‹ئەدەپكە قايىتقان «شاھزادە»› قوزغاتقان ھېسلار [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

                   ‹ئەدەپكە قايىتقان «شاھزادە»› قوزغاتقان ھېسلار

                               ئەنۋەرجان خوجا ئەرتېكىن

  2012-يىل 7-ئاينىڭ 26-كۈنى سەھەر. گىمناستىكىدىن تارقاپ، خىزمەت كومپىيوتېرىمنى ئەمدى ئېچىشىمغا ئىدارىمىزنىڭ خەت-چەك تارقاتقۇچى خادىمى ئالدىمغا «ئاقسۇ گېزىتى» نىڭ شۇ كۈندىكى سانىدىن بىر پارچە قۇيۇپ قويدى. قولۇمغا ئېلىپ، ئادىتىم بۇيىچە ئەڭ ئاۋال ‹جەنۇب شامىلى› بېتىگە كۆز تاشلىدىم. دەرھال دىققىتىمنى تارتقىنى تاھىرجان نىيازنىڭ ‹ئەدەپكە قايىتقان «شاھزادە»› ناملىق ھېكايىسى بولدى. باشلىنىشىنى ئازراق ئوقۇپلا ھېكايە ئىچىگە كىرىپ كەتتىم. مەن ئىلگىرى ئوتتۇرا مەكتەپتە ئوقۇتقۇچىلىق قىلغان، ھەم ئوقۇ-ئوقۇتۇش، ئەخلاق تەربىيە خىزمىتى بىلەن بىۋاستە شۇغۇللانغان. شۇڭىلاشقا ھېكايىدىكى ۋەقەلىك ماڭا خۇددى ئۆز بېشىمدىن ئۆتكەن قايسىدۇر بىر ۋەقەلىكتەك ئەسلىمە بىرىپ، قىسقىغىنە دەقىقە ئىچىدە قەلبىمدە سۆيۈنۈش ۋە ئېچىنىشتەك مۇرەككەپ ۋە نازۇك تۇيغۇلارنى پەيدا قىلدى.
  ئاساس مائارىپىمىزدا ئوقۇتقۇچىلار دائىم بۇنىڭدەك «شاھزادە» لەرگە دۈچ كىلىپ تۇردۇ. ھەم شۇ سەۋەپلىك ھەمىشە قۇرساق كۆپىكى تارتىۋالىدۇ. مەكتەپ مۇدىرىنىڭ ئوغلى، ئىدارە باشلىقىنىڭ ئوغلى، يېزا باشلىقىنىڭ ئوغلى، ھاكىمنىڭ ئوغلى، ۋالىينىڭ ئوغلىدەك شاھزادىلەرنىڭ ئىچىدە دەل ئەنە شۇنداق ئەركە «شاھزادە» لەرمۇ يوق ئەمەس. ئۇلار ئائىلىسىدە دىگىنىنى قىلغۇزالىغىدەك ۋە قىلىپ بەرگىدەك ئىمتىيازغا ئىگە بولغانلىقى ئۈچۈنلا، سىنىپ ۋە مەكتەپتىمۇ ھېلىقى «شاھزادە» دەك بالىلارنى خالىغانچە باشقۇرۇش ھوقۇقىغا ئىگىمەن دەپ ئويلىشىدۇ. مەكتەپ ئەقلى، ئەخلاقى، جىسمانى ۋە گۈزەللىك جەھەتلەردىن ئەتراپلىق يىتىلگەن ئىختىساس ئىگىلىرىنى يىتىشتۈردىغان ئۇرۇن. شۇڭا ئۇلارنى بەزىدە چۇقۇم ھېلىقى «نۆۋەتچى مۇئەللىم» (ھېكايىدىكى نۆۋەتچىلىك قىلۋاتقان مۇئەللىم) دەك جىملەپ قۇيۇش زۆرۈر بۇلۇپ قالىدۇ. چۈنكى مەكتەپ دىگەن «شاھزادە» لەرنىڭلا خاس ئائىلىسى ئەمەستە؟ دېمەك، ھەر قانداق بىر ئوقۇتقۇچى شۇ مۇئەللىمدەك ئەھۋالغا دۈچ كەلگەندە شۇنداق قىلمايمۇ ئامالى يوق. چۈنكى مائارىپتا بەزى ئىشلارغا كۆز يۇمۇۋالغىلى بولغان بىلەن، بەزى ئىشلارغا كۆز يۇمۇۋالغىلى بولمايدۇ. بۇلۇپمۇ ئوقۇتقۇچىلىق غۇرۇر ئازار يىگەندە.
  دەرۋەقە، مائارىپ دىگەن سۆزنىڭ ئۆزىدىنلا تەلىم-تەربىيە دىگەن مەنا چىقىپ تۇرغاچقا، ھەدىسىلا «جەننەتتىن چىققان كۆك تاياق، يۈگۈرتىدۇ يالاڭئاياق» دەپ ئوقۇغۇچىلارغا تەن جازاسى بىرىپ يۈرمەي، ئىلمى ئەخلاق تەربىيسى بىرىش كېرەك. بۇ ھەم ئالاقىدار قانۇنلاردا بەلگىلەنگەن پىرىنسىپ، شۇنداقلا ئوقۇتقۇچىلار كەسپى ئەخلاقىغا قۇيۇلغان تەلەپ. ئەمما قايسى بىر ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىسى تەرىپىدىن «ئوغرى» دەپ ھاقارەتلىگەندە بىر شاپلاق سېلۋىتىشتىن، بىرەر قېتىم پاتىڭىدىن تۇتۇپ سىرتقا ئىتتىرۋىتىشتىن ئۆزىنى تۇتۇپ قالالايدۇ؟ ئوقۇتقۇچى ھەقىقەتەن قاراڭغۇ دىلنى يۇرۇتقۇچى. ئەمما ئۇمۇ ئالدى بىلەن باشقىلارغا ئوخشاشلا غورۇرى بار ئادەم!
  ئۇنداقتا مەكتەپ مۇدىرىچۇ؟ ئېنىقكى، مەكتەپ مۇدىرى پادىشاھ ئەمەس، ئوقۇتقۇچىلارمۇ ئۇنىڭ قول ئاستىدىكى چاكار-چۆرىلەر ئەمەس. مەكتەپ مۇدىرى مەكتەپنىڭ قانۇنى ۋەكىلى بۇلۇش سۈپىتى بىلەن پەقەت شۇ مەكتەپنىڭ ئوقۇ-ئوقۇتۇش، تەلىم-تەربىيە، مالىيە جەھەتلەردىكى تۈرلۈك خىزمەتلىرىنى ئۇرۇنلاشتۇرۇش، ھەيدەكچىلىك قىلىش، خىزمەتلەرنىڭ نۇرمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىش، مۇلازىمەت قىلىش مەسئۇلىيتىلا باركى، ھەرگىزمۇ دۆلەتتىن مۇئاش ئېلىپ، ئىلىم ئۇرۇقى چېچىۋاتقان مەرىپەت ئىگىلىرىنى پادىشاھتەك ھەدىسىلا ئالدىغا چاقىرتقۇزۇپ، بۇلار-بولماس تەنە-دىخمار، مالامەت بىلەن پاراكەندە قىلىش ھوقۇقى يوق. ئەگەر چارە كۆرۈش ھەقىقەتەن زۆرۈر بولسا، «مائارىپ قانۇنى»، «ئوقۇتقۇچىلار قانۇنى» نىڭ مۇناسىۋەتلىك ماددىلىرى تەدبىقلانىسا، ياكى بەك بىر ئىش قىلغۇسى كىلىپ كەتسە، ھېلىمۇ ئاي ئاخىرىغا بارمايلا چىراي سارغايتقۇزىدىغان ئىش ھەققىدىن قۇلىدىن كەلگىنىچە تۇتۋالسىلا بولمىدىمۇ؟ مەكتەپ ۋە جەمئىيەت ئوتتۇرسىدا خالى بولغىلى بولمايدىغان كىچىككىنە زىدىيەتنى ئەپلەپ كىلىشتۈرەلمىگىنىگە خىجىل بولماي، بىر مۇئەللىمنى ھاكىمنىڭ ئايالىنىڭ «تالىشى» غا ئىتتىرىپ بەرگىنى مەكتەپ مۇدىرىنىڭ ئاتالمىش سالاپىتىگە ئۇيغۇن قىلىقمۇ ئەمدى؟
  شۈكرى، ھېكايىدە بىزنى سۆيۈندۈردىغان ئوبرازمۇ يوق ئەمەس. ئۇ بولسىمۇ ھېلىقى ھاكىم. ئۇ ھاكىم نېمە ئۈچۈن سۆيۈملۈك؟ ھاكىم ھاكىم بولغىنى ئۈچۈن سۆيۈملۈك ئەمەس، بەلكى ئالدى بىلەن باشقىلارنىمۇ ئۆزىگە ئوخشاشلا بىر ئادەم دەپ چاغلىيالىغىنى ئۈچۈن سۆيۈملۈك. ھاكىم ھەقىقەتەن ئىشى ئالدىراش بىر ئادەم، ئەمما ھېكايدىكى ھاكىم ئۆز نۆۋىتىدە باشقىلارنىڭ ئىشىنىمۇ چۈشىنىپ يىتەلەيدىغان، ئەۋلادلارنىڭ ھەقىقى كەلگۈسى مەنپەئەتىگە كۆڭۈل بۆلەلەيدىغان بىر ئادەم. بۇ ھېكايىنىڭ ماڭا ۋە مەندەك ئويلايدىغانلارغا بەرگەن ئىستىتىك لەززىتى ئەنە شۇ يەردە.
  ئەمدى ھېكايىدىكى ئۆزەم نوقسانلىق دەپ قارىغان جايلارنى ئەسكەرتىپ ئۆتمەكچىمەن:
1) «نۆۋەتچى مۇئەللىم» بىر ئوقۇتقۇچى بۇلۇش سۈپىتى بىلەن بىر ئىلمى ئادەم. گەرچە ئۇ ئوقۇغۇچى تەرىپىدىن «ئوغرى» دەپ ھاقارەتلەنگىنىگە پايلىماي، ھېلىقىدەك سەۋەنلىكنى سادىر قىلىپ قويغان بولسىمۇ، ئوقۇغۇچىنىڭ ئاپىسىغا كاجلىق، قۇپاللىق قىلماسلىقى، بۇلۇپمۇ «تۈنۆگۈن مېنى ‹ئوغرى› دەپ تىللىغان تۇڭگۇز بالىنى تۇغقان خۇتۇن مۇشۇ ئوخشىمامدۇ؟...» دىگەندەك گەپلەرنى قىلماسلىقى كېرەك ئىدى.
2) ھاكىم يۇقىردا قەيىت قىلغىنمدەك بىزگە شۇنچىلىك ياخشى تەسىر بەرگەن ئادەم. مېنىڭىچە شۇنچىلىك ياخشى تەسىرگە ئىگە بىر ئادەم، يەنە كىلىپ «شاھزادە» سىنى ئەدەپكە قايتۇرالىغان بىر ھاكىم ئوغلى ئارقىلىق مۇئەللىمگە تاماكا ئەۋەتىشنىڭ، «يەنە بىر نەرسە لازىم بولسا يەنە ئەۋەتىپ بىرىش» نىڭ ئانچە توغرا ئىش ئەمەسلىكىنى ئويلاپ يىتىشى كېرەك ئىدى. قاراڭ:
- بۇنى ئاتام ئەۋەتتى، - دەپ بىر بولاق ئالى دەرىجىلىك تاماكىنى ماڭا ئەدەپ بىلەن بەردى. ھەم، - بىر نەرسە لازىم بولسا ماڭا دىسىلە، ئەكەپ بېرىمەن – دەپ چىقىپ كەتتى.
  ئۇمۇمەن، ھېكايىنىڭ مۇئەييەنلەشتۈرۈشكە ئەرزىيدىغان تەرىپى شۇكى، بۇ ھېكايىدە ئائىلە تەربىيسى بىلەن مەكتەپ تەربىيسى ۋە جەمئىيەت تەربىيسى ھەقىقى يۇسۇندا بىرلەشسە تەلىم-تەربىيە ئۈنۈمى ھەقىقەتەن ياخشى بۇلدىغانلىقىدىن ئىبارەت رېئاللىقتىكى موھىم بىر مەسىلە تىپىك پاكىتلار ئارقىلىق دادىللىق بىلەن ئەكىس ئەتتۈرۈلگەن. مەن تاھىرجان نىيازنىڭ بۇ ھېكايىسى ئارقىلىق ئۇقۇرمەنلەرگە شۇنداق لەزىز زوق ئاتا قىلغىنىغا كۆپتىن-كۆپ تەشەككۈر بىلدۈرمەن ۋە شۇنداق ئەسەرلىرىنى تېخىمۇ كۆپلەپ سۇنۇپ تۇرۇشىنى ئۈمىد قىلىمەن.

           («ئاقسۇ گېزىتى» نىڭ 2013-يىل 6-ئاينىڭ 17-كۈنىدىكى «كۆۋرۈك» بېتىدە ئېلان قىلىنغان)

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ARKZAT تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-7-27 22:31  

ئىزدىنىشلىرىڭىز ئۈزۈلمىگەي. ئىجادىيىتىڭىزگە بەركەت تىلەيمەن. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   دىلداش تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-7-28 12:48  

مۇشۇنداق گېزىتلەردە ئېلان قىلىنىپ بولغان ئەسەرلەرنى مۇنبەرگە يوللىمىساقكەن... ئۇنىڭسىزمۇ، مۇنبەردە ئەسەر ئۆكسۈپ قالمايتتى!