بىر ئىتنىڭ زىيارىتى
كارېن دۇۋې(گېرمانىيە)
ئوسمانجان مۇھەممەت تەرجىمىسى
مەنتەكلىپكە بىنائەن بىر يىغىلىشقا بارماقچى ئىدىم، ئەمما ھەرقانچە قىلىپمۇكۆيىكىمنىڭ ئارقا سىرىتمىسىنى ئېتەلمىدىم. شۇ ئەسنادا ئىشىك قوڭغىرىقى چېلىندى،تېخى ئەتتىگەن ئىدى. شۇنىڭ بىلەن مەن ئۇزۇن پەلىيىمنى تېز كېيىپ ئىشىكنى ئاچتىم.
-سىزبەك ئەتتىگەن كەپسىز،-دېدىم مەن.
ئەممائىشىك ئالدىدا زوڭزىيىپ ئولتۇرغىنى سېمىز، تۈكلىرى تىترەپ تۇرىدىغان ئۇزۇن مويلۇقچوپان ئىتى ئىدى. يامغۇر ئەسەبىلەرچە يېغىۋاتاتتى.
-كىر،بىچارە ئىت،-دېدىم مەن.
چوپانئىتى ئەزمىلىك بىلەن كىردى، شۇنىڭ بىلەن مەن ئىشىكنى ياوتىم.
-رەھمەت،-دېدىئۇ،-ئەمما مەن ئىت ئەمەس.
-ھە؟سەنئىت ئەمەسمۇ؟
ئۇنىڭبەدىنىدىن ھۆل بولۇپ كەتكەن ئىتلارنىڭ بەدىنىدىن كېلىدىغان ئالاھىدە پۇراق كېلىپتۇراتىتى.
-ياق،-دېدىچوپان ئىتى كۈلۈپ تۇرۇپ.
ئۇنىڭچىشلىرى؟؟؟؟دەك رەڭدە ئىدى، بەدەنلىرىدە يەنە؟؟؟دەك قارا چېكىتلەر بارىدى. مەنئۇنىڭ ئالدىدا ئولتۇردۇم، ئوتتىرىمىزدا مەلۇم ئارىلىق بولغاچقا ئۇنىڭ ئېغىزىدىنچىققان سېسىق پۇراق ماڭا ئۇرۇلمايتتى.
-ئۇنداقبولسا...،-دەپ سورىدىم مەن ئۇنىڭ تۇمۇرىنى تۇتۇپ باقماقچى بولۇپ.
-مەنقورايدەك ئۇرۇق بىر بۆرە، كېچىدە شەھەرىڭلارنىڭ سېپىلى يېنىدا ھۇۋلايمەن. كېيىنئوۋچىلار ئىتلىرىنى تېخىمۇ چىڭ باغلايدۇ. ئۇ ئوۋ ئىتلىرىنىڭ تۈكلىرى پارقىراپتۇرىدۇ، ئۇلار پاتىپاراق بولۇپ جىم تۇرمايدۇ، ئەمما ئۇ ئىتلار بۆرىنىڭناخشا-غەزەللىرىنى چۈشەنمەيدۇ."ئۈ-ش"، دەيدۇ ئۇلارنىڭ ئىگىلىرى،"ئۈ-ش! ساڭا كىم يىگىن دەپ بەردى؟" شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئىتلار پەس ئاۋازبىلەن قاۋاشقا مەجبۇر بولىدۇ ۋە بوغۇق ئاۋازدا قاۋىشىپ قويىدۇ، ئېغىر باشلىرىنىپۇتلىتىنىڭ ئارىسىغا تىقىپ، كۆزلىرىنى يۇمۇپ ياتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن مەن تېخىمۇئۈنلۈك ھۇۋلايمەن-دە، ئۇ ئوۋ ئىتلىرى لاغ-لاغ تىترەپ، بەدەنلىرىدىكى تۈكلىرى تىكتۇرۇپ كېتىدۇ.
ئوتلۇقھېسسىيات بىلەن تولغان بىر چوپان ئىتى-ئاھ، بۇ دەل مەن ئىنتىزار بولۇپ كېلىۋاتقانچوپان ئىتى ئىدى.
-سىزنېمە دەۋاتىسىز؟ ئۈچ يۈز يىل ئىلگىرى بۇ يەردە سېپىل يوقىدى. يەنە كېلىپ قارىماققاسەن ئنچە ئۇرۇق كۆرۈنمەيدىكەنسەن.
-شۇنداق.مەن ھەرگىزمۇ قورايدەك ئۇرۇق بۆرە ئەمەس. ئەمەلىيەتتە...ئەمەلىيەتتە مەن سىزيۈتتۈرۈپ قويغان ئىت بولىمەن. ھەي، مەن مانا قايتىپ كەلدىم! تېز قۇچاقلىرىڭىزنىكېرىڭ! ئىت ياخشى كۆرىدىغان بىر چىنە تائام بىلەن مېنى كۈتىۋالسىڭىز قانداق؟
-مەندىنيىراق تۇر، ئاڭلىدىڭمۇ؟ ئۈچ مىتىرئارىلىقتا تۇر. مەن ئىت باقمىغان، ئەزىلى ئىتباقمىغان.
-نېمە؟سىز مېنى تەن ئالمامسىز؟ مەن مانا مۇشۇنداق ئۆيگە قايتىدىمغۇ؟ سىز مېنى تەنئالمايسىز-يۇ، يەنە قولىڭىزغا قارا تارتىۋېتىلغان پەلەي كىيىۋالىسىز، تارتىۋېتىلغان بارمىقىڭىزنى باشقىلاركۆرۈپ قالمىسۇن دەپ شۇنداق قىلدىڭىزمۇ؟ ئەمما مەن يەنىلا كۆرۈپ قالدىم، چۈنكى قاتېمىپ چىقىۋېتىپتۇ. ئەمما بۇ سىياقىڭىز ئادەمنى بەك قەلىپ قىلىپ تۇرىدىكەن، مەنپەلىيىڭىزنى دەۋاتىمەن.
مەنبېشىمنى تۈۋەن سېلىپ پەلىيىمگە قارىدىم، يەنە پەلەيگىمۇ قارىدىم. دېگەندەكقىپقىزىل قان چىقىۋاتاتتى. مەن چۈشتىن كېيىن بارماقلىرىمنى گۈل چىقىرىپياساتقۇزغانىدىم، ئون بارمىقىمنىڭ ھەممىسىنى كېسىۋەتكەنىدى.
-توختاپتۇرۇڭ، مەن قاننى يالاپ پاكىزىلاپ قوياي،-دېدى چوپان ئىتى.
-بىلەمسەن،-دېدىم مەن-ئەگەر سەن راستىنلا ماڭا ياردەم قىلمانچى بولساڭ، ئۇنداقتا مەن سەندىن ئۆتۈنۈپقالاي، ھازىرنىڭ ئۆزىدىلا كەتكىن. ناھايتى ياخشى ھەم قاملاشقان بىر ئەر ھەر ۋاقىتمېنى يىغىلىشقا قاتناشتۇرۇش ئالغىلى كېلىشى مۇمكىن، يەنە كېلىپ مەن كۆينىكىمنىڭئارقا سىرىتمىسىنى ئېتەلمىدىم. شۇڭا سەندىن ئۆتۈنىپ قالاي، سەن كەت، كەت، ھازىرلاكەت!
ئۇقان تولغان كۆزلىرى بىلەن ماڭا قاراپ تۇردى.
-نېمە،-دەپسورىدىم مەن كىيىملىرىمنى تېخىمۇ تۈزەشتۈرگەندىن كېيىن قولۇمنى كۆينىكىمنىڭ ئارقاسىرىتمىسىنى ئېتىش ئۈچۈن سوزۇپ،-ساڭا زادى نېمە كېرەك، بىر تال سۈڭەك؟ مەندە سۈڭەكيوق. بېرىپ توڭلاتقۇمغا قاراپ باق-توڭلاتقۇ قۇپقۇرۇق. سەن نېمىشقا يان ئۆينىڭئىشىك قوڭغىرىقىنى باسمايسەن؟ دالبوستان خانىم جەلىپكار موماي، ئۇ ھامانبىكارچىلىقتىن ئىچى پۇشۇپ يۈرۈيدۇ، مېھمان كەلسە ئۇ جەزمەن قەۋەت خۇش بولۇپكېتىدۇ.
-ئىتنىڭمەسىلىسى توغرىسىدا،-دېدى چوپان ئىتى قەتئىلىك بىلەن،-سىز بىزگە ياردەم قىلىشىڭىزكېرەك. ئىش قىلىپ سىز شائىېر.
-يازغۇچى،-دېدىممەن قەتئىلىك بىلەن.
-شائېر!-دېدىچوپان ئىتى ئەسەبىلەرچە ۋارقىراپ.
-ماقۇل،ماقۇل. ئەمما بۇلارنىڭ سىلەرگە نېمە ياردىمى بار؟
-سەنبىزنىڭ نىداسىز نالەشلىرىمىز. سەن بىزنىڭ قاباھەتلىك چۈشىمىزنىڭ ھەقىقى قىياپىتى.سەن بىزنىڭ يىرىڭلىق يارىمىزنىڭ ئوپىراتسىيە پىچىقى.
-خوپ،خوپ،-دېدىم مەن،-مەن پۈتۈن كۈچۈم بىلەن تىرىشاي.
بىرماشىنا كېلىپ سىرتتا توختىدى.شۇنىڭ بىلەن بىز دېرىزە ئالدىغا كېلىپ توختىدۇق.چوپان ئىتى ئالدى پۇتىنى دېرىزە تەكچىسىگە قويدى، بىز بىللە سىرتقا قارىدۇق.
-ئۇمېنى ئالغىلى كەلگەن ھېلىقى ياخشى ئەر. قارىماققا نازايتى ياخشىدەك كۆرىنىدۇ،شۇنداقمۇ؟
-قارىماققاناھايتى ياخشىدەك كۆرۈنگىنى بىلەن ئەمەلدە ئۇنچە ئەمەسكەن،-دېدى چوپان ئىتى جاۋابەن.
-ئەسلىدەدېگىنىم ئۇنىڭ سىرقى قىياپىتى ئىدى. يەنە نېمە بولسا بولاتتى؟توغرا، بۇنىڭدىنباشقا ئۇ ئەر ئۇنىڭ ئاغاينىسى ئىدى. بىر ئەخمەق، كالۋا. ئۇ ساياھەتكە چىققانداھامان كونىراپ كەتكەن ئويۇنچۇق لاتا ئېيىقىنى ئېلىۋالىدۇ، مەن نىقاپلىنىۋالغانئاشۇ ئەرلەرگە چىداپ بولالمايمەن. ئەرلەرنى سۆيۈملۈك دەپ تەسۋىرلىگىلى بولمايدۇ.
-ئۇئايال كىم؟
-دوستۇمنىڭقىز دوستى. ئەگەر سىز مەندىن سىز ئۇنىڭغا قانداق قاراشتا دەپ سورىسىڭىز، ئۇ بەكسالاپەتلىك، مەنمەنچى.
مەنئىشىكنى ئاچتىم.
-ۋاي،-دېدىياخشى ئەر،-ئەمدى سىزنىڭ بىر ئىتىڭىز بار بولۇپتۇ-دە؟
چوپانئىتى بېشىنى لىڭشىتتى.
-شۇنداق،-دەپجاۋاپ بەردىم مەن.
-ئەممانېمىشقا مۇشۇنداق ئەتەي قېرى ئىتنى باقىسىز؟
-نېمىشقاچوپان ئىتى بولسا بولمايدىكەن؟ چوپان ئىتلىرىلى سۆيۈملۈك ھەم ئىشەنچىلىك كېلىدۇ.
-بۇئىت راستىنلا سەتكەن،-دېدى ئەخمەق دوست.
ئۇنىڭئەخمەق قىز دوستى خىرىلداپ كۈلۈپ كەتتى.
-نېمەدەپ تەييارلىقىڭىزنى پۈتتۈرۈپ بولالمايسىز؟-دەپ سورىدى ياخشى ئەر،-سىز مۇشۇنداقسىرتقا چىقماقچىمۇ؟
-ئەلبەتتە،-دېدىممەن،-ئەجەبا بىرەر يېرىم خاتا بولدىمۇ؟
-سىزئەدناسى چېچىڭىزنى تارىشىڭىز كېرەك-دە،-دېدى ئەخمەق قىز دوست.
-بەلكىممەن ھەرگىز بارماسلىقىم مۈمكىن. مەن تېخىمۇ ياخشى ئىش قىلىمەنمۇ بىر نەرسە دەپبولمايدۇ
بۇرۇنمېنىڭ نەزىرىمدىكى ياخشى ئەر قولۇمنى تۇتتى.
-سىزئۆزىڭىزنى كىم دەپ قالدىڭىز؟
مەنچوپان ئىتىغا لاپپىدە قاراپ قويدۇم. ئۇ بېشىنى لىڭشىتىپ رىغبەتلەندۈرگەنلىكنىبىلدۈردى. شۇنىڭ بىلەن مەن:
-مەنبىر قورايدەك ئۇرۇق بىر بۆرى،كېچىدە سىلەرنىڭ شەھەرىڭلارنىڭ سېپىلى يېنىداھۇۋلايمەن. ئەمما ئۇ ئىتلار مېنىڭ ناخشا-غەزەللىرىمنى چۈشەنمەيدۇ. كېيىن ئوۋچىلاركېلىپ ئىتلىرىنى تېخىمۇ چىڭ باغلايدۇ...
بۇرۇنمېنىڭ نەزىرىمدىكى ھېلىقى ياخشى ئەر مېنى يېنىدىن كۈچ بىلەن ئىتتىرىۋەتتى.
-ساراڭبولۇپسىز، پۈتۈنلەي ساراڭ بولۇپسىز. مېنىڭ سىزدەك ساراڭلار بىلەن مۇناسىۋەتلەشكۈميوق.
-ئۇنداقبولسا بوپتۇ،-دېدىم مەن،-سىز ئۇنى يوشۇرۇن مەنا جەھەتتە چۈشىنىڭ. بۇ ھەقىقەتمەسىلىسى. ئەمما پەلسەپە ھەقىقىتى ئەمەس، بەلكى جىنايەت رازۋېتكا ئىلمى...
-سىزساراڭ بولۇپسىز،-دېدى مەن بۇرۇن تونۇيدىغان ياخشى ھەم قاملاشقان ئەر،-مەن بۇرۇنبىر ساراڭ ئايالغا يولۇقۇپ قالغان. ئۇ ئۆزىنى ئادالوف گېتلېر دەپ قاراۇتتى. مەنيەنە بىر قېتىم ئۇنداق ئايال بىلەن تونۇشمايمەن.
-راستما؟ئۇ ئۆزۈنى ئادالوف گېتلېر دەمدىكەن؟ ئەجەپ قىزىق،-دېدى چوپان ئىتى لوقما سېلىپ.
شۇنىڭبىلەن مەن يىغلاپ كەتتىم.
-ھە،-دېدىھېلىقى گالۋاڭ دوست،-ھەر قېتىم دېگۈدەكلا مۇشۇنداق بولىدۇ. دەل ئادەتتە قەيسەرسىياققا كىرىۋالىدىغان ئاشۇ ئاياللار ئىنتايىن ئاجىز ھالغا چۈشۈپ قالىدۇ.
مەنئۇنىڭغا نېمە دەپ جاۋاپ قايتۇرۇشنى بىلمىدىم. چوپان ئىتى ھۆل بولۇپ كەتكەنتۇمۇشۇقىنى تىزىمغا تەككۈزدى.
-ئۇباشقىلار يىقىلسا يىقىلغان ئادەمنى يەنە دەسسەپ ئۆتۈپ كېتىدىغان ئادەم،-دېدى چوپانئىتى پەس ئاۋاز بىلەن،-ئۇ ھازىر ئورنىدىن تۇرۇپ بولدىمۇ بىر نەرسە دەپ بولمايدۇ.
-شۇنداقبولسا نېمە بوپتۇ؟-دەپ ۋارقىرىدىم مەن ئۇ ئەخمەققە قاراپ،-نېمە سىز ھازىرئورنىڭىزدىن تۇردىڭىزمۇ؟ يەنىلا قانداقراق؟
ئۇنىڭقىز دوستى مەنسىتمىگەن ھالدا بۇرۇنىنى پۈرۈشتۈرۈپ قويدى.
-سىزبەك بىچارە ئىكەنسىز. سىز راستىنلا بىچارە بايقۇشكەنسىز.
ئۇباش مالتىقى بىلەن بىگىز بارمىقىدا مېنىڭ نەقەدەر بىچارە ئىكەنلىكىمنى ئىشارەقىلدى.
-سەندۆت كالۋا،-دەپ ۋارقىرىدىم مەن،-بىچارىلىكنىڭ نېمىلىكىنى ھەرگىز چۈشەنمەيسەن. مەنيىغلىسام، سەن مېنى بىچەرە دەپ قالدىڭمۇ. ئەمما مېنىڭ يىغام ھېچنېمىنى چۈشەندۈرۈپبېرەلمەيدۇ، مەن دائىم يىغلايمەن.
-بىلدېگەن سولتەك بۇرۇن بىر گۈزەل شىېئىر ئۇچۇن يىغلىغانىدى، ئەمما ئۇ يىغلاپبولغاندىن كېيىن ئورنىدىن تۇرۇپلا ئىككى ئادەمنى ئېتىۋەتكەن، ئۇنىڭ قوللىرىمۇتىترىمىگەن،-دېدى چوپان ئىتى.
-شۇنداق،-دېدىممەن،-مەن ھەتتا بېكەتتىمۇ يىغلايمەن، ھايۋاناتلار كىنوسىنى كۆرسەممۇ يىغلايمەن.مېنىڭ يىغام ھېچنېمىنى چۈشەندۈرۈپ بېرەلمەيدۇ. مەن يىغلاپ بولغاندىن كېيىنئورنۇمدىن تۇرۇپ ئىككى ئەرنى ئېتىۋېتىمەن، يەنە كېلىپ مېنىڭ قولۇممۇ تىترىمەيدۇ.
-يەنەكېلىپ ئۇ شائىر،- چوپان ئىتى قوشۇپ قويدى،-شائىر دېگەن نازىتاۋۇك كېلىدۇ، ئاسانھاياجانلىنىدۇ.
-توغرا،-دېدىممەن،-سىز مېنى نەزەرىڭىزگە ئىلىڭ، مەن سىزنىڭ نىداسىز نالىشىڭىز.
-سىزنېمە؟-دەپ سورىدى ئەر.
مەنبۇرۇن ئۇنى نېمە دەپ ياخشى ئەر دەپ قالغاندىمەن-ھە؟ ئۇ ئۆيدىن چىقىپ كەتتى، ئۇنىڭدوستى ۋە قىز دوستىمۇ بىللە چىقىپ كەتتى.
-ئىشىكنىيېپىۋېتىڭ! بىزنىڭ پېرىمىز تىيىن ئۈچۈن ئىسىمايدۇ،-دېدى چوپان ئىتى.
ئىشىكجالاققىدە يېپىلدى. ماشىنىنىڭ ئوت ئالدۇرغان ئاۋازى كەلدى. ئەمما ماشىنا ئوتئالمىدى، ماشىنا يەنە بىر قېتىم ئوت ئالدۇرۇلدى، شۇنىڭ بىلەن ماشىنا قوزغالدى. مەنتامغا يۆلەنگىنىمچە بەدىنىمنى ئاستا-ئاستا تۆۋەنگە سىرىلدۈردۈم، ئاخىرى پولدائولتۇردۇم. مەن چىرايىمنى چوپان ئىتىنىڭ سېسىق پۇراق كېلىپ تۇرىدىغان، نەم ئۇزۇنتۈكلىرى ئارىسىغا تىقىپ يىغلاپ كەتتىم.
- ئۇ ھازىركەتتى،-دەپ سورىدىم مەن،-ئەمدى مەن قانداق قىلىمەن؟
-ئورنىڭىزدىن تۇرۇپبىر ئادەمنى ئۆلتۈر،-دېدى چوپان ئىتى،-سىز يىغلاپ بولدىڭىز.
-بۈگۈن بولمايدۇ،قولۇم بەك تىترەپ كېتىۋاتىدۇ.
-توڭلاتقۇڭىزراستلا قۇرۇقمۇ؟-دەپ سورىدى چوپان ئىتى.
-شۇنداق، ئەممابىز ئېلسور ماي قاچىلاش پونكىتىغا بېرىپ سودىلىق قىلىپ كېلەيلى. ئۇ يەر بەك يىراقئەمەس.
مەن قوي يۇڭىپەلتورۇمنى كېيدىم، ياڭىڭاچ پۇتۇمغا رېزىنكە يامغۇرلۇق ئايىغىمنى كېيدىم، بېشىمغائېيىق تۇمىقىنى كېيدىم.
-سېنىڭ بويۇنزەنجىرىڭ يوقمۇ؟-دەپ سورىدىم مەن چوپان ئىتىدىن.
-ماڭا بويۇنزەنجىرى ھاجەت ئەمەس. بىز چوپان ئىتلىرى ھەم سۆيۈملۈك ھەم ئىشەنچىلىك.
يامغۇر توختاپھەممە يەرگە سۇ يىغىلىپ قالغانىدى. مەن بىر كىچىك پىيادە مېڭىشنى ھېساپلايدىغانئاپاراتنى يامغۇرلۇق ئايىغىنىڭ ئىچىگە تىقىپ قويدۇم، چوپان ئىتى تەرىپلەپۋارقىرىۋەتتى.
ئاسمان قەرىدە بىريۇلتۇز جىمىرلاۋاتاتتى.
(خەنزۇچە«دۇنيائەدەبىياتى»ژورنىلىنىڭ 2011-يىللىق 5-سانىدىن)
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا ئابدۇجاپپار تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2014-3-25 01:35