بوغدا ئابدۇللا: رۇقىيە ئابدۇللا لىرىكىلىرى [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

لىرىكا دېگەن نېمە؟ بۇ چاغقىچىلىك دۇنيادا نۇرغۇن ئەدىبلەر، تەتقىقاتچىلار لىرىكا دېگەن بۇ ئۇقۇمغا ئوخشاش بولمىغان نۇقتىلاردىن تەبىر بېرىشتى. ئۇلارنى ئىخچاملاپ چىققىلى بولمايدۇ. بۇنىڭدا زامان ۋە ماكان ئوخشىماسلىقىدىن چىقىش قىلىپ تۇرۇپ ئەدەبىيات قىممىتىمۇ ھەرخىل بولۇپ كەلدى. لىرىكا — ئىنسانىيەت دۇنياسىدىن قارىغاندا،  ئادەم روھىيتىدە بولىدىغان بىرخىل يارقىن سىزىم. كىشىدە كونكرېت ئەھۋال ئاستىدا لىرىكا ياكى لىرىك تۇيغۇ پەيدا بولىدۇ. ئادەتتىكى ئادەملەر بۇنداق تۇيغۇدىكى دەقىقىلەرنى بىلىپ - بىلمەي ئۆتكۈىۋېتىدۇ ياكى ئېسىدە قالدۇرمايدۇ ۋە ياكى ئۇنىڭغا ھېچقانداق ئەھمىيەت بەرمەي كېيىنچە تەلتۆكۈس ئۇنتۇپ كېتىدۇ. ئەمدى شائىرغا كەلگەندە، لىرىكا — ئادەتتىكى تۇيغۇلاردىن پەرقلىق ھالدا بىر خىل ئىلاھى مۇزىكىلىق، ئۆزىنىڭ تىلىغا ئىگە سىرلىق بىر ھادىسە سۈپىتىدە مەيدانغا كېلىدۇ. بىزدە قىزلارنىڭ ئىچىدە ئەسەرلىرى لىرىكىغا چۆمۈلگەن شائىرەلەر تولىمۇ ئاز. شائىرە رۇقىيە ئابدۇللانىڭ « فېۋرالنىڭ چۈشى» كىشىنى سۆيۈندۈرىدىغان ئەسەرلەر سۈپىتىدە دىققەتكە سازاۋەر بولىدۇ. كىلاسسىك شائىرلاردىن ھاپىز شىرازى قايدى بىر شېئىرىدا:«كۆڭۈل بۇ ھېكايەتنى ئۇزارتىدۇ» دەپ يازغانىدى. نۆۋىتىدە بىزنىڭمۇ شۇنداق دېگۈمىز كېلىدۇ. ئۇ شائىرە بىر شېئىرىدا:
ھەۋۋانىڭ ئۆزى بولۇپ ياشايمەن ئۇزاق،
جاھاننىڭ كۆزى بولۇپ قارايمەن يىراق.
ئەنبەر ھەم رەيھان بولۇپ چاچايمەن  پۇراق
ئانىمەن ھاياتلىقنى تەۋەللۇت قىلغان.

شۇنداق، ئانىلار بولمىسا خانىدانلار مۇڭسىرايدۇ، باھار ئىزتىراپ چېكىدۇ، شىمالىي قۇتۇپ، جەنۇبى قۇتۇپلارمۇ سۇسىراپ قالىدۇ. ھەقىقەتەنمۇ دۇنيانىڭ ، ئىنسانىيەتنىڭ يادروسى — ئانا!  شائىرە يەنە ئەڭ يىراقتىكى يەر شارىنىڭ كۆرۈنمەس بۇرجەكلىرىدە تۇرغان ئەپكەش كۆتۈرگەن مۇئەللىم قىزچاققا مەدھىيە ئوقۇيدۇ. بۇ نامسىز مۇئەللىم بىلىم كويىدا ئىچىرقاپ كەتكەن توپىلىق يوللارغا پۈتۈن مېھرىنى تەقدىم قىلىدۇ. بۇ قۇرلار ياۋروپا كىلاسسىك رەسساملىرىنىڭ قولىدىن چىققان بىر پارچە مەنزىرە سۈرىتىدىنمۇ قىممەتلىك بەدئىي كۆرۈنۈشنى كۆز ئالدىمىزغا تاشلايدۇ. ئۇ يەنە «دېھقان» دېگەن بارماق ۋەزنىىدىكى شېئىرىدا ناھايىتى ئىخچام قىلىپ «دېھقان يەردىن، يەر دېھقاندىن ئىبارەت» دەپ خىتاب قىلىدۇ. بۇ ناھايىتى تەبئىي چىققان مىسرالاردۇر. شائىرە جاپالىق ئىجەدىيەت مەنزىلىدە «نىساخان ئانا» نى چوڭقۇر سېغىنىش بىلەن يادلايدۇ.
نىساخان ئانا قەدىمىي كۈسەن دىيارىدا ئۆتكەن كىلاسسىك خەلق كومپوزېتورى. ئۇنىڭ پۈتۈن ئۆمرى ئۇيغۇر خەلق ناخشىلىرىغا بېغىشلانغان. كۇچا خەلق ناخشىلىرىدىن سۆز ئاچقاندا، نىساخان ئانا ئەجىر مېھنىتىنى خۇددى بۇغداي ئېتىزلىرىدىن بىر - بىرىدىن باشاق تەرگەندەك ياكى ئۇۋۇلۇپ چۈشكەن كىچىك دانلارنى بىر - بىرىدىن تەرگەندەك توپلىغان، يىغقان، تەتقىق قىلغان ھەمدە ۋايىغا يەتكۈزۈپ ئورۇنلىغان ھەم تارقاتقان. ھايات ئۇ مەرھۇمەگە قانچىلىك ئىتىبار بىلەن قارىدى ، مەن بۇنى بىلمەيمەن. كۈسەن دىيارىغا مەيلى قاچان قەدەم قويۇڭ بىر ئىلاھى كۈي غايىبتىن قۇلىڭىزغا ئاڭلانغاندەك بولىدۇ. ئوخشاشلا ئۇنىڭ غايىبانە سىماسى سامادا كۆزىڭىزگە كۆرۈنگەندەك بولىدۇ. ئۇنىڭ غىرىبانە كەبىسى، قۇملۇق جەزىرىلەردىكى ئاياغ ئىزلىرى  كىشىنى تولىمۇ بىر يىراق زامانلارغا ئېلىپ بارىدۇ. مەرھۇمەنىڭ بىر قولىدا دۇتار،بىر قولىدا داپ چېلىشلىرى مۇزىكا ئورۇنلاشتىكى ئۆزىگە خاس بولغان ئالاھىدە بىرخىل ئۇسلۇب. ئۇ بىزنىڭ «شاھ ئون ئىككى مۇقام» نى تەسىرلىك ئورۇنلاشتىكى خاسلىقى ئوخشاشلا «مىراجىخان» دىمۇ كىشىنى ئېرىتىپ تاشلىغۇدەك ھالغا كەلتۈرىدۇ.بۇ يەردە ئاھاڭ گۈزەللىكى، ئورۇنلاشتىكى سەنئەت پىكىرلىكى ۋە ئىنسانغا تولىمۇ چوڭقۇر خىيال بېغىشلايدىغان ۋايىغا يەتكەن تېكىست مۇھىم ئورۇندا تۇرىدۇ. شائىرە داستاننىڭ خاتىمىسىدە ئۇنىڭ كۈيلىرىنى تومۇرىدا دولقۇنلاپ ئاققان تارىم سۈيىگە ئوخشىتىدۇ. ھەقىقەتەنمۇ تارىم ئۇپۇقتا ئېقىۋاتقان نۇر دەرياسى.
لىرىكا — لىرىك شائىرەنىڭ ئاياغ ئاستىدا ئېقىۋاتقان باھار بۇلۇتلىرىغا ئوخشايدۇ. شۇنداق، بىز شائىرەنى ناھايىتى چىرايلىق تېكىستلەرنىڭ بىر بۇلۇڭلىرىدىن چىققان يورۇق يۇلتۇزغا ئوخشىتىمىز خالاس.
لىرىكا — ئانارنىڭ ئىچىدىكى ناھايىتى نېپىز، نەپىس بىر پەردە بولۇپ، ئۇ ئۆزى ھەمدە ئۇنىڭ ئارقىسدىن كۆرۈنۈپ تۇرغان دانە - دانە ياقۇت رەڭلىك قىزىل ئانار دانىلىرىدۇر...
2014- يىلى 2-ئاينىڭ 4- كۈنى سەيشەنبە كەچ