شصر ئويۇنصنىڭ، تارصخصي مةنبةسص توغرصسصدا
شصر ئويۇنص قةدصمكص زاماندصكص ئۇيغۇرلارنصڭ قصزصقصپ ئوينايدصغان بىر خىل تەبرىكلەش ئويۇنلصرصنصڭ بصرص، ئةينص زامانلاردصكص كاتتا پائالصيةتلةر، دصنص مۇراسصملاردا شصر ئويۇنص ئويناش ئادةت بولۇپ قالغان. شصر ئۇيۇنص مصلادصدصن 384 يصل ئاۋۋال دصيارصمصزدصن ئصچكص ئۆلكصلةرگة تارقصلصپ، شۇ جايدصكص خةلقلةرنصڭ قارشص ئېلصشصغا مۇيةسسةر بولغان ھةمدة ئوردا ئصچص، سصرتصدصكص مةرصكىلەردە ئوينىلىدىغان پائالصيەت تۈرى بولۇپ شةكصللةنگةن. كېيصن ئصجتصمائصي ئۆزگصرصشلةر تۈپةيلصدصن، ئۇيغۇرلارنصڭ شصر ئويۇنص ئويناش پائالصيصتص بارا-بارا ئازصيصپ كةتكةن، ئةكسصچة ئوتتۇرا تۈزلةڭلصكتة ئةۋج ئېلصپ، يۇقصرص دولقۇنغا كۆتۈرۈلگةن.
جۇڭگونىڭ قةدصمكص زامان تارصخصدا (خةنزۇچة مةتبةلةردة) «شصر ئويۇنص» (شصر ئۇسۇلص دةپمۇ ئاتصلصدۇ) ھةققصدة خاتصرصلةر قالدۇرۇلغان. ئېلصمصزنصڭ تارصخصي ماتېرصياللصرصدصن قارصغاندا، ئوتتۇرا تۈزلةڭلصك رايونصدا شصر ياشصغان ئةمةس. «كېيصنكص خةننامة. غةربصي دصيار تةزكصرصسص» دة، ئةنشص دۆلصتصنصڭ پادصشاھص (مصلادص 87- يصلص) جاڭخې يصللصرصنصڭ بېشصدا شةرقصي خةنگة شصر ھةدصية قصلغان. يةنة 13 يصلدصن كېيصن ئةنشص دۆلصتصنصڭ پادصشاھص يةنة بصر شصر مةدصية قصلغان....»، دةپ خاتصرصلةنگةن. جةنۇبصي، شصمالصي سۇلالصلاردا ئۆتكةن جۇشصنرو «شاڭيۇنلې» دېگةن كصتابتا، «خۇلار (ئۇيغۇرلار) نصڭ شصر ئۇسۇلص» دةپ خاتصرة قالدۇرغان. جېڭگۇةننصڭ 9- يصلص غةربصي دصياردصن شصر ھةدصية قصلصنغاندا، تاڭ تةيزۇڭ «شصر سۈرصتص» نص سصزصشقا يارلصق چۈشۈرگةن. «مةھكصمة مۇزصكصلصرص، كۆسةن قصسمص» دا «بةش شصر ئويۇنص كۆسةندصن چاڭئةنگة تارقالغان»، دةپ خاتصرصلةنگةن. تاڭ دةۋرصدة ئۆتكةن دۇةن ئةنجېنصڭ «مةھكصمة مۇزصكصلصرص» دېگةن كصتابصدا «شصر ئويۇنص كۆسةن مۇزصكصسص بصلةن ئورۇنلصنصدۇ»، دېيصلگةن. تاڭ دةۋرصدة ئۆتكةن ئاتاقلصق شائصر بةي جۈيص «شصلياڭ ئويۇنص» دېگةن شېئصرصدا ئۇيغۇرلارنصڭ شصر ئويۇنص توغرصسصدا
مۇنداق يازصدۇ:
شصلياڭدا ئويۇن بولسا شصر ئويۇنص بولاتتص.
خۇلار تارتصپ نصقابنص شصر ئويۇنص قصلاتتص،
شصرنصڭ بېشص ياغاچتصن، قۇيرۇقلصرص چصڭ يصپةك.
يالغان كۆز ۋة چصشلصرص پارقصرايتتص،
قۇيرۇقصنص ئوينۇتۇپ، شصر ئېتصلار مةيدانغا.
خۇددص يصراق چۆللةردصن كةلگةن كةبص شصلياڭغا،
چصقصپ سةھنة ئالدصغا ئويۇنصنص باشلايتتص.
«شصر» دېگةن ئاتالغۇ ئةسلصدة ئۇيغۇر تصلصدا قوللۇنصلصۋاتقان ئصسصم بولۇپ، «شصر» نصڭ تةلةپپۇز قصلصنصش تاۋۇشصغا ئاساسةن، خةنزۇچصدا «狮子» دةپ تةرجصمة قصلصنغان. تارصخصي ماتېرصياللاردا ئوتتۇرا ئاسصيادا شصر ياشصغانلصقص، شۇنداقلا قةدصمكص زامانلاردا دڭيارىمىزدىمۇ شصر ياشصغانلصقص توغرصسصدا مةلۇماتلار كۆپ. ئاپتونۇم رايۇنلۇق مۇزصيصدا مصستصن ياسالغان شصر، شصر سۆرصتص چۈشۈرۈلگةن مصس بۇيۇملار ساقلانماقتا. ئارخصلوگصيصلصك تةتقصق نةتصجصسصدة بۇ مةدةنصي يادصكارلصقلارنصڭ ئۇرۇشقاق بةگلصكلةر (جةنگو) دةۋرصگة ئائصت ئصكةنلصكص ئصسپاتلاندص. تۇرپان ئاستانصدصكص قةدصمصي قةبرصستانلصقتصن «شصر ئويۇنص» ماھارصتصنص كۆرصسصتصۋاتقان (ئصككص ئادةم) بصر دانة لاي قونچاق تېپصلدص. ئاستانصدصكص قةدصمصي قةبرصلةردة غةربصي دصياردصكص شصرلارنص سۈرةتلةيدصغان لاي ھةركةللةرمۇ بار.
ئومۇمةن ئېيتقاندا «شصر ئويۇنص» قةدصمكص زاماندا ئۇيغۇرلارنصڭ ئةنئةنصۋص ئۇسۇل پائالصيةتلصرصنصڭ مۇھصم بىر قصسمص بولۇپ كةلگةن بولسصمۇ، كېيصنچة مةدةنصيةت تةرةققصياتص داۋامصدا ئاساسصي پائالصيةتتصن قېلصپ، ئصچكص ئۆلكصلةرگة تارقصلصپ، خةنزۇ خةلقصنصڭ ئةڭ قصزغصن سۆيۈپ ئوينايدصغان پائالصيصتصگة ئايلانغان.
ئۇيغۇرلاردا كۈچلۈك باتۇرلۇقنص «شصر بولدص» دةيدصغان گەپ بار، ئۇندصن باشقا «يامان يولۋاس يولدا ياتصپ شصرغا يول بةرمةس» دېگةن قوشاق ھازصرغصچة ئېيتصلصپ كةلمةكتة. ھازصر ئۇيغۇرلار گةرچة «شصر ئويۇنص» ئوينصمصسصمۇ لېكصن ئۇسۇل شةكصللصرصدة
« شصر ئويۇنص» دصكص ھةرصكةتلةرنص ساقلاپ قالغان. دىمەك يۇقارقى پاكىتلاردىن، ئەنە شۇ « شىر ئۇيۇنىنى » يىراق زامانلادا ئۆتكەن ئەجداتلىرىمىزنىڭ ئىجادىيىتى دەپ كېسىپ ئريتالايمىز.
مەنبەئى : جاھان تورى
________ جۇدا تەستىقلىدى
[ بۇ يازما HALKQIL تەرپىدىن 2007-10-21 21:17 دە قايت ]
XabnamBBS -> پەلسەپە ۋە ئۇيغۇر مەدەنىيىتى -> شصر ئويۇنصنىڭ تارصخصي مةنبةسص توغرصسصدا
