قەتلى قىلىنىپ بولۇپ كۆيدۈرۋېتىلگەن جەڭگىۋار ھايات
كىتاب بويىچە كۆچۈرۈپ تورغا تەييارلىغۇچى:ئەمەتجان مۇھەممەت ئەركزات
چىكىپ ئاچقىنىكەنسىز ئەستايدىل ،تولۇق ئوقۇشىڭىزنى تەۋىسىيە قىلىمەن.
1937-يىلى 5-ئاينىڭ 4-كۈنى ئەتىگەندە،مەمتىلى ئەپەندى ئادىتى بويىچە سومكىسىنى ئېلىپ ئۇيۇشمىغا بارىدۇ.بۇ چاغدا،قەشقەر شەھىرىدىن كېچىلەپ يولغا چىقىپ،تاڭ ئېتىشتىن بۇرۇن ئاتۇشقا يىتىپ كەلگەن قەشقەر ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى ئۇبۇلقاسىم ئادەملىرى بىلەن مەمتىلى ئەپەندىنىڭ كېلىشىنى كۈتۈپ تۇرغان ئىدى.مەمتىلى ئەپەندى ئۇيۇشمىغا كىرىشى بىلەنلا،ئۇلار مەمتىلى ئەپەندىنى قولغا ئالىدۇ.بۇ مۇدھىش خەۋەرنى ئاڭلىغان مىڭلىغان ئامما ۋە ئوقۇتقۇچى –ئوقۇغۇچىلار يۈگۈرۈشۈپ يولغا چىقىدۇ.ئۇلار ساقچىلارنىڭ قولىغا كويزا سېلىنغان مەمتىلى ئەپەندىنى بىر سوك-سوك يالىڭاچ ئاتقا مىندۈرگىنىچە ئارىغا ئېلىپ كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرىدۇ.بۇنى كۆرگەن ئەر ئاياللار ئۈنسىز ئۇھ تارتىشىدۇ.ئوقۇغۇچىلار«ئەپەندىم!»دەپ ۋاقىراپ،ئۈن سېلىپ يىغلىشىپ كېتىدۇ.يالىڭاچ ئات ئۈستىدە مەھبۇس سۈپىتىدە ئولتۇرغان مەمتىلى ئەپەندى ئوقۇتقۇچى-ئوقۇغۇچىلار ۋە يۇرتداشلىرى بىلەن بېشىنى لىڭىشتىپ خوشلىشىدۇ.ساقچىلار مەمتىلى ئەپەندىنى ئوتتۇرغا ئالغان پېتى توختىماي مېڭىپ،قۇمالتاغ تەرەپكە كېتىپ قالىدۇ...
مەمتىلى ئەپەندى ئۇدۇل قەشقەر ساقچى ئىدارىسىگە يالاپ ئاپىرىلغاندىن كېيىن،ساقچى باشلىقى قادىر ھاجىنىڭ ئالدىغا ئېلىپ كىرىلگەن.قادىر ھاجى مەمتىلى ئەپەندىنى كۆرۈپ،كۆرەڭلىك بىلەن قاقاقلاپ كۈلۈپ كەتكەن...
مەمتىلى ئەپەندى قەشقەر ۋىلايەتلىك ساقچى ئىدارىسىدە قىسقا سوراق قىلىنغاندىن كېيىن،ياۋاغ تۈرمىسىگە ئېلىپ بېرىلىپ 14-كامېرغا تەنھا سولاپ قويۇلغان...مەمتىلى ئەپەندى ئۆزى يالغۇز سولانغان كامېرنىڭ جەنۇبى تېمىغا ئاتقا مىنگەن بىر ئادەمنىڭ رەسىمىنى سىزىپ ئاستىغا:«مەن1937-يىل 5-ئاينىڭ 4-كۈنى سەيشەنبە بۇ يەرگە كىردىم،مېنى ناھەق قولغا ئېلىشتى»دەپ يېزىپ قويغان.
1937-يىلى 5-ئاينىڭ 30-كۈنى سەھەردە،قەشقەر ياۋاغ تۈرمىسىگە قاماقلىق 300دىن ئارتۇق سىياسى مەھبۇس تۈرمە ھويلىسىغا يالاپ ئېلىپ چىقىلىپ،تۇتاش ئوققا تۇتۇلغاندىن كېيىن،بېنزىن چېچىپ كۆيدۈرىۋېتىلگەن.قەشقەر ساقچى ئىدارىسىنىڭ باشلىقى قادىر ھاجىنىڭ باشقۇرىشىدىكى بۇ تۈرمىنى شۇ چاغدا سوۋېت ئىتىپاقىنىڭ قەشقەرگە كىرگۈزگەن قىرغىز ئاتلىق قىسىملىرىنىڭ تۈەنجاڭى مەۋلانوپ ئۈچيۈزدەك ئەسكىرى بىلەن ساقلايتتى.
1937-يىلى 12- ئايدا،شېڭ شىسەي ئومۇمەن ئىلگىرى تۆمۈر،ئوسمان،سابىت داموللام،ماخوسەن ۋە مەھمۇت مۇھىتىغا ئەگىشىپ پاراكەندىچىلىك سالغانلار بىردەك قولغا ئېلىنىپ تازلىنىدۇ،دەپ جاكارلىغان.قەشقەردە 5000كىشى قولغا ئېلىنغان.ئۇلار بىردەك«خائىن»دەپ جاكارلانغان ھەمدە مال-مۈلكى مۇسادىرە قىلىنغان.12-ئاينىڭ 17-كۈنى قەشقەر رايۇنىدا«خائىنلارنىڭ مال-مۈلكىنى ئېنىقلاش ھەيئىتى»قۇرۇلغان.شىڭ شىسەي ئۆزىنىڭ مۇستەبىت ھاكىميىتىنى مۇستەھكەملەش ۋە سىتالىندىن ئالغان قەرزىنى قايتۇرۇش ئۈچۈن،مۇشۇ باھانىدا،شىنجاڭ مىقياسىدا نۇرغۇن چوڭ بايلارنى قولغا ئېلىپ،ئۇلارنىڭ مال-مۈلكىنى مۇسادىرە قىلغان.يەنە بىر جەھەتتىن كۆزگە كۆرۈنگەن ئەمەلدارلارنى ۋە زىيالىلارنى قىرىپ تۈگەتكەن.
ئەينى يىللىرى يەكەن ۋىلايەتلىك ئۇيغۇر ئۇيۇشمىسىنىڭ رەئىسى ۋە يەكەننىڭ ھاكىمى قاتارلىق خىزمەتلەرنى ئۆتىگەن ئابدۇرېشىت يۈسۈپ ئەپەندىنىڭ ئېيتىپ بىرىشىچە،(ياۋاغ تۈرمىسىنى ساقلىغۇچى)مەۋلانۇپ،تېرىسىگە سىغماي ھۆكۈرەپ يۈرگەن زامانلىرىدا،ئىنتايىن قەبىھ ئىشلارنى سادىر قىلغان ئىكەن.ئۇ بىر قېتىم،قۇربان ھېيتىدا قاتتىق مەس بولۇپ قېلىپ،دادقىباي دىگەن ئاغىينىسى بىلەن ئادەم ئۆلتۈرۈشتە بەسلىشىپ باقماقچى بولۇپ،باشقىلارغا بۇيرۇپ تۈرمىدىن 40 نەپەر مەھبۇسنى ئېلىپ چىقىپ،ئۇلارنى ئوڭ-سول قىلىپ قاتار ياتقۇزۇپ،يېنىدىن پىچىقىنى چىقىرىپ،باشقىلارغا كۆرسىتىپ تۇرۇپ:«مەن پىچاقنى بىر قېتىمدىن سۈرۈش بىلەن،بۇ ئوڭ تەرەپتىكىلەرنىڭ جېنىنى تېزلىك بىلەن ئالالايمەن،سول تەرەپتە ياتقۇزۇلغانلارنى دادقىباي بوغۇزلىسۇن»دەپ،جاللاتلىق ماھارىتىنى كۆرسەتكەنىكەن...شۇ زامانلاردىكى قانلىق ۋەقەلەرنىڭ ھازىر بار بولغان شاھىدلىرى مەۋلانوپنىڭ قىلمىش-ئەتمىشلىرىنى غەزەپ بىلەن ھېكايە قىلىشىدۇ.بۇنداق ھىكايىلەرنى تارىخچى ئابلىمىت رۇزى ماڭا كۆپ قېتىم قايناپ تۇرۇپ بايان قىلىپ بەردى.
ئۇيغۇر خەلقىنىڭ مۇشۇ ئەسىردىكى ئەڭ ئولۇغ مائارىپچىسى،تالانتلىق تەشكىلاتچىسى،ئوت يۈرەك كومپوزىتورى ۋە شائىرى،نامى مەڭگۈ ئۆلمەس ئوغلى مەمتىلى ئەپەندى ئۇيغۇر خەلقى ئالدىدا قان-قەرزگە پاتقان،خەلقنى زار-زار قاقشاتقان ئاشۇ مەۋلانوپ دېگەن جاللاتنىڭ قولىدا،1937-يىل 5-ئاينىڭ 30-كۈنى تاڭ سەھەردە ئېتىپ تاشلىنىپ،ئارقىدىنلا كۆيدۈرۈۋېتىلگەن.
مەمتىلى ئەپەندى تۈرمىگە قامالغاندىن كېيىن،14-كامېرنىڭ تاملىرىغا بىر نەچچە پارچە شېئىر يېزىپ قويغان:
نەچچە يىل كەزگەن ئىدىم بۇ دىيارى غۇربەتنى،
كۆرمىگەنىدىم مۇنداق ئازابۇ-ئوقۇبەتنى.
ئاقىۋەت ۋەتەنگە كېلىپ،قىلىپ خەلق ئۈچۈن خىزمەت،
مۇكاپات ئورنىدا ئالدىم بۇ ئازارى كۈلپەتنى.
تاقىتىم تاق بولدى مۇندىكى خەلقنىڭ نىدايىدىن،
قۇلاقلىرىم گاس بولدى كىشەنلەر سادايىدىن.
گۇناھى نە ئىكەن بۇندا قامالغان نەۋقىرانلارنىڭ؟
ھەققە ئويغۇنى يوقتۇر تېڭىلغان شۇ گۇمانلارنىڭ.
روھىم ئەجەپ قىسىلدى يالغۇزلۇقتا،تۇتقۇندا،
سائەتلىرىم ئۆتمەكتە كىشەنلىنىپ زۇلمەتتە.
يېشىم ئوتتۇز ئالتە ياش،تاشتىن بەتتەر قاتتى باش،
ئادا بولار ئوخشايمەن بۇ خىل قايغۇ –ھەسرەتتە.
مەمتىلى ئەپەندى قايناپ تۇرغان غەزەپلىك ھېسسىياتى بىلەن،كامېر تاملىرىغا شېئىرلارنى يېزىپ توشقۇزىۋەتكەن:
بۇلبۇللار تۇتقۇن بولدى،يۇرتنى بۇلغىدى قاغا،
كىم بولسا ۋەتەنپەرۋەر بىر كۈن ئېسىلۇر دارغا.
بۇ قاراڭغۇ يىللاردا تاپالمىدىم ئادالەت،
ئادالەتكە ئىنتىلسەم قولغا ئالدى سىياسەت.
خەلقىم ئۈچۈن ئىلىم-پەن،تەرەققىيات ئىزدىدىم،
نىيىتىم ساپ،دىلىم ئاق،ئۆتكۈزمىدىم جىنايەت!
قادىر ھاجى كىرىپ كەلدى،يېنىدا گۇندىپاي ئالتە،
ھەقىقەت نە؟ئادالەت نە؟بىلمەيدۇ ئەقلى بەك كالتە.
كىشەن قىستى سېنى تەۋپىق قىلما زەررىچە پەرياد،
پىدا قىل قاننى سەن ئەمدى،بېشىڭغا كەلدى بۇ ئەرسات.
ئۇرغۇپ تۇرغان ئىسسىق قان جىسمىمدا ئىسىيان ئېتەر،
كۈندە مۇشتۇمدەك كېسەك خەت يېزىپ تۈگەپ كېتەر.
خۇدايىم بىلۇر بالىلىرىم قالدى دادۇ-پەريادتا،
دېرىكىمنى ئالالماي سەرسان بولۇپ ھەر ياقتا.
ئەل خائىنى ،مەمتىمىن ئىچى قارا مۇناپىق،
ھۆكۈمەتكە ئۈستۈمدىن خەۋەر بېرىپسەن ساختا.
« ئەل خائىنى ،مەمتىمىن ئىچى قارا مۇناپىق»دىگەن مىسرادىكى مەمتىمىن 1930—1940-يىللىرى قەشقەر تەۋەسىدە شېڭ شىسەي ۋە گومىنداڭ ھاكىميىتى ئۈچۈن ئىشپىيۇنلۇق قىلىپ،ئىككى قولىنى نۇرغۇن خەلقپەرۋەر ئوغلانلارنىڭ ئىسسىق قېنى بىلەن بويىۋالغان مۇناپىق مەمتىمىن ئاق كىرپىك دىگەن كىشىنى كۆرسىتىدۇ.
1937 - ﻳﯩﻞ 5 - ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 30 - ﻛﯜﻧﻰ ﺳﻪﮬﻪﺭﺩﻩ ﻳﺎﯞﺍﻍ ﺗﯜﺭﻣﯩﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯜﭺ ﻳﯜﺯﺩﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﻗﻘﺎ ﺗﯘﺗﯘﻟﯘﭖ ﻛﯚﻳﺪﯛﺭﯛﯞﯦﺘﯩﻠﮕﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯘ ﻣﯘﺩﮬﯩﺶ ﺧﻪﯞﻩﺭ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺷﻪﮬﺮﯨﮕﻪ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﺗﯧﺰﻟﯩﻚ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﺎﺭﺍﻟﻐﺎﻥ .ﺷﯘ ﭼﺎﻏﺪﺍ ،ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ(تەۋپىق) ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺋﺎﻛﯩﺴﻰ ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻦ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺋﻮﻥ ﻧﻪﭼﭽﻪ ﻳﺎﺷﻠﯩﻖ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺭﯨﺸﺎﺕ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺷﻪﮬﯩﺮﯨﺪﻩ ﺋﯩﻜﻪﻥ .مەمتىلى ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﻗﻮﻟﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ،ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻦ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﺭﯨﺸﺎﺗﻨﻰ ..،ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﮕﻪ ﺗﺎﻣﺎﻕ ﯞﻩ ﻛﯩﻴﯩﻢ - ﻛﯧﭽﻪﻙ ﻳﻪﺗﻜﯜﺯﯛﭖ ﺑﯧﺮﯨﺸﻜﻪ ﺑﯘﻳﺮﯗﻏﺎﻥ .ﺷﯘﯕﺎ ﺋﯘ ﺷﯘ ﻛﯜﻧﻰ ﺋﻪﺗﯩﮕﻪﻧﺪﻩ ﺋﻮﺭﻧﯩﺪﯨﻦ ﺗﯘﺭﯗﭖ ﮬﯧﻴﯩﺘﻜﺎھﻏﺎ ﻛﯧﻠﯩﭗ ،ﻛﯧﭽﯩﭽﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺟﻪﯕﮕﻪ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﺧﻪﯞﻩرلەﺭﻧﻰ بىلمەكچىﺑﻮﻟﻐﺎﻥ .ﻟﯧﻜﯩﻦ ﺋﯘﻧﯩﯔ بىلگىنى «ﺳﺎﻗﭽﯩﻼﺭ ﻳﺎﯞﺍﻍ ﺗﯜﺭﻣﯩﺴﯩﮕﻪ ﺋﻮﺕ قويىۋىتىپ ﻳﯧﯖﻰ ﺷﻪﮬﻪﺭﮔﻪ ﻗﯧﭽﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﭙﺘﯘ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺷﯘﻡ ﺧﻪﯞﻩﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ .ﺭﯨﺸﺎﺕ ھىچنىمىگە ﻗﺎﺭﯨﻤﺎﻱ ﻣﻮﻟﻼ ﺋﺎﻛﯩﺴﻰ (ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﻰ ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﺋﺎﺗﺎﻳﺪﯨﻜﻪﻥ) ﻧﯩﯔ ﺧﻪﯞﺭﯨﻨﻰ ﺋﯧﻠﯩﺶ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻳﺎﯞﺍﻍ ﺗﯜﺭﻣﯩﺴﯩﮕﻪ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ .ﻗﺎﺭﯨﺴﺎ ﺑﯘ ﻳﻪﺭ ﻗﯩﺰﯨﻞ ﻗﯩﻴﺎﻣﻪﺗﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯﯨﮕﻪ ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ ،ﻛﯚﻳﯜﭖ ﭼﯜﭼﯜﻟﻪ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺟﻪﺳﻪﺗﻠﻪﺭ ﮬﻮﻳﻠﯩﺪﺍ ،ﺗﺎﻣﻨﯩﯔ ﺗﯜﯞﯨﻠﯩﺮﯨﺪﻩ ،ﻛﺎﻣﯧﺮﻻﺭﻧﯩﯔ ﺑﻮﺳﯘﻏﯩﺴﯩﺪﺍ ﺩﯙﯞﯨﻠﯩﺸﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ .ﺭﯨﺸﺎﺕ ﻳﯜﮔﯜﺭﮔﻪﻥ ﭘﯧﺘﻰ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﻳﺎﺗﻘﺎﻥ ﻛﺎﻣﯧﺮﻏﺎ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ .ﺷﯘ ﭼﺎﻏﺪﺍ ،ﺑﯩﺮﺳﻰ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻣﯚﺭﯨﺴﯩﻨﻰ ﺗﯘﺗﻘﺎﻥ ،ﻗﺎﺭﯨﺴﺎ ﺩﺍﺩﯨﺴﻰ ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻦ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﺋﯩﻜﻪﻥ ،ﻳﯧﻨﯩﺪﺍ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺷﺎﮔﯩﺮﺗﻰ ﺋﺎبدۇغۇﭘﯘﺭ ﻗﯘﻧﺎﺟﻰ ،ﺋﺎﻏﯩﻨﯩﺴﻰ ﺋﺎﺑﺒﺎﺱ ﭼﻮﯕﻤﯘ ﺑﯩﻠﻠﻪ ﺋﯩﻜﻪﻥ .ﺋﻪﺳﻠﻰ ﺋﯘﻻﺭ ﺋﺎﺑﺪﯗﻧﯩﻴﺎﺯ ﻗﯩﺴﯩﻤﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪ ھۇجۇمﺑﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﺎﯕﻼﭖ ﻛﯧﭽﯩﻠﻪﭖ ﻳﻮﻝ ﻳﯜﺭﯛﭖ قاقﺳﻪﮬﻪﺭﺩﻩ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﯩﻜﻪﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪ ﻛﯧﻠﯩﭙﻼ ﺗﯜﺭﻣﯩﮕﻪ ﺋﻮﺕ ﻗﻮﻳﯘﯞﯦﺘﯩﻠﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﺎﯕﻠﯩﻐﺎﻥ ،ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﮬﯧﭻ ﻧﯧﻤﯩﮕﻪ ﻗﺎﺭﯨﻤﺎﺳﺘﯩﻦ ﺑﯘ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﺑﯩﺮﻟﯩﻜﺘﻪ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺟﻪﺳﯩﺘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺰﺩﯨﮕﻪﻥ .ﺟﻪﺳﻪﺗﻠﻪﺭ ﺗﻮﻧﯘﻏﯘﺳﯩﺰ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺪﻩ ﻛﯚﻳﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺑﻮﻟﻐﺎﭼﻘﺎ ،ﺋﯘﻻﺭ ﺑﻪﻙ ﺋﯩﺰﺩﻩﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ .ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺭﯨﺸﺎﺕ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﭘﯘﺗﯩﺪﯨﻜﻰ ﻛﯚﻳﻤﻪﻱ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﻛﺎﺭﺍﺷﻨﺎﯞﺍﻱ ﺋﺎﻳﯩﻐﯩﻨﻰ ﺗﻮﻧﻮﯞﺍﻟﻐﺎﻥ .ﺋﯘ ﺩﺍﺩﯨﺴﯩﻐﺎ: «ﻣﻪﻥ ﺑﯘ ﺋﺎﻳﺎﻏﻨﻰ ﺗﯧﺨﻰ ﺑﯩﺮﻧﻪﭼﭽﻪ ﻛﯜﻧﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﺪﺍ ﺋﻪﻛﯩﻠﯩﭗ ﺑﻪﺭﮔﻪﻧﯩﺪﯨﻢ» ﺩﯦﮕﻪﻥ .ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻦ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺑﺒﺎﺱ ﭼﻮﯓ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﮬﻪﻡ ﻛﯩﭽﯩﻜﻠﻪﭖ ،ﮬﻪﻡ ﻳﯧﻨﯩﻜﻠﻪﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺟﻪﺳﯩﺘﯩﻨﻰ ﺋﺎﯞﺍﻳﻼﭖ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﭖ ﻛﯚﻳﻨﻪﻙ ،ﭼﺎﭘﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﻮﺭﺍﭖ ﺋﺎﺗﻘﺎ ﺋﺎﺭﺗﯩﭗ ،ﺑﻪﺷﻜﯧﺮﻩﻣﮕﻪ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﺑﯩﺮ ﻳﯧﻘﯩﻦ ﺗﯘﻧﯘﺷﯩﻨﯩﯖﻜﯩﮕﻪ ﭼﯜﺷﻜﻪﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﻗﺎﺭﺍﯕﻐﯘ ﭼﯜﺷﻜﻪﻧﺪﻩ ﻣﺎﯕﻤﺎﻗﭽﻰ ﺑﻮﻟﯘﺷﻘﺎﻥ .ﺭﯨﺸﺎﺗﻨﻰ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺋﺎﺕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﯞﯞﺍﻝ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﻣﻪﺧﭙﯩﻲ ﮬﺎﻟﺪﺍ ﻳﻪﺭﻟﯩﻚ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻟﯩﺘﯩﭗ ﺗﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﺑﯘﻳﺮﯨﻐﺎﻥ .ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﻯ ﺟﻪﺳﻪﺗﻨﻰ ﺗﺎﻏﺎﺭﻏﺎ ﺳﯧﻠﯩﭗ ،ﺋﺎﺗﻘﺎ ﺋﺎﺭﺗﯩﭗ ﺑﻪﺷﻜﯧﺮﻩﻣﻨﯩﯔ ﺋﯩﺖ ﻳﻮﻟﻰ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﻛﯧﭽﯩﻠﻪﭖ ﺋﺎﺗﯘﺷﻘﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻳﻮﻝ ﺋﺎﻟﻐﺎﻥ .ﻧﯩﺰاﻣﯩﺪﯨﻦ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ،ﺋﺎﺑﺒﺎﺱ ﭼﻮﯓ ،ﺋﺎﺑﺪﯗﻏﯘﭘﯘﺭ ﺋﯜﭼﻪﻳﻠﻪﻥ ﺋﯜﺳﺘﯩﮕﻪ ﺟﻪﺳﻪﺕ ﺋﺎﺭﺗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﺎﺗﻨﯩﯔ ﻳﯧﻨﯩﺪﺍ ﺑﯘﻗﯘﻟﺪﺍﭖ ﻳﯩﻐﻼﭖ ﻳﺎﺵ ﺗﯚﻛﯜﭖ ﻣﺎﯕﻐﺎﻥ .
1934 - ﻳﯩﻠﺪﯨﻦ 1937 - ﻳﯩﻠﻐﯩﭽﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺗﯚﺕ ﻳﯩﻞ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﺟﻪﯕﮕﯩﯟﺍﺭ ﺋﯩﺰﭼﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺑﺎﺷﻼﭖ ،ﻧﻪﻱ - ﺑﺎﺭﺍﻧﻼﺭﻧﻰ ﻳﺎﯕﺮﯨﺘﯩﭗ ،ﻧﺎﺧﺸﺎ - ﻣﺎﺭﺵ ﺳﺎﺩﺍﻟﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﺎﻏﯘ - ﺗﺎﺷﻼﺭﻧﯩﻤﯘ ﻟﻪﺭﺯﯨﮕﻪ ﺳﯧﻠﯩﭗ ،ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺗﯘﺵ ﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯘ تار ﻳﻮﻟﺪﺍ ﻧﻪﭼﭽﻪ ﺋﻮﻥ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﮬﻪﻳﯟﻩﺗﻠﯩﻚ ﺳﻪﭘﻪﺭ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ،ﮬﻪﻡ ﺷﯘ ﺧﺎﺳﯩﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﺳﻪﭘﻪﺭﻟﯩﺮﯨﺪﻩ ﻣﯩﯖﻠﯩﻐﺎﻥ - ﺋﻮﻧﻤﯩﯖﻠﯩﻐﺎﻥ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻗﻪﻟﺐ ﻛﯚﺯﯨﻨﻰ ﻳﻮﺭﯗﺗﯘﭖ ،ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﻣﯩﺴﻠﻰ ﻛﯚﺭﯛﻟﻤﯩﮕﻪﻥ ﭘﺎﺭﻻﻕ ﺳﻪﮬﯩﭙﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﺎﭼﻘﺎﻥ ﺑﯘ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺳﻪﺭﻛﻪﺭﺩﯨﺴﻰ ،ﺑﯜﮔﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧﺪﻩ ﻛﯚﻳﯜﭖ ﭼﯜﭼﯜﻻ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﮬﺎﻟﻪﺗﺘﻪ ﺗﺎﻏﺎﺭﻏﺎ ﻗﺎﭼﯩﻠﯩﻨﯩﭗ ،ﺋﺎﺗﻨﯩﯔ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﻩ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺗﯘﺵ ﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯘ ﻳﻮﻟﺪﺍ ﺋﻪﯓ ﺋﺎﺧﯩﺮﻗﻰ ﺳﻪﭘﯩﺮﯨﻨﻰ ﺑﯧﺴﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﯟﺍﺗﺎﺗﺘﻰ . . . . .
ﺟﺎﮬﺎﻧﻐﺎ ﭘﺎﺗﻤﯩﻐﺎﻥ ﺳﻪﺭﻛﻪ
ﻗﺎﺯﺍﻧﻐﺎ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﭘﺎﺗﻘﺎﻧﺪﯗ !
ﻗﺎﺯﺍﻧﻐﺎ ﭘﺎﺗﺴﺎ ﭘﺎﺗﻘﺎﻧﺪﯗ ،
ﺗﯘﯞﺍﻗﻨﻰ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﻳﺎﭘﻘﺎﻧﺪﯗ ؟
ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺟﻪﺳﯩﺘﻰ ﺋﻪﻝ ﺋﺎﻳﯩﻘﻰ ﺑﯧﺴﯩﻘﻘﺎﻧﺪﺍ ﺑﻮﻳﺎﻣﻪﺗﻜﻪ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﻨﮕﻪﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺋﺎﺧﯩﺮﻩﺗﻠﯩﻚ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﻣﻪﺧﭙﯩﻲ ﭘﯜﺗﺘﯜﺭﮔﻪﻥ ،ﻧﯧﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﮬﻪﺗﺘﺎ ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻨﻨﯩﯔ ﺋﺎﻳﺎﻟﻰ ﺯﻭﺭﯨﺨﺎﻧﻐﯩﻤﯘ ﺋﻮﻗﺘﯘﺭﻣﯩﻐﺎﻥ .
ﺋﺎﺧﯩﺮﻩﺗﻠﯩﻚ ﭘﯜﺗﻜﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ،ﺳﻪﻛﻜﯩﺰ ﻛﯩﺸﻰ ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻦ ،ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﺍﺧﻤﺎﻥ ﺷﺎﺋﯩﺮ ،ﺋﺎﺑﺒﺎﺱ ﺑﻪﮒ (1936 ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﺎﺗﯘﺷﻘﺎ ﺑﻪﮒ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ،ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﺋﯩﺴﻤﻰ ﺋﺎﺑﺒﺎس ﭼﻮﯓ) ،ﻗﯘﯞﺍﻥ ﺷﻪﻳﺦ ،ﺋﺎﺑﺪﯗﻏﯘﭘﯘﺭ ﻗﯘﻧﺎﺟﻰ (ﺗﯧﺠﻪﻧﻠﯩﻚ ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺗﭙﻪﺭﯞﻩﺭ ﺑﺎﻱ ﻗﯘﯞﺍﻥ ﮬﺎﺟﯩﻤﻨﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ) ،ﺭﯨﺸﺎﺕ ﯞﻩ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﻳﻪﺭﻟﯩﻜﯩﻨﻰ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻟﯩﻐﺎﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻧﯩﻤﻜﺎﺭ - ﺗﺎﺷﻤﻪﻣﻪﺕ ،ﺋﯩﮕﻪﻣﺒﻪﺭﺩﯨﻠﻪﺭ ﺋﺎﻟﺪﯨﺮﺍﭖ ﻣﻪﺭﮬﯘﻣﻨﯩﯔ ﻧﺎﻣﯩﺰﯨﻨﻰ ﭼﯜﺷﯜﺭﯛﭖ ﺋﯘﻧﻰ ﺩﻩﭘﻨﻪ ﻗﯧﻠﯩﺸﻘﺎﻥ .ﺋﯧﺘﯩﮭﺎﺕ ﻳﯜﺯﯨﺴﯩﺪﯨﻦ ﮬﻪﺗﺘﺎ ﻗﻪﺑﺮﻩ ﺋﯜﺳﺘﯩﮕﻪ ﺋﯧﮕﯩﺰﺭﻩﻙ ﺗﻮﭘﺎ ﺩﯙﯞﯨﻠﻪﺷﻜﯩﻤﯘ ﺟﯘﺭﺋﻪﺕ ﻗﯩﻼﻟﻤﯩﻐﺎﻥ .
ﻣﻪﺭﮬﯘﻣﻨﻰ ﺩﻩﭘﻨﻪ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ .ﺳﻪﻛﻜﯩﺰةﻳﻠﻪﻥ ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻨﻨﯩﯔ ﺋﯚﻳﯩﮕﻪ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﭗ ،ﺑﯘ ﺳﯩﺮﻧﻰ ﺋﻪﺑﻪﺩﯨﻲ ﺳﺎﻗﻼﺷﻘﺎ ،ﺗﯘﻗﻘﯘﺯﯨﻨﭽﻰ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸﯩﮕﻪ ﺑﯩﻠﺪﯛﺭﯛﭖ ﻗﻮﻳﻤﺎﺳﻠﯩﻘﻘﺎ ﻗﻪﺳﻪﻣﻴﺎﺩ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎﻥ .
ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺗﯜﺭﻣﻪ ﺗﺎﻣﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﻳﯧﺰﯨﭗ ﻗﻮﻳﻐﺎﻥ ﺷﯧﺌﯩﺮ - ﻗﻮﺷﺎﻗﻠﯩﺮﻯ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ؟ ﺳﻪﻣﻪﺭ ﺑﺎﻳﻨﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﺍﺧﻤﺎﻥ ﺳﻪﻣﻪﺭ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺋﻮﯕﺌﯧﺮﯨﻘﺘﯩﻜﻰ «ﺋﻮﻗﯘﺗﻘﯘﭼﻰ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﯩﻠﻪﺵ ﻛﯘﺭﺳﻰ» ﻧﯩﯔ ﺋﻮﻗﯘﻏﯘﭼﯩﺴﻰ ﺋﯩﺪﻯ،.. «ﺳﺎﻗﭽﯩﻼﺭ ﻳﺎﯞﺍﻍ ﺗﯜﺭﻣﯩﺴﯩﮕﻪ ﺋﻮﺕ قويىۋىتىپ ﻳﯧﯖﻰ ﺷﻪﮬﻪﺭﮔﻪ ﻗﯧﭽﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﭙﺘﯘ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺷﯘﻡ ﺧﻪﯞﻩﺭنى ئاڭلىغان ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﺍﺧﻤﺎﻥ ﺳﻪﻣﻪﺭ ﺋﯘﺳﺘﺎﺯﯨﻨﯩﯔ ﻧﯧﻤﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﯩﻠﯩﺶ ﺋﯜﭼﯜﻥ ،ﺋﻪﻣﻪﺕ ﻣﻪﺧﺴﯘﻡ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺑﯩﺮﻧﻪﭼﭽﻪ ﺳﺎﯞﺍﻗﺪﯨﺸﯩﻨﻰ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺩﻩﺭﮬﺎﻝ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﻩ ،ﺗﯜﺭﻣﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﭽﻰ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺰﯨﻞ ﻗﯩﻴﺎﻣﻪﺗﻜﻪ ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ ،ﺋﯘﺭﯗﻕ - ﺗﯘﻗﻘﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺟﻪﺳﯩﺘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺰﺩﻩﯞﺍﺗﻘﺎﻥ ﯞﻩ ﺗﺎﭘﻘﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻳﯩﻐﺎ - ﺯﺍﺭﻯ ﭘﻪﻟﻪﻛﻨﻰ ﻗﺎﭘﻠﯩﻐﺎﻧﯩﻜﻪﻥ .ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﺍﺧﻤﺎﻥ ﺳﻪﻣﻪﺭ ﺑﺎﺷﻠﯩﻖ ﺑﯩﺮﻧﻪﭼﭽﻪﻳﻠﻪﻥ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺟﻪﺳﯩﺘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺰﺩﯨﮕﻪﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﺋﯩﺰﺩﻩﭖ ﺑﯩﺮ ﻛﺎﻣﯧﺮﻏﺎ ﻛﯩﺮﯨﭗ ،تاﻣﺪﺍ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﭼﺎﻟﻤﺎ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ ﺷﯧﺌﯩﺮﻟﯩﺮﻯ ﺗﯘﺭﻏﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﮔﻪﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﭘﯘﭼﯘﺭﻛﯩﺴﯩﻐﺎ ﻗﺎﺭﺍﭘﻼ ،ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺷﯧﺌﯩﺮﻟﯩﺮﻯ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ جەزىم ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ،ﮬﻪﻣﻤﯩﻨﻰ ﻛﯚﭼﯜﺭﯛﯞﺍﻟﻐﺎﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﻛﯚﭼﯜﺭﯛﯞﺍﻟﻐﺎﻥ ﺷﯧﺌﯩﺮﻻﺭ ﻗﯩﺮﯨﻖ كۇپلىت ئةتراپصدا بولۇپ، ﺑﯘ ﺷﯧﺌﯩﺮﻻﺭﻧﻰ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﺍﺧﻤﺎﻥ ﺳﻪﻣﻪﺭ ﻳﺎﺩﻟﯩﯟﺍﻟﻐﺎﻥ.
1937 - ﻳﯩﻞ 5 - ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 30 - ﻛﯜﻧﻰ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﯛﭖ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﻠﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﻣﯩﺴﻠﯩﺴﯩﺰ ﭘﺎﺟﯩﺌﻪﻧﯩﯔ ﻣﯘﺩﮬﯩﺶ ﺧﻪﯞﯨﺮﻯ ﺑﯩﺮ - ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻛﯜﻥ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﭘﯜﺗﯜﻥ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺗﻪﯞﻩﺳﯩﮕﻪ ﭘﯘﺭ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ . ﺑﯘ ﺧﻪﯞﻩﺭ ئاتۇشتا ﻛﻪﯓ ﺗﺎﺭﻗﺎﻟﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ،ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺑﺎﻟﯩﭽﯩﻼﭖ ﺑﯧﻘﯩﯟﺍﻟﻐﺎﻥ ﻣﯘﻧﻪﯞﯞﻩﺭ ﺷﺎﮔﯩﺮﺗﻰ ﻣﯩﺮﺋﻪﮬﻤﻪﺕ ﺳﯧﻴﯩﺖ ﺩﻩﺭﮬﺎﻝ ﺩﺍﺩﯨﺴﯩﺪﯨﻦ ﺭﻭﺧﺴﻪﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ، ﺗﯧﺠﻪﻧﻠﯩﻚ ﺳﯘﻻﻳﻤﺎﻥ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﺑﺎﻻ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺋﯧﺸﻪﻛﻜﻪ ﻣﯩﻨﯩﭗ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻳﻮﻝ ﺋﺎﻟﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻻﺭ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ، ﺋﯧﺸﻪﻛﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﯚﺷﯜﻙ ﺩﻩﺭﯞﺍﺯﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﯧﺸﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﺳﺎﺭﺍﻳﻐﺎ ﻗﻮﻳﯘﭖ ،ﺋﺎﺯﺭﺍﻕ ﺗﺎﻣﺎﻕ ﻳﻪﭖ ﻳﺎﯞﺍﻍ ﺗﯜﺭﻣﯩﺴﯩﮕﻪ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﺗﯜﺭﻣﯩﮕﻪ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﺎﻧﺪﺍ ،ﺑﯘ ﻳﻪﺭ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﺟﯩﻤﯩﻘﻘﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ بوران ﺋﯘﭼﯘﭖ ﺗﯘﺭﻏﺎﻧﯩﻜﻪﻥ .ﺑﯘ ﺋﯩﻜﻜﯩﺴﻰ ﺑﺎﺭﻟﯩﻖ ﻛﺎﻣﯧﺮﻻﺭﻏﺎ ﻛﯩﺮﯨﭗ ﺋﺎﺧﯩﺮﻯ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﻳﺎﺗﻘﺎﻥ ﺗﯜﺭﻣﯩﻨﻰ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﺗﯚﺕ تاﻣﻐﺎ ﺋﺎﻻ ﻗﻮﻳﻤﺎﻱ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﺷﯧﺌﯩﺮﻻﺭﻧﻰ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﺑﯩﺮ - ﺑﯩﺮﻟﻪﭖ ﻛﯚﭼﯜﺭﯛﯞﺍﻟﻐﺎﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﺑﯘ ﻛﺎﻣﯧﺮﺩﯨﻦ ﭼﯩﻘﯩﭗ ،ﻳﻪﻧﻪ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻛﺎﻣﯧﺮﻻﺭﻧﻰ ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻥ .ﻗﺎﺭﯨﺴﺎ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﻛﺎﻣﯧﺮﺩﯨﻤﯘ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﻧﻪﭼﭽﻪ ﻛﯘﭘﻠﯧﺖ ﺷﯧﺌﯩﺮﻯ ﻳﯧﺰﯨﻘﻠﯩﻖ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ .ﺋﯘﻻﺭ ﺋﯘﻧﯩﻤﯘ ﻛﯚﭼﯜﺭﯛﯞﺍﻟﻐﺎﻥ .
ﻣﯩﺮﺋﻪﮬﻤﻪﺕ ﺳﯩﻴﯩﺖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺳۇلاﻳﻤﺎﻥ ﺗﯜﺭﻣﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﺸﯩﻜﯩﻨﻰ ﺳﺎﻗﻼﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﮔﯘﻧﺪﯨﭙﺎﻳﻨﯩﯔ ﺋﺎﻳﺎﻟﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯚﺭﯛﺷﯜﭖ ،ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﮕﻪ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﺋﯩﺸﻼﺭﻧﻰ ﺑﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ - ﺑﯩﻠﻤﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺳﻮﺭﯨﻐﺎﻥ .ﺑﯘ ﺋﺎﻳﺎﻝ ﺑﯘ ﺋﯩﻜﻜﻪﻳﻠﻪﻧﮕﻪ:«ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﻰ ﮬﻪﻣﻤﯩﺪﯨﻦ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﺋﻪﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ،ﺋﺎﯞﯞﺍﻝ ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﻛﺎﻣﯧﺮﻏﺎ ﺳﻮﻟﯩﻐﺎﻥ ،ﻛﯧﻴﯩﻦ ﮬﯩﺴﺎﻣﯩﺪﯨﻦ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻛﺎﻣﯧﺮﻏﺎ ﺳﻮﻟﯩﺪﻯ .ﺑﯘﻻﺭ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﻰ ﺑﻪﻙ ﺗﻮﻻ ﺳﻮﺭﺍﻕ ﻗﯩﻠﺪﻯ ،ﺑﻪﻙ ﻗﯩﻴﻨﯩﺪﻯ . ﮬﯧﻠﯩﻘﻰ ﻣﻪﯞﻻﻧﺒﯧﻚ (ﻣﻪﯞﻻﻧﻮﭘﻨﻰ ﺩﯦﻤﻪﻛﭽﻰ) ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻗﯩﺮﻏﯩﺰ ﺑﻪﻙ ﺗﻮﻻ ﺳﻮﺭﺍﻕ ﻗﯩﻼﺗﺘﻰ .ﮬﯧﻠﯩﻘﻰ ﻛﯜﻧﯩﻤﯘ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﻰ ﺋﺎﺷﯘ ﺋﯚﺯ ﻗﻮﻟﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺗﺘﻰ .ﺑﯩﺰ ﺑﯩﺮﻧﻪﭼﭽﻪ ﺋﺎﻳﺎﻝ ﺋﯧﺘﯩﺸﯟﺍﺯﻟﯩﻘﺘﺎ ﺋﻮﻕ ﺗﯧﮕﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﺸﺘﯩﻦ ﻗﻮﺭﻗﯘﭖ ،ﺑﺎﻟﯩﻠﯩﺮﯨﻤﯩﺰﻧﻰ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﯩﺮ ﺋﯚﻳﮕﻪ ﻛﯩﺮﯨﯟﺍﻟﻐﺎﻧﯩﺪﯗﻕ .ﺷﯘ ﺋﯚﻳﻨﯩﯔ ﺩﯦﺮﯨﺰﯨﺴﯩﺪﯨﻦ ،ﺗﺎﯓ ﻳﯘﺭﯗﻗﯩﺪﺍ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﺷﯘ ﻗﯩﺰﯨﻞ ﻗﯩﻴﺎﻣﻪﺗﻨﻰ ﺋﯚﺯ ﻛﯚﺯﯨﻤﯩﺰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯚﺭﺩﯗﻕ ،ﺩﻭﺯﺍﻗﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯﻯ ﺑﻮﻟﺪﻯ ،ﺧﯘﺩﺍ ﺑﻪﻧﺪﯨﺴﯩﮕﻪ ﺋﯘﻧﺪﺍﻕ ﻛﯜﻧﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻤﯩﺴﯘﻥ .ﺷﯘ ﻛﯜﻧﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺋﯧﻐﯩﺰﻟﯩﺮﯨﻤﻐﺎ ﻗﻮﻗﺎﻕ ﭼﯩﻘﯩﭗ ﻛﻪﺗﺘﻰ . . .» ﺩﻩﭖ ﺳﯚﺯﻟﻪﭖ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ .ﻣﯩﺮﺋﻪﮬﻤﻪﺕ ﺳﯩﻴﯩﺖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺳﯘﻻﻳﻤﺎﻥ ﺋﯧﺸﻪﻛﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﻣﯩﻨﯩﭗ ﺋﺎﺗﯘﺷﻘﺎ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ .ﻣﯩﺮﺋﻪﮬﻤﻪﺕ ﺳﯩﻴﯩﺖ ﺷﯧﺌﯩﺮ ﻳﯧﺰﯨﯟﺍﻟﻐﺎﻥ ﺩﻩﭘﺘﻪﺭﻧﻰ ﺑﯩﺮﻩﺭﺳﯩﻨﯩﯔ ﻛﯚﺭﯛﭖ ﻗﯧﻠﯩﺸﯩﺪﯨﻦ ﻗﻮﺭﻗﯘﭖ ،ﺷﯧﺌﯩﺮﻻﺭﻧﻰ ﻳﺎﺩﻗﺎ ﺋﯧﻠﯩﯟﺍﻟﻐﺎﻥ .ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺋﯚﻟﺘﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﯘﻗﻘﺎﻥ ﺋﺎﺗﯘﺵ ﺧﻪﻟﻘﻰ ﻗﻮﺷﺎﻕ ﻗﯧﺘﯩﭗ ﻳﯩﻐﻠﯩﻐﺎﻥ :
ﺋﯩﺸﯩﻚ ﺋﺎﻟﺪﯨﺪﺍ ﺗﯚﺕ ئوﺭﯗﺱ ،
ﺗﯚﺗﯩﻠﯩﺴﯩﺪﻩ ﭘﺎﭘﯩﺮﯗﺱ .
ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻤﻨﻰ ﺋﯚﻟﺘﯜﺭﮔﻪﻥ ،
ﻗﺎﺩﯨﺮ ھاﺟﻰ ﺟﺎ ئوﺭﯗﺱ .
ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﺗﯜﺭﻣﯩﮕﻪ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ،ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﺶ - ﺋﯩﺰﻟﯩﺮﯨﻐﺎ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ ،ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﺋﺎﺗﯘﺷﻨﻰ ﻗﺎﭘﻠﯩﻐﺎﻥ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﻰ ﺳﯘﺳﻠﯩﺘﯩﭗ ﻗﻮﻳﻤﺎﺳﻠﯩﻖ ﺋﯜﭼﯜﻥ ،ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻦ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ،ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﺍﺧﻤﺎﻥ ﺷﺎﺋﯩﺮ ،ﺋﻪﻣﻪﺕ ﻣﻪﺧﺴﯘﻡ ،ﺗﺎﺷﺎﺧﯘﻧﯘﻣﻨﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﻟﯩﯟﺍﮬﯩﺪﯨﻦ ﻗﺎﺭﻯ ،ﺋﺎﺑﺪﯗﻏﯘﭘﯘﺭ ﻗﯘﻧﺎﺟﻰ ،ﺋﯩﺰﭼﯩﻼﺭ ﺳﯩﻨﯩﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﻗﯘﻏﯘﭼﯩﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﻳﺎﺭ ﻣﯘﮬﻪﻣﻤﻪﺕ ،ﺳﯘﻟﺘﺎﻥ ﻣﺎﻣﯘﺕ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺋﻮﻧﻨﻪﭼﭽﻪﻳﻠﻪﻥ ﻳﯩﻐﯩﻦ ﺋﯧﭽﯩﭗ«ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﺗﯜﺭﻣﯩﺪﯨﻦ ﭼﯩﻘﻘﯘﭼﻪ،ﺋﺎﺗﯘﺵ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﻰ ﺋﺎﻗﺴﯩﺘﯩﭗ ﻗﻮﻳﻤﺎﻳﻠﻰ» ﺩﻩﭖ ،ﺋﺎﺑﺪﯗراﺧﻤﺎﻥ ﺷﺎئىرنى ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺋﻮﺭﻧﯩﻐﺎ ﺋﺎﺗﯘﺵ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻐﺎ ﻣﻪﺳﺌﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﯧﻜﯩﺘﻜﻪﻥ .ﺑﯘ ﺋﺎﻱ - ﺑﯘ ﻛﯜﻧﻠﻪﺭﺩﻩ ،ﯞﻩﺯﯨﻴﻪﺕ ﺩﺍﯞﺍﻟﻐﯘﭖ ﺗﯘﺭﻏﺎﭼﻘﺎ ،ﺧﺎﺋﯩﻦ - ﻣﯘﻧﺎﭘﯩﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ،ﺋﯩﺸﭙﯩﻴﯘﻥ - ﭼﯧﻘﯩﻤﭽﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻛﯜﻧﻰ ﺗﯘﻏﯘﻟﻐﺎﻥ . ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺧﻮﺭﯨﻜﻰ ﺋﯚﺳﯘﭖﻛﯚﺭﻩﯕﻠﻪﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ .ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪندى ﻗﻪﺗﻠﻰ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﯞﻩﺯﯨﻴﻪﺕ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﺟﯩﺪﺩﯨﻴﻠﯩﺸﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ .ﺋﻪﻳﻨﻰ ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪندﯨﻨﯩﯔ ﻳﯧﻨﯩﺪﺍ ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺕ ﻣﻪﺷﺌﯩﻠﯩﻨﻰ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﭖ ﻣﺎﯕﻐﺎﻥ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﮬﯚﻛﯜﻣﻪﺕ ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺩﯨﻘﻘﻪﺕ ﺋﻮﺑﻴﯧﻜﺘﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ...
ﯞﻩﺯﯨﻴﻪﺕ كەسكېنلەشكەنسىرى ﮔﯘﻧﺎﮬﺴﯩﺰ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﺋﯘﺷﺘﯘﻣﺘﯘﺕ ﻛﯧﭽﯩﺴﻰ ﺋﯚﻳﯩﺪﯨﻦ ﭼﺎﻗﯩﺮﯨﭗ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﭼﯩﻘﯩﻠﯩﭗ ئىز-ﺩﯦﺮﻩﻛﺴﯩﺰ ﻳﻮﻕ ﻗﯩﻠﯩﯟﯦﺘﯩﻠﮕﻪﻥ .ﺋﯘﺯﯗﻥ ﺋﯚﺗﻤﻪﻱ ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻨﯩﯔ ﺋﺎﻛﯩﺴﻰ ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻦ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ،ﺋﺎﺑﺒﺎﺱ ﭼﻮﯓ ﻣﯘﺋﻪﻟﻠﯩﻤﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﺋﺎﺑﺪﯗﺭﺍﺧﻤﺎﻥ ﺷﺎﺋﯩﺮ ،ﻟﯩﯟﺍﮬﯩﺪﯨﻦ ﻗﺎﺭﻯ ،ﺋﻪﻣﻪﺕ ﻣﻪﺧﺴﯘﻡ ،ﺋﺎﺑﺪﯗﻏﯘﭘﯘﺭ ﻗﯘﻧﺎﺟﻰ ،ﺋﯩﺰﭼﯩﻼﺭﺩﯨﻦ ﻳﺎﺭ ﻣﯘﮬﻪﻣﻤﻪﺕ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﺋﺎﺭﻗﺎ - ﺋﺎﺭﻗﯩﺪﯨﻦ ﻗﻮﻟﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ .ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺷﯘ ﭘﯧﺘﻰ ﺋﯩﺰ - ﺩﯦﺮﯨﻜﻰ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻥ.
ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﻛﯚﺗﯜﺭﮔﻪﻥ ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺕ ﺑﺎﻳﺮﯨﻘﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﻐﺎ ﺋﯘﻳﯘﺷﻘﺎﻥ ﺗﺎﻻﻧﺘﻠﯩﻖ ﺋﻮﻗﯘﺗﻘﯘﭼﯩﻼﺭ ﺧﻪﻟﻘﭙﻪﺭﯞﻩﺭ ﺷﻪﺧﯩﺴﻠﻪﺭ ﺑﯩﺮ - ﺑﯩﺮﻟﻪﭖ ﻗﻮﻟﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ،ﺋﯩﺰ - ﺩﯦﺮﻩﻛﺴﯩﺰ ﻏﺎﻳﯩﭗ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ .ﺩﯦﻤﻪﻙ ﺋﯘﻻﺭ ﺷﯧﯔ ﺷﯩﺴﻪﻳﻨﯩﯔ ﺋﺎﺩﻩﺕ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﯘﺳﯘلى ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﻮﺷﯘﺭﯗﻥ ﺋﯚﺗﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ .
1937 - ﻳﯩﻠﯩﻨﯩﯔ ﻛﯧﻴﯩﻨﻜﻰ ﻳﯧﺮﯨﻤﯩﺪﺍ ،ﮬﻪﺭﻗﺎﻳﺴﻰ ﺑﺎﺷﻼﻧﻐﯘﭺ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﻪﺭﺩﯨﻜﻰ ﺋﻮﻗﯘﻏﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻳﯧﺸﻰ ﺑﯩﺮ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﭼﻮﯕﺮﺍﻗﻠﯩﺮﻯ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﭘﯜﺗﯜﻧﻠﻪﻱ ﻗﻮﻏﻼﭖ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﻠﻐﺎﻥ .ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﻠﻪﺭ ﺋﻮﻗﯘﻏﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﯓ ﻛﯩﭽﯩﻜﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻗﯧﻠﯩﭗ ،ﺋﯘﻻﺭﻧﻰ ﺋﯚﺯ ﻣﯘﺩﺩﯨﺌﺎﺳﻰ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﺋﻮﻗﯘﺗﻘﺎﻥ .ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵ ﭘﺮﻭﮔﺮﺍﻣﻤﯩﻠﯩﺮﯨﻤﯘ ﺑﺎﺷﻘﯩﺪﯨﻦ ﺗﯜﺯﯛﻟﮕﻪﻥ .ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ ﺋﯚﮔﻪﺗﻜﻪﻥ ﻧﺎﺧﺸﺎ - ﻣﺎﺭﺷﻼﺭﻧﻰ ﺋﻮﻗﯘﺵ ﭼﻪﻛﻠﻪﻧﮕﻪﻥ . ﺋﻮﻗﯘ - ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﻯ ﻛﯜﻧﺴﯧﺮﻯ ﭼﯧﻜﯩﻨﮕﻪﻥ ﯞﻩ ﭼﺎﻛﯩﻨﯩﻼﺷﻘﺎﻥ .
مەمتىلى ئەپەندىنىڭ ھازىرغىچە بىزگە مەلۇم بولغان بىردىنبىر فوتو سۆرىتى قانداق ساقلىنىپ قالغان؟
مەمتىلى ئەپەندى ئۆلتۈرۈلگەندىن كېيىن،مەمتىلى ئەپەندىنىڭ قەشقەر قوغانلىق باجىسى ئوبۇل ھەسەن مەمتىلى ئەپەندىنىڭ ئايالى مەلىكىزاتنى يېشىغا توشمىغان قىزى ئەدىبە بىلەن قەشقەرگە ئېلىپ كەتكەن.شۇ چاغدا ئۇنىڭ تۈركىيەدە ئوقىغان چاغدىكى ئوقۇغۇچىلىق كېنىشكىسى مەمتىلى ئەپەندىنىڭ مىراس قالغان نەرسىلىرى ئارىسىدا ساقلىنىپ قالغان بولۇپ،ھازىرقى سۆرەت شۇ كېنىشكىغا چاپلانغان ئىكەن.مەلىكىزات خېنىم بۇ قىممەتلىك مىراسنى ئەتىۋارلاپ ساقلىغان.ئەپسۇسكى مەمتىلى ئەپەندىنىڭ پاجىئەلىك ئۆلۈمى بىلەن كېلىپ چىققان جۇدالىق ھەسرىتىنىڭ دەردىگە بەرداشلىق بېرەلمىگەن مەلىكىزات خېنىم ئۇزاق ئۆتمەي ئۆلۈپ كەتكەن.قارا يىتىم بولۇپ قالغان يالغۇز قىزى ئەدىبەنى قەشقەر شەھىرىدىكى ھاممىسى خەلىچە خېنىم بېقىپ چوڭ قىلغان.ئەدىبە بويىغا يەتكەندىن كېيىن تۇرمۇشلۇق بولۇپ، تۆت پەرزەنتكە ئانا بولغان.1960—1970-يىللىرى «خائىننىڭ پۇشتى»دەپ چەتكە قېقىلىپ،ئەدىبە خېنىمنىڭ كۆرمىگەن كۈنى قالمىغان.شۇنىڭ بىلەن قەشقەردىن غۇلجىغا كۆچۈپ كەتكەن.ئۇ ھازىر غۇلجا شەھىرىنىڭ شەرق مەھەللىسىدە ئولتۇرىدۇ.مەلىكىزات خېنىمدىن مىراس قالغان سۈرەتنى مەمتىلى ئەپەندىنىڭ باجىسى ئوبۇل ھەسەن ساقلاپ،1960-يىللىرى مەمتىلى ئەپەندىنىڭ ئاكىسى نىزامىدىن ئەپەندىنىڭ پەرزەنتلىرىگە تاپشۇرۇپ بېرىدۇ.ئۇلار بۇ سۈرەتنى قايتا فوتوغا ئالغۇزۇپ،كۆپەيتىپ يۇيغۇزۇپ،ئۇرۇق تۇققانلىرىغا بىردىن تارقىتىپ بېرىدۇ.شۇ سۈرەتتىن بىر پارچىسى 1982-يىلى قۇربان باراتنىڭ شەخسى ئادېرسىغا ئەۋەتىپ بېرىلىدۇ.قۇربان بارات بۇ سۈرەتنى «بۇلاق»ژورنىلىنىڭ 11-سانىدا ئېلان قىلىپ،جامائەت بىلەن يۈز كۆرۈشتۈردى.شۇندىن بۇيان بۇ سۈرەت كۆپلىگەن كىتاپ-ژورناللاردا ئېلان قىلىندى.
مەمتىلى ئەپەندى ناملىق بۇ كىتاپنىڭ ئاپتۇرلىرىدىن بىرى بولغان مىرئەھمەت سېيىت ئەپەندى 1923-يىلى ئاتۇشنىڭ مەشھەد كەنتىدە دۇنياغا كەلگەن.1935-يىلى مەمتىلى ئەپەندىنىڭ «ئىزچى ئەتىرىتى»گە قوبۇل قىلىنغان ھەم بارابانچى بولغان.1939-يىلى قەشقەر سىفەن مەكتىپىگە قوبۇل قىلىنىپ،ئۈچ يىل ئوقىغان.ئوقۇشنى تاماملىغاندىن كېيىن ئىلگىرى كېيىن بولۇپ قەشقەر ۋە ئاتۇشتا سەنئەتچى،ئوقۇتقۇچى ۋە ئىلمى مۇدىر بولغان.1949-يىلدىن كىيىن،ئاتۇشتا مەدەنى-مائارىپ خىزمىتىنى ئىشلىگەن.1959-يىلدىن1987-يىلغىچە،ئاتۇش ناھىيىلىك(شەھەرلىك)مەدەنىيەت يۇرتىدا ئىشلىگەن.مىرئەھمەت سىيىت ئەپەندى 1981-يىلى تۇنجى قېتىم «بۇلاق»مەجمۇئەسىنىڭ 3-سانىدا«شائىر تەۋپىق»ناملىق ماقالىسىنى ۋە «تەۋپىق شېئىرلىرىدىن نەمۇنىلەر»نى ئېلان قىلىپ مەمتىلى ئەپەندى ۋە ئۇنىڭ بىر قىسىم شېئىرلىرى ھەققىدە قىممەتلىك مەلۇمات بەرگەن.1985-يىلى«ئاتۇش ئەدەبىياتى»دا«ئۇيغۇر خەلقىنىڭ 30-يىللاردىكى كومپوزىتورى مەمتىلى ئەپەندى» ناملىق ماقالىسىنى ئېلان قىلغان.ئۇ يەنە مەمتىلى ئەپەندىنىڭ ناخشا- مارشلىرىدىن 40 نەچچىنى رەتلەپ كىتاپچە ھالىتىدە نەشىرگە تەييارلىغان ۋە ئادەتتىكى ئۈنئالغۇ تەمبۇر بىلەن ئوقۇپ،ئىككى پىلاستىنكا قىلىپ خاتىرە قالدۇرغان.مىرئەھمەت سېيىت ئەپەندى يەنە1987-يىلى«ئۇيغۇر يېڭى مائارىپىنىڭ بايراقدارى ــ مەمتىلى ئەپەندى»ناملىق ئەسلىمىسىنى تاماملاپ نەشىرگە تاپشۇرغان. 1991-يىل10-ئاينىڭ 18-كۈنى 68 يېشىدا ئالەمدىن ئۆتكەن. مىرئەھمەت سېيىت ئەپەندىنىڭ «ئۇيغۇر يېڭى مائارىپىنىڭ بايراقدارى ـــ مەمتىلى ئەپەندى»ناملىق ئەسلىمىسى 1996-يىلىغىچە شىنجاڭ خەلق رادىئو ئىستانىسىسىدىكى كومپىوزىتور مىھمانجان روزىنىڭ قولىدا ساقلىنىپ تۇرغان.كېيىن 1997-يىلى 8-ئايدا«مىرئەھمەت سېيىت،يالقۇن روزى،ئابلىكىم زۇردۇن»لارنىڭ نامىدا رەسمى نەشىردىن چىققان.
پايدىلىنىلغان مەنبە: «ﻣﻪﻣﺘﯩﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﻯ »ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﻛﯩﺘﺎﺏ
