مۇئەللىم، سىزنى ئاكا دەيمۇ [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

(14-نۆۋەتلىك خانتەڭرى ئەدەبىيات مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن. «تارىم غۇنچىلىرى»  ژۇرنىلى 2004-يىلى 4-سان)



مۇئەللىم، سىزنى ئاكا دەيمۇ



(ھېكايە)



پەرھات كازىمى





دادام ئاپام بىلەن يەنە ئۇرۇشتى. بىچارە ئاپامغا نەدىن كەلگەن غەيرەتكىن بۇرۇنقىدەك «سەت بولىدۇ» دېمەستىن، دادامنىڭ تىلىغا تىل، تايىقىغا تاياق بىلەن تەڭ تۇردى. ئاپامنىڭ بۇ «جۈرئىتى» گە بىر تەرەپتىن خۇشال بولسام، يەنە بىر تەرەپتىن ئاجرىشىپ كەتسە سىنىپىمىزدىكى كېرەمدەك بىچارە بولۇپ قالماي دەپ قورقتۇم. يېقىندىن بۇيان دادام ئاپامنى تىللايدىغان، ئارىلاپ— ئارىلاپ ئۇرۇپ، بىلەك، يۈز— كۆزلىرىگە كۆك چۈشۈرۈۋېتىدىغان بولۇپ قالغان ئىدى. بۇنداق چاغلاردا ئاپام مېنى ئېلىپ يوغانتېرەكتىكى بوۋاملارنىڭكىگە ئېلىپ كېتەتتى. نەچچە كۈن ئۆتكەندىن كېيىن چوڭلار ئۆيىمىزگە ئەكېلىپ  قۇياتتى.

مەن قورققان كۈن ئاخىرى كەلدى. دادام، ئاپام ئاجراشتى. مېنى ئۆيدىكى بىساتلارنى تالاشقاندەك تالاشتى.

مەن ئاپامنى تاللىدىم. شۇنىڭدىن بۇيان دادامنىڭ يېنىغا بېرىپمۇ باقمىدىم. يوغانتېرەكتىكى بوۋاملار بىزنى بېشىدا كۆتۈردى. تاغام ۋە چوڭ ئاپاملار بىرلىشىپ ئاپامغا يول بۇيىغا دۇكان سېلىپ بەردى. تېخى بوۋاملار ئېتىزدىكى تېكىنىڭ ئەڭ ياخشىسىنى بىزگە بۆلۈپ بەردى. مەن مەكتەپتىن يېنىپلا ئاپامغا ياردەملىشەتتىم. ئەتىياز— كۈز كۈنلىرى تەكنى ئېچىش— كۆمۈش ئىشلىرىدا ئاجىز لىق قىلىپ قالاتتۇق. مۇشۇنداق چاغلاردا مەن ئاكام بولسىكەن دەپ ئارزۇ قىلىپ كېتەتتىم. بەزىدە مەھەللىدە بالىلار بىلەن ئۇرۇشۇپ  قىلىپ ئۇلارغا كۈچۈم يەتمىگەندە، بېرە ئاكامنىڭ بولمىغىنىغا ئۆكۈنەتتىم. بىر قېتىم تەك ئوغۇتلاۋىتىپ ئاپامغا:

—مېنىڭمۇ بىر ئاكام بولغان بولسا— ھە، ئاپا،— دېدىم.

ئاپام كۆزلىرىگە ياش ئالغان ھالدا:

—سېنىڭ ئاكاڭ بار ئىدى. كېچىك چىغىدا تۈگەپ  كەتكەن. ھايات  بولغان بولسا ياسىنئاخونكاڭلارنىڭ ئەزىمەت بىلەن تەڭ بۇلاتتى. ئەزىمەت بىلەن ئايلىق پەرقلىنەتتى، —دېدى.

شۇنىڭدىن باشلاپ شۇ ئاكامنىڭ ئۆيىمىزگە ئىشىكتىن يۈگۈرۈپ كىرىشىنى ئارزۇ قىلىپ يۈردۈم. پارتىدىشىم ئەزھەر ئىككى گەپنىڭ بىرى بولسا «ئاكام ئۇنداق دېدى. ئاكام مۇنداق دېدى… ئاكام ئۆگىتىپ قۇيدى، ئاكامغا ئېيتىمەن...» دەپ ئىچىمنى قىزىتاتتى. مېنىڭ ئاكام يوق. دادام بولسىمۇ يېنىمدا يوق، ئۆزۈمنى تىكەندەك يالغۇز ھېس قىلىمەن. بەزى كېچىلىرى ئەزھەرنىڭ ئاكىسىدەك ئۆگىنىشىمگە يېتەكچىلىك قىلىدىغان ئەقىللىق، چىرايلىق بىر  بالىنى ئاكام دەپ چۈشەيتتىم.

مەن ئەمدى خىيالىمدىكى ئاكام بىلەن مۇڭدىشىدىغان ئۆلۈپ قالدىم. تېخى «ئاكامغا» دەپ نەرسە سېتىۋالغان چاغلىرىممۇ بولدى.

مەن «ئاكا» ئارزۇسىدا يۈرگەن كۈنلەرنىڭ بىرىدە يېڭىدىن خىزمەتكە چىققان نۇرمۇھەممەت مۇئەللىم بىزگە سىنىپ مەسئۇلى بولدى. بۇ مەۋسۇملۇق ئىمتىھان نەتىجىلىرىم چىقتى. نۇرمۇھەممەت مۇئەللىم مېنى ئىشخانىسىغا چاقىرىپ مېنىڭ نەتىجىلىرىمنى بىرمۇ—بىر ئۇقۇپ، نەتىجەمنىڭ سىنىپ بويىچە ئەڭ ئاخىرىدا ئىكەنلىكىنى ئېيتتى. مۇئەللىمنىڭ سۆزىنى ئاڭلاپ  كۆزلىرىمدىن ياش يامغۇردەك تۆكۈلدى.

—يىغلىما، سەن دېگەن ئوغۇل بالا! ئەگەر خالىساڭ تەتىلدە ئۆيۈمگە كەل. ھەرقايسى پەنلەردىن ساڭا يېتەكچىلىك قىلاي،— دېدى.

ئاپامغا مۇئەللىمنىڭ دېگەنلىرىنى ئېيتقان ئىدىم. ئاپام خۇشاللىقىدا كۆزلىرى ياشقا تولدى. مەن كۈندە نۇرمۇھەممەت مۇئەللىمنىڭ ئۆيىگە باراتتىم. مۇئەللىم ئۆيىدىكى خىلمۇ— خىل كىتابلىرىدىن تاللاپ ماڭا ئارىيەتكە بېرىپ تۇراتتى.

نۇرمۇھەممەت مۇئەللىم ماڭا مەسىلىلەرنى ئەستايىدىل چۈشەندۈرەتتى. ھېسابلارنىڭ ئىشلەش ئۇسۇللىرىنى ئۆزگەرتىپ ئىشلەتتى ۋە ماڭا ئىشلەتكۈزەتتى. ئىشلىيەلمىسەم باشلانغۇچ مەكتەپتىكى بىلىملەرنى ئەسلىتىپ، زېرىكمەي ئۆگىتەتتى. قىزىق يېرى، مۇئەللىم مېنى ئۆيىگىلا سولىۋالمايتتى. مەن توپ ئوينايتتى. بەزىدە بىللە مەھەللىنى ئايلانغاچ پاراڭلىشاتتۇق. مەسىلىلەرنى مۇزاكىرە قىلاتتۇق. بۇنداق چاغلاردا نۇرمۇھەممەت مۇئەللىم مېنىڭ ئاكامدەكلا تۇيۇلاتتى.

ئوقۇش باشلاندى. نۇرمۇھەممەت مۇئەللىم ماڭا داۋاملىق دەرس تەكرارلاپ بەردى. مەنمۇ بارا—بارا ھەرقايسى دەرسلەردە ئىلگىرىلىدىم. ھەرقايسى پەن مۇئەللىملىرىمۇ مېنى پات—پات  ماختايدىغان بولۇشتى.

بىر قېتىم ئەزھەر بىلەن بىر مەسىلىنى تالىشىپ قالدۇق. ئەزھەر:

—بۇنى ماڭا ئاكام ماڭا مۇنداق چۈشەندۈرۈپ قويغان، — دەپ ئۆز گېپىدە چىڭ تۇردى. مەنمۇ بوش كەلمەي:

—بۇنى نۇرمۇھەممەت مۇئەللىم ماڭا مۇنداق چۈشەندۈرۈپ قويغان،—دەپ تۇرۇۋالدىم.

—مېنىڭ ئاكاممۇ مۇئەللىملەردەكلا يامان، نۇرمۇھەممەت مۇئەللىم دېگەن ماتېماتىكا مۇئەللىمى، فىزىكىنى ئاكامدەك بىلمەيدۇ، قانداق...

ئەزھەرنىڭ ئاكىسى ھەقىقەتەن فىزىكىدا ياخشى ئىدى. نۇرمۇھەممەت مۇئەللىممۇ خاتا چۈشەندۈرمەيتتى. مەن خۇددى نۇرمۇھەممەت مۇئەللىمدەك ئېغىر— بېسىقلىق قىلىپ، ئەزھەر بىلەن تەڭ تۇرمىدىم.

نېمىشقىدۇر نۇرمۇھەممەت مۇئەللىمنى بىرەر كۈن كۆرمىسەم ئىچىم تىتىلدايدىغان بولۇپ قالدى. مېنىڭ يول مېڭىشىممۇ نۇرمۇھەممەت مۇئەللىمنىڭ مېڭىشىدەك، تۇرۇشۇممۇ، كۈلۈشۈممۇ شۇنداق ئىدى. مەن بىر قىسىم سۆزلەرنى نۇرمۇھەممەت مۇئەللىمدەكلا سۆزلەيتتىم. مەن دائىم خىيال قىلىدىغان ھېلىقى «ئاكام» ئەمدى نۇرمۇھەممەت مۇئەللىمگە ئۆزگىرىپ قېلىۋاتاتتى. ئۇ «ئاكام» نى نۇرمۇھەممەت مۇئەللىمنى دەپ ھېس قىلاتتىم. چۈشلىرىمدە نۇرمۇھەممەت مۇئەللىم ئاكام بولۇپ، مەن بىلەن ئويناپ، مېنى بوزەك قىلغانلارغا ئۆزىنى كۆرسىتىپ قوياتتى...

بۈگۈن ئوقۇتقۇچىلار بايرىمى. مەن ئەسكى— تۈسكىلەرنى سېتىپ  تاپقان پۇلۇمغا ئاپامغا شەھەردىن ئەكەلدۈرگەن بىر تەشتەك گۈلنى كۆتۈرۈپ مەكتەپكە كەلدىم. مۇئەللىمگە سوۋغامنى قانداق بېرىش توغرىسىدا نۇرغۇن ئويلاندىم. مەن ئويلا— ئويلا خىياللارغا غەرق بولدۇم. «نۇرمۇھەممەت مۇئەللىمنى مەكتەپتە <مۇئەللىم> دېسەم، سىرتتا <ئاكا> دېسەم، «ۋاھ!...» مەن ئۆز ئەقلىمدىن سۆيۈنۈپ كەتتىم. بىراق، بۇ ئويلىرىمنى قانداق دەرمەن؟ مەن قولۇمغا قەلەم ئېلىپ خەت يېزىش قارارىغا كەلدىم. خەتنىڭ ئاخىرىغا: «... قەدىرلىك نۇرمۇھەممەت مۇئەللىم، بۈگۈن «ئوقۇتقۇچىلار بايرىمى» سىزنى بۇ قۇتلۇق كۈندە «مۇئەللىم» دېمەي «ئاكا» دەۋالاي، قوشۇلامسىز؟ مېنىڭ ئاكام يوق، سىز ماڭا ‹ئاكا› بولۇڭ. ھېچ بولمىسا بىر قېتىم بولسىمۇ، «ئاكا» دەپ چاقىرىشىمغا قوشۇلۇڭ، بولامدۇ؟» دەپ ئاخىرلاشتۇرۇپ،  نۇرمۇھەممەت مۇئەللىمنىڭ ئىشخانىسىغا يۈرۈپ كەتتىم.

پەرھات كازىم  مۇئەللىمنىڭ  بالىلار ئەدەبىياتى ئۈچۈن تىنىمسىز  ئىزدىنىۋاتقان روھىغا  ،  بالىلىرىمىز  ئۈچۈن  ئىزچىل قەلەم تەۋرىتىپ ، سىڭدۈرىۋاتقان ئەجرى - مېھنىتىگە ھەشقاللا !  ئۇنىڭ بۇ ساھەدە  داۋاملىق شان - شەرەپلەرگە  ئېرىشىشىگە  تىلەكداش مەن !

پەرھات مۇئەللىمنىڭ رايۇنىمىز ئەدەبىياتىدىكى ئەڭ ئالىي مۇكاپات - « خانتەڭرى ئەدەبىيات مۇكاپاتى »غا ئىككى قېتىم ئېرىشكەنلىكىدىن  تولىمۇ  سۆيۈندۈم  .

مەنمۇ ئەجەپ ئاكام بولسا دەپلا قالدىما ....

پەرھات كازىمنىڭ ئىجىدىيىتىگە ئۇتۇق تىلەيمەن