ئانىلىرىمىز، پەرشتە سۈپەت مۇمىلىرىمىز قاش، چاچ، قول ۋە تىرناقلىرىنى تەبىئي گىرىم بۇيۇملىرى بىلەن گۈزەللەشتۈرۈپ كەلگەن. قەدىمكى زاماندا ئۇيغۇر ئاياللىرى خىنە ئارقىلىق قول، تىرناقلىرىنى ئاسىرىغان، ئوسما ئارقىلىق ئەگىم قاشلىرىنى، يادەك كىرپىكلىرىنى زىننەتلىگەن. يىلىم ئارقىلىق بوستان چاچلىرىنى قۇندۇزدەك پارقىراق، تال-تال ئۆرۈپ جەزبىدار قىلغان. بۇ خىل جەزبىدارلىقىنى ئۇلارنىڭ تەبئىي گىرىم بۇيۇملىرى خىنە، ئوسما، جىگدە يىلىمىنى ئىشلەتكەنلىكىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ. ئەنئەنىۋى چاچ ئاسىراش بۇيۇمى- يىلىم ئەجدادلىرىمىزنىڭ سىناقتىن ئۆتكەن گىرىم بۇيۇمى بولۇپ ، باشقا دەرەخلەرنىڭ يېلىمىغا قارىغاندا، جىگدە دەرىخى يىلىمىنىڭ چاچقا ئەڭ ماس كېلىدىغانلىقىنى ئۇيغۇر ئاياللىرى بۇرۇنلا تۇرمۇش ئەمەلىيتى جەريانىدا ئىسپاتلاپ چىققان.

      كىچىكىمىزدە ياز كېلىشى بىلەن مەھەللىمىزدىكى قىزلار قوللىرىمىزغا كىچىك پىچاقلارنى ئېلىپ، ئانىلىرىمىز پالتا بىلەن چېپىپ قويغان جىگدىلەرنىڭ قوۋزاقلىرىدا قاينىغان يېڭى يىلىملەرنى كىچىك قاچىلىرىمىزغا خۇددى سېرىق مەرۋايىتنى ئالغاندەك ئاۋايلاپ سالاتتۇق. قاچىلىرىمىز توشمىغۇچە جىگدىلىكلەرنى ئارىلاپ، يېڭى قاينىغان يىلىمنى ئىزدەيتتۇق.چوڭلارنىڭ دېيىشىچە،‹‹ چاچ بىلەن يىلىم بىر تۇغقان ›› مىش، چاچ يىلىمنى كۆرسە ياشىرىپ كېتەرمىش، شۇڭا كىچىكىمىزدە يىلىم چاپماي چاچ تارىمايتتۇق. ئاياللارنىڭ ھەممىسى چېچىغا يىلىم چېپىپ ئاسىرايتى. جىگدە يىلىمى سۇس سېرىق، قىزغۇچ قارا رەڭگە مايىلىراق بولۇپ، سېرىق رەڭدىكىسى يېڭى يىلىم ھېساپلىنىدۇ. ئاپتاپتا، يامغۇردا قالغان يىلىملەر چاچنى بوزۇپ قويىدۇ. يېڭى سېرىق يىلىمنى ئىلمان سۇغا چىلاپ قويسا مەلھەم ھالىتىگە كېلىدۇ.ئۇنى سۇيۇلدۇرۇپ چاچقا چاپقاندا، چاچنى قانداق شەكلىدە ياسىسىڭىز شۇ ھالەتتە قېتىپ قالىدۇ. بىر -ئىككى كۈن،ھەتتا بىرەر ھەپتىلەرگىچە چاچ شەكلى بۇزۇلمايدۇ. چاچنى يۇيغاندا پارقىراق، تال-تال بولۇپ كېتىدۇ. يىلىم تەركىبىدىكى چاچنى ئاسىرىغۇچى تەبئىي ماددىلار چاچقا ئوزۇقلۇق يەتكۈزۈپ چاچنى قوۋۋەتلەيدۇ. شۇڭا جىگدە يىلىمى چاچنىڭ ھەقىقىي دوستىغا ئايلانغان. لېكىن بازاردىن بۇنىڭغا ئوخشاش ئەرزان باھالىق، يۇقىرى ئۈنۈملۈك چاچ ئاسىراش بۇيۇمىنى ھازىر تاپقىلى بولمايدۇ. ھازىر ئۈزلۈكسىز تېزلىشىۋاتقان تۇرمۇش رېتىمى يىلىمنى گىرىم بۇيۇملىرى ساھەسىدىن چىقىرىۋەتتى. ئاياللارنىڭ چاچلىرىمۇ ئانىلىرىمىزنىڭ چاچلىرىدەك جۇلالانمايدىغان بولۇپ قالدى.

       ئوسما قويغان قاشلىرى،

       سۇيلاپ تۇرار چاچلىرى.

       بىر قاراپ جاننى ئالار،

       شۇ يارىمنىڭ كۆزلىرى.

       بۇ، ئۇيغۇر خەلقى ئارىسىدا تارالغان مۇھەببەت قوشىقى. بۇ قوشاقتا قاش، كىرپىكلىرىگە ئوسما قويۇپ، چاچلىرىغا يىلىم چېپىپ گۈزەللەشكەن ئۇيغۇر قىزىنىڭ جەلبكارلىقى تەسىۋىرلەنگەن. ئوسما ئەزەلدىن تارتىپ ئۇيغۇر خانىم -قىزلىرىنىڭ ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان گىرىم بۇيۇمى ھېساپلىنىدۇ. ئۇيغۇر ئاياللىرى ياز كەلسىلا باغ-ۋارانلىرىغا ئوسما تېرىپ قويىدۇ، قاشقا ئوسمىنىڭ قېنىق ئىچىشى ئۈچۈن ئوسمىنى يەرلىك ئوغۇت، كۈل قاتارلىقلار بىلەن ئوغۇتلايدۇ. ئوسما كۆك رەڭلىك، ئۇزۇن يوپۇرماق شەكلىدىكى ئۆسۈملۈك بولۇپ، بىر غېرىچ ئۇزۇنلۇقتا ئۆسكەندە ئۈزۈپ ئېلىنىپ، چىنىگە سىقىلىپ، پاختىدا پەلتىكۈچ ياسىلىپ، قاش ۋە كىرپىكلەرگە قۇيۇلىدۇ. بۇ بىر نەچچە قېتىم داۋاملاشسا، قاش ۋە كىرپىكلەر بوستانلىشىپ، قارىيىپ، قويۇقلىشىدۇ، قىشى يوقلار قويسا قاش چىقىدۇ. ئوسما قاش، كىرپىكلەرنىڭ تەبئىي ئوزۇقلۇقى بولۇپ، ھېچقانداق ئەكس تەسىرى يوق. بۇمۇ ئەجدادلىرىمىزنىڭ تۇرمۇش تەجرىبىسىدىن ئۆتكەن ئىسىل گىرىم بۇيۇمى ھىساپلىنىدۇ.

        خىنە سامان غوللۇق، قىزغۇچ يوپۇرماقلىق، ھالرەك گۈل ئاچىدىغان ئۆسۈملۈك بولۇپ، ئەجدادلىرىمىز باغلىرىغا تەرگەن ئاشۇ تەبئىي خىنىنى ئېزىپ قوللىرىغا، تىرناقلىرىغا ياققان. خىنىنى بۇ خىل ئۇسۇلدا ياققاندا، خىنە تەركىبىدىكى تەبئىي سۇ تىرىگە سىڭىپ تېرىنىڭ نەمخۇشلۇقىنى ئاشۇرۇپ، تىرناق ئەتراپى يېرىلىدىغان ئەھۋاللارنىڭ سادىر بولۇشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.قول ۋە تىرناقتا ئۇزۇن تۇرىدۇ. بۇ خىل خىنە خۇشپۇراق كېلىدۇ.