەھمەت.
  مەكتەپتە ‹ فۇرقەت شېئىرلىرىدىن تاللانما› ناملىق شېئىرلار توپلىمىنى ئوقۇغان ئىدىم. ئۇشبۇ توپلامنى كىتابخانىلاردىن تاپقىلى بولمايدىكەن. ئېلكىتاب شەكلىنىڭ ئۇيغۇرچە ياكى ئۆزبەكچە نۇسخىسى بولسا ئەۋەتىپ بەرگەن بولساڭلار، مەمنۇن بولسام.
  

كۆكتولۇن، مەندە ئۆزبېكچىسى باردەك قىلغان.كومپىيۇتىرىمنى ئىزدەپ ئەۋەتىپ بېرەي. چ چ نۇمىرىڭىزنى ئەۋەتىڭ ياكى مېنى قوشىۋىلىڭ. چ چ يىم: 1450420921

ھازىرقى شائىرچاقلار مۇشۇنداق شېئىرى ھېكمەتلەرنى ئېيتىشتا بەك نامرات جۇمۇ!