تارخان: تۇرپان ناخشىلىرى [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

                                         تۇرپان خەلق ناخشىلىرى
                                       ئوسمان مۇھەممەت تارخان

   «ئۇيغۇر خەلق ناخشىلىرى تىلغا ئېلىنسا، تەڭرىتاغنىڭ جەنۇبىدىن شىمالىغىچە يېزا – قىشلاق، ھويلا – ئارانلاردا، توي – تۆكۈن، مەشرەپ سورۇنلىرىدا زوق – شوخ بىلەن ئېيتىلىدىغان يېقىملىق، ئۆلمەس ناخشىلار قۇلاق تۈۋىمىزدە جاراڭلايدۇ، سەھرانىڭ ئېگىز – پەس توپىلىق يوللىرىدا ھارۋا ھەيدەپ كېتىۋاتقان بوۋايلار، ھارۋىسىغا ئوتۇن – قومۇش بېسىپ جاڭگالدىن يېنىۋاتقان يىگىتلەر، باغقا كىرىپ گۈللەرنى تاماشاقىلىۋاتقان قىزلار، نەۋرىسىنىڭ بۆشۈكىنى تەۋرىتىپ ئولتۇرغان مومايلار ۋە قوي – كالىلىرىنى ھەيدەپ ئۆيىگە قايتىپ كېلىۋاتقان پادىچى بالىلار كۆز ئالدىمىزغا كېلىدۇ، چۈنكى ئۇلارنىڭ ئىش – ھەرىكىتى ناخشىسىز بولمايدۇ، ئۇلار ناخشا ئارقىلىق ھاردۇقىنى چىقىرىدۇ، تۇرمۇشىغا مەنە قوشىدۇ، كۆڭلىنى ئىزھار قىلىدۇ...». بۇ ئاتاقلىق شائىر ئىمىن ئەھمىدى ئەپەندىنىڭ ئۇيغۇر خەلق ناخشىلىرىغا بەرگەن باھاسى.
   ئۇيغۇر خەلق ناخشىلىرى قۇرىماس گۈللەرگە ئوخشايدۇ. چۈنكى ئۇنىڭ يىلتىزى تۆگىمەس موقاملاردا. ئۇ مۇقام بۇلاقلىرىدىن سۇ ئېچىپ، مەشرەپ چۆللىرىدە تاۋلىنىپ، تاغلارغا چىقىدۇ، ئاندىن ئېقىن سۇلارغا قوشۇلۇپ، دەريا بولۇپ ئاقىدۇ، باغلارنى سوغۇرىدۇ، ئۇنى ئىچكەن ئادەمنىڭ روھىنىڭ تىرەن قاتلاملىرى گۈلگە ئوخشاش گۈزەللىككە تۇلىدۇ.
   ئۇيغۇر خەلق ناخشىلىرى تارام-تارام ئېقىنلارغا ئوخشايدۇ. يۇرت-يۇرتلاردا بەرپا بولۇپ تارىم، ئىلى، زەرەپشان، يورۇڭقاش، كۆنچى...دەريالىرىغا قوشۇلۇپ كۆز يەتكۈسىز تەكلىماكان قوملۇقىغا سېڭىپ قوشۇلۇپ كېتىدۇ، ۋە يەنە ئارقىدىنلا توغراق، يولغۇن، سۆكسۈك، چاكاندا، يانتاق ۋە قومۇش بولۇپ ئۈنۈپ چىقىدۇ، تەبىئەتكە ھۆسىن قوشىدۇ...
   جۈملىدىن تورپان خەلق ناخشىلىرىمۇ كارىز سۇلىرىغا ئوخشايدۇ، تەڭرىتېغىدىن كەلگەن قار سۇلىرى يەرگە سېڭىپ، زېمىن تېگىدىكى سۇلار بىلەن بىرلىشىپ، ئەمگەكچان تۇرپانلىقلار چاپقان كارىز سۇلىرىدەك، ئۇقچۇپ يەر ئۈستىگە چىقىدۇ. ئاندىن بوستان- بوستانلارغا ئېقىپ بېرىپ بىزنىڭ چاڭقىغان روھىمىزغا ئوزۇق بۇلىدۇ، بىزنى ياشنىتىدۇ...
   ئۇيغۇر خەلق ناخشىلىرىنىڭ ھەر بىرى بىردىن تىرىك تارىخ، ھەر بىر ناخشىنىڭ كەينىدە خەلقىمىزنىڭ ئوزاق تارىختىن بويانقى ئارزۇ-ئارمانلىرى، كۈرەش- ئەمگەكلىرى، مۇھەببەت-نەپرەتلىرى، گۈزەللىك-ھەسرەتلىرى كۈمۈلۈپ ياتىدۇ. ھەر بىر ناخشا بىر مىلودىيە، ھەر بىر ناخشا ئۆزگىچە بىر كۆي، ھەر بىر ناخشا بىر گۈزەل شېئىر، بىر گۈزەل ھېكايە، ئۇ ئەجدادلار تەرىپىدىن تالاي قېتىملاپ ئېيتىلغان، ئەمدى ئەۋلادلار تەرىپىدىنمۇ يەنە تالاي قېتىملاپ ئېيتىلىدۇ، ئەۋلادتىن-ئەۋلادقا داۋاملىشىپ بارىدۇ، كۆپىيدۇ، يېڭىلىنىدۇ، تەرەققىي قىلىدۇ...
   تۈۋەندە ئۈزۈلمەس ئۇيغۇر خەلق ناخشىلىرى دەرياسىنىڭ بىر تارام ئېقىنى بولغان تۇرپان خەلق ناخشىلىرىنىڭ بىر قىسمىنىڭ ئسىملىكى شېئىر شەكلىدە بېرىلدى. بەھر ئالغايسىز.
      تۇرپان كۆيلىرى
ــ ئۆمەر قوشتۇرىنىڭ «كۆي ئىشقى» ناملىق شېئىرى ئىزىدىن
كارىزلىرىم «زېمىن» ناخشىسى،
ئىچكەن ئۇنى مىڭلاپ «ئالتۇنجان».
تىلمىلاردا «سۇ بولۇپ ئاقتىم»،
قاپاققا سۇ ئالدى «ئالمىخان».

ئاڭلاپ «سۇغا چىققان بىر جوۋان»،
«چىنە چاققان يالىرىم» كەلدى.
مەن بارىمەن «شەلىرىڭ ئامان»،
«ئاق بوز ئېتىم» يۈگەندىن چىقتى.

مىلىسلاردا كۆينىڭ ئەۋجىدە،
«چىمبۇلاق» قا ئوينىدۇق راسا.
جىلىل ئېيتسا «ئانانۇرخان» نى،
مېنىڭ كۈڭلۈم «زىبا يار»ىمدا.

«ھەيرانىڭمەن» تورپانلىقلارغا،
كۈلۈپ ئېيتار «يار دەردىڭ يامان».
«ئاچىل»ىغا تەسەددۇق جېنىم،
«تورپانغا كەل» دەيدۇ ھەر زامان.

...

تارخان ئەپەندىنىڭ ئەجرىگە تەشەككۈر!.

قورۇلچى ئاكىنىڭ مەدىتىگە رەخمەت.

تارخاننىڭ ئىزدىنىشلىرى بەرىكەتلىك بولغاي !!! ....سىزدىن سېھرلىك ماكان دىغار ھەققىدە بىرەر سەمەرىلىك ئەسەر روياپقا چىقامدىكىن دەپ ئارزو قىلىپ قالىمەن   ....دىغار_ بالىلىقىم ، خىياللىرىمدا شۇ قەدەر سىرلىق ، شۇ قەدەر خاسىيەتلىك يۇرتلارنىڭ بىرى  

ئايچىننىڭ ئېيتقانلىرىمۇ بولۇپ قالۇر.