مەنسۇر ھەللاجنىڭ ھاياتى ۋە ماماتى

   مەنسۇر ھەللاج (منصور حلاج) نىڭ تولۇق ئىسىمى ئەبۇ ئەل مۇھىز ھۈسەيىن مەنسۇر ئەل ھەللاج بولۇپ، ئۇ پارسىلارنىڭ داڭلىق مىستىك، ئىنقىلابىي يازغۇچىسى ۋە سوفىزىمنىڭ داڭلىق ئۇستازىدۇر. ئۇ ئۆزدەۋىرىدە «دىنغا قارشى چىقتى» دېگەن نامدا ئابباسىلار خەلىپسى ئەل مۇقتەدىر تەرىپىدىن دارغا ئېسىلىپ ئۆلتۈرۈلگەن.
ئەل ھەللاج مىلادى 858-يىلى پېرسىيىنىڭ پارس ئۆلكسىدىكى تور رايۇنىدا دۇنياغا كەلگەن بولۇپ ، «ھەللاج»دېگەن بۇ سۆز «پاختا ئاتقۇچى» دېگەن مەنىگە ئىگە. بىرقىسىم يازما مەلۇماتلارغا قارىغاندا ئۇنىڭ چوڭ دادىسى زورۇ ئاستىر مۇخلىسى بولۇپ، ناھايىتى ئاددى-ساددا ھايات كەچۈرگەن. بۇ خىل ھاياتلىق ئۇسلۇبى ھەللاجدا نۇرغۇن ئوي-پىكىرلەرنى قوزغىغان.ئۇ بالا ۋاقتىدا قۇرئان كەرىمنى پۈتۈنلەي يادقا ئېلىپ بولغان ۋە قەلبىدە يوشۇرۇنچە باشقا مىستىك ئۇستىلار بىلەن پىكىرلىشىشىنى ئارزۇ قىلغان. ئۇ كېيىن ئائىلە قۇرغان ۋە مەككىگە ھەج قىلىپ، مەككىدە بىر يىل تۇرۇپ قالغان ھەم بەيتۇل ھەرەمگە يۈزلىنىپ روزا تۇتۇپ جىمجىت ئىستىقامەتتە بولغان.ئۇ بۇ شەھەردىكى ۋاقىتلىرىدا توختىماستىن ساياھەت قىلىپ، تېنىمىسز يازغان ۋە شاگىرت تەربىيىلىگەن.ئۇ ھىندىستان ۋە مەركىزى ئاسىيادىكى نۇرغۇن جايلاردا ساياھەتتە بولغان بولۇپ، بۇ جەرياندا نۇرغۇن شاگىرتلارنى قوبۇل قىلغان.بۇ شاگىرتلىرىنىڭ كۆپ قىسىمى ئۇنىڭ مەككىگە قىلغان ئىككىنچى ۋە ئۈچىنچى سەپەرلىرىگە ھەمراھ بولغان. ئۇ سەپەرلىرىنى ئاخىرلاشتۇرغاندىن كېيىن، ئابباسىيلار پايتەختى بولغان باغداتتا ئولتۇراقلىشىپ قالغان. ھاياتىنىڭ دەسلەپكى باسقۇچلىرىدا جۇنەيىد باغداتى ۋە ئەمىر ئەل مەككىگە شاگىرت بولغان، ئەمما كېيىن ئۇلارنىڭ ھەر ئىككىسى ئۇنىڭ ئۇستازى بولۇشنى رەت قىلغان. سەھل ئەل تۇستەرى ئۇنىڭ دەسلەپكى ئۇستازلىرىدىن بىرى بولۇپ، باشقا سوفىلار ئارىسىدا ئەل ھەللاج ناھايىتى ئۆزگىچە بىر غەلىتە ئادەم ئىدى.چۈنكى ئەينى دەۋىردە نۇرغۇن سوفى ئۇستازلار مىستىكىدا كەڭ خەلق ئاممىسى بىلەن ئورتاقلىشىشنى خالىمىغان، ئەمما مەنسۇر بولسا دەل ئەكسىچە قىلغان. ھەم ئۆزىنىڭ يازمىلىرى ۋە ئۆگۈتلىرىدە مىستىكىنى تەشەببۇس قىلغان.شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئۆزىگە نۇرغۇنلىغان دۈشمەنلەرنى تېپىۋالغان. شۇنداق بولسىمۇ ئۇ ئۆز يولىدىن قايتماي ئاللانىڭ 99نامدىن بىرسى بولغان «ھەق»دېگەن سۆزىدىن«ئەنەلھەق» يەنى «مەن ھەق» دېگەن تەلىمىنى ئوتتۇرىغا قويغىنى ئۈچۈن، يەنە «مېنىڭ بۆكۈمنىڭ ئىچىدىكىسى خۇدادىن باشقا بىرى ئەمەس»، «تونۇمنىڭ ئىچىدىكى خۇدادىن ئۆزگە نەرسە ئەمەس» دېگىنى ئۈچۈن ئەينى دەۋر ھۆكۈمرانلىرى ئۇنى باغداتتا 11 يىل زىندانغا تاشلىغان.ھەم 922-يىلى 26-مارت ئامما ئالدىدا دارغا ئاسقان.ئۇنىڭ ئەڭ داڭلىق ئەسىرى «كىتاب ئەل تەۋەسىن» (كتاب الطواسين)ناملىق ئەسىرى بولۇپ بۇ ئەسىرىنىڭ قىسقا ئىككى بابىدا شەيتان بىلەن خۇدانىڭ دىئالوگى بېرىلگەن. بۇ بابتا شەيتان يەنى ئىبلىس خۇدانىڭ بۇيرۇقىغا بويسۇنۇشتىن باش تارتىپ، ئادەمگە سەجدە قىلىشقا قارشى چىققان. ھەللاج بۇ ئەسىرىدە « ئەگەر سەن خۇدانى تونىمىساڭ ھېچ بولمىغاندا ئۇنىڭ بەلگىسىنى، ياكى سايىسىنى تونۇغىن، مەن بولسام يارىتىلغان ھەق، يەنى ئەنەلھەقمەن، چۈنكى ھەق ئارقىلىق مەن مەڭگۈلۈك ھەقكە ئېرىشىمەن» دېگەن ئىددىيەنى ئىلگىرى سۈرگەن. ئەمەلىيەتتە ئۇ قەلبىنىڭ چوڭقۇر قاتلاملىرىدىن خۇدانى ئىزدىگەن ۋە باشقىلارنى ئۇنى ئىزدەشكە سەپەرۋەر قىلغان. ئۇ بارلىق ئىنسانلارنىڭ خۇدانى تونۇشىنى ئارزۇ قىلغان. شۇڭا ئۇ ھىندىستان ۋە تارىم ۋادىلىرىغىچە سەپەر قىلىپ خۇدانى ئىزدىگەن. ئۇ ھاياتىنىڭ ئاخىرقى باسقۇچىدىكى سوراقتا «مۇسۇلمانلارنى مەككىگە قارشى، ھەجكە بارماسلىققا قۇتراتقۇلۇق قىلدى»دەپ ئەيىبلەنگەن بولسىمۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇ كىشىلەرنى شەكلەن ھەجدىنمۇ ئارتۇق دەرىجىدە خۇدانى تونۇشقا دەۋەت قىلغان. ئۇ كىشىلەرگە ھەج قىلىشتىكى مەقسەت ھەرگىزمۇ ئەرەفات تېغىغا قاراپ دۇئا قىلىشلا بولۇپ قالماسلىقىنى، ھەم ئىبىراھىم ئەلەيھىسسالام ياسىغان كەئبىنىڭ ئاخىرقى ئېتىقاد نۇقتىسى بولۇپ قالماسلىقىنى تەشەببۇس قىلغان. ئۇ تەۋھىدنى بايان قىلالايدىغان بىردىن بىر زات خۇدا دەپ قارىغان. ئۇ خۇدانى ئۆزىنىڭ ئەڭ يېقىنى، مەشۇقى، دوستى، ھەتتا ئۆزى، دەپ قارىغان. ھەتتا ئۆزىنىڭ ئىسمىنىمۇ ئۇنتۇپ خۇدانىڭ نامىنى زىكىر قىلغان.مەنسۇر شەخستىن ھالقىغان بىرلىككە ۋە بىرىكىشكە ئىشەنگەن بولۇپ، خۇدانى ئۆزىنىڭ ئىچىدە دەپ تونۇغان. ئۇ دارغا ئېسىلغاندىن كېيىن نەچچە پارچە پارچىلىنىپ باغداتتا سازايى قىلىنغان. ئاۋال ئۇنىڭ قولى، پۇتى، تىلى ھەتتا بېشى تېنىدىن جۇدا قىلىنغىنىدىمۇ ئۇ كۈلۈپ تۇرۇپ «ئەنەلھەق» دېگەننى  تەكرارلىغان. جازا ئىجرا قىلىنىپ تېنى پارچە-پارچە قىلىنغاندىن كېيىن قالغان قىسمى كۆيدۈرۋېتىلگەن. ئەتتارى ئۇنى ئەسلەپ ئۇنى بىر «قەھرىمان» دەپ ئاتىغان ھەم ئۇنىڭ سوراق جەريانىدىكى بايانىنى نەقىل كەلتۈرگەن، ئۇلار ئۇنى سوراق قىلغاندا بىر سوفى ئۇنىڭدىن سورىغان:
- مۇھەببەت دېگەن نېمە؟
-سەن ئۇنى بۈگۈن، بولمىسا ئەتە، ياكى بولمىسا ئۆگۈنلۈككە كۆرۈپ قالىسەن،  دەپ جاۋاب بەرگەن ئۇ. ئۇلار ئۇنى قەتلى قىلغان ھىلىقى كۈنى، ئەتىسى ئۇنى كۆيدۈرگەندە، قولى، پۇتى، تىلى، ھەتتا بېشى كېسىلگىنىدە، كۈللىرى شاماللارغا قېتىلىپ توزىغىنىدا خەلق سۆيگۈنىڭ، مۇھەببەتنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى چۈشەنگەن.
ئۇ ئەڭ ئاخىرقى تېنىقلىرىدا «مېنىڭ جەننەت بىلەن ئارىلىقىم پەقەت بىر قەدەملا قالدى، ساڭا نېمە كېرەك بولسا شۇنى كېسىۋال» دېگەن. ئۇنىڭ قولى كېسىلگىنىدە قېنى بىلەن يۈزىنى بويىۋەتكەن، «نېمە ئۈچۈن ئۇنداق قىلىسەن؟» دەپ سورالغان سۇئالغا ئۇ« نۇرغۇن قېنىم ئاقتى، چىرايىم سارغايدى، ئەمما مۇھاببەت ئۈچۈن سارغايغان چىرايىمنى مەشۇغۇمغا كۆرسىتىشنى خالىمايمەن« دېگەن.
مەنسۇر ھەللاجنىڭ يازمىلىرى سوفىلار ئۈچۈن ئىنتايىن قىممەتلىك بولۇپ، نۇرغۇنلىغان سوفى نەزەرىيىچىلىرى مەنسۇر ھەللاجنى خۇدانىڭ ھەقىقىتىنىڭ ئەكسى، دەپ قارايدۇ.باشقا ئىسلام ئالىملىرىدىن ئۇنى كافىر، مەجنۇن دەيدىغانلارمۇ ھەم بار. ئۇنى ئەڭ كۆپ تەتقىق قىلغان كىشى فرانسىيە ئىسلام تەتقىقاتچىسى لۇئىس مەسسىگنون دۇر.( Louis Massignon ). ئۇنىڭدىن باشقا ئافغانىستانلىق تەتقىقاتچى ئىدرىس شاھ ئۆزىنىڭ «سوفىلار» ناملىق كىتابىدا مەنسۇر ھەللاجنى غەرب دىندارلىرى بىلەن سېلىشتۇرما قىلىپ تەسۋىرلىگەن.
مەنسۇر ھەللاج ئىراننىڭ بىر ئەپسانىۋى سوفى ئۇستازى بولۇپ، ئۇ زىنداندىكى ۋاقتىدا ئبىن ھەفىفى ئۇنى يوقلىغان. ھەم مەخسۇس مەنسۇر ئەللاج ھەققىدە مەلۇماتلارنى قالدۇرغان.بۇ مەلۇماتلار كېيىنچە شائىرنى تەتقىق قىلىشتىكى ئىشەنچلىك ماتىرىيالغا ئايلىنىپ قالغان.
ئۇنىڭ ھاياتى ھەققىدىكى يەنە بىرقسىم پارسچە مەنبەلەردە ئۇنىڭ ھاياتى مۇنداق بايان قىلىنغان:«ئېيتىشلارغا قارىغاندا ئۇنىڭ چوڭ دادىسى زورۇ ئاستىر مۇخلىسى بولۇپ، مۇھەممەد ئەلەيھىسالامنىڭ ھەمراھلىرىدىن بىرى بولغان ئەبۇ ئەييۇب پۇشتىدىن ئىكەن. مەنسۇر ئەللاج كىچىك ۋاقتىدا  بىر مەزگىل ئىراقنىڭ داڭلىق توقۇمىچىلىق، سودا ۋە ئەرەب مەدەنىيەت مەركىزىي شەھىرى بولغان ۋاسىت شەھىرىگە بېرىپ تۇرغان بولۇپ، ئۇنىڭ دادىسى بۇ يەردە دىنغا كىرىپ يۇڭ، پاختا تورچىلىقى ئارقىلىق ئائىلسىنى قامدىغان. مەنسۇر كىچىك ۋاقتىدىلا يەنى مىلادى 874-يىلىدىن 894-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا قۇرئاننى يادلاش بىلەنلا قانائەتلىنىپ قالماي، يېڭىدىن شەكللىنىۋاتقان ئىسلام مىستىكىسىغا چوڭقۇر چۆكۈشنى ئارزۇ قىلغان بولۇپ، ئاستا-ئاستا دۇنيادىن ئۆزىنى تارتىپ يەككە-يىگانىلىقنى ۋە ئۆزىنى يېتەكلىيەلەيدىغان ھەقىقىي بىر ئۇستازنى ئىزدەشكە كىرىشكەن. ئۇنىڭ ئۇستازلىرى سوفىلار ئارىسىدا يۇقىرى ئابرۇيغا ئىگە ئادەملەر ئىكەن. بولۇپمۇ تۇنجى ئۇستازى سەھىل ئە تۇستەرى غوزىستاندىكى تۇستار شەھىرىدە داڭلىق سوفى بولۇپ، كېيىن ھەللاج بەسىرەلىك ئەل مەككىنىڭ شاگىرتى بولغان. ئۇ بۇ جەرياندا سوفى ئەبۇ ياقۇب ئەل ئەقتانىڭ قىزى بىلەن توي قىلغان. ئۇ كېيىنكى ھاياتىدا يەنى مىلادى 895-يىلدىن 910-يىلىغىچە ھاياتىنى ساياھەت ۋە تەلىم-تەربىيە بىلەن ئۆتكۈزگەن. يېڭى دىن ئىسلام دىنى دەۋەت قىلىنىۋاتقان ھىندىستان ۋە تۈ*ركىستانلارغا بارغان. مىلادى.980- يىلى ئۈچىنچى قېتىم مەككىگە قايتىپ كەلگەن. بارلىق ئىجتىمائىي، ئىقتىسادىي، سىياسىي ۋە دىنىي رېئاللىقنى چۈشەنگەن ۋە تەتقىق قىلغان. كېيىن ئايالىنىڭ ئائىلە نەسەبىگە مۇناسىۋەتلىك مىسسوپوتامىيىنىڭ جەنۇبىدا يۈز بەرگەن زەنج قوزغىلىڭى بىلەن مۇناسىۋەتلىك، دەپ قارىلىپ نەزەربەنت قىلىنغان. ئۇ سۇس شەھىرىدە قولغا ئېلىنغاندىن كېيىن بىر مەزگىل يەنى 911-يىلدىن 922-يىلىغىچە باغداتتا زىندانغا تاشلانغان. كېيىن خەلقى-ئالەم ئالدىدا دەھشەتلىك قىيناقلار بىلەن قەتلى قىلىنغان.»

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قوشتاغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-17 22:04  

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قوشتاغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-17 22:59  

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قوشتاغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-17 23:04  

  بۇ قىممەتلىك ئۇچۇر بىلەن بىزنى تەمىن ئەتكىنىڭىزگە كۆپ تەشەككۈر ئاكا. يازمىلىرىڭىزدا ئۇچۇر، بىلىم خارەكتىرلىك مەزمۇنلار كۆپ بولغاچقا، ھەر ئوقۇسام يېڭى بىر بىلىم ئۆگىنىۋالىمەن.  مەنسۇر ھەللاجنىڭ ھاياتىغا مۇناسىۋەتلىك يازمىلار بىلەن رەسىملەر مىنى تولىمۇ جەلىپ قىلدى. ئىلگىرى ئازتولا ماتىرىيال كۆرگەن بولساممۇ، بۇنىڭدەك تەپسىلى بىلمەيدىكەنمەن. ئىسلام دىنىنىڭ ‹ قىيناپ ئۆلتۈرمەسلىك› شەرىئىتىگە زىت بولغان بۇ ئۈلۈم،  ئەينى دەۋىردىكى خەلىپىلىك تۈزۈم ئاستىدا ئىجرا قىلىىنغىنىغا بەكمۇ ئېچىنىمەن.
  بىرىنچى رەسىمنى كۆرۈپ ئاجايىپ ھاياجانلاندىم، ئازاب، مۇھەببەت، غايىۋى ئىنتىلىش، ساداقەت، گۈزەللىك... تامچىپ تۇرغان بۇ رەسىمنى كىم سىزغان بولغىيتى؟
يەنىمۇ كۆپ ماتىرىياللارنى يوللىشىڭىزنى كۈتىمەن. ئاللاھ ئىگەم سىزگە دىگەنلىرىڭىزنى بەرسۇن.

سىزگە كۆپ رەخمەت، بۇ تىمىڭىز ماڭا بەك ياقتى، مۇشۇ خىلدىكى تىمىلارنى كۆپرەك يوللاپ تۇرىشىڭىزنى ئۆمىد قىلىمەن. راست، بىر چاغدا سىزغۇ دەيمەن، ئوبۇلقاسىم فىردەۋىسى توغرىسىدا يىزىلغان روماننىڭ 1-بابىنى ئۇيغۇرچىلاشتۇرپ يوللاپتىكەنسىز، شۇنىڭ ئاخىرىنى بەكلا كۈتۈپ كەتتىم. بىراق كىيىن ئۇ تىما ئۆچۈپ كىتىپتۇ، ئاخىرىمۇ يوللانمىدى، مومكىن بولسا شۇنىڭ ئاخىرىنى يوللاپ قويغان بولسىڭىز...

ياخشى تېما يوللاپسىز،مەنسۇر ھەللاجنىڭ ھاياتى بىلەن تونىشىۋالدىم،سىزگە رەھمات ئىنىم...

بۇ قىممەتلىك بىر ماتېرىيال بوپتۇ.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قوشتاغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-18 21:04  

مىسىر شەھرىدە مەنسۇر ئاتلىق تەقۋادار بىر ياش يىگىت بولۇپ، ئۇ ئۆز سىڭىلىسى ئەنەلنى ئىنتايىن ياخشى كۆرەتتى.سىڭلىسى ئەنەلمۇ ھۆرىلەرگە ئوخشاش چىرايلىق، مۇسۇلمانچىلىغى قاتتىق، كىشىلەردىن يۇشۇرۇنچە ئىبادەت قىلىپ يۈرۈيدىغان چىلتەنلەرنى (قىرىق ئەۋلىيا)ئۆزىگە دوست تۇتقان ئەۋلىيالارنىڭ بىرى ئىدى. ئۇ ھەركۈنى ئەل ياتقاندىن كىيىن ئۈستىگە لىچىگىنى (رومالىنى) ئارتىپ، ئۆيدىن چىقىپ، چىلتەنلەر تۇرۇشلۇق غارغا كېلىپ، تا تاڭ ئاتقۇچە ئۇلار بىلەن بىرلىكتە شاراپ ئىچىپ، بەزمە سۆھبەت قىلىشاتتى. ئەنەلىنىڭ بۇ ئىشدىن ئاكىسى مەنسۇرنىڭ ئەسلا خەۋىرى يوق ئىدى. ئاي، يىللار ئۆتۈپ بۇ سىر ئەلگە پاش بولۇپ قالدى. شۇنىڭ بىلەن ئەل ئارىسىدا ئەنەل ھەققىدە خىلمۇ خىل سۆز چۈچەك، پىتنە پاساتلار پەيدا بولۇشقا باشلايدۇ. كۈنلەرنىڭ بىر كۈنى مەنسۇرنىڭ ئەڭ يىقىن دوستلىرىدىن بىرى ئەنەل ھەققىدىكى گەپ سۆزلەرنى مەنسۇرغا يەتكۈزىدۇ. شۇنداقلا ئۇنىڭدىكى سىر ئەسرانى بىلىپ بىقىشقا ئۈندەيدۇ. ئۆزىنىڭ جانىدىن ئېزىز كۆرىدىغان سىڭلىسى ئەنەل ھەققىدە بولغان گەپ سۆزلەر مەنسۇرنى قاتتىق روھى ئازاپقا سالىدۇ.شۇنىڭ بىلەن مەنسۇر سىڭلىسىنىڭ سىرىنى بىلىش كويىغا چۈشىدۇ.
كۈنلەردىن بىر كۈنى ئەل جىمىققاندىن كىيىن ئەنەل ئاكىسى مەنسۇرنى ئۇخلۇتۇپ قويۇپ، ئادىتى بويىچە لىچىگىنى ئۈستىگە ئارتىپ ئۆيدىن چىقىدۇ. ئۇخلىغان قىياپەتكە كىرىۋالغان ئاكىسى ئورنىدىن تۇرۇپ، سىڭلىسى ئەنەلنىڭ ئارقىسىدىن ماراپ بېرىپ، ئۇنىڭ بىر غار ئىچىگە كىرىپ كەتكەنلىگىنى كۆرىدۇ. ئەنەل غارئىچىگە كىرىپ، ئەنتىھۇر (پاك شاراپ) ئىچىۋاتقان چىلتەنلەرگە سالام بېرىدۇ. سالامنى قوبۇل قىلغان چىلتەنلەر ئەنەلدىن كېچىكىپ قىلىشنىڭ سەۋەبىنى سورايدۇ. ئەنەل مەھەللىدە تارقالغان سۆز-چۆچەك، ئاھانەتتىن ئېھتىيات قىلىپ، ئەل تېخىمۇ قاتتىق ئۇقۇغا كەتكەندىن كېيىن كەلمەكچى بولۇپ، كەچ قالغانلىغىنى ئېيتىدۇ. ئەنەلنىڭ جاۋابىنى ئىشىتكەن چىلتەنلەر ئەنەلگە بىر مۇنچە تەسەللى بەرگەندىن كىين شاراپتىن تويۇنۇپ ئىچىشنى ۋە ساقىلىق قىلىشنى بۇيرۇيدۇ. شاراپ ئىچىلىپ ئاخىرلىشاي دېگەندە چىلتەنلەردىن بىرى ئىشىك ئالدىدا بىر نامەھرەمنىڭ يوشۇرۇنۇپ تۇرغانلىقىنى ئىيتىدۇ. ئىشىكنى ئاچقان ئەنەل ئىشىك ئالدىدا تۇرغان ئاكىسى مەنسۇرنى كۆرىدۇ-دە، كۆڭلى غەشكە تولىدۇ. ئۇ چلتەنلەرگە كەلگەن كىشىنىڭ بىر غىرىپ مۇساپىر ئىكەنلىگىنى ئېيتىدۇ. چىلتەنلەر شاراپتىن ئۇنىڭغىمۇ بىر پىيالە نېسىۋە بېرىشنى ئېيتىدۇ. ئاكىسىنىڭ بۇ ئەنتىھۇرنى كۆتىرەلمەي قىلىشىدىن ئەنسىرىگەن ئەنەل قولىدىكى ئەڭ ئاخىرقى ھەممىسىنى ئىچىۋىتىپ، پىيالە تىگىدە قالغان بىر يۇتۇمنى ئاكىسىغا سۇنىدۇ. شاراپ تەسىرىدىن ئەس ھۇشىنى يوقاتقان مەنسۇر شۇ دەم «ئەنەل ھەق، مىنەم ھەق»(ئەنەلنىڭمۇ ھەق، مىنىڭمۇ ھەم ھەق) دېگىنىچە كۆزىنى ئاسمانغا تىكىپ، كۆكسىگە مۇشىتلاپ سەرگەردانلىق يولىغا قەدەم باسىدۇ. مەنسۇرنىڭ كوچىمۇ كوچا، شەھەرمۇ-شەھەر، چۆل –باياۋانلاردا «ئەنەل ھەق، مىنەم ھەق» دەپ يۈرگىنىنى كۆرگەن موللىلار بۇ سۆزنىڭ مەنىسىنى خاتا چۈشىنىپ، ئۇنى كاپىرلىقتا ئەيىپلەيدۇ ھەمدە كىتاپتىن پەتىۋا تاپقان 300 موللىنىڭ پادىشاھقا چىقىپ، گۇۋاھلىقتىن ئۆتىشى ئارقىسىدا مەنسۇر ھەللاجى دارغا ئېسىلىدۇ.  بىراق ئۇ ئۆلمەيدۇ. يەتتە كېچە –كۈندۈز «ئەنەل ھەق، مىنەم ھەق» دېگەن سۆزنى زىكىر قىلغان ھالدا داردا ئېسىغلىق تۇرىدۇ. ئۇنىڭ ئۆلمىگەنلىكىنى كۆرگەن  موللىلار يەنە پادىشاھقا چېقىپ بېرىپ، داردىن چۈشۈرۈپ، دەرۋازىغا مىخلاتقۇزىدۇ. دەرۋازىدىن ئۆتكۈچىلەر پادىشاھنىڭ ئەمرىگە ئاساسەن قولىدىكى ھەرنىمە بىلەن ئۇرۇپ ئۆتكەن بولسىمۇ، يەنىلا ئۆلمەي ئاشۇ سۆزلەرنى تەكرارلىغىنىچە يەنە يەتتە كىچە –كۈندۈز مىخلاقلىق تۇرىدۇ. موللىلار گېپىنى بىر قىلىپ، ئوتقا تاشلاپ ئۆلتۈرىمىز دەپ يۈرگەن كۈنلەرنىڭ بىرىدە مەنسۇرنىڭ ئۇستازى شەيىخ زۇلنۇن بۇ دەرۋازىدىن ئۆتۈپ قالىدۇ. مەنسۇر ئۆز ئۇستازىغا «مەن ئۆلگەندىن كىين ، سۇڭەك ۋە كۈلۈمنى يىغىپ، زوق (نىل) دەرياسىغا چېچىڭ. سۇ ئۆرلەپ،تېشىپ پۈتۈن شەھەرنى ۋەيران قىلسۇن، ئەگەر بىگۇناھ چوڭ كىشىلەرگە، سەغىر بالىلارغا، ھەقىقى مۇسۇلمانلارغا دەخلى يىتىدىغان بولسا، سۇڭەك كۈلۈمنى چېچىپ دەريانى قايتۇرۇڭ.» دەپ ۋەسىيەت قىلىدۇ.

مەنسۇر ئۆلگەندىن كىين ئۇنىڭ سوڭەك كۈلىدىن قايناپ تاشقان نىل دەرياسى پادىشاھنىڭ سارىيى ۋە چاھار بېغىنى بېسىپ لىق سۇغا تولدۇرىدۇ. كۈنلەردىن بىر كۈنى  بۇ باغقا سەيلىگە چىققان شەھرى ھەلىب پادىشاسىنىڭ قىزى سۇ كەلتۈرۈشنى بۇيرۇيدۇ. سۇغا بارغان بىر كېنىزەك سۇ يۈزىدىكى كۆپۈكتىن چىققان «ئەنەل ھەق» دېگەن ئاۋازنى ئاڭلاپ، دەرھال مەلىكىگە خەۋەر قىلىدۇ. ھەيران بولغان مەلىكە بۇنى ئۆز قۇلىقى بىلەن ئاڭلىماقچى بولۇپ، قىرىق كېنىزىگىنى ئىلىپ سۇ بويىغا بارىدۇ ھەمدە ئۇنىڭغا كۆڭلى مايىل بولغان ھالدا، ئەشۇ سۇدىن بىر يۇتۇمدىن ئىچىشىدۇ. ئەنە شۇنىڭ بىلەن قىرىق بىر قىزنىڭ بويىدا قالدۇ. توققۇز ئاي، توققۇز كۈن بولدى دېگەندە، قىزىنىڭ تىخى تۇرمۇشلۇق بولماي تۇرۇپ ھالىمدار بولۇپ قالغانلىقىدىن خەۋەر تاپقان پادىشاھ يۇرت ئالدىدا نومۇس قىلىپ، ئۇنى بىرساندۇققا بەنىت قىلىپ دەرياغا ئېقىتىۋىتىدۇ. قىرىق كېنىزىگى بولسا سارايدىن قوغلاپ چىقىرىلىدۇ. ساندۇق ئىقىپ بېرىپ باغدات دەرياسىغا تور سىلىپ ئولتۇرغان بىر بېلىقچىنىڭ تورىغا ئىلىنىپ قالىدۇ.ساندۇقىنى ئېچىپ قارىغان بىلىقچى ئۇنىڭ ئىچىدە ئولتۇرغان قىز بىلەن يېڭىدىن دۇنياغا كۆز ئاچقان ئوغۇل بوۋاقنى كۆرۈپ ئىنتايىن سۆيۈنىدۇ ھەمدە ئۇلارنى بەخىت سائادەتنىڭ بەلگىسى دەپ بېلىدۇ. چۈنكى ئاخشام بىلىقچىنىڭ ئايىلىمۇ بىر ئوغۇل پەرزەنىت تۇغقان بولۇپ، بىلىقچى ئۆز ئوغلىغا ئەمىر، ساندۇقتىن چىققان بوۋاققا بولسا نەسىم دەپ ئات قويىدۇ. ئوقۇش يېشىغا يەتكەندە ھەر ئىككىسىنى بىر موللىغا ئوقۇشقا بېرىدۇ. ئەمىر بىلەن نەسىم ئوقۇپ يۈرگەن كۈنلەرنىڭ بىرىدە ئەمىر نەسىمگە مۇنداق دەيدۇ. «سەن باغدات شەھرىگە پادىشاھ بولىسەن، مەن سىنىڭ قولۇڭدا ئۆلىمەن. سەن مىنى دارغا ئاستۇرۇپ پوستومغا سامان تىقىسەن. » كۆپ تالاش تارتىشتىن كىين قايسىسى بەخىت سائادەتكە ئىرىشسە بىر بىرىنى ئۇنتۇپ قالماسلىققا، تەخىتتە بىللە ئولتۇرۇپ، بىللە يۇرت سوراشقا ۋەدىلىشىپ، قەسەم ئىچىشىدۇ. ئارىدىن ئۇزۇن ئۆتمەي باشقا يۇرتتىن كېلىپ قالغان بىر دىۋانە موشۇ تالىپلار ئارىسىدا بىر ئەۋلىيانىڭ بارلىغىنى موللىغا ئېيتىپ بېرىدۇ. موللام كۆپ سىناش ئارقىلىق ئۇنىڭ نەسىم ئىكەنلىگىنى بىلىۋالىدۇ. نەسىم سۈرە پەتەھنانى ئوقۇۋاتقان كۈنلەرنىڭ بىرىدە ئۇ موللىسىدىن ئۇنىڭ مەنىسنى ئالدىن ئېيتىپ بېرىشىنى سورايدۇ. بۇنىڭغا ئاچچىغى كەلگەن موللام نەسىمنى بىر كاچات سالىدۇ. بۇنىڭدىن ئازاپلانغان نەسىم شۇ چىققانچە تا يىگىتلىك بويىغا يەتكۈچە چۆل-باياۋانلارنى كېزىپ، ئۆڭكۈرلەرنى ماكان ئېتىپ، ھايۋاناتلارغا قوشۇلۇپ، كىيىك، تۈلكە قاتارلىقلارنى ئېمىپ مەجنۇن بىر قىياپەتتە چوڭ بولىدۇ. ئىنىسى ئەمىرمۇ چوڭ بولۇپ ئوتۇنچىلىق بىلەن شوغۈللىنىدۇ. ئۇ كۈنلەرنىڭ بېرىدە بازارغا ئوتۇن ئىلىپ كېتىۋاتسا، بىر قۇش كېلىپ ئۇنىڭ بېشىغا قونىۋالىدۇ. ئۈچ قېتىم ھەيدىۋەتسە ئۈچ قېتىم قونىدۇ.ئەسلىدە بۇ شەھەرنىڭ پادىشاسى ئۆلگەنلىكتىن، ئۇنىڭ ئورنىغا پادىشاھ تىپىش مەقسىتىدە ئوردىدىكى بەخىت قۇشى ئۇچۇرۇلغان ئىكەن. شۇنىڭ بىلەن ئەمىر پادىشاھلىققا كۆتىرىلىدۇ.
  نەسىمى بەزى بەزىدە ئەمىر پادىشاھ بولغان بۇ شەھەرگە كىلپ تۇراتتى.موللىلارنى كۆرگەندە بولسا «تېشى ئاق، ئىچى قارا» دەپ قوياتتى. كۈنلەرنىڭ بېرىدە نەسىمگە ئىككى دىۋانە كىلىپ قوشۇلدى. بۇلار شەھەردىن بىر كىشىنى پىرئۇستاز تۇتىدۇ. ئۇلار چۆل باياۋانغا بارماقچى بولۇپ، پىر ئۇستازى بىلەن خوشلىشىدۇ. پىر ئۇستازى مېڭىش ئالدىدا ئىككى دىۋانىگە ئىككى پېتىر نان، نەسىمىگە بىر ئالمىنى سوۋغا قىلىدۇ. چۆل باياۋانغا بارغاندا نەسىمى بۇ سوۋغىدا بىرەر سىر ئەسرانىڭ بارلىغىنى يەنى، يەتتە كۈنىدىن كىين پادىشاھنىڭ ئۆزلىرىنى تۇتىدىغانلىغىنى،  ئىككى ناننى ئالغان دېۋانىنى، بېلىگىچە تېرىك كۆمۈپ، ئۆزىنى بولسا دارغا ئېسىپ، پوستىغا سامان تىقىدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ.ئۇلار ئۆز تەقدىرىگە ئېچىنىشىپ ئۇزاق يىغلىغاندىن كىين شەھەرگە قايتىدۇ. دەل يەتتە كۈن بولدى دېگەندە موللىلارنىڭ «بۇ شەھەردىكى بىر دىۋانە بىزنى تېشى ئاق، ئىچى قارا دەپ ھاقارەتلەپ كۇپىرلىق قىلىدى.» دەپ پادىشاھقا چېقىپ بېرىشى ئارقىسدا ، پادىشاھ نەسىمىنى تۇتقۇزۇپ دارغا ئاسقۇزىدۇ.نەسىم يەتتە كېچە –كۈندۈزگىچە ئۆلمەي يەنە ھېلىقى سۆزنى تەكرارلايدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇنى داردىن چۈشۈرۈپ، تېرىسىنى سويۇپ، پوستىغا سامان تىقىپ يەنە دارغا ئاسىدۇ. ئۈچ كۈن بولدى دېگەندە شىكارغا چىقىپ كىتىۋاتقان شاھ ئەمىر دار ئالدىدىن ئۆتىدۇ. ئەمما نەسىمنىڭ ئاھۇ-زارىغا قۇلاق سالمايدۇ. قايىتقاندىمۇ يەنە شۇ دار ئالدىدىن ئۆتۈپ كېتىۋىتپ، نەسىم ئىيتىقان بىر غەزەل ئۇنىڭ قۇلىقىغا كېرىپ قالىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇنىڭ ئۆز قىرىندىشى ئىكەنلىگىنى بىلىپ قالدۇ-دە، موللىلارنىڭ سۆزىگە ئالدىنىپ نەسىمىگە ۋابا قىلغانلىغىغا قاتتىق ئچىنىدۇ. ئۇنىڭ جەسىدىنى داردىن چۈشۈرۈپ، نامىزىنى ئوقۇپ، ھەيۋەت بىلەن يەرلىككە دەپىن قىلىدۇ.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قوشتاغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-18 22:14  

بۈگۈن تورغا چىققىنىمغا رازى بولۇپ قالدىم....

  داستاندا ئىزھار قىلىنغان مەنسۇر ھەللاجى ھەققىدىكى بۇ رىۋايەت ئەسلىدە مۇندىن 1000يىل بۇرۇن مىسىردا تارقالغان، كېيىن مەلۇم بىر پارس يازغۇچىسى تەرىپدىن پارس تىلىدا نەسىرى شەكىلدە يېزىلغان بولسىمۇ، ئەمما 19-ئەسىرگە كەلگەندە بۇ رىۋايەتنى ئۇيغۇر شائىرى موللا مۇھەممەت نىيازى پارس تىلىدىن ئۇيغۇر تىلىغا تەرجىمە قىلىپ ، ئۇنى شېئرى شەكلدە ئىجادىي ئىشلەپ چىققان.
(مەنبە:  ئابدىرېھىم  سابىت: «ئۇيغۇر كىلاسسىك ئەدەبىيات تارىخى»،قەشقەر شەھەرلىك مەدىنى-مائارىپ بۆلۈمى ئوقوتۇش تەتقىقات ئىشخانىسى باستۇردى. 2-قىسىم 212-بەت)
تۈگىدى.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قوشتاغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-18 23:28  

ئېسىل تېمىلىرىڭىز ئۇزۇلمىسۇن !...

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قوشتاغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-19 10:22  

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قوشتاغ تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-19 10:29  

گەرچە مۇنازىرىلەرگە سەۋەبچى بولدىغان مەنسۇر ھەللاجىنىڭ نامىنى جىق ئۇچراتقان بولساممۇ ئەمما تەرجىمھالىنى تەپسىلى بىلمەيدىكەن، ئەجرىڭىزگە تەشەككۇر.