دۇنيا ئەدەبىيات تارىخىدىكى مەشھۇر رومانلار (3)
دورىيان گرېينىڭ پاجىئەسى
(رومان)
ئاپتورى: ئوسكار ۋىلدى (ئەنگلىيە)
ھەزرىتى ئەلى بارات تەرجىمىسى
(بۇ روماننىڭ ئۇيغۇرچە تەرجىمىسى 2009- يىلى 8- ئايدا نەشر قىلىنغان)
روماننىڭ قىسقىچە مەزمۇنى
19- ئەسىردىكى ئىستېتىزمنىڭ ۋەكىلى، دۇنيا ئەدەبىيات مۇنبىرىدىكى ئاجايىپ تالانتلىق شەخىس ئوسكار ۋىلدى (1854- 1900) دۇبلىندا تۇغۇلغان. «دورىيان گرېينىڭ پاجىئەسى» ناملىق بۇ ئەسەر ئوسكار ۋىلدىنىڭ بىردىنبىر رومانى بولۇپ، ئىستېتىزم ئۇسلۇبىدا يېزىلغان ۋەكىللىك ئەسىرى ھېسابلىنىدۇ. بۇ ئەسەردە مۇنداق ۋەقەلىك تەسۋىرلىنىدۇ: دورىياننىڭ قاملاشقان چىرايى رەسسام بازىل خالۋاردنىڭ ئىجادىيەت ئىلھامى ۋە بەدىئىي تەسەۋۋۇرىغا زور ئىلھام بېرىدۇ– دە، دورىياننىڭ پورتېرىتىنى ناھايىتى يۇقىرى ماھارەت بىلەن سىزىپ چىقىدۇ. دورىيان گرېي ئۆزىنىڭ تەڭداشسىز قاملاشقان چىراينىڭ رەسىمدە ئەينەن ئەكس ئەتتۈرۈلگەنلىكىنى كۆرۈپ ھەيران قالىدۇ، ئاشۇ قاملاشقان چىرايىنىڭ ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن قېرىپ سەتلىشىپ كېتىدىغانلىقىنى، ھازىرقى مۇشۇ جەلىپكار قىياپىتىنىڭ ھامىنى يوقىلىدىغانلىقىنى ئويلاپ چەكسىز ئىزتىراپ چېكىدۇ ۋە روھىنى ئالماشتۇرۇش بەدىلىگە ياشلىق باھارىنى، قاملاشقان چىرايىنى ساقلاپ قېلىش، چىرايىدىكى يىللارنىڭ ئىزناسى بولمىش قورۇقلارنى رەسىمىگە يۈكلەپ قويۇشتەك بىر ئىستەك كاللىسىغا كېلىدۇ. ئويلىمىغان يەردىن مۆجىزە يۈز بېرىپ، ئۇنىڭ بۇ ئىستىكى راستىنلا ئەمەلگە ئاشىدۇ. شۇنىڭ بىلەن، لورد ھېنىرىنىڭ ئازدۇرۇشى ۋە تەسىر كۆرسىتىشى ئارقىسىدا، دورىيان مودا قوغلىشىپ، راھەت– پاراغەتلىك تۇرمۇشقا بېرىلىپلا كېتىدۇ. خىيالىغا كەلگەننى قىلىدۇ، ۋۇجۇدىدا ھېيىقىش، خىجىل بولۇش دېگەنلەردىن ئەسەرمۇ قالمايدۇ. ئۆزىنى ئەسەبىيلەرچە ياخشى كۆرۈپ قالغان ياش ئارتىسىت قىز سىبىل ۋېيىنغا شەپقەتسىزلىك قىلىپ، قىزنىڭ ئۆلۈۋېلىشىغا سەۋەبچى بولىدۇ. دەسلەپتە سىبىلنىڭ ئۆلۈمىدىن يۈرىكى پۇچۇلىنىدۇ. لېكىن، لورد ھېنىرىنىڭ «ياشلىق ئادەمگە باقىۋەندە ئەمەس، ياشلىقىڭدا قانغۇچە ئويناپ– كۈلۈۋال» دېگەندەك گەپلىرىدىن تېزلا ئۆزگىرىپ، غېمىدە يوق ئويناپ– كۈلۈپ ياشاۋېرىدۇ.
دورىياننىڭ نۇرغۇن دوستلىرىمۇ ئۇنىڭ چۈشكۈن ۋە شاللاقلىقى تۈپەيلى، ئابرويى تۆكۈلۈپ ۋەيران بولىدۇ. رەسسام بازىل خالۋارد ئۇنىڭ بۇ چۈشكۈن قىياپىتىگە ئېچىنىپ ، ئۇنى قايتىدىن ئادەم بولۇشقا ئۈندەيدۇ. بۇنىڭدىن غەزەبلەنگەن دورىيان ئاچچىقىدا بازىلنى ئۆلتۈرۈۋېتىدۇ ۋە يەنە بىر دوستىغا تەھدىت سېلىپ قورقۇتۇپ يۈرۈپ، بازىلنىڭ جەسىتىنى كۆيدۈرگۈزۈپ ئىزىنى يوقۇتىۋېتىدۇ. ئارىدىن نۇرغۇن يىللار ئۆتۈپ كېتىدۇ. ئۇ شۇنچە يىل ئەيىش– ئىشرەت بىلەن ياشىغان بولسىمۇ، لېكىن چىرايىدىن كەتمەي، 20 ياش ۋاقتىدىكىدەك ياپياش تۇرىدۇ. ئەمما ئۇنىڭ پورتېرىتى خۇنۇكلىشىپ، رەسىمنىڭ ئاغزى ئەتراپلىرىغا قورۇقلار چۈشۈشكە باشلايدۇ. ئاخىرىدا دورىيان رەسىمدىكى بەدبەشرە ھالىتىنى كۆرۈپ ، ئۆزىنىڭ تالاي جىنايى قىلمىشلىرىنىڭ شاھىدى بولمىش بۇ رەسىمنى پىچاق بىلەن يىرتىپ تاشلىماقچى بولغاندا، ئويلىمىغان يەردىن پىچاق ئۆزىنىڭ كۆكسىگە سانجىلىدۇ. دەل شۇ چاغدا، رەسىم ئەسلىدىكى چىرايلىق ھالىتىگە قايتىپ قالىدۇ. خەنجەر دورىياننىڭ كۆكسىگە سانجىلغاندىن كېيىن، روھى تېنىدىن ئاجرايدۇ ۋە ئەسلىدىكى قاملاشقان، سۇمباتلىق تۇرۇقىدىن ئەسەر قالمايدۇ.
روماندىكى باش پېرسۇناژ دورىيان گرېينىڭ چۈشكۈنلۈكى ۋە نامۇۋاپىق ھېسسىيات خاھىشى بىلەن ۋىكتورىيە دەۋرىدىكى قائىدە– يوسۇنغا، ئالىيجانابلىققا ئىنتىلىش، مەدىنىي، ئەدەبلىك بولۇش ئۆز ئارا توقۇنۇشىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، روماندا يەنە «ئازغۇنلۇقتىن قۇتۇلۇشنىڭ بىردىنبىر يولى – ئازغۇنلۇققا باش ئېگىشتۇر» دېگەندەك نۇرغۇن «سەپسەتىلەر» ئۇچرايدۇ. ئەمەلىيەتتە بۇ روماننى ئەستايىدىل ئوقۇپ كۆرگەندە، روماننىڭ مەزمۇنىغا يوشۇرۇنغان نۇرغۇن ئىبرەتلىك مىساللارنى ھېس قىلغىلى بولىدۇ. خۇددى ھازىرقى زامان ئەدەبىي ئوبزورچى ۋېينار ۋېلكنىڭ ئېيىتقىنىدەك: «بۇ روماندا ئەخلاقىي بۇزۇلۇشنى جازالايدىغان ئىبرەتلىك كارتىنىلار بار». مەزكۇر روماندا باش پېرسۇناژ دورىيان گرېي ، رەسسام بازىل خالۋارد ۋە لورد ھېنىرى قاتارلىق ئۈچ شەخس ئوتتۇرىسىدىكى ئالاھىدە مۇناسىۋەت ئارقىلىق، ئىنسانلارنىڭ ھەقىقىي تەبىئىتى، شەھۋەتخورلۇق، ئالىيجانابلىق، رەزىللىك، گۈزەللىك، بەد- بەشرىلىك قاتارلىق ئېتىكىلىق ئۇقۇملار ھېسسىي رەۋىشتە نامايەن قىلىنغان. ئۇلارنىڭ ئاڭ قاتلىمىنىڭ قۇرۇلمىسىنى فروئىدنىڭ ئۈچ قاتلاملىق خاراكتېر نەزەرىيىسى بويىچە تەھلىل قىلىدىغان بولساق، بۇ ئۈچ پېرسۇناژ ئەمەلىيەتتە دورىياننىڭ ئوخشىمىغان ئۈچ خىل روھىي ھالىتىنى ئېچىپ بېرىدۇ. بازىل خالۋارد ئۆزىدىن ھالقىش تىپىدىكى ئادەم. ئۇ ئىنتايىن ئاقكۆڭۈل بولۇپ، دورىياننى قەدىر– قىممەتلىك ياشاشقا ئۈندەيدۇ. لورد ھېنىرى بولسا ئۆزلۈكنىڭ يۇغۇرۇلمىسى بولۇپ، «ئادەم ئاڭسىز ھايۋان، ئادەم ئۆزىدىكى ياۋايى ئىستەكنى ئىنكار قىلغاچقا، جازاغا مەھكۇم بولىدۇ » دەپ قارىغاچقا، دورىياننى ۋاقىتنى چىڭ تۇتۇپ ئويناپ– كۈلۈشكە، ياۋايى ئىستىكىنى ھەر ۋاقىت يېتەرلىك قاندۇرۇپ تۇرۇشقا ئۈندەيدۇ. دورىيان بولسا ئۆز تەبىئىتىگە نامۇناسىپ ئىش تۇتقان شەخىس، ئۇنىڭ قەلبى قاملاشقان چىرايىدىن كۆتۈرۈلۈپ كەتكەن. ئۇ سۈرىدىغان ھوزۇرنى سۈرۈپ، قىلىدىغان ئەسكىلىكىنى قىلىپ تويغاندىن كېيىن، رەسىمدىكى بەدبەشرە تۇرۇقىدىن قورقۇپ، رەسىمنى يىرتىپ تاشلىماقچى بولغاندا ئۆزى ھالاك بولىدۇ. رەسىم دورىيان جان ئۈزۈش بىلەن تەڭلا ئەسلىدىكى چىرايلىق ھالىتىگە قايتىدۇ. پورتېرىت بىلەن دورىياننىڭ ئۆلۈكى روشەن سېلىشتۇرما قىلىنغان بولۇپ، بۇنى سەنئەت بىلەن ئەمەلىيەت ھاسىل قىلغان مىسىلسىز سېلىشتۇرما دېيىشكە بولىدۇ. قىلمىغان ئەسكىلىكى قالمىغان دورىيان بۇ ئالەم بىلەن خوشلاشتى، ئەمما پورتېرىت مەڭگۈ ساقلىنىپ قالدى . ۋىلدى ئىنتىلگەن «سەنئەت ھەممىدىن ئۈستۈن تۇرىدۇ . ھەتتا رېئاللىقنى، پايدا– مەنپەئەتنى بېسىپ چۈشىدۇ» دېگەن ئىستېتىكىلىق ئىدىيىسى روماندا تولۇق ئەكسىنى تاپقان .
يازما ھوقۇقى: پاساھەت ئەدەبىي تەرجىمە بلوگى
يازما ئادىرىسى: ?p=12140
