نازىنە باتۇر روزى: «كاچۇڭ توققۇز مۇقامى»توغرىسىدا

سىزگە كۆپ رەھمەت. سىزگىمۇ ئۇتۇق تىلەيمەن. مەن چوقۇم غەيرەتلىك بولىمەن.

رەھمەت سىزگە.

مېنىڭچە ئارىدا سەل-پەل ئۇقۇشماسلىق بولۇپ قالغان ئوخشايدۇ، مەن ئۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ ئالدىراشلىق ۋە ئەندىشە بىلەنلا مۇنبەردە پىكرىمنى بايان قىلغان ، بىراق بەزى مەزمۇنلار خاتا چۈشەنچە ھاسىل قىلىپ قويدىمۇ ياكى قانداق بولدى، بۇنى بىلەلمىدىم، بەزى كىشىلەر گۇمان قىلىشقا بولمايدىغان ، ئەيىبلەشكە بولمايدىغان كىشىلىرىمىزدىن ئاغرىنىپتۇ. مەن پەقەت دادامنىڭ كاچۇڭ توققۇز مۇقامى دېگەن كىتابىنى باشقىلارنىڭ قايتا يېزىۋاتقانلىقى ، ۋە ياكى شەخسەن ئۆزىنىڭ نامىدا چىقارماقچى بولغانلىقىنى ئاڭلىدىم، بۇ ئىش زادى بار ئىشمۇ يوق ئىشمۇ بۇنىسى ماڭا نامەلۇم،.  مېنىڭ پىكىر بايان قىلىشىم پەقەت ۋە پەقەت نوقۇل ھالدا  دادامنىڭ ھوقۇق-مەنپەئەتىنى قوغداش ئۈچۈن، ئەگەر شۇنداق ئالدامچىلىقلار بولسا ، شۇ كىشىلەرنى ئاگاھلاندۇرۇش ئۈچۈنلا خالاس، مەن ھېچكىمدىن گۇمانلانغىنىم يوق، ھەم گۇمانلىنىشقىمۇ بولمايدۇ، چۈنكى ئادىل مۇھەممەت تۇران، ئېزىز ئاتاۋۇللا سارتېكىن، ئابلىكىم ھەسەن  قاتارلىق كىشىلىرىمىز دادامنىڭ كىتابلىرىنىڭ نەشردىن چىقىشى ئۈچۈن ئاز بولمىغان جاپالارنى چەكتى، ئۇلارغا قانچىلىك رەھمەت ئېيتساممۇ ئەرزىيدۇ،  بىزنىڭ ھال كۈنىمىزنىڭ ياخشى بولۇشى ئۈچۈن كۆپ تىرىشتى، ئېزىز ئاتاۋۇللا ئاكام ئۇكام تەڭرىقۇت دوختۇرخانىدا داۋالانغان چاغدا كۆپ ياردەملەرنى قىلدى، مەن ئۇنىڭ ياخشىلىقلىرىنى ھەرگىز ئۇنۇتمايمەن.
  دادامنىڭ ھەقىقەتەن نۇرغۇن ياخشى دوست-بۇرادەرلىرى، ساۋاقداشلىرى بار ئىكەن، بۇ يەتتە يىلدىن بۇيان بىزگە يالغۇزلىقىمىزنى بىلىندۈرمەي، دادامنىڭ يوقلىقىنى چاندۇرماي، ماڭا ۋە ئۇكامغا كۆپ يار-يۆلەك بولدى، ئۇلۇغ ئاللاھ ئۇلاردىن رازى بولغاي.
  شۇڭا تەۋسىيە قىلىدىغىنىم، ئىسپاتسىز ، سەۋەبسىز ھالدا باشقىلاردىن گۇمانلانمىساق، باشقىلارنىڭ دىلىنى رەنجىتمىسەك.
  دادامنىڭ نامىغا داغ تېگىدىغان بىرەر ئىش بايقىلىپ قالسا، مەن ئۆزۈم ئوتتۇرىغا چۈشۈپ ھەل قىلىمەن. بىراق ھازىر ھېچقانداق شەپە يوق بولغانلىقى ئۈچۈن ، ئارتۇقچە ئەيىبلەش ۋە ئاغرىنىشلارنىڭ بولۇشىنى خالىمايمەن. بىز ھەممىمىز بىرلىكتە دادامنىڭ ئەجر ئەمگەكلىرىنىڭ تېزراق روياپقا چىقىشىنى ساقلايلى. ھەممەيلەننىڭ كۆڭۈل بۆلگىنىگە رەھمەت. بىراق بۇ ئىش سەۋەبلىك ھېچكىمنىڭ كۆڭلى ئاغرىپ قېلىشىنى شەخسەن مەن قەتئىي خالىمايمەن.

توغرا دەيسىز ئاكا.

غەيرەت قىلىڭ نازىنە مەن سىزنى قوللايمەن، سىز دادىڭىزنىڭ  قانۇنلۇق ۋارىسى بولۇشقا ھەقلىق، بۇ تېمىنى ھەقىقەتەن جايىدا يوللاپ تور ئەھلىنى يۈز بىرىش ئېھتىماللىقى بولغان بىر قىسىم ئىشلاردىن ئەتراپلىق خەۋەتلەندۈرۈپسىز، مېنىڭچە باتۇر روزى ئاكىمىزنىڭ جاپا تارتىپ يازغان، توپلىغان ئىلمىي ئەمگىكىنى ھېچقانداق كىشى ئۆزىنىڭ قىلىۋالمايدۇ، شۇنداق ئىش يۈز بىرىدىغان بولۇپ قالسا شىنجاڭ  يازغۇچىلار جەمئىيىتى ھەمدە مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار، ئەڭ مۇھىمى ھەقىقىي ئەھۋالدىن خەۋەردار كىشلەر ھەرگىزمۇ پاكىت ئالدىدا كۆزىنى يۇمۇپ تۇرىۋالمايدۇ. پاكىت دىگەن ھامان پاكىت. پاكىت بەس مۇنازىرىدىن ئۈستۈندۇر. يەنىلا بىر قىسم ئىشلاردا قانۇنغا مۇراجىئەت قىلماي بولمايدۇ!  قانۇن ئەڭ ياخشى قۇرال! قانۇنغا مۇراجىئەت قىلىڭ، سىز يالغۇر ئەمەس،  ئەتراپىڭىزدا مەرھۇم دادىڭىزنىڭ دوسىت-بۇرادەرلىرى، ئەڭ مۇھىمى قانۇن ئىجرا قىلغۇچى ئورۇنلار بار! سىز ھەرگىز بەل قويىۋەتمەڭ، داۋاملىق تىرىشڭ، سىزگە غەيرەت-شىجائەت يار بولسۇن! سىزگە ئوتۇق، غەلبە يار بولۇشىغا تىلەكداشمەن !  

ھېلىمۇ ئۇ كىتابلارنىڭ نەشىردىن چىقىش ئىشى بەك كېچىكىپ كەتتى. تېزراق چىقسا بولاتتى.‹‹باتۇر تەڭرىقۇت››ناملىق رومانمۇ باتۇر روزىنىڭ دەپ ئاڭلىغان ئىدۇق، كېيىن باشقا بىر ئاپتۇر نامىدىكى‹‹باتۇر تەڭرىقۇت››نەشىردىن چىقتى.

ئاللاھقا شۈكرى، مەن ياخشى ئاكا، رەھمەت سىزگە، ماڭا مەدەت بەرگىنىڭىزگە.

دادام «باتۇر تەڭرىقۇت»رومانىنى يازغىلى ئون يىل بولاي دېدى، نەشىرگە تاپشۇرۇپ بەرگىلىمۇ ئۇزۇن بولدى، ئارىلىقتا ئوخشاش نامدىكى روماندىن بىرسى چىقتى، بىراق دادام يازغىنى مېنىڭچە ھەممىدىن ياخشى چىقىدۇ. ئىنشائاللاھ بالدۇراق نەشىردىن چىققاي.

内容内容ئىنساپلىق بولايلى، نازىنە سىڭلىمىز كىچىك بولسىمۇ كىمنىڭ ئۆزى ، ئاتىسى، ئائىلىسى ئۈچۈن كۆيىنىدىغانلىقىنى بىلگۈچىلىكى بار… ئەمما ئاساسسىز گۇمانلار بىلەن كىتاب ئۈچۈن كۈۋ چىقىرىۋاتقانلارنىڭ كۆڭلىنى ئاغرىتىش بەك ئۆكۈنۈشلۈك ئىش، قالايمىقان ئىنكاس يېزىپ ئۇنى بۇنى ئاساسسىز چىشلەپ تارتىۋاتقان قەھرىمانلارنىڭ نەشىرىياتچىلىقنى

مەرھۇم باتۇر روزى ئۇيغۇردىن چىققان شاھ مەشرەپ،مەرھۈم ئۇيغۇر ئەدەبىياتى،ئۇيغۇر مەدەنىيتى ئۈچۈن، ئۆزنى ئاتىغان زىيالى،ئۆزى دۇتتارنى راۋرۇس چالاتتى.مەرھۈم قازا قىلىشتىن 7ئاي بۇرۇن يەكەندىكى يىقىن دوستى نۇرمۇھەممەد ئايۇپ قۇربانى بىلەن،يەكەن خەلق باغچىسىدا ھەمسۆھبەتتە بولغان.باتۇر روزى بىدىنىي كاچۇڭلۇق تۇرسا كىچىكىىدن تارتىپ،كاچۇڭ سەنىمى بىلەن تونۇشقان،شۇ مۇھىتتا چوڭ بولغان،ئۇنىڭ شۇ تىمىدا ئىزدىنىشى ئۈچۈن،شۇ ۋاقتتىكى كاچۇڭ يېزىىسدا رەھبەرلىك خىزمىتى ئۆتەۋاتقان،مەدەنىيەت سۆيەر ئوبۇل ئەلا ياردەم قىلغان،شۇ مېھنەتىسز ئەجىرگە ئاغزىنى ئاچقان ئاتالمىش شۇ زىيالى قولىىدن كەلمىگەندىن كىيىن نىنىنى يىسە بولمىدىمۇ؟بۇ نىڭغا ۋىژدانلىق ئۇيغۇر يول قويمايدۇ.؟

تۆۋەندىكى بۇرادەرلەرنىڭ ئىنكاسلىرىدىن ھازىرچە كۆڭلۈم ئەمىن تاپتى...!

لىكىن باشقىلار نىڭ كىتاب نەشىر قىلىشقا يول ئالغان بولۇشى ئىھتىمالغا يىقىن .

شۇنداق، بۇ ھەقتىكى گەپ- سۆزلەرنى مەنمۇ ئاڭلىدىم، بىراق بۇ تېخى تولۇق بىكىمىگەن ئىش، يەنە كېلىپ، نەشىر قىلدۇرغان تەغدىردىمۇ بۇ ئىككى كىتابنىڭ مەزمۇنى، ئۇسلۇبى ئوخشاش ئەمەس.
    باتۇر روزى يازغان «كاچۇڭ توققۇز مۇقامى» بىر مۇكەممەل ئىلمىي ئەسەر، بۇ ئەسەردە كاچۇڭ توققۇز مۇقامىنىڭ قىسقىچە تارىخى، بەدىئىي قىممىتى، تەتقىقات قىممىتى، دەسلەپكى رەتلىنىش جەريانى قاتارلىق مۇھىم مەزمۇنلار سېستىمىلىق شەرھىيلەنگەن، ئىلمىي نۇقتىدىن دەلىللەنگەن.
مەرھۇم باتۇر روزى كاچۇڭ ۋە ئەتراپتىكى رايونلاردىكى خەلق سەنئەتكارلىرىنى يېغىپ ، كاچۇڭ سەنەملىرى، مەشرەپلىرىدىكى ھەربىر ناخشىنى ئايرىم- ئايرىم ئوقۇتۇپ، ئاۋازغا ئېلىپ، رەتلەپ، بەدىئىي جەھەتتىن پىششىقلاش ئاساسىدا بىر پۇتۇن يۈرۈشلۇك تېكىستلەرگە ئايلاندۇرۇپ چىققان. بۇ كىتابقا مۇشۇ تېكىستلەر تولۇق كىرگۈزۈلگەن.
       باتۇر روزى بۇ مۇشەققەتلىك جەرياننى بىر ئىككى يىللىق ئۆمرىنى سەرپ قىلىپ تاماملاشتىن بۇرۇن مەركىزىي شەھەرلەردىكى، نوپۇزلۇق تەتقىقات ئورۇنلىرىدىكى سەللىسى يوغان پىر بۇزرۇكلارنىڭ ئەشۇ بۇلۇڭ - پۇشقاقتىكى چالاساۋات كىشىلەر ئارىسىدا چېچىلىپ ياتقان بۇ سەنئەت دۇردانىلىرىغا نەزىرى چۈشمىگەن بولسا كېرەك، مانا ئەمدى ، بۇ سەنئەت مىراسىمىز مەملىكەت دەرىجىلىك غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت دىگەن چوڭ قالپاقنى كىيىپلا، نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ كۆزلىرىدىن ئوت چىقىرىۋەتتى. شۇڭا ئۇلار تارتىنماستىن مىزىلىك ھىد تارقىلىپ تۇرغان بۇ لىگەننىڭ چۆرىسىگە ئولاشتى.
بۇمۇ ئۇلارنىڭ ياخشى كۆڭلى ، ئۇلار مانا ئەمدى بۇ مەملىكەت دەرىجىلىك مىراسنى ئەل جامائەتكە تونۇتۇپ، تارىخ يۈكلىگەن مۇقەددس ۋىجدانىي ۋەزىپىسىنى ئادا قىلىش يولىدا قەھرىمانلىق كۆرسىتىدۇ، يۇقۇرىنىڭ تۈر مەبلەغلىرىنى ئۆزىنىڭ خالىس ھەم جاپالىق مۆجىزىسىمان ئەمگەكلىرىنىڭ بەدىلى قىلىدۇ. چۈنكى ھازىر ئەشۇلارنىڭ گېپى ئوڭ.
بۇ يەردە يەنە شۇنى ئىيتىپ ئۆتۈشنى لايىق تاپتىم، ئەگەر ئۇلار راستىنلا كاچۇڭ سەنەملىرى ( ئىلگىرى كاچۇڭ مۇقاملىرى دەپ ئاتالغان)نىڭ تېكىستلىرىنى كىتابىغا كىرگۈزمەكچى بولسا چوقۇم باتۇر روزىنىڭ رەتلەپ نەشىرگە تەييارلاش جەھەتتىكى ئەمگىكىگە تېگىشلىك جاۋاپ قايتۇرۇشى كېرەك. بىز گەرچە بۇنداق كىتابنىڭ نەشىر قىلىنىشىنى توسۇپ قېلىشقا قادىر بولالمىساقمۇ، باتۇرنىڭ ئەمگەك مىۋىسىنى قوغداشقا ھوقوقلۇقمىز.
مەن ئالدىنقى بىر ئىنكاسىمدا «باتۇرنىڭ بۇ كىتابىغا باشقىلار ئىگە بولۇۋالالمايدۇ.» دېگەنتىم، ھازىرمۇ ھەم شۇنداق دەيمەن، باتۇرنىڭ كىتابى خالىس نىيەتلىك ئىلىم ئەھلىلىرىنىڭ تىرىشچانلىقى بىلەن پات يېقىندا نەشىر قىلىنىدۇ. يەنە كېلىپ باتۇر روزىنىڭ مۇستەقىل ھەم ھەققانىي ئاپتۇرلۇق ھوقوقىغا تولۇق كاپالەتلىك قىلغارن ئاساستا نەشىر قىلىنىدۇ. بۇ نورمال يول بىلەن بولىدىغان ئىش،
يۇقۇردا دىيىلگەن نوپۇزلۇقلارنىڭ ئالەمشۇمۇل ئىلمىي ئەمگەكلىرى بولسا يەنە باشقا بىر خىل كاتتا قالپاقنى كىيىپ، كاچۇڭ سەنەملىرىنىڭ تېكىستلىرى، تىرانسىپىكسىيىسى، مۇزىكا(نوتىسى) قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئېلىپ يەنە بىر كىتاب بولۇپ نەشىر قىلىنىشى مۇمكىن. بۇنىمۇ ۋاقتى كەلگەندە كۆرىمىز.
تورداشلارنىڭ بۇ ھەقتىكى مۇلاھىزىلىرىنى داۋاملىق ئاڭلاشقا ئىنتىزارمەن

  ئۆمەرجان دادامنىڭ يازغان ئىنكاسىدىن دىلىم سۆيۈندى، دادامنىڭ شۇنچە كۆپ قوللىغۇچىلىرى ۋە دوست بۇرادەرلىرىنىڭ بولغانلىقىدىن خۇرسەنمەن، مەنلا بولىدىكەنمەن، دادامنىڭ ئەمگەكلىرىنىڭ باشقىلارنىڭ بولۇپ كېتىشىگە ھەرگىزمۇ يول قويمايمەن، قانداقلا بەدەل بولسا تۆلەشكە رازىمەن!  بۇ ئىش مۇشۇ پېتى توختاپ قالغىنى ياخشى، ئەگەر ۋىجدانى يول قويۇپ يەنە ئۇ بۇ مەقسەتلەردە بولسا ،مەن ھەرگىز ھازىرقىدەك قاراپ تۇرمايمەن.
   دادام ئۈچۈن گەپ قىلىۋاتقان، ھەققانىي كىشىلىرىمىزگە يەنە بىر قېتىم مىننەتدارلىقىمنى بىلدۈرىمەن. رەھمەت سىلەرگە !